SKOLEHISTORISK ÅRBOK for Rogaland 2011
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
SKOLEHISTORISK ÅRBOK for Rogaland 2011 Rogaland ÅRBOK for SKOLEHISTORISK SKOLEHISTORISK ÅRBOK for Rogaland 2011 Gammal og ny tid møtest – Kvaleberg skole. Til venstre er eit nytt moderne tilbygg. Til høgre ligg skole bygget frå 1955 (Foto: Kjell Espedal). Denne årboka har skuleanlegg – arkitektur, pedagogikk og estetikk som tema. Winston Churchill skal ha sagt at først skaper vi våre bygningar, og etterpå skaper dei oss. Eit bygg gjer noko med oss og påverkar oss. Eit skulebygg skaper hald ningar og verdiar, ikkje berre hos barn og unge som oppheld seg der i tusenvis av viktige timar i sine liv, men også hos foreldre og dei som har sin arbeidsplass der. Utforminga av eit skuleanlegg påverkar prosessar og relasjonar i den pedagogiske kvardagen for både elevar og lærarar. TEMA: SKOLEMUSEUMSLAGET I ROGALAND SKOLEANLEGG – ARKITEKTUR, PEDAGOGIKK OG ESTETIKK SKOLEHISTORISK ÅRBOK for Rogaland 2011 Redaktør: Sigmund Sunnanå Redaksjonsnemnd: Kjell Espedal, Ketil Knutsen, Jan Selvikvåg, Marta Gudmestad, Trude Eriksen 28. årgang TEMA: Skoleanlegg – arkitektur, pedagogikk og estetikk UTGITT AV SKOLEMUSEUMSLAGET i ROGALAND STAVANGER 2011 © Skolemuseumslaget i Rogaland – 2011 Grafisk produksjon: Omega Trykk – Stavanger Lay-out: Kjell Espedal Framsida: Vaula skule, Mosterøy 1884, og Moserøy skole 2011. Foto: Geir Hausken. ISSN 0801-2520 Innhald Forord ....................................................................... 5 6-åringane inn i skulen – bygningsmessige utfordringar og konsekvensar ... 55 GENERELL DEL Av Albert Moe Er det pedagogikken som formar arkitekturen eller Skuleanlegga på Mosterøy ....................................... 59 er det arkitekturen som formar pedagogikken ......... 7 Av Sigmund Sunnanå Av Anndi Lomeland Jakobsen Alt under eitt tak ...................................................... 66 Arkitektur og skolerom ............................................ 13 Av Kristin Surnevik Av Nils L. S. Jacobsen Estetikk - skolens glemte dimensjon ........................ 16 OMTALE AV EINSKILDE SKOLAR Av Berit Cold FRÅ ULIKE TIDSROM Åpne skoler / åpen undervisning .............................. 25 Sør-Fogn skule på Ullandhaug Av Kjell A. Jensen Eit hus frå norsk folkeopplysningstid, frå framveksten av det moderne Noreg ......................... 72 Natur eller asfalt som skolens uteareal? ................... 32 Av Bård Harboe Av Kjell Espedal Jakten på den perfekte avdeling for kunst – Jo, det var svære greier der på Eggjaleitet då og håndverk .............................................................. 39 Om soga til ein liten krinsskule i Skjold Av Kari Underthun frå 1899 til 1955 ....................................................... 76 Av Nils Olav Østrem Lillesund skole ......................................................... 81 HISTORISK DEL Av Karl Jørgen Haakonseth Skulelover og skulehus, ca 1850 - 1990 Kampen skole – fra forberedelse til ferdigstillelse, Arkitektur, pedagogikk og estetikk .......................... 44 1916 – 1926 .............................................................. 86 Av Sigmund Sunnanå Av Reidar Frafjord Storevarden skole 1982 – 1993 Kort omtale av forfattarane ................................... 107 Et perspektiv på de første årene ............................... 92 Av Kjell Helle-Olsen (rektor 1982 – 1993) Årsmelding for Skolemuseumslaget ....................... 109 Skolestart for 6-åringer og Kunnskapsløftet ............ 95 Rekneskap for Skolemuseumslaget ........................ 110 Av Tor Egil Gryte, rektor ved Storevarden skole Medlemmer i Skolemuseumslaget .......................... 111 Rehabilitering av Gosen skole, visjon og virkelighet ........................................................... 98 Bli medlem i Skolemuseumslaget ........................... 115 Av Hilde Solberg Forord Denne årboka har skuleanlegg – arkitektur, pedagogikk og estetikk som tema. Winston Churchill skal ha sagt at først skaper vi våre bygningar, og etterpå skaper dei oss. Eit bygg gjer noko med oss og påverkar oss. Eit skulebygg skaper haldningar og verdiar, ikkje berre hos barn og unge som oppheld seg der i tusenvis av viktige timar i sine liv, men også hos foreldre og dei som har sin arbeidsplass der. Utforminga av eit skuleanlegg påverkar prosessar og relasjonar i den pedagogiske kvardagen for både elevar og lærarar. Skuleanlegga er til kvar tid eit utrykk for kva dei styrande meiner er god arkitektur, kva som er vakkert og kva som gir funksjonelle rammer for den pedagogiske verksemda. Økonomien har alltid sett strenge grenser for arkitektonisk, pedagogisk og estetisk utfalding. Utforminga av skuleanlegga er basert på idear, synspunkt og erfaringar. Det er gjort lite forsking på forholdet mellom arkitektur og pedagogikk. Eit skulebygg skal brukast i mange år, og vera tenleg under skiftande tilhøve. Mange av dei skulebygga som vart reiste i bygdene på 1860 - og 1870- talet, var til dømes i bruk i minst hundre år. Skulebygga har derfor ikkje alltid vore tilpassa dei pedagogiske trendane i tida, men dugande og kreative lærarar har skapt ånd og liv i bygningane, og gitt barn og unge kunnskap, utvikla dugleik og skapt haldningar som har gitt dei som vaks opp eit solid fundament å byggja livet sitt på. Dei første klasseromma hadde kyrkja som modell med eit opphøgd kateter og elevane sitjande på pultrekker nedover. I den første tida var læraren i hovudsak formidlar av kunnskap og kontrollør av innlærde lekser. Mange lærarar var kunnskapsrike og inspirerande og engasjerande forteljarar. Dei fleste hadde eit sterk engasjement for at barn og unge skulle tileigna seg kunnskap og utvikla seg til dugande menneske. Skulebygga har gjennom tidene forandra seg slik at lærarane skulle få større rom for å kunna organisera undervisninga 5 på ulike måtar, og kunna ta i bruk eit variert sett av aktivitetar og arbeidsmåtar i opplæringa. I rehabilitering og bygging av nye skular i dag er det eit mål å gjera bygga fleksible slik at dei kan tilpassast ulike former for aktivitetar og undervisningsmåtar i tråd med den pedagogiske utviklinga. Skuleanlegga skil seg oftast ut i høve til andre bygg i lokalmiljøet. Dei blir også nytta til mange andre føremål enn undervisning, til dømes møtelokale for lag og foreiningar, 17. mai arrangement, vallokale med meir. Folk har hatt og har sterke kjensler knytte til skulen i lokalmiljøet. Dette ser ein ikkje minst i samband med skulenedleggingar. Det blir opplevd som eit stort tap for lokalmiljøet å miste skulen. I denne årboka presenterer vi artiklar om skuleanlegg – arkitektur, pedagogikk og estetikk både i ein historisk og dagsaktuell samanheng. Redaksjonsnemnda trur at lesarane vil finna mykje interessant stoff i årboka. Vi takkar alle som har skrive artiklar og som elles har vore med på å få boka i stand. Stavanger, november 2011 Sigmunud Sunnanå 6 GENERELL DEL Er det pedagogikken som formar arkitekturen eller er det arkitekturen som formar pedagogikken Av Anndi Lomeland Jakobsen Etter meir enn 30 år i skulen har eg som alle andre læra- alle ho som alltid valde seg pult nær kateteret, han som rar og rektorar vore gjennom fleire læreplanar og innom helst ville sitja ved vindauget, eller dei som søkte seg mange ulike skulebygg og uteområde. til bakre pult. På min barndomsskule var det forresten Frå sjølv å ha vore elev ved ein liten todelt skule dels styrt av alder. Dei små sat fremst, dei store bak. Slik i Gjesdal, undervist som ferdig gymnasiast i ein endå vart du «forfremma» etter alder, og slik kunne læraren mindre skule i Maudal og hatt arbeidsstaden min ved lettare venda seg til det rette årskullet når læraren skulle skular frå tidleg på nitten hundre talet til skular bygde gjennomgå nytt pensum. på to-tusen talet, ser eg både korleis pedagogikken og Å velja seg plass fortalde og om elevane si haldning skulebygget har endra seg over tid. Og når eg nå som til kunnskap og eigne evner. Slik sett var plassering i del av skulesamarbeid mellom Stavanger og Nablus klasserommet og eit klasseskilje mellom dei flinke og er innom skulane i Stavanger, ser eg andre trendar og dei mindre skuleflinke. Det var lettare å unngå lærarens andre måtar å organisera så vel skulen som klasserom- sitt auge på bakre benk. met på. I den få - delte skulen var det og ei utfordring for læraren å differensiera. Her måtte ein ikkje berre diffe- Den gamle skulen rensiera ut frå evner, men og ut frå alder. Dette vart i stor Med kateter heva over pultar på rekke og rad, fortel den grad gjort ved mykje individuelt arbeid med læreboka i gamle skulestova om læraren som formidlar og elevane sentrum. Eleven arbeide seg framover i rekneboka eller som mottakarar av kunnskap og haldningar. Læraren norskboka, og vart dei ferdige med denne, kunne dei gå hadde sin trygge plass der oppe, mens elevane hadde vidare til neste trinn, gjerne eit alderssteg over. Læra- sitt rom knytt til pulten. Dei valde seg stad, gjerne ved ren eller eldre elever kunne hjelpa dei til å forstå nytt sida av ein god ven og gjerne på ein stad i klasserom- stoff, og motivasjonen for å stiga i vanskegrad var stor met dei klora seg til gjennom heile skuletida. Vi hugsar for mange. Ikkje heilt ulikt drøftinga i dag om å få ta 7 pensum på neste trinn dersom ein har særskilde evner Lærebøkene vart supplert med stensilar, og oppgå- i eit fag. vene i lærebøkene kunne langt på veg erstattas med Då nye arbeidsformer som gruppearbeid så smått ferdiglaga ark til utfylling og avmerking. Skulane på vart tekne i bruk på femtitalet, minnest eg ei intens tid landsbygda vart sentraliserte slik at og born frå dei små kor pultar vart sette saman og vi skulle