Cover Page

The handle http://hdl.handle.net/1887/45015 holds various files of this Leiden University dissertation

Author: Mourits, Esther Title: Een kamer gevuld met de mooiste boeken : de bibliotheek van Johannes Thysius (1622-1653) Issue Date: 2016-12-14 UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 272 11-11-16 09:56 Noten Inleiding [p. 11] geschiedenis der Bibliotheca Thysiana’, in: Leids jaarboekje, 26 (1933-1934), 1 Ten tijde van de stichting stonden 62-90. er in de Bibliotheca Thysiana ongeveer 8 P.C. Molhuysen, Bronnen tot de geschiede- 2500 titels in 1500 banden. De digitale nis der Leidsche universiteit, 7 dln. (Den Haag catalogus van de huidige bibliotheek 1913-1924), dl. 5, 104*. bevat 4097 titels. De universiteitsbiblio- 9 In 1686 werd nog de elfdelige Atlas theek omvatte volgens de catalogi 3117 maior van de drukker Joan Blaeu aan­­ titels in 1640 en 5429 titels in 1674. C. geschaft, zie hoofdstuk 3, p. 227. Berkvens-Stevelinck, Magna Commoditas. 10 P.A. Tiele, Catalogus der bibliotheek van Geschiedenis van de Leidse universiteitsbiblio- Joannes Thysius (Leiden: Brill, 1879). theek 1575-2000 (Leiden 2001), 97. Zie ook 11 L.D. Petit en H.J.A. Ruys, Bibliotheek hoofdstuk 2, p. 147-159. van Nederlandsche pamfletten. Verzamelingen 2 Het testament: ath 10. Zie voor een van de bibliotheek van Joannes Thysius en de uitgebreide beschrijving hoofdstuk 2, bibliotheek der Rijks-Universiteit te Leiden, p. 81, 92-94. 4 dln. (Den Haag: Martinus Nijhoff, 3 Pierre Le Gallois, Traitté des plus belles Leiden: Sijthoff, 1882-1934). bibliotheques de l’Europe (Parijs: Estienne 12 In de negentiende eeuw is een grote Michallet, 1680), 117. ‘Die van Antonius collectie boeken uit de nalatenschap Thysius te Leiden, een particuliere van de Leidse predikant Barend Frederik [bibliotheek] die publiek is geworden en Tydeman (1784-1829) van en over de is gegeven aan de beroemde universiteit Zweedse spiritualist Emanuel Sweden- die Willem van Oranje in die stad heeft borg (1688-1772) aan de Bibliotheca Thy- gesticht.’ siana toegevoegd. Barend Tydeman was 4 Johannes Lomeier, De bibliothecis liber een broer van professor Hendrik Willem singularis, editio secunda (Utrecht: Johannes Tydeman (1778-1863), destijds curator Ribbius, 1680), 296. ‘In Leiden werd van de bibliotheek. een bibliotheek gesticht, ingericht en 13 W. Deroo, Huizen van Vereniging Hen- openbaar gemaakt door de particuliere drick de Keyser (Amsterdam 2003), 72-77; fondsen van Antonius Thysius.’ Hier www.hendrickdekeyser.nl. is sprake van dezelfde verwarring over 14 Een lijst van de bewoners van de cus- de identiteit van de stichter. toswoning van 1655-1984: Th. Lunsingh 5 Frans van Mieris, Beschryving der stad Scheurleer, C.W. Fock en A.J. van Dissel, Leyden, haare geleegenheid, oorsprong, ver- Het Rapenburg. Geschiedenis van een Leidse grootingen, oude en hedendaagsche gedaante; gracht, 6 dln. (Leiden 1986-1992), dl. 3a, stichtingen van kerken, kloosters, godshuizen, 75-77. De laatste bewoner was Hans de en andere aanmerklyke gebouwen, zoo geestlyke Jonge, destijds student geschiedenis: als wereldlyke; derzelver byzondere toestand en Mare. Informatie- en opinieblad van de Leidse bestiering, 3 dln. (Leiden: de weduwe van universiteit, 22 (12 februari 1998), 20. Abraham Honkoop en Cornelis van 15 P.J. Obbema, ‘De Bibliotheca Thy­ Hoogeveen junior, 1762-1784), dl. 2 siana’, in: Nieuw letterkundig magazijn, (1770), 554. Waarschijnlijk bedoelt Van 20 (2002), 28-29. Mieris met ‘verminderd’ dat er boeken 16 Inventaris van de archieven van de Biblio- verloren waren gegaan, door diefstal of theca Thysiana en van leden van de familie Thijs slijtage, maar ook dat de kwaliteit en en aanverwante families (raadpleegbaar via staat van de collectie als geheel was de Digital Special Collections van de achteruitgegaan. Leidse Universiteitsbibliotheek, zoek- 6 P.J. Blok en P.C. Molhuysen (red.), term ‘ubl207’). Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek, 17 G. Valentinelli, Delle biblioteche e delle 10 dln. (Leiden 1911-1937), dl. 8 (1930), società scientifico-letterarie della Neerlandia 689-693. (Wenen 1862), 80-82; Bibliographische adver- 7 Een volledig verslag van de beslom­ saria, dl. iv (Den Haag 1878-1882), 230- meringen rond het curatorschap en de 233; J.G. Frederiks, ‘Belangrijke auctiën financiën van de Bibliotheca Thysiana in vroeger tijd’, in: Bijdragen tot de geschiede- is geschreven door J.W. Muller, ‘Uit de nis van den Nederlandschen boekhandel

Noten 273

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 273 11-11-16 09:56 (Amsterdam 1892-1895), 295-306; Bulletin grond van en in verband met de cultuur van de literatuur is gegeven in: B. van uitgegeven door de Nederlandschen oudheidkun- van een tijd en een land.’ P. Raabe, Selm en & H.W. de Kooker (red.), Boek­ digen bond, iv (Amsterdam 1902-1903), ‘Library history and the history of books: cultuur in de Lage Landen 1500-1800. Biblio­ 31-33. P.J. Blok, ‘De Bibliotheca Thysiana two fields of research for librarians’, in: grafie van publikaties over particulier boekenbezit in Leiden’, in: Tijdschrift voor boek- en biblio- The journal of library history, 19 (1984), 290: in Noord‑ en Zuid-Nederland, verschenen voor theekwezen, 5 (1907), 53-61. ‘it could be said that library history, 1991 (Utrecht 1993). 18 Muller, ‘Uit de geschiedenis der regarded as the librarian’s field of work, Bibliotheca Thysiana’; H.A. van Oerle, not only increases the knowledge about ‘De bouwgeschiedenis van de Thysius one’s own library, but in addition can ❧1 [p. 19] bibliotheek aan het Rapenburg’, in: Leids show the importance of libraries in the jaarboekje, 35 (1943), 170-179; C. de Jonge, overall cultural development and thus 1 ath 360. Vanaf het moment dat hij het ‘De “Grand Tour” van Johannes Thysius’, secure them the place in history they Latijn beheerste, heeft Joannes Thijs zijn in: Leids jaarboekje, 68 (1976), 65-80. deserve.’ P. Schneiders, ‘Library history naam gelatiniseerd en is zich Johannes 19 Onder andere: J.W. Muller, ‘De in the Netherlands’, in: Libraries and cul- Thysius gaan noemen. De eerste brief in Bibliotheca Thysiana’, in: Leidsch univer­ ture, 25 (1990), 8: ‘synthesizing library het Latijn die zo is ondertekend dateert siteitsblad, 7 (1938), 1-3; B. Büch, ‘Een zor- history, book history, press history, and van 10 augustus 1630 (aan zijn vader). gelijk legaat. De Bibliotheca Thysiana in other specialized branches could lead to 2 ‘Commentaar van Paulus Manutius, Leiden’, in: idem, Bibliotheken (Amster- an integrated history of the transfer of in brieven van Cicero aan vrienden, dam 1984), 89-96; R. Breugelmans, ‘In het information and documentation. Infor- aan vijf broers en Brutus voor Johannes teken van de phoenix. De Bibliotheca mation delivery is of broad interest, and Thysius, beschaafd, welgemanierd en Thysiana te Leiden’, in: De Boekenwereld, we as library historians can claim one of de beste hoop voor de jeugd, zijn neef en 2 (1985-1986), 39-45; O. Blom, De Phoenix its domains’. D.G. Davis en J.A. Aho, pupil. Als gift gegeven door Antonius van het Rapenburg (Leiden 1998). ‘Whither library history?’, in: Library his- Thysius, peetvader en leraar. Om zorg- 20 J. Schaeps, ‘Prenten uit de Bibliotheca tory, 17 (2001), 32: ‘historians as a whole vuldig te lezen en te begrijpen, en als Thysiana’, in: Het Leidse prentenkabinet. have failed to understand the true role voorbeeld te gebruiken bij het schrijven De geschiedenis van de verzamelingen (Baarn for the study of libraries: They appa- van brieven. De vierde idus van Januari, 1994), 247-310; F.A. Janssen, ‘De boeken- rently do not view the study of libraries 1637’ (editie: Frankfurt am Main: Clau- collectie van Thysius’, in: Jaarboek van het as a crucial and central element in the dius Marnius, 1600; sign. Thysia 1219). Nederlands genootschap van bibliofielen, 9 transmission of knowledge and of the 3 Zie dit citaat in de context, en met (2001), 103-116. entire cultural heritage of a society.’ bronvermelding in dit hoofdstuk pagina 21 P.G. Hoftijzer, ‘The library of Johan- 25 Short-title catalogue Netherlands: 40, noot 115. nes de Laet (1581-1649)’, in: Lias, 25 (1998), http://picarta.pica.nl; Short-title cata­ 4 Bij de capitulatie van Antwerpen op 201-216; Idem, ‘Scaligerana in de Biblio- logue, Vlaanderen: http://www.vlaamse- 17 augustus 1585 werd in een reconcilia- theca Thysiana’, in: Omslag. Bulletin van de erfgoedbibliotheek.be/stcv; English tieverdrag bepaald dat de protestanten universiteitsbibliotheek Leiden en het Scaliger short-title catalogue: http://estc.bl.uk; vier jaar lang de gelegenheid kregen zich Instituut, 3 (2009), 13-15; Idem, ‘A princely Universal short-title catalogue: te verzoenen met de Roomse Kerk of acquisition for the Bibliotheca Thysiana http://ustc.ac.uk. te vertrekken. Vóór de ondertekening in Leiden. The books of Juliana Catha- 26 P. Raabe, ‘Die Bibliotheca Conrin­ hadden al vele duizenden mensen de rina, Princess of Portugal (1607-80)’, in: giana. Beschreibung einer Gelehrten­ stad verlaten, na het verstrijken van de Quaerendo, 41 (2011), 263-275. bibliothek des 17. Jahrhunderts’, in: vier jaar was het inwonertal van Ant­ 22 Lunsingh Scheurleer e.a., Het Rapen- M. Stolleis (red.), Hermann Conring (1606- werpen gehalveerd. J.G.C.A. Briels, Zuid- burg. Geschiedenis van een Leidse gracht, dl. 3a, 1681). Beiträge zu Leben und Werk (Berlijn Nederlanders in de Republiek 1572-1630. Een 73-109; G. Steenmeijer, Tot cieraet ende 1983), 414. demografische en cultuurhistorische studie (Sint aensien deser stede. Arent van ’s-Gravesande 27 P. Raabe, ‘Die Bibliotheca Crummin- Niklaas 1985), 78-80. (ca. 1610-1662), architect en ingenieur (Leiden giana in Emden’, in: C. Strohm (red.), 5 O. Gelderblom, Zuid-Nederlandse koop­ 2005), 238-241. Bibliothek und Reformation. Miszellen aus der lieden en de opkomst van de Amsterdamse stapel- 23 Multatuli, Max Havelaar of de koffij­ Johannes a Lasco Bibliothek Emden (Wuppertal markt 1578-1630 (Hilversum 2000), 71-74. veilingen der Nederlandsche Handel-Maatschap- 2001), 31-32. De navolgende korte geschiedenis van pij (Amsterdam 1860), vierde hoofdstuk. 28 B. van Selm, Een menighte treffelijcke boe­­ de familie Thijs is gebaseerd op twee 24 L. Brummel, ‘Een stiefkind der cken. Nederlandse boekhandelscatalogi in het begin paragrafen uit dit boek: 4.3 ‘De handels- geschiedenis: bibliotheekgeschiedenis’, van de zeventiende eeuw (Utrecht 1987), 122. onderneming van Hans Thijs’ en 5.3 ‘De in: Miscellanea libraria (Den Haag 1957), 29 D. Pearson, ‘The English private moeizame opvolging van Hans Thijs’. 64-65: ‘de geschiedenis van een biblio- library in the seventeenth century’, in: 6 Gelderblom, Zuid-Nederlandse kooplieden, theek moet altijd zoveel mogelijk gezien The library, 7e reeks, 13 (2012), 379-380. 159. Hans Thijs had in 1605 een ingelegd en beschreven worden tegen de achter- Een eerste aanzet tot het bijeenbrengen kapitaal van ƒ 26.000 in de Amsterdamse

274

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 274 11-11-16 09:56 Kamer van de voc. Voor dit bedrag was gen en het prijzenswaardige voorbeeld 23 Van Rooden, Theology, biblical scholar- hij ingeschreven in het aandeelhouders- van de heer Constantijn L’Empereur, die ship and rabbinical studies in the seventeenth register (gepubliceerd door J.G. van ik zeer hoogacht, en die mij altijd aan- century, 19-21. Dillen, Het oudste aandeelhoudersregister spoort, zonder ooit een dag over te slaan’. 24 Paulus Boel aan Thysius, 6 januari van de Kamer Amsterdam der Oost-Indische ath 360. 1632. ath 422. Compagnie (Den Haag 1958), 122. 15 Paulus Boel aan Johannes Thysius, 6 25 Album Studiosorum Academiae Lugduno 7 Zijn zus Magdalena schreef daarover januari 1632. ath 422. Batavae MDLXXV-MDCCCLXXV: accedunt in haar memoriaal: ‘Broer […] is gebleven 16 Johannes Thysius aan Anthoni Thijs, nomina curatorum et professorum per eadem varende fris ende gesont naer Horen en 1 januari 1632. ath 360. secula. Ed. G. du Rieu (Den Haag 1875), aent hooft komende ging [hij] aent roer 17 A. Frank-van Westrienen, De Groote 13 augustus 1635 ‘Johannes Thysius sitten dat brack door de sterckte van de Tour. Tekening van de educatiereis der Neder­ Amsterodamensis, 14, l.’ Leerlingen van windt ende sloegh hem op de borst dat landers in de zeventiende eeuw (Amsterdam de hoogste klassen van de Latijnse school hy beswijmde ende daelijck stickte ende 1983), 35, 41. schreven zich meestal al op jonge leeftijd doot bleeff.’ Memoriael van Magdalena 18 De benoemingscriteria voor het lid- in aan de universiteit, aangezien ze daar- Thijs, ath 655, f. 101v. maatschap van de veertigraad in Leiden, door het recht verkregen op bepaalde 8 Gelderblom, Zuid-Nederlandse kooplieden, 58. die toegang bood tot de belangrijkste belastingvrijdommen. Otterspeer, 9 Gelderblom, Zuid-Nederlandse kooplieden, regentenfuncties in de stad, waren: zeven Groepsportret met dame, 256, 117. 206-207. In het Kohier van de Twee­ jaar poorter van de stad, leeftijd mini- 26 Desondanks schreven de meeste stu- honderste Penning in 1631 werd het maal 28 jaar, lidmaatschap van de Her- denten (onder wie ook Thysius: de l bij vermogen van Anthoni Thijs en zijn vormde Kerk, behoren tot de ‘notabelen’ zijn inschrijving staat voor ‘Litterarum vrouw geschat op ƒ 135.000. en welstand. D.J. Noordam, Geringde studiosus’) zich in aan de artes faculteit, 10 I.H. van Eeghen, ‘Rubens en Rem- buffels en heren van stand. Het patriciaat van een opleiding van een jaar die was brandt kopen van de familie Thijs’, in: Leiden, 1574-1700 (Hilversum 1994), 10-12. bedoeld als een voorbereiding op een Amstelodamum, maandblad voor de kennis Thysius bedoelde met de stad waar hij vervolgstudie theologie, rechten of van Amsterdam, 64 (1977), 62. Gemeente was geboren en opgegroeid waarschijn- medicijnen. M. Zoeteman, De studenten­ Archief, Amsterdam, dtb 40, 172. Aan­­ lijk Amsterdam. De voorwaarden om populatie van de Leidse universiteit, 1575-1812. gezien Johannes Thysius in augustus daar in de regentenstand te worden ‘Een volk op zyn Siams gekleet eenige mylen van 1635 als veertienjarige is ingeschreven opgenomen, waren ongeveer dezelfde als Den Haag woonende’ (Leiden 2011), 29. als student van de universiteit Leiden, in Leiden (P. Burke, Venice and Amsterdam. 27 A.M. Coebergh van den Braak, Meer is door auteurs van artikelen over de A study of seventeenth-century elites (Londen dan zes eeuwen Leids gymnasium (Leiden Bibliotheca Thysiana lange tijd onte- 1974), 23-24), maar Thysius wist op dit 1997), 48-49. recht aangenomen dat hij in 1621 is moment nog niet dat hij door het voor- 28 ath 435, 436, 439 en 441. Aangezien geboren. tijdig overlijden van zijn vader niet meer L’Empereur alle kosten die Thysius 11 ath 360. naar Amsterdam zou terugkeren. maakte in rekening moest brengen bij de 12 P.T. van Rooden, Theology, biblical 19 W.Th.M. Frijhoff, La Société Néerlandaise beheerder van de nalatenschap van diens scholarship and rabbinical studies in the seven­­ et ses gradués, 1575-1814. Une recherche serielle vader, was het noodzakelijk dat Thysius teenth century: Constantijn L’Empereur (1591- sur le statut des intellectuels (Amsterdam 1981), nauwkeurig bijhield waaraan hij geld 1648), professor of Hebrew and theology at Leiden 260-261. uitgaf. De claviger was de conciërge van (Leiden 1989), 155. In 1630 ontving 20 W. Otterspeer, Groepsportret met dame I. de school. Thysius een brief van hem, die hij heeft Het bolwerk van de vrijheid. De Leidse universi- 29 Uitgaande van het lesprogramma bewaard met de notitie: ‘Brieve van teit, 1575-1672 (Amsterdam 2000), 278-279. van de Latijnse school, dat normaal Engelerus, mijn oude ende eerste pre- 21 Constantijn L’Empereur aan Thysius, gesproken zeven jaar in beslag nam, ceptore, dewelcke te Basel predicant december 1632, juni 1633, januari 1634. zou hij in 1632 voor het eerst naar school gestorven is of te Zurich, voor enige jaren ath 390. zijn gegaan. In de ‘schoolordre’ werd (1648)’. ath 422. 22 Testamenti Veteris Biblia sacra, sive libri een periode van zes jaar voorgeschreven, 13 ath 390, brieven van december 1632, canonici priscae Judaeorum ecclesiae a Deo tra- maar het duurde nog tot 1644 voordat 3 juni 1633 en 1 januari 1634. diti. Latini recens ex Hebraeo facti, brevibusque het voorbereidende jaar (de septima-klas) 14 Johannes Thysius aan Anthoni Thijs, scholiis illustrati ab Immanuele Tremellio, & in Leiden werd afgeschaft. Hoewel tij- augustus 1631: ‘Id autem omne debeo, Francisco Junio (Hannover: Daniël en David dens de eerste twee jaar de basisprincipes ut ingenue fatear, admonitioni et lauda- Aubrius en Clemens Scleichius, 1618); van het Latijn werden behandeld, schreef bili exemplo D. Constantini Lempereur, sign. Thysia 112. ms inscriptie op de Thysius al ruim voor dat moment brieven Viri optimi A. mei, qui nullum unquam titelpagina: ‘Dilecto meo Johanni Tysio in het Latijn aan zijn vader, waarschijn- intermittis diem, quin me semper d.d. Constantinus l.E.’ – ‘Voor mijn lijk dankzij privélessen. Coebergh van moneat’. ‘Dit alles heb ik te danken, als geliefde neef Johannes Thysius, een gift den Braak, Meer dan zes eeuwen Leids gym­ ik het zo mag zeggen, aan de vermanin- van Constantijn l’E.’ nasium, 53.

Noten 275

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 275 11-11-16 09:56 30 Ibidem, 74. pen; gebraen de [50] vincken; 2 tongen L’Empereur, de broer van Constantijn, 31 Het schoolgeld bedroeg 15 stuivers gekoockt’. Aangevuld met allerlei zoetig- overleden in 1637 (plaats en datum van per jaar (Coebergh van den Braak, Meer heden en 13 stoop Moezelwijn (ruim de veiling zijn onbekend) en de boeken dan zes eeuwen Leids gymnasium, 86). Uit Thy- 31 liter). Op de achterkant van de stapel van ene ‘Snellius’, geveild op 4 december sius’ lijst van uitgaven blijkt dat hij veel rekeningen staat geschreven ‘reeck. 1643 (Thysius had familie met die naam vaker dan eens per jaar geld betaalde aan verscheijden tot der maeltijt uut school in Alkmaar). Meer informatie over deze de school, waaronder op 16 februari 1635 scheijdende, kost met de wijn tsamen veilingen volgt in hoofdstuk 2, p. 112-114. 18 gulden ‘aan de meester voor leren’. De ƒ 40:8’. ath 440. 49 ‘Ontfang en uutgift van 1 Januar. mogelijkheid om bijlessen te nemen is 38 Christoffel Thijs aan Antonius 1640 tot ult. deses’ driemaal ‘Aen blijkbaar benut. ath 435, 436, 439 en 441. Thysius, 31 december 1638. ath 1267. musieckboecken’, respectievelijk ƒ 2:10; 32 Album Studiosorum, 21 juni 1630 39 Thysius aan Magdalena en Johan ƒ 3 en ƒ 5. ath 441. ‘Georgius Hercules, Zaza Bohemus, 23, Belten, 1 januari 1640. ath 423. 50 ath 434, muziekinstrumenten p. T.’ Aangesteld als leraar: ath 1232, p. 4, 40 Op 21 september 1652. Acta Senatus: 152. Thysius noemt ‘Asleijn’ als de maker 11. De kosten hiervan bedroegen ƒ 250, ‘Post disputationem in Senatu Ioannes van de viola da gamba en nog drie andere een enorm bedrag in vergelijking met de Tyssen visus est dignus cui supremus in instrumenten. De complete lijst is gepu- 15 stuivers schoolgeld. Over de gevolgen Iure gradus conferretur, quem ei contu- bliceerd in: J.W.J. Burgers en L.P. Grijp van de pestepidemie: L. Noordegraaf en lit D. Colonius’. Molhuysen, Bronnen tot de (red.), Het luitboek van Thysius. Facsimile- G. Valk, De gave Gods. De pest in Holland vanaf geschiedenis der Leidsche universiteit, iii, 64. editie (Leiden, Utrecht 2009), dl. i, 62-64. de late Middeleeuwen (Bergen 1988), 54. 41 Thysius aan Samuel en Catharina Van De klavecimbel was afkomstig uit de Hercules gaf Thysius een boek cadeau, Swol, 1 januari 1639. ath 423. De hond erfenis van zijn ouders, volgens de reke- zie ath 434, p. 111: Edo Neuhusius, Triga had Thysius volgens zijn ‘Reeckeningh ning van Thysius’ erfdeel over 1634: ‘Per scholasticarum artium (Leeuwarden: Claude van onkosten’ op 10 november 1638 Johannes Thysius A Christoffel Thijs ƒ 80 Fonteyne, 1636); sign. Thysia 1077. Met aangeschaft: ‘voor mijn hont en maecke- voor den dobbelden clavecimbel welck ms inscriptie: ‘Perratae spei et admirandi laerdij met sijn halsbant ƒ 10’. ath 439. bij Inventario getaxeert stondt op ƒ 80’. profectus adolescenti Johanni Thysio 42 ‘Staet van de goederen van Johan ath 1262. praesens amicitiae symbolum mittit Thysius’ 1641: ‘Voor een hengst ƒ 630’ 51 Volgens de lijst van muziekboeken: amicâ manu G. Hercules. 20. Julii. A°. (een enorm bedrag!). ath 1270. Het was ath 434, p. 117, 121 en 127. Er staat geen 1639’ – ‘Vanwege de hoop en bewonde- een roodbonte hengst, zo blijkt uit een datum bij elke aanschaf, daarom is onbe- renswaardige vooruitgang van de jonge opmerking in de brief van 22 september kend welke muziek Thysius speelde toen Johannes Thysius, bied ik een symbool 1644 aan een zekere Mr. Maischaert. hij jong was. aan van vriendschap, door vriendenhand ath 423. 52 Nieuwjaarsbrieven van Thysius bezorgd, G. Hercules, 20 juli 1639’. 43 Kasboek van Thysius: ‘schilderij van aan de fam. Van Swol uit 1637 en 1639, 33 Samuel van Swol was een aangetrouw­ mijn paert en hond ƒ 18’. ath 434, p. 144. Thysius aan Magdalena en Johan Belten, ­­de neef van Anthoni Thijs. 44 Meer details over deze veiling volgen 1 januari 1640: ‘Wat aengaet de musieck, 34 Thysius aan Samuel en Catharina van in hoofdstuk 2, p. 109-112. oeffene mij noch dagelijcks en herdt’. Swol, 1 januari 1637. ath 423. 45 ath 1269. ath 423. 35 Thysius aan Samuel en Catharina van 46 Thysius maakte zelf jaarlijks specifi- 53 Thysius aan Magdalena en Johan Swol, 1 januari 1639. ath 423. caties van onkosten om verantwoording Belten, 1 januari 1643. ath 423. 36 Thysius aan Magdalena Belten en af te kunnen leggen over zijn uitgaven. 54 ‘Parival voor 6 maenden instructie a Johan Belten de Goesbergen, 10 oktober Een aantal daarvan, over de periode 1634- 6 gl. ƒ 36’. ath 1266. Over hem zie J.W. 1639. ‘Nae vriendelijcke groetenis dient 1645, is bewaard gebleven. Voor kost en Enschedé, ‘Jean Nicolas de Parival en zijn desen alleen om ue te adverteren den inwoning betaalde hij tot 1642 jaarlijks Dialogues français (1659)’, in: Bijdragen voor dach mijner promotie, die wesen sal op ƒ 400, voor reizen (paardenhuur e.d.) en vaderlandse geschiedenis en oudheidkunde, 5e den [blanco] van desen maent’. ath 423. kleding ieder ongeveer ƒ 300. Bij kleding reeks, 2 (1915), 53-85. De dag waarop hij deze brief schreef, zijn de naaister, de hoedenmaker en de 55 Frank-van Westrienen, De Groote Tour, de 10e oktober, was de eerste dag na het schoenmaker inbegrepen. Verder werd 37, 41. winterexamen. Coebergh van den Braak, het geld besteed aan lessen, aan de knecht, 56 Ibidem, 52, 140. Meer dan zes eeuwen Leids gymnasium, 73. de wasster, de dokter, de barbier, bier en 57 De boeken die hij van huis meenam, 37 Het menu is dankzij de rekening van wijn, huisdieren, sport en spel, cadeau- heeft hij genoteerd op de eerste pagina de kok bewaard gebleven: ‘Gebacken een tjes, en natuurlijk: boeken, pennen en van zijn reisjournaal (ath 428), zie Bij- haes in een witte korst; een groote papier. Aan de laatstgenoemde post lage boekenlijst Grand Tour. De titels lamoenpasteij [limoenpastei]; gestooft besteedde hij ongeveer ƒ 10 per jaar. zijn gedeeltelijk terug te vinden in het een hoen met andijvie en socijs; gebraen ath 442, 443 en 444. kasboek van Thysius, op de lijst ‘libri een gans; een kalkoen gelardeert; 4 hout- 47 ath 430. parvi separatim a Bibliopolis empti et snippen gebraden; gebraen 6 poelsnip- 48 Dat zijn de boeken van Johannes conjuncti’ (‘kleine boekjes, afzonderlijk

276

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 276 11-11-16 09:56 gekocht bij boekverkopers en samen­ 64 Paullus Merula, Cosmographiae generalis (zoon van zijn oudoom Antonius), gebonden’) ath 434, p. 118. libri tres (Amsterdam: Henricus Hondius, 29 september 1647. ath 424. 58 De nieuwe aankopen staan vermeld 1621); sign. Thysia 693. Gekocht voor ƒ 8. 71 ‘Reijsboeck van Johan Thijs en aan­ onder de kop: ‘Catalogue des livres ath 434, p. 326; Jodocus Sincerus, Itinera- teijkening van Munster in de Provincien, achetés a Paris. L’an 1647/48’. – ‘Catalo- rium Galliae (Lyon: Jacobus Du Creux, Vranckreijck en Engelant tusschen ’t jaar gus van boeken gekocht in Parijs. In het 1616), gekocht voor ƒ 1:8 (niet meer in de 1646 en 1648’. ath 428. Transcriptie in: jaar 1647/48’. ath 434, p. 119. bibliotheek). ath 434, p. 128. C. de Jonge, De Grand Tour van Johannes Thy- 59 ‘Acheté de Mr. Jacob Alefsen, pour 65 Abraham Gölnitz, l’Ulysse francois où le sius (ongepubliceerde doctoraalscriptie, luy decharger de son bagage, d’une voyage de France, de Flandre, et de Savoye Leiden 1975), 31-73. Meer hierover in het partie, lequel j’avoir envoyé avec de mien’ (Parijs: Gervais Clousier, 1643); sign. gelijknamige artikel van C. de Jonge in – ‘Gekocht van Mr. Jacob Alefsen, om Thysia 447. Gekocht voor ƒ 1. ath 434, Leids jaarboekje. hem te ontlasten van zijn bagage, voor p. 118. Zowel in het kasboek als het reis- 72 Frank-van Westrienen, De Groote Tour, een deel, dat ik heb opgestuurd met het journaal wordt de titel in het Latijn ver- 153-154. mijne.’ ath 434, p. 119. meld (Itinerarium), het boek in de kast is 73 ‘7 januari, voor een grammatica 60 Thomas Erpenius, De peregrinatione in het Frans. Gallica van Parival etc. van hier op Caen gallica utiliter instituenda tractatus. Item brevis 66 Van Rooden, Theology, biblical scholar- gesonden ƒ:12: 6’, uit de administratie admodum totius galliae descriptio et Iusti ship and rabbinical studies in the seventeenth van de voogden van Thysius, 1647. Lipsii epistola de peregrinatione Italica [Leiden: century, 206. ath 1270. Franciscus Heger, 1631]. Over dit 67 Frank-van Westrienen argumenteert 74 ‘het effect en nut van uw aanbeveling traktaat: H.L. de Jonge, ‘De Tractatus de dat er een fundamenteel verschil is zijn aangetoond, want de heer Bochart peregrinatione gallica van de Arabist tussen het doel van de toeristen, de patri- heeft me vanaf het begin bij alles ge­­ Thomas Erpenius’, in: Leids jaarboekje, ciërszonen die met hun reis ervaring assisteerd met zijn adviezen […], ik heb 91 (1999), 82-98. moesten opdoen voor hun toekomstige de eer gehad om elke dag naar deze zeer 61 Van Rooden, Theology, biblical scholar- maatschappelijke functie, en dat van de geleerde man te luisteren en om onge- ship and rabbinical studies in the seventeenth studenten die afreisden om te studeren dwongen met hem te converseren’. De century, 25. aan universiteiten in het buitenland, originele bedankbrief van 30 april 1647 is 62 Jean Nicolas de Parival, Methodus facil- hoewel er veel overeenkomsten bestaan bewaard gebleven in de ub Leiden (pap lima, discendi coniugationes Gallicas (Leiden: tussen deze twee groepen in de concrete 7). De brief is oordelend naar het hand- Willem Christiaensz van der Boxe, 1631), uitvoering van de reis. In vergelijking schrift geschreven door Ludolf, hoewel gekocht voor ƒ 0:16 (niet meer in de met de reisverslagen van diens tijdgeno- hij is ondertekend met de naam van bibliotheek). ath 434, p. 126; Philippus ten, rekent ook zij Johannes Thysius tot Thysius. Garnerius, Gemmulae linguarum, Latinae, de toeristen. De Groote Tour, 8-9. Tot 75 Brieven van Thysius aan Samuel Gallicae, Italicae & Germanicae (Leiden: dezelfde conclusie komt De Jonge, ‘De Bochart: ath 424. Bochart aan Thysius: Abraham en Bonaventura Elzevier, 1637), “Grand Tour” van Johannes Thysius’, ath 387 en 424. Deze correspondentie gekocht voor ƒ 1:2 (niet meer in de bi­­ 77-79. Vgl. in dit verband J.A. Bots en W. loopt tot oktober 1649. bliotheek). ath 434, p. 126; Thysius Frijhoff, ‘Academiereis of educatiereis?’, 76 In de lijst met giften die Thysius bezat vóór zijn vertrek drie verschillende in: Batavia academica, 1 (1983), 3-11. heeft genoteerd in zijn kasboek (‘Libri werken van Guillaume Saluste Du Bartas 68 Over de relatie tussen Thysius en mihi dono dati’) staat bij het jaar 1647 in twee banden, uitgegeven door Jacques Ludolf: E.V.M. Mourits, ‘Johannes ‘Boiscardi Phalei et de coloniis Phaeni- Chouet in Genève in 1601: La seconde sep- Thysius en Job Ludolf: een vriendschap’, cum, e manu’, met een geschatte waarde maine; Suite des oeuvres en La Judith, L’Uranie, in: Leids jaarboekje, 92 (2000), 54-74. van ƒ 8. ath 434, p. 111. Samuel Bochart, Le triomphe de la foy, L’Hymne de la paix, Les 69 Jacob Golius was van 1625 tot 1667 Geographiae sacrae. Pars prior Phaleg seu de dis- neuf muses, gekocht in één koop, op 18 hoogleraar in de Oosterse talen, persione gentium et terrarum, divisione facta in augustus 1635 voor ƒ 1:4; sign. Thysia L’Empereur was van 1627 tot 1647 hoog- aedificatione turris Babel. Pars altera Chanaan 397 en Thysia 1069. ath 434, p. 115. leraar Hebreeuws, beiden aan de Leidse seu de coloniis et sermone Phoenicum (Caen: 63 Jean Puget de la Serre, Secretaire des universiteit. Petrus Cardonellus, 1646); sign. Thysia secretaires, ou le thresor de la plume françoise 70 ‘dit is niet in overeenstemming met 844: 1-2. In het boek heeft Thysius achter (Rouen: Jean Petit et David Geuffroy, de verplichting die ik u schuldig ben, de naam van de auteur geschreven: ‘unde 1610); Jean Puget de la Serre, Le secretaire a hoewel dat vooroorzaakt wordt noch par traditionem Joanni Thysii’. – ‘van wie la mode, ou, methode facile d’escrire selon le temps door een gebrek aan respect voor uw door overdracht aan Johannes Thysius’. diuerses letres de compliment, amoureuses, & verdiensten, noch door een natuurlijke 77 ‘il nous a donné d’autres lettres morales (Parijs: Olivier de Varennes, 1640), tekortkoming, noch door nalatigheid, d’addresse a ses amis, qu’il a en quelques boekverkopersrekening 15 maart 1643, maar door de zaken die het gevolg zijn villes sur la Loire ou je feray mon sejour gekocht voor ƒ 0:15 (niet meer in de van de voortdurende druk van onze reis’. cette esté’ – ‘hij heeft ons andere brieven bibliotheek). ath 1266. Johannes Thysius aan François Thysius gegeven, gericht aan zijn vrienden die

Noten 277

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 277 11-11-16 09:56 wonen in dorpen aan de Loire waar ik of het ook mogelijk is voor Rome en ‘Desporte du voyage d’Angleterre a cause deze zomer zal verblijven’. ub Leiden Genua, en een brief van Mr Spanheim de ses troubles subites’. – ‘Zie af van de pap 7. De reis langs de Loire werd onder- voor Genève’. ath 424. reis naar Engeland vanwege plotselinge broken door een twee maanden durend 84 ‘Ik ga mijn reis ondernemen met het onrust daar’. ath 424. verblijf in Saumur. Deze brief duidt erop voornemen om die voort te zetten tot in 96 Reijsboeck, f. 70v. ath 428. dat hij daar wellicht zijn tijd heeft door- Italië, om mijn ogen het genoegen niet te 97 Thysius aan François Thysius, aan­ gebracht in het gezelschap van één van onthouden van hetgeen de beschrijving tekening bij een brief van 3 maart 1648: de vrienden van Bochart. mijn oren al heeft bekoord, en wat mij ‘Je trouve justement la le batteau de 78 E.M. Grabowsky en P.J. Verkruijsse de grootste voldoening in de wereld zal guerre prest avec le capitaine de Liefde de (ed.), Arnout Hellemans Hooft. Een naekt beeldt geven’. Johannes Thysius aan zijn neef Rotterdam qui m’avoit aussi mené en op een marmore matras seer schoon. Het dagboek Christoffel Thysius, 17 augustus 1647. France’ – ‘Ik heb precies het oorlogsschip van een ‘grand tour’ (1649-1651) (Hilversum ath 424. gevonden met de kapitein van de Liefde 2001), 9. 85 ‘J’ay bien en besoin de m’arrester icy uit Rotterdam die me ook naar Frankrijk 79 Frank-van Westrienen, De Groote Tour, a cause de ma maladie qu’y ay receu et heeft gebracht’. ath 424. 145-146. m’avoit attaque bien fort.’ – ‘Het is abso- 98 ‘waar ik mijn vrienden in goede 80 Johannes Thysius aan zijn neef Fran­­ luut nodig dat ik hier blijf vanwege de gezondheid heb gevonden, en God is çois Thysius, 30 augustus 1647: ‘j’ay pris ziekte die ik heb opgelopen en waar ik geprezen om zijn bescherming, en degré de ma licence a Angiers le 23 d’aoust zeer onder lijd’. Reijsboeck f. 64v. ath 428. gebeden om die nog lang te laten voort- etc.’ ath 424. Reijsboeck f. 35v: ‘mijn 86 Brievenboek, opmerking uit een duren, tot ons heil’. Reijsboeck, f. 71r. licentiebrief tot Angers ƒ 62’. ath 428. samenvatting van zijn brieven van okto- ath 428. 81 Frijhoff, La Société Néerlandaise et ses ber 1647. ath 424. 99 ‘aangezien we vrede hebben gesloten gradués, 1575-1814, 37. De licentiaatsbul 87 ‘Je kunt ook een beschaafd mens zijn met Spanje’. Johannes Thysius aan van Johannes Thysius is bewaard geble- als je Italië niet hebt gezien’. Samuel Samuel Bochart, 18 juni 1648. ath 424. ven: ath 429. Bochart aan Thysius, 30 december 1647. 100 Johannes Thysius aan Christoffel 82 Frijhoff, La Société Néerlandaise et ses ath 424. Thijs, ongedateerd. ath 423. Van deze gradués, 1575-1814, 69. De promotie: Mol- 88 Thysius aan Claude Saumaise, 1 reis heeft Thysius een korte beschrijving huysen, Bronnen tot de geschiedenis der Leidsche november 1647, en Thysius aan Constant gemaakt, die op een los blaadje in zijn universiteit, dl. iii, 64. Acta Senatus, 21 L’Empereur, 1 november 1647. ath 424. brievenboek bewaard is gebleven. ath [sept.] 1652: ‘Post disputationem in 89 ‘volmaakt, zonder enige tegenslag 424. In 1651 heeft hij de reis naar Brabant Senatu Ioannes Thyssen visus est dignus goddank de Grand Tour door Frankrijk in verkorte vorm nog eens overgedaan, cui supremus in Iure gradus conferretur, op 9 december van het jaar 1647’. Reijs- in het gezelschap van zijn nichtje Sara quem ei contulit D. Colonius’ – Na een boeck, f. 67v. ath 428. L’Empereur, haar man Marcus du Tour disputatie in de Senaat, werd Johannes 90 Waarschijnlijk Daniël Elzevier: De en zijn halfzuster Levina Thijs. Kasboek: Thysius waardig bevonden om aan hem Jonge, ‘De “Grand Tour” van Johannes ‘van 7 tot 19 juli, in de reijs van Brabant de hoogste graad in de Rechten te verle- Thysius’, 76. 13 dagen ƒ 113’. ath 434, p. 256. nen, die hem door de heer Colonius is 91 Reijsboeck, f. 67v. ath 428. 101 Album studiosorum, col. 274. 27 augus- aangeboden.’ 92 Claude Saumaise aan Thysius, tus 1648: ‘Johannes Thysius Amster­ 83 Notitie over een brief aan Monsieur januari 1648. Thysius aan Saumaise, damensis, 26. J. Lic.’ Hes van 6 juli 1647: ‘Escrit comme 31 januari 1648. ath 424. 102 S. Stegeman, Patronage en dienstverle- j’estois d’advis d’aller en Italie et que je 93 ‘groot verlangen naar de kamers in ning. Het netwerk van Theodorus Janssonius m’estimerois heureux de pouvoir avoir Den Haag’. Johannes Thysius aan Fran- van Almeloveen (1657-1712) in de Republiek der l’honneur de sa compagnie’ – ‘Geschre- çois Thysius, 7 februari 1648. ath 424. Letteren (Nijmegen 1996), 136-138. ven dat ik van plan ben om naar Italië te 94 Dat was de gebruikelijke gang van 103 Ibidem, 140-144. gaan en dat ik mezelf gelukkig acht om zaken. W.Th.M. Frijhoff, ‘De arbeids- 104 De correspondentie bestaat uit 54 de eer van zijn gezelschap te mogen markt voor academici tijdens de Repu- brieven, 18 van Thysius en 36 van Ludolf, genieten’. Thysius aan Constantijn bliek’, in: Spiegel Historiael, 17 (1982), 508. geschreven in de periode tussen septem- L’Empereur, 17 juli 1647: ‘je vous prie Er was een kamer in Den Haag voor hem ber 1648 en maart 1653. Job Ludolf heeft treshumblement d’escrire a Mr Hochep- gehuurd (‘voor 1⁄™ jaer kamerhuijr in den over deze periode geen archief nagelaten. ied qu’il m’oblige d’une petite lettre de Hage ƒ 43: 15’. ath 448), maar uit alle Zijn brieven en geschriften uit de laatste recommandation pour Venise et s’il est onkosten die Thysius in de tweede helft veertig jaar van zijn leven, vanaf ca. 1665 possible pour Rome et Genua, et une de van 1648 maakte met reizen van Leiden tot zijn dood in 1704, worden bewaard in Mr Spanheim pour Geneve’ – ‘Ik vraag naar Den Haag blijkt dat hij er zelden of de Universitätsbibliothek Johann Chris- u zeer beleefd om te schrijven aan Mr nooit verbleef. tian Senckenberg in Frankfurt am Main. Hochepied of hij me een klein aanbeve- 95 François Thysius aan Thysius, ant- De inventaris kan worden geraadpleegd lingsbriefje kan bezorgen voor Venetië, woord op een brief van 21 maart 1648: via http://kalliope.staatsbibliothek-ber-

278

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 278 11-11-16 09:56 lin.de. Er bestaat wel een contemporaine Johannes Thysius aan Job Ludolf, 12 juni 128 ‘ik zie in uw brief dat u nog altijd biografie van Ludolf waarin Thysius 1650. ath 424. liefde voor boeken koestert, wat ik zeer figureert: Christian Juncker, Commentarius 116 ‘Een persoon die geen publieke prijzenswaardig vind en ik wens ten de vita, scriptisque ac meritis illustris viri Iobi functie bekleedt, en geen andere ver- zeerste u daarbij ooit van dienst te Ludolfi (Leipzig en Frankfurt: Johann plichtingen heeft dan persoonlijke, zou kunnen zijn’. Job Ludolf aan Johannes Friedrich Braun, 1710), 35. er wel eens goed aan kunnen doen te Thysius, 20 juni 1652. ath 396. 105 Mourits, ‘Johannes Thysius en vertrekken voordat de werkelijke proble- 129 ‘u bent me nog een antwoord op Job Ludolf: een vriendschap’, passim. men beginnen’. Job Ludolf aan Johannes twee van mijn brieven schuldig, waar- 106 Job Ludolf aan Johannes Thysius, Thysius, 5 juli 1650. ath 396. over ik niet met u wil twisten, u moet 12 september 1648. ath 396. 117 Job Ludolf aan Johannes Thysius, doen wat u het beste vindt. Ik ben niet 107 ‘Ik ben verheugd dat de opzet van 2 november 1650. ath 396. zo karig of spaarzaam met brieven; ik uw reis zo goed geslaagd is, en dat u bent 118 ‘want hier kan ik niets zinvols zou ze u een heel jaar lang belangeloos onthaald op een ontmoeting met een ondernemen’. Job Ludolf aan Johannes kunnen toesturen, ook al word ik niet juffrouw die iedereen door haar hoge Thysius, 16 april 1651. ath 396. beloond met antwoorden’. Job Ludolf kwaliteiten onmiddellijk voor zich 119 ‘in Duitsland, het midden van aan Johannes Thysius, 2 november 1650. inneemt’. Johannes Thysius aan Job Europa, die als centrum de stad Erfurt ath 396. Ludolf, 25 september 1648. ath 424. heeft, waar ik een correspondentie met 130 ‘Het bedroeft mij zeer dat u mij de 108 ‘door kleine verwikkelingen die alle geleerden van Europa zal kunnen eer van uw brieven onthoudt. Ik leef in tussenbeide gekomen zijn, waarvan de onderhouden’. Job Ludolf aan Johannes grote onzekerheid, niet alleen over uw belangrijkste nog niet is afgesloten’. Thysius, 8 mei 1650. ath 396. gezondheid, maar meer nog, over uw Johannes Thysius aan Job Ludolf, 15 120 ‘Ik zal misschien zonder grote vriendschap’. Job Ludolf aan Johannes oktober 1648. ath 424. moeite besluiten om in dienst te treden Thysius, 12 januari 1651. ath 396. 109 Job Ludolf aan Johannes Thysius, bij een Duitse prins, om me met burge- 131 S. van Romburgh, ‘For my Worthy 29 januari 1649. ath 396. lijke en politieke zaken te kunnen bezig- Friend Mr Franciscus Junius.’ An edition of 110 ‘Ik heb veel tijd besteed aan het houden, of ik zal een reis ondernemen the complete correspondence of Francis Junius bezoeken van oudheden, maar wat me naar verre landen om eindelijk mijn F.F. (1591-1677) (Leiden 2004), 19. het meest heeft bekoord zijn de mooie nieuwsgierigheid te stillen’. Job Ludolf 132 ‘Ik zou al mijn zaken willen achter- bibliotheken, de hoeveelheid geleerden aan Johannes Thysius, 20 december 1651. laten als ik het kon doen zonder schade en de zeer zeldzame boeken’. Job Ludolf ath 396. aan mijn inkomsten, het is het enige aan Johannes Thysius, 17 juli 1649. ath 121 ‘waarover we al dikwijls hebben beletsel dat niet toelaat dat ik me buiten 396. gesproken’. Job Ludolf aan Johannes onze grenzen begeef, en me noodzaakt 111 ‘Het verlies van de brief die ik u heb Thysius, 20 februari 1652. ath 396. tot een scheiding waarvan ik me moeilijk gestuurd is niet van belang. […] Ik heb 122 ‘vanwege verschillende voorvallen’. kan voorstellen dat ze erg lang zal ook nog een paar boeken over oudheden Johannes Thysius aan Job Ludolf, 3 april duren.’ Johannes Thysius aan George en penningen genoemd, en een […], daar- 1652. ath 424. Dit zijn familieproble- Henry Ludolf, 18 januari 1649. ath 424. over bekommer ik me niet, en wat de men, die in het vervolg van dit hoofdstuk 133 ‘Staet van de goederen van Johan boeken betreft: ze zijn bijna allemaal ter sprake komen. Thysius, hem aengekomen van sijne hier te krijgen’. Johannes Thysius aan 123 Johannes Thysius aan Job Ludolf, grootmoeder en moeder so als die Job Ludolf, 7 april 1649. ath 424. Over 15 augustus 1652. ath 424. bevonden sijn bij sijne voochden, de heer de boeken over oudheden en penningen: 124 ‘u zult me écht de komende zomer Constantinus L’Empereur en Francoijs zie hoofdstuk 3, p. 233-238. zien’. Johannes Thysius aan Job Ludolf, Thysius’, 31 december 1648. ath 1270 112 ‘die met grote pracht en praal zal 22 november 1652. ath 424. (deze rekening werd jaarlijks door de worden uitgevoerd’. Job Ludolf aan 125 ‘waar het hele keizerrijk zal zijn ver- voogden van Thysius opgemaakt). Johannes Thysius, 7 augustus 1649. ath zameld, om daar kennis te nemen van de 134 Volgens het stuk opgesteld door de 396. zaken die zich voordoen en van de staat raden ordinaris van het Hof van Holland, 113 Heinsius aan Thysius, 7 oktober van Duitsland die men er gaat instellen’. Gerard Crommon en Frederick van 1650. ath 422. Job Ludolf aan Johannes Thysius, 9 okto- Dorp, 15 januari 1649. ath 370. 114 ‘Als ik mij wil verantwoorden voor ber 1652. ath 396. 135 Een scheepspart is een aandeel in mijn nalatigheid, waardoor ik niet altijd 126 Job Ludolf aan Johannes Thysius, het eigendom van een schip. al uw brieven heb beantwoord, kan ik 15 maart 1653. ath 396. 136 ‘Dit navolgende is die suyvere dat niet zonder schaamte, maar ik beken 127 Johannes Thysius aan Job Ludolf, Balance staet en Reeckeninge door mij niettemin mijn fout’. Johannes Thysius 9 mei 1652. ath 424. Hiermee wordt getrocken uut de boecken van saligen aan Job Ludolf, 12 juni 1650. ath 424. waarschijnlijk de ‘Biblia Regia’ bedoeld, Antony Thijs, Christoffel Thijs’. Gepu- 115 ‘vanwege de zorg voor het samen- de vijftalige Bijbel gedrukt door Chris- bliceerd in: Gelderblom, Zuid-Nederlandse stellen van een mooie bibliotheek’. toffel Plantijn tussen 1569 en 1573. kooplieden, 208. Gelderblom vraagt zich

Noten 279

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 279 11-11-16 09:56 af (209, noot 113) of Christoffel Thijs bedrag tussen 1633 en 1648, plus de rente 150 Het oudste stiefzusje Catharina executeur testamentair was van Anthoni, over de rest van het aankoopbedrag, die Thijs was op 4 augustus 1648 overleden. vanwege zijn grote schuld aan diens Christoffel Thijs weigert uit te keren: in 151 Stuk opgesteld door Jan Warnaerts, sterfhuis – en dat is inderdaad het geval. totaal waarschijnlijk zo’n ƒ 5.000. De notaris te Amsterdam, van 2 juni 1634. In tegenstelling tot wat Gelderblom klacht van Antonius Thysius uit 1634 Kopie: ath 1150. ‘Gerevoceert’ betekent: beweert, zal hier blijken dat het niet had ook nog betrekking op het onvol- ingetrokken. onwaarschijnlijk is dat Christoffel doende doorberekenen van rentes en 152 ‘Inhout van t’gene geproponeert is voorafgaand aan de liquidatie van het tegoeden, ter hoogte van ƒ 1.288:8:9. 1° Octob. 1648 voor Commiss. Crommon sterfhuis al grote sommen geld voor de 145 Johannes Thysius aan François en Dorp, en wijders.’ ath 463. nabestaanden beheerde. Thijs, 12 april 1649. ath 461. De brief is 153 Voorwaarden voor de scheiding 137 Christoffel Thijs aan Antonius naar aanleiding van zijn claim op een staan in het ‘Extract uijt ’t Schepenen Thysius, 11 december 1634, 18 december deel rentes en tegoeden, ter hoogte van Minut Register der stadt Amstelre- 1634, 1 januari 1635, 5 februari 1635. ƒ 1.040. Op 24 juni 1652 is hij in Amster- damme, berustende ter secretaris f ° 229’. ath 1267. dam geweest om hierover overeenstem- ath 368-374. 138 Zie voor een gedetailleerd overzicht ming te bereiken met Christoffel Thijs: 154 Een pond Vlaams is ƒ 6, dus de van de bedragen die Thysius erfde: Bij- ‘gehadt comparitie en geaccordeert van alimentatie bedroeg ƒ 3.000 per jaar – lage erfenis. de 1040’. ath 434, p. 256. Op 6 januari een enorm bedrag. 139 ‘Enige Gravamina, doen stellen door 1653 meldt het kasboek dat hij ƒ 375 had 155 Christoffel Thijs aan notaris Jan van de hr. Professor Antonius Thijsius, over ontvangen ‘van Christoffel Thijs uut Heussen, 13 november 1648: ‘ick mercke d’administratie der grootmoederlijcke krachte vant compromis nopende de soo sijt ghij voor sooveel in misverstant, goederen van Joh. Thijs, bij sijn vader post van 1040’. ath 434, p. 30. dat ghij meijnt als off de vooghden wel Antony Thijs sal. in desen boeck gehou- 146 Johannes Thysius aan Christoffel de naem moechten gehadt hebben, van den’. ath 1271. Thijs, april 1650. ‘Als dat doch mochte te weesen vooghden, maer dat eijgent- 140 S.A.C. Dudok van Heel, ‘De galerij […] afgedaen werden het different, ue lijck d’Administratie van alles and[ere] en schilderloods van Rembrandt of aengewesen op de twee eerste reeckenin- mij sij gebleeven. Dat abuijs is’. En op waar schilderde Rembrandt de “Nacht- gen die mij nae vaders doot van ue sijn 30 november 1652, nu grimmiger: ‘ue wacht”?’, in: Jaarboek van het Genootschap overgelevert, door dien sonder deselve de weeten ommers selver beeter dat mij de Amstelodamum, 74 (1987), 104. In het huis reeckeninge van neef sijn administratie reeckening van de administratie van der naast dat van Magdalena Thijs woonde niet t’enemael kan gesloten werden. […] kinderen middelen noijt is toe ver- de familie Belten, vanaf 1639 het woon- So niet sal dan de naeste middel moeten trouwt.’ ath 1150. huis van Rembrandt, het huidige Rem- soecken, om daer van alle sijden so haest 156 ‘Betalinge […] met den Interest, brandt-huis. af te komen als mogelijck is.’ ath 424, f 71. tsedert slot van Christoffel Thijs laetste 141 ath 1232, p. 6. 147 Christoffel Thijs aan Johannes onderteeckende reeckeninge, met den 142 Christoffel Thijs aan Antonius Thy- Thysius, 19 april 1650. Dit is een boze interest tsedert t’jaer 1648, a 4 1⁄™ pc. sius, 23 december 1634. ‘Wat de juwelen brief, Christoffel stemde toe met een Christoffel Thijs erkent de schult en den aengaet (voor hem in betalinge genomen ontmoeting, maar Johannes moest interest te vergoeden tegen vier, en niet tegent huijs de Oijvaers) naementlijck oppassen ‘eer dat ue mij met sijne meer, mits dat den eijscher sal appro­ 1 grote punt diamant geestimeert op dreijgementen behoefft te precipiteeren, beren deselve en voorg[aande] reecke- ƒ 1000, 1 hart diamant tot ƒ 600, 1 taffel off sich selven met imaginatien te kitte- ninge.’ ath 378. doch onreijne diamant tot ƒ 800. Daer len’. ath 404. 157 ‘Notitie van verschoten penningen van sijn de 2 eerste stucken per Dantzick 148 Alle rekeningen van Antonius en wegen het aengaen van de momberdij- gesonden aen Jacob Jacobs, die mij François Thysius zijn door Johannes schap van mijn suster en broer’. ath 434, schrijfft deselve noch verseegelt heeft ondertekend en goedgekeurd op die p. 286-287. bij hem liggen, en met alle middel sal datum. Daarbij wordt ook verwezen naar 158 Johannes Thysius aan Christoffel trachten te vercopen. Het derde stuck is de bemiddeling. ath 1270 en 1269. De Thijs, 13 juli 1652. ath 424. per Koninxbergen aen Jean Strimes hoogleraren kregen overigens wel 159 ath 370. Ongedateerd, maar de gegaen, die mij schrijft het selve verkoft betaald voor de moeite: ‘Voor salaris van bemiddelingspoging (‘Comparitien voor heeft.’ ath 1267. Schotanus en Colonius ƒ15:2’. ath 434, goede mannen’) van 21 juni 1652 was 143 Christoffel Thijs aan François Thijs, p. 256. toen al achter de rug. 20 januari 1642. ath 1268. 149 ‘Notitie van den Ordinarischen 160 Het bekendste voorbeeld is Rem- 144 De som van het verschil tussen uutgift’. ath 434, p. 25. Johanna de Raet, brandt van Rijn, die in 1639 voor ƒ 13.000 aankoop-/verkoopprijs van ƒ 2.759 en weduwe van Antonius Thysius kreeg van Christoffel het huis aan de Breestraat het verlies geleden op de juwelen van ƒ 1628:18, François Thijs kreeg ƒ 1.100 in Amsterdam kocht, waarvan het eigen- ƒ 1.025 (exclusief transactiekosten) is ‘hem voor salaris toegeleijt’. ath 434, dom werd gedeeld door Magdalena ƒ 3.784. Daarbij komt de rente over dit p. 25. Belten en haar broer. Een kwart van het

280

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 280 11-11-16 09:56 bedrag werd voldaan in het eerste jaar na volgt een afkondiging, door de welcke du Jardin: ‘hebbende uut mijn vader aankoop, de rest was een lening tegen vijf haer ’t bewind haerder goederen werd verstaen dat uwe Ed. van meijninge was (!) procent rente, die Rembrandt op den benomen’. eenige penningen opt contoir vanden duur niet meer kon afbetalen. Pas in 1653 168 ‘Geeft met behoorlijcke eerbiedenis Heer ontfanger Berkel te beleggen, eiste Christoffel de rest van het aankoop- te kennen Johan Thysius als etc. hoe dat alwaer, soo ick onderricht ben, tegen- bedrag op. Kort daarna ging Rembrandt Novemb. 1648 bij sup. gepresenteert woordigh geen plaets en is. Kome uwe failliet. Zie: P. Crenshaw, Rembrandt’s hadde seecker requeste waer bij hij Ed. met dese adviseren, dat ick uwe Ed. bankruptcy. The artist, his patrons and the art bekent gemaeckt hadde de swackicheijt aen eenige obligatien van personen van market in seventeenth-century Netherlands van herssens, waer in Magdalena Belten mijn kennisse wete te helpen, indien uwe (Cambridge 2006). sijn stiefmoeder doentertijt vervallen Ed. daermede noch geaccommodeert 161 Job Ludolf aan Johannes Thysius, was.’ ath 462. In dit document geeft soude sijn.’ Nicolas du Jardin aan Johan- 20 februari 1652. ath 396. Thysius een samenvatting van de pro­ nes Thysius, 7 augustus 1652. ath 394. 162 ‘ik word hier opgehouden vanwege blemen, de kwalijke gevolgen (‘aen 178 J.G. van Dillen, Van rijkdom en regenten. een twist over geldzaken, en de brutali- hangen de kinderen totale ruine ofte Handboek tot de economische en sociale geschie- teit waarmee mijn vertrek elke keer infamie’) en wat hij hoopt te bereiken denis van Nederland tijdens de Republiek (Den wordt vertraagd is zodanig, dat me niets (‘mijn ontslaginge hier op verwachten, Haag 1970), 313. anders rest dan me tot het gerecht te te meer door mijn aenstaende vertreck 179 Kopie van de koopakte ath 462. wenden’. Johannes Thysius aan Job van een geruijme tijt buijten te sullen Rechterlijk Archief Voorhout, inventaris Ludolf, 15 augustus 1652. ath 424. sijn haer de hant niet wijders sal kunnen nr. 5, 4 februari 1641: ‘Jhr Nicolaes van 163 ‘Aldus geadviseert binnen Leijden bieden’). Lodensteyn wonende Rijnsburg ver- den 15 oct. 1634. J. Meerman.’ ath 365. 169 Johannes Thysius aan Levina Thijs, koopt Constantinus Lempereur profes- Paulus Montanus, Tractatus novus, de iure oktober 1652. ath 424. Catharina Kloeck sor en Franchois Thysius advocaat in het tutelarum, et curationum (Leiden: Jan Paets (de zus van Christoffel Thijs bij wie Hof van Holland tbv Johan Thysius de en Louis Elzevier, 1595). Levina in huis woonde) beschouwde het woning genaamd Hoochcamer […]’. De 164 Gekocht op de veiling van de meer pragmatisch: denk aan de erfenis!: boerderij is pas vorige eeuw ernstig in boeken van Jacobus Thysius, 12 juni ‘Ick schaeme mijn dat de kinderen soo verval geraakt en in 2009 herbouwd: 1635, voor ƒ 4:15. ath 434, p. 112. Niet weijnich warcken daer van macken, tis Mozartlaan 9/Beethovenlaan 77 te meer aanwezig in de bibliotheek. ommers haer moeder, sij sullen haer Voorhout. 165 Over de gesteldheid van Magdalena goet wel willen arven.’ Geschreven aan 180 Alle inkomsten en uitgaven met Belten tussen 1649 en 1653 zijn meer Johannes Thysius, ongedateerd. ath 402. betrekking tot het land te Voorhout zijn dan zestig brieven bewaard gebleven, 170 Pieter Thijs aan Johannes Thysius, genoteerd in het kasboek dat Constan- allemaal ontvangen of geschreven door 1 april 1653. ath 415. tijn L’Empereur en François Thysius Thysius. Daarin is in detail te lezen wat 171 Johannes Thysius aan Marcus du ten behoeve van Johannes hebben bijge- er precies aan de hand was. Hier is alleen Tour, zonder datum. ath 1323. houden: ath 1270. ruimte voor de kortst mogelijke samen- 172 L. Kooijmans, Vriendschap en de kunst 181 ‘3 Octob., Voor vracht van een vatting, maar de geschiedenis verdient van het overleven in de zeventiende en achttiende schuijtjen, gaende met Adt. Cauw en nader onderzoek, ook in het licht van de eeuw (Amsterdam 1997), 14-18. W. de Haes nae Voorhout ƒ 2:2. Verteert toenmalige omgang met geesteszieken. 173 Philippe de Baccher aan Johannes ƒ 2:10 […]. Item aan W. de Haes voor den 166 Johannes Thysius aan Magdalena Thysius, 12 november 1642. ath 383. bijbel aende kercke tot Voorhout vereert, Belten, 5 november 1650. ath 424. ‘In Ondanks deze woorden onderwierp volgens sijne quitancie ƒ 18’. ath 1270. pacquet’ betekent: in een lastig parket, dezelfde Philippe de Baccher zijn stief- De rekening voor een ‘Bibel met annotat. ofwel in moeilijkheden. moeder aan een achttien jaar durend in sloten, met figuren’ van De Haes is 167 Correspondentie tussen Johannes proces om de erfenis. Zie Bijlage erfenis. ook bewaard gebleven: ath 444. De Thysius en Johan Belten, 18 november 174 Zie Bijlage erfenis. Bijbel die nu op de kansel van de Kleine 1650. ath 424 en ath 384. H. de Groot, 175 O. Gelderblom en J. Jonker, ‘Public Kerk in Voorhout ligt, is een andere: Inleidinge tot de Hollandsche rechts-geleerdheid, finance and economic growth: the case of Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture (Den H.F.W.D. Fischer (ed.) (Leiden 1965), Holland in the seventeenth century’, in: Haag: weduwe en erven Hillebrant boek i, dl. 11. Bij de redenen om iemand The journal of economic history, 71 (2011), 14. Jacobsz van Wouw, [1649]). onder voogdij te stellen, noemt hij 176 M. ’t Hart, ‘Mutual advantages: 182 Overzicht van de verkoop in de ‘gebreck van de wille, als quist-goederen, state bankers as brokers between the city rekeningen van Thysius: ath 449. Bij de diemen op-maeckers ende verdoenders of Amsterdam and the Dutch Republic’, verkoopprijs komt nog een aanzienlijk noemt. Maer alzoo dezer ghebreck niet in: O. Gelderblom (red.), The political eco- bedrag aan rente vanwege gespreide zoo kennelick is als van anderen, zoo nomy of the Dutch Republic (Farnham 2009), betaling over een periode van vier jaar. moet daer eerst kennisse voorgaen van 116-119. 183 ath 434, p. 96: ‘1649, 6 marti, Op het hof ofte eenig ander gerecht: waer op 177 Zoals blijkt uit een brief van Nicolas interest genomen de ƒ 13920 […] op reeck.

Noten 281

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 281 11-11-16 09:56 van de kinderen […] welcke aenneme iets dat zeker is gevonden heeft, of dat u gieus paert te bereijden, waer door hij de interest van te geven tegen den 4 1⁄™ pc. het binnenkort gaat uitwerken.’ Ant- coop in crackeel soeckt te smeijten.’ ath int jaer’; p. 99: ‘Per Philips de Baccher, woord van Antonius Thysius jr. uit 382. Antwoord van Johannes Thysius, so veel hem hebbe doen afschrijven voor maart 1648: ‘Quod ad familiam nostram 1 december 1648: ‘Doch wat aengaet het t’ geen te kort quam op de 13920 tot attinet plus quam quadringentis annis paert waer van gij mij bericht, en hebbe betalinge van ƒ 3000 gl. capitale Oost­ sumus nobiles et documenta egregia niet veel sins in also het graeu is, en dat indische Actie.’ ath 434. apud nos habemus.’ – ‘Wat onze familie haeijr niet en soecke.’ ath 424. ‘Gekocht 184 Naschrift bij de eerste brief van betreft: wij zijn meer dan vierhonderd van ritmeester Pelnits een bruijn loper­ Cornelis Wilmerdonck aan Johannes jaar van adel en hebben hiervoor uit­ tjen met een graeuw leere saeltjen en Thysius, 18 januari 1650. ath 420. De stekende bewijzen.’ Beide brieven zijn toom te samen ƒ 200’. ath 434, p. 276. zeepziederij ‘De drie spiegels’ was geves- gekopiëerd in het brievenboek: ath 424. 199 Kasboek 13 april 1651: ‘Gekocht een tigd op Keizersgracht 436. 195 Thysius aan Nicolaes de Baccher, 31 paert uut de stal van sijn hoocheijt, 185 Cornelis Wilmerdonck aan Johan- oktober 1645: ‘Vorders, also ick gehoort genaemt kleijn blauw pooltje, a ƒ 655 nes Thysius, 31 januari 1652. ath 420. hebbe toen ick 24 September op de bloot, met een rijxd. halstergelt en een 186 Marcus du Tour aan Johannes hofstee was, […] dat ue een figuer rinck st. van de gl. somma ƒ 690: 5’, (met ‘een Thysius, 6 juni 1652. ath 417. hadde laten maecken waer in de figuer st[uiver] van de g[u]lden’ wordt bedoeld 187 J. Israel, The Dutch Republic. Its rise, great­ van een juffr. onder geschildert stont, het opgeld van vijf procent). ath 434, ness and fall 1477-1806 (Oxford 1995), 713-715. welcke ick so niet mis gesien hebbe. p. 276; mei 1652: ‘Een schilderij van een 188 Pieter Thijs aan Johannes Thysius, Maer wenschte te weten of het U wapen Pools paert gekocht in de vendu van sijn 26 januari 1652. ath 414. in staet of merck en wat soorte van steen Hoocheijt, met de knecht. Beyde geschil- 189 Pieter Thijs aan Johannes Thysius, het is, en hoe hooch van prijs die selve dert bij een discipel van Wouwerman februari en 30 maart 1652. ath 414. komt, en oock van het coleur.’ ath 423. ƒ 14, dewelque vereert aen nicht du 190 Cornelis Wilmerdonck aan Johan- Nicolaes de Baccher aan Thysius, 21 Tour’. ath 434, p. 144. Het schilderij kon nes Thysius, 12 januari 1652. ath 420. november 1645: ‘Wat aengaet mij rinck niet worden geïdentificeerd. 191 L. Petram, De bakermat van de beurs. Hoe waer van ue schrijft, is in ghesneden ons 200 Kasboek 20 april 1651: ‘Noch in zeventiende-eeuws Amsterdam de moderne grootvaders wapen, waer voor ick van geruijlt mijn bruijn lopertjen van ƒ 200 aandelenhandel ontstond (Amsterdam 2011), snijden heb moeten betalen 12 gl. en gl tegen een graeutjen […], toegegeven 54-57. Dat Thysius in termijncontracten voor het juffertie daer achter op te schil- […] ƒ 87: 5’. ath 434, p. 276. handelde blijkt uit zijn correspondentie deren en van fassoen mede 12 gl. 12 st. 201 Kasboek 8 augustus 1653 ‘Aen gout (meer dan honderd brieven hebben de Het steentie is root maer de naem is mij uutgenomen tot betalinge van een paert handel geheel of gedeeltelijk tot onder- onbekent.’ ath 382. In het kasboek van ƒ 900’. ath 434, p. 33. werp), uit zijn kasboek ath 434, p. 102- Thysius staat over de ring: ‘1646, Dec. 202 In de ‘Notitie van den Ordinarischen 105, en uit de bewaard gebleven Een zapfir gekocht bij de Soest ƒ 22; Van uutgift’ is het totaal van zijn uitgaven termijncontracten ath 451. mijn wapen in te snijen en setten ƒ 41’. aan paarden, tuig en onderhoud ƒ 3.869, 192 Een partij aandelen had een waarde ath 434, p. 141. de rubrieken ‘paert en onkosten’ (p. 276) van 500 pond Vlaams, ofwel ƒ 3.000. 196 ‘Noch een bohemische [oningevuld] en ‘peerde tuijch en tomen, trensen, en Thysius kocht een partij tegen een koers laten snijden (mijn broeder vereert) ƒ 13’: halsters, salen en kleeden’ (p. 208) bedra- van 526,5 procent en een halve partij ath 434, p. 141. Nogmaals, 7 maart 1649: gen tesamen ƒ 2.589. tegen 521 procent. ‘Voor een steen gesneden met ons wapen 203 René Baret, Traicté des chevaulx (Parijs: 193 Henrick Waningen, Tresoor van ’t en aen mijn broer vereert om in een ring Sebastien Piquet, 1645); sign. Thysia 942. Italiaens boeckhouden (Amsterdam: Willem te setten ƒ 13’: ath 434, p. 255. De waarde van het boek is door Thysius Jansz Stam, 1609). Volgens de rekening 197 ‘Mijn wapen met rollen (van nicht vastgesteld op ƒ 0:10. ath 434, p. 111. van de boekverkoper Wolter de Haes van Snellius)’: ath 434, p. 150. ‘t’Wapen van 204 ‘J’avois dessein si j’estois passé par la 29 december 1640 aangekocht voor ƒ 1:12. vader en moeder in hout gesneden (van Hollande de le monter tout de neuf en Niet in de bibliotheek bewaard gebleven. nicht Snellius)’: ath 434, p. 164. Beide recoignoissance de ce que j’y ay joué, a fin ath 441. Zie ook ath 434, p. 126. zijn in het kasboek vermeld zonder aan- que vous l’eussiez peu tousjours present 194 Johannes Thysius aan Antonius schafprijs. De ‘rollen’ zijn naamlijsten a quelque amy qui en joue.’ – ‘Ik was van Thysius jr., 7 februari 1648: ‘Ad te dare van voorouders en familieleden. plan, als ik over Holland had gereisd, om volui maxime ut desiderium meum tibi 198 Nicolaes de Baccher aan Johannes de luit helemaal opnieuw te besnaren uit exponerem, scire enim aveo quosque in Thysius, 24 november 1648: ‘Terwijl ick erkentelijkheid dat ik er op heb mogen familiam nostram penetraveris, an certi van cousin verstaen hebbe ue inclinatie spelen, opdat je hem altijd gereed zou aliquod erueris an tandem brevi elabora- tot het paert van Mons. vander Gracht, hebben voor enig vriend die luit speelt’. turus sis.’ – ‘Ik zou u graag mijn wens het welck vercocht is aen Mons. Worms- ath 396. voorleggen, namelijk om te weten wat u kerck, die het tenemael niet en dient 205 Burgers en Grijp (red.), Het luitboek over onze familie heeft uitgevonden, of u want hij geen ruijter is om soo een coura- van Thysius, 48-49.

282

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 282 11-11-16 09:56 206 Ibidem, 49-51. fashion in the seventeenth century (Riggisberg 227 Hij werd op 8 oktober in de Pieters- 207 ath 434, p. 152. 2012), 88-92. kerk te Leiden begraven. Zie: Blok, ‘De 208 ath 434, p. 127. 217 Volgens de volgende rubrieken in Bibliotheca Thysiana te Leiden’, 54. 209 Johannes Thysius aan Mr. Cousijn, het kasboek: ‘Register van kleeren, uut- 228 Het testament: ath 10. 11 februari 1652: ‘het bevalt me enorm, getrocken wat ijder gekost heeft’ (p. 192); 229 Marcus du Tour en Sara L’Empereur ik laat niet na om het in mijn kast als een ‘Notitie van de lakenverkoper en kleer- kregen in totaal zes kinderen, waarvan va­­­der te bewaken, om elke dag de prach- maecker’ (p. 196); ‘Hoedekramer’ (p. 212); er drie de volwassen leeftijd niet hebben tige aanblik tot mij te nemen die onze ‘Schoenmaecker’ (p. 230); ‘Notitie van bereikt. Hun zoontje overleed op 28 wensen zo onovertroffen weergeeft’. ath het gekochte lijwaet, en naijen’ (p. 240); januari 1653, kort voor zijn eerste ver- 424. bedragen tezamen ƒ 6199. ath 434. jaardag, aan koorts, waarschijnlijk van- 210 Waarschijnlijk gaat het hier om 218 Erfgoed Leiden en Omstreken, sa wege doorbrekende tandjes. Marcus du Willem van der Meulen (1631-1690), een 1574-1816, inv. nr. 6613.Bonboek eerste Tour aan Johannes Thysius, 31 januari achterneef van Constantijn L’Empereur, register, Papengracht Westzijde: Over ’t 1653: ‘Het heeft Godt almachtich gelieft kleinzoon van zijn oom Andries van der Hof fol. 448-456. Het huis staat op fol. 454. mijn soontien gedurende mijn afwesen Meulen en Susanna de Malapert. 219 Ook na de dood van de weduwe uijt dese werelt te verlossen en in sijn 211 Willem van der Meulen aan Johan- van Constantijn l’Empereur in 1652 bleef ewich rijck te halen. ue kan oordelen nes Thysius, 9 oktober 1651. ath 422. Thysius ‘montkosten’ betalen, ƒ 175 hoe mij dese droeviegen toeval raeckt’. 212 Kooijmans, Vriendschap en de kunst van per kwartaal, waarschijnlijk aan Sara ath 417. het overleven, 327. l’Empereur, de nieuwe eigenaar van het 230 Ca. 21 hectare. Documenten die 213 Een ons is 33,88 gram, een engels huis. De laatste betaling is van augustus betrekking hebben op dit stuk land, met 1,54 gram. Het totale gewicht van de 1653. ath 434, de pagina tussen p. 253 een ingekleurde kaart van het gebied beddenpan komt daarmee op 1266,08 en p. 254. gemaakt door de landmeter Pieter Floris gram massief zilver; vgl. J.M. Verhoeff, 220 ath 434, p. 1: ‘Register van’t Alpha- van der Sallem, bevinden zich in het De oude Nederlandse maten en gewichten bet’. archief. De filoloog en historicus Petrus (Amsterdam 1982). ‘Noch voor betalinge 221 D. Haks, Huwelijk en gezin in Holland in Scriverius bezat enkele aangrenzende van silverwerck, teweten en silvere de 17de en 18de eeuw. Processtukken en moralisten percelen. ath 24-41. Voor de op het land betpan vereert aen nicht du Tour ƒ 145’. over aspecten van het laat 17de- en 18de- eeuwse gelegen boerderij ‘Martinahoeve’ (nu ath 434, p. 31. Lauwerens Ravens (1602- gezinsleven (Assen 1982), 15-16; Kooijmans, Treubstraat 7 in Voorschoten), zie C. 1685) aan Johannes Thysius, 3 maart Vriendschap en de kunst van het overleven, 121. Scheffer en R. Van Lit, Boerenerfgoed. Het 1653: ‘Sende uwe Ed. de bestemde bed- 222 Nicolaes de Baccher aan Johannes boerderijenboek van Voorschoten en Wassenaar depan seer net gemaeckt op beste fatson, Thysius, 14 september 1652. ath 382. (Hollandsche Rading 2006), 250-251. twijfele niet sal uwe Ed. wel behagen. 223 ‘Wees ervan verzekerd dat uw buiten­ 231 Dat is tot op heden gelukt. Weijgt 41 onse, 5 engen, als uwe Ed. meer gewone kwaliteiten mij zo toegewijd aan 232 Uit de ‘Eijsch van mijne Moeder- mochte van doen hebben gelijeft mij te u hebben gemaakt, als niemand anders lijcke en Grootmoederl. Goederen uut gebijeden’. ath 422. ooit zal kunnen doen.’ Johannes Thysius den gemene sterfhuijse van sal. Antoni 214 Daarvan was de kostbaarste ‘Een aan Sara L’Empereur, 21 augustus 1647. Thijs.’ ath 372. goude keten wegende twee marck der- ath 424. 233 Zie voor de inhoud van het archief: tien engels, en 3 quart’, ofwel meer dan 224 Job Ludolf aan Johannes Thysius, Inventaris van de archieven van de Bibliotheca 500 gram, met een waarde van ƒ 633: 12: 8. 5 juli 1650. ath 396. Thysiana en van leden van de familie Thijs en ‘Notitie van enige ketenen en braselet- 225 Het testament: ath 10. aanverwante families. Collectiebeschrijving ten’. ath 434, p. 137. ‘Potpenninghen oft 226 Haks, Huwelijk en gezin in Holland, gemaakt door Arend Pietersma (raad- verscheijden specien en munten van 88-96. De Groot, Inleidinge tot de Hollandsche pleegbaar via de Digital Special Collec­ gout en silver’. ath 434, p. 140. rechts-geleerdheid, boek iii, dl. 35: ‘Ende tions van de Leidse 215 Bij de beschrijving van de munten werd meest door heel Holland ghebruickt, Universiteitsbibliotheek, zoekterm staat dat ze zich in ‘laeijen’ bevonden. dat die een jonghe dochter ontmaegt, haer ‘ubl207’). Voor het zilverwerk werd aangeschaft: moet trouwen, ofte voor de ontmaeg- ‘1 silverkastjen voor met een glaese raem ding betering daer vooren doen in geld, gekost ƒ 22:10’. ath 434, p. 164. nae beider gelegentheid: ende indien sy •2 [p. 85] 216 L. van Beurden, Over mode en mensen. is bevrucht, moet oock de kraem-kosten Tien eeuwen kostuumgeschiedenis (Nijmegen betalen. De kinderen buiten echt geteelt 1 De lijst van boeken uit het bezit van 1984), 92-94; I. Groeneweg, ‘Men’s zijnde, moeten onderhouden werden tot Anthoni Thijs met het opschrift ‘Speci­ fashion ca 1660. Some historical facts gemeene kosten van vader ende moeder, ficatie van de Boecken die mij onder concerning the introduction of the indien sy beide daer toe middelen ofte seeker getal ter hant gestelt sijn […]’, Rhingrave, Innocent and Justaucorps’, in: J. bequaemheid hebben: anders is een van genummerd 137 tot en met 216: ath 431. Pietsch en A. Jolly (red.), Netherlandish beide gehouden in ’t geheel’. Volgens de ‘Stucken overgelevert op de

Noten 283

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 283 11-11-16 09:56 comparitie onder 18 Januari 1653, tussen paraphrasis epica nova (Leiden: Abraham en tionem cum iis instituo qui a me dantur.’ Johan Thysius en Christoffel Thijs’ erfde Bonaventura Elzevier, 1630); sign. Thysia – ‘Boeken die aan mij ten geschenke zijn Thysius niet de complete bibliotheek van 51. ‘Spectatissimo et integerrimo viro, gegeven, waarvan ik de waarde niet optel zijn vader, maar alleen ‘de 73 boecken in Dn[o]. Antonio Thysio, civi et mercatori bij de rest, maar ik noem de compensatie 8°, 2 in 4° (begonnede 137, van hem selven Amstelrodamensi primario, Hunc ervoor van de boeken die door mij zijn genombreert)’ die in slechte staat verkeer­­ studiorum suorum proventum, Animi gegeven [als betuiging van dankbaar- den. De mooiste hield Christoffel zelf memoris gratiaque argumentum, Non heid].’ De lijst is voortgezet op p. 318- ‘waeronder Dodoneus, Atlas etc.’ ath 1276. sine voto anni meuntis felicissimè exi- 344. 2 Drie edities gemaakt door Constantijn gendi, Dono mittit, pr. Kl. Jan. A. 1631, 10 Zoeteman, De studentenpopulatie van de L’Empereur die voorkomen op deze lijst Autor’. – ‘De auteur zendt op 31 decem- Leidse universiteit, 1575-1812, 106. bevatten een opdracht van hem aan ber 1630 aan de zeer geachte en eerbare 11 E. Hulshoff-Pol, ‘The first century Anthoni Thijs: Paraphrasis Dn. Iosephi heer Antoni Thijs, vooraanstaand burger of Leiden university library’, in: Th. Iachiadae in Danielem, cum versione, & anno­ en koopman te Amsterdam, als gift deze Lunsingh Scheurleer en G.H.M. Pos­ tationibus Constantini L’Empereur ab Oppyck vrucht van zijn studiën.’ thumus Meyjes (red.), Leiden university in (Amsterdam: Johannes Janssonius en En er is een boek met het ex libris van the seventeenth century. An exchange in learning Willem Christiaansz van der Boxe, 1633); Pieter Belten, de schoonvader van (Leiden 1975), 394-460; C. Berkvens- sign. Thysia 114. ‘Praestantissimo viro Anthoni: Caius Sallustius Crispus, Opera Stevelinck, Magna Commoditas, 67- 82. D. Antonio Tysio affini suo dilectissimo omnia (Leiden: Franciscus Raphelengius, 12 Van Rooden, Theology, biblical scholar- de se optimè merito, ideoque assiduè 1594); sign. Thysia 445. ship and rabbinical studies in the seventeenth colendo, d.d. author’. – ‘Een gift van de 3 Voor het eerste boek, zie hoofdstuk 1, century, 202. Deze vrienden van L’Empe­ auteur voor zijn meest geliefde familie- p. 25 en aldaar noot 21 en 22. De andere reur waren op een zeker moment in lid, de vooraanstaande heer Antoni Thijs, twee boeken zijn niet in de bibliotheek dienst van de universiteit, Claude Sau- die uitstekende verdiensten heeft en bewaard gebleven, maar volgens het kas- maise met een eervolle aanstelling daarom voortdurend geëerd moet boek (ath 434, p. 111) gaat het om een zonder onderwijsverplichting, Rivet en worden’. ‘Cathechesio Ursini’, ofwel Catechesis reli- Spanheim als hoogleraar theologie. D. Isaaci Abrabanielis & R. Mosis Alschechi com- gionis christianae (eerste editie Heidelberg: Otterspeer, Groepsportret met dame, 291, 283, ment. in Esaiae prophetiam 30. cum additamento Schirat, 1563) en de door L’Empereur zelf 331. eorum quae R. Simeon è veterum dictis collegit uitgegeven Itinerarium Benjaminis (Leiden: 13 Johannes Erpenius en Thysius waren (Leiden, Abraham en Bonaventura Elze- Officina Elzeviriana, 1633). L’Empereur leeftijdsgenoten, en studeerden beiden vier, 1631); sign. Thysia 176. ‘Viro praes- beantwoordde de nieuwjaarsbrief die hij rechten in Leiden. Erpenius werd regent tantissimo D. Antonio Tysio affini suo in 1633 van Thysius kreeg pas op 3 juni in Monnickendam. Er is geen correspon- dilectissimo et sibi multis nominibus van dat jaar, en schreef hem ‘Crede mihi, dentie bewaard, maar zijn naam valt observando d.d. author’. (Identiek aan quae postea nauseam portent, hac aetate geregeld in de brieven die Thysius en de opdracht in Thysia 114). cum desiderio tractari possunt, ideoque Job Ludolf uitwisselden. Behalve zijn Mosis Kimchi Odoiporiaad scientiam, cum temporis habenda ratio.’ – ‘Geloof mij, beroep is weinig bekend van Hierony- expositione doctoris Eliae. Item introductio D. wat later misselijkheid veroorzaakt, mus de Backere. Thysius heeft hem een Binjamin F. D. Judae (Leiden: Abraham en kan op deze leeftijd met plezier worden paar beleefdheidsbrieven gestuurd tij- Bonaventura Elzevier, 1631); sign. Thysia aangepakt, en dus moet worden reke- dens zijn Grand Tour, en er is een brief 175. ‘Viro praestantissimo Antonio Tysio ning gehouden met wat past bij deze van De Backere van 15 februari 1650 (ath affini suo dilectissimo et sibi multis tijd.’ ath 390. 422) die gaat over de knecht die Thysius nominibus observando, d.d. author’. 4 Over dichtkunst in het onderwijs overweegt in dienst te nemen. Maar – ‘Een gift van de auteur voor zijn meest aan de Latijnse school: P.N.M. Bot, Huma- desondanks heeft Thysius een lofdicht geliefde familielid, de vooraanstaande nisme en onderwijs in Nederland (Utrecht geschreven over De Backere, bij gelegen- heer Anthoni Thijs, die hij met veel titels 1955), 163-165. heid van zijn promotie: Ad doctissimum moet eren’. 5 ath 425. juvenem, & amicum integerrimum D. Hierony- Daarnaast bevat de lijst nog een boek 6 Urim en Thumim. o.a. Exodus 28:30. mum de Backere, cum summa laude jurisconsul­ met een opdracht van de auteur Jeremias 7 Afkomstig uit de Adagia van Erasmus: torum ordini infereretur (Leiden: Willem van Hoelzlin aan Anthoni Thijs. Hoelzlin ‘Spartam suam ornare’. der Boxe, 1646). Dit is het enige geschrift was hoogleraar Grieks aan de Leidse uni- 8 Vertaling door Jeanine de Landtsheer. van Thysius dat ooit is gedrukt. versiteit van 1632 tot zijn dood in 1641. 9 ‘Cataloge van alle mijn boecken, en 14 Voor de titels van bewaard gebleven Hij was vanwege de oorlog uit Duitsland elck sijn prijs’. ath 434, p. 112. Deze lijst veilingcatalogi, zie Book Sales Catalogues gevlucht en heeft waarschijnlijk hulp eindigt op p. 127. Op p. 111 heeft Thysius Online. Over veilingen volgt meer in de gekregen van de familie Thijs toen hij de boeken die hij cadeau kreeg genoteerd: tweede helft van dit hoofdstuk. zich in de Republiek vestigde. Jeremias ‘Libri mihi dono dati, quorum caeteris 15 H. de la Fontaine-Verwey, ‘La Hoelzlin, Davidis regis et prophetae psalmorum pretium non adnumero, sed compensa- bibliophilie aux Pays-Bas’, in: Deuxième

284

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 284 11-11-16 09:56 congrès international de bibliophilie, Paris, 28 de Mr Pauw, Plenipotentiaire a Munster 530-531. Nederland’s adelsboek, 45 (Den septembre-3 octobre 1961. Actes et communi­ et acteur Pensionaire d’Hollande. Son Haag 1952), 413-414. cations (Parijs 1963), 88. autre fils se marie aussi avec la veusve de 32 Marcus du Tour heeft tijdens zijn 16 M. Keblusek, ‘“Heerlijke boeken voor feu Mr Musch, Griffier des Estats Gene- studie driemaal een disputatie in de de hertog”. Hertog August en de verkoop raux.’ – ‘Juffrouw Fassin van Bremen, die metaphysica verdedigd, waarvan twee- van de bibliotheek van Adriaan Pauw’, bekend staat als de rijkste van Amster- maal onder leiding van de anti-cartesi- in: De Boekenwereld, 2 (1993), 71-72. H. de la dam, [is getrouwd] met de zoon van de aanse hoogleraar Paulus Voetius Fontaine-Verwey, ‘Adriaan Pauw en zijn heer Pauw, plenipotentiaris in Munster (1619-1667). De Disputatio metaphysica tertia bibliotheek’, in: Boek, bibliotheek en geestes- en raadpensionaris van Holland. Zijn de causis was gericht tegen de filosofie wetenschappen. Opstellen door vrienden en andere zoon is ook getrouwd, met de van Descartes, en geschreven door Voet collega’s van dr. C. Reedijk geschreven ter gelegen- weduwe van wijlen de heer Musch, grif- zelf – zo blijkt uit de tekst en uit de reac- heid van zijn aftreden als bibliothecaris van de fier van de Staten Generaal.’ ath 424. tie van Descartes. Marcus du Tour was Koninklijke Bibliotheek te ’s-Gravenhage (Hil- 23 Thysius aan Nicolaas Heinsius (in het ten tijde van deze disputatie in maart versum 1986), 103-113. H. Krol, ‘Adriaan Frans), 24 augustus 1650. ath 424. Het 1642 negentien jaar oud, en moet een Pauw als verzamelaar van wapens, kunst origineel van de brief is ook bewaard bijzonder veelbelovende student zijn en boeken; de Bibliotheca Heemste­ gebleven: ub Leiden bpl 1923. Antwoord geweest. De disputaties zijn gepubli- diana’, in: H.W.J. de Boer, H. Bruch en van Nicolaas Heinsius aan Thysius (in ceerd: Disputatio metaphysica tertia, de causis. H. Krol, Adriaan Pauw (1585-1653). Staatsman het Nederlands), 7 oktober 1650. ath Quam, favente Deo Opt. Max. sub praesidio, en ambachtsheer (Heemstede 1985), 71-86. 422. D. Pauli Voet, L.A.M. & metaphysices in almâ 17 Overgenomen uit: Krol, ‘Adriaan 24 Internationaal waren die voorbeel- Ultrajectinâ professoris. Publicè tueri conabitur, Pauw als verzamelaar van wapens, kunst den er wel, hoewel op grotere schaal […] Ad diem 19. Mart. hora secunda pomeridiana en boeken; de Bibliotheca Heemste­ opgezet dan de Bibliotheca Thysiana. (Utrecht: Gillis Roman, 1642); sign. diana’, 85. Het pamflet is aanwezig in Meer hierover in hoofdstuk 4. Thysia 1436:36. Disputationum historicarum de collectie van de Bibliotheca Thysiana: 25 G.D. Hobson, ‘Et Amicorum’, in: ad textum Herodiani, quarta, quam favente Deo Thyspf 6060. The Library, 5e reeks, 4 (1949), 87-99. Opt. Max. sub praesidio D. Pauli Voet, L.A.M. & 18 B. de Graaf, ‘De bibliotheca Hein­ 26 C. Coppens, ‘Et amicorum: not just metaphysices in almâ academiâ ultrajectinâ pro- siana’, in: Folium, 5 (1957), 46-48; zie ook for friends’, in: J. Papy en D. Sacré (red.), fessoris, publicè tueri conabitur, […] Ad diem 18. ‘Naschrift’ en ‘Nog iets over de Biblio- Syntagmatia. Essays on Neo-Latin literature in decemb. horâ 2. pomeridianâ (Utrecht: Gillis theca Heinsiana’, ibid., 56-57 en 139-149. honour of Monique Mund-Dopchie and Gilbert Roman, 1641); sign. Thysia 1436:37. 19 A.J. van der Aa, Biographisch woordenboek Tournoy (Leuven 2009), 10, 17. Disputatio politica de optimo statu reipublicae, der Nederlanden, 12 dln. (Haarlem 1852- 27 Publius Ovidius Naso, Metamorphoses. quam […] sub praesidio […] D. Danielis Berck­ 1878), dl. 8, eerste stuk, 439-443. ms 15e eeuw; sign. Thysia 1674. Inscrip- ringeri, […] publice defendere conabitur Marcus 20 M.H. Hoeflich, ‘Bibliography in tie: ‘Ovidii Nasonis Metamorphosis. Du Tour […] (Utrecht: Gillis Roman, 1641); the seventeenth century. J.G. Graevius’s Joannes Thysii et amicorum’. Gekocht sign. Thysia 1436:42. Zie: M.J.A.M. lectures’, in: The Library, 32 (1977), 144- voor ƒ 12 op de veiling van de boeken van Ahsmann, Bibliografie van hoogleraren in de 145. Jacobus Thysius op 17 augustus 1635. rechten aan de Utrechtse universiteit tot 1811 21 Hugo de Groot, Inleidinge tot de Hol- ath 434, p. 113. Caius Sallustius Crispus, (Amsterdam 1984), 142. landsche rechts-geleerdheid, boek ii, acht- Historiae Romanae principis (Neurenberg: 33 Lunsingh Scheurleer e.a., Het Rapen- tiende deel: ‘Maar daar zyn eenige, die Paulus Kauffman, 1599); sign. Thysia 444. burg. Geschiedenis van een Leidse gracht, dl. 3a, men niet alleen mag, maar ook moet Inscriptie ‘Joannis Thysy & Amicorum’. 82. erfgenaam stellen, namelyk kinderen, Gekocht voor ƒ 0:13 op de veiling van de 34 G.H.M. Posthumus Meyjes, Geschiede- ouders, broeders en zusters. […] Maar een boeken van Johannes L’Empereur. ath nis van het Waalse College te Leiden. 1606-1699. kind voorbygegaan zynde, of onterfd, 434, p. 116. Tevens een bijdrage tot de vroegste geschiedenis vermag de gantsche erflating te niete 28 ‘Jacobi Thysii Belga & amicorum’, van het fonds Hallet (Leiden 1975), 57. doen’. inscriptie in: Alexander Guagninus, 35 Ibidem, 111-114. 22 Thysius aan Ludolf, 28 september Rerum Polonicarum tomi tres (Frankfurt am 36 Een uitgebreide analyse van het ont- 1651: ‘Maistre des Contes Generales a Main: Sigismund Feierabend, 1584); werp in: J.J. Terwen, ‘De architectuur van receu la charge de Pensionaire d’Hol­ sign. Thysia 514. Gekocht voor ƒ 1:10 op het Hollands classicisme in Leiden’, in: lande, de la place de Mr Cats.’ – ‘De mees- de veiling van de boeken van Jacobus Th. Lunsingh Scheurleer, C.W. Fock, A.J. ter van de generale rekening is benoemd Thysius op 17 augustus 1635. ath 434, van Dissel, Het Rapenburg. Geschiedenis van tot raadpensionaris van Holland, in de p. 114. een Leidse gracht (Leiden 1986-1992), dl. 2, plaats van de heer Cats’. Thysius aan 29 ath 431. 5-10. Zie ook: Steenmeijer, Tot cieraet ende Ludolf, 24 januari 1652: ‘Mads. Fassin 30 Het testament: ath 10. aensien deser stede, 238-241. de Breme, reputée pour la plus riche 31 Lunsingh Scheurleer e.a., Het Rapen- 37 Berkvens-Stevelinck, Magna Commo­ d’Amsterdam, [s’est mariée] avec le fils burg. Geschiedenis van een Leidse gracht, dl. 4b, ditas, 42-43, 87.

Noten 285

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 285 11-11-16 09:56 38 J.W. Clark, The care of books. An essay on 46 Catalogus bibliothecae nobilissimi p.m. 59 ‘Catalogus Librorum Oxoniensis’. the development of libraries and their fittings, viri-juvenis D. Joannis Thysii, institutae in ath 434, p. 324. ‘Catalogus Bibliotheca from the earliest times to the end of the eighteenth perpetuam sui memoriam & usum posterorum Botleiana cum App.’ ath 434, p. 334. century (Cambridge 1901), 265-275. (Leiden: Arnold Doude, 1677). In de Thomas James, Catalogus universalis librorum 39 Over de bouw van de Bibliotheca Bibliotheca Thysiana bevinden zich vier in Bibliotheca Bodleiana omnium librorum, lin- Thysiana: Lunsingh Scheurleer e.a., Het exemplaren, signaturen: Thysia 259 i-iv. guarum, & scientiarum genere refertissimâ, sic Rapenburg. Geschiedenis van een Leidse gracht, 47 De opvallendste verandering is geen compositus (Oxford: John Lichfield, 1620); dl. 3a, 73-107, m.n. 80-88; Van Oerle, verbetering: de twee titels die in de cata- sign. Thysia 1409; Thomas James, Appen- ‘De bouwgeschiedenis van de Thysius logus van 1677 onder Libri juridici in folio dix ad catalogum librorum in bibliotheca Bod­ bibliotheek aan het Rapenburg’, 170- nrs. 3 en 4 apart worden vermeld, zijn leiana, qui prodiit anno Domini 1620 (Oxford: 179. samengebonden in een convoluut, die in John Lichfield, 1635); sign. Thysia 1410. 40 ‘in dit Boexken staen vervat de de gedrukte kopij wel correct onder één 60 Dat aantal is als volgt vastgesteld: reeckeningen vande administratie nummer staat genoteerd. De boeken zijn 3.200 titels gekocht volgens het kasboek, nopende het opbouwen van een huijs ingebonden in een vroeg zeventiende- plus 300 titels gekocht die niet in het om de Bibliotheeck van de heer Jan eeuwse Duitse band die niet anders dan kasboek zijn geregistreerd, samen 3.500. Thisius te huijsvesten volgens sijn uijter- in deze vorm door Thysius gekocht kan De eerste catalogus bevat zo’n 2.600 ste wille’. ath 15. zijn. Sign. Thysia 364. titels: dus er is een verschil van 900. 41 Een rozenobel is een oude, oorspron- 48 ath 15. 61 Gérard de Thibault, Académie de l’espée kelijk Engelse gouden munt (1465-1625), 49 Erfgoed Leiden en Omstreken, ga, […] ou se demonstrent par reigles mathematiques met een waarde van ongeveer ƒ 10, die in Stadsarchief 1574-1816, inv. nr. 6613, sur le fondement d’un cercle mysterieux la theorie de tweede helft van de zeventiende eeuw fol. 454. De koper was Petrus Agache, et pratique des vraix et iusqu’a present incognus in onbruik is geraakt. predikant van de Waalse kerk. secrets du maniement des armes a pied et a cheval 42 ath 15. 50 ath 246 en 1335. (Leiden: Abraham en Bonaventura Elze- 43 Het gaat om kopieën (want: postuum 51 Titels waarvan zeker is dat ze tot de vier voor de auteur, 1626-30); sign. geschilderd) van bestaande portretten oorspronkelijke collectie behoren, zijn Thysia 2422. ath 434, p. 324. die waarschijnlijk in familiebezit zijn door Thysius zelf als aankopen geregis- 62 Anthony van Dyck, Icones principum gebleven. Alleen het schilderij van treerd; zie de volgende paragraaf over het virorum doctorum pictorum chalcographorum Johannes Thysius zelf hangt nog altijd kasboek. statuariorum nec non amatorum pictoriae artis in de Bibliotheca Thysiana. Het is niet 52 ‘Acte waarbij Marcus du Tour tot numero centum […] ad vivum expressae eiusque zeker wie het origineel heeft gemaakt, curator legati Thysii substitueert Wouter sumptibus aeri incisae (Antwerpen: Gillis maar Thysius had zijn portret naar eigen van Lantschot, sijn neev, tot dat bekome Hendricx, 1646); sign. Thysia 2423. ath zeggen in 1644 laten schilderen door een bekwaame soon of schoonzoon’, 19 434, p. 336. David Baudringien (ca. 1581-1650) (‘Mijn december 1671. ath 210. Van Lanschot 63 Op het schutblad achter in het boek conterfeijtsel half door Baudringeren was getrouwd met Constantia Johanna is ‘Constanter’ (‘standvastig’) geschreven, [doorgestreept] ƒ 69’), en hij bezat in L’Empereur (een nicht van Sara). Na haar een motto dat door Constantijn Huygens ieder geval ook een portret van Con­ dood in 1672 zou hij hertrouwen met als ex libris werd gebruikt. Naar het oor- stantijn L’Empereur (‘Conterfeijtsel Justina Catharina du Tour, de oudste deel van Ad Leerintveld, die het onder- van Constantinus L’Empereur ƒ18:10 dochter van Marcus du Tour en Sara zoek naar boeken uit de bibliotheek van [kantlijn:] 1651 verlijst’). Jan de Vos had L’Empereur. Huygens heeft geïnitieerd, gaat het in al eerder kopieën gemaakt van portret- 53 ‘Taxatie gedaen over de Boecken van dit geval niet om een inscriptie van Con- ten van zijn ouders en grootouders, en de Bibliotheeck van zal. de Heer Joannes stantijn Huygens. Zie ook: A. Leerint- hij had in 1650 eveneens in opdracht van Thysius, aengekoft naer des selfs dood veld, ‘Ex libris: “Constanter.” Boeken Thysius Pieter en Levina op doek mogen door de Heer Marc du Tour: en de selve uit de bibliotheek van Constantijn vastleggen. ath 434, p. 148. Zie hierover: gepriseert by Aernoud Doude, Boeck­ Huygens’, in: Jaarboek voor Nederlandse C.W. Fock en R.E.O. Ekkart, ‘Johannes de verkoper dese Stede Leyden.’ ath 246. boek­geschiedenis, 16 (2009), 151-176. Voor Vos, verwarring over vier Leidse schil- 54 ath 462. de huidige stand van zaken in het onder- ders’, in: Leids jaarboekje, 78 (1986), 53-76. 55 Zie Bijlage catalogus 1668. zoek: www.leidenuniv.nl/fsw/verduin/ 44 ath 15. Het gaat niet over de Francis- 56 Zie hoofdstuk 1, p. 76. constanter. cus de Heger die tussen 1631 en 1645 in 57 Respectievelijk ath 452 en 455. 64 Over de prentencollectie: Schaeps, Leiden als boekverkoper werkzaam was. 58 Thysius heeft hun namen in de ‘Prenten uit de Bibliotheca Thysiana’. Hij overleed in 1653. Misschien wordt kantlijn geschreven bij de genoemde Een deel van de prentencollectie van de hier zijn zoon bedoeld. boektitels (ath 434, p. 118, 124 en 126). Bibliotheca Thysiana wordt bewaard in 45 Brief, geplakt in de oudst bewaarde Welke edities Thysius bezat is onbekend, het prentenkabinet, raadpleegbaar via catalogus van de Bibliotheca Thysiana; de boeken bevinden zich vanzelfspre- de Digital Special Collections van de sign. Thysia 258. kend niet in de bibliotheek. Leidse Universiteitsbibliotheek, zoek-

286

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 286 11-11-16 09:56 term ‘ubl216’. De prenten uit de collectie 76 De vroegst bekende veilingcatalogus dochter ende erfgenaem was van Doctor hebben een signatuur met prefix pk- is die van een deel van de bibliotheek van Jacobus Thysius Za., in zijn leven ge­­ Thysiana. Marnix van Sint Aldegonde uit 1599, woont hebbende tot Cassel dewelcke 65 ath 395. wiens boeken op 6 juli in Leiden werden verclaerde en bekende by desen dat hij 66 E. Thomson, ‘Le travail du diplomate geveild door Louis (i) Elzevier. C[omparant] in de voorsz. qualite in den et la diffusion des idées politiques à 77 Van Selm, Een menighte treffelijcke jaere xvi dertich voorleden gebracht l’époque moderne: la Fronde vue par le boecken, 93-98. heeft ten huyse van d Heer Prof. Antony résident suédois Schering Rosenhane 78 Meer informatie over de aangehaalde Thysius zeeckere bibliotheeckboucken (1648-1649)’, in: Histoire, economie et société, voorbeelden volgt in de volgende para- van wylen den voorn. Jacobus Thysius 29 (2010), 22-23. graaf. zijn C[omparan]ts. schoonvader. Ende 67 F.F. Blok, Isaac Vossius en zijn kring. Zijn 79 M. Keblusek, Boeken in de hofstad. dat hy dzelve bibliotheeck van boucken leven tot zijn afscheid van koningin Christina van Haagse boekcultuur in de Gouden Eeuw ten behouve van voorsz. professer Zweden 1618-1655 (Groningen 1999), 287. (Hilversum 1999), 114-115. Thysius, Item Joffrou Magdalena Thysia 68 Ibidem, 275, 281. 80 Dit aantal is gebaseerd op de consen- desselfs zuster ende Antheunes Thys 69 ‘Zo zeker als u mij genoegen gedaan ten die verleend werden voor het houden coopman tot Amsterdam haar neve hebt door me over die heerlijke vlezen te van veilingen, zoals vastgelegd in de specialicken verbonden en verpant heeft schrijven, is mijn hoop dat u niet zult gerechtsdagboeken van de stad Leiden eerst voer zoedanigen some van pen­ verzuimen mij ook eens over de mooiste (76 in totaal). Voor elke veiling waarvan ningen als dezelve Anthoni Thysius ende bibliotheken van Zweden te berichten. een catalogus bewaard is gebleven is een zyne zuster mitsgaders den voorn. Anth. Want de mens houdt, zoals men zegt, consent terug te vinden, behalve voor Thys haere neve aen den voorn. Za. van verandering en verandert iedere die van de boeken van Johannes de Laet Jacobus Thysius ten achteren waren. zeven jaar. Momenteel is voor mij het (gehouden op 27 april 1650) – de 77ste (Protestatie Notaris Paets, Leiden).’ zaligst om over een kamer te beschikken, veiling. Ik neem aan dat er bovendien Geciteerd uit: A.J. Servaas van Rooyen, gevuld met de mooiste edities, geschre- consent is aangevraagd voor twee ano- ‘Familienamen en familiebijzonder­ ven door de beste auteurs op het gebied nieme veilingen waarvan een catalogus heden S en Z’, in: De Nederlandsche leeuw, van de geschiedenis, de oudheid danwel bekend is (bij Lopez de Haro op 28 april 29 (1911), 9. Origineel: Erfgoed Leiden en de wiskunde.’ ath 424. De twee brieven 1649, en bij Hackius op 15 januari 1653), Omstreken, Notarissen ter standplaats zijn gepubliceerd onder de titel D’avoir maar er kan niet worden vastgesteld Leiden (Oud Notarieel Archief), nummer une chambre garnie de plus belles editions. Uit de wanneer of door wie het gebeurd is, toegang 506, inventarisnummer 194, correspondentie van Johannes Thysius, E.V.M. aangezien de veilinghouder niet altijd f. 475r.- 476v. Mourits (red.) en G.H.M. Posthumus wordt vermeld. De gegevens uit de 86 Catalogus variorum & insignium librorum Meyjes (vert.) (Leiden 2001). gerechtsdagboeken van de stad Leiden bibliothecae clarissimi ac doctissimi viri D. Iacobi 70 ‘ik laat graag een goede maaltijd zijn mij ter beschikking gesteld door Thysii, piae memoriae I.U.D. Quondam illustris- staan voor een goed boek.’ Paul Hoftijzer. simi ac potentissimi principis Mauritii landgravii 71 ‘want ik ga tegenwoordig, tot in het 81 Keblusek, Boeken in de hofstad, 82. Hassiae consiliarii, secretarii & bibliothecarii. ziekelijke toe, overal heen waar maar een Keblusek noemt op basis van het voor­ Quin etiam in inclyta Marpurg. Academia histo- mooie veiling gehouden wordt.’ lopige bestand van de Book Sales Catalogues riarum professoris. Quorum auctio habebitur in 72 J.A. Gruys en J. Bos (red.), Adresboek. een aantal van 25 veilingen over de peri- officina Elseviriana XII Iunii, stilo novo (Leiden, Nederlandse drukkers en boekverkopers tot 1700 ode 1641-1650, en sindsdien zijn er geen 1635). De naam van de uitgever ontbreekt (Den Haag 1999); J.A. Gruys en C. de Haagse veilingcatalogi voor deze periode op de titelpagina, maar het drukkersmerk Wolf, Thesaurus 1473-1800. Nederlandse aan de lijst toegevoegd. (de adelaar met het motto ‘Concordia res boekdrukkers en boekverkopers: met plaatsen en 82 Zie Bijlage veilingen. parvae crescunt’) werd gebruikt door de jaren van werkzaamheid (Nieuwkoop 1989). 83 Het zijn er ongetwijfeld meer, maar Leidse Elzeviers. P. van Huisstede en J.P.J. 73 Van Selm, Een menighte treffelijcke aangezien Thysius bij de titels in zijn Brandhorst, Dutch printer’s devices 15th-17th boecken, 32-33. kasboek na april 1650 niet meer heeft century (Nieuwkoop 1999), nr. 0402. 74 P.G. Hoftijzer, ‘Veilig achter Miner- genoteerd wat de herkomst is, wordt het 87 Volgens Van Selm in Een menighte va’s schild. Het Leidse boek in de zeven- lastig om vast te stellen welk gedeelte treffelijcke boecken (88) werden alleen zeven- tiende en achttiende eeuw’, in: A.Th. van het ongeannoteerde deel van het kas- tiende-eeuwse magazijncatalogi per Bouwman, B.P.M. Dongelmans, P.G. boek correspondeert met een bepaalde wetenschapsgebied alfabetisch gerang- Hoftijzer, E. van der Vlist en C. Vogelaar, veiling. schikt. Op basis van deze veronderstel- Stad van boeken. Handschrift en druk in Leiden 84 Christoffel Thijs aan Antonius ling rekent hij een anonieme 1260-2000 (Leiden 2008), dl. 2, 202-203, Thysius, 23 maart 1634. ath 1267. Middelburgse veiling uit 1607, waarvan 226-227. 85 ‘22 Sept. 1634. Mathias Triruffius de catalogus eveneens alfabetisch is ge­­ 75 Van Selm, Een menighte treffelijcke wonende tot Cassel in ’t Lant van Hessen ordend, tot de magazijncatalogi. De boecken, 40-46. getrout hebbende Sophia Thysia die een catalogus van de boeken van Jacobus

Noten 287

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 287 11-11-16 09:56 Thysius laat zien dat deze veronderstel- het document ondertekend door de een zoon uit zijn eerste huwelijk met ling niet zonder meer juist hoeft te zijn. schrijver ervan. Hij noemt zich ‘swaeger’ Annetjen Kerckrincks. 88 Van Selm, Een menighte treffelijcke van de overledene, en zal dus een broer 105 Het gaat hier niet om boeken uit boecken, 93-98. van Abigail Thysia zijn geweest, de het bezit van de beroemde wiskundigen, 89 De rekening is vanwege de taal en weduwe van Johannes L’Empereur: vader en zoon Rudolph (1546-1613) en het handschrift helaas moeilijk te lezen. Antonius Thysius jr. of Franciscus Willebrord Snellius (1580-1626). De ath 435. Thysius. Hun vader, die in de rekening bibliotheek van laatstgenoemde was al 90 ath 434, p. 112. wordt genoemd als de ontvanger van op 6 maart 1629 bij Elzevier in Leiden 91 Publius Terentius Afer en Aulis interest, is Antonius Thysius. ath 431. geveild. Maar er staan wel twee boeken Persius Flaccus, Comoedia, cum scholiis […] 100 Biblia sacra des Ouden en Nieuwen uit het bezit van Rudolph Snellius in de Satyrae. Cum annotationibus Theodorici Testaments ofte de gantsche Heylige Schrift. Ed. Bibliotheca Thysiana: Josephus Justus Amelonckii [1446], ƒ 12; sign. Thysia 2221K; E. Tremellius; A. à Doreslaer (Arnhem: Jan Scaliger, Opus de emendatione temporum: Publius Ovidius Naso, Metamorphoses [15e Janssen, 1614); Lucas Stockle, Schat-camer castigatius & multis partibus auctius, ut novum eeuw], ƒ 12; sign. Thysia 1674; Aurelius ofte Nederduytsche concordantie der heyligher videri possit (Leiden: Franciscus Raphelen- Augustinus, Liber de civitate Dei. Accedit goddelijcker Schriftuere (Middelburg: Adri- gius, 1598); sign. Thysia 851. ms inscrip- summa confessionum [15e eeuw], ƒ 20; sign. aen vanden Vivere en Simon Moulert, tie: ‘Sum Rudolphi Snellii veteraquinatis Thysia 319; ‘Prisciani Grammatica, in 1610). De waarde van de drie achter­ Constant. l’Empereur’. – ‘Ik [het boek Fol. in perg. ms’, ƒ 7:12, niet bewaard gehouden boeken was in totaal ƒ 41:7. spreekt] ben van Rudolph Snellius gebleven in de bibliotheek. ath 434, 101 De veilingen van de boeken van van Oudewater, [nu van] Constantijn p. 113. Samuel van Middelshoven (Catalogus l’Empereur’. Gekocht op de veiling van 92 Uit de administratie van de erfenis variorum & insignium librorum, reverendi viri, boeken van Constantijn L’Empereur, van Johannes Thysius: ‘dat de ƒ 450 die Samvelis à Middelhoven, dum viveret ecclesiae 26 oktober 1648, voor ƒ 7:10. ath 434, Jacobus Thysius wegen geleent gelt Voorscotanae, pastoris fidelissimi. Quorum auctio p. 120. Johannes Basilius Herold, Scipio schuldich was, betaelt en voldaen zijn, habebitur, ad diem 16. maij 1637 [Leiden: Isaac sive de discipulorum erga praeceptores grati animi met boecken, inde auctie vande biblio- Commelin, 1637]); Johannes Knopus memoria, & remuneratione liberali, dialogus theca des voors. Jac. Thysii, voor Joh. (Catalogus rarorum et insignium omnis generis (Bazel: Joannes Oporinus, 1558); sign. Thijs gecocht’. ath 1269. librorum Johannis Knopi &c. Quorum auctio Thysia 1188. Met ms inscriptie ‘Sum 93 ath 434, p. 113. habebitur in aedibus Isaaci Commelini, ad diem Rodolphi Snellii nuce fracta nucleus’. – 94 De gemiddelde prijs van de boeken 14 septembris [Leiden: Isaac Commelin, ‘Ik [het boek spreekt] ben van Ruldolph van de eerste lijst is ƒ 7:1, en van de 1637]); Petrus Pauw (Catalogus rarorum et Snellius, [met de wapenspreuk] de kern tweede lijst ƒ 2:4. Tussen de boeken van insignium librorum Petri Paaw, […] quorum uit de gebroken noot’. Aanwezig in de de tweede lijst bevindt zich onder meer auctio habebitur in aedibus Isaaci Commelini, a catalogus 1668, niet in het kasboek. een exemplaar van de Itinerario van Jan diem 22 Aprilis. Lugduni Batavorum Anno 1638); 106 ath 1266. Huygen van Linschoten uit 1596, in een en Abraham van der Meer (Catalogus 107 Catalogus variorum & insignium praecipue prachtige goudgestempelde perkamen- bibliothecae Abrami vander Meer […]. In qua rabbinicorum librorum. Bibliothecae nobiliss. ten band, gekocht voor ƒ 9; sign. Thysia omne genus variorum libb. quorum auctio habe- & clariss. viri Constantini L’Empereur ab Oppyck 882. ath 434, p. 115. bitur in aedibus Isaaci Commelini, iv octobr. 1638 P.M.SS. Theologiae doct.&t in Acad. Lugd. Batav. 95 Volgens Van Selm was dit het gebrui- die lunae et seqq. [Leiden: Isaac Commelin, primo Hebr. linguae, deinde S.S. Theolog. profes- kelijke honorarium voor een veiling- 1638]). soris &c. Quorum auctio habebitur in aedibus meester. Zie Een menighte treffelijcke boecken, 102 Het gaat in totaal om dertien Gualtheri de Haes. Ad diem 26 octobris & sequen- 42, 47-48. boeken waarin de naam van Johannes tibus 1648 (Leiden: Severyn Matthysz, 96 De schuld bedroeg ƒ 1918:12:12 aan L’Empereur is doorgekrast: twaalf daar- 1648). de erfgenamen van Anthoni Thijs, van heeft Thysius op deze veiling 108 ath 1228, p. 20. ƒ 611:10 aan Antonius Thysius en ƒ 450 gekocht, de dertiende is eerst nog enige 109 Erfgoed Leiden en Omstreken, sa 68 aan de erfgenaam van Magdalena Thijs, tijd in het bezit geweest van Constantijn (Gerechtsdagboek z), ff. 190r-v. in totaal ƒ 2980:2:12. Na aftrek van kosten L’Empereur (sign. Thysia 933). Signatu- 110 Samuel Bochart aan Johannes Thy- resteerde er nog ƒ 164:17:4 voor Mathias ren van de eerste twaalf zijn als volgt: sius, 13 september 1649: ‘Encore me Triruffius. Thysia 341; 307; 128; 653; 183; 687; 1652; mande-il [Ludolf] qu’il va droit [a Suede], 97 K. Thomassen, ‘Het album amico- 1546; 586; 2397; 444; 547. et sans passer par la Hollande ou je rum van Johannes l’Empereur van 103 ath 434, p. 117. m’attendois qu’il auroit soin de faire Opwijck’, in: De Boekenwereld, 3 (1987), 104 Thysius’ grootvader Hans had een empaqueter les livres qu’il encherit pour 146-150. zuster met de naam Anna, die was moy a la vente de ceux de feu Mons. 98 ath 1263. getrouwd met Bartholomeus Pelletier. L’Empereur, et me les envoyer a mes 99 Op de rekening staat niet vermeld Hun dochter Anna trouwde in 1630 risques. A son defaut donc Monsieur, over welke bibliotheek het gaat, noch is met Adrianus Snellius, Godefridus was trouvés bon que j’aye recours a vous, et

288

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 288 11-11-16 09:56 prenne la liberté de vous prier de prendre Marti 1652’, ‘betaelt den 21 januari 1653’. cus, Itinerarium Hierosolymitanum et Syriacum ceste peine, laquelle estant au dessous de Er staan vijf titels op. (Antwerpen: Hieronymus Verdussen, vous.’ – ‘Hij liet mij bovendien weten 121 9 november 1646: ‘te gast gehadt 1619); niet meer in de bibliotheek. dat hij rechtstreeks gaat, en zonder door Elsevier. Nae met hem gekoest. Kost 127 ‘Voor ordinarische uutgifte van Holland te reizen, waar ik had verwacht mijn ƒ 1:10’. Reijsboeck, f. 54r. ath 428. boecken tot Elsevier ƒ 70’. ath 434, p. 21. dat hij de boeken waarop hij voor mij ‘Gekoest’ is afkomstig van het werk- Ik vermoed dat de term ‘ordinarisch’ heeft geboden bij de veiling van wijlen woord ‘koeteren’ wat babbelen betekent. slaat op het gebruik van kasgeld, en dat de heer L’Empereur zou laten inpakken, 122 De Jonge, ‘De “Grand Tour” van deze aantekeningen zijn bedoeld om om me die toe te sturen op mijn risico. Johannes Thysius’, 76. Zie hoofdstuk 1, het saldo van het kasgeld te kunnen bij- In zijn afwezigheid meneer, sta mij toe p. 36. houden. De hele rubriek (vanaf p. 17) is dat ik een beroep op u doe, en de vrijheid 123 Allereerst in 1650, toen Thysius zijn genoemd ‘Notitie van den ordinarischen neem om u te vragen die moeite te knecht Lazar terugstuurde naar zijn uutgift’. nemen, hoewel het beneden uw stand is.’ moeder in Rouen, omdat hij nog wat te 128 In de inhoudsopgave van het ath 387. jong was en zijn werk vergat als hij op kasboek staat dan ook: ‘Register van 111 Johannes Thysius aan Job Ludolf, straat speelde: ‘Aen Sr. Bonaventeur Else- gekochte boecken, getrocken uut de 12 juni 1650: ‘wat betreft de boeken van vir betaelt t’geen Mr. Waesbergen hem reeck. van de boeckverkopers’. ath 434, Mr. Bochart, die zijn verstuurd en van vrachtgelt van Lazar aen een rouens- p. 1. betaald’. ath 424. Brieven van Ludolf aan vaerder te besteden in reeck brengt 129 In de rekeningen van 24 september Thysius waarin de transactie ter sprake ƒ 13:2:8. Noch naderhant 10 gl omdat hij 1649 (ath 449), 16 juni 1651 (ath 452) komt: 19 december 1648, 8 januari 1649, 6 weeken hadt in Duijns gelegen’. ath en 1 mei 1652 (ath 455). 17 juli 1649, 2 september 1649, 8 mei 434, p. 270. Een tweede maal in 1652, in 130 Zie Book Sales Catalogues Online. 1650. ath 396. Brieven van Thysius aan een brief aan zijn broer Pieter van 26 juli: 131 ath 434, p. 121-123. Ludolf: 20 december 1648, 18 januari ‘mijn suster versocht hadde of me op 132 Erfgoed Leiden en Omstreken, 1649, 28 juli 1649, 12 juni 1650. ath 424. Noortwijck wilde gaen om moeder eens sa 68 (Gerechtsdagboek z), ff. 193v-194v. 112 Zie ook: M.H.H. Engels, ‘De Frane- aentespreecken, so ist dat mij in com­ 133 Catalogus rarorum admodum & insignium ker academiebibliotheek vóór 1700’, pagnie van de Dr de Dieu en vrouw en librorum dni. Christiani Rompf, sereniss. reg. in: Ph.H. Breuker en M. Zeeman (red.), een soon en dochter van Bonaventuijr Bohemiae, ac celsissimi Araus. principis (dum Freonen om Ds. J.J. Kalma hinne (Leeuwarden Elsevir mede derwaerts heb vervoecht.’ viveret) Aρχιάτρου. Quorum auctio habebitur 1982), 274-275. ath 424. in officina Francisci Hackii, bibliopolae in de 113 ath 434, p. 120-121. 124 Johannes Thysius aan Job Ludolf, 22 Choor-steegh. Libri theologici vendentur die 114 Volgens de stcn zijn er tot op heden november 1652: ‘alle steden zijn evenzeer saturni, qui erit 31 octob.; medici die mercurii, veertien titels uit zijn fonds bekend, geraakt door de pest, zodat ze lijden 4 novemb.; miscellanei die mercurii, 18 novemb. verspreid over een uitzonderlijk lange onder de dood van zoveel rechtschapen (Leiden: Franciscus Hackius, 1648). periode tussen 1630 en 1670. mensen. In de stad Leiden betreft het de 134 Catalogus variorum & insignium librorum 115 Album Studiosorum, 9 maart 1654 heer [Theodosius] L’Empereur, professor D. Hieremiae Bastingi; fidelissimi, dum viveret, ‘Gualterius de Haes Harlemensis, Biblio- [Bernardus] Schotanus, de vrouw van ministri in ecclesia Striensi. Quorum auctio thecae custos, 50’. Otterspeer, Groepsport- professor Vossius [onbekend wie hier habebitur in aedibus Gualtheri de Haes. Ad diem ret met dame, 189; R.G.H. Sluijter, ‘Tot ciraet, wordt bedoeld: de vrouw van Gerardus 7 novembris 1648 (Leiden: Severyn Mat- vermeerderinge ende heerlyckmaeckinge der Vossius overleed pas ca. 1659], de twee thysz, 1648). universiteyt.’ Bestuur, instellingen, personeel en Elzeviers, Bonaventura en Abraham, die 135 ath 434, p. 122: ‘Ex auctione financiën van de Leidse universiteit, 1575-1812 ieder hebben plaatsgemaakt voor hun Bastingii, pastore Strijensis’. (Hilversum 2004), 288. zonen Jean en Daniel, die ze zijn opge- 136 ath 434, p. 122: ‘Van neef Thysius, 116 Boekverkopersrekeningen: ath volgd.’ ath 424. overgenomen van de Auctie van Rompf’. 437-457 en ath 1264-1266. 125 ath 434, p. 125, in 1649 onder de Zowel Franciscus als Antonius Thysius, 117 Voor een lijst van de boeken die kop ‘28 Maii [1649], Elsevir’. beiden zonen van Antonius Thysius sr., door Wolter de Haes zijn ingebonden, 126 Ulysses Aldrovandus, Serpentum et werden door Johannes aangeduid met de zie: Bijlage boekbanden Wolter de Haes. draconum historiae libri duo (Bologna: [s.n.], woorden ‘neef Thysius’. De jurist Fran- 118 J.A. Gruys, ‘De reeks “Republieken” 1640); Monstrorum historia cum Paralipomenis ciscus wordt uitsluitend aangehaald van de Elzeviers en Joannes de Laet’, in: historiae omnium animalium (Bologna: Nico- in verband met geldzaken, terwijl de B.P.M. Dongelmans, P.G. Hoftijzer en lao Tebaldini, 1642); Musaeum metallicum, theoloog Antonius, net als Johannes een O.S. Lankhorst (red.), Boekverkopers van in libros IIII (Bologna: [s.n.], 1648). Sign. verzamelaar, wordt bedoeld als het Europa. Het 17de-eeuwse Nederlandse uitgevers- Thysia 2260:10/11/12. De eerste negen boeken betreft. huis Elzevier (Zutphen 2000), 79. delen had Thysius een half jaar eerder 137 ath 434, p. 123. De eigenaar van de 119 ath 434, p. 127. aangeschaft op de veiling van de boeken boeken die door David Lopez de Haro 120 ath 455, ‘gelevert sedert den 22 van Christiaan Rompf. Johannes Cotovi- werden geveild is anoniem.

Noten 289

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 289 11-11-16 09:56 138 Toestemming voor de veiling werd 149 Van Rooden, Theology, biblical scholar- marokijn (Thysia 919, 1194 en 1319). verleend op 20 april 1649. Erfgoed Leiden ship and rabbinical studies in the seventeenth 158 Robertus Valturius, De re militari libri en Omstreken, sa 68 (Gerechtsdagboek century, 214. XII (Verona: Joannes Nicolai, 1472); sign. z), ff. 339v-340v. 150 Erfgoed Leiden en Omstreken, sa 69 Thysia 1601. Thysius heeft enkele jaren 139 ‘Coddaeus M.D. 1632’ (in Thysia (Gerechtsdagboek aa), f. 110v-r (21-1- later nog een exemplaar van hetzelfde 928) en ‘Pieter Codde M.D. 1634’ (in 1650). werk aangeschaft, waardoor dit exem- Thysia 1299), waarbij M.D. staat voor 151 Catalogus bibliothecae, celeberrimi exper- plaar hoogstwaarschijnlijk is vervangen. Mediciae Doctor. tissimique viri Johannis Walaei, dum viveret Evangelium sanctum Domini nostri Iesu Christi 140 ath 434, p. 318. medicinae doctor. ejusdemque facultatis in illustri conscriptum a quatuor evangelistis sanctis […] 141 Catalogus variorum insignium et exquisi- Batavorum academia, quae Lugd. est, professoris (Rome: Typographia Medicea, 1590- tissimorum in omni facultate librorum. Quorum ordinarii: cuius publica auctio habebitur in offi- 1591); sign. Thysia 2404. ath 434, p. 320. omnium auctio habebitur. Hagae-Comitis, op de cina Adriani Wyngaerden e regione academiae ad 159 Over deze bibliotheek, zie Hoftijzer, zael. In officina Elsevirianae. Ad diem lunae xxv. diem xiv [doorgestreept, bijgeschreven: 21] ‘The library of Johannes de Laet (1581- octob. MDCXLIX ([Den Haag]: [Abraham martii hora 8. matutina (Leiden: Adriaen 1649)’, 201-216. Elzevier], 1649). Wijngaerden, 1650). 160 Catalogus bibliothecae amplissimi & claris- 142 Keblusek, Boeken in de hofstad, 271-271. 152 ath 434, p. 320. simi viri D. Joannis de Laet, Antwerpiani, dum 143 Ibidem, 297-300. 153 Catalogus bibliothecae doctissimi viri viveret Societatis Indiae Occidentalis praefecti. 144 Francis Mason, Vindiciae ecclesiae D. Esaiae du Pre, dum viveret ecclesiae Gallicae In qua varii ac rarissimi in qualibet scientia ac Anglicanae, sive de legitimo eiusdem ministerio, Leydensis pastoris. In qua omne genus rariorum lingua libri continentur. Quorum auctio habe­ id est, de episcoporum successione, consecratione, librorum. Quorum auctio habebitur in aedibus bitur in aedibus Francisci Hackii, bibliopolae in electione & confirmatione (Londen: Felix Francisci Hackii, bibliopolae in de Choorsteegh, de Choorsteech, 27 aprilis, anno 1650, die mercu- Kingston, 1625); sign. Thysia 917. 30 martii, anno 1650. Die mercurii, stylo novo rii, stylo novo (Leiden: Franciscus Hackius, Gekocht voor ƒ 7:10. ath 434, p. 318. P.G. (Leiden: Franciscus Hackius, 1650). 1650). Hoftijzer, ‘Boekarcheologie in de Biblio- 154 ath 434, p. 255. 161 Johannes Thysius aan Nicolaes de theca Thysiana’, in: Boeketje boekwetenschap. 155 ‘7 april. Voor ordinarische uutgifte Baccher, 3 april 1650. ath 424. Over de (on)natuurlijkheid van schrijven, drukken van boecken in de Auctie van Verhoeven 162 Nicolaes de Baccher aan Johannes en lezen (Amsterdam 2011), 8-10. van den 4. april als voor andere onkosten Thysius, 5 april 1650. ath 482. 145 Petrus Apianus, Astronomicum cae- ƒ 405’. ath 434, p. 255. 163 Waarschijnlijk betrof het de sareum (Ingolstadt: Petrus Apianus, 1540); 156 Catalogus variorum insignium (in omni weduwe van de net overleden Jacob Pie- sign. Thysia 1625. Gekocht voor ƒ 20. ath lingua) librorum, praecipue Latinorum, Gallico- tersz Wachter. Van hem of haar is uit dit 434, p. 318. De Engelse diplomaat Nicho- rum, Hispanicorum, Italicorum, Anglic. &c. jaar echter geen veiling bekend. Vgl. las Wotton had per brief aan Hendrik Quorum plurimi meliorum ac rariorum editio- evenwel de hieronder in noot 166 viii medegedeeld dat hem het boek door num in officinis vulgo non inveniuntur. Quorum genoemde veiling van Johannes Colom. de auteur was aangeboden, op 11 juni in auctio habebitur Hage-Comitis in officina 164 Achterzijde van de brief van George 1544. State papers published under the authority Joannis Verhoeve, bibliopol. op de zael. Die lune Henri Ludolf aan Johannes Thysius, of His Majesty’s Commission: King Henry the 4 aprilis 1650. Hora nona matutini (Den Haag: 8 maart 1650. ath 395. Eighth 1518 – 1547, 11 dln. (Londen 1830- [Johannes Verhoeve], 1650). De naam 165 H. de la Fontaine Verwey, ‘De 1852), dl. 9, 701-703. Oldenburgh komt voor in een notariële geschiedenis van het Amsterdamse 146 Erfgoed Leiden en Omstreken, sa 69 akte die betrekking heeft op de veiling. Caesar-handschrift’, in: idem, Uit de wereld (Gerechtsdagboek aa), f. 65r. Keblusek, Boeken in de hofstad, 258 n. 116. van het boek III (Amsterdam 1979), 232-243. 147 Wolter de Haes was in 1670 boven- Bovendien staat er in de kantlijn van 166 Catalogus bibliothecae viri clarissimi, D. dien verantwoordelijk voor het drukken Thysius’ kasboek onder aan de lijst met Suffridi Sixtini J.U.D. In qua omne rariorum libro­ van de oratie van de zoon van Spanheim, titels die hij bij deze gelegenheid kocht rum genus, quos in bibliopolarum officinis vix nadat die in Leiden tot hoogleraar theo- ‘Oldenb.’ ath 434, p. 321. invenias, multi itidem sunt MSS. veteres, tam mem­ logie was benoemd. Fridericus Span­ 157 Het betreft de boeken met de vol- branacei, quam chartacei. Quorum auctio habe- hemius, Oratio inauguralis de prudentia gende signaturen: Thysia 1536; 1617; 628; bitur in aedibus Joannis Colom, bibliopolae op theologi (Leiden: Wolter de Haes, 1670). 1486; 931; 673; 1417; 824. Thysia 628: den Dam in de Vierige Colom, 7. iunii 1650, stylo 148 Catalogus librorum ex bibliotheca claris- Impp. Romanorum numismata van Adolphus novo (Amsterdam: Johannes Colom, 1650). simi viri Friderici Spanhemii, S.S. theologiae Occo (Augsburg: ‘Ad insigne pinus’, 167 Justus Lipsius, Opera omnia, postremum quondam doctoris & professoris in illustri Bata­ 1601) is een boek dat Thysius twee keer ab ipso aucta et recensita (Antwerpen: vorum academia, ibidemque ecclesiae Gallicae heeft aangeschaft. Het bewaarde exem- Balthasar Moretus, 1637); sign. Thysia pastoris. Quorum auctio habebitur in aedibus plaar is uit deze veiling afkomstig, want 322; Onuphrius Panvinius, Antiquitatum Gualteri de Haes, in de Hout-straet, ad diem meer aankopen van 4 april 1650 zijn Veronensium libri VIII. Nunc primum in lucem 22 novemb. (Leiden: Severyn Matthysz, net als deze gebonden in een identieke editi variisque iconibus et antiquis inscriptionibus 1649). boekband van rood, goudgestempeld locupletati (Padua: Paolo Frambotti, 1648);

290

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 290 11-11-16 09:56 sign. Thysia 320; Onuphrius Panvinius, gelegenheid gevonden om je mijn 2 Lorenzo Valla, De linguae Latinae elegan- De ludis circensibus libri II. De triumphis liber vriendschap te bewijzen, door je het tia, et de ego, mei, tui et sui [Venetië: Nicolaus unus. Quibus universa ferè Romanorum veterum boek vanuit een goed hart cadeau te Jenson, 1471]; sign. Thysia 1565. ath 434, sacra ritusq. declarantur, ac figuris aeneis illus- doen’. ath 396. p. 324. trantur (Padua: Paolo Frambotti, 1642); 177 20 juni 1649: ‘Voor Cats Emblemata 3 W.K. Percival, ‘The place of the “Rudi- sign. Thysia 823. aen Ludolph gesonden ƒ 5’. ath 434, menta grammatices” in the history of 168 ath 431. p. 288. 6 juli 1649: ‘Hier tegen gehouden Latin grammar’, in: Res publica litterarum, 169 Antonio Bosio, Roma sotterranea. Opera een boeck van hem in mijn Bibliotheek 4 (1981), 233-264. postuma […] Composita, disposita, & accresciuta genaemt Speidelii Notabilia ƒ 5’. ath 4 Niccoló Perotti, Cornucopiae, sive linguae dal M.R.P. Giovanni Severani da S. Severino 434, p. 289. Het bewuste boek is: Joannes Latinae commentarii diligentissime recogniti: (Rome: Guglielmo Facciotti, 1632); Jacobus Speidelius, Notabilia juridico-histo- atque ex archetypo emendati (Venetië: Aldus sign. Thysia 811. rico-politica (Straatsburg: erven Lazarus Manutius, 1513); sign. Thysia 1559. 170 Het werk van Lipsius kostte ƒ 42, de Zetzner, 1634). Gekocht op de veiling van de boeken van twee werken van Panvinius ƒ 20:5 en Roma 178 Van deze veiling is geen catalogus Jacobus Thysius, 17 augustus 1635, voor sotterranea ƒ 40. ath 434, resp. p. 318, 319, of andere informatie bekend. ƒ 7. ath 434, p. 113. 325. 179 Johannes Braun aan Johannes Thy- 5 De komedies van Publius Terentius 171 ath 434, p. 111. Het boek bevindt sius, 2 april 1651. ath 388. Thysius heeft Afer: Thysius bezat een manuscript uit zich helaas niet meer in de bibliotheek. van zijn opdracht(brief) geen afschrift 1446 in folio; sign. Thysia 2221k – ge­­ 172 ath 434, p. 122. bewaard. Het boek dat Braun heeft aan- kocht voor ƒ 12 op de veiling Jacobus 173 Frederick de Houtman, Spraeck geschaft staat in Thysius’ kasboek met Thysius, ath 434, p. 113; een incunabel ende woord-boeck in de Maleysche ende Mada- een prijs van ƒ 39:12 (mogelijk inclusief uit 1488 [Venetië: Bernardinus de Choris gaskarsche talen, met vele Arabische ende reiskosten). ath 434, p. 326. Martin de Cremona]; sign. Thysia 2221g – niet in Turcsche woorden (Amsterdam: Jan Evertsz Luther, Omnia opera, 6 dln. (Wittemberg: het kasboek genoteerd, maar opgeno- Cloppenburch, 1603); sign. Thysia 577. Johannes Lufft; Jena: Christiaan Rhodius; men in de catalogus 1668; een exemplaar ath 434, p. 122. Wittemberg: Matthaeus Welack, 1545- met commentaar van de beroemde 174 Job Ludolf aan Johannes Thysius, 1580); sign. Thysia 221. vierde-eeuwse grammaticus Aelius 30 november 1648: ‘ik beveel je mijn 180 Johannes de Ruyter, Disputatio juri- Donatus: Comoediae VI. Et in eas: Aelii Donati koffer aan, en mijn boeken die je naar dica de testamentis et codicillis, sub praesidio commentaria. Fr. Lindenbruchius collatis MSS: believen in je kamer mag bewaren tot ik Arnoldi Vinnii (Leiden: David Lopez de veteribusque exemplaribus recensuit auxit, et de gelegenheid heb om er weer over te Haro, 1652); sign. Thysia 1436:30. observationibus inlustravit (Parijs: Hadrianus beschikken’. ath 396. 181 J.L. Ruijter (zo schrijft hij zijn eigen Perier, 1602); sign. Thysia 1503 – gekocht 175 Job Ludolf aan Johannes Thysius, naam) aan Johannes Thysius, 29 mei voor ƒ 3:6 op de veiling van de boeken van 30 mei 1651: ‘En ce temps là mon cofre 1653. ath 422. Johannes L’Empereur, ath 434, p. 116; estoit arrivé a Hambourg, a cet heur il 182 Het gaat om de volgende titels: en een geïllustreerde editie: Comoediae, est arrivé dans ma chambre. Je le regarde Biblia sacra Hebraice, Chaldaice, Graece, & Andria, Eunuchus, Heautontimorumenos, par dehors sans le pouvoir regarder par Latine, 8 dln. (Antwerpen: Benedictus Adelphi, Hecyra, Phormio, ex emendatissimis ac dedans si ce n’est en imagination. Les Arias Montanus en Christoffel Plantijn, fide dignissimis codicibus summa diligentia casti- clefs sont encore derriere, je ne say chez 1572); Severinus Binius, Concilia generalia, gatae, metris in suum ordinem restitutis, ac variis qui elles sont demeurées.’ – ‘Mijn koffer et provincialia, Graeca et Latina quotquot reperiri lectionibus in margine appositis ex collatione is gearriveerd in Hamburg, en op mijn potuerunt. Item epistolae decretales, et Romanor. postremarum editionum Aldini & Gryphiani kamer aangekomen. Ik bekijk hem van pontific. vitae (Keulen: Joannes Gymnicus, exemplaris (Venetië: Hieronymus Scotus, de buitenkant, want ik kan er niet in 1618); Marguerin de La Bigne, Magna 1545); sign. Thysia 1558 – gekocht op de kijken tenzij ik mijn fantasie gebruik. bibliotheca veterum patrum et antiquorum scrip- veiling van de boeken van Suffridus Six- Want de sleutels zijn achtergebleven, ik torum ecclesiasticorum 1. Continens scrip­tores tinus op 7 juni 1650 voor ƒ 1:18, ath 434, weet niet bij wie.’ ath 396. saeculi I, id est a natali Christi usque ad annum p. 324. Tot zover de bewaard gebleven 176 Job Ludolf aan Johannes Thysius, C. (Keulen: Antonius Hieratus, 1618). boeken, want in het kasboek is ook nog 8 maart 1650: ‘j’ay veu de la lettre a mon sprake van een ‘Terentius Elsevir’ voor ƒ 2 frere que Notabilia Seideilii vous plaisent (ath 434, p. 118), een ‘Terentius macula- fort, j’ay donc esté fort aise d’avoir trouvé •3 [p. 147] tus’ voor ƒ 0:10 (ath 434, p. 126 – school- une petite occasion de vous tesmoigner boek), en een ‘Terentius variorum’ voor la continuation de mon afection, et vous 1 Gebaseerd op K. Jensen, ‘The huma- ƒ 1:16 (ath 434, p. 323). donne ce livre là de bon coeur en pro- nist reform of Latin and Latin teaching’, De komedies van Titus Maccius Plautus: prieté’. – ‘Ik heb in je brief aan mijn in: J. Kraye (red.), The Cambridge companion Thysius bezat een incunabel uit 1500 broer gezien dat de Notabilia van Speidel to renaissance humanism (Cambridge 1996), gedrukt door Uldericus Scinzenzeler uit je zeer bevalt, en daarmee heb ik een 63-81. Milaan, op de eerste pagina omschreven

Noten 291

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 291 11-11-16 09:56 als ‘Plautus integer cum interpretatione gebaseerd op de Cicero-edities van door Pedro de la Vega, Las quatorze decadas Joannis Baptistae Pii’; sign. Thysia 1561. Paulus Manutius. Aangeschaft op de vei- […] trasladas de Latin en nostra lengua Castel- Gekocht op de veiling van de boeken van ling van de boeken van Jacobus Thysius, lana (Zaragoza: Jorge Coci, 1520); sign. Jacobus Thysius, 17 augustus 1635, voor 17 augustus 1635, voor ƒ 5. ath 434, p. Thysia 2050. Gekocht voor ƒ 2:16. ath ƒ 3, ath 434, p. 114; eveneens in folio, een 114. Daarnaast bezat hij de eerste editie 434, p. 330. met houtsneden geïllustreerde editie van een verzameling fragmenten uit het Caius Sallustius Crispus is in de biblio- door Bernardus Saracenus en Giovanni werk van Cicero, bijeengebracht door theek vertegenwoordigd met de vol- Pietro Valla, getiteld Comoediae XX (Vene- Carolus Sigonius: Fragmenta Ciceronis, variis gende titels: een Opera omnia in octavo, tië: Lazarus Soardus, 1511); sign. Thysia in locis dispersa (Venetië: Jordanus Ziletus, afkomstig uit de erfenis van Thysius’ 1575, gekocht voor ƒ 0:8, ath 434, p. 327; 1559); sign. Thysia 1097. Gekocht op een vader Anthoni Thijs (zie hoofdstuk 2, een heruitgave uit 1595 van een popu- veiling gehouden door boekverkoper p. 85, noot 1); een convoluut met daarin laire Plautus-editie van Dionysius Lam- David Lopez de Haro op 1 mei 1649, voor twee van zijn werken, bezorgd door binus uit 1576: Ex fide, atque auctoritate ƒ 0:11. ath 434, p. 124. Ongeveer een jaar Christophorus Colerus: Historiae Romanae complurium librorum manuscriptorum opera later kocht Thysius de brieven van Cicero principis, opera, cum fragmentis (Neurenberg: Dionys. Lambini Monstroliensis emendatus aan zijn familie in een editie van Johan- Paulus Kauffman, 1599) en Epistolae duae: (Genève: erven Eustathius Vignon, 1595); nes Bellovacus: Familiarium epistolarum libri ad C. Jul. Caesarem: de repub. ordinanda sign. Thysia 1504. Gekocht op de veiling XVI (Parijs: Jacques Du Puys, 1557); sign. (Amberg: Michael Forsterus, 1599); sign. van de boeken van Johannes l’Empereur Thysia 1971. Daarvoor betaalde hij ƒ 0:10. Thysia 444. Gekocht op de veiling van de voor ƒ 3:3, ath 434, p. 116; en een editie ath 434, p. 326. Volgens de lijst met boeken van Johannes L’Empereur, voor van het aan Plautus toegeschreven Quero- schoolboeken (ath 434, p. 126) heeft ƒ 0:13 (zie hoofdstuk 2, p. 92, noot 27). lus sive aulularia, codicem veterem denuo collata. Thysius nog een exemplaar van de ‘Ora- Van de laatstgenoemde titel had Thysius Eadem a Vitale Blesensi elegiaco carmine reddita, tiones Selectae’ in zijn bezit gehad ter al in 1635 een exemplaar gekocht (sign. & nunc primum publicata. Additae P. Danielis, waarde van ƒ 0:12, weggegeven aan zijn Thysia 1102:1), op de veiling van de C. Rittershusii, J. Gruteri notae (Heidelberg: neef Constantinus L’Empereur, en een boeken van Jacobus Thysius, voor ƒ 0:12. Hieronymus Commelin, 1595); sign. ‘Arte amandi int Duijts’, oftewel Die conste ath 434, p. 115. Ten slotte kreeg hij in Thysia 1111:3. Deze titel is onderdeel van der minnen, gekocht voor ƒ 0:4 – eveneens 1649 van Anthonius Thysius jr. een een convoluut, gekocht voor ƒ 3, ath 434, niet in de bibliotheek aanwezig, maar exemplaar cadeau van het door hem p. 329, opnieuw ingebonden door Wolter mogelijk betreft het de uitgave: (Does- bezorgde Opera, quae extant, omnia: cum de Haes volgens zijn rekening van 7 sep- burg: Cornelis van der Rivieren, 1564). selectissimis variorum observationibus et accurata tember 1651: ‘Martialis Epigrammata 6 Van Titus Livius bezat Thysius twee recensione (Leiden: Franciscus Hackius, etc. 8° ƒ 0:8’, ath 452. Verder heeft Thy- exemplaren van (uitgebreid becommen- 1649), door Johannes geschat op een sius nog een editie in zijn bezit gehad die tarieerde) verzamelde werken, beide uit- waarde van ƒ 3. ath 434, p. 111. Dit boek is gemaakt door Friedrich Taubman, met gegeven door de firma van Feyerabend is ooit uit de Bibliotheca Thysiana ont- daarin een overzicht van de interpreta- uit Frankfurt; van de concurrerende vreemd, en in 2001 vervangen door een ties van voorgaande Plautus-commenta- Livius-uitgaven van Manutius uit Vene- ander exemplaar met sign. Thysia 1206a. toren: Latinae comoediae facile principis fabulae tië had hij er geen. De eerste die Thysius Van de auteur Cornelius Tacitus kocht XX superstites, cum novo et luculento commenta- kocht is bezorgd door Franciscus Thysius in 1639 voor ƒ 0:18 de Opera, rio doctorum virorum opera Friderici Taubmani Modius, onder de titel Historicorum waarschijnlijk ten behoeve van zijn (Wittenberg: Wolfgang Meissner, 1605) – omnium Romanorum longe uberrimi, et facile studie aan de universiteit. ath 434, herdrukt in 1612 en 1621. Een exemplaar principis libri omnes, quotquot ad nos pervenere p. 118. Dit boek is niet in de Bibliotheca van dit boek is gekocht voor ƒ 4:2, ath (Frankfurt: Sigismund Feyerabend, Thysiana terechtgekomen. Op de reke- 434, p. 327, en niet in de bibliotheek Johannes Wechel, Henrick Thack en ning van boekverkoper Wolter de Haes bewaard gebleven Peter Fischer, 1588); sign. Thysia 687. die is voldaan op 31 december 1639 staat Onder de werken van Marcus Tullius Gekocht voor ƒ 7:15 op de veiling van de het vermeld voor ƒ 0:17. ath 440. Een Cicero bevinden zich twee giften: in 1633 boeken van Johannes L’Empereur. ath editie van Christophorus Colerus van De kreeg Thysius een editie van De officiis in 434, p. 116. Het tweede exemplaar is situ, moribus et populis Germaniae libellus 24°, die niet bewaard is gebleven, en ingeleid door Wilhelmus Godelevaeus, (Hannover: Johannes Wechel, Claudius enkele jaren later kreeg hij van zijn geïllustreerd door Jost Amman, en Marnius, erven Johannes Aubrius, 1602) oudoom Antonius Thysius een commen- draagt de titel Libri omnes, quotquot ad nos- is voor ƒ 0:15 aangeschaft op de veiling taar van Paulus Manutius op de brieven tram aetatem pervenerunt (Frankfurt: Johan- van de boeken van Jacobus Thysius in van Cicero (zie hoofdstuk 1, noot 2). Zelf nes en Sigismund Feyerabend, 1578); 1635, als onderdeel van een convoluut kocht Thysius een tiendelige Opera omnia sign. Thysia 758. Gekocht voor ƒ 7 in met twee andere titels. ath 434, p. 115. in octavo (Frankfurt: erven Andreas 1652. ath 434, p. 337. De derde Livius- Deze band is ontvreemd na de stichting Wechel, Claudius Marnius en Johannes editie is een curiosum: het complete van de bibliotheek. Thysius bezat ook Aubrius, 1590-1601); sign. Thysia 1220, werk van Livius, vertaald in het Spaans een exemplaar van de belangrijkste editie

292

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 292 11-11-16 09:56 van de werken van Tacitus, gemaakt door toch door zijn zonen Constantijn, Chris- Lindberg en M.H. Shank (red.), The Cam- Justus Lipsius en postuum (voor het eerst tiaan en Lodewijk verkocht, zie: W.P. van bridge history of science. Volume 2: Medieval in 1607) gepubliceerd door Johannes Stockum jr. (red.), Catalogus der bibliotheek science (Cambridge 2006), 221. Woverius: Opera quae exstant […]. Additi van Constantijn Huygens, verkocht op de groote 22 W. Rüegg, ‘Chapter 1. Themes’, in: commentarii aucti emendatíque ab ultimâ manu zaal van het Hof te ’s-Gravenhage 1688. Opnieuw H. de Ridder-Symoens (red.), A history of (Antwerpen: weduwe van Jan Moretus, uitgegeven naar het eenig overgebleven exemplaar the university in Europe. Volume 2. Universities in en Balthasar Moretus, 1627); sign. (Den Haag 1903). early modern Europe (1500–1800) (Cambridge Thysia 282. Er is één exemplaar bewaard 11 Berkvens-Stevelinck, Magna Commo­ 2003), 30. gebleven, maar het boek is tweemaal ditas, 102-109. 23 Ibidem, 36. aangeschaft: in het voorjaar van 1649 12 P.J.A.N. Rietbergen, ‘The library of a 24 A. Grafton, ‘The new science and the op de veiling van de boeken van Petrus Dutch country squire, Thomas Walraven traditions of humanism’, in: idem, Bring Coddaeus voor ƒ 8:5, ath 434, p. 125; en van Arkel (1615-1694)’, in: Lias, 9 (1982), out your dead. The past as a revelation (Cam- ongeveer een jaar later voor ƒ 1:14, ath 273. bridge Mass. 2003), 104. 434, p. 326. Uit de erfenis van Anthoni 13 Van Rooden, Theology, biblical scholar- 25 Punt van discussie was bijvoorbeeld Thijs kreeg Thysius een exemplaar van ship and rabbinical studies in the seventeenth of analyse van stijl of argumentatie van de Annales van Tacitus in zijn bezit, een century, 36-48, 96-101. klassieke auteurs in de lessen de boven- tekst die voor het eerst was bezorgd door 14 W.Th.M. Frijhoff, ‘Vier Hollandse toon moest voeren. Grafton, ‘The new Philippe Beroaldus jr. in 1515, in 1533 priesterbibliotheken uit de zeventiende science and the traditions of humanism’, verbeterd door Beatus Rhenanus, en in eeuw’, in: Ons geestelijk erf, 51 (1977), 198- 108-110. 1542 herdrukt met aantekeningen van 302. 26 D. Rutherford, ‘Innovation and Aemilius Ferretti (Lyon: Sebastianus 15 Berkvens-Stevelinck, Magna Commodi- orthodoxy in early modern philosophy’, Gryphius, 1542); sign. Thysia 522. Justus tas, 68-70. In dit boek is de geschiedenis in: D. Rutherford (red.), The Cambridge Lipsius zou deze tekst gebruiken als basis van de Leidse universiteitsbibliotheek companion to early modern philosophy (Cam- voor zijn eigen editie, enkele tientallen tot en met de negentiende eeuw beschre- bridge 2006), 20. jaren later. Dan bevat de collectie van ven aan de hand van de opeenvolgende 27 W. Schmidt-Biggemann, ‘New struc- Thysius nog een Franse vertaling van bibliothecarissen, dus vanuit de opvat- tures of knowledge’, in: H. de Ridder- Dialogus de oratoribus, dat in de zeventiende ting dat zij de belangrijkste factoren zijn Symoens (red.), A history of the university in eeuw nog niet helemaal met zekerheid geweest in de ontstaansgeschiedenis. Europe. Volume 2. Universities in early modern toegeschreven werd aan Tacitus, vanwege 16 Naudé heeft zijn ideeën over de Europe (1500–1800) (Cambridge 2003), de stijlverschillen met zijn andere werk. publieke bibliotheek uiteengezet in zijn 503-505. Het is getiteld Des causes de la corruption de werk Advis pour dresser une bibliothèque, voor- 28 S. Shapin, The scientific revolution (Chi- l’éloquence (Parijs: Charles Chappelain, dat hij door Mazarin in dienst werd cago 1996), 68, 84. C. Mercer, ‘The vitality 1630); sign. Thysia 2187:9, en is in 1653 genomen om die te verwerkelijken. and importance of early modern aristo­ aangeschaft als deel van een convoluut Meer daarover en over de stichting van telianism’, in: T. Sorell (red.), The rise of met een prijs van ƒ 4:8. ath 434, p. 344. de Bodleian Library in hoofdstuk 4, p. modern philosophy. The tension between the new 7 Valerius Maximus, Dictorum factorumque 252-253. and traditional philosophies from Machiavelli to memorabilium libri IX. Infinitis mendis ex 17 K. Park en L. Daston, ‘Introduction. Leibniz (Oxford 1993), 60. veterum exemplarium fide repurgati, atque in The age of the new’, in: idem (red.), The 29 Rutherford, ‘Innovation and ortho- meliorem ordinem restituti, per Stephanum Pig- Cambridge history of science. Volume 3: Early doxy in early modern philosophy’, 15-16. hium (Leiden: Franciscus Raphelengius, modern science (Cambridge 2006), 6. 30 P.A. Nelles, ‘Libraries, books and 1594); sign. Thysia 446. Gekocht op 12 18 W.A. Wallace, ‘Natural philosophy. learning, from Bacon to the Enlighten- juni 1635 op de veiling van de boeken Traditional natural philosophy’, in: C.B. ment’, in: G. Mandelbrote en K.A. van Jacobus Thysius voor ƒ 0:11. ath 434, Schmitt, Q. Skinner, E. Kessler en J. Kraye Manley (red.), The Cambridge history of p. 113. (red.), The Cambridge history of renaissance libraries in Britain and Ireland. Volume 2: 8 P. Burke, A social history of knowledge philosophy (Cambridge 1988), 209-210. 1640–1850 (Cambridge 2006), 23-25. (Cambridge 2000), 12, 111. 19 J. Kraye, ‘The legacy of ancient philo- 31 A. Grafton, ‘Libraries and lecture 9 W. Adam, ‘Privatbibliotheken im 17. sophy’, in: D. Sedley (red.), The Cambridge halls’, in: K. Park en L. Daston (red.), und 18. Jahrhundert. Forschrittsbericht companion to Greek and Roman philosophy The Cambridge history of science. Volume 3: Early (1975-1988)’, in: Internationales Archiv (Cambridge 2003), 325. modern science (Cambridge 2006), 244-245, für Sozialgeschichte der deutschen Literatur, 20 A. Blair, ‘Natural philosophy’, in: 249 15 (1990), 125, 158. K. Park en L. Daston (red.), The Cambridge 32 Thysius bezat de volgende filosofi- 10 P. Leendertz jr., ‘Een merkwaardige history of science. Volume 3: Early modern science sche werken van Francis Bacon: Instauratio catalogus’, in: Tijdschrift voor Nederlandse (Cambridge 2006), 372. magna. Pars IIa: Novum organum (Londen: taal- en letterkunde, 24 (1905), 197-207. Ove- 21 M.H. Shank, ‘Schools and universi- John Bill, 1620); sign. Thysia 2221q. rigens werd een deel van die bibliotheek ties in medieval Latin science’, in: D.C. Gekocht op 27 april 1650 in de veiling

Noten 293

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 293 11-11-16 09:56 van de boeken van Johannes de Laet voor theek, want die heeft een eigen collectie ker academiebibliotheek vóór 1700’, 273; ¦ 2:11. ath 434, p. 322. Sylva sylvarum, sive waarvan Petit en Ruys de titels die nog en in de catalogi van de stadsbibliotheek historia naturalis (Amsterdam: Louis Elze- niet in een andere catalogus voorkomen van Utrecht uit 1608 en 1664/1670: D. vier, 1648); sign. Thysia 1061. Gekocht in in hun werk hebben opgenomen. Grosheide, A.D.A. Monna en P.N.G. 1649 bij boekverkoper Pieter Leffen voor 38 Het kleine rode lakzegel met een Pesch, Vier eeuwen universiteitsbibliotheek ¦ 1:16. ath 434, p. 125. Thysius heeft ook afbeelding van een vogel is niet door Utrecht. Dl. 1: De eerste drie eeuwen (Utrecht een exemplaar in zijn bezit gehad van De Thysius zelf aangebracht. Het is aan­ 1986), 52, 76. augmentis scientiarum, het eerste deel van de wezig in bijna alle boeken van de Biblio- 49 Van Selm, Een menighte treffelijcke Instauratio magna. Hij kocht het volgens theca Thysiana, ook in latere acquisities, boecken, 4. zijn kasboek (p. 326) in de tweede helft dus waarschijnlijk is dit het werk van de 50 Ibidem, 86. van 1650, tegelijk met vier andere boeken curatoren geweest. 51 De werken van Konrad Gesner, van Bacon: De sapientia veterum; Sermones 39 Van Selm, Een menighte treffelijcke Bibliotheca universalis (Zürich: Christoffel fideles; Novum organum (dat hij al had) en boecken, 111. Froschouer, 1545); en Antonio Possevino, Historia regni Henrici Septimi, de enige van 40 Ibidem, 119. Bibliotheca selecta (Rome: Typographia de vijf die in de bibliotheek bewaard is 41 Hier moet wel worden opgemerkt Apostolica Vaticana, 1593) zijn daarvan gebleven en waarvan de editie genoemd dat in één band soms verschillende titels de belangrijkste twee voorbeelden, waar- kan worden: (Leiden: Franciscus Hackius, zijn samengebonden die niet tot bij vooral Gesner vele navolgers heeft 1642); sign. Thysia 379. Voor elk van deze dezelfde faculteit behoorden. De catalogi geïnspireerd. De indeling van zijn werk aankopen betaalde hij minder dan een zijn gemaakt als een inventaris van de wordt uitgebreid beschreven door A. gulden. boeken (boekbanden), ingedeeld op basis Serrai, Conrad Gesner (Rome 1990), 99-202. 33 Zie Bijlage catalogus 1668. Voortaan van de eerste titel in een band. Daardoor 52 Gabriel Naudé, Advis pour dresser une wordt de catalogus uit 1668 consequent staan sommige titels niet op de juiste bibliothèque (Parijs: François Targa, 1627); aangeduid als ‘de oudste catalogus’. plaats in de catalogus. Claude Clement, Musei sive Bibliothecae 34 Sign. Thysia 2392. 42 De vergelijking wordt gemaakt met (Lyon: Jacobus Prost, 1635); Louis Jacob, 35 De bundels met de signaturen Thysia veilingcatalogi, niet met de bibliotheken Traicté des plus belles bibliotheques (Parijs: 807 en Thysia 1436. In het kasboek staat zelf, en dat is niet helemaal hetzelfde (zie Rolet Le Duc, 1644); Pierre Le Gallois, een aankoop vermeld als ‘Liber oratio- hoofdstuk 2, p. 108, paragraaf Veilingen). Traicté des plus belles bibliotheques de l’Europe num et carminum, congestus’, met een Om het betoog leesbaar te houden wordt (Parijs: Estienne Michallet, 1680). prijs van ƒ 12. ath 434, p. 325. Daarmee voortaan gesproken over ‘de bibliotheken’­ 53 ‘Ik geloof dat de beste [indeling] de zou een van de bundels kunnen worden van andere verzamelaars, als het gaat over eenvoudigste is, de meest natuurlijke en bedoeld. Volgens de boekverkopersreke- de inhoud van de veiling­catalogi. gebruikelijke en die volgt de faculteiten ning van Wolter de Haes van 9 januari 43 Grafton, ‘The new science and the theologie, medicijnen, rechten, geschie- 1651 heeft Thysius ƒ 2:10 betaald voor het traditions of humanism’, 111. denis, filosofie, wiskunde, letteren en binden van ‘Orationes in folio’. ath 450. 44 P. Raabe, ‘Bibliothekskataloge als wat resteert’. G. Naudé, Advis pour dresser De eerste twaalf delen uit de bundel buchgeschichtliche Quellen. Bemerkun- une bibliotheque. Reproduction de l’edition de Thysia 807 zijn in de oudste catalogus gen über gedruckte Kataloge öffentlicher 1644 (Parijs 1990), 131. vermeld onder Libri miscellanei in folio 95. Bibliotheken in der frühen Neuzeit’, in: 54 In de boekhandel werd uiteindelijk 36 Volgens het lemma ‘pamflet’ in het R. Wittman (red.), Bücherkataloge als buch­ in de achttiende eeuw een gestandaar­ Algemeen letterkundig lexicon (2012), geraad- geschichtliche Quellen in der frühen Neuzeit diseerd systeem ontwikkeld onder de pleegd via www.dbnl.org. Zie aldaar een (Wiesbaden 1984), 283-284. noemer Système des libraires de Paris. In 1865 uitgebreide literatuurverwijzing. 45 P.A. Nelles, ‘L’érudition ecclésiastique publiceerde J.C. Brunet het systeem met 37 Petit en Ruys, Bibliotheek van Nederland- et les bibliothèques de Paris au xviie enige aanpassingen in het zesde deel van sche pamfletten. Verzamelingen van de biblio- siècle. Étude de catalogue et de classifi­ zijn Manuel du libraire et de l’amateur de livres theek van Joannes Thysius en de bibliotheek der cation’, in: Revue française d’histoire du livre, (Parijs 1860-1865). Daarin worden de Rijks-Universiteit te Leiden, dl. i, x. Wie ver- 104/105 (1999), 229, 241. volgende vijf rubrieken onderscheiden: antwoordelijk is voor de uitbreiding van 46 Petrus Bertius, Nomenclator auctorum theologie, rechten, kunsten en weten- de pamflettencollectie is niet bekend. omnium quorum libri vel manuscripti, vel typis schappen, taal- en letterkunde en ten Petit vermeldt alleen dat een deel van de expressi exstant in Bibliotheca Academiae slotte geschiedenis. Pierre Delsaerdt pamfletten uit de periode 1703-1830 (Leiden: Franciscus Raphelengius, 1595). gebruikt deze onderverdeling bij de ana- afkomstig is uit de collectie van Hendrik 47 Berkvens-Stevelinck, Magna Commo­ lyse van geleerdenbibliotheken in zijn Willem Tydeman (1778-1863), jurist en ditas, 42-47, 76. boek Suam quisque bibliothecam. Boekhandel voormalig curator van de Bibliotheca 48 In de Republiek werd het Leidse en particulier boekenbezit aan de oude Leuvense Thysiana. Pamfletten die na 1653 aan voorbeeld onder meer nagevolgd in de universiteit 16de-18de eeuw (Leuven 2001), de collectie zijn toegevoegd zijn niet catalogus van de universiteitsbibliotheek 29-30. Hij heeft deze keuze gemaakt afkomstig uit de universiteitsbiblio- van Franeker uit 1644: Engels, ‘De Frane- om bibliotheken uit drie verschillende

294

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 294 11-11-16 09:56 eeuwen met elkaar te kunnen vergelij- naar privébibliotheken van zeventiende- 77 Blok en Molhuysen, Nieuw Neder- ken. Om dezelfde reden die door hem eeuwse juristen is gegeven in: M.J.A.M. landsch biografisch woordenboek. Dl. 6, wordt aangedragen (het voorkomen van Ahsmann, ‘De jurist en zijn bibliotheek’, 1231-1232; Repertorium van ambtsdragers en anachronismen) wordt hier zo min in: A.M.J.A. Berkvens en A.F. Gehlen ambtenaren 1428-1861, geraadpleegd via: mogelijk afgeweken van de zeventiende- (red.), ‘Tot beter directie van de saken van resources.huygens.knaw.nl/repertori- eeuwse praktijk. justiciën…’ Handelingen van het XIIe Belgisch- umambtsdragersambtenaren1428-1861, 55 ‘19 October […] Aen de heer Schotanus Nederlands rechtshistorisch congres, waar zijn naam is gespeld als ‘Apollonius voor sijne onderwijsinge in de Rechten Rijksuniversiteit Limburg Maastricht 20-21 Scotte’. ƒ 27:10’. 1641, ath 1264. november 1992 (Antwerpen 1994), 67-87. 78 Catalogus librorum variorum, doctiss. con- 56 Bernardus Schotanus, Examen juridi- 71 Zie Bijlage catalogus 1668. sultissimique viri, D. Appollonii Schotte, Curiae cum, quo fundamenta jurisprudentiae secundum 72 Catalogus variorum & insignium librorum Hollandiae Supremae, dum viveret senatoris seriem digestorum, subjectis suis locis titulis praecipue jurisconsultorum D. Jacobi Maestertii primarii. Quorum auctio habebitur in officina codicis, explicantur. Recognitum et altera fere J.C. equitis, domini de Roosenburch, Misterton, Elseviriorum Hagae-Comitis, op de zaele. Ad parte locupletatum (Amsterdam: Johannes &c. in inclyta Leydensi Academia Juris antecesso- diem 21en aprilis, Die martis, hora octava matu- Janssonius, 1645); sign. Thysia 71. ris meritissimi. Quorum auctio habetitur in aedi- tina (Den Haag: Abraham Elzevier, 1643). 57 Veilingcatalogus zie hoofdstuk 2, bus Petri Leffen bibliopolae inde Klocksteegh sub 79 ‘De heer Erpenius heeft enkele dagen noot 107: juridici in duodecimo, 1 (de editie signo Phoenicis. Ad diem 26 Junii 1658 (Leiden: geleden de titel van doctor in de rechten 1639 is de tweede in de lijst). Gekocht Philip de Croy, 1658). Catalogus librorum behaald’, en ‘Dezelfde heer Erpenius is op 26 oktober 1648, voor ƒ 0:18. ath 434, insignium & rariorum in qua vis, maxime vero daarna aangesteld als pensionaris van p. 121. juridica facultate. Ex bibliotheca Dn. Johannis Monnickendam, een zeer belangrijke 58 R. Feenstra, Romeinsrechtelijke grond­ Lindershausen I.U.D. Et in Academia Lugduno- functie voor een jongeman, en temeer slagen van het Nederlands privaatrecht (Leiden Batava professoris ordinarii, quorum auctio daar die stad nooit heeft nagelaten om 1990), resp. nrs. 14 en 406-407. habebitu in aedibus Hieronymi de Vogel, habi- zijn regenten te benoemen vanwege hun 59 M.J.A.M. Ahsmann, ‘Teaching the tantis in vico qui vulgo dicitur de Klocksteeg. Ad grote kwaliteiten.’ ath 424. ius hodiernum’, in: Tijdschrift voor rechts­ diem [13 Martii] 1645 (Leiden: Philip de 80 Catalogus rarorum et insignium librorum geschiedenis, 65 (1997), 432-433. Croy en Hieronymus de Vogel, 1645). clarissimi et praestantissimi viri Joannis Erpenii, 60 Hugo de Groot, Inleydinge tot de Hol- 73 M.J.A.M. Ahsmann, Collegia en colleges. J.C. Th. filii, reip. Monachodamensis (dum vive- landtsche regts-geleertheit (Amsterdam: Broer Juridisch onderwijs aan de Leidse universiteit ret) syndici. Quorum auctio habebitur in aedibus Jansz, 1647); sign. Thysia 1358. Gekocht 1575-1630, in bijzonder het disputeren (Gronin- Petri Leffen, bibliopolae habitantis in de Klock- voor ƒ 2. ath 434, p. 125. Paullus Merula, gen 1990), 18-21. steegh in den Phoenix. Ad diem 2 Aprilis, 1653 Synopsis praxeos civilis. Maniere van procederen 74 R. Feenstra en C.J.D. Waal, Seventeenth- (Leiden: Pieter Leffen, 1653). in dese provintien: Hollandt, Zeelandt ende West- century Leyden law professors and their influence 81 Zie hoofdstuk 2, p. 89, noot 13. Vrieslandt, belanghende civile saken (Amster- on the development of the civil law. A study of 82 Sluijter, ‘Tot ciraet, vermeerderinge ende dam: Cornelis Claesz, 1592); sign. Thysia Bronchorst, Vinnius and Voet (Amsterdam heerlyckmaeckinge der universiteyt’, 286; R.J. 183:1. Gekocht voor ƒ 2:3. ath 434, p. 116. 1975), 24-35. Fruin, Verspreide geschriften, dl. 8: Kritische 61 J.E. Spruit, Enchiridium. Een geschiedenis 75 Arnoldus Vinnius, Jurisprudentiae studiën over geschiedbronnen, dl. I (Den Haag van het Romeinse privaatrecht (Deventer contractae, sive partitionum juris civilis. Libri III 1903), 259; R. Breugelmans (red.), Erasmus 1992), 264-266. (Den Haag: weduwe en erven van Hille- en Leiden. Catalogus van de tentoonstelling 62 G.C.J.J. van den Bergh, Geleerd recht. brant Jacobsz van Wouw, 1624-1631); gehouden in het Academisch Historisch Museum Een geschiedenis van de Europese rechtsweten- Arnoldus Vinnius, Commentarius locupletis- te Leiden van 23 oktober tot 19 december (Leiden schap in vogelvlucht (Deventer 2007), 22-24. simus, academicus et forensis, in quatuor libros 1986), 33, 39. 63 Van den Bergh, Geleerd recht, 26-27; Institutionum imperialium (Leiden: Johannes 83 Catalogus rarissimorum & insignium libro- R.C. van Caenegem, Geschiedkundige Maire, 1642); Arnoldus Vinnius, Institutio- rum illustris bibliothecae clarissimi viri Hiero- inleiding tot het privaatrecht (Gent 1981), num sive elementorum libri quatuor (Leiden: nymi de Backere J.C. Quorum auctio habebitur in 42-43. Franciscus Hackius; Amsterdam: Louis aedibus Petri Leffen, bibliopolae Leydensis, habi- 64 Van Caenegem, Geschiedkundige Elzevier, 1646). tantis inde Klock-steegh, in den Phoenix. Ad diem inleiding tot het privaatrecht, 32-33; 39-40. 76 Catalogus variorum & insignium in omni 10. Junii 1654 (Leiden: Pieter Leffen, 1654). 65 Ibidem, 46-47. facultate librorum, praecipue vero juridicorum, 84 Dit probleem kan worden opgelost 66 Van den Bergh, Geleerd recht, 39. quos publica auctione distrahet Franciscus de door elke titel te identificeren: door in 67 Van Caenegem, Geschiedkundige l’Homme, D. de Courbiere quondam cognatus moderne bibliotheekcatalogi op zoek te inleiding tot het privaatrecht, 50-51. D. Arnoldi Vinnii J.C. ejusdemque facultatis prof- gaan naar een exemplaar waarvan de titel 68 Van den Bergh, Geleerd recht, 64-65. fessoris dum viveret in hac alma Lugd. Bat. Acade- het meest met de catalogusbeschrijving 69 Van Caenegem, Geschiedkundige mia. & p. t. rectoris magnifici. In aedibus Petri overeenstemt. Deze werkwijze is hier inleiding tot het privaatrecht, 49-50. Leffen, ad diem 3 aprilis 1658 (Leiden: Pieter alleen toegepast voor de boeken uit de 70 Een eerste aanzet tot het onderzoek Leffen, 1658). Bibliotheca Thysiana. Plaats en jaar van

Noten 295

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 295 11-11-16 09:56 uitgave en uitgever van boeken die zich jaren veertig van de zeventiende eeuw, (Leuven: Servatius Sassenus, 1563); sign. in bibliotheken bevonden van andere voor ƒ 2:10. ath 434, p. 117. Laatstge- Thysia 300. Komt niet voor in het kas- verzamelaars dan Thysius, zullen in het noemde werk ook aanwezig in de biblio- boek, wel in de oudste catalogus onder onderstaande alleen worden opgenomen theken van Vinnius en Schotte. Libri juridici in folio, 24; Jacobus Raevardus, als die gegevens staan vermeld in een 94 Identieke titels die in dezelfde plaats Variorum, sive de iuris ambiguitatibus libri quin- veilingcatalogus). en hetzelfde jaar zijn gedrukt worden que (Brugge: Hubertus Goltzius, 1564); 85 Corpus juris civilis ex pandectis Forentinis be­schouwd als exemplaren van dezelfde sign. Thysia 98:2. Gekocht als onderdeel repraesentatum, cum commentariis Accursii et editie, en maar één keer meegeteld. Dat van een convoluut, op de veiling van scholiis Contii et paratitlis Cujacii, nec non mul- levert het volgende op: ouder dan 1501: 4 april 1650 door Johannes Verhoeve in torum aliorum doctorum virorum observationibus 3; 1501-1550: 30; 1551-1600: 277; na 1600: Den Haag, voor ƒ 1:1. ath 434, p. 321. illustratus (Parijs: Sebastianus Nivellius, 307. Voor de titels van Wesenbecius, zie 1576); sign. Thysia 346. Gekocht op 12 95 Antonius Augustinus, Emendationum hieronder noot 112. juni 1635 voor ƒ 63. ath 434, p. 112. et opinionum lib. IIII. Ejusdem ad modestinum 105 Hugo Grotius, De jure belli ac pacis libri 86 Dionysius Gothofredus, Corpus juris sive de excus. liber singularis. Item Laelii Taurelli, tres. In quibus jus naturae et gentium. Item juris civilis, in IIII. partes distinctum (Genève: Ad Gallum et legem Velleam, Ad Caronem et publici praecipua explicantur (Parijs: Nicolas Joannes Vignon, 1614); sign. Thysia 1803. Paulum, De militiis excasu (Lyon: Antonius Buon, 1625); sign. Thysia 196. Gekocht Gekocht op 12 juni 1635 voor ƒ 17:5. Vincentius, 1560); sign. Thysia 98:1. op 26 oktober 1648 op de veiling van de ath 434, p. 112. Gekocht op 4 april 1650 voor ƒ 1:1. ath boeken van Constantijn L’Empereur 87 Als bovendien in enkele van de vele 434, p. 321. voor ƒ 2:6. ath 434, p. 120. commentaren op de Institutiones de com- 96 Andrea Alciato, Omnia quae in hunc 106 Van den Bergh, Geleerd recht, 41, 73. plete oorspronkelijke tekst is opgeno- usque diem sparsim prodierunt usquam, opera 107 Ahsmann, Collegia en colleges, 225. men, is het totale aantal edities nog (Bazel: erven Michael Isengrin, 1558); 108 Feenstra en Waal, Seventeenth-century groter. sign. Thysia 280. Gekocht rond 1651voor Leyden law professors and their influence on the 88 Feenstra en Waal, Seventeenth-century ƒ 13:10. ath 434, p. 326. development of the civil law, 16-18. Leyden law professors and their influence on the 97 D. McNeil, Guillaume Budé and humanism 109 Otterspeer, Groepsportret met dame, 358. development of the civil law, 27-28. in the reign of Francis I (Genève 1975), 17. 110 Ahsmann, Collegia en colleges, 226-230. 89 Novellarum Constitutionum Dn. Justiniani 98 Guillelmus Budaeus, Annotationes in 111 Van Andreas Alciatus bezat Thysius principis. Gregorio Haloandro interprete (Neu- XXIV pandectarum libros (Parijs: Michael behalve de Omnia opera (zie hierboven renberg: Joannes Petreius, 1531); sign. Vascosanus, 1543); sign. Thysia 288. noot 96) de volgende boeken: De formula Thysia 244. Gekocht op 13 mei 1649 voor Gekocht in 1653 voor ƒ 3:10. ath 434, Romani Imperii libellus (Bazel: Joannes Opo- ƒ 1:5. ath 434, p. 124. p. 336. rinus, 1559); sign. Thysia 95:1.Gekocht 90 Antonius Clarus Sylvius, Commentarius 99 McNeil, Guillaume Budé and Humanism als onderdeel van een convoluut met ad leges tam regias, quam XII tabularum mores, in the reign of Francis I, 24. twee andere titels op de veiling van 4 et canones, Romani juris antiqui (Parijs: 100 Jacobus Cujacius, Praelectiones in tit. D. april 1650 door Johannes Verhoeve in Marcus Orry, 1603); sign. Thysia 1804. de diversis regulis juris antiqui (Bazel: Conrad Den Haag, voor ƒ 0:12. ath 434, p. 321. Gekocht op 12 juni 1635 voor ƒ 2:12. ath Waldkirch, 1594); sign. Thysia 85:2. Paradoxorum ad Pratum, libri sex (Lyon: Jaco- 434, p. 112. Gekocht in de jaren veertig van de zeven- bus Giunta, 1537) en Libellus, de ponderibus 91 Over de zeventiende-eeuwse waarde- tiende eeuw voor ƒ 0:19. ath 434, p. 116. et mensuris (Hagenau: Johannes Secerius, ring van tekstuitgaven van het Romeinse Feenstra en Waal, Seventeenth-century Leyden 1530); sign. Thysia 94. Gekocht als convo- recht: M.H. Hoeflich, ‘A seventeenth law professors and their influence on the develop- luut voor ƒ 0:18. ath 434, p. 341. En van century Roman law bibliography: Jac- ment of the civil law, 28, 31. Petrus Costalius, Ad XXV libros priores pan- ques Godefroy and his “Bibliotheca Juris 101 Otterspeer, Groepsportret met dame, dectarum Justiniani imperatoris adversaria Civilis Romani”’, in: Law Library Journal, 357. (Keulen: Arnoldus Quentelius, 1597); 75 (1982), 514-528. 102 Hugo Donellus, Commentarii de jure sign. Thysia 193. Gekocht op 12 juni 92 Van den Bergh, Geleerd recht, 30; Van civili (Frankfurt: erven Andreas Wechel, 1635, op de veiling van de boeken van Caenegem, Geschiedkundige inleiding tot het 1589-1596); sign. Thysia 350. Gekocht in Jacobus Thysius, voor ƒ 1:15. ath 434, privaatrecht, 45. 1651 voor ƒ 8:5. ath 434, p. 326. p. 112. 93 Publicaties uit de bibliotheek van 103 Viglius ab Aytta, Commentaria in decem 112 Matthaeus Wesenbecius, In pandectas Thysius waarin glossen van de hand van titulos Institutionum iuris civilis, recens ab autore j. civilis commentarii olim paratitla dicti (Bazel: Accursius zijn opgenomen, zijn het reeds recognita, quibus omnia penè testamentorum iura Eusebius Episcopius en erven Nicolaus genoemde Corpus juris civilis ex pandectis eleganter ac dilucide explicantur (Bazel: Froben, Episcopius, 1589) fol; sign. Thysia 357. (hierboven noot 85), en een editie van de 1552); sign. Thysia 299:2. Gekocht op 7 Gekocht op 12 juni 1635, op de veiling Institutiones: Institutionum libri IIII. Francisci juni 1650 voor ƒ 1. ath 434, p. 324. van de boeken van Jacobus Thysius, voor Accursii glossis illustrati (Lyon: Vincentius, 104 Thysius bezat: Gabriel Mudaeus, ƒ 4. ath 434, p. 112. Matthaeus Wesen­ 1617); sign. Thysia 177. Gekocht in de Commentarii ad titulos digestorum, pro socio becius, In pandectas juris civilis et codicis Justi-

296

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 296 11-11-16 09:56 nianei libros IIX commentarii, olim paratitla dicti Franciscus Hegerus en Franciscus Edd. Groot-mogende Heeren Staten, van Hol- (Bazel: Conrad Waldkirch, 1606) oct; Hackius, 1639); sign. Thysia 186:2. landt ende West-Vrieslandt. Sedert den jaere 1580. sign. Thysia 475. Gekocht op 26 oktober Gekocht in 1653 voor ƒ 4. ath 434, p. 343. tot in den loopende jare 1645 (Amsterdam: 1648, op de veiling van de boeken van R. Feenstra, ‘Jacobus Maestertius (1610- Johannes Janssonius, 1645); sign. Thysia Constantijn L’Empereur, voor ƒ 3:3. ath 1658). Zijn juridisch onderwijs in Leiden 2041. Gekocht voor ƒ 10. ath 434, p. 325. 434, p. 120. en het Leuvense disputatiesysteem van Rechten ende costumen van Antwerpen [Waar- 113 De Opera van Bartolus was in het Gerardus Corselius’, in: Tijdschrift voor achter: Ordonnantie ende verhael van den stijl bezit van Vinnius (gedrukt te Lyon) en rechtsgeschiedenis, 50 (1982), 307. ende maniere van procederen] (Antwerpen: Schotte (Venetië). De Backere had twee 121 Jacobus Maestertius, De justitia Christoffel Plantijn, 1582); sign. Thysia werken van Jason, Opera, 4 dln. (Lyon, Romanarum legum libri duo repetitae praelectio- 293. Gekocht voor ƒ 6:6. ath 434, p. 326. 1581) en Consilia (Frankfurt, 1609). Rober- nis (Leiden: Nicolaes Rosa, 1647). Dit is de De laatstgenoemde titel was ook in het tus Maranta, Praxis (Lyon, 1592), was in tweede, verbeterde editie van het werk bezit van Erpenius en Schotte, de andere het bezit van Schotte. (de eerste dateert uit 1634), aanwezig in titels zijn alleen bij Thysius terug te vinden. 114 Guillelmus Durantis, Speculator de bibliotheek van Vinnius. Thysius 123 Voor het werk van Paullus Merula (Bazel: Froben), eigendom van Vinnius. kocht voor ƒ 6 een exemplaar dat niet in zie hierboven noot 60. Philips Wielant, Andreas Gail, Observationes (Keulen, 1601) de collectie van de Bibliotheca Thysiana Practyke civile. Van nieuws ghesuppleert by Anto- bij Erpenius en (Keulen, 1608) bij terecht is gekomen. ath 434, p. 332. nius van ’t Sestich (Antwerpen: Hendrick Schotte. Mynsinger, Observationes bij Iustiniani Institutionum sive elementorum libri Aertssens, 1646); sign. Thysia 91. Gekocht Erpenius, Vinnius en Schotte (laatst­ IIII (Leiden: Abraham Commelin en op 2 april 1653 op de veiling van de boe­­ genoemde had een editie uit 1608). David Lopez de Haro, 1643), alleen bij ken van Johannes Erpenius voor ƒ 0:19. Oldendorp, Classes bij Vinnius. Vinnius. Beschryvinge vande stadt ende landt ath 434, p. 336. Dus ook bij Erpenius. 115 Volgens Ahsmann, Collegia en colleges, van Dendermonde, midtsgaders de costumen, 124 Over het verschil tussen het kasboek 252: ‘mag men ervan uitgaan dat iedere statuten ende usantien. Soo wel vande stadt ende en de inhoud van de Bibliotheca Thy­ een beetje serieuze student zelf een landt als van het princelyck leen-hof aldaer zijnde siana, zie hoofdstuk 2, p. 101-102. exemplaar zal hebben bezeten’. (Leiden: Nicolaes Rosa, 1646); sign. 125 P. Gerbenzon, ‘Veranderingen in 116 In ieder geval tussen 1639 en 1646, Thysia 192. Gekocht op 26 oktober 1648 het recht en de rechtswetenschap bij de maar aangezien Thysius pas in 1652 op de veiling van de boeken van Con- overgang van de Middeleeuwen naar de promoveerde, is het mogelijk dat hij stantijn L’Empereur, voor ƒ 0:13. ath nieuwe tijd’, in: Bijdragen en mededelingen ook later nog colleges heeft gevolgd. 434, p. 121. Alleen aanwezig bij Thysius. betreffende de geschiedenis der Nederlanden, 117 Jacobus Maestertius doceerde aan Voor de andere publicaties van Maester- 87 (1972), 29. de universiteit van 1637 tot 1658; Nico- tius, zie M.J.A.M. Ahsmann en R. Feen- 126 Van den Bergh, Geleerd recht, 63. laes Dedel van juli 1624 tot februari 1646; stra, Bibliografie van hoogleraren in de rechten 127 A. Wijffels, ‘Law books in Cam- Arnoldus Vinnius van 1633 tot 1657 en aan de Leidse universiteit tot 1811 (Amsterdam bridge libraries, 1500-1640’, in: Trans­ Bernardus Schotanus van februari 1641 1984), 151-158. actions of the Cambridge Bibliographical Society, tot 1652. 122 Nieuwe keuren vande weescamere van 10 (1993), 367; Van den Bergh, Geleerd recht, 118 Over Nicolaes Dedel: Ahsmann, Rijnlandt. Daer by gevoucht verscheyden andere 64. Collegia en colleges, 220-222. costuymen, gewoonten ende ordonnantien, aldaer 128 D’instructie vanden Hove van Hollandt, 119 Over het leven en werk van Schota- van outs, ooc als-noch onderhouden (Leiden: Zeelandt ende Vrieslandt. Gheordonneert by die nus: J. Hengstmengel en R.M.B. Hengst- [opt Raedthuys], 1586); sign. Thysia keyserl[yck]e maiesteyt int jaer vijfthienhondert mengel-Koopmans, ‘Een Friese familie 183:2. Gekocht in één band met Synopsis eenendertich (Den Haag: Aelbrecht Hen- in het zeventiende-eeuwse Leiden: praxeos civilis van Merula, voor ƒ 2:3. ath dricksz, 1594); sign. Thysia 1797. professor Bernardus Schotanus en zijn 434, p. 116. Nederlandtsche placcaet-boeck: Gekocht voor ƒ 2. ath 434, p. 329. gezin’, in: Leids jaarboekje, 83 (1991), 109- waerinne alle voornaemste placcaten, ordonnan- 129 M.Ch. Le Bailly, Procesgids. Hof van 141; F. Postma en A. Krikke, ‘Bernardus tien, accorden, ende andere acten ende munimen- Holland, Zeeland en West-Friesland. De hoofd­ Schotanus (1598-1652). Een schets van ten, uyt-ghegeven by de EE. Hoog-Mogende lijnen van het procederen in civiele zaken voor het zijn rechtsgeleerd onderwijs aan de hand Heeren Staten Generael der Vereenigde Neder- Hof van Holland, Zeeland en West-Friesland van een aantal onder zijn leiding verde- lantsche Provintien; sedert dat Philippus II. zowel in eerste instantie als in hoger beroep digde disputations exercitii gratia’, in: Ph.H. koninck van Spagnien eerst verclaert is, vervallen (Hilversum 2008), zie hierboven noot 60. Breuker en M. Zeeman (red.), Freonen om te wesen vande hoogh-overigheyt deser landen, 130 Voor de titelbeschrijving van het ds. J.J. Kalma hinne. Stúdjes, meast oer Fryslân, in’t jaer 1581, tot op den teghenwoordighen jare boek van Wielant, zie hierboven noot foar sijn fifensantichste jierdei (Leeuwarden 1644 (Amsterdam: Johannes Janssonius, 123. Jodocus Damhouderius, Enchiridon 1982), 285-301. 1644); sign. Thysia 2040. Gekocht voor rerum criminalium, elegantibus aliquot figuris 120 Jacobus Maestertius, De imminuendo ƒ 9. ath 434, p. 325. Hollandts placcaet-boeck: illustratum (Leuven: Stephanus Gualtherus labore studii juridici dissertatio, ad Johannem begrijpende meest alle de voornaemste placcaten, en Johannes Bathenius, 1554); sign. Thysia Carolum vander Neesen, cognatum (Leiden: ordonnantien ende octroyen, uytgegeeven by de 190. Een andere editie (Keulen: Joannes

Noten 297

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 297 11-11-16 09:56 Gymnicus, 1591 – deze aankoop is niet tis in Hollandia vicinisque regionibus (Leiden: 142 Feenstra en Waal, Seventeenth-century bewaard gebleven) is gekocht voor ƒ 1 op David Lopez de Haro; Franciscus Leyden law professors and their influence on the 28 april 1649 in een anonieme veiling bij Moyaerd, 1649), niet in de Bibliotheca development of the civil law, 28. David Lopez de Haro. ath 434, p. 123. Thysiana terechtgekomen. Gekocht voor 143 Zie het schema in de paragraaf Thysius kocht in 1653 een ‘criminialia’ ƒ 3:14. ath 434, p. 326. Juridische bibliotheken. waarmee misschien dit boek wordt 139 Van het manuscript (Universiteits- 144 Daarvan komen 36 titels in drie of bedoeld, voor ƒ 7. ath 434, p. 339. bibliotheek Utrecht, signatuur vi a 18-ii) meer collecties voor. 131 Jodocus Damhouderius, Praxis rerum is een geannoteerde transcriptie uitgege- 145 Wijffels komt in zijn artikel met civilium, praetoribus, propraetoribus, consulibus, ven door C.H. van Rhee en J. Hallebeek betrekking tot ‘Law books in Cambridge proconsulibus, magistratibus, reliquisque id genus onder de titel ‘Praxis et ordo iudiciorum libraries, 1500-1640’ dan ook tot hele iustitiariis ac officiariis (Antwerpen: Johan- Curiae Hollandiae: de stijl van het Hof ander conclusies. Het rechtssysteem nes Bellerus, 1567); sign. Thysia 1809. van Holland in de traditie van het Ius was in Engeland niet in dezelfde mate Gekocht voor ƒ 2:10. ath 434, p. 338. Commune’, in: Verslagen en mededelingen gebaseerd op het Romeinse recht, het 132 Willem van Alphen, Papegay, ofte oud-vaderlands recht, nieuwe reeks, 10 humanisme was niet zo prominent aan- formulier-boeck van alderhande requeste, manda- (1998), 45-116. Volgens de bezorgers is wezig, traditionele methodes bleven menten, conclusien &c. ghelijck die ghebruyckt het handschrift opgesteld na 1615, met langer gangbaar. Dat is zichtbaar in de ende gepractiseert werden voor de respective hoven toevoegingen (in ieder geval) tot 1642. boekencollecties. van iustitie in Hollandt (Den Haag: Johannes 140 Ibidem, Appendix ii. Daarin 146 Frederick Arnsdorp aan Johannes Verhoeve, 1642), niet in de Bibliotheca worden door Van Rhee en Hallebeek Thysius, 4 augustus 1648: ‘Mijn heer Thysiana terechtgekomen. Gekocht genoemd: Alexander Tartagnus (1424- Thysius, desen dient dat het den Almo- samen met een traktaat van Pieter Bort 1477), Angelus de Ubaldis (1328-1417), gende belieft heeft een weijnich over voor ƒ 2. ath 434, p. 329. Baldus de Ubaldis (1327-1400), Bartho­ halff neegen savonts ue suster Catrina 133 Ahsmann, Collegia en colleges, 48. lomeus de Saliceto (?-ca. 1412), Bartolus uijt dit jammerdael te verlossen […]. 134 Curiae Hollandiæ, Zelandiae et West- de Saxoferrato (1313-1357), Cinus de Aengaende docktoor Tulp, is hier ten 1⁄™ Frisiae dicisiones. Nec non aliquot decisiones Pistorio (1270-1336), Dinus de Muxello achten geweest, hadde geen goede Supremi Senatus, quibus sententiis Curiae rei (ca. 1253-ca 1300), Felinus Sandaeus hoope’. ath 380. iudicatae auctoritas tribuitur (Leiden: Louis (Felino Maria Sandeo, 1444-1503), Guil- 147 ‘Specificatie van crediteuren van Elzevier, 1617); Cornelis Neostadius, lelmus Duranti (Guillaume Durand, Jofr. Machdalena Belten’: ‘Dr. Silvius, De feudi juris scripti, Hollandici, Westfrisicique, ca. 1230-1296), Iason Maynus (Giasone fl. 24’. ath 461. successione (Den Haag: Beuckel Cornelisz del Maino, 1435-1519), Innocentius iv 148 Correspondentie tussen Johannes Nieulandt, 1602); Cornelis Neostadius, (Sinibaldo Fieschi, 1200-1254), Johannes Thyisus en Job Ludolf tussen 16 septem- De pactis antenuptialibus rerum judicatarum Faber (de Runcinis, ?-ca. 1340), Lanfran- ber en 19 oktober 1648. De brieven van observationes (Leiden: Jan Paets en Aert cus de Oriano (Lanfranco Oriano, ?-1488), Thysius bevinden zich in ath 424, die Meuris, 1614). Ludovicus Romanus (Pontanus, 1409- van Ludolf in ath 396. 135 Jacobus Coren, Observationes rerum in 1439), Marianus de Socinis (Mariano 149 Job Ludolf aan Johannes Thysius, senatu judicatarum. Item consilia quaedam Soccini, 1401-1467 ), Bartholomeus de 7 oktober 1648: ‘Dimanche passé huict (Den Haag: Aert Meuris, 1633); sign. Socinis (Bartolommeo Soccini, 1436- jours, je fus au presche, croyant estre Thysia 187. Gekocht voor ƒ 2. ath 434, 1507), Nicolaus de Tudeschis (1386-1445) gueri, mais le jour apres un tournoye- p. 331. als Abbas of Panormitanus, Paulus de ment de teste me reprit que je ne pouvois 136 Pieter Bort, Tractaet verklarende hoe dat Castro (ca. 1360-1441), Udalricus Zasius pas estre debout. Il faloit donc retourner de Hollantsche leenen by uytterste-wille, ende ver- (Ulrich Zäsy, 1461-1535). Baldus en Bar- au lict, le medecin revint, et il me dit sterf erven (Den Haag: Johannes Verhoeve, tolus worden beschouwd als de belang- qu’il y avoit encore des mauvais humeurs 1649), niet in Bibliotheca Thysiana rijkste vertegenwoordigers, Zasius wordt au corps et des obstructions aux veines terechtgekomen. Gekocht samen met hier tot de traditie van het middeleeuwse meseraignes [=meserentiques] qui me het formulierboek van Van Alphen voor geleerde recht gerekend, maar hij wordt donnoient a la teste.’ – ‘Vorige week ƒ 2. ath 434, p. 329. in de rechtsgeschiedenis meestal zondag ging ik naar de preek, in de ver- 137 Titelbeschrijving van het boek van beschouwd als een van de vroegste verte- onderstelling dat ik was genezen, maar De Groot, zie hierboven noot 60. Simon genwoordigers van de humanistische de dag daarna werd ik weer bevangen van Leeuwen, Paratitula juris novissimi, dat is: rechtswetenschap. door duizeligheid, zodat ik niet kon blij- een kort begrip van het Rooms-Hollandts-reght 141 Het Corpus juris civilis is zo’n essen­ ven staan. Dus moest ik weer naar bed, (Leiden: Pieter Leffen, 1652), niet in de tieel onderdeel van een juridische collec- de dokter kwam weer langs en zei me dat Bibliotheca Thysiana terechtgekomen. tie, dat de kans groot is dat De Backere er nog steeds slechte humeuren in het Gekocht voor ƒ 2:16. ath 434, p. 336. (ooit) een exemplaar in zijn bezit heeft lichaam zijn en verstoppingen in de 138 Simon van Groenewegen van der gehad, dat uiteindelijk niet in deze mesenteriale ader die me zo’n hoofd Made, Tractatus de legibus abrogatis et inusita- veiling is terechtgekomen. geven.’ ath 396.

298

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 298 11-11-16 09:56 150 Job Ludolf aan Johannes Thysius, 19 158 J. Tideman, De Remonstrantsche broeder- sance medicine. An introduction to knowledge and oktober 1648: ‘Je prieray Mons. Wallaus schap. Biographische naamlijst van hare professoren,­ practice (Chicago 1990), 70-77. qu’il aye soin de moy, il me parle tout predikanten en proponenten (Haarlem 1847), 52. 167 Nutton, ‘The fortunes of Galen’, d’un autre ton en sa lettre, il dit que tout Blok en Molhuysen, Nieuw Nederlandsch 368. mon mal vient des obstructions de la biografisch woordenboek, dl. 1, 187-188. 168 Porter, The greatest benefit to mankind, ratte, qui ont esté causez d’une excessive 159 Van 67 boeken is de herkomst 171. tristesse ou de profondes pensées’. – ‘Ik bekend: drie ex. van Jacobus Thysius 169 Galenus, Galeni opera ex nona Iuntarum zal de heer Walaeus vragen om mij te (juni 1635), een ex. gift van Jacob Alefsen editione. Quae, quid superioribus praestet, pagina behandelen, in zijn brief aan mij spreekt (1648), drie exx. van Constantijn versa ostendit. Ad amplissium Venetorum medico- hij op een heel andere toon, hij zegt dat L’Empereur (26 oktober 1648), 26 exx. v rum collegium, 5 dln. (Venetië: Giunti, al mijn klachten resultaat zijn van een an Christiaan Rompf (31 oktober 1648), 1625); sign. Thysia 2264. Gekocht voor verstopping van de milt, die wordt ver- vijf exx. van een anonieme veiling bij ƒ 43. ath 434, p. 334. oorzaakt door een grote somberheid of Hercules in Leiden (24 april 1649) en van 170 Gekocht voor ƒ 3 in een convoluut, overmatig gepieker’. ath 396. dezelfde boekverkoper nogmaals drie samen met het werk van de zevende- 151 C. Baron van Breugel Douglas, ‘Het exx. (5 mei 1649), een ex. van Maurice eeuwse Byzantijnse arts Paulus Aegineta. geslacht Rumpf’, in: De Nederlandsche Agache (13 mei 1649), drie exx. van boek- ath 434, p. 324. Heraut, 6 (1890), 81-103. verkoper Elzevier (28 mei 1649), twee exx. 171 Rhazes, Opera exquisitiora (Bazel: 152 Catalogus rarorum admodum & insignium van een anonieme veiling in Den Haag Henricus Petrus, 1544); Rhazes, Libellus de librorum dni. Christiani Rompf, sereniss. reg. (25 oktober 1649), twee exx. van Friedrich peste. De Graeco in Latinum sermonem versus, per Bohemiae, ac celsissimi Araus. principis (dum Spanheim (22 november 1649), een ex. Nicolaum Macchellum (Venetië: Andreas viveret) Aρχιάτρου. Quorum auctio habebitur van de veiling van de voorraad van boek- Arrivabenus, 1555). in officina Francisci Hackii, bibliopolae in de verkoper Commelijn (14 februari 1650), 172 Het is een exemplaar in octavo, Choor-steegh. Libri theologici vendentur die vijf exx. van Johannes Walaeus (21 maart maar om welke editie het gaat wordt in saturni, qui erit 31 octob.; medici die mercurii, 1650), twee exx. van Jesaias du Pré (30 de veilingcatalogus niet vermeld. 4 novemb.; miscellanei die mercurii, 18 novemb. maart 1650) en tien exx. van Johannes de 173 Avicenna, Liber canonis, de medicinis cor- (Leiden: Franciscus Hackius, 1648). Laet (27 april 1650). dialibus, et cantica. Cum castigationibus Andreae 153 J. Schouten, Johannes Walaeus. Zijn 160 Deze aantallen zijn bij benadering Alpagi Bellunensis, una cum eiusdem nominum betekenis voor de verbreiding van de leer van de vastgesteld, en geven slechts een indica- arabicorum interpretatione (Venetië: Giunti, bloedsomloop (Assen 1972), 5-39. tie. Enerzijds omdat veilingcatalogi in de 1544); sign. Thysia 2265. Gekocht voor ƒ 154 Catalogus bibliothecae, celeberrimi exper- regel onnauwkeurig zijn, en niet overal 6. ath 434, p. 337. tissimique viri Johannis Walaei, dum viveret exact vermelden wat er is verkocht of aan 174 Bernardus Paternus, Explanationes in medicinae doctor. ejusdemque facultatis in illustri wie het had toebehoord (zie hoofdstuk 2, primam fen. primi canonis Avicen. habita Patavii, Batavorum academia, quae Lugd. est, professoris p. 108). Anderzijds omdat het op basis dum primum theor. ordin. locum teneret. A ordinarii: cuius publica auctio habebitur in offi- van de beschrijvingen in die catalogi Bernardino Gaio medico Veneto in lucem editae cina Adriani Wyngaerden, e regione academiae, soms onduidelijk is welk boek wordt (Venetië: Franciscus de Francesci, 1596); ad diem xiv [doorgestreept, bijgeschreven: bedoeld, waardoor niet alle overeen­ sign. Thysia 1263:2. Gekocht voor ƒ 0:18 21] martii hora 8. matutina (Leiden: Adriaen komsten zijn opgemerkt. als deel van een convoluut met vier titels. Wijngaerden, 1650). 161 R. Porter, The greatest benefit to man- ath 434, p. 343. 155 Catalogus librorum medicorum et jurista- kind. A medical history of humanity from anti- 175 Articella nuperrime impressa cum quamplu- rum, eruditissimi viri D. Petri van Willigen, quity to the present (Londen 1997), 55-62. rimis tractatibus pristine impressioni superaddi- medicinae doctoris dum viveret in patria sua 162 Een beschrijving van de werken van tis. Editie Van Assche: (Lyon: Antonius du Roterodami. Quorum auctio habebitur in aedibus Galenus: L. García-Ballester, Galen and Ry, 1525); Rompf: (Lyon: Johannes de la defuncti Roterodami, in platea quae vulgo dicitur Galenism, theory and medical practice from anti- Place, 1515). de Hooghstraet, prope curiam Mercatorum quity to the European Renaissance (Aldershot, 176 Thysius bezat drie boeken: Regne- Anglorum, ad diem 21 april Anno 1650 (Rotter- Burlington 2002), 1-53. rus Bruytsma, Novo-antiqua schola Salerna dam: Sebastiaan Wagens, 1650). 163 L.N. Magner, A history of medicine antiqua sanis solidisque veterum archiatrorum 156 E.A. Engelbrecht, De vroedschap van Rot­ (New York 2007), 121-132; Porter, The praeceptis (Mechelen: Henricus Jaye, 1633); terdam 1572-1795 (Rotterdam 1973), 48, 90. greatest benefit to mankind, 73-77. sign. Thysia 402:2. Gekocht met twee 157 Catalogus variorum & insignium librorvm 164 Porter, The greatest benefit to mankind, andere titels voor ƒ 0:6. ath 434, p. 328. bibliothecae reverendi ac pii B.M. viri, Justini van 95-98. Arnaldus de Villanova, Medicina Salerni- Assche; theologi & medici. Quorum auctio habe­ 165 V. Nutton, ‘The fortunes of Galen’, tana: id est, conservandae bonae valetudinis bitur Roterodami, in vico dicto den Oppert; in in: R.J. Hankinson (red.), The Cambridge praecepta (Frankfurt: Vincent Steinmeier, aedibus defuncti, die 13 & sequentibus, mensis companion to Galen (Cambridge 2008), 1605); sign. Thysia 382 (eveneens in het junii, anni 1650 (Rotterdam: Simon 361-367. bezit van Van Assche); Arnaldus de Villa- Simonsz Visser, 1650). 166 N.G. Siraisi, Medieval and early renais- nova, Conservandae bonae valetudinis praecepta

Noten 299

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 299 11-11-16 09:56 longe saluberrima, regi Angliae quondam à doc- natum (Parijs: Gaspard Meturas, 1648). 199 A. Pavord, The naming of names. The toribus scholae Salernitanae versibus conscripta Walaeus bezat de tweede search for order in the world of plants (Londen (Frankfurt: erven Christoph Egenolph, editie,verschenen in 1649 bij Adriaen 2005), 175-177. 1582); sign. Thysia 423. Waarschijnlijk Wijngaerden in Leiden. 200 Otho Brunsfeldius, Novum herbarium samen met een andere titel gekocht voor 188 Vopiscus Fortunatus Plempius, (Straatsburg: Joannes Schottus, 1531- ƒ 1. ath 434, p. 331. Johannes Walaeus De fundamentis medicinae libri sex (Leuven: 1536); sign. Thysia 2209 (titelpagina bezat twee zeventiende-eeuwse Franse [s.n.], 1638). ontbreekt). Gekocht voor ƒ 3. ath 434, uitgaven van de Schola Salernitana. 189 Galenus, Institutionum anatomicarum p. 325. Leonardus Fuchsius, De historia stir- 177 Nutton, ‘The fortunes of Galen’, secundum […], per Joannem Guinterium Ander- pium commentarii insignes (Bazel: Isengrin, 372-374. nacum medicum. Ab Andrea Wesalio Bruxellensi, 1542); sign. Thysia 2272. Gekocht voor 178 Ibidem, 377- 378. auctiores et emendatiores redditi (Venetië: D. ƒ 5:2. ath 434, p. 325. Bovendien had 179 Porter, The greatest benefit to mankind, Bernardini, 1538), aanwezig in de biblio- Thysius een Franstalige editie: Leonardt 182-183. theek van Van Willigen. Fuchs, Commentaires tres excellens de l’hystoire 180 Ibidem, 211-216. 190 K.M. Reeds, ‘Renaissance huma- des plantes (Parijs: Jacques Gazeau, 1549); 181 Magner, A history of medicine, 253. nism and botany’, in: Annals of science, 33 sign. Thysia 2257. Gekocht voor ƒ 4:4. 182 Schouten, Johannes Walaeus, 14-17. (1976), 522-527. ath 434, p. 326. 183 Andreas Vesalius, De humani corporis 191 P. Findlen, ‘Natural history’, in: 201 Ogilvie, The science of describing, 51; fabrica libri septem (Bazel: Joannes Opori- K. Park en L. Daston (red.), The Cambridge 137-141. nus, 1543); sign. Thysia 1622. Gekocht op history of science. Volume 3: Early modern science 202 L. Voet, ‘Christoffel Plantijn als pro- de veiling van de boeken van Constantijn (Cambridge 2006), 440-442. motor van de botanische wetenschap’, L’Empereur op 26 oktober 1648 voor 192 Alle eerste edities van de hier in: W. de Backer en F. de Nave (red.), De ƒ 26:10. ath 434, p. 120. Andreas Vesalius, genoemde werken worden vermeld in: botanica in de Zuidelijke Nederlanden (einde De humani corporis fabrica libri septem (Bazel: Reeds, ‘Renaissance humanism and 15de eeuw-ca. 1650). Tentoonstelling museum Joannes Oporinus, 1555). botany’, 522-527. Plantin-Moretus (Antwerpen 1993), 39-45; 184 Carolus Stephanus, De dissectione 193 Theophrastus, Graece & Latina opera J. Lemli, ‘De Officinae Plantinianae te partium corporis humani libri tres (Parijs: omnia. Daniel Heinsius textum Graecum locis Antwerpen en te Leiden en hun botani- Simon Colinaeus, 1545); sign. Thysia infinitis partim ex ingenio partim e libris emenda- sche edities van 1589 tot 1647’, in: De 2269. Gekocht in de veiling van de vit (Leiden: Jan Jansz Orlers en Hendrick Backer en De Nave (red.), De botanica in de boeken van Johannes de Laet op 27 april Lodewijcksz van Haestens, 1613); sign. Zuidelijke Nederlanden, 57-59. 1650, voor ƒ 6:10. ath 434, p. 321. Thysia 2232a:2. Onderdeel van een con- 203 Pavord, The naming of names, 322-325. 185 Hieronymus Fabricius ab Aqua­ voluut met drie titels, gekocht voor ƒ 6. 204 Hier wordt zijn loopbaan als bota- pendente, De visione, voce, auditu (Venetië: ath 434, p. 333. nist bedoeld; zijn wetenschappelijke Franciscus Bolzetta, 1600); sign. Thysia 194 Pedacius Dioscorides, De medica mate- carrière is feitelijk begonnen met een 2276. Komt niet voor in het kasboek, wel ria libri V (Keulen: Johannes Soter, 1529); studie theologie in Duitsland. in de oudste catalogus onder Libri medici sign. Thysia 2232. Gekocht voor ƒ 1:13. 205 Ogilvie, The science of describing, 148. in folio 14. Hieronymus Fabricius ab ath 434, p. 332. Pietro Andrea Mattioli, Zie ook: F. Egmond, The world of Carolus Aquapendente, De formato foetu (Venetië: Commentaires sur les six livres de Ped. Dioscoride Clusius. Natural history in the making, 1550- Franciscus Bolzetta, 1600). Gekocht in (Lyon: Guillaume Rouille, 1572); sign. 1610 (Londen 2010). 1653 voor ƒ 10:19, niet in Bibliotheca Thysia 2263. Gekocht op 13 mei 1649 206 Zie Egmond, The world of Carolus Thysiana terechtgekomen. ath 434, voor ƒ 5:6. ath 434, p. 124. Clusius. p. 343. 195 Caius Plinius Secundus, Historiae 207 Pavord, The naming of names, 319. 186 William Harvey, Exercitatio anatomica mundi libri XXXVII. Maiore, quàm hactenus 208 Carolus Clusius, Rariorum plantarum de motu cordis et sanguinis in animalibus unquam, studio, fide, religione à vitiis quibus historia (Antwerpen: Jan Moretus, 1601); (Frankfurt: William Fitzer, 1628); multiplici olim impressione contaminati fuerant, sign. Thysia 2208. Carolus Clusius, William Harvey, Exercitatio anatomica de vindicati (Lyon: Antonius Vincentius, Exoticorum libri decem (Leiden: Franciscus motu cordis et sanguinis. Cum praefatione Zacha- 1563); sign. Thysia 2271. Gekocht op Raphelengius, 1605); sign. Thysia 2202. riae Sylvii (Rotterdam: Arnold Leers, 1648); 12 juni 1635 op de veiling van de boeken Beide gekocht op 4 november 1648 op de William Harvey, De motu cordis et sanguinis van Jacobus Thysius, voor ƒ 9:10. ath veiling van de boeken van Rompf, res- in animalibus, anatomica exercitatio. Cum refu- 434, p. 112. pectievelijk voor ƒ 9:5 en ƒ 8:15. ath 434, tationibus Aemylii Parisani et Iacobi Primirosii 196 Findlen, ‘Natural history’, 444. p. 121. De Exoticorum is onderdeel van een (Leiden: Johannes Maire, 1639). 197 Reeds, ‘Renaissance humanism and convoluut met twee titels. Carolus Clu- 187 Johannes Riolanus, Encheiridium botany’, 532-533; 538-539. sius, Curae posteriores, seu plurimarum non antè anatomicum, et pathologicum. In quo ex naturali 198 B.W. Ogilvie, The science of describing. cognitarum (Leiden: Franciscus Raphelen- constitutione partium, recessus a naturali statu Natural history in renaissance Europe (Chicago gius, 1611), niet in de Bibliotheca demonstratur, ad usum theatri anatomici ador- 2006), 34. Thysiana terechtgekomen. Gekocht op

300

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 300 11-11-16 09:56 21 maart 1650 op de veiling van de ƒ 7:17. ath 434, p. 330. Hercules Saxonia, 1605); sign. Thysia 1047. Gekocht op 1 boeken van Walaeus, voor ƒ 1:1. ath 434, Prognoseon practicarum libri duo (Frankfurt: mei 1649 op een veiling bij Lopez de p. 320. Zacharias Palthenius, 1610); sign. Thysia Haro voor ƒ 0:19. ath 434, p. 124. Libri 209 Rembert Dodonaeus, Cruydt- 2212:2. Onderdeel van een convoluut historici in quarto, 102: Janus Jacobus Bois- boeck, volghens sijne laetste verbeteringhe: met met vier titels, gekocht voor ƒ 8:19. ath sardus, Icones & effigies virorum doctorum. biivoeghsels achter elck capitel, uyt verscheyden 434, p. 342. Quotquot celebres fuerunt per Europam, artificio- cruydt-beschrijvers (Antwerpen: Balthasar 218 Porter, The greatest benefit to mankind, sissimè in aes incisae à Joh. Theodoro de Brii Moretus, 1644); sign. Thysia 2261. 172. (Frankfurt: Johannes Ammonius, 1645); Gekocht voor ƒ 24. ath 434, p. 333. 219 J.J. Bylebyl, ‘Teaching “Methodus sign. Thysia 646. Gekocht op de veiling 210 Ogilvie, The science of describing, 187; medendi” in the Renaissance’, in: F. van de boeken van Petrus Coddaeus in 203. Kudlien en R.J. Durling (red.), Galen’s 1649 voor ƒ 5:16. ath 434, p. 125. Libri 211 Ibidem, 228. method of healing. Proceedings of the 1982 Galen historici in octavo, 92: Desiderius Erasmus, 212 Caspar Bauhinus, Pinax theatri bota- symposium (Leiden 1991), 157-160. Apologia adversus rhapsodias calumniosarum nici, sive index in Theophrasti Dioscoridis Plinii 220 Johannes Antonides van der Linden, querimoniarum Albertii Pii quondam Carporum et botanicorum, qui à seculo scripserunt opera: De scriptis medicis libri duo (Amsterdam: Joan principis (Bazel: Officina Frobeniana, 1531); plantarum circiter sex millium ab ipsis exhibita- Blaeu, 1637). sign. Thysia 483. Aankoopgegevens ont- rum nomina cum earundem synonymiis & diffe- 221 Johannes Georgius Schenckius, breken in het kasboek. Libri historici in rentiis methodicè secundùm earum & genera & Biblia iatrica, sive bibliotheca medica macta quarto, 69: Pierre Le Loyer, Discours, et histoires species proponens (Bazel: Ludwig König, (Frankfurt: Antonius Hummius, 1609); des spectres, visions et apparitions des esprits, anges, 1623); sign. Thysia 2176. Gekocht in 1650 sign. Thysia 454. Onderdeel van een demons, et âmes, se monstrans visibles aux hom­­ voor ƒ 0:19. ath 434, p. 324. Caspar Bahi- convoluut met twee titels, gekocht voor mes (Parijs: Nicolas Buon, 1605); sign. Thy­­ nus, Prodromoς theatri botanici. In quo plantae ƒ 1:5. ath 434, p. 330. sia 609. Gekocht op 18 november 1648 op supra sexcentae ab ipso primùm descriptae cum 222 Porter, The greatest benefit to mankind, de veiling van de boeken van Christinaan plurimis figuris proponuntur (Frankfurt: 201-205. Rompf, voor ƒ 1:19. ath 434, p. 123. Johann Traudt, 1620); sign. Thysia 223 W.R. Newman, ‘From alchemy to 229 Met de kanttekening dat van deze 2174:2. Gekocht in 1653 als onderdeel “chymistry”’, in: K. Park en L. Daston achthonderd titels in het jaar 1879 van een convoluut met drie titels, voor (red.), The Cambridge history of science. Volume inmiddels 82 exemplaren ontbraken. ƒ 5:18. ath 434, p. 343. Volgens zijn kas- 3: Early modern science (Cambridge 2006), Die zijn kwijtgeraakt of verplaatst naar boek bezat Thysius ook de Phytopinax, 502-504. de pamflettencollectie. de in 1596 verschenen voorloper van de 224 Jean Bodin, Methodus historica. Duode- 230 Van de twintig door mij bestu- Pinax met 2.460 plantennamen, gekocht cim ejusdem argumenti scriptorum, tam veterum deerde veilingcatalogi heeft alleen die voor ƒ 1:8. ath 434, p. 333. Dit boek is quàm recentiorum, Commentariis adaucta: van Justinus van Assche (Rotterdam, niet in de Bibliotheca Thysiana terecht- quorum elenchum praefationi subjecimus (Bazel: 1650) een rubriek libri historici in folio met gekomen. Petrus Perna, 1576); sign. Thysia 1199. zeventien titels. Daarnaast komt het voor 213 Porter, The greatest benefit to mankind, 225 Johannes Wolf, Artis historicae penus. dat libri miscellanei wordt omschreven als 197. Octodecim scriptorum tam veterum quam recen­ historici, philosophi, litteratores, etc., zoals in 214 B. Nance, Turquet de Mayerne as baroque tiorum monumentis (Bazel: Petrus Perna, de veilingcatalogus van de boeken van physician. The art of medical portraiture 1579). Johannes Erpenius (Leiden, 1653). (Amsterdam, New York 2001), 68-69. 226 Gekocht voor ƒ 1:5. ath 434, p. 114. 231 Daar is ook het werkje van Bodin 215 Ibidem, 41-45. 227 J.H. Franklin, Jean Bodin and the terug te vinden: libri philosophici & philolo- 216 Otterspeer, Groepsportret met dame, 405. sixteenth-century revolution in the methodology gici in octavo, 17. 217 Thysius bezat de volgende werken: of law and history (New York 1963), 137-154. 232 Zie ook hoofdstuk 3, p. 157 en Johannes Mattheus de Gradi, Practica 228 Libri historici in quarto, 61: Willem Jansz Bijlage catalogus 1668. (Venetië: erven Octavianus Scotus, 1502); Blaeu, Het licht der zee-vaert daerinne claerlijck 233 D.R. Kelley, ‘The theory of history’, sign. Thysia 2252. Komt niet voor in het beschreven ende afghebeeldet werden, alle de in: C.B. Schmitt, Q. Skinner, E. Kessler kasboek, wel in de oudste catalogus custen ende havenen, vande Westersche, Noord- en J. Kraye (red.), The Cambridge history of onder Libri medici in folio 46. Laurentius sche, Oostersche ende Middellandsche Zeen renaissance philosophy (Cambridge 1988), Joubertus, Medicinae practicae priores libri (Amsterdam: Johannes Janssonius, 1627); 746-747. tres (Lyon: Charles Pesnot, 1577); sign. sign. Thysia 1446. Gekocht op 18 novem- 234 D.R. Kelley, Faces of history. Historical Thysia 384. Afkomstig uit de erfenis van ber 1648 op de veiling van de boeken van inquiry from Herodotus to Herder (New Haven Anthoni Thijs. ath 431. Johannes Christinaan Rompf, voor ƒ 1:10. ath 434, 1998), 188-189. Michael Savonarola, Practica canonica de p. 122. Libri historici in 12. & 24. &c., 3: Fran- 235 Franciscus Patritius, De historia dia- febribus (Venetië: Giunti, 1552); sign. çois Rabelais, Les oeuvres. Contenant cinq livres logi x. Johanne Nicolao Stupano Rheto interprete. Thysia 1980:2. Onderdeel van een con­ de la vie, faits, et dits heroïques de Gargantua, & In: Jean Bodin, Methodus historica. Duodecim voluut met twee titels, gekocht voor de son fils Pantagruel (Antwerpen: Jean Fuet, ejusdem argumenti Scriptorum, 397-543. N.

Noten 301

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 301 11-11-16 09:56 Wickenden, G.J. Vossius and the humanist deze atlas werd in 1635 in twee delen donum Rampii quondam Praecept.’, concept of history (Assen, 1993), 67. gepubliceerd door Willem Jansz Blaeu en door Thysius geschat op een waarde van 236 Franklin, Jean Bodin and the sixteenth- zijn zoon Johannes. Na de dood van ƒ 0:16. Er staat helaas geen opdracht in century revolution in the methodology of law and Willem Jansz in 1638 werd de uitgeverij het exemplaar. Over Rampius: Blok en history, 83-85. voortgezet door zijn zonen, die de atlas Molhuysen, Nieuw Nederlandsch biografisch 237 Ars historica, sive de historiae, historices verder hebben uitgebreid. Deel iii woordenboek, dl. 5, 558. natura, historiaeque scribendae praeceptis, com- verscheen in 1640, deel iv in 1645. 253 Flavius Josephus, Opera omnia mentatio (Leiden: Joannes Maire, 1623), 248 Atlas maior sive cosmographia Blaviana, (Frankfurt: Sigismund Feyerabend, p. 5: ‘cognitio singularium, quorum qua solum, salum, coelum, accuratissime descri- 1580); sign. Thysia 751. Gekocht op 25 memoriam conservari utile sit ad bene buntur, 11 dln. (Amsterdam: Joan Blaeu, oktober 1649 op de veiling bij Elzevier, beateque vivendum’. 1662-1665); sign. Thysia 2704. ath 54: voor ƒ 4:5. ath 434, p. 318. Flavius Josep- 238 J.N. Wickenden, G.J. Vossius and the ‘1686 – nogh betaelt aen den Atlas van hus, Opera (Parijs: François Regnault, humanist concept of history (Assen 1993), Blauw met een casie en den 40en penn. 1514); sign. Thysia 594:1. Gekocht in een xxiii-xxix. volgens quitantie van Laer – ƒ 454’. In convoluut met één andere titel, voor ƒ 3. 239 Ibidem, 69-70. Bartholomaeus het ‘casie’ liggen tegenwoordig ook twee ath 434, p. 333. Flavius Josephus, Opera Keckermann, De natura et proprietatibus Italiaanse stedenboeken van Blaeu; het is [Grieks] (Bazel: Hieronymus Froben, historiae commentarius (Hanau: Gulielmus niet bekend of die behoorden tot deze 1544); sign. Thysia 716. Gekocht voor Antonius, 1610); Sebastianus Maccius, aankoop: Theatrum statuum Sabaudiae ducis, ƒ 6:15. ath 434, p. 340. Eusebii Pamphili, De historia libri tres (Venetië: Ambrosius en Pedemontii principis, 2 dln. (Amsterdam: Ruffini, Socratis, Theodoriti, Sozomeni, Theodori, Bartholomeus Dei, 1613). Joan Blaeu, 1682); sign Thysia 2705. Evagrii et Dorothei: Ecclesiastica historia (Bazel: 240 Wickenden, G.J. Vossius and the huma- 249 Philippus Cluverius, Introductionis in Sebastianus Henricpetri, 1611); sign. nist concept of history, 70-75. universam geographiam, tam veterem quam Thysia 308. Gekocht op 12 juni 1635 op 241 Ibidem, 178. novam, libri VI (Parijs: Jean Libert, 1635); de veiling van de boeken van Jacobus 242 Wickenden, G.J. Vossius and the huma- sign. Thysia 1703. Gekocht voor ƒ 0:12. Thysius, voor ƒ 4:5. ath 434, p. 112. nist concept of history, 74. ath 434, p. 118. Ecclesiasticae historicae lib. X.: Eusebii Pamphili, 243 Er bestaan ongetwijfeld vergelijk- 250 Abrahamus Bucholzerus, Index Ejusdem de vita Constantini lib. V; Socratis lib. bare (misschien zelfs meer volledige of chronologicus (Görlitz: Johannes Rhamba, VII; Theodoriti episcopi Cyrensis lib. V; Collecta- gedetailleerde) programma’s voor de 1599); sign. Thysia 542. Gekocht op neorum ex historia eccles. Theodori Lectoris lib. II; studie van geschiedenis van de hand van 17 augustus 1635 op de veiling van de Hermii Sozomeni lib. IX; Euagrii lib. VI (Parijs: historici uit andere Europese landen, boeken van Jacobus Thysius, voor ƒ 1:5. Robert Estienne, 1544); sign. Thysia 278. maar Vossius’ voorschriften zijn voor dit ath 434, p. 114. Sethus Calvisius, Opus Gekocht op 12 juni 1635 op de veiling overzicht het best bruikbaar, aangezien chronologicum, ex authoritate potissimum Sacrae van de boeken van Jacobus Thysius, voor hij verwijst naar titels en edities die rond Scripturae et historicorum fide dignissismorum ƒ 12. ath 434, p. 112. deze periode in de Republiek verkrijg- (Frankfurt an der Oder: Johannes Thy- 254 Bartholomaeus Platina, In vitas sum- baar geweest waren. mius, 1620); sign. Thysia 726. Gekocht morum pontificum ad Sixtum IIII (Neuren- 244 Wickenden, G.J. Vossius and the huma- voor ƒ 5. ath 434, p. 334. Joannes Cario, berg: Anton Koberger, 1481); sign. Thysia nist concept of history, 200. De hierna vol- Chronicon expositum et auctum multis et vete­ 1973:2. Gekocht in een convoluut met gende opsomming van titels en auteurs ribus et recentibus historiis (Genève: Petrus één andere titel voor ƒ 5:10. ath 434, p. die Vossius adviseert te bestuderen, is Santandreanus, 1581); sign. Thysia 563. 331. Bartholomaeus Platina, De vitis ac eveneens afkomstig van Wickenden, Gekocht op 13 mei 1649 op de veiling gestis summorum pontificum, ad sua usque tem- 203-208. van de boeken van Maurice Agache, voor pora, liber unus (Keulen: Gotfridus Hitor- 245 Petrus Bertius, Theatri geographiae ƒ 1:7. ath 434, p. 124. pius, 1540); sign. Thysia 1982. Gekocht veteris tomus prior in quo Cl. Ptol. Alexandrini 251 Josephus Justus Scaliger, Opus de voor ƒ 6:10. ath 434, p. 340. geographiae libri VIII (Amsterdam: Jodocus emendatione temporum: castigatius & multis 255 Pieter Christiaansz Bor, Nederlantsche Hondius, 1618-1619); sign. Thysia 815. partibus auctius, ut novum videri possit (Leiden: oorloghen, beroerten, ende borgerlijcke on­­ Gekocht op 26 oktober 1648 op de veiling Franciscus Raphelengius, 1598); sign. eenicheyden (Leiden: Govert Basson; van de boeken van Constantijn Thysia 851. Gekocht op 26 oktober 1648 Amsterdam: Michiel Colyn, 1621-1634); L’Empereur, voor ƒ 17:10. ath 434, p. 120. op de veiling van de boeken van Con- sign. Thysia 702. Wordt nog niet 246 Strabo, Rerum geographicarum libri XVII stantijn L’Empereur, voor ƒ 7:10. ath genoemd in de oudste catalogus (1668), (Genève: Eustathius Vignon, 1587); sign. 434, p. 120. maar wel in de catalogus van 1677 onder Thysia 701. Gekocht op 17 augustus 1635 252 Sulpitius Severus, Sacra historia conti- Libri historici in folio 236. op de veiling van de boeken van Jacobus nuata ex Iohannis Sleydani libro de quatuor 256 Johannes Sleidanus, De statu religionis Thysius, voor ƒ 7. ath 434, p. 114. summis imperii (Leiden: Bonaventura en et reipublicae, Carolo quinto, Caesare, commen­ 247 ‘Atlas 4 stucken Blau in root leer Abraham Elzevier, 1626); sign. Thysia tarii (Straatsburg: Wendelinus Rihelius, ƒ 83’. ath 434, p. 334. De eerste editie van 554. ath 434, p. 111: ‘Sulpitii Historia 1555); sign. Thysia 231. Gekocht op 25

302

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 302 11-11-16 09:56 oktober 1649, op de veiling bij Elzevier, 259 Titus Livius, Libri omnes, quotquot ad wel in de oudste catalogus. George voor ƒ 3:19. ath 434, p. 318. Jacobus nostram aetatem pervenerunt (Frankfurt am Buchanan, Rerum Scoticarum historia Augustus Thuanus, Historiarum sui temporis Main: Johannes en Sigismundus Feyer­ (Frankfurt am Main: erven Sigismund ab anno Domini 1543 usque ad annum 1607 abend, 1578); sign. Thysia 758. Gekocht Feyerabend, 1594); sign. Thysia 516. (Orléans: Pierre de la Roviere, 1620-1621); voor ƒ 7. ath 434, p. 337. Titus Livius, Gekocht voor ƒ 0:12. ath 434, p. 331. sign. Thysia 846. Gekocht op 26 oktober Historicorum omnium Romanorum longe uber- Jacobus Meyerus, Commentarii sive annales 1648 op de veiling van de boeken van rimi, et facile principis libri omnes, quotquot ad rerum Flandricarum [in het kasboek staat bij Constantijn L’Empereur, voor ƒ 30:10. nos pervenere; nove editi, et recognitii (Frank- deze titel dat het boek is overgenomen ath 434, p. 120. William Camden, Annales furt am Main: Sigismund Feyerabend, van neef Antonius Thysius, die het had rerum Anglicarum et Hibernicarum, regnante 1588); sign. Thysia 687. Gekocht tussen gekocht uit de veiling van de boeken van Elizabetha, ad annum salutis M.D.LXXXIX 1637 en 1647 uit de nalatenschap (vei- Christiaan Rompf. Het is niet in de (Londen: Simon Waterson, 1615); sign. ling?) van Johannes L’Empereur, voor Bibliotheca Thysiana terechtgekomen, Thysia 913. Gekocht op 27 april 1650 op ƒ 7:15. ath 434, p. 116. dus de editie is onbekend]. Gekocht voor de veiling van de boeken van Johannes 260 Stephanus Pighius, Annales Romano- ƒ 0:16. ath 434, p. 122. Pontus Heuterus, de Laet, voor ƒ 4:2. ath 434, p. 322. rum, qui commentarii vicem supplent in omnes Rerum Burgundicarum libri sex (Antwerpen: 257 Emanuel van Meteren, Historia veteres historiae Romanae scriptores (Antwer- Christoffel Plantijn, 1583-1584); sign. Belgica nostri potissimum temporis Belgii sub pen: weduwe en erven van Joannes More- Thysia 860:1. Gekocht op 27 april 1650 op quatuor burgundis & totidem austriacis princi­ tus, 1615); sign. Thysia 845. Gekocht op de veiling van de boeken van Johannes de pibus coniunctionem & gubernationem breviter 4 april 1650, op de veiling bij Johannes Laet, in een convoluut met één andere (Keulen: [s.n.], 1598); sign. Thysia 787. Verhoeve in Den Haag, voor ƒ 14. ath titel, voor ƒ 4:2. ath 434, p. 322. Albertus Gekocht op 25 oktober 1649 op de veiling 434, p. 320. Krantzius, Rerum Germanicarum historici cla- bij Elzevier, voor ƒ 3:3. ath 434, p. 318. 261 Over deze werken meer informatie riss. Saxonia (Frankfurt am Main: Andreas Emanuel van Meteren, Historie der Neder- verderop in dit hoofdstuk, zie ook daar Wechel, 1575); sign. Thysia 778:1. landscher ende haerder na-buren oorlogen ende de volledige titelbeschrijvingen. Gekocht op 27 april 1650 op de veiling geschiedenissen, tot den iare M.VI.C.XII (Den 262 Onder meer: Philippus Lonicerus, van de boeken van Johannes de Laet, in Haag: weduwe en erven van Hillebrant Chronicorum Turcicorum (Frankfurt am een convoluut met één andere titel, voor Jacobsz van Wouw, 1623); sign. Thysia Main: Sigismund Feyerabend, 1584); ƒ 16:10. ath 434, p. 322. Saxo Gramma­ 770. Gekocht voor ƒ 7. ath 434, p. 340. sign. Thysia 521. Gekocht op de veiling ticus, Danorum historiae libri XVI (Bazel: 258 Lucius Annaeus Florus, De gestis van de boeken van Christiaan Rompf op Joannes Bebelius, 1534); sign. Thysia Romanorum, historiarum libri IIII (Keulen: 18 november 1648, voor ƒ 1:5. ath 434, 794:1. Gekocht in een convoluut met één Joannes Gymnicus, 1579); sign. Thysia p. 123. Petrus Bizarus, Rerum Persicarum andere titel, voor ƒ 7:15. ath 434, p. 336. 437. Gekocht op 17 augustus 1635 op historia (Frankfurt am Main: Claudius Johannes Aventinus, Annalium Boiorum de veiling van de boeken van Jacobus Marnius, 1601); sign. Thysia 875:1 en libri VII (Bazel: Petrus Perna, 1580); sign. Thysius, voor ƒ 0:8. ath 434, p. 114. Annales sultanorum Othmanidarum […] Joannes Thysia 866:1. Gekocht op 27 april 1650 op Lucius Annaeus Florus, Rerum Romanarum Leunclavius Latine redditos illustravit et auxit de veiling van de boeken van Johannes de libri quator ex recensione prima Jani Gruteri (Frankfurt am Main: Claudius Marnius, Laet, als onderdeel van een convoluut ([s.l.].: Hieronymus Commelin, 1597), 1596); sign. Thysia 875:2. Deze convoluut met twee andere titels, voor ƒ 7:15. ath verdwenen uit de bibliotheek, staat in de is gekocht op 28 september 1649 op een 434, p. 322. Antonius Bonfinius, Rerum oudste catalogus onder Libri historici in veiling van Johannes Verhoeve in Den Ungaricarum decades quatuor cum dimidia. His octavo 17. Gekocht op 17 augustus 1635 Haag, voor ƒ 5:5. ath 434 p. 125. Laonicus accessere Joan. Sambuci aliquot appendices op de veiling van de boeken van Jacobus Chalcondylas, l’Histoire de la decadence de (Frankfurt am Main: Andreas Wechel, Thysius, voor ƒ 0:15. ath 434, p. 115. l’empire grec et establissement de celuy des Turcs 1581); sign. Thysia 870. Gekocht op 28 Lucius Annaeus Florus, Rerum Romanarum (Parijs: weduwe van Matthieu Guillemot, september 1649 op de veiling bij Johan- editio nova, accur. Joa. Freinshemio (Straats- 1632); sign. Thysia 688. Gekocht in 1650 nes Verhoeve in Den Haag, voor ƒ 4:10. burg: erven Lazar us Zetzner, 1636); sign. voor ƒ 19. ath 434, p, 324. ath 434, p. 125. Martinus Cromerus, Thysia 525. Gekocht voor ƒ 1. ath 434, 263 Jornandes, De Getarum sive Gothorum De origine et rebus gestis Polonorum libri XXX p. 328. Sextus Aurelius Victor, Historiae origine et rebus gestis (Leiden: Franciscus (Bazel: Joannes Oporinus, 1555); sign. Romanae breviarium (Antwerpen: Chris­ Raphelengius, 1597); sign. Thysia 433:2. Thysia 776. Gekocht voor ƒ 4:2 op de vei- toffel Plantijn, 1579); sign. Thysia 524. Gekocht in een convoluut met één ling van de boeken van Petrus Coddaeus Gekocht voor ƒ 0:13. ath 434, p. 339. andere titel voor ƒ 1:10. ath 434, p. 333. in 1649. ath 434, p. 125. Lucius Annaeus Florus, Historiae Romanae Helmoldus, Chronica Slavorum […] hisque 264 Wickenden, G.J. Vossius and the huma- epitome (Leiden: Franciscus Raphelengius, subjectum derelictorum supplementum Arnoldi nist concept of history, 73-74. 1607); sign. Thysia 369. Gekocht op 1 mei abbatis Lubecensis (Frankfurt am Main: 265 Ibidem, 80. 1649 op een veiling bij Lopez de Haro, Andreas Wechel, 1581); sign. Thysia 266 A. Momigliano, Studies in historio- voor ƒ 0:8. ath 434, p. 124. 857:1, wordt niet vermeld in het kasboek, graphy (New York 1966), 7.

Noten 303

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 303 11-11-16 09:56 267 A. Momigliano, The classical founda­ ƒ 8:10 op 4 april 1650 in een veiling van en van anderen als je die voldoende tions of modern historiography (Berkeley Johannes Verhoeve in Den Haag. ath belangrijk vindt, zoals Hemelarius’ 1990), 59. 434, p. 321. Numism[ata] aurea imp[eratorum], Gorlaeus’ 268 S. Langereis, Geschiedenis als ambacht. 279 Enea Vico, Augustarum imagines aereis Dactyliotheca, want ik heb niets anders Oudheidkunde in de Gouden Eeuw: Arnoldus formis expressae (Parijs: Macé Ruette, 1619); hier dan De nu[mismatis] van Strada.’ ath Buchelius en Petrus Scriverius (Hilversum S.n., Histoire des imperatrices, avec les observati- 424. Overigens staat nergens in het kas- 2001), 34, 41. ons morales et politiques (Parijs: Nicolas de boek of in de oudste catalogus van de 269 Kelley, Faces of history, 203. Sercy, 1646); Enea Vico, Ex libris XXII com- bibliotheek vermeld dat Thysius een 270 Momigliano, The classical foundations mentariorum in vetera imperatorum Romanorum exemplaar van De numismatis van Strada of modern historiography, 61. numismata (Parijs: Macé Ruette, 1619); heeft gekocht, dus waarschijnlijk refe- 271 De catalogus van P.A. Tiele uit 1879 Enea Vico, Discorsi […] sopra le medagli de gli reert hij hier niet aan een boek uit zijn heeft een hoofdstuk ‘Hulpwetenschap- antichi (Parijs: Macé Ruette, 1619); sign. eigen collectie. pen der geschiedenis’, waarvan onder Thysia 1449. Gekocht voor ƒ 7:4 op 16 284 ‘bovendien vraag ik u eens te infor- meer de rubrieken oudheidkunde, december 1649. ath 434, p. 319. meren naar munten’. munt- en penningkunde en tijdreken- 280 De vijf fraaie banden met werken 285 ‘want ik zou niets anders willen dan kunde deel uitmaken. Thysius bezat van Goltzius zijn tegelijkertijd gekocht een serie van alle opeenvolgende keizers, 126 titels uit deze rubrieken. op de veiling van 4 april 1650 bij Johan- bij de winkels die daarvoor gebruikelijk 272 Johannes Rosinus, Antiquitatum nes Verhoeve in Den Haag, voor ƒ 77. De zijn, hetzij van zilver of van koper’. Romanarum syntagma absolutissimum concin- provenance is helaas onbekend. Sign. 286 ath 434, p. 140. De collectie was in natum (Keulen: Gabriel Cartier, 1613); Thysia 795-799: C. Julius Caesar sive historiae 1652 blijkbaar ƒ 600 waard. Helaas staan sign. Thysia 1480. Gekocht op de veiling imperatorum caesarumque Romanorum de munten nergens gespecificeerd. Een van de boeken van Constantijn (Brugge: Hubertus Goltzius, 1563); Fastos ‘bibliotheek’ is een plaats waar boeken l’Empereur op 26 oktober 1650, voor magistratum et triumphorum Romanorum ab worden bewaard, daarmee kan een boe- ƒ 5:7. ath 434, p. 120. urbe condita ad Augusti obitum (Brugge: kenkast worden bedoeld. Het bijvoeglijk 273 Martinus Smetius, Inscriptionum Hubertus Goltzius, 1566); Caesar Augustus naamwoord bij ‘kamerrettjen’ is helaas antiquarum quae passim per Europam, liber sive historiae imperatorum caesarumque Roma- onleesbaar. (Leiden: Franciscus Raphelengius, 1588); norum (Brugge: Hubertus Goltzius, 1574); 287 Zie hoofdstuk 2, p. 123. sign. Thysia 745. Gekocht op de veiling Graeciae universae numismata (Antwerpen: 288 (1650) ‘17 maart: Voor medaillen in van de boeken van Jacobus Thysius Hieronymus Verdussen, 1620); Sicilia et de Vendu van De Laet ƒ 159:8’. ath 434, op12 juni 1635, voor ƒ 11. ath 434, p. 112. Magna Graecia sive historiae urbium et populo- p. 21. (1650) ‘28 marti: Brenge hier in den 274 Janus Gruterus, Inscriptionum Romana- rum Graeciae (Antwerpen: Jacob de Bie, ontfanck het gout, twelck getrocken heb rum corpus absolutissimum (Heidelberg: 1617). Over deze uitgaven zie H. de la uut de spaerpot voor de somma van Hieronymus Commelin, 1616); sign. Fontaine Verwey, ‘The first private press ƒ 113:10 so aen medaillen als andersins Thysia 746. Gekocht voor ƒ 24. ath 434, in the Low Countries. Marcus Laurinus besteet in de verkopingh van de rariteij- p. 326. and the Officina Goltziana’, in: Quaerendo, ten van de Laet ƒ 87:1’. ath 434, p. 20. Van 275 Zie hoofdstuk 2, p. 126, noot 169 2 (1972), 294-310. de veiling van de munten en mogelijk en 170. 281 Guillaume du Choul, Discours de la andere rariteiten van De Laet is helaas 276 Guilielmus Budaeus, Libri V de asse religion des anciens Romains, de la castrameta- geen catalogus bekend. (Venetië: Aldus Manutius, 1522); sign. tion & discipline militaire d’iceux, des bains & 289 Zie hoofdstuk 2, p. 122. Thysia 1284. Gekocht op 12 juni 1635 antiques exercitations grecques & romaines 290 Momigliano, Studies in historiography, 13. op de veiling van de boeken van Jacobus (Lyon: Guillaume Rouille, 1581); sign. 291 Catalogus variorum insignium ad rarissi- Thysius, voor ƒ 2:5. ath 434, p. 113. Thysia 1486. Gekocht voor ƒ 7 op 4 april morum librorum, [bijgeschreven: Ezechielis 277 I. Socias Batet, ‘The power of images 1650 in een veiling van Johannes Ver- Spanhemii] quorum auctio habebitur, in aedi- in Antonio Augustin’s Diálogos de Medallas hoeve in Den Haag. ath 434, p. 321. bus Gualtheri de Haez, in de Hout-straet, ad diem inscriciones y otras antiguedades (1587)’, in: 282 E.V.M. Mourits, ‘Emblem books in 20 Decembris, 1651 (Leiden: Gualtherus de American journal of numismatics, 23 (2011), 211. the library of Joannes Thysius (1622- Haes, 1651). Vgl. Erfgoed Leiden en 278 Jacobus de Bie, Imperatorum Romano- 1653)’, in: Glasgow emblem studies, 8 (2003), Omstreken, sa 70 (Gerechtsdagboek bb), rum à Iulio Caesare ad Heraclium usque numis- 95-110. f. 200v (30-11-1651). Consent aan Frede- mata aurea excellentissimi nuper dum viveret 283 Thysius aan Ludolf, 4 april 1649: ‘Ik rik Spanheim jr. voor de verkoop van de Caroli ducis Croyi ducis Arschotani, &c. magno & verzoek je enige auteurs uit Italië voor in Leiden achtergebleven bibliotheek sumptuoso studio collecta: nec minore fide atque me aan te schaffen, die over munten van zijn broer Ezechiel, nu hoogleraar arte Iacobi De Bye ex archetypis in aes incisa: hebben geschreven, zoals Fulvius Ursi- eloquentiae te Genève (met dank aan opera autem atque industria Ioannis Hemelaris nus De familiis Romanis ex antiquis numismati- Paul Hoftijzer). (Antwerpen: Petrus en Joannes Bellère, bus uit 1577. Eveneens werken van Enea 292 D. Woolf, A global history of history 1627); sign. Thysia 919. Gekocht voor Vico die op munten betrekking hebben (Cambridge 2011), 191. P. Burke, ‘Images

304

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 304 11-11-16 09:56 as evidence in seventeenth-century 299 Johan Veldener, Cronyck van Hollandt, 51. Hadrianus Junius, Batavia. In qua prae- Europe’, in: Journal of the history of ideas, Zeelandt, ende Westvrieslandt […] verrijckt door ter gentis & insulae antiquitatem, originem, 64 (2003), 276-277. Marcus Zuerius van Boxhorn (Leiden: Willem decora, mores, aliáque ad eam historiam perti­ 293 Burke, ‘Images as evidence in van Rijnenburg, 1650). Gekocht voor nentia (Leiden: Franciscus Raphelengius, seventeenth-century Europe’, 281-282. ƒ 0:19 op de veiling van de boeken van 1588); sign. Thysia 620:1. Gekocht op 294 Jacques de Bie, Les vrais portraits de rois Johannes Erpenius op 2 april 1653. ath 27 april 1650 op de veiling van de boeken de France. Tirez de ce qui nous reste de leurs monu- 434, p. 336. van Johannes de Laet, voor ƒ 3. ath 434, mens, sceaux, medailles, ou autres effigies, conser- 300 Thysius bezat een exemplaar van de p. 322. Thysius kocht enige tijd later vées dans les plus rares & plus curieux cabinets du kroniek van Cornelius Aurelius in een nogmaals een exemplaar van dit boek royaume (Parijs: Jean Camusat, 1636); door Ellert de Veer aangevulde uitgave: voor ƒ 2, herkomst onbekend. ath 434, sign. Thysia 753:1. Gekocht in 1650, voor Die chronycke van Hollant, Zeelant, ende van p. 327. Er bevond zich bovedien een ƒ 21:10. ath 434, p. 324. Vrieslandt. Beginnende van Adams tijden tot die exemplaar in de nalatenschap van zijn 295 Langereis, Geschiedenis als ambacht, gheboorte ons Heeren Jesum, voortgaende totten vader Anthoni Thijs: ‘in quarto […] 44-45. E. Verbaan, De woonplaats van de Jare M.CCCCC ende XVII (Amsterdam: Cor- 139 Junii Batavia’; ath 431. faam. Grondslagen van de stadsbeschrijving in nelis Claesz, 1591); sign. Thysia 732:1. 305 Janus Dousa Jr., Bataviae Hollandiaeq. de zeventiende-eeuwse Republiek (Hilversum Gekocht voor ƒ 4:2 op 13 mei 1649, op annales (Leiden: Christophorus Raphelen- 2011), 173-178. de veiling van de boeken van Maurice gius, 1601); sign. Thysia 1481. Gekocht 296 Uit het kasboek van Thysius en/of Agache. ath 434, p. 124. Adrianus op 27 april 1650 op de veiling van de de oudste catalogus van zijn bibliotheek Barlandus, Ducum Brabantiae chronica (Ant- boeken van Johannes de Laet, voor ƒ 2:2. komen 63 titels overeen met de rubriek werpen: Jan Moretus, 1600); sign. Thysia ath 434, p. 322. ‘Geschiedenis; Nederland en België’ in 2076:1. Gekocht in een convoluut met 306 Tilmans, ‘Cornelius Aurelius en het de catalogus van P.A. Tiele uit 1879. één andere titel voor ƒ 7:16. ath 434, ontstaan van de Bataafse mythe in de Negen chorografiën van (onderdelen p. 326. Hollandse geschiedschrijving (tot 1517)’, van) dit gebied zijn te vinden in de 301 B. Ebels-Hoving, ‘Nederlandse 191-193. Cornelius Aurelius, Batavia, sive rubriek ‘Land- en volkenkunde; Ver- geschiedschrijving 1350-1500. Een de antiquo veroque eius insulae quam Rhenus in schillende gewesten en steden’, 278-279. poging tot karakterisering’, in: B. Hollandia facit situ, descriptione & laudibus. De indeling van Tiele is niet altijd conse- Ebels-Hoving, C.G. Santing en C.P.H.M. Bonaventurae Vulcanii opera nunc primum in quent: ongeïllustreerde verslagen van Tilmans (red.), Genoechlicke ende lustige lucem edita (Antwerpen: Christoffel Plan- een vorstelijk bezoek, bruiloft of begra- historiën. Laatmiddeleeuwse geschiedschrijving tijn, 1586); sign. Thysia 1086:4. Onder- fenis zijn ondergebracht bij geschiede- in Nederland (Hilversum 1987), 233-234. deel van een convoluut, wordt niet nis, geïllustreerde verslagen bij ‘Kunst; 302 Langereis, Geschiedenis als ambacht, vermeld in het kasboek, wel in de oudste Historische plaatwerken’, 296-299. Uit 204-207. catalogus: Libri miscellanei in octavo, 159. praktische overwegingen is de catalogus 303 I. Schöffer, ‘The Batavian myth 307 Langereis, Geschiedenis als ambacht, van Tiele hier toch als uitgangspunt during the sixteenth and seventeenth 123-127. Petrus Scriverius, Batavia illus- gebruikt. Boeken die wel door Thysius centuries’, in: J.S. Bromley en E.H. trata, seu de Batavorum insula, Hollandia, zijn aangeschaft maar niet (meer) in de Kossmann (red.), Some political mythologies. Zelandia, Frisia, territorio Traiectensi et Gelria, Bibliotheca Thysisana staan, zijn niet Papers delivered to the fifth Anglo-Dutch histo­ scriptores varij notae melioris (Leiden: Louis meegerekend. rical conference (Den Haag 1975), 78-101; Elzevier, 1609); sign. Thysia 668. Gekocht 297 Langereis, Geschiedenis als ambacht, C.P.H.M. Tilmans, ‘Cornelius Aurelius op 27 april 1650 op de veiling van de 166-168. en het ontstaan van de Bataafse mythe in boeken van Johannes de Laet, voor ƒ 3. 298 Johannes de Beke, Historia veterum de Hollandse geschiedschrijving (tot ath 434, p. 322. episcoporum Ultrajectinae sedis et comitum 1517)’, in: B. Ebels-Hoving, C.G. Santing 308 Ludovico Guicciardini, Description de Hollandiae, explicata chronico Johannis de Beca en C.P.H.M. Tilmans (red.), Genoechlicke touts les Pais-Bas (Antwerpen: Christoffel usque ad annum 1345 […]. Bernardo Furmerio ende lustige historiën. Laatmiddeleeuwse Plantijn, 1582); sign. Thysia 780. Gekocht Leovardiensi Frisio recencente, & notis illustrante geschiedschrijving in Nederland (Hilversum voor ƒ 5. ath 434, p. 326. (Franeker: Rombertus Doyema, 1612); 1987), 191-213; E.O.G. Haitsma Mulier, 309 Verbaan, De woonplaats van de faam, sign. Thysia 1482. Gekocht op 28 april ‘De Bataafse mythe opnieuw bekeken’, in: 62, 64. 1649 voor ƒ 2, op een Leidse veiling bij Bijdragen en mededelingen betreffende de geschie- 310 H. de la Fontaine Verwey, ‘The his- Lopez de Haro. ath 434, p. 123. Johannes denis der Nederlanden, 111 (1996), 344-367. tory of Guicciardini’s description of the de Beke, De episcopis Ultraiectinis, recogniti 304 C. Maas, ‘Hadrianus Junius’ Batavia Low Countries’, in: Quaerendo, 12 (1982), et notis historicis illustrati ab Arnoldo Buchelio and the formation of a historiographical 22-51. (Utrecht: Johannes van Doorn, 1643); canon in Holland’, in: D. van Miert (red.), 311 Johannes Isacius Pontanus, Historiae sign. Thysia 1664:2. Gekocht in een con- The kaleidoscopic scholarship of Hadrianus Gelricae libri XIV (Amsterdam: Johannes voluut met twee andere titels voor ƒ 6:19. Junius (1511-1575). Northern humanism at the Janssonius, 1639); sign. Thysia 825. ath 434, p. 342. dawn of the Dutch Golden Age (Leiden 2011), Gekocht op 27 april 1650 op de veiling

Noten 305

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 305 11-11-16 09:56 van de boeken van Johannes de Laet, voor 317 Guido Bentivoglio, Les relations muntenden onder hen na te laten.’ ƒ 7:15. ath 434, p. 322. Jacobus Marchant, (Parijs: Charles Rouïllard, 1642); sign. Gabriel Naudé, Advis pour dresser une biblio- Flandria commentariorum lib. IIII. descripta Thysia 623. Gekocht op 21 maart 1650, theque. Reproduction de l’édition de 1644 (Parijs (Antwerpen: weduwe van Christoffel op de veiling van de boeken van Johan- 1990), 9-10. De resten van de antieke stad Plantijn, 1596); sign. Thysia 506:1. nes Walaeus, voor ƒ 1:12. ath 434, p. 320. Pompeii werden pas in de achttiende Gekocht als onderdeel van een convoluut 318 S.n. [Lieuwe van Aitzema], Verhael, eeuw opgegraven, maar het bestaan met twee andere titels voor ƒ 2:4. ath van de Nederlantsche vreede-handeling (Den ervan was al veel eerder bekend. Er zijn 434, p. 343. Jean-Baptiste Gramaye, Haag: Jan Veely, 1650); sign. Thysia 1491. meer teksten waarin de stad wordt Antiquitates comitatus Namurcencis (Leuven: Gekocht voor ƒ 6:6. ath 434, p. 332. genoemd als een voorbeeld van een ver- Johannes Masius, 1611); sign. Thysia 319 Zie ook hoofdstuk 3, p. 158-159. loren gegane cultuur. Zie: E. Moormann, 607:5. Gekocht als onderdeel van een 320 C.E. Harline, Pamphlets, printing, and Pompeii’s ashes. The reception of the cities buried convoluut met vier andere titels voor political culture in the early Dutch Republic by Vesuvius in literature, music, and drama ƒ 3:10. ath 434, p. 342. (Dordrecht 1987), 34-35. (Berlijn 2015), 9-11. 312 Verbaan, De woonplaats van de faam, 11. 321 Ibidem, 5. Harline schrijft dat er na 4 ‘qui n’est point tant curieux d’avoir Jan Jansz Orlers, Beschrijvinge der stad Leyden 1648 200 tot 300 uitgaven per jaar ver- des Livres, ut illi sint coenationum ornamenta, (Leiden: Hendrick Lodewijcksz van Haes- schenen. quam ut studiorum instrumenta’; Naudé, Advis tens en Jan Jansz Orlers, 1614); sign. Thysia 322 Johannes Thysius aan Job Ludolf, pour dresser une bibliotheque, 16. Vgl. Lucius 1266. Gekocht voor ƒ 1:5. ath 434, p. 327. 24 augustus 1650, 28 september 1651, Annaeus Seneca, Dialogi lib. 9 De tranquil­ 313 Carolus Scribanius, Antverpia (Ant- 24 januari 1652, 3 april 1652, 15 augustus litate animi. ‘Non fuit elegantia illud aut werpen: Jan Moretus, 1610); sign. Thysia 1652, en 22 november 1652. ath 424. cura, sed studiosa luxuria, immo ne stu- 928. Gekocht voor ƒ 1:7 op de veiling van 323 Ceremonie, des kinderdoops, van den Jongen diosa quidem, quoniam non in studium, de boeken van Petrus Coddaeus in 1649. Prince van Orangen, die ghenaemt is Wilhelmus sed in spectaculum comparauerant, ath 434, p. 125. Jean-Baptiste Gramaye, Henricus [1651]; sign. Thyspf 5887. De sicut plerisque ignaris etiam puerilium Primitiae antiquitatum Gandensium (Antwer- notities bestaan uit een opsomming van litterarum libri non studiorum instru- pen: Hieronymus Verdussen, 1611); sign. de geldsommen die de jonge prins bij menta, sed cenationum ornamenta Thysia 647:8. Gekocht als onderdeel van deze gelegenheid cadeau kreeg (de ‘pille- sunt.’ – ‘Het was geen kwestie van goede een convoluut met zeven andere titels giften’) van de Staten Generaal, de Staten smaak of zorg, maar alleen van geleerde voor ƒ 3:10. ath 434, p. 331. David Linda- van Holland en van Zeeland, en van de luxe. Eigenlijk niet eens van geleerdheid, nus, De Teneraemonda libri tres (Antwerpen: steden Delft, Leiden en Amsterdam. want de boeken waren niet voor studie Hieronymus Verdussen, 1612); sign. bijeengebracht maar om ze tentoon Thysia 1448:4. Gekocht als onderdeel van te stellen, zoals zovelen doen die het een convoluut met drie andere titels voor •4 [p. 247] ontbreekt aan een kinderlijke kennis ƒ 4:8. ath 434, p. 342. Jacobus Maester- van letters, niet als instrumenten van tius, Beschryvinge vande stadt ende landt van 1 ‘Als ik ooit grote bewondering heb geleerdheid, maar als ornamenten voor Dendermonde (Leiden: Nicolaes Rosa, gehad, dan moet ik die op dit moment de eetkamer.’ 1646); sign. Thysia 192. Gekocht op 26 uiten, als ik hoor spreken over de onkos- 5 Naudé, Advis pour dresser une bibliotheque, oktober 1648 op de veiling van de boeken ten en zorgen die u bereid bent te dragen 12: ‘Hoeveel waardering moeten we van Constantijn L’Empeureur voor ƒ 0:13. bij de zoektocht naar goede boeken, waar­ hebben voor degenen, die er terecht ath 434, p. 121. Jacobus Revius, Daven- ­mee u laat zien dat uw geest ook behoort van overtuigd zijn dat er geen eerlijker triae illustratae, sive historiae urbis Daventrien- tot de uitverkorenen, die geraakt door middel is om een grote reputatie te ver- sis, libri sex (Leiden: Pieter Leffen, 1651); een hemelse invloed geweldig werk werven, dan door prachtige en grootse sign. Thysia 621. Gekocht voor ƒ 1:4. ath verrichten voor de ontwikkeling van bibliotheken op te bouwen en ze ver­ 434, p. 340. de letteren en de glorie van onze eeuw.’ volgens te bestemmen voor publiek 314 De resterende zes exemplaren zijn ath 396. gebruik?’ geschreven voor de Reformatie, of de 2 Zie hoofdstuk 1, p. 106. 6 Ibidem, 151: ‘Het is daarom dat ik u achtergrond van de auteur valt niet te 3 ‘Het is een alleszins prijzenswaardige zeg, dat degene die genoemde middelen achterhalen. zaak, genereus en getuigde van moed toepast, of aanzienlijke kosten maakt aan 315 J. Pollmann, ‘Internationalisering die niets dan onsterfelijkheid ademt, om boeken, dit tevergeefs doet wanneer hij en de Nederlandse Opstand’, in: Bijdragen aan de vergetelheid te onttrekken, te niet het doel heeft om deze te bestem- en mededelingen betreffende de geschiedenis der bewaren en herbouwen als een tweede men voor publiek gebruik, of nalaat ze Nederlanden, 124 (2009), 515. Pompeii, alle uitdrukkingen, niet van de uit te wisselen met de minste die ze 316 In het kasboek staat ‘Strada De Bello lichamen maar van de geesten van zoveel nodig kan hebben.’ Belgico ƒ 4:4’ in de lijst met ‘kleine boek- eervolle mannen die tijd noch moeite 7 Testament, ath 10. jes’, die Thysius noteerde in 1648. ath hebben gespaard om ons de meest leven- 8 Zie hoofdstuk 1, p. 35. 434, p. 118. dige eigenschappen van de meest uit- 9 Giovanni Francesco Guidi di Bagno

306

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 306 11-11-16 09:56 (1578-1641), nuntius in Parijs van 1627 allerlei soorten beelden, zuilen van rum in hunc usque diem, doctorum et indoctorum, tot 1630, kardinaal vanaf 1629. Antonio marmer en andere steensoorten, enkele publicatorum et in Bibliothecis latentium Barberini (1607-1671), kardinaal vanaf met bladmotieven en in de galerij een (Zürich: Christoffel Froschouer, 1545). 1627, mecenas van kunstenaars en schrij- grote, hoge zuil en een kleinere ernaast, 23 ‘Opus novum et non Bibliothecis vers. Armand-Jean du Plessis de Riche- prachtig gemaakt.’ tantum publicis privatisve instituendis lieu (1585-1642), kardinaal vanaf 1622, 13 Naudé, Advis pour dresser une bibliotheque, necessarium, sed studiosis omnibus eerste minister van de Franse koning 153: ‘er zijn op dit moment, tenminste cuiuscumque artis aut scientia ad studia Lodewijk xiii. Kardinaal Jules Mazarin zo ver ik weet, geen andere dan die van melius formanda utilissima’. (1602-1661), kardinaal vanaf 1641, na de heer Bodley in Oxford, van kardinaal 24 L. Balsamo, Bibliography. History of a Richelieu eerste minister van Lodewijk Borromeus in Milaan en die van de tradition (Berkeley 1990), 31-35. xiii en vervolgens van diens opvolger, augustijner orde te Rome waar men pro- 25 Konrad Gesner, Bibliotheca instituta et Lodewijk xiv. bleemloos vrij toegang heeft’. collecta, primum a Conrado Gesnero: deinde in 10 Geciteerd uit P. Gasnault, ‘De la 14 Over de geschiedenis van de Bodleian epitomen redacta, & novorum librorum accessione bibliothèque de Mazarin à la Biblio­ Library: I.G. Philip, The Bodleian Library in locupletata, tertiò recognita, & in duplum post thèque Mazarine’, in: C. Jolly (red.), the seventeenth and eighteenth centuries priores editiones aucta, per Iosiam Simlerum: Iam Histoire des bibliothèques françaises. Les biblio- (Oxford 1983). verò postremò aliquot mille, cùm priorum tùm thèques sous l’Ancien Régime 1530-1789 (Parijs 15 Trecentale Bodleianum. A memorial volume novorum authorum opusculis, ex instrctissima 1988), noot 20, p. 144: [vertaling] ‘hij for the three hundredth anniversary of the public Viennensi Austriae Imperatoria Bibliotheca heeft iedereen een dienst bewezen door funeral of Sir Thomas Bodley, March 29, 1613 amplificata, per Iohannem Iacobum Frisium Tig- zijn huis open te stellen als een academie (Oxford 1913), 19. urinum (Zürich: Christoffel Froschouer, voor alle geleerden en belangstellenden 16 Ibidem, 52. 1583); sign. Thysia 1548. Gekocht voor die er in grote getale komen, op alle 17 Thomas James, Catalogus universalis ƒ 6:16. ath 434, p. 329. donderdagen van de morgen tot de librorum in Bibliotheca Bodleiana omnium 26 Antonio Possevino, Bibliotheca selecta de avond, om te bladeren door zijn prach- librorum, linguarum, & scientiarum genere refer- ratione studiorum. Ad disciplinas et ad salutem tige bibliotheek die is ingericht met tissimâ, sic compositus (Oxford: John Lich- omnium gentium procurandam. Recognita novis- ongeveer negenduizend boeken die alle field, 1620); sign. Thysia 1409; Thomas sime ab eodem, et aucta, et in duos tomos distri- wetenschappen tot onderwerp hebben’. James, Appendix ad catalogum librorum in buta (Keulen: Joannes Gymnicus, 1607); 11 Gasnault, ‘De la Bibliothèque de Bibliotheca Bodleiana, qui prodiit anno Domini sign. Thysia 1555. Gekocht op 22 novem- Mazarin à la bibliothèque Mazarine’, 1620 (Oxford: John Lichfield, 1635); sign. ber 1649, op de veiling van de biblio- 136. Mazarin kocht het huis uiteindelijk Thysia 1410. Tezamen gekocht voor theek van Friedrich Spanheim, voor in 1649. ƒ 2:10. ath 434, p. 334. Thysius kocht al ƒ 6:10. ath 434, p. 319. 12 Reijsboeck f. 67v., ath 428 [cursive- in 1650 een exemplaar van de catalogus 27 Balsamo, Bibliography, 60-62. ring van em]. Geciteerd uit De Jonge, in opdracht van Nicolaas Heinsius, zie 28 Johannes Petrus Lotichius, Bibliotheca ‘De “Grand Tour” van Johannes Thysius’, hoofdstuk 2, p. 91. poetica, in quibus[…] poetae celebriores singulis 76-77: ‘er is een Ovidius-manuscript met 18 Jan Orlers, Beschrijvinge der stad Leyden tetrastichis recensentur (Frankfurt am Main: mooie illustraties, beroemde veldslagen (Leiden: Henrick Lodewijcksz van Lucas Jennisius, 1625); sign. Thysia gevoerd door een prins, allerlei soorten Haestens en Jan Jansz Orlers, 1614), 19. 1233:2. Gekocht voor ƒ 1:5 in een convo- vissen, zeer eenvoudig afgebeeld, vele 19 Over de geschiedenis van de biblio- luut met twee andere werken. ath 434, boeken over vestingwerken, aangeboden theek van Philips van Leyden: R. Feen- p. 343. Franciscus Sweertius, Athenae aan de kardinaal, en uitvindingen; een stra, Philips van Leyden en zijn bibliotheek Belgicae sive nomenclator Inferioris Germaniae boek dat bijzonder goed wordt bewaakt (Leiden 1994); C. van der Poel, Burgersdijk scriptorum (Antwerpen: Gulielmus a Tun- en dat in acht delen kan worden uitge- & Niermans. Een Leids veilinghuis en antiqua­ gris, 1628); sign. Thysia 596:3. Gekocht vouwen, en het maakt niet meer dan riaat. Met een voorwoord door Th.H. Lunsingh voor ƒ 7:10 in een convoluut met twee als het helemaal op de juiste manier is Scheurleer (Leiden 1988), m.n. 15-16. andere werken. Philippe Alegambe, gedaan. [em de betekenis van deze pas- 20 Nederlandse vertaling van de Latijnse Bibliotheca scriptorum Societatis Iesu, post excu- sage is onduidelijk.] Vervolgens is een tekst, geciteerd uit Feenstra, Philips van sum anno M. DC. VIII. catalogum R.P. Petri bibliotheek boven de stallen gebouwd, Leyden en zijn bibliotheek, 21. Ribadeneirae Societatis Jesu theologi; nunc hoc met kasten en pilaren daartussen. Deze 21 ‘een zeker begrip van oude en novo apparatu librorum ad annum reparatae heeft een tussenverdieping, waar men moderne talen, en van allerlei soorten salutis M.DC.XLII. editorum concinnata (Ant- kan lopen om kleine boeken in de kast te geleerde literatuur’, Trecentale Bodleianum, werpen: Johannes Meursius, 1643); sign. zetten. Er zijn kamers om te studeren, bestemd 19. Thysia 2221:1. Gekocht voor ƒ 6:2 in een voor ieder die daarin geïnteresseerd is. Boven 22 Konrad Gesner, Bibliotheca universalis, band met een ander werk. de kamers die mooi zijn ingericht met sive catalogus omnium scriptorum locupletissimus, 29 Johannes Georgius Schenckius, Biblia behangsels en schilderijen is een galerij, in tribus linguis, Latina, Graeca et Hebraica: iatrica, sive bibliotheca medica macta (Frank- en verschillende kamers gevuld met extantium et non extantium, veterum et recentio- furt: Antonius Hummius, 1609); sign.

Noten 307

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 307 11-11-16 09:56 Thysia 454:1. Gekocht voor ƒ 1:5 in een 35 ‘Hier hebt ge een korte bijdrage over Naudé 1600-1653 (Hamden 1970), 66. convoluut met één ander werk. Andreas de bibliotheken, ’t is te zeggen over de 44 Pierre Le Gallois, Traitté des plus belles Schotto, Hispaniae bibliotheca seu de academiis boeken: is er iets, dat, voor ons, meer bibliotheques de l’Europe (Parijs: Estienne ac bibliothecis (Frankfurt: Claudius Mar- waarde heeft, vermits wij voortdurend Michallet, 1680), 117: [vertaling] ‘Die van nius en de erven van Johannes Aubrius, met boeken omgaan?’ – ‘zoodra men Antonius Thysius te Leiden, een particu- 1608); sign. Thysia 1510. Gekocht op 27 begon te weten en te verstaan, kwam het liere bibliotheek die publiek is geworden april 1650, op de veiling van de biblio- schrijven ook te pas: en dit laatste kon en is gegeven aan de beroemde universi- theek van Johannes de Laet, voor ƒ 3:19. geen vruchten afwerpen, indien de teit die Prins Willem van Oranje in die ath 434, p. 322. boeken niet bewaard en niet in orde stad heeft gesticht.’ 30 Georgius Draudius, Bibliotheca classica werden gebracht, ten gebruike van 45 Idem, ‘Avis au lecteur’, [2-3]: [verta- sive catalogus officinalis (Frankfurt: Petrus tijdgenooten en van nakomelingen.’ ling] ‘het onderwerp leek me te droog en Kopffius, 1611) en Bibliotheca exotica, sive Vertaling Sobry, Ibidem, 61-62. te kaal om iets aangenaams van te maken catalogus officinalis librorum peregrinis linguis 36 H. Zedelmaier, Bibliotheca universalis dat fatsoenlijke lieden waardig is’. usualibus scriptorum (Frankfurt: Petrus und Bibliotheca selecta. Das Problem der Ord- 46 H. Stenzel, ‘Gabriel Naudé et l’utopie Kopffius, 1610); sign. Thysia 1333. nung des gelehrten Wissens in der frühen Neuzeit d’une bibliothèque idéale’, in: v. Knapp Gekocht op 27 april 1650, op de veiling (Keulen 1992), 225. (red.), Les lieux de mémoire et la fabrique de van de bibliotheek van Johannes de Laet, 37 Louis Jacob, Traicté des plus belles biblio- l’oeuvre. Actes du 1er colloque du Centre Inter­ voor ƒ 5. ath 434, p. 321. thèques publiques et particulières qui ont esté et national de Recontres sur le XVIIe siècle (Kiel, 31 T. Walker, ‘Ancient authors on qui sont à présent dans le monde, divisé en deux 29 juin – 1er juillet 1993) (Parijs 1993), 106. libraries: an analysis and bibliographic parties (Parijs: Rolet le Duc, 1644). ath 47 J. Revel, ‘Entre deux mondes: la history of De bibliothecis syntagma by Justus 434, p. 333: ‘Traitte des Bibliotheques bibliothèque de Gabriel Naudé’, in: Lipsius’, in: G. Tournoy, J. De Landtsheer par Louis Jacob ƒ 3:10’. M. Baratin en C. Jacob (red.), Le pouvoir des en J. Papy (red.), Justus Lipsius Europae lumen 38 Uiteindelijk gepubliceerd als Biblio- bibliothèques. La mémoire des livres en Occident et columen. Proceedings of the international graphia gallica universalis, hoc est Catalogus (Parijs 1996), 245-246. colloquium, Leuven 17-19 september 1997 omnium librorum per universum regnum Galliae 48 C. Jolly, ‘L’Advis, manifeste de la (Leuven 1999), 233-247. annis 1643, 1644 et 1645 [1646, 1651, 1652-1653] bibliothèque erudite’, in: Gabriel Naudé, 32 ‘Helaas! Hoeveel zijn er, die zelfs uit excusorum (Parijs: Rolet Le Duc [= S. Cra- Advis pour dresser une bibliotheque. Reproduction ons geheugen verdwenen zijn? Want, moisy], 1646-1654). Het werk maakte de l’édition de 1644 (Parijs 1990), xvii-xx. van deze negen en twintig, hebben onze hem tot de grondlegger van de Franse 49 Stenzel, ‘Gabriel Naudé et l’utopie ijverige opzoekingen er nauwelijks zeven nationale bibliografie. d’une bibliothèque idéale’, 106-107. opgespoord; en ’t zijn slechts de namen, 39 Hij had vanaf 1639 anderhalf jaar in 50 Het enige voorbeeld is het advies van die ze tegen de vergetelheid hebben Rome doorgebracht, waar hij onder meer Nicolaas Heinsius met betrekking tot kunnen beschermen.’ Vertaling C. Sobry, een groot aantal bibliotheken bezocht. boeken over numismatiek. Zie hoofd- ‘Justus Lipsius: De bibliothecis syntagma uit Resultaat van zijn werkzaamheden stuk 2, p. 91 en hoofdstuk 3, p. 235. het Latijn in het Nederlandsch vertaald’, aldaar was de publicatie Bibliotheca ponti­ 51 Petrus Bertius, Nomenclator autorum in: De Gulden Passer, 19 (1941), 85. ficia, duobus libris distincta (Lyon: erven omium, quorum libri vel manuscripti, vel typis 33 ‘Zeker, een allerschoonst monument, Gabriel Boissat en Laurent Anisson, expressi exstant in bibliothecae Academiae en ’t overtreft alle edelgesteenten en al het 1643). Lugduno-Batavae (Leiden: Franciscus goud; maar hoe schooner was het niet, 40 Jacob, Traicté des plus belles bibliothèques Raphelengius, 1595); niet meer in de indien het nog overvloediger was. Want dit dl. 1, ‘Au lecteur’, [8]: [vertaling] ‘waarvan bibliotheek aanwezig, gekocht voor getal, dat Seneca opgeeft, is niet overeen- ik hoop dat het niet zonder nut zal zijn ƒ 0:9. ath 434, p. 335. Eyricius Puteanus, komstig de waarheid, en het zal moe­­ten voor het lezerspubliek’. Auspicia bibliothecae publicae Lovaniensis. geschat worden op zevenhonderd­ 41 Ibidem, [11]: [vertaling] ‘opdat de Acc. catalogus librorum primae collectionis duizend.’ Vertaling Sobry, Ibidem, 66. herinnering niet verdwijnt, want het (Leuven: Everard de Witte, 1639); sign. 34 Justus Lipsius, Opera omnia, postremum is ondenkbaar dat deze mooie biblio­ Thysia 1268. Gekocht voor ƒ 0:14. ath ab ipso aucta et recensita. Nunc primum copioso theken, die met zoveel zorg zijn samen- 434, p. 329. Angelo Roccha, Bibliotheca rerum indice illustrata (Antwerpen: Balthasar gesteld en daarom lof verdienen, in de apostolica Vaticana, a Sixto V. Pont. Max. in Moretus voor de Officina Plantiniana, vergetelheid raken.’ splendidiorem, commodioremque locum translata 1637); sign. Thysia 322. Gekocht in 1649 42 Ibidem, 486-493. (Rome: Typographia Apostolica Vaticana, van Antonius Thysius (de jongere) voor 43 De manuscripten waren een gift 1591); sign. Thysia 1495. Gekocht op 4 ƒ 42. De kwitantie luidt: ‘Ick bekenne aen van de weduwe van Lodewijk xiii, die april 1650 voor ƒ 3:9, met het bijschrift gelt voldaen te sijn voor Lipsii Opera in bestond uit een verzameling Franse ‘Heinsius [geruild] tegen medailles’. ath fol. van Neef Johan Thysius. Antonius staatsstukken, zoals vredesverdragen, 434, p. 321. Later opnieuw aangeschaft Thysius’. ath 431. Het traktaat staat op memorialen, verslagen van ambassa- voor ƒ 4:10. ath 434, p. 343. p. 623-636 van het derde deel. deurs en brieven. J.A. Clarke, Gabriel 52 Naudé, Advis pour dresser une bibliotheque,

308

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 308 11-11-16 09:56 47-48. ‘kennis van deze boeken is zo Van de twee edities die niet meer in de 7 E.S. Leedham-Green, Books in Cambridge bruikbaar en zinvol voor degene die bibliotheek staan, is er een bezorgd door inventories (Cambridge 1986); S. Jayne, weet hoe hij ermee om moet gaan en die Guillaume Philander, uitgegeven in Library catalogues of the English Renaissance profijt kan hebben van alles dat hij ziet, Venetië in 1557, volgens het kasboek (Godalming 1983); Private libraries in dat het hem zal voorzien van een veel- ‘van neef Thysius, overgenomen van de Renaissance England, ed. R.J. Febrenbach heid aan voordelen en nieuwe opvattin- Auctie van Rompf’ (gekocht voor ƒ 2:13. et al. (Binghamton 1992–), zie ook gen, wat hem in staat stelt te spreken ath 434, p. 122); de tweede is niet meer http://plre.folger.edu/. over allerlei zaken, en te argumenteren te identificeren (‘Vitruvius de Architec- 8 Van Selm over het gebrek aan kopieën over alles wat zich aandient, met veel tura ƒ 0:15’. ath 434, p. 342). van veilingcatalogi en de problemen bij meer beoordelingsvermogen, ervaring 57 Guillaume de Salluste du Bartas, La het identificeren van titels: Een menighte en vastberadenheid dan andere geleerde seconde semaine ou enfance du monde (Parijs: treffelijcke boecken, 111 en 122. De gedigita- en gewaardeerde personen gewoon zijn Pierre l’Huillier, 1584); sign. Thysia 629. liseerde veiling- en boekhandelscatalogi te doen.’ Gekocht op 25 oktober 1649, op een vei- zijn verkrijgbaar onder de titel Book Sales 53 David Joris, T’wonder-boeck: waer in dat ling door Abraham Elzevier in Den Haag Catalogues Online op http://www.brill. van der werldt aen versloten gheopenbaert is. van boeken uit Engels bezit. Zie ook com/products/online-resources/book- Optnieuw ghecorrigeert unde vermeerdert by den hoofdstuk 2, p. 120. ath 434, p. 318. Over sales-catalogues-dutch-republic-online. autheur selve: int jaer 1551 [Vianen: Dirck deze uitgave: E.V.M. Mourits, ‘Du Bartas 9 Ernst Braches, voormalig conservator Mullem, 1551]; sign. Thysia 297. Twee- dans la Bibliotheca Thysiana à Leyde’, in: Oeu- van de Leidse universiteitsbibliotheek maal aangeschaft, de eerste keer voor vres et critiques, 29:2 (2004), 78-86. heeft eens gezegd dat de bibliotheek ƒ 5 op 5 mei 1649 bij boekverkoper Peter omvangrijker had kunnen worden dan Hercules, de tweede keer ongeveer een die van het British Museum, als het geld jaar later voor ƒ 3. ath 434, p. 124 en p. Conclusie [p. 265] beter belegd was geweest. Büch, ‘Een 326. Petrus de Natalibus, Catalogus sancto- zorgelijk legaat. De Bibliotheca Thysiana rum et gestorum eorum ex diversis voluminibus 1 Fontaine Verwey, ‘Adriaan Pauw en in Leiden’, 89. collectus (Lyon: Jacobus Sacon, 1519); sign. zijn bibliotheek’, 103-115. Thysia 268. Gekocht voor ƒ 1:1. ath 434, 2 J.A. Steiger (red.), Bibliotheca Gerhardina. p. 328. Rekonstruktion der Gelehrten- und Leihbibliothek 54 Over hermetische literatuur in de Johann Gerhards (1582-1637) und seines Sohnes bibliotheek van Thysius: F.A. Janssen, Johann Ernst Gerhard (1621-1668), 2 dln. ‘De boekencollectie van Thysius’, in: (Stuttgart-Bad Cannstatt 2002), dl. 2, Jaarboek van het Nederlands genootschap van 1210-1221. bibliofielen, 9 (2001), 103-116. 3 Job Ludolf aan Johannes Thysius, 8 55 Vitruvius Pollio, De architectura libri maart 1650: ‘Ik ben er zeker van dat u de decem, lib. iv, iv, 1: ‘Cubicula et byblio- hoffelijkheid zou hebben om hem op thecae ad orientem spectare debent; usus mijn verzoek een plezier te doen met wat enim matutinum postulat lumen, item goede raad, hem de gewoontes en in bybliothecis libri non putrescent. gebruiken van het land te leren, en hem Nam quaecumque ad meridiem et occi- misschien een boek te lenen of er voor dentem spectant, ab tineis et umore libri hem een te kopen bij de heren uw neven vitiantur, quod venti umidi advienentes of uw andere vrienden. Maar het zou een procreant eas et alunt infundentesque belediging van zijn deugden zijn, als ik umidos spiritus pallore volumina cor- hem meer wilde aanbevelen voor andere rumpunt.’ zaken dan zijn ware verdiensten. Hij is 56 In 1635 kocht Thysius op de veiling zeer geleerd, zeer productief, wijs en van de boeken van Jacobus Thysius een hardwerkend, en als u nog steeds bezig editie uit 1586 van Joannes Tornaesius bent om een bibliotheek samen te stel- te Lyon voor ƒ 4 (sign. Thysia 1468:1. ath len, kan hij u wellicht helpen bij het een 434, p. 114); op 16 december 1649 kocht of ander.’ ath 396. hij de door Johannes de Laet uitgegeven 4 Johannes Thysius aan Job Ludolf, editie uit 1649 van Louis Elzevier te 12 juni 1650. ath 424. Amsterdam voor ƒ 6 (sign. Thysia 1616. 5 Pearson, ‘The English private library ath 434, p. 319) en op een latere onge- in the seventeenth century’, 379-380. specificeerde datum nog een editie uit 6 Ten behoeve van dit onderzoek is er 1523 van Guillaume Huyon te Lyon voor zo’n database voor de Bibliotheca Thy­ ƒ 2 (sign. Thysia 1209. ath 434, p. 328). siana gemaakt.

Noten 309

UVT_binnenwerk Thysius proefschrifteditie.indd 309 11-11-16 09:56