Maak Van Uw Erf Het Visitekaartje Van De Gemeente Wormerland

gemeente Wormerland

Handboek Ontwerp uw eigen erf

Maak van uw erf het visitekaartje van de gemeente Wormerland

Kenmerken Voorschriften Aan de slag van de erven in voor bouwen met uw Wormerland op het erf ontwerp Uitgegeven door Aan de inhoud van dit handboek kunnen geen Gemeente Wormerland en rechten worden ontleend. De beleidsdocumenten Landschap Noord-Holland, 2015 van de gemeente Wormerland zijn leidend.

2 Handboek ‘Ontwerp uw eigen erf’ Inhoudsopgave 1 4 2 8 Help mee om Streekeigen erven Wormerland in de gemeente mooi te houden! Wormerland 22 3 46 4 Ontwikkel uw erf tot visitekaartje Ontwerp uw van uw streek eigen erf 5 58 71 74 Aanleg en onderhoud van uw Wilt u streekeigen meer Handige erfbeplanting weten? adressen

3 Help mee om de 1 gemeente Wormerland mooi te houden!

Bent u eigenaar van een (boeren)erf in het buitengebied van de gemeente Wormerland? En vindt u behoud van uw streek belangrijk? Wilt u mensen laten meegenieten van uw erf? Met dit handboek herkent u de bijzondere elementen op uw eigen erf. U krijgt praktische tips om uw erf nog mooier en waardevoller te maken. Zijn bomenrijen of hakhoutbosjes karakteristiek voor uw erf? Hoe zit het met de natuur op uw erf? Broeden er vogels in de hagen en verblijven er vleermuizen in de bomenrij? En hoe kunt u bouwen op uw erf zonder verlies van kwaliteit? Leer hoe bijzonder uw eigen erf is. Stap voor stap maakt u zelf een ontwerpplan voor uw erf. Als gemeente willen wij samen met u de kwaliteit van het prachtige buitengebied bewaren. Dat vinden wij belangrijk, want uw erf draagt voor een belangrijk deel bij aan de uitstraling van de streek. Daarnaast ligt uw erf ook in het ‘Nationaal Landschap Laag Holland’ (zie kader pagina 6).

Het Nationaal Landschap Laag Holland wordt onder andere zeer gewaardeerd om de grote openheid van het landschap.

4 HOOFDSTUK 1 | HELP MEE OM DE GEMEENTE WORMERLAND MOOI TE HOUDEN! 5 Kenmerken van karakteristieke erven van karakteristieke Kenmerken of die per streek Erven onderdelen, uit diverse zijn opgebouwd landschapstype karakter Het streekeigen kunnen verschillen. de structuur ontstaat door de samenhang tussen de onderdelen; de structuur van het erf onderdelen Welke bepalen, van het erf. beschreven. pagina staat op de volgende Een erf in Laag Holland. Het ensemble van erf met woning, bijgebouwen en groene randen vormt een eenheid. De randbeplanting verbindt het erf met het verbindt wijze De op natuurlijke randbeplanting een eenheid. vormt randen en groene bijgebouwen erf Het ensemble van erfEen met woning, Holland. in Laag landschap. U kunt van bijdragen aan het in stand houden van de identiteit uw streek. geeft Dit handboek u praktische tips en ideeën ter verbetering van de kwaliteit van uw erf. Met het stappenplan in er stap welke gemeentelijke u stap voor regels dit boek ontdekt op erven.gelden bij veranderingen verwerkt Heel eenvoudig u vervolgens bouwplannen in tips en ideeën met uw eventuele een ontwerp uw eigen erf. voor De erven in Laag Holland Holland in Laag De erven In Laag Holland zijn boerenerven open landschap van het markante met zijn strandwallen, Dit landschap elementen. heeft een veenontginningen en voormalige droogmakerijen op de opbouw en vormgeving gehad van de invloed grote erven. Erven Bebouwing en kennen een traditionele indeling. beplanting van het erf functie. hadden vanouds een praktische van de streek.Daarbij Zo vast aan de gewoonten hield men kregen de erven karakter het streekeigen mooi nu zo we dat tuinderserf zijn het Voorbeelden op de strandwallen, vinden. erf van het erfhet Beemster erf. Elementen en het veenweide kapbergen met een kap),zoals (hooibergen leibomen en het houtsnijwerk (‘lofwerk’) vertellen van de stolp aan de goten het verhaal van hun streek. ontwikkelingen Als bij nieuwe op erven het verhaal gaan, dan gaat een deel van kwaliteiten verloren deze Het gaat ons allen aan wanneer geschiedenis verloren. van onze authentieke verdwijnen. historische elementen De vorm en afmeting van het erf De vorm en de afmeting van het erf hangen nauw samen met het Nationaal Landschap Laag Holland omringende landschap. Is het landschap ingedeeld (verkaveld) in onregelmatige blokken, dan is de vorm van het erf ook vaak Het buitengebied van de gemeente Wormerland ligt in het onregelmatig blokvormig, zoals aan de binnenduinrand. Is de Nationaal Landschap Laag Holland. Laag Holland is één verkaveling regelmatig langwerpig, dan is de vorm van het erf in dit van de twintig Nationale Landschappen die Nederland landschap regelmatig langwerpig , zoals te zien in de veengebieden. telt. Deze landschappen zijn om hun grote natuur- en Ook de plek van het erf op de kavel verschilt per gebied. cultuurwaarden beschermd. Ze vallen daarom ook onder het ruimtelijk kwaliteitsbeleid van de provincies. Begrenzing van het erf Nationaal Landschap Laag Holland omvat het gehele Afhankelijk van de streek wordt het authentieke erf begrensd door veenweidegebied ten noorden van het Noordzeekanaal. een sloot, duinrel, greppel of andere watergang. Soms bestaat de Ook droogmakerijen vallen binnen de grenzen van erfgrens uit beplanting, zoals een haag of bomenrij of een hekwerk. Laag Holland, waaronder de Schermer, de Beemster en de Wijde Wormer. Daarnaast behoort een deel van Traditionele indeling van het erf het strandwallandschap rond Castricum, Limmen en Van oudsher bestaat er op het boerenerf een traditionele Heiloo bij Laag Holland, evenals Polder Oterleek, Polder erfindeling in het voor- en achtererf. De woning staat voor op het Beschoot en het voormalige eiland Marken. Het Nationaal erf met daaromheen het voorerf. De achterkant van het erf is het Landschap Laag Holland wordt zeer gewaardeerd om de bedrijfsgedeelte. Tussen de verschillende streken in Laag Holland volgende kwaliteiten: bestaan kleine verschillen in erfindeling. Woonerven bestaan over het algemeen ook uit een voorerf en een achtererf. n De grote openheid van het landschap. n De weide- en moerasvogels. Doorzicht over het erf(pad) n Inrichtingspatronen van de droogmakerijen. Het doorzicht over het erf is vaak gekoppeld aan het erfpad, dat n De veenpakketten. doorgaans beplant is met laanbomen. In sommige streken ontbreekt n De Middeleeuwse strokenverkaveling en historische het doorzicht over het erf of erfpad. watergangen. n Het groot aantal archeologische locaties. De randen van het erf n Karakteristieke lintdorpen. Aan de binnenkant van het erf, langs de erfbegrenzing, liggen de erfranden. Afhankelijk van de streek zijn de erfranden beplant met bomenrijen, hakhoutbosjes of hagen.

Gebouwen op het erf Algemeen in Laag Holland is de Noord-Hollandse normaalstolp. Per streek of zelfs dorp komen variaties op dit boerderijtype voor. Er bestaan sobere en luxere uitvoeringen van de stolp. Op het erf liggen hoofd- en bijgebouwen evenwijdig aan de verkaveling.

Streekeigen beplanting op het erf De erfbeplanting is mede afhankelijk van grondsoort en functie. Traditioneel had elke streek zijn eigen voorkeuren. Naast cultuurhistorische en landschappelijke waarde heeft de beplanting ook een grote natuurwaarde. De beplanting biedt bijvoorbeeld voedsel voor insecten, die op hun beurt weer door zangvogels worden gegeten. Vleermuizen gebruiken bomenrijen of windsingels als schuilplek en voor hun oriëntatie, om te jagen. Nationaal Landschap Laag Holland. De gemeenten Amsterdam, Beemster, Castricum, Graft-De Rijp, Heiloo, Landsmeer, Oostzaan, Schermer, Waterland, Wormerland, Zaanstad, Uitgeest, Edam-Volendam, Purmerend In het volgende hoofdstuk kunt u lezen over de specifieke, en Zeevang hebben allemaal grondgebied in het Nationaal Landschap. streekeigen kenmerken van uw erf in uw gemeente.

6 HOOFDSTUK 1 | HELP MEE OM DE GEMEENTE WORMERLAND MOOI TE HOUDEN! 7 Een dakpankapberg in Westzaan vertelt het verhaal van de streek vertelt van het verhaal in Westzaan dakpankapberg Een Het streekeigen erf in de 2 gemeente Wormerland

Op een fietstochtje door de gemeente Wormerland valt veel te genieten. U ziet fraaie boerenerven met een brug over de wegsloot en bomen rond de boerderij. Het veenweidenlandschap kent smalle erven met een open karakter, tussen de bebouwing door ziet u de weiden achter het erf. De lintdorpen zijn dichter bebouwd. De erven in de droogmakerijen zijn veel ruimer van opzet en dichter beplant. Oude hoogstamboomgaarden met knoestige appel- en perenbomen en leibomen voor sommige woningen dragen elk op hun eigen manier bij aan de charme van dit landschap.

Als bewoner van het buitengebied kunt u de uitstraling van uw eigen erf op allerlei manieren versterken. Daarmee levert u een belangrijke bijdrage aan het behoud van het landschap van Wormerland. Uw erf maakt deel uit van een groter geheel!

Wilt u uw eigen erf weer een authentieke uitstraling geven, met karakteristieke elzensingels, hagen en hakhoutbosjes en sloten rondom? Hiervoor en voor het herstel van de karakteristieke sloten op uw erf kunt u mogelijk een vergoeding krijgen via de Bijdrage Landschapselementen. Voor nadere informatie kunt u terecht bij Landschap Noord-Holland.

De combinatie van sloten, beplanting en bebouwing geeft het poldererf zijn eigen sfeer.

8 HOOFDSTUK 2 | HET STREEKEIGEN ERF IN DE GEMEENTE WORMERLAND 9 Het landschap van de gemeente Wormerland rond 1900. Het verkavelingspatroon varieert 1900. Het verkavelingspatroon rond Wormerland de gemeente Het landschap van gebied. in veenweide onregelmatig zeer tot in de droogmakerijen regelmatig zeer van en de ringdijk. langs de weg In veenweidegebied liggen in de droogmakerijen Boerderijen atlas Noord-Holland. Historische meestal langs het water. liggen boerderijen Een kenmerkend veenweide erf de woning. 1900 met een bomenrij dicht rond veenweide rond kenmerkend Een de waarbij ingericht als vaarpolders, zijn aanvankelijk veenpolders meeste zijn boerderijen Veel waren. bereikbaar het water alleen over landbouwgronden De droogmakerijen naar toe. er ging geen weg vaarboerderijen: in 1900 nog enkel De en tochten. wegen boerderijen geometrisch ingericht met rechte zijn rationeel, of de ringdijk.liggen aan de wegen Dit hoofdstuk beschrijftDit hoofdstuk de specifieke kenmerken van het erf erf. Het veenweide poldererf komt en het veenweide Wormerland, van de gemeenten in het buitengebied voor Zeevang Landsmeer, Waterland, Amsterdam-Noord, Zaanstad, en de Wijdewormer en Oostzaan. In de de droogmakerijen erftype Elk het poldererf. Engewormer vinden we heeft zijn eigen, kenmerkende met boom- en struiksoorten beplanting, of het veenweidegebied zijn voor die typerend de droogmakerijen. Landschap Rond doorgemaakt. veranderingen Holland heeft grote Laag Het landschap van de de jaartelling van In de luwte het begin van duinenrij. sloot de Noord-Hollandse het was 1000 na Chr. Tot zich opbouwde. veen waar een moeras duinenrij ontstond rietlanden en broekbossen hoogvenen, nat en met zijn uitgestrekte landschap zeer startte de 10e eeuw het van men met de ontginning ontoegankelijk. Vanaf vrijwel gebruik. De agrarisch voor nederzettingen zijn ontstaan tijdens de grote moeras de vervening De is nog uit het in de middeleeuwen. ontginningen geschiedenis van Startpunt langs lezen. een lange ontginningsas moderne landschap af te steeds was Door dijken bemalen en te de sloten langs een weg. water een natuurlijk of gegraven droog. leggen hield men het landschap aan te eind zestiende waren het veengebied van Na de lange ontginningsgeschiedenis Om de bedreigden. ontstaan die de omliggende veengebieden meren eeuw grote eeuw als begin zeventiende werd roepen, te een halt toe de meren van uitbreiding zoals meren andere gemalen en ingericht. Al snel volgden droog de Beemster eerste uit bestaat tegenwoordig Wormerland Het landschap van de Enge en Wijde Wormer. droogmakerij en een grote (Enge Wormer) een kleine droogmakerij veenweidegebieden, (Wijde Wormer). is nog uit het moderne landschap verveningDe en drooglegging geschiedenis van bestaan voornamelijk als de droogmakerijen het veenweidegebied Zowel lezen. af te De principe. het ordenend vormt open gebieden. Het water uit open en zeer Het poldererf en het veenweide erf veenweide en het Het poldererf is gevarieerd. Wormerland van de gemeente Het landschap De droogmakerijen. als veenweidegebied U vindt er zowel melkveehouderijen. voornamelijk waren boerenbedrijven en rijkerMelkveehouderijen groter waren de droogmakerijen in en dat zie je terug veenweidegebied in het dan de bedrijven was veengebied, bij de erfinrichting. erf, in het veenweide Het in de sober beplant. Het poldererf, en heel niet ruim bemeten en rijkelijk beplant, bijvoorbeeld was groter droogmakerijen, met een boomgaard. Het poldererf rond het jaar 1900. Kenmerkend zijn de stolpboerderij, sloten rondom het rondom sloten Het poldererf zijn de stolpboerderij, het jaar 1900. Kenmerkend rond én op de erfranden. de boerderij en een bomenrijen dicht rond erf, Het streekeigen erf in de erf in streekeigen Het Wormerland gemeente Het poldererf

Vorm en afmeting van het erf Het poldererf ligt in de droogmakerijen de Wijdewormer en de Engewormer. Poldererven in de droogmakerijen zijn rechthoekig van vorm en liggen in de breedte aan de weg. De erven nemen vaak de gehele breedte van de kavel in beslag, maar smallere erven komen ook voor. De erven zijn groot, de meeste zijn groter dan Rechthoekige, brede erfvorm. 5000 m2. Gemiddeld is de kavelbreedte ca. 100 meter.

Begrenzing van het erf met sloten Het poldererf is rondom geheel begrensd door sloten. Die noemen we kavelsloten als het erf de gehele breedte van de kavel inneemt. Als het erf minder breed is dan de kavel, dan ligt het erf meestal aan een kant van de kavel. Dan zijn een zijsloot en de voorsloot kavelsloten en noemen we de overige sloten de erfgrenssloten. Typerend voor het poldererf is de lengtesloot die vaak de scheiding vormt tussen de boomgaard en het woonerf. Deze smalle sloot zorgt voor afwatering van de boomgaard en dient Sloten rond vier zijden van het erf. als veekering voor grazende schapen en ander kleinvee in de boomgaard.

Traditionele indeling van het erf Van oudsher kent het poldererf een voor- en achtererf. Het voorerf en de voorkant van de stolp, met het woongedeelte, vormen het representatieve deel van het erf. Het voorerf is het visitekaartje, netjes en gecultiveerd. Vaak was er vroeger alleen maar een eenvoudig graslandje, waarop men grazend jongvee of zieke dieren in de gaten hield. Soms waren er enkele eenvoudige sierperken. Ook moestuin, bleekveld en boomgaard horen thuis op het voorerf. Indeling in voor- en achtererf.

De kavelsloten vormen de voor- en de zijerfgrenzen. Kenmerkend voor het poldererf is de lengtesloot die de boomgaard afscheidt van het overige deel van het erf.

10 HOOFDSTUK 2 | HET STREEKEIGEN ERF IN DE GEMEENTE WORMERLAND 11

Een rijker ingericht voorerf met sierperken en leibomen ingericht voorerf met sierperken rijker Een Doorzicht het erfpad. over Bomenrijen op de erfranden rondom, scheidingssloot tussen boomgaard en boomgaard het erf. deel van en het overige de boerderij. dicht voor Het voorerf is op de boerderij na onbebouwd. De na onbebouwd. Het voorerf is op de boerderij de van de achtergevel achter staan bijgebouwen of woning. stolpboerderij Een traditioneel, eenvoudig voorerf met gras en bomen. voorerf met gras eenvoudig traditioneel, Een Doorzicht over het erfpad is het doorzicht Wormerland Kenmerkend de poldererven voor in de gemeente het erfpad heb je over de weg zicht op het Vanaf het erf. achter naar het weiland het erf. Soms Het erfpad is het over achterland. lijn van de weg loopt in een rechte erfpad met laanbomen. aan één zijde beplant De fruitboomgaard is een belangrijk element op het poldererf. Gelegen de naast element op het poldererf. is een belangrijk De fruitboomgaard het erf. van deel de identiteit een belangrijk voor bepaalt deze woning Het voorerf uitstraling en is op de heeft een karakteristieke, groene eenvoudige, Het voorerf met de erfbeplanting of stolp met de woning na onbebouwd. woning is Dat versterkt de blikvanger de stolp. staan achter De bijgebouwen van het poldererf. de karakteristieke erf. aanblik van het groene Het achtererf wordt veel minder intensief onderhouden praktisch en naar minder intensief vooral en is veel Het achtererf wordt eigen behoefte of ingericht. Hier werk- dit is meer de staan de bedrijfsgebouwen, privé-omgeving. DeBomen beplanting is functioneel en struiken en inheems. dienen andere en dragen bessen en vast houden de oevers hout, leveren als windsingels, het achtererf op ruimten veel bieden groene en andere Houtstapeltjes vruchten. schuilplekken dieren. en andere aan insecten, vogels en voedsel De randen van het erf met een bomenrij Een bomenrij markeert de randen van het poldererf. De bomenrij verbindt de bebouwing op het erf met het omringende landschap. Daarnaast zorgt de bomenrij voor samenhang tussen de erven en hij maakt de erven duidelijk herkenbaar in het open landschap. Vaak stonden er zowel bomenrijen op de erfranden als dicht rond het woonhuis, aan de voorzijde en aan de zijkant. Zo’n bomenrij is aan de onderzijde vrij open, men kijkt onder de kruinen en tussen de stammen door. Voor de boer was het belangrijk zicht te hebben op zijn vee. De achtererfgrens was niet altijd beplant. Het poldererf heeft een relatief open karakter.

Gebouwen op het erf De woning, vaak een (stolp)boerderij, staat evenwijdig aan de Kenmerkend voor het poldererf is dat je vanaf de weg over het erfpad doorzicht hebt via sloten, recht ten opzichte van de weg en op enige afstand van het erf op het achterland (zichtas). de weg. De woning (boerderij) staat niet altijd in het midden van het erf. De bijgebouwen liggen achter of schuin achter de achtergevel van de hoofdwoning.

Heel kenmerkend voor het landschapsbeeld in Noord-Holland is de stolpboerderij. Het karakteristieke, piramidevormige dak is van grote afstand zichtbaar in het open landschap. Dit boerderijmodel ontwikkelde zich vanaf omstreeks 1600.

Een bomenrij markeert de randen van het erf.

Kenmerkende brug over de wegsloot met een sierlijk ijzeren poorthek. Beeldbepalend voor het poldererf zijn de bomen op de voorerfrand.

12 HOOFDSTUK 2 | HET STREEKEIGEN ERF IN DE GEMEENTE WORMERLAND 13 Een Noord-Hollandse normaalstolp met stenen topgevel. met stenen normaalstolp Noord-Hollandse Een Een karakteristieke stolpboerderij met houten topgevel. houten met stolpboerderij karakteristieke Een Streekeigen beplanting van het erf beplanting Streekeigen Zie de beschrijving in dit hoofdstuk, na de achter erf. beschrijving van het veenweide De stolpen in deze gemeente zijn sober van uiterlijk. gemeente in deze De stolpen In op een enkele na, uitzondering zijn ze, Wijdewormer de van 1825 Bij de watersnoodramp allemaal 19e eeuws. verwoest boerderijen de ernstig of raakten werden aantal stolpen Een waarna herbouwbeschadigd, volgde. topgevel is voorzien droogmakerij van een houten in deze met aan de Noorderweg) topgevel (vooral of stenen aan de Zuiderweg). metselwerk (vooral bijzonder Zijn middeleeuwse voorganger was een langwerpig was een langwerpig voorganger Zijn middeleeuwse veestal de daarachter boerderijtype; eerst het woonhuis, grote Onder het achteraan. helemaal en de hooiberg het boerenfamilie, de piramidevormige dak is plaats voor werktuigen. De stolp de wagens en andere het hooi, vee, in het midden van de vorige Pas populair. bleef eeuwenlang klein de moderne te voor eeuw bleek de stolp geworden en is het erf bedrijfsvoering agrarische met uitgebreid In zijn Noord-Holland de stolp. achter stallen en schuren vinden. te nog ruim 5.000 stolpboerderijen komt het Noord-Hollandse Wormerland In de gemeente Hierbij bevindt het Normaaltype meest voor. het zich aan de voorkant De woongedeelte van de stolp. in de zitten of inrijdeuren) (wagendeuren darsdeuren achtergevel. Karakteristieke bomenrij op de erfranden. De is zichtbaar tussen de bomen door. stolp Karakteristieke Het veenweide erf

Vorm en afmeting van het erf Het verkavelingspatroon in het veenweidegebied is heel kenmerkend en nog vrij gaaf. Veel sloten rond de erven zijn nog oorspronkelijk. Ze zijn zeer beeldbepalend en maken deel uit van het cultuurhistorisch verkavelingspatroon. Het veenweide erf neemt vaak de gehele breedte van de kavel in beslag, maar smallere erven komen ook voor. Bij de Rechthoekige, smalle erfvorm met de korte kant aan de weg. bredere kavels kunnen meerdere erven op een kavel liggen. De erven hebben, net als de kavels, een langgerekte en onregelmatige vorm. De erven zijn over het algemeen klein.

Begrenzing van het erf met sloten Het veenweide erf wordt over het algemeen begrensd door sloten aan alle vier de zijden. Een brug over de wegsloot geeft toegang tot het erf. In sommige lintdorpen is slechts aan één zijde van de weg een wegsloot. De erven aan de zijde zonder wegsloot hebben aan drie zijden sloten. De voorsloot ligt vaak schuin op het erf, omdat deze de weg volgt. In sommige polders ligt de achtersloot evenwijdig aan de voorsloot en vormt het erf een parallellogram, zoals in de Veenpolder bij Assendelft.

Traditionele indeling van het erf Sloten rond vier of drie zijden van het erf. Van oudsher kent het veenweide erf een voor- en achtererf. Het voorerf en de voorkant van de stolp of woning, met woongedeelte, vormen het representatieve deel van het erf. Het voorerf is het visitekaartje, netjes en gecultiveerd. De voorerven in het veenweidegebied zijn heel eenvoudig. Vaak was er alleen maar een eenvoudig graslandje, waarop men grazend jongvee of zieke dieren in de gaten hield. Soms waren er enkele eenvoudige sierperken. Ook moestuin, bleekveld en boomgaard horen thuis op het voorerf.

Indeling in voor- en achtererf.

De kavelsloten vormen de voor- en de zijerfgrenzen. Als er meer erven op een kavel liggen dan vormen erfgrens sloten de zijerfgrenzen. Op de achtererfgrens ligt ook een erfgrenssloot. 14 HOOFDSTUK 2 | HET STREEKEIGEN ERF IN DE GEMEENTE WORMERLAND 15 Het voorerf heeft een karakteristieke, groene aanblik. groene Het voorerf heeft een karakteristieke, de van De de achtergevel staan achter bijgebouwen of woning. stolpboerderij Doorzicht het erf(pad). over Bomenrijen op de erfranden. dan geeft een ontbreekt, de voorsloot Als in lintdorpen haag de erfgrens aan. Kenmerkend is het doorzicht de erven voor naar het weiland in veenweidegebied erf heb je via het de weg De erven zicht op het achterland. Vanaf het erf. achter Vaak de boer wilde immers zicht hebben op zijn vee. hebben een open karakter, het erfpadloopt het doorzicht over erfpad en zijn langs een of beide zijden van het naar de kernlaanbomen geplant. Dichter en lintdorpen van staan de woningen dicht op elkaarbijgebouwen het erf en is soms geen doorzicht over mogelijk. Het erfpad wagenschuur of ander bijgebouw. eindigt dan bij een Doorzicht over het erf Volgens de traditionele indeling is het voorerf van het veenweide erf voorerf de traditionele indeling is het van het veenweide onbebouwd. Volgens Dit bepaalt het karakteristieke, van het erf. Het voorerf vooraanzicht met de groene met de erfbeplanting of stolp woning erf. De is de blikvanger van het veenweide Het voorerf minimaal halverwege tot onbebouwd is staan daarachter. bijgebouwen Als boerderijen van de (stolp)boerderij. de achtergevel of van de woning de zijgevel is. op de dijk gericht,aan een ringdijk weg ook als daar geen liggen, zijn ze Het achtererf wordt veel minder intensief onderhouden praktisch en naar minder intensief vooral en is veel Het achtererf wordt eigen behoefte of ingericht. Hier werk- dit is meer de staan de bedrijfsgebouwen, De Bomen functioneel beplanting is en struikenprivé omgeving. en inheems. dienen andere en dragen bessen en vast houden de oevers hout, leveren als windsingels, op het achtererf ruimten bieden veel groene andere Houtstapeltjes en vruchten. schuilplekken dieren. en andere aan insecten, vogels en voedsel Een traditioneel, eenvoudig voorerf met gras en bomen. voorerf met gras eenvoudig traditioneel, Een De randen van het erf met een bomenrij Een bomenrij markeert de voor- en zijranden van het erf. De bomenrij verbindt de bebouwing op het erf met het omringende landschap. Daarnaast zorgt de bomenrij voor samenhang tussen de erven en maakt de erven duidelijk herkenbaar, vooral in het open landschap. Hoe smaller het erf, hoe dichter de bomen rond de boerderij staan. De bomenrijen staan langs het woonhuis of boerderij en de eventuele bijgebouwen. Er staat geen beplanting op de achtererfgrens. Ook is wel eens een andere erfrand onbeplant, dit komt vooral in de lintdorpen voor.

Bredere erven hebben soms zowel een bomenrij op de erfrand als een bomenrij dicht rond de boerderij. Vooral Het veenweide erf heeft een open karakter. Kenmerkend is dat je vanaf de weg doorzicht essen en linden staan meestal dicht op het huis. Deze bomen hebt via het erf op het achterland (zichtas). Vaak loopt het doorzicht over het erfpad. zijn regelmatig ‘gekandelaberd’: de uitgroeiende takken zijn afzonderlijk geknot tot een hoogte tussen de goot en nok. Een bomenrij is aan de onderzijde vrij open, men kijkt onder de kruinen en tussen de stammen door. De bomenrij op de erfranden biedt beschutting tegen de zeewind en beschermt de boerderij tegen blikseminslag. Als de randen beplant zijn met bomenrijen, zijn die meestal beplant aan de noordwest-, zuidwest- of westzijde van het erf. In plaats van een bomenrij staat er ook wel eens een elzensingel op een erfrand.

Vaak staan de bomen dicht op de boerderij.

Soms is er geen doorzicht over het erfpad en loopt er een zichtas op een andere De gebouwen op het erf staan evenwijdig aan de verkaveling. Hierdoor kan de plaats over het erf. woning schuin op de weg staan.

16 HOOFDSTUK 2 | HET STREEKEIGEN ERF IN DE GEMEENTE WORMERLAND 17 Een bomenrij markeert de voor- en zijranden van het erf. van en zijranden bomenrij markeertEen de voor- Een boerderij van het type ‘hooihuisboerderij’ met een fraaie bomenrij op de erfranden. het type met een fraaie ‘hooihuisboerderij’ van boerderij Een De stolpen in het gebied zijn overwegendDe stolpen met dakpannen variatiegedekt. Opvallende en uiterlijk in de vorm van de kapbergJisp de drie zijn in hier voorkomende, (verbouwde) dakpankapbergen. Vooral in Waterland en de Zaanstreek komen bij de stolpen en de Zaanstreek Waterland in Vooral in de gemeente De stolpen voor. gevels houten veel relatief en Jisp zijn er uiterlijk. zijn sober van Wormer Wormerland In houtbouw van de Zaanse waar de invloed exemplaren oudere kenmerkend is. In de veenweidegebieden komen typenIn verschillende de veenweidegebieden zijn de vormen De oudste voor. stolpboerderijen met eventueel de langhuisstolp, hooihuisboerderij, afhuiving. met stolp ‘onvolledige’ losstaande kapberg en de De doorontwikkelde Normaalstolp en Noord-Hollandse gaat het om Vaak komende langhuisstolp het meest voor. (of: die geen hoge dors- de in dars-)deuren ‘vaarboerderijen’, aan de zijkant, wagendeuren hebben, maar lagere achtergevel via de vaarsloot. de aanvoer vanwege Gebouwen op het erf Gebouwen ze waardoor aan de verkaveling, staan evenwijdig De gebouwen staan. In op de weg soms schuin de lintdorpen staat de woning In groter. afstand dorpen de Buiten is deze weg. dicht aan de zeer Oost-Knollendam staan Jisp, Wormer, van het veenweidegebied en in Spijkerboor de weg dicht aan de (stolp)boerderijen dicht Kanaal. van het Noord-Hollands Deaan het water bijgebouwen halverwege of vanaf van de zijgevel de achtergevel staan achter de woning. Karakteristieke bomenrij op de erfranden. De zijn zichtbaar tussen de bomen door. gebouwen Karakteristieke Streekeigen beplanting van het erf Door op uw eigen erf te kiezen voor streekeigen beplanting, kunt u veel bijdragen aan het behoud van de karakteristieke uitstraling van uw erf in de streek. Beplanting speelt daarin een sleutelrol. Het traditionele erf is hier doorgaans eenvoudig ingericht Op het erf staan inheemse boom- en struiksoorten. Als u voor streekeigen beplanting kiest, kunt u erop vertrouwen dat die goed groeit. Naast cultuurhistorische waarden bezitten inheemse boom- en struiksoorten een hoge natuurwaarde en zorgen ze voor landschappelijke herkenbaarheid. Insecten en andere dieren zijn afhankelijk van Een Noord-Hollandse normaalstolp met houten gevels. inheemse boom- en struiksoorten als voedselbron. Aan de zomereik bijvoorbeeld zijn zo’n 100 soorten dag- en nachtvlinders gebonden. Het poldererf en het veenweide erf hebben ieder een eigen type beplanting, dat hieronder wordt beschreven. Meer informatie over aanleg en onderhoud kunt u vinden in hoofdstuk 5, ‘Aanleg en onderhoud streekeigen beplanting van het erf’.

Het poldererf Het poldererf kenmerkt zich door zijn grootte en de ligging in de breedte aan de weg. Daarnaast is de aanwezigheid van veel beplanting heel kenmerkend. De boomgaard nam vroeger de helft van het oppervlakte van het erf in. Tegenwoordig zijn veel fruitboomgaarden verdwenen en vervangen door bebouwing. Daarnaast Een onvolledige stolp en dakpankapberg (Zaanse Schans). is de indeling in kamers met vooral beplanting heel kenmerkend, wat we ook terugzien in de andere droogmakerijen in Laag Holland. Zo is de boomgaard, die meestal op een apart erfdeel, afgescheiden door de smalle lengtesloot ligt, omkaderd door een bomenrij of elzensingel. Ook het erfdeel waar de boerderij en de bedrijfsgebouwen staan is omkaderd met beplanting op de erfranden. Vaak is ook de achtererfrand beplant.

Poortwachters Poortwachters zijn solitaire bomen, meestal twee, soms maar één, aan weerszijden van de oprit op het erf. Zij markeren de toegang tot het erf. Als poortwachter kunt u Poortwachters staan bij de ingang van het erf aan één paardenkastanje, rode beuk of treurwilg gebruiken. of beide kanten van de oprijlaan.

Een authentiek poldererf met een Noord-Hollandse Normaalstolp, bomen dicht rond de boerderij en een bomenrij op de erfranden. De lengtesloot als afscheiding van de hoogstamfruitboomgaard en een poortwachter bij de oprit van het erf.

18 HOOFDSTUK 2 | HET STREEKEIGEN ERF IN DE GEMEENTE WORMERLAND 19 Vaak staat de bomenrij dicht rond de boerderij. De is een boerderij de boerderij. de bomenrij dicht rond staat Vaak een losstaande kapberg. met daarachter langhuisstolp Knotbomen horen op het veenweide erf op de erfrand. meestal staan ze Knotbomen op het veenweide thuis, horen Een authentiek veenweide erf met vaarboerderij, sloten sloten erf authentiek veenweide Een met vaarboerderij, en zijerfranden, (knot)bomenrij op de voor- het erf, rond en een klein de boerderij leibomen dicht rond op het zij- of achtererf. boomgaardje De loopt haaks op de achtersloot De is achtererfrand kavelsloten. onbeplant. Bij de poldererven en bij de wat ruimere veenweide erven zien we Bij de poldererven veenweide en bij de wat ruimere naast de bomenrij op de erfrand,ook een bomenrij langs de dicht Dit kunnen leibomen of boerderij. van de woning en zijgevel(s) voor- bomen. Op de kleinere zijn, maar vaak ook normaal uitgegroeide erven en zijgevel staat de bomenrijveenweide dicht langs de voor- en zijerfranden.of op de voor- Op de kleinere veenweide ervenOp de kleinere zijn soorten veenweide als knotwilg, els of berkzachte geschikt. Bij krappe erven de bomen ook wel werden geknot in kandelaar erven Kenmerkend vorm. de veenweide voor is dat bij combinatie van bomen met hagen de in de Zaanstreek stammen in de haag staan in plaats van er achter. Bomenrijen Kenmerkend zijn de bomenrijen op de erfranden. Op het poldererf vaak op alle vier de erfranden.staan ze De achtererfrand van het poldererf kan erf ook onbeplant zijn. Op het veenweide is de achtererfrand altijd onbeplant. boomsoorten zoals poldererven staan de grotere Op de grotere eik. es of iep, Kenmerkend poldererven van de is dat bomenrijen en om het erf de boomgaard rond gebruikt werden delen, zoals in te het erfdeelrond staat. waar de boerderij Het poldererf en het veenweide erf poldererfHet en het veenweide Knotbomen Knotbomen worden hoogte op 1,50 – 2 meter zijn bomen die een pruik, dan aan de top Er ontstaat wordt die telkens weer afgezet. van de knotbomen vroeger werden ‘slieten’ geknot. De afgehakte hekwerk. voor en palen gebruikt als bezemstelen Knotbomen staan in een rij bestaat alleen en altijd langs een sloot. De onderbegroeiing Knotbomen met hun wortels houden uit gras. vast. De de oevers bekendste soort Maar die als knotboom gebruikt is de wilg. wordt els of populier zijn geschikt. ook es, Het veenweide erf veenweide Het Leibomen Leibomen worden toegepast dicht rond de woning. Leibomen zijn in een kandelaarvorm (plat vlak) geleide bomen die kort gesnoeid of geknot worden. Deze bomen plant u bij voorkeur heel dicht op de boerderij op de zuid- of westgevel. Leibomen zorgen voor schaduw. Zo blijft het koel in de boerderij. Leibomen zijn belangrijke cultuurhistorische elementen. Ze hebben hun oorspronkelijke functie nooit verloren, maar verdwijnen door verwaarlozing of verkeerde snoei. Steeds vaker planten mensen een modern type leiboom, te koop in het tuincentrum. De takken van deze bomen zijn op een andere manier geleid, waardoor het traditionele waaiermodel helaas uit het landschap dreigt te verdwijnen. Gekandelaberde bomen zijn bomen waarvan de zijtakken op korte Leibomen zijn in een kandelaarvorm geleide bomen die afstand van de stam zijn gesnoeid. De takken staan niet in een vlak zoals bij de kort gesnoeid of geknot worden. leibomen, maar groeien in een vrije vorm. Deze snoeivorm zien we vooral in de Zaanstreek en Landsmeer.

Het groene voorerf Het voorerf is groen van karakter. Het bestaat voornamelijk uit gras en enkele solitaire bomen en boerenstruiken zoals boerenjasmijn, sering of hortensia. De welstand van het boerengezin en de bedrijfsvoering bepaalden de beplantingskeuzes op het voorerf. Een veehouder zaaide gras in en liet het voorerf door schapen begrazen of hooien. Staan op het voorerf naast siersoorten ook nutssoorten zoals kruiden, groenten en snijbloemen, dan spreekt men van een klassieke ‘boerennutstuin’. Op

het voorerf van een herenboerderij horen sierperken en enkele exotische bomen en Heel kenmerkend voor het veenweidegebied zijn de stuiken (formele voortuin). gekandelaberde bomen. Dit zijn bomen die in een vrije vorm kort gesnoeid worden. Je ziet ze vooral in de Zaanstreek en in Landsmeer. Hagen Op de grotere poldererven worden hagen vaak gebruikt om de verschillende erfdelen van elkaar te scheiden, zoals de siertuin van de rest van het voorerf of bijvoorbeeld rond de moestuin. Waar in het veenweidegebied de wegsloten ontbreken, staat een ligusterhaag langs de grens van het voorerf en de weg, soms in combinatie met een bomenrij. Ook dienen hagen op het veenweide erf soms om de voortuin of moestuin af te scheiden.

Hagen zijn rond de 1,20 meter hoog. Ze bieden luwte en beschutting aan de vegetatie in de moes- of siertuin en houden storende elementen uit het zicht. Als soorten kunt u het beste liguster, els of veldesdoorn gebruiken. Hagen staan op het voorerf langs de weg of scheiden de Solitaire bomen voortuin van de rest van het erf. Solitaire bomen zijn alleenstaande bomen. Solitaire bomen of boomgroepen staan vaak op markante plekken op het erf, als sierelement en om schaduw te geven. Geschikte soorten zijn es, berk, (treur)wilg, fruitbomen, walnoot en paardenkastanje. Op de poldererven met een herenboerderij staan soms ook exotische soorten op het voorerf.

Laanbomen Op de ruimere erven staat regelmatig laanbeplanting langs de oprijlaan (bomenrij aan enkele of beide zijden). Hiervoor kunt u els, wilg, es, iep, berk en fruitbomen gebruiken. Solitaire boom.

20 HOOFDSTUK 2 | HET STREEKEIGEN ERF IN DE GEMEENTE WORMERLAND 21 De inheemse beplanting op uw erf biedt een leefplek aan de zanglijster. zoals vogels Soms maakt een bescheiden hoog- of halfstam het de beplanting van deel uit van fruitboomgaardje erf. veenweide hoogstamfruitboom Op grote het poldererf staan vaak op een apartgaarden erfdeel. De elzensingel wordt soms ook voor de erfranden gebruikt soms ook voor De wordt elzensingel nodig is. schaars is of als er meer beschutting als de ruimte Struweelhagen gebruiken. kunt u een struweelhaag een windsingel ontbreekt, voor de ruimte Waar inheemse struikvormers geplant in een rij. bestaat uit robuuste, struweelhaag Een uitlopen. weer waarna ze cyclischDe struiken afgezet worden Windsingels op erven. windsingel 60 geïntroduceerd Een zijn pas vanaf de jaren Windsingels is een rechthoekig vlak, bestaande uit een gemengde beplanting van bomen inheemse bomen en struiken. en struiken. In robuuste, een windsingel horen stallen of en beschutting op het erf, schermen bieden luwte grote Windsingels vervangenWormerland In privacy. in de droogmakerijen voor af en zorgen schuren soms de bomenrijen op de erfrandze Gebruik een windsingel op het achtererf. niet bedrijfsbebouwing als een bomenrij de grootschalige alleen op het achtererf, kanafdoende camoufleren. Hieronder wordt beplanting beschreven die de laatste decennia pas op erven die de laatste beplanting beschreven is Hieronder wordt kunt inpassen met de Als u een nieuw gebouw niet afdoende geïntroduceerd. authentieke erfbeplanting, dan kunt u kiezen De functionele voor beplanting. functionele beplanting bestaat uit inheemse soorten natuur voor en heeft waarde of geen cultuurhistorische maar weinig waarde. en landschap, Functionele beplanting Functionele Fruitbomen zijn vooral heel kenmerkend voor het poldererf. Vroeger hadden Vroeger heel kenmerkend zijn vooral het poldererf. voor Fruitbomen hoogstam bijna alle boerenerven een of meer grote in de droogmakerijen De boomgaarden de handel. en voor eigen gebruik voor fruitboomgaarden, meestal op een apart lag 20 bomen. De vaak uit meer dan gaard bestonden erfdeel, was dit een lengtesloot, Wormerland door een sloot. In afgescheiden de gemeente staat er ook een bomenrij of Vaak liep. de achtersloot naar die vanaf de voorsloot bieden aan de op de erfranden te een elzensingel om luwte de boomgaard rond in verval hoogstamfruitboomgaarden Sinds 1950 zijn helaas vele geraakt boomgaard. Op smalle fruitboomgaarden. erven vind je geen grote Op veenweide of verdwenen. erven staan fruitbomen in een rij op de zij-erfranden. Op enkele erven ruimere staat woning. de van een stuk of vijf bomen naast of achter een bescheiden boomgaard plekkenHoogstamfruitbomen kunt u gebruiken op de wat drogere of op een terp, erf delen van het veenweide kunt Op het u half-hoogstam planten. in de nattere poldererf vertakking gebruikt u hoogstam. Bij hoogstamfruitbomen ligt de eerste en 1,50 meter. ligt dit tussen 1,20 meter en bij halfstam 1,80 meter rond Boomgaard Elzensingel rijvormige bestaand uit zwarte beplanting een smalle, is elzensingel Een els. veekering en als windkering, aangeplant perceelafscheiding, worden Elzensingels worden en cyclus in een afgezet jaren van een aantal worden Ze de houtoogst. voor ook elzenhakhoutsingels Op het poldererf genoemd. als afscheiding vaak staan ze Op het veenweide de fruitbomen. voor luwte voor zorgen om te van de boomgaard erfals erfrandbeplanting ze staan Elzenhakhoutsingels zijn windbeschutting. voor in Noord-Holland, veel Je innemen. ziet ze vrij ruimte weinig omdat ze waardevol schaars is. waar de ruimte vooral Ontwikkel uw erf 3 tot visitekaartje van uw streek

Ontwikkel uw erf tot visitekaartje van de gemeente Wormerland! Daarmee draagt u bij aan de kwaliteit van natuur en landschap in onze gemeente. Dit hoofdstuk laat zien hoe u het streekeigen karakter van uw erf kunt versterken. Als u uw erf gaat veranderen, krijgt u met verschillende gemeentelijke regels te maken. In de tweede paragraaf gaan we in op het gemeentelijk beleid voor bouwen. We laten zien hoe u daarbij de aanwezige kwaliteiten op uw erf kunt behouden of zelfs vergroten. In de derde paragraaf komen twee voorbeelderven aan bod. ‘Stal Bastiaan’ in Noordbeemster is een voorbeelderf voor de droogmakerijen in Laag Holland. ‘Pension Stal Van Beurden’ in de gemeente Landsmeer dient als voorbeeld voor het veenweidegebied. Als u deze erven bezoekt, kunt u zien hoe de eigenaren het houden van paarden combineren met goede zorg voor het landschap.

Door regelmatig onderhoud te plegen, behoudt u de streekeigen uitstraling van de bebouwing en beplanting op uw erf.

22 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN UW STREEK 23 Zonder streekeigen beplanting staat de stal los van het omringende landschap. Door het het omringende landschap. beplanting staat de stal los van streekeigen Zonder het erf één een bomenrij op de erfranden wordt met al de bebouwing weer van planten met het landschap. Karakteristieke boerderijen, ringdijken, en openheid dragen bij aan de identiteit van van bij aan de identiteit en openheid dragen ringdijken, boerderijen, Karakteristieke Wormerland scheiding van de voortuin en de weg. De dammen in het weiland Descheiding van de voortuin dammen in het weiland en de weg. en van het erf kunt u verfraaien naar het weiland met houten boerenhekken. damhekken Houten zijn kenmerkend het voor landschap van de Zaanstreek. kent Elke zijn eigen model streek boerenhekken.

Op het gebied van beplanting kunt u denken aan leibomen of op de woning een bomenrij rond de voorgevel, voor erfranden, boom op het voorerf een solitaire of een haag als Kies als voordeur voor uw stolp een passende voordeur, geen een passende voordeur, uw stolp voor Kies als voordeur (houtsnijwerk) aan dakgoten Lofwerk of bouwmarktdeur. prefab voortuin uw geven en een representatieve en topgevel het over meer informatie Voor nog meer allure. stolpboerderij kenmerken van streekeigen herstel kunt van een stolpboerderij u contact met De opnemen Noord-Holland. Boerderijenstichting Het versterken karakter van het streekeigen van uw erf kan op op de erfgrens brengen te terug Doorallerlei sloten manieren. ook op de doorzichtlijn van het erf. Let u de begrenzing herstelt het erf(pad).naar het achterland over Als u aan de slag wilt met uw erf, dan is het handig om eerst een ontwerpschets maken. te met het tekenen U kunt beginnen ‘Ontwerp van de huidige situatie op uw erf. 4 In hoofdstuk het tekenen van de uw eigen erf’ staat het stappenplan voor welke aangeven kuntVervolgens u hierop uitgangsituatie. u de Daarna trekt wilt veranderen. of beplanting u onderdelen waarbij op carbonpapier, over schets van de uitgangssituatie die u wilt aanpassen. U kunt dan weglaat u de onderdelen of een een erfgrenssloot situatie intekenen, zoals de nieuwe bomenrij op de erfrand. wilt terugbrengen, Als u erfgrenssloten hoe lezen 4 dan kunt u in stap 2 van stappenplan A in hoofdstuk u dat kunt doen. Veel karakteristieke,Veel kenmerken streekeigen zijn verloren gegaan door ontwikkelingen de op het erf. Misschien werd De het erfzij- of achtererfsloot toen gedempt vergroot. werd schuur. knotbomenrij nieuwe bij de bouw van een verdween Al zulke kunt 2 heeft In elementen u herstellen. u hoofdstuk welkeal kunnen soorten lezen beplantingen en elementen erf.kenmerkend het veenweide zijn voor Om de streekeigen beplanting op uw erf beplanting Om de streekeigen houden, is te gezond Denk bijvoorbeeldgoed onderhoud het aanvullen aan nodig. van de bomenrij het regelmatig of als er bomen zijn uitgevallen snoeien van knotbomen. over 5 kunt In u meer lezen hoofdstuk het onderhouduw erfbeplanting. van van uw erf wilt versterken wilt uw erf van Als u de streekeigen uitstraling uitstraling u de streekeigen Als Het vervangen van niet-streekeigen elementen U kunt het karakter van uw erf verder versterken door niet-passende elementen te vervangen. Kruipend struikgewas met worteldoek op het voorerf kunt u vervangen door gras of streekeigen beplanting; hoge, harde beschoeiing langs de oevers van de voortuin door een traditioneel aflopende oever met gras. Pannen op het dak van de schuur in plaats van golfplaat. Coniferen of laurierkers vervangt u door inheemse soorten zoals liguster, veldesdoorn of els. U kunt bolboompjes vervangen door een markante solitaire boom zoals berk, walnoot of kastanje. In plaats van schuttingen kiest u voor geschoren hagen, struiken of bosjes. Witte hekken maken plaats voor De oevers van het erf zijn begroeid met gras tot aan de streekeigen houten hekken, die grijs (onbehandeld), bruin of zwart kunnen zijn. In slootkant. Het flauwer maken van een steile oever heeft de voorkeur boven het aanleggen van een beschoeiing. Houd plaats van metalen hekken kiest u voor houten damhekken. Heeft u behoefte aan eventuele beschoeiing net onder of op de waterlijn. advies bij het bepalen wat u op uw erf kunt aanpassen? Daarvoor kunt u contact opnemen met Landschap Noord-Holland. Betere inpassing van allerlei bouwwerken Ook als uw bestaande paardenbak, parkeerplaats of sleufsilo volstrekt legaal zijn gebouwd, dan nog kunnen het storende elementen in het open landschap zijn. Met een passende beplanting kunt u er voor zorgen dat de paardenbak meer wordt opgenomen in de omgeving. Let daarbij goed op het onderscheid tussen het voor- en achtererf.

Op het voorerf (tot halverwege de erfdiepte) kunt u bouwwerken, die lager zijn dan Zorg voor vrij zicht op de voorgevel van de boerderij of anderhalve meter, zoals een parkeerplaats voor personenauto’s, aankleden met een woning. Voorkom hoge hagen, begroeide schuttingen strak geschoren haag, die u maximaal 1,50 meter hoog en circa 0,75 meter breed of dichte beplanting die het zicht op de voorgevel laat worden. belemmeren.

Op het achtererf van het veenweide erf brengt u bij voorkeur beplanting aan op de erfrand. Hier kiest u dan voor een elzensingel. Een elzensingel wordt ongeveer 2,5 meter breed en circa 4 meter hoog. Op het poldererf, waar meer ruimte is, kunt u niet alleen op de erfrand, maar zo nodig ook rond het bouwwerk zelf beplanting aanbrengen. U kunt dan kiezen voor een elzenhaag, die u op de gewenste hoogte topt. U hoeft hem minder vaak te scheren dan een geschoren haag. De groeivorm is daardoor iets wilder. Is er meer ruimte, dan kunt u ook een struweelhaag planten. Gebruikt u houten boeren damhekken, dan draagt u Deze neemt ongeveer 3 meter in beslag en kan ongeveer 2,5 meter hoog worden. direct bij aan het verfraaien van het landschap.

Tegenwoordig zien we steeds meer beukenhagen op erven. Beuk is geen streekeigen soort van het veenweidegebied. Parkeerplaatsen op het voorerf kunt u inpassen met U kunt beter kiezen voor liguster, veldesdoorn of zwarte els. geschoren hagen. Beter nog is om de parkeerplaats te verplaatsen naar het achtererf.

24 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN UW STREEK 25 Een bestaande rijbak aan de weg kunt u minder laten opvallen door er een geschoren door er een geschoren kunt opvallen u minder laten bestaande rijbak aan de weg Een achter deels weg Rechts: rijbak valt Links de bestaande situatie. planten. haag om heen te bewerkt). haag (foto geschoren Witte hekken vallen erg op in het veenweide landschap. Gebruik als afrastering houten houten Gebruik als afrastering landschap. op in het veenweide erg vallen hekken Witte bruin of zwart hekken die onbehandeld, kunnen zijn of palen met koord. Paarden in weiland. Paarden Bij een poldererf inpast dat u de rijbak is het belangrijk zodanig op het erfdat het lijkt alsof deze ligt. Hiervoor u dan verplaatst erfranden en legt u op de nieuwe de erfgrenssloten beplanting aan. Rond de rijbak kunt Zie ook u dan een haag planten. 4 C. hoofdstuk Ligt er een paardenbak buiten uw erf, dan hangt het van uw buiten Ligt er een paardenbak erftype in het landschap in past. Bij beste het af hoe u deze erf omheen leggen een veenweide kunt u er een grondwal maakt Zo met gras. die u laat begroeien van 50 – 70 cm hoog, Een afrastering en het zand minder opvallend. u de eventuele manier is rietkragenandere langs en op de oevers aanleggen de rijbak.voor De rijbak de rietkragen. gaat dan schuil achter Paardenbakken, afrastering en beweiding afrastering Paardenbakken, een afrastering van de paardenbak eventuele Gebruik voor standers en planken.traditionele afrastering met houten Bij voorkeur u onbehandeld hout, dat na verloop gebruikt van in het landschap passende kleur of een donkere, tijd vergrijst zwart,zoals kunt u een brede Eventueel bruin of donkergroen. zwarte of bruine kunststof band of schrikkoord gebruiken. al een opvallende Misschien uw paardenbak er rond staat omheining die u niet kunt vervangen. U kunt het zicht op (paddock), longeerkraal, op uw paardenbak etc. mestplaat, erfhet achtererf van uw veenweide door een verzachten het bouwwerk haag voor aan de kantgeschoren van de weg dus niet op de erfrand. op het achtererf planten, te van Achter erf bouwwerkenhet veenweide dient u geen hagen rond te Op het poldererf planten. rond zijn hagen of een elzensingel de gehele rijbak, paddock, passend. longeerkraal, wél etc. hoog als het hekwerk hagen even de Houd de geschoren rond het er doorzicht zodat over meter), (maximaal 1,50 paardenbak erf erf blijft. Op een veenweide om voor is het heel belangrijk beplanting op de zijerfrandengeschikte Kies dan zorgen. te rietkraag. U maait de rietkraag een robuuste bijvoorbeeld voor Als een rietkraag winters. kies mogelijk is, niet een voor dan ’s afstand op minimaal 2 meter een elzensingel Zet elzensingel. blijftvan een bouwwerk een paardenbak, er ruimte zoals zodat Als u de en een onderhoudspad. 1 meter) (circa uitgroei voor aan de binnenzijde scheert, hij minder breed elzensingel groeit uit. Sleufsilo’s, trailers en ronde balen plaatst u bij voorkeur balen plaatst trailers en ronde op Sleufsilo’s, Is dat onmogelijk,het achtererf. of kunt dan u een elzensingel staanplaats op het voorerf de Als rond planten. struweelhaag het erf/bouwvlak buiten elementen verplaatsbare u opslag of heeft het erf. die dan naar binnen liggen, verplaats Afrastering Zet (houten) hekwerken alleen op het erf en gebruik in het weiland alleen schrikdraad of schrikkoord als afrastering. De afrastering valt dan nauwelijks op in het landschap. Schriklint gaat snel slap hangen of wapperen en dat geeft een rommelig beeld. Schrikkoord, een kunststof draad met meerdere roestvrijstalen geleiders van circa 5 mm, is dikker dan schrikdraad. U kunt het toepassen in de kleur ‘wit’ (wit met zwart of wit met bruin) omdat dit na verloop van jaren vergrijst en daardoor nauwelijks meer opvalt in het landschap. Ook kunt u de kleur ‘terra’ (bruin) gebruiken. Voor staanders kunt u houten palen gebruiken in houtkleur of donkergroene of bruine kunststof palen. De houten staanders zet u minstens 4 meter uit elkaar. Hoe strakker het draad gespannen staat en hoe rechter de palen Een goed roteersysteem voorkomt zwart getrapt land en geeft gras en kruiden staan, hoe minder de afrastering opvalt in het landschap. Met genoeg tijd om van het grazen te herstellen. draadspanners kunt u er voor zorgen dat het draad goed strak blijft staan. Als u het weiland met koord wilt indelen in vakken om verschillende groepen paarden te weiden, let u er dan op dat u de afrastering zo veel mogelijk in de lengterichting van het perceel zet en zo min mogelijk dwars op het perceel. Hierdoor valt de afrastering minder op in het landschap. Bij voorkeur deelt u alleen op grotere afstand van de weg de weiden in vakken in, omdat ook koord bij veelvuldig gebruik dicht bij de weg erg opvalt.

Paarden en graslandbeheer Als u het weiland niet te intensief laat begrazen, blijft het weiland mooi groen en grazig. Te intensief begraasd grasland wordt stuk getrapt en verandert in zwarte grond. Bovendien stimuleert overmatige vertrapping de groei van akkeronkruiden zoals ridderzuring, akkerdistel of brandnetel. Een groen ogend weiland Palen (vaste houten palen of losse van stevig kunststof) met koord geven het rustigste creëert u door de paarden op niet te kleine stukjes weiland te beeld en vallen minder op in het landschap dan donker lint. zetten. Een hectare grond beweidt u dan met maximaal vier paarden. Met een goed rotatiesysteem zorgt u dat het gras genoeg tijd krijgt om van het grazen te herstellen. Hiertoe kunt u een paardenweide van een hectare in drieën delen. Elk van de delen laat u vier tot zes weken begrazen. Na het groeiseizoen kunnen de paarden desgewenst nog op de gehele wei lopen totdat ze naar stal gaan. Het is belangrijk om na het ontwormen van de paarden de mest van het land te verwijderen. Resten van het wormenmiddel in de mest doden namelijk nuttig bodemleven in de grasmat. Bovendien kunt u elk perceel na het hooien eerst door schapen laten begrazen voordat u de paarden er op gaat weiden. Wormen gaan namelijk dood in de schapenmaag, terwijl het schaap zelf bestand is tegen wormen. Paarden zijn in het veenweidegebied goed te combineren met beheer van natuurlijke, bloemrijke graslanden omdat paarden baat hebben bij kruidenrijke graslanden met een lage voedingswaarde. De zwaar bemeste graslanden zijn goed voor Tureluur melkvee, maar voor paarden veel te rijk aan eiwitten.

26 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN UW STREEK 27 Kruidenrijk en scherpe hooiland met veldzuring boterbloem. Mest van ontwormde paarden dient u weg te halen. Het gebruik van wormenmiddel halen. Het gebruik van wormenmiddel Mest te dient u weg van ontwormde paarden kunt beperken een minimum u tot de mest door een dierenarts als u laat controleren op wormeneitjes. een hoge soortenrijkdom.Houd het waterpeil voor hoog In 20 – 40 cm het voorjaar loopt, plas dras kan wanneer er geen vee winters, Als uw land ’s onder het maaiveld. weidevogels. voor staan, dan is dat heel waardevol Beweid niet in natte periodenBeweid niet in natte in verband met vertrapping van de grasmat. De hooien weilanden niet bemesten. De hooien weilanden na het drogen). (maaien en het gewasHooiland na 15 juni hooien afvoeren Maai van binnen naar buiten met jonge weidevogels. Houd bij het maaien rekening kuikens zodat kunnen is kan Als het mogelijk toe, vluchten. staan een deel blijven Ook kunnen gemaaid. worden en pas later jonge weidevogels als vluchtplaats voor bloeiende kruiden dan zaad zetten. hectare). per paard (1-1,5 volwassen 1- 1,5 GrootVeeEenheid Beweiden met maximaal Om meer variatie krijgen te in natuurwaarden op een groot beter kunt u de paarden delen in vakken in te lopen dan het perceel om de laten waar de paarden perceel verplaatst. paar weken worden Als u genoeg weiland heeft,Als u genoeg weiland dan kunt maken u onderscheid dat u grasland tussen beheer mogelijk hetzelfde veel zo Voer dat u alleen hooit. en grasland laat beweiden op een perceel.

n n n n n n n n n Wilt u gezond grasland voor uw paarden en tegelijkertijd paarden uw voor grasland handje helpen? de natuur een u gezond Wilt van en beheer door paarden beweiding van het combineren Hieronder staan tips voor kruidenrijke In graslanden. kruidenrijke plantensoorten èn bijzondere voelen graslanden thuis. zich weidevogels Paarden hebben baat bij graslanden met een lage voedingswaarde en zijn daarom goed te combineren met beheer van kruidenrijke graslanden. kruidenrijke met beheer van combineren goed te en zijn daarom met een lage voedingswaarde hebben baat bij graslanden Paarden Uitgebreide informatie over natuurlijk graslandbeheer met paarden vindt u in de vindt u in met paarden natuurlijk graslandbeheer over informatie Uitgebreide ‘Zijn er kansen karakteristieke voor in Laag op paardenhouderijen natuur publicatie van Landschap Noord-Holland. Holland’ Als u gaat bouwen op uw erf Algemeen Als u gaat bouwen, kunt u de kenmerken van het veenweide erf behouden of zelfs herstellen. In deze paragraaf leest u hoe u dit kunt doen. Daarbij komen verschillende gemeentelijke voorschriften aan bod die gelden bij bouw of andere veranderingen op uw erf. Voor het bouwen op of buiten een erf heeft de gemeente regels opgesteld waaraan het nieuwe bouwwerk moet voldoen. Daarnaast komen speciale regels aan bod voor erfelementen die niet zomaar mogen verdwijnen, zoals de kenmerkende sloten of het karakteristieke Voorbeelden van een authentiek aanzicht van het voorerf. Tot slot volgen specifieke regels en adviezen voor polder- en veenweide erf. paardenhouders.

In dit handboek bespreken we de regels die gelden voor het buitengebied van de gemeente Wormerland met de bestaande en toekomstige bestemmingen Agrarisch gebied met landschapswaarden, Agrarisch gebied met natuurlijke en landschappelijke waarden, Woondoeleinden, Agrarisch aanverwante bedrijven, Manege en Stolpen. Ook voor andere bestemmingen kunt dit boekje ter inspiratie gebruiken, maar het gemeentelijke beleid biedt daarvoor het maatwerk. U kunt daarvoor contact opnemen met de gemeente. Of uw erf onder het bestemminsplan voor het landelijk gebied valt, kunt u nagaan op de website ‘Ruimtelijke plannen.nl’. Hier kunt u de kaart en regels van het bestemmingsplan inzien. Termen uit het bestemmingsplan

van de gemeente In de afbeelding onderaan op de pagina hiernaast kunt u zien hoe binnen de verschillende bestemmingen de erven zijn weergegeven. Bouwvlak Hiermee bedoelen we de grond waarop Let op: We gaan hier niet in detail in op de voorschriften uit het bestemmingsplan volgens regels van het bestemmingsplan voor het landelijk gebied, de beleidsnota agrarische bebouwing, de welstandsnota mag worden gebouwd. Bij een en het paardenbeleid. We bespreken alleen de belangrijkste regels die betrekking woonbestemming is het bouwvlak hebben op de ruimtelijke indeling van het erf. De gemeentelijke regels veranderen alleen voor de woning bedoeld. regelmatig. Ga daarom altijd ook het actuele beleid na voor de volledige Overige bebouwing wordt op het regels. Aan de tekst in het handboek kunnen geen rechten worden ontleend. De bestemmingsvlak gebouwd. De plaats beleidsdocumenten van de gemeente zijn leidend. van het bouwvlak is aangegeven op de bestemmingsplankaart. Verderop in dit boekje vindt u het stappenplan voor een optimaal ontwerp van uw erf, met het nieuwe gebouw op een goede manier ingepast in uw Bouwperceel streek. Stap voor stap nemen wij de regels van de gemeente met u door en Het perceel waarop het bouwvlak is geven aanvullende adviezen om tot een zo goed mogelijk ontwerp te komen. gelegen. U kunt dit ontwerp gebruiken om uw omgevingsvergunning bij de gemeente aan te vragen. Als uw erf voldoet aan de inrichtingsprincipes die de gemeente Bestemmingsvlak hanteert en u brengt aanvullend nog authentieke kenmerken terug, dan heeft u De op de bestemmingsplankaart straks een karakteristiek polder- of veenweide erf! aangegeven gronden met eenzelfde bestemming. Bijvoorbeeld het Mocht de situatie op uw erf anders zijn dan het stappenplan omschrijft, dan is bestemmingsvlak ‘Wonen’. Hierop mag u maatwerk van groot belang. Neem in dat geval contact op met de gemeente, erfbebouwing volgens de regels van het die u verder kan helpen. bestemmingsplan bouwen.

28 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN UW STREEK 29

waarop de woning met bijgebouwen staat en waar de staat en waar bijgebouwen met de woning waarop de Ook beplanting rond de opgaande eigenaar woont. staat op het erf. Het bouwvlakgebouwen een maakt het erf uit van het erf. Buiten onderdeel liggen de open akkersweilanden, of bouwland. Wat bedoelen we met ‘erf’? met bedoelen we Wat bedoeld de grond ‘het erf’ in dit handboek wordt Met Erfgrenssloten zijn zeer beeldbepalend. Belangrijk is dat u bij nieuwbouw op uw erf Belangrijk is dat u bij nieuwbouw Erfgrenssloten beeldbepalend. de zijn zeer het van heeft u een vergunning of aan sloten van verandering behoudt. Voor sloten de gemeente. ook van gevallen nodig en in de meeste hoogheemraadschap agrarische is het op de Binnen het beleid van de gemeente erven) (agrarische bestemmingen verplicht om alle gebouwen en bouwwerken Op een binnen het bouwvlak bouwen. te (woonerf)woonbestemming mag u kleine of bijgebouwen bouwwerkenandere alleen binnen het bestemmingsvlak hier nader op in. Hieronder gaan we bouwen. Aanvullende tips en adviezen Aanvullende Als een kavelsloot dan is het in het verleden gedempt is, Is uw erf brengen. te terug om deze smaller waardevol zeer dan de kavel het ligt en ontbreken langs uw erf waarop graven, te erfgrenssloten Door nieuwe de erfgrenssloten? u de karakteristiekeherstelt erfbegrenzing. Voorbeeld van erven met de bestemming ‘wonen’ en de bestemming ‘agrarisch gebied ‘agrarisch en de bestemming erven ‘wonen’ met de bestemming van Voorbeeld waarden en landschappelijke gebied met natuurlijke agrarisch met landschapswaarden’, het landelijk gebied. voor in het bestemmingsplan en de aanduiding ‘manege’ Bij bouwplannen en veranderingen aan uw erfBij bouwplannen en veranderingen aan uw is het belangrijk achtererf mogelijk en veel dat u de indeling in voor- zo en ‘Woondoeleinden’ woonerfbehoudt. Een (bestemming ‘Woondoeleinden 2’) heeft het voorerf twee zones: met de erf Het agrarische en het achtererf. woning kent drie zones: met de de overgangszone het voorerf of woning, met de stolp kleine en het bedrijfserf bijgebouwen bedrijfsgebouwen, met de bouwwerken en opslag. De erfzonering Bebouwing binnen de erfsloten Bebouwing het Het bouwvlak liggen over en het bestemmingsvlak geeft Degemeente de erfgrenssloten. algemeen binnen aan dat het verkavelingspatroon, en daarmee ook de waterlopen waterpartijen, plassen, sloten, of andere zoals greppels uitmaken van de onderdeel een belangrijk watergangen structuurcultuurhistorisch van het buitengebied. waardevolle dempen graven, sloten kunt u niet zomaar reden Om deze geen aanlegvergunning Ook zonder mag of vergraven. het erf sloot op of buiten nieuwe of akker) (in weiland worden aanvragen. moet eerst een omgevingsvergunning U gegraven. bij de aanleg hoeverre in de gemeente beoordeelt Vervolgens op de landschappelijke, gemaakt natuurlijke wordt of inbreuk van het gebied. cultuurhistorische waarden Het voorerf Het groene karakter van het voorerf is in het gemeentelijk beleid niet apart bestemd. Op woonerven valt het voorerf onder het bestemmingsvlak, bij de agrarische erven valt het buiten het bouwvlak. De gemeente beschermt het karakteristieke aanzicht van het voorerf door kleine bijgebouwen, aanbouwen aan de woning en bedrijfsgebouwen in principe alleen 3 meter achter de voorgevel (de naar de weg gekeerde gevel) van de woning toe te staan. Het voorerf is in principe onbebouwd en onverhard, behalve de oprijlaan en tuinpaadjes. Bouw van een erker is op woonbestemmingen mogelijk volgens de regels van de gemeente. A

Bouw van een nieuwe (bedrijfs-)woning; de plaats op het erf De woning bouwt u op het voorerf. De ligging van een bestaande woning is vastgelegd in het bestemmingsplan. Deze woning kan een bedrijfswoning zijn, maar ook een woonhuis. Het bouwvlak op een woonbestemming is zo geplaatst, dat de woning een prominente plek behoudt: er kan niet voor of naast gebouwd worden. Een nieuwe woning mag alleen op een bouwvlak worden gebouwd bij vervanging van een woning. Op een bouwvlak mag één woning staan, tenzij anders is aangegeven op de bestemmingsplankaart. De woning staat aan de straatzijde en is met de voorgevel op de weg gericht en staat evenwijdig aan de zijdelingse B perceelgrenzen. De afstand van de nieuwe woning ten opzicht van de weg mag tenminste de bestaande afstand en ten hoogste 25 meter zijn, tenzij de bestaande afstand daarvan afwijkt, dan geldt de bestaande afstand. De bebouwing staat vrij op het erf en ligt enigszins terug van de straat.

De inhoud van een nieuwe woning op een woonbestemming mag in principe maximaal 600 m3 bedragen en maximaal 660 m3 als de bestaande inhoud groter is dan 600 m3. De inhoud van een nieuwe woning mag op een agrarisch bouwvlak maximaal 650 m3 bedragen. Als u op een woon- of agrarische bestemming een stolp C (terug)bouwt, mag de inhoud maximaal 900 m3 worden. De afstand van de woning tot de zijdelingse perceelgrens op agrarische bestemmingen is minimaal 5 meter. Erfzonering woonbestemming: A Erfzonering in voorerf en achtererf. Voor elke zone gelden eigen specifieke regels voor veranderingen. B De gemeente kan voorwaarden stellen aan de plaats van een nieuw gebouw of bouwwerk in verband met een doorzichtas over uw erf. C Op de erfranden gelden zones die niet bebouwd en niet verhard mogen worden.

Sluit bij nieuwbouw aan bij de bebouwing in de straat. Van oudsher werden woningen evenwijdig aan het Het voorerf is binnen het gemeentelijk beleid beschermd verkavelingspatroon gebouwd. Zij kunnen daardoor schuin op de weg staan. Als de nieuwe woning dan recht door bijgebouwen en aanbouwen bij een woning alleen aan de straat wordt gebouwd, dan doorbreekt dat het karakteristieke straatbeeld. vanaf 3 meter achter de voorgevelrooilijn toe te staan.

30 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN UW STREEK 31 De karakteristieke vorm van een stolp is beschermd in het beleid van de gemeente. is beschermd in het beleid van een stolp van vorm De karakteristieke de woning of de omgeving. De detaillering is afgestemd op de De detaillering omgeving. of de is afgestemd de woning karakteristieken alle voor Zie de welstandsnota van het gebied. voorschriften. huizen Zaanse andere komen er in de Zaanstreek woonhuizen Naast gewone huizen. Dit zijn bijvoorbeeld de Zaanse typen voor. woningen afhankelijk van het kunnenDeze rijk sober zijn uitgevoerd, of ook hedendaagse Zaanse nu staan. Er worden gebied waar ze In in de landelijke gebouwd. staan de woningen linten huizen aan de uitstraling regels De stelt gemeente een lint naast elkaar. materialen en kleuren en de architectuur, zoals huizen van Zaanse dakbedekking. Hiervoor kunt raadplegen. u de welstandsnota Aanvullende tips en adviezen Aanvullende Het voorerf bepaalt de aanblik van het erf. Het behoud woning of andere stolp positie van de van de solitaire uitstraling van het voorerf zijn en de representatieve belangrijk. vrijstaande of bijgebouwen Bouwt u daarom bouwwerken, ook vergunningsvrije andere waaronder Alsbouwwerken, bij voorkeur de achtergevelrooilijn. achter op uw erfde ruimte plaatst u het nieuwe dat niet toelaat, Dit de voorgevel. achter als mogelijk ver gebouw dan zo op het poldererfis vooral belangrijk. Bouwt u gebouwen aan de zijdelingse perceelgrenzen. evenwijdig of inrichten met gras U kunt uw voorerf representatief met een combinatie van boerentuin een eenvoudige siersoorten en nutssoorten. Het voorerf van het veenweide erf ingericht dan het voorerf is soberder van de grotere poldererven. kunnen Hagen de Houd hier rekening mee. siertuin deel van het voorerf van het overige afscheiden. dicht op niet te de voorgevel, plant u voor Leibomen dan kunt u Heeft u een erfelkaar. of breder, van 20 meter en het voorerfwaar nodig de bomenrij rond op de voor- zijerfrand Maak herstellen. (langs de sloot en voorerfgrens) streekeigen beplanting. gebruik van inheemse, Het woonhuis moet zijn voorzien van een rechthoekigeHet woonhuis en een kap. Er mag maximaal 1 bouwlaag worden plattegrond kap). (exclusief gebouwd Op- als dakkapellen en aanbouwen op en erkers en afgestemd en toegevoegd zijn ondergeschikt Uitstraling van het woonhuis het woonhuis van Uitstraling Uitstraling van de (stolp)boerderij van Uitstraling structuur zijn de beleid van de gemeente Binnen het en de hoofdkarakteristieken beschermd. en de stolp de boerderij van Het worden. mag niet veranderd de stolp van De hoofdvorm met piramidevormig is één bouwlaag bij een stolp uitgangspunt dak, De maat goot en een vierkante een lage plattegrond. varieert tot van 12 bij 12 meter van kleinbij een plattegrond is óf Het woonhuis van 20 bij 20 meter. plattegrond bij een groot óf als een apart gesitueerd onder het piramidedak tegen volume heeft een rijker De voorgevel aangeschoven. karakterde stolp Gebruik materialen, traditionele dan de zij- en achtergevel. kleuren en dakbedekking. van de gevel Als hoofdmateriaal voor met geel of oranje bakstenen baksteen gebruikt u rode delen. Andere al dan niet in combinatie met houten de details, De dakbedekkingmaterialen zijn hieraan ondergeschikt. bestaat uit dakpannen. Hiervoor raadplegen. kuntwelstandsnota u de Ook de inrichting van het erf en het behoud van de solitaire zijn belangrijk.positie van de stolp Het achtererf Zone achtererf van woonbestemming en de overgangszone van agrarische bestemmingen Op het achtererf (bestemmingsvlak of bouwvlak) kunt u aan- en uitbouwen van de woning en bijgebouwen bij de woning realiseren. Bijgebouwen staan vrij op het erf, bij voorkeur achter de woning. Bij een stolpboerderij plaatst u bijgebouwen en stallen aan de achterkant van het erf, zo ver mogelijk van de stolpboerderij. De bouwwerken mogen niet worden gebouwd voor de voorgevelrooilijn (dat is de lijn die vanaf 3 meter achter de voorgevel vanaf de zijgevel recht naar de zijerfgrenzen Grote bedrijfsgebouwen bij een woning (geen stolp) loopt). Vrijstaande bijgebouwen moeten volledig binnen een afstand van 25 meter moeten achter de voorgevellijn gebouwd worden. Als u van de woning worden gebouwd. echter belang hecht aan een evenwichtige uitstraling van uw erf, dan bouwt u de grote bedrijfsgebouwen minimaal 15 meter achter de achtergevel van de woning. De gezamenlijke oppervlakte van aan-, uit- en bijgebouwen bij een woning op een woonbestemming is ten hoogste 50 procent van het bestemmingsvlak, met een maximum van 70 m². Op een agrarische bestemming is dit maximaal 100 m2. A De gemeente kan daarnaast eisen stellen aan de plaatsing van gebouwen op het erf in verband met een zichtlijn over het erf. Overige bouwwerken (geen gebouwen) kunt u bouwen op het bouwvlak of het bestemmingvlak wonen, volgens de regels van het bestemmingsplan. De erf- of terreinafscheiding mag in principe maximaal 1 meter hoog zijn. Als hij achter de voorgevel staat, mag hij 2 meter hoog zijn.

Zone achtererf voor grote bedrijfsgebouwen Bedrijfsgebouwen staan vrij op het erf, op enige afstand van de straat. B Bedrijfsgebouwen moeten op het bouwvlak en in ieder geval achter de voorgevel van de woning worden gebouwd. Ze staan evenwijdig aan de zijdelingse perceelgrenzen. Andere bouwwerken (geen gebouwen) zoals voedersilo’s, mestsilo’s, mestplaten, hekken, etc. moet u binnen het bouwvlak bouwen. Uitzondering hierop zijn houten damhekken. De gemeente kan eisen stellen aan de plaatsing van gebouwen op het erf in verband met een zichtlijn over het erf. Loopt deze zichtlijn bijvoorbeeld over het bestaande erfpad, dan houdt u deze zichtlijn vrij van bebouwing.

Aanvullende tips en adviezen Vrijstaande bijgebouwen of andere bouwwerken bouwt u bij voorkeur achter de achtergevelrooilijn. Als de ruimte op uw erf dat niet toelaat, plaatst u het nieuwe gebouw dan zo ver mogelijk achter de voorgevel. Als grote agrarische bedrijfsgebouwen naast de woning of stolp staan, springen ze erg in het oog. Vanuit cultuurhistorisch oogpunt is het belangrijk dat u ervoor zorgt dat de boerderij of woning in hiërarchie het hoofdgebouw blijft. Bouwt u daarom grote agrarische bedrijfsgebouwen op enige afstand achter de woning. De zone voor grote (agrarische) bedrijfsgebouwen ligt op het Erfzonering agrarische bestemming: A Erfzonering in voorerf, tussenzone en bedrijfserf. veenweide erf vanaf 10 - 15 meter en op het poldererf 15 - 20 meter achter Voor elke zone gelden eigen specifieke regels voor (het verlengde van) de achtergevel van de woning. Daar kunt u dan de grote veranderingen. bedrijfsgebouwen realiseren. Opslag van ruwvoer (bijvoorbeeld ronde balen) B Uw gemeente kan voorwaarden stellen aan de plaats van een nieuw gebouw in verband met doorzicht zorgt voor een hoge mate van verrommeling in het landschap. Zet ruwvoer over uw erf. zo veel mogelijk uit het zicht, aan de binnenzijde van het erf. C Op de erfranden gelden zones die niet bebouwd en niet verhard mogen worden. 32 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN UW STREEK 33 Behoud van zichtlijnen naar het open landschap is van groot belang in de groot het open landschap is van zichtlijnen naar Behoud van Wormerland. gemeente De kleur van deze stal sluit niet aan bij de kleuren van het landschap. Door kleuren te het landschap. De van de kleuren stal sluit niet aan bij deze kleur van ontstaan eenheid en rust. kiezen die passen in het landschap, De huidige landbouw krijgt door de steeds grotere gebouwen een industriële uitstraling. een industriële uitstraling. gebouwen De landbouw krijgt huidige grotere door de steeds Aanvullende tips en adviezen Aanvullende uw erfpad doorzicht u het over Wanneer op een andere of het erfplaats over dan verhoogt dat direct de waarde herstelt, van het erf. Belangrijk is dat u het erfpad niet op de erfranden aanlegt. Heeft u een erfpad Dan kunt en is dat onbeplant? u, laanbomen langs het erfpad is, als er genoeg ruimte planten, grote voor de ruimte Waar wilg of fruitbomen. es, els, zoals kunt u kleinerebomen ontbreekt, soorten lijsterbes els, zoals Ook kuntof veldesdoorn toepassen. u fruitbomen of es in een lei-, knot- of gekandelaberde snoeien. vorm Door de schaalvergroting in de agrarische sector in de agrarische zijn ook Door de schaalvergroting erven op agrarische de bijgebouwen (stallen en schuren) De grote, geworden. groter decennia steeds de afgelopen op het invloed een grote hebben volumes gesloten veelal beeld van de erven.ruimtelijk is niet langer De woning het erf en zichtlijnen over volume het naar het grootste de beplanting op Als bovendien verdwijnen. buitengebied de erfranden van grote zijn de stallen en schuren ontbreekt, van het veenweidegebied Om de identiteit zichtbaar. afstand versterken dat de uitstraling van het is het belangrijk te van de streek. gebouw past bij die nieuwe Bijzondere vormen en bont materiaalgebruik passen niet. Belangrijk zijn met of schuren Systeembouwstallen rust en samenhang. staan of beton golfplaat damwandprofiel, materialen zoals uiterlijk. hetzelfde in Nederland en hebben overal overal bij de kenmerkenDoor sluiten aan te van uw streek, u voegt kwaliteit aan het landschap. toe Aanvullende tips en adviezen Aanvullende Doorzicht over het erf(pad) De kan gemeente bij nieuwbouw of veranderingen op het erf aan de situering eis stellen van de bebouwing op het een nadere erf Dit kan in verband met het landschaps- en bebouwingsbeeld. Dit het erfbijvoorbeeld als het doorzicht over bedreigd. wordt doorzicht kan het erfpad over plaats op het erf of op een andere tussen de bebouwing doorlopen. Uitstraling bijgebouwen bij de woning en bedrijfsgebouwen bij de woning bijgebouwen Uitstraling en het dak het gebouw, aan de vorm van regels stelt De gemeente aanzien van materiaal en kleuren. ten de uitstraling bijgebouw Het daken met een kap of Platte één laag en wordt bestaat uit afgedekt. kanten (afgeschuinde aan de kortewolfseinden dak, zijde van het en Architectuur zijn niet toegestaan. of achtergevel) de voor boven Kleuren zijn gedekt de woning. op materiaalgebruik zijn afgestemd en landelijk. de details de welstandsnota. Zie voor Een bouwvrije zone op de erfranden voor beplanting Aanvullende tips en adviezen De gemeente hanteert op de erfranden van de agrarische Hieronder volgen adviezen voor het beplanten van de bestemmingen een onbebouwde zone van 5 meter. Binnen deze randen van uw erf. Zorgt u er ook voor dat u ook geen zone mag u geen gebouwen plaatsen. Bij woonbestemmingen andere bouwwerken (sleufsilo’s, paardenbakken, ed.) is geen standaard zone vastgesteld. De gemeente geeft aan op de erfranden aanlegt. Is de breedte van de zone op dat nieuwe elementen in het landschap moeten worden de erfranden kleiner dan 5 meter door bijvoorbeeld ingepast, hetzij door afschermende beplanting, hetzij door een andere bouwwerken? Dan is er te weinig ruimte voor verantwoorde situering of vormgeving. een karakteristieke bomenrij. U kunt dan op de erfranden beter alleen gras inzaaien. In dit geval staat de nieuwe stal Op het voorerf horen beeldbepalende bomen. Het beleid van of schuur open in het landschap en is een representatief de provincie en de gemeente is gericht op behoud van het ontwerp van het gebouw des te belangrijker. weidevogelleefgebied en de openheid van het veenweidegebied. In onderstaande tekst wordt gesproken over ‘insteek sloot’. Hoog opgaande beplanting op de achtererven van veenweide Dit is het punt waarop het maaiveld overgaat in de helling erven wil de gemeente voorkomen, om de openheid te van het talud van de sloot. De insteek sloot ligt dus op waarborgen en vanwege de weidevogels. Daarom gelden voor de maaiveldhoogte. erfranden op veenweide erven die langs de zone voor agrarische bedrijfsgebouwen vanaf 50 meter achter de achtergevelrooilijn Een nadere toelichting op toepassing van bomen van de 1e liggen andere adviezen dan voor de erfranden die dichter bij en de 2e grootte is te vinden in hoofdstuk 5. De hieronder de woning liggen of voor de poldererven. Voor de aanplant van genoemde afmetingen voor de beplanting zijn minimale bomen en het aanleggen van opgaande beplanting op het maten. Houd er rekening mee dat als de beplanting te achtererf heeft u een omgevingsvergunning nodig. weinig ruimte heeft, deze over daken gaat hangen of dat u vaker zult moeten snoeien. Bovendien heeft u ruimte nodig om de sloten mechanisch te onderhouden. Verder vraagt een bomenrij veel minder onderhoud dan een struikenrij, elzensingel of windsingel. Bij het maken van keuzes voor inpassing van een bedrijfserf in het landschap is maatwerk heel belangrijk. Voor ondersteuning bij het maken van uw plannen kunt u contact opnemen met de gemeente of Landschap Noord-Holland.

Het poldererf Kenmerk van het poldererf is dat dit rondom is omkaderd met beplanting. Op alle erfranden staat beplanting. De achtererfrand kan echter ook onbeplant zijn. Kiest u voor een karakteristieke bomenrij op de erfranden? U kunt dat als volgt doen:

n Klein erf (breedte tot 60 meter) - Reserveer minimaal 5 meter en liefst 8 meter tussen de insteek sloot en het bouwwerk voor een bomenrij met kleinere boomsoorten, zoals els, berk, peer of veldesdoorn. Dit noemen we bomen van de 2e orde. n Groot erf (breder dan 60 meter) Markering van de randen is belangrijk voor de herkenbaarheid van de erven in het - Reserveer minimaal 8 meter en liefst 10 meter tussen open landschap. De bomenrij op de erfranden vormt het kader rond de gebouwen de insteek sloot en het bouwwerk voor een bomenrij in het landschap. met grotere bomen, zoals linde, es en iep. Dit noemen we bomen van de 1e orde.

34 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN UW STREEK 35 Als u verplaatsbare elementen zoals ronde balen binnen beplanting op het achtererf ronde zoals elementen Als u verplaatsbare op in het landschap. nauwelijks ze plaatst, vallen Reserveer op de erfranden bij voorkeur 6 – 8 meter tussen de sloot en het gebouw voor tussen de sloot en het gebouw voor Reserveer 6 – 8 meter op de erfranden bij voorkeur een bomenrij. Regel van de gemeente is dat nieuwe gebouwen op een minimale afstand van de erfgrens een minimale afstand van op gebouwen is dat nieuwe de gemeente Regel van Op inheemse beplanting. de erfrand komt worden. sloot) gebouwd (insteek Als u de minimale door de gemeente gestelde gestelde Als u de minimale door de gemeente dan kunt gebruikt (5 meter) een elzensingel afstand planten. Reserveer tussen de insteek minimaal 10 - 12 meter windsingel sloot en het bouwwerk een gesloten voor met struiken rij en één boomvormers es). (zoals Als u de minimale door de gemeente gestelde gestelde Als u de minimale door de gemeente dan kunt gebruikt (5 meter) u een elzensingel afstand een struweelhaag Voor planten. of struweelhaag nemen tussen de te om meer ruimte is het beter sloot en het bouwwerk nemen (i.v.m. insteek te onderhoud sloot). Reserveer tussen 10 meter en liefst minimaal 8 meter sloot en het bouwwerk een bomenrijde insteek voor met daarvoor(2e orde) een enkele struikenrij. - Groot erfGroot tussen 60 en 90 meter) (breedte - - Klein erf 60 meter) tot (breedte -

n n Belangrijk is in elk geval, dat u op een groot erf dat u op een groot Belangrijk in elk geval, is een niet te kleine boomsoort ontstaat er een verkeerde plant. Anders ‘uit verhouding tussen het erf oogt het erf en de bomen en balans’. of een u een hoog gebouw gaat plaatsen, Wanneer en als u kiest wilt hoge bebouwingsintensiteit voor een algemeen in Nederland vormgeving, gebruikte beplanting voor gesloten gebruik dan de wat meer de zij- en achtererfranden. Dit geldt bijvoorbeeld ook stapmolen of parkeerplaatsen met een sleufsilo, voor beplanting dan alleen achter Gebruik deze e.d. trailers, langs de of stolp, van de woning de achtergevelrooilijn bebouwing. nieuwe of de Hoe hoger de bebouwingsintensiteit op zone de groene hoe meer verdicht bebouwingshoogte, de erfranden.de beplanting sluit dan aan op De nieuwe bomenrij op de erfranden. aanwezige reeds U kunt dit als doen: volgt een dat het voorerfgedeelte Om ervoor zorgen te uitstraling krijgtrepresentatieve of behoudt, gebruikt u een bomenrij op de (zij)erfranden. De meer gesloten of windsingel kunt u gebruiken een elzen- beplanting zoals op het achtererf. de bedrijfsbebouwing voor

Het veenweide erf Houd er ook rekening mee dat een bomenrij vrij De bomenrij op de voor- en zijerfranden geeft het doorzichtig is. Tussen de stammen door is de bebouwing veenweide erf zijn karakteristieke uitstraling. Op de goed zichtbaar. Daarom is het belangrijk om bij het achtererfrand staat geen beplanting. Soms is één erfrand ontwerp van het gebouw aan te sluiten bij de streekeigen (die niet op de wind ligt) onbeplant. Belangrijk voor de kenmerken. Staat er op uw erf streekeigen bebouwing, identiteit van het veenweide erf is dat de beplanting op de dan kunt u ook één erfrand vrij houden van beplanting. erfranden wordt hersteld of nieuw aangelegd. U kunt dan de minimaal door de gemeente gestelde Erfranden beplanten tot 50 meter achter achtergevelrooilijn onbebouwde zone tussen het gebouw en de insteek sloot van de woning aanhouden. Kiest u voor een erf met een karakteristieke bomenrij op de zijerfranden? U kunt dat als volgt doen: Wanneer u een hoog gebouw gaat plaatsen, of een n Klein erf (tot 60 meter breed) hoge bebouwingsintensiteit wilt, of als u kiest voor een - Reserveer minimaal 5 en liefst 8 meter tussen de algemeen in Nederland gebruikte vormgeving, gebruik perceelgrens (insteek sloot) en de nieuwe bebouwing dan de wat meer gesloten beplanting voor de zij- en voor een bomenrij met een kleine boomsoort zoals achtererfranden. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor een knotwilg, els, berk of lijsterbes. Dit noemen we bomen sleufsilo, stapmolen of parkeerplaatsen met trailers e.d. van de 2e grootte. n Groot erf (breder dan 60 meter) Hiervoor kunt u een (dubbele) elzenhakhoutsingel, een - Reserveer minimaal 8 en liefst 10 meter tussen de bomenrij (2e grootte) met een enkele struikenrij of een perceelgrens (insteek sloot) en de nieuwe bebouwing windsingel van één rij bomen (2e grootte) en 2 rijen voor een bomenrij met een grote boomsoort zoals es, struiken gebruiken. Voor een windsingel heeft u meer wilg of iep. Dit noemen we bomen van de 1e grootte. ruimte nodig, namelijk 10 – 12 meter. Gebruik deze beplanting dan alleen achter de achtergevelrooilijn van de Zijn de huidige erfranden (deels) beplant, laat de nieuwe woning of stolp, langs de nieuwe bebouwing. Hoe hoger bomenrij dan aansluiten op de aanwezige bomenrij. Als de bebouwingsintensiteit of de bebouwingshoogte, hoe op de erfranden nog geen beplanting staat, dan kunt u de meer verdicht de groene zone op de erfranden. beplanting herstellen langs de voor- en zijerfranden.

De bebouwing is zichtbaar tussen de bomen op de erfrand door. Hoge bomen staan op het veenweide erf vooral op het voorste gedeelte van het erf in verband met het leefgebied van de weidevogels.

36 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN UW STREEK 37 Reserveer tussen de 10 meter minimaal 8 en liefst sloot en het bouwwerk een dubbele insteek voor rij wilgen- of elzenhakhoutsingel of een enkele struikenrij Afhankelijk van het type (struweelhaag). gebouw is een knotbomenrij of een bomenrij van zwarte els ook mogelijk. Reserveer de tussen 12 meter minimaal 10 tot sloot en het bouwwerk een gesloten insteek voor 3 rijenwindsingel met 2 tot struiken (geen bomen). n u kwaliteit zodat toevoegt gebouw, het nieuwe voor het ontwerp Laat bij de aansluiten aan het landschap. ambachtelijke context aanwezige en bij de regionale op het erf. de stolp) karakteristieke bebouwing (bv. U kiest passende beleid binnen het gemeentelijk voor de streek op een direct maar zonder bebouwing, Of ontwerp. hoge bebouwing of een u gaat afgestemd hoge bebouwingsdichtheid bouwen: Een mooi gebouw, dat kwaliteit dat aan het landschap mooi gebouw, Een heeft het inpakken altijd de voorkeurtoevoegt boven beplanting. met dichte n De erfranden zaait u alleen in met gras, zonder andere De erfranden andere zonder zaait u alleen in met gras, kunt In u weidevogels beplanting. een gebied zonder op een erfranddesgewenst een knotbomenrij planten. is van weidevogels de verspreiding Informatie over beschikbaarbij Landschap Noord-Holland. 2. In een open weidevogelgebied kan een erfrand rond een in de streek passende een in de streek een erfrand rond kan In een open weidevogelgebied beplanting blijven. bebouwing ook prima zonder U kiest een optimale landschappelijke voor inpassing het veenweidelandschap gebouw in van het nieuwe houdt met het weidevogelleefgebied: dat ook rekening Reserveer tussen de 8 meter minimaal 5 en liefst bebouwing sloot) en de nieuwe (insteek perceelgrens passend ontwerp en maak gebruik van een in de streek Erfranden beplanten op agrarisch erf achter 50 meter Erfranden op agrarisch beplanten vanaf de woning van de achtergevelrooilijn van de landschappelijke het oogpunt kwaliteit van Vanuit om achtererven is het belangrijk het veenweidegebied manier in het een zorgvuldige op met bedrijfsbebouwing passen. landschap in te belangrijk is een heel Het open veenweidegebied en kievit. grutto zoals weidevogels voor broedgebied tussen een bepaalde afstand houden Weidevogels In of beplanting. hun nest en bebouwing beplanting kraaien zoals op de uitkijk namelijk roofdieren zitten bouwvlakken Agrarische naar weidevogelnesten. De uitgebreid. toe naar achteren in de regel worden bebouwing kan dan meer in de richting van de kern komen. Gebruik in de van het weidevogelbroedgebied de achter vanaf 50 meter bedrijfsgebouwen voor zone min mogelijk hoge zo van de woning achtergevelrooilijn beplanting. van de erfrandenHet beplanten doen: kunt u als volgt 1. Tegenwoordig is de beplanting op de erven vaak heel dicht. Daarmee verdwijnt het heel dicht. Daarmee is de beplanting op de erven verdwijnt vaak Tegenwoordig op de voorerfrand vooral Gebruik daarom, de erven meer. steeds van open karakter doorzichtige laanbomen. beplanting zoals Maak uw erf compleet met streekeigen de bebouwde erven of een andere aanpassing van het erf erfbeplanting gepaard moet gaan met het opnieuw inpassen van het De gemeente hanteert een lijst met monumentale en erf in het landschap met streekeigen beplanting. Op het bijzondere bomen. Deze bomen mogen in principe niet agrarisch bouwvlak en een woonbestemming kunt u zonder gekapt worden. Voor het vellen van houtopstanden heeft vergunning beplanting aanleggen. Buiten het bouwvlak of u een vergunning nodig (zie website gemeente onder bestemmingsvlak wonen is beplanting niet toegestaan. Via een ‘kapvergunning’). Bomen die op uw eigen grond staan en die omgevingsvergunning is het mogelijk hoogopgaande beplanting niet op de lijst staan mag u zonder vergunning kappen. te planten. Dit dient altijd in samenhang te gaan met het advies De gemeente geeft aan dat groei van de omvang van van een deskundige op het gebied van natuur en landschap.

Aanvullende tips en adviezen Hiermee kunt u bijvoorbeeld het zicht op grote stallen op Met karakteristieke erfbeplanting maakt u uw erf compleet het achtererf wegnemen. Grote boomgaarden zijn niet en draagt u bij aan de versterking van de identiteit van karakteristiek op het veenweide erf. het veenweidegebied of de droogmakerij (zie hoofdstuk 2). U kunt bijvoorbeeld hagen als afscheiding van het Zie daarnaast ook de eerste paragraaf van dit hoofdstuk voorerf (tuin of moestuin) aanleggen. Let op, hagen op de voor herstel van authentieke kenmerken, het vervangen van zij- of achtererfgrenzen zijn niet karakteristiek. Verder kunt niet streekeigen kenmerken en het inpassen van bestaande u leibomen planten voor de zuid- of westgevel van de bouwwerken. boerderij. Denk ook aan solitaire bomen op het voorerf of een notenboom op het achtererf. Voor het poldererf zijn In hoofdstuk 4 kunt u aan de hand van een stappenplan hoogstamfruitboomgaarden heel kenmerkend. Overweeg stap voor stap uw eigen ontwerpschets voor (her)inrichting om een vervallen boomgaard te herstellen, bijvoorbeeld van uw erf tekenen. U kunt voor advies over erfinrichting op het voorerf. Rond de boomgaard kunt u dan een en mogelijkheden voor een financiële bijdrage terecht bij elzensingel of bomenrij voor de beschutting tegen wind Landschap Noord-Holland. U kunt ook een erfinrichtingsplan aanleggen als er nog geen randbeplanting aanwezig is. laten opstellen. In zo’n plan staat waar de bebouwing komt, waar welke beplanting karakteristiek is en welk onderhoud de Als er vroeger een lengtesloot aanwezig was, kunt u beplanting nodig heeft. overwegen om die te herstellen. Op historische kaarten kunt u zien of en waar deze vroeger op uw erf lag. Meer informatie over aanleg en onderhoud van bomenrijen, windsingels en andere beplanting kunt u vinden in hoofdstuk Ook op het veenweide erf kunt u als er ruimte is op het 5. Achterin het boek vindt u de lijst van inheemse boom- en zij- of achtererf een klein half-hoogstamfruitboomgaardje struiksoorten. van een stuk of vijf bomen planten.

De erfbeplanting en de bebouwing vormen samen een fraai erf. Van het snoeihout kunt u takkenrillen maken. Zo’n takkenril biedt vogels en kleine zoogdieren schuil- en nestgelegenheid. 38 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN UW STREEK 39 Aanleg paardenbouwwerken Het fokken of verhandelen van paarden (productiegerichte Voor het houden van paarden en het aanleggen of bouwen paardenhouderij) valt onder de agrarische bestemmingen. van paardenbouwwerken zoals een rijbak, paddock, Onder deze bestemmingen is ook kleinschalige gebruiksgerichte stapmolen en dergelijke gelden aanvullende regels, naast paardenhouderij als nevenfunctie mogelijk. Dit is bijvoorbeeld hetgeen hierboven is omschreven. Deze regels zijn voor de een kleine pensionstal of kleinschalige paardenverhuur. hobbymatige paardenhouderij enigszins anders dan voor de Paardenbakken of andere paardenbouwwerken mogen alleen op bedrijfsmatige paardenhouderij. De gemeente Wormerland het bouwvlak worden aangelegd. Hiervoor gelden verder geen kent hobbymatige paardenhouderij, paardenhouderij voorwaarden. als kleinschalige agrarische nevenactiviteit, maneges en rijverenigingen. Volledig gebruiksgerichte paardenhouderijen, waaronder de manege, vallen onder de bestemming ‘Manege’. Rijverenigingen Hobbymatige paardenhouderij vallen onder de bestemming ‘Sport en recreatie’. Nieuwe De hobbymatige paardenhouderij is kleinschalig, hierbij worden maneges worden in principe niet toegestaan. Nieuwe paarden of pony’s gehouden als liefhebberij. Het hobbymatig paardenhouderijen als kleinschalige agrarische nevenfunctie houden van vijf paarden of pony’s is zonder milieuvergunning worden alleen op bestaande bouwvlakken toegestaan. toegestaan. Als u een aanvraag voor een bouwvergunning indient, dan is de milieuwetgeving daarin een richtlijn en Alle gebouwen en bouwwerken (waaronder ook parkeerplaatsen, weegt men het aantal paarden dat u op uw gronden heeft mestplaat en voeropslag) moeten binnen het bouwvlak worden daarin mee. Aanleg van een paardenrijbak, paddock of andere gebouwd. Voeropslag, mestplaat en trailers komen op het paardenbouwwerken voor hobbymatig gebruik is binnen de bouwvlak bij voorkeur in de zone grote bedrijfsgebouwen. Een gemeente Wormerland niet mogelijk. voorwaarde is dat het parkeren van voertuigen van bezoekers plaatsvindt op eigen terrein. Bedrijfsmatige paardenhouderij Een bedrijfsmatige (professionele) paardenhouderij is gericht Als uw bouwvlak te klein is voor aanleg van een paardenbak, dan op het genereren van bedrijfsresultaat. In overleg met uw kunt u een omgevingsvergunning aanvragen voor aanleg van gemeente wordt bepaald of het aantal paarden dat u houdt een rijbaan, (deels) buiten heb bouwvlak op agrarische grond onder hobbymatige paardenhouderij of onder bedrijfsmatige (weiland). Zie voor meer informatie H 4 ‘Stappenplan C’. paardenhouderij valt. Bedrijfsmatige paardenhouderij is niet mogelijk op een woonbestemming.

40 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN UW STREEK 41 LED lampen (groen voor vogels en geel voor vleermuizen) zijn minder storend voor voor zijn minder storend vleermuizen) en geel voor vogels voor LED lampen (groen dieren. deze Een rijbak bouwt u op het bouwvlak en bij voorkeur op het achtererf. De voorwaarde op het achtererf. bouwvlak rijbak bouwt u op het Een en bij voorkeur ingepast, hiervoor de gemeente is dat de rijbak landschappelijk wordt van een bomenrij op de erfrand. met bijvoorbeeld een geschoren zoals beplanting, met streekeigen Bestaande situaties kunt u verbeteren het erf zorgvuldig is als bij herinrichting van Nog beter ook paardenbouwwerken haag. ingepast. worden en adviezen tips Aanvullende bij dat u paardenbakken, u er voor e.d. paddocks, Zorgt voorkeur op het achtererf achtergevel de aanlegt, achter de omheining rondom Gebruik voor van de woning. bij voorkeur paardenbak/paddock opengewerkte, hekwerkenhouten hoog, 1,50 meter van maximaal kleurstelling bruin ofin een donkere gedekte (grijs, donkergroen). en dieren en andere vogels Om ervoor dat zorgen te van het licht van de min mogelijk last hebben zo planten de rijbak, rond lichtmasten kunt meerdere beste u het lichtintensiteit 6) met een lagere plaatsen ( 4 – lichtmasten met een hoge lichtintensiteit. in plaats van één lichtmast Daarnaast kunt LED lampen gebruiken u het beste in een kleur waarvan effect bekend storend het minste is dat die heeft op natuur. Gebruik van schriklint op in het als afrastering valt erg Schrikkoordopen landschap. is hiervoor een goed In van dit hoofdstuk paragraaf de eerste alternatief. bespraken in het al welke afrastering het beste we landschap past. voor balen) zorgt Opslag van ruwvoer (bijvoorbeeld ronde ruwvoer Zet een sterke van het landschap. verrommeling aan de binnenzijde van het mogelijk uit het zicht, veel zo kunt u contact adviezen opnemen met nadere Voor erf. Landschap Noord-Holland. erf Veenweide de bestaande bebouwing op achter Als u de paardenbak langs de erfrand,het achtererf, het aanlegt, kunt u deze u Wilt inpassen met een rietkraagbeste langs de oevers. de bomenrijliever doortrekken langs de buitenrijbaan, dan kunt kiezen u het beste knotbomen. voor Deze het minst. de openheid daardoor laag en verstoren blijven Poldererf U kunt paardenbakken, inpassen door hagen paddock e.d. de bouwwerkenrond leggen. Ook aan te kunt u hiervoor is op het erf of als er meer ruimte een elzensingel een Zie hiervoorwilde haag (struweel). in de ook de adviezen van dit hoofdstuk. paragraaf eerste Voorbeelderf droogmakerijen

‘Stal Bastiaan’ in De Beemster Voor het houden en rijden van paarden zijn voorzieningen nodig die veel ruimte vragen. Paardenbakken zijn hier het bekendste voorbeeld van. Deze rijbakken of paddocks zie je steeds vaker in het landschap op of bij woon- of boerenerven. Rijbakken en andere paardenbouwwerken zoals stapmolens vallen erg op in het landschap als zij niet op een zorgvuldige manier op het erf zijn ingepast. Om paardenhouders te inspireren hun (toekomstige) paardenbak en andere paardenbouwwerken goed op hun erf in te passen zijn ‘voorbeeldpaardenhouderijen’ ingericht. Dit is voor elk type landschap in Laag Holland Margriet heeft sinds 2001 een pensionstal en streeft er naar om zowel fanatieke gedaan. Eén in de binnenduinrand: De Sterrenhoeve, één in het dressuurruiters, springruiters als recreatieruiters een gemoedelijke sfeer te bieden op een veenweidegebied: Stal Van Beurden en één in een droogmakerij: karakteristiek Beemster erf. stal Bastiaan. Hieronder vindt u een korte presentatie van de voorbeeldpaardenhouderij voor de droogmakerijen in Laag Holland: Stal Bastiaan VOF aan de Noorddijk 3 in Noordbeemster.

Stal Bastiaan VOF ligt op oude zeekleigrond aan de ringdijk. Margriet en Dennis Bastiaan hebben sinds 2001 een pensionstal en streven er naar om zowel fanatieke dressuurruiter, springruiters als recreatieruiters een gemoedelijke sfeer te bieden. Op het erf zijn 26 buitenboxen, een binnenrijhal en een buitenrijbaan aanwezig. Daarnaast beschikken zij over 3 paddocks en 12 ha weiland.

Dit erf bood veel ruimte voor (her)inrichting en stimulatie van natuur- en cultuurhistorische waarden voor de inrichting als voorbeeldpaardenhouderij. De karakteristieke Beemster erfvorm

en de kopergravuresloten waren namelijk nog gaaf en het erf bood In het weiland zijn de aparte paardenweiden afgezet met palen en koord. Dit geeft een alle ruimte voor het terugbrengen van De Beemster kenmerken. rustig beeld.

Stal Bastiaan in het Beemster landschap (vóór de herinrichting)

42 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN UW STREEK 43 De paardenstal De die het erf sloten zijn hersteld. begrenzen Voor de afrastering van de paddocks en de weiden gebruiken schrikkoord. de afrastering van de paddocks en de weiden de eigenaren Voor Schrikkoord in want het kan is een goede keus, gespannen en het vergrijst strak worden In de toekomst in het landschap. opvalt het nauwelijks waardoor de loop van de jaren, vervangen hun huidige woning bovendien een karakteristieke door willen de eigenaren stolpboerderij. De enthousiaste eigenaren waren net klaar waren het aanleggen van alle voorzieningenDe eigenaren met enthousiaste aan de inrichting de pensionstal en toe van hun erf. Devoor herinrichting tot verbreed ‘erfgrenssloten’ zijn de smalle Zo aangepakt. voorbeeldbedrijf is grondig Op de zij- en achtererfranden erfgrenssloten. zijn karakteristiekevolwaardige tot bomenrijen van es en zwarte het erf els geplant. Om het doorzicht over herstellen te zijn een dam en duiker verplaatst en is het erfpad Beide zijden van het erfpad verlegd. zijn beplant met laanbomen en als poortwachters de oprit bij zijn twee iepen geplant. 15 uit enkele nu weer nog maar bestond die bomen, telt op het voorerf, De boomgaard mooie fruitbomen. De mesthoop en de parkeerplaats de trailers zijn verplaatst naar voor de achterzijde Rijbak, van de rijhal. stapmolen en mestplaat zijn omplant met paddocks, is er een natuurlijk talud aangebracht langs de Verder een fraaie haag van veldesdoorn. om natuurontwikkeling van de oever nòg flauwe kopergravuresloot reeds kansrijkerte maken. Voorbeeldpaardenhouderij ‘Stal Bastiaan’. Bastiaan’. ‘Stal Voorbeeldpaardenhouderij erfeigenarenOok andere erven is het leuk om de voor te erfinrichting. doen voor te om ideeën op bezoeken Voorbeelderf veenweidegebied

‘Pensionstal Van Beurden’ in de gemeente Landsmeer Voor het houden en rijden van paarden zijn voorzieningen nodig, die veel ruimte vragen. Paardenbakken zijn hier het bekendste voorbeeld van. Deze rijbakken of paddocks zie je steeds vaker in het landschap op of bij woon- of boerenerven. Rijbakken en andere paardenbouwwerken zoals stapmolens vallen erg op in het landschap als deze niet op een zorgvuldige manier op het erf zijn ingepast. Om paardenhouders te inspireren hun (toekomstige) paardenbak en andere paardenbouwwerken goed op hun erf in te passen, zijn ‘voorbeeldpaardenhouderijen’ Het voorerf wordt karakteristiek ingericht met leibomen, haag en boerenheesters. ingericht. Dit is voor elk type landschap in Laag Holland gedaan. Eén in een droogmakerij; Stal Bastiaan, één in de binnenduinrand; voor het landschap. Op het erf zijn 15 paardenboxen, een De Sterrenhoeve en één in het veenweidegebied: Stal Van buitenrijbaan, 3 paddocks en een parkeerplaats voor trailers. Beurden. Ook voor andere erfeigenaren is het leuk om de erven Daarnaast beschikt men over 8 hectare weiland. te bezoeken om ideeën op te doen voor erfinrichting. Hieronder volgt een korte presentatie van de voorbeeldpaardenhouderij Op dit veenweide erf was de bebouwing al zodanig voor het veenweidegebied in Laag Holland: ‘Stal Van Beurden’ aan gesitueerd dat er goede mogelijkheden waren om de Purmerland 94 in de gemeente Landsmeer. paardenbouwwerken op een mooie manier op het erf in te passen. De herinrichting tot voorbeeldbedrijf bestond uit Pensionstal Van Beurden ligt in het veenweidegebied in de het aanleggen van streekeigen beplanting en het aanpassen gemeente Landsmeer. De bodem bestaat uit veengrond. Sinds van de paardenbouwwerken. Het voorerf is representatief 2011 heeft Corina van Beurden samen met haar man een ingericht met leilinden, hagen en enkele boerenheesters. De pensionstal voor 15 paarden. Zij willen laten zien dat het goed coniferenhaag bij het terras is vervangen door een haag die mogelijk is om paardenhouderij te combineren met goede zorg beter past bij het veenweide erf.

Corina van Beurden heeft een kleinschalige pensionstal. ‘Met mijn voorbeelderf wil ik laten zien dat je als paardenhouder kunt bijdragen aan een beter landschap.’

44 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN UW STREEK 45 De oevers worden minder steil gemaakt. Langs de oever de oever gemaakt. Langs minder steil De worden oevers met een bloemrijke oeverbeschoeiing een natuurlijke komt oever en knotwilgen, mooi in het om de paardenbakken passen. landschap in te Op de erfranden komt een bomenrij en langs de schuur Op langs de schuur een bomenrij en de erfranden komt een elzensingel. in de paddock. Paarden Trailers en ronde balen liggen aan de binnenzijde van balen liggen aan de binnenzijde van en ronde Trailers het erf tussen de bebouwing opgeslagen. Voor de afrastering van de paddocks en de weiden is koord gebruikt. Koord kan gebruikt. Koord is koord de afrastering van de paddocks en de weiden strak Voor valt het veel vergrijst, loop van de jaren het in de gespannen en doordat worden minder op in het landschap dan lint. Op de zijerfranden van het voorerf zijn karakteristieke bomenrijen van els en fruitsoorten geplant. Om de kantine passen en de garage landschappelijk in te is aan de noordkant een rij knotwilgen De aangeplant. werktuigenschuur en zijn aan de zuidkant de paardentrailers door een de stalling voor afgeschermd elzenhakhoutsingel. Daarnaast van de erfgrenssloten is het plan om de oevers zodat een fraaie oeverbeschoeiing lager, te maken harde en de nieuwe flauwer gras-oever kan het erf ontstaan. Het doorzicht over de voor is behouden doordat hekwerk open houten Op voor omheining van de paddocks is gekozen of koord. knotbomenhet achtererf zorgen op de erfranden en bloemrijke een voor oevers weinig te Wegens landschappelijk fraaie inpassing van paddocks en paardenrijbak. op het erfruimte het erf is achter een longeerkraal in het weiland Deze aangelegd. met gras. begroeid kraal walletje, op dankzij een aarden valt nauwelijks Voorbeeldpaardenhouderij Voorbeeldpaardenhouderij Beurden’. van ‘Stal Ontwerp uw 4 eigen erf

Met het stappenplan uit dit boekje kunt u uw eigen erf ontwerpen en inrichten als u bouwplannen heeft of uw erf wilt veranderen of herinrichten. Het stappenplan bestaat uit verschillende onderdelen. De eerste stap is het vastleggen van de uitgangssituatie. Daarvoor maakt u een plattegrond van uw huidige erf als basis voor uw ontwerp en inrichtingsschets. Het tweede deel, stappenplan A, gebruikt u voor het behouden en terugbrengen van streekeigen kenmerken van het veenweide erf en voor het bepalen van de plaats van nieuwe gebouwen of andere bouwwerken op het erf. Hierna gaan we in op het vergroten van uw erf en bouwvlak en de aanleg van een paardenbak buiten het bestemmingsvlak wonen. Hiervoor gebruikt u de stappenplannen B en C.

In het stappenplan zijn zowel de regels als de richtlijnen van de gemeente verwerkt. Daarnaast staan de aanvullende maatregelen genoemd die u kunt nemen om uw erf weer volledig streekeigen te maken. Mocht u er niet uitkomen, dan kunt u contact opnemen met uw gemeente of met Landschap Noord-Holland.

46 HOOFDSTUK 4 | ONTWERP UW EIGEN ERF 47 Stap 6, 7 en 8 Stap 3 en 4 Teken de overige bouwwerken de overige paddock, (zoals silo, Teken mestplaat, parkeerplaatsen, op het erf etc) in. bomenrijen op de of beplanting aanwezige Teken erfranden het erf. rondom fruitbomen of hoogstamfruitboomgaard aanwezige Teken het erfpad.en de laanbomen langs en bosjes op bomen, leibomen solitaire aanwezige Teken het erf. hagen, siertuin de aanwezige en moestuin. Teken 4. 5. 6. 7. 8. van de bestaande situatie op uw ontstaat een plattegrond Zo het erfpaderf. Hierop staan alle gebouwen, met oprit, het water Het is handig om enkele kopietjesen de beplanting. maken te het intekenen van de vervolgstappen.voor Nog handiger is de tekenen, waarbij opnieuw te u dan de gebouwen, plattegrond bouwwerken, en beplanting die verwijderd verharding gaan U kunt carbonpapier weglaat. gebruikenworden om uw trekken. te over uitgangssituatietekening Stap 5 Stap 1 en 2

Bepaal de afmetingen van uw erf (afmeting tussen de met een zwarte pen op het Teken of erfgrenzen). sloten van uw erf. Neem voor grenzen ruitjespapier de huidige door van 0,5 cm. Als de begrenzing elke 2 ruiten 5 meter met blauw. sloten teken dan deze bepaald, wordt sloten ligt, tekent u een zwarte geen sloot op de grens Waar lijn. en het bijgebouwen (stolp), de huidige woning Teken erfpad. dat de Maak zorgen gebruik van de ruitjes om te verhoudingen kloppen. Ga bij voorkeur om de naar buiten meten. stappen of met een meetlint op te uit te afstanden Google Earth is een handig hulpmiddel. de bestemming in voor het bestemmingsvlak Teken het bouwvlak bestemmingen overige voor Teken wonen. de bestemmingsplankaart informatie nadere in. Zie voor op www.ruimtelijkeplannen.nl. van de gemeente 2. 3. 1. Allereerst heeft u ruitjespapier nodig van 0,5 x 0,5 cm. Verder Verder heeft van 0,5 x 0,5 cm. u ruitjespapier nodig Allereerst heeft u kleurpotloden De illustraties bij de diverse nodig. inspiratie. stappen dienen ter De uitgangssituatie tekenen uitgangssituatie De Bouwen op uw erf

A. Bouwen binnen het agrarisch bouwvlak of bestemmingsvlak wonen Met dit stappenplan brengt u de randvoorwaarden en richtlijnen van de gemeente in het ontwerp. De randvoorwaarden en richtlijnen beschermen een aantal kernwaarden van het veenweide erf. De verschillende tekstkleuren geven de zwaarte van de maatregel aan:

BLAUWE TEKST: Dit zijn de randvoorwaarden uit de regelgeving van de gemeente, deze zijn altijd verplicht toe te passen.

GROENE TEKST: Uitgangssituatie Dit zijn de richtlijnen vanuit de gemeente en zijn leidraad bij inrichting van het erf. U kunt ze in overleg met de gemeente aanpassen aan de ter plekke geldende situatie.

Daarbij geven we zo nodig in zwarte tekst aanvullende (vrijblijvende) maatregelen aan die u aan uw ontwerp kunt toevoegen voor bescherming van de overige kernwaarden van het erf. In de voorbeeldtekeningen bij de stappen zijn voor de overzichtelijkheid de bestaande beplanting en het huidige erfpad weggelaten. In de uitgangsituatie zijn alleen de bestaande sloten en gebouwen weergegeven. Voor de voorbeeldtekeningen is het poldererf genomen. Het stappenplan is evengoed te gebruiken voor het veenweide erf, let u dan wel op de specifieke kenmerken van het veenweide erf zoals de onbeplante achtererfrand.

1. De aanwezige kavelsloten (zijsloten en wegsloot) niet verwijderen of veranderen. De overige erfgrenssloten kunt u eventueel verplaatsen als dat nodig is. Voor dempen of het veranderen van sloten heeft u een omgevingsvergunning nodig.

Stap 1 en 2a 2. Ontbreken er sloten op de grenzen van uw erf? U kunt uw erf nog waardevoller maken door deze sloten terug te brengen: a. Trek de eventueel nog in het weiland aanwezige kavelsloot recht door langs uw erf naar de weg(sloot) waaraan uw erf ligt. De kavelsloot sluit dan aan op de eventuele wegsloot. De breedte van een verkavelingssloot sluit aan op de huidige breedte van de bestaande kavelsloot. Als er bebouwing staat op de plaats van de vroegere kavelsloot, dan kunt u de sloot niet terugbrengen. De wegsloot alleen terugbrengen als deze vroeger aanwezig was. Bovendien heeft dit alleen zin als u deze kunt aansluiten op de nog aanwezige sloot langs de weg. b. Teken op de overige erfgrenzen zonder sloot een erfgrenssloot. De breedte van een erfgrenssloot is ongeveer 2,5 – 3 meter. Streef bij het terugbrengen van de watergangen naar rechte lijnen, zodat uw erf maximaal 4 hoeken heeft. De achtererfgrenssloot kunt u aanbrengen net buiten de achtergrens van uw bestemmingsvlak of bouwvlak. Als u dat te ver naar achteren vindt liggen, dan kunt u deze op minimaal 5 en bij voorkeur minimaal 10 meter achter de achtergevel van het meest achterop uw erf gelegen gebouw of ander bouwwerk intekenen. Houd hierbij rekening met de ruimte voor eventuele Stap 2b, 2c en 3 gebouwen of andere bouwwerken die u wilt gaan bouwen op uw erf.

48 HOOFDSTUK 4 | ONTWERP UW EIGEN ERF 49 Contrast tussen streekeigen bouwstijl en een uniform tussen streekeigen Contrast Nederland in overal gebouw dat tegenwoordig Door een streekeigen kiezen voor te gebouwd. wordt uw streek. van u bij aan de identiteit bouwstijl draag Stap 4 Voor het dempen of graven van sloten sloten van dempen of graven het Kleur Voor blauw in. sloten de nieuwe nodig. heeft u een omgevingsvergunning Teken de erfzonering in als uw erf heeft. Begin met een woonbestemming Teken Heeft uw erf ga dan door naar punt 4. bestemming, het voorerf. een andere lijn een rechte de woning van de voorgevellijn achter 3 meter vanaf Teken tussen ruimte De naar de zijerfgrenzen. woning de van aan beide kanten geen op het voorerf waar lijn is de ruimte en deze perceelgrens de voorste lijn aan een rechte Trek . mogen worden gebouwd bij de woning bijgebouwen De ruimte de zijerfgrenzen. naar beide kanten van de woning van de achtergevel is het voorerf. lijn (achtergevelrooilijn) en deze tussen de wegsloot/voorerfgrens en verharding grootschalige Voorkom kleur. Geef het voorerf een lichtgroene van de de achtergevel deel van het erf,opslag op voorerven. achter Het overige Ga dan door naar punt 5. ‘achtererf’. is het woning de erfzonering in als uw erf dan de bestemming een andere Teken achter 3 meter vanaf Teken heeft. Begin met het voorerf. woonbestemming de van lijn aan beide kanten een rechte de woning van de voorgevellijn en perceelgrens tussen de voorstel ruimte De naar de zijerfgrenzen. woning bij de woning geen bijgebouwen op het voorerf waar lijn is de ruimte deze Meet bij een veenweide dan de tussenzone: Teken mogen worden. gebouwd een en trek erf de achtergevelrooilijn en bij voorkeur achter 10 meter 15 meter Meet bij een poldererf lijn tussen de zijerfgrenzen. rechte 15 en bij voorkeur 20 lijn tussen de zijerfgrenzen. een rechte en trek de achtergevelrooilijn achter meter Geef lijn is de tussenzone. en deze tussen de achtergevelrooilijn De ruimte is het overgangszone deze achter De zone kleur. een lichtgele de tussenzone en het De hoeft overgangszone zone niet ingekleurd Deze bedrijfserf. worden. te ‘achtererf’. bedrijfserf het agrarische samen vormen c. Doorzicht het erfpad over door. tussen de gebouwen 4. 3.

5. Zichtlijn over het erf(pad): a. Teken over het erfpad een zichtlijn van de weg naar het achterliggende open land. Houd deze zichtlijn vrij van bebouwing of beplanting. Het erfpad is circa 4 meter breed. Geef de doorzichtlijn over het erf(pad) een opvallende kleur, bijvoorbeeld oranje. Teken, indien aanwezig, de brug over de wegsloot. Als de zichtlijn niet over het erfpad kan lopen, dan tekent u deze op een andere plaats over het erf in. b. Is er geen zichtlijn op uw erf aanwezig, overweegt u dan deze terug te brengen door het verwijderen van beplanting, schuttingen of andere bouwwerken. c. U kunt, als er genoeg ruimte is, langs het erfpad aan een of beide zijden laanbomen tekenen, als deze niet (volledig) aanwezig zijn. De laanbomen staan 0,5 meter van de verharding van het erfpad. De ruimte tussen de bomen onderling is 6- 10 meter. Reserveer voor de breedte van de laanbomen per rij minimaal 6- 8 meter. Stap 5a en b 6. Teken de zone langs de erfranden waar niet gebouwd mag worden. Als een erfrand niet begrensd wordt door een sloot, dan meet u vanaf de erfgrens. De zone ligt langs de zij- en achtererfranden. a. Teken vanaf 3 meter achter de voorgevelrooilijn van de woning een stippellijn parallel aan de zijerfgrenssloot of erfgrens. Deze zone is minimaal 5 (op een woonbestemming niet verplicht) en liefst 8 meter breed vanaf de insteeksloot. Is uw erf breder dan 60 meter, dan bij voorkeur minimaal 5 en liefst 10 (veenweide erf) tot 12 meter (poldererf) aanhouden. Voor de achtererfgrens 5 meter aanhouden. Dit zijn de zij- en achtererfrandzones waar niet gebouwd mag worden.

7. Teken op de erfranden opgaande streekeigen beplanting: Poldererf Woonerf en het voorerf en de overgangszone van het agrarische erf: n Zone ingetekend van 5- 8 meter (erf tot 60 meter): een bomenrij van de 2e orde (zwarte els, berk, peer, veldesdoorn, etc) n Zone ingetekend van 8-10 meter (erf breder dan 60 meter): een bomenrij Stap 5c en 6 van de 1e orde (linde, es, iep).

Als u een hoog gebouw gaat plaatsen of een hoge dichtheid aan bijgebouwen of bouwwerken heeft staan, kunt u vanaf de achtergevelrooilijn van de woning wat dichtere beplanting op erfranden aanleggen, zoals een elzensingel, of een bomenrij met een struikenrij. U kunt dat als volgt doen:

Erf tot 60 meter breed: n Zone ingetekend van 8 – 10 meter: een bomenrij van de (2e orde) met (daar voor) een enkele struikenrij. n Zone ingetekend van 5 meter (minimale afstand gemeente): een elzensingel of struweelhaag. Voor een struweelhaag is het beter om meer ruimte te nemen tussen de insteek sloot en het bouwwerk (i.v.m. onderhoud sloot).

Erf breder dan 60 meter: n Zone ingetekend van 10 – 12 meter: een gesloten windsingel met struiken en één bomenrij (es). Stap 7 n Zone ingetekend van 5 meter (minimale afstand gemeente): een elzensingel.

50 HOOFDSTUK 4 | ONTWERP UW EIGEN ERF 51 Voor het inpassen van gebouwen, containers, ronde ronde containers, gebouwen, het inpassen van Voor balen en machines op het achtererf kunt een u beter Reserveer dan een bomenrij. windsingel gebruiken hiervoor is 10 meter dan minimaal 8, maar beter en sloot. Gebruik op meer dan 50 tussen gebouwen geen hoge de woning van de achtergevel achter meter bomen, maar struiken. Met het aanbrengen van beplanting op de erfranden, beplanting van Met het aanbrengen op een en ruwvoeropslag kunt u gebouwen manier in het landschap inpassen. streekeigen Kenmerkend beeld van bomen dicht rond de boerderij. dicht rond bomen beeld van Kenmerkend Hiernaast gelden de regels Zone ingetekend van 8-10 meter (erf ingetekend van 8-10 meter een bomenrijZone dan 60 meter): breder iep). es, (wilg, van de 1e orde Zone ingetekend van 5- 8 meter (erf ingetekendvan 5- 8 meter Zone een bomenrij 60 meter): van de tot (knotwilg,2e orde zwart etc) lijsterbes, els, U kiest voor reguliere, in het gemeentelijk beleid passende bebouwing, beleid passende bebouwing, in het gemeentelijk U kiest reguliere, voor maar waarvan is afgestemd het ontwerp op de streek niet direct bebouwing): Bij een erfrandzone of dichte hoge gebouwen (waaronder een dubbele rijvan 8 - 10 meter wilgen- of elzenhakhoutsingel of een enkele struikenrij Afhankelijk van het type (struweelhaag). gebouw is ook een knotbomenrij of een bomenrij van zwarte els mogelijk. Bij een erfrandzone 3 rijen windsingel met 2 tot een gesloten van 10 - 12 meter struiken (geen bomen). U kiest gebouw een optimale inpassing van het nieuwe voor houdt met het dat ook rekening in het veenweidelandschap Laat het ontwerp bij de regionale aansluiten weidevogelleefgebied: karakteristiekeambachtelijke context en bij de aanwezige bebouwing, op het erf. U kunt de stolp de erfrandenzoals en inzaaien dan met gras In aanwezig onbeplant laten. deze gebied waar geen weidevogels een zijn, kunt op de erfranden u desgewenst een knotbomenrij intekenen. De woning staat aan de straatzijde en is met de voorgevel op de weg gericht op de weg staat aan de straatzijde en is met de voorgevel De woning n n n n Woonerf en het voorerf en de overgangszone van het agrarische erf: van het agrarische Woonerf en het voorerf de overgangszone en Zone agrarisch bedrijfserf verder dan 50 meter achter de achtergevelrooilijn de achtergevelrooilijn bedrijfserf agrarisch achter dan 50 meter Zone verder woning:

zoals omschreven in H3 onderdeel ‘De erfzonering’. ‘De erfzonering’. in H3 onderdeel omschreven zoals en staat evenwijdig aan de zijdelingse perceelgrenzen. De woning of stolp staat of stolp De woning perceelgrenzen. aan de zijdelingse en staat evenwijdig vrij op het erf van de straat. en ligt enigszins terug Als u een nieuwe woning gaat bouwen, dan gelden de volgende regels: regels: dan gelden de volgende gaat bouwen, woning Als u een nieuwe op het op de bestemmingsplankaart woning De nieuwe aangegeven is de weg tot een bedrijfswoning van De afstand bouwvlak intekenen. minder dan 25 meter deze als (of de bestaande afstand maximaal 25 meter is). Als u in de overgangszone van het agrarische erf van het agrarische Als u in de overgangszone aan een hoge dichtheid of bouwwerkenbijgebouwen beplanting heeft staan, kunt u ook wat dichtere op de erfranden een wilgen- of elzenhakhoutsingel, of een aanleggen, zoals bomenrij met een struikenrij. b.

Veenweide erf Veenweide Houd de achtererfrand gras: behalve vrij van beplanting, a.

U bent nu klaar met de plattegrond van uw erf. Daarop staan de zones aangegeven aangegeven de zones staan van uw erf. Daarop U bent nu klaar met de plattegrond of geen bebouwing kuntwaarin intekenen. u wel waar u bebouwing De zone kunt met het op de het bouwvlak. plaatsen, vormt of dit overeenkomt Controleer bestemmingsplankaart bouwvlak. aangegeven twee overeenstemmen, Als deze mogelijk dat het bebouwing intekenen.dan kunt Het is echter u hier de nieuwe het stappenplan geschetste niet aansluit bij de door u volgens bestemmingsplan oplevert u problemen gebouw Als dit voor bij het plaatsen van het nieuwe situatie. of bouwwerk, Nu kunt neem dan contact u bekijken op met de gemeente. waar er op het erfruimte bouwwerken is om nieuwe plaatsen: te

9. U kunt de toegestane aan- en uitbouwen van de woning en bijgebouwen intekenen. Bij een stolpboerderij de bijgebouwen zo ver mogelijk van de stolpboerderij aan de achterkant van het erf intekenen. Teken, als het mogelijk is, nieuwe bijgebouwen bij de woning alleen in de achtererfzone (achter de achtergevelrooilijn van de woning) in. Indien dit niet mogelijk is, het bijgebouw in ieder geval minimaal 3 meter achter de voorgevelrooilijn intekenen. Zie voor overige regels hoofdstuk 3 ‘Erfzonering’ en het bestemmingsplan. De bestaande doorzichtlijn over het erf(pad) en de zones op de erfranden houdt u vrij van bebouwing. Vrijstaande bijgebouwen binnen 25 meter van de woning intekenen. Heeft uw erf een woonbestemming, ga dan door met stap 14.

10. Als u grote agrarische bedrijfsgebouwen gaat bouwen: Teken bedrijfsgebouwen in de bedrijfserfzone, achter het woongedeelte en de kleinere bijgebouwen Stap 8 t/m 15 minimaal 10 (veenweide erf) meter of 15 meter (poldererf) achter de achtergevelrooilijn van de woning in. Bij een stolpboerderij de bijgebouwen zo ver mogelijk aan de achterkant van het erf intekenen. Hiernaast gelden de regels zoals omschreven in H3 onderdeel ‘De erfzonering’.

11. Bouwwerken (geen gebouwen) kunnen op het gehele bouwvlak of bestemmingsvlak worden ingetekend (zowel in overgangs- als achtererfzone). De bouwwerken bij voorkeur achter de achtergevelrooilijn plaatsen. Sleufsilo, voedersilo, kuilplaten, mestplaat etc. plaatst u in achtererfzone. Rond deze elementen kunt u beplanting intekenen, zoals een elzensingel (2 meter breed) of struweelhaag (3 meter breed).

12. Verplaatsbare elementen zoals ronde balen, machine-/ trailerparkeerplaats achter op het erf intekenen en inpassen met passende beplanting op de Karakteristieke beplanting op het voorerf. erfranden (zie stap 7). Zet ruwvoer (bijvoorbeeld ronde balen) zo veel mogelijk aan de binnenzijde van het erf, zo veel mogelijk uit het zicht Als het mogelijk is, de ruwvoeropslag in een gebouw onderbrengen.

13. Indien van toepassing een paardenbak op het agrarisch bouwvlak in het verlengde en achter de bestaande bebouwing op het achtererf in intekenen. De paardenbak komt zo dicht mogelijk achter de bestaande bebouwing. De rijbak inpassen met beplanting op de erfranden. Op een poldererf kunt u aanvullend een haag rond de rijbak aanleggen.

Ten slotte tekent u de karakteristieke beplantingselementen van het erf in om het geheel af te maken (zie hoofdstuk 2): Stinzenplanten vrolijken in het voorjaar het gras op het voorerf op. 14. Bepaal de representatieve inrichting van de voortuin en maak een soortenlijst. Op de voorerfrand kunt u een bomenrij intekenen of enkele solitaire bomen.

15. Teken leibomen voor de boerderij (zuid/west gevel), solitaire bomen en hagen en dergelijke in, om het erf compleet te maken.

52 HOOFDSTUK 4 | ONTWERP UW EIGEN ERF 53 Er wordt geen afbreuk bedaan aan de milieusituatie, de bedaan aan de milieusituatie, geen afbreuk Er wordt natuurlijke de cultuurhistorische en landschappelijke waarden, en de gebruiks de woonsituatie waarden, en archeologische gronden. mogelijkheden van de aangrenzende schaalvergroting geldt, dat bouwpercelen agrarische Voor in de bestaande ruimtelijke mogelijk van de landbouw zoveel structuur van het bestaande boerenerf blijft het plaatsvindt. Zo vrij productiegebied agrarisch van bebouwing. aangetoond door middel van een bedrijfsplan in verband met middel van een bedrijfsplan door aangetoond Daarnaast dat er u aantonen moet duurzaam bedrijfsperspectief. de bestaande bouwvlakbinnen het is voor niet genoeg ruimte uitbreiding. benodigde de de gemeente stelt Op het gebied van landschap eisen: volgende n n Bij groei van de omvang van de bebouwde erven van de bebouwde van de omvang of een andere Bij groei aanpassing van het erf kan eisen stellen aanvullende de gemeente om het erf passen, bijvoorbeeld in te opnieuw in het landschap tussen beplanting en door de scheidingssloot met streekeigen het erf verleggen. Ook te vindt een en de omliggende percelen watertoets plaats in verband met compensatie van de nieuw In een inrichtingsplan geeft verharding. u aan op brengen aan te welke en hoe u de manier u uw erf en/of bouwvlak wilt vergroten kenmerken erf van het poldererf of veenweide daarbij behoudt De landschappelijke het vergrote inpassing van of terugbrengt. bouwvlak is daarvan een onderdeel. Het vergroten van het agrarisch het agrarisch van Het vergroten en erf bouwvlak De gemeente geeft een aantal richtlijnen voor het vergroten geeftDe gemeente het vergroten aantal richtlijnen een voor van uw erf en of bouwvlak. Ligt op uw erf een agrarische dan kan verlenen vergunning bestemming, de gemeente De vergroten. om het bouwvlak te maximaal 1,5 hectare tot van het bouwvlak moet worden vergroting noodzaak tot Als u voor uw plannen uw erfAls u voor uw bouwvlak en ook moet hoe u dit kunt lezen paragraaf dan kunt u in deze vergroten, en de groeiprincipes van de gemeente de regels doen volgens van het erf. kwaliteit Bij uw plannen kunt u veel aan het 2 heeft kunnen u in hoofdstuk Zoals landschap toevoegen. erf hebben het poldererflezen, en het veenweide een heel Belangrijk het om de uitstraling van is uitstraling. verschillende het erftype u daarmee zodat herstellen, te behouden of zelfs te van uw omgeving versterkt. de identiteit B. Zorg ervoor heeft dat u in ieder gevalZorg met de gesprek een u een voordat bespreken te om uw plannen gemeente indient. Neemt u een omgevingsvergunning voor aanvraag heeft stappenplan de tekening die u met het bovenstaande het gesprek.gemaakt dan mee naar U bent klaar. Van harte gefeliciteerd met uw streekeigen met uw streekeigen harte gefeliciteerd Van U bent klaar. ontwerp uw eigen erf! voor Voorbeeld voor het vergroten van het polder erf 3. Daarna kunt u uw erf verlengen naar achteren tot De stappen op de volgende pagina geven een voorbeeld van het het bouwvlak maximaal 1,5 hectare groot is. De groeiprincipe van het poldererf. Als u uw erf gaat vergroten, dan eventuele achtererfgrenssloot kunt u (met vergunning) zal uw erf groter worden dan gemiddeld. Door de uitstraling van dempen. Op de nieuwe achtererfgrens brengt u een het erf kleinschalig te houden, zal de impact op het landschap achtererfgrenssloot terug. Als de kavel waarop uw erf minder groot worden. Dit kunt u doen door de breedte van erf ligt breder is dan 100 meter, dan geldt maatwerk dat niet groter te laten worden dan één kavel breed. afhankelijk is van de breedte van de kavel. U kunt dan advies inwinnen bij een deskundige. Hieronder staat als voorbeeld een stappenplan voor het 4. Gaat u verder met stappenplan A voor het intekenen vergroten van een erf met zo veel mogelijk behoud van kwaliteit. van de erfzonering, de zichtlijn over het (erf)pad, de Inpassing van uitbreiding van erven is afhankelijk van de situatie erfranden met beplanting, etc. en de omgeving en is dus altijd maatwerk. Het is dan ook belangrijk uw plannen in een vroege fase te bespreken met de gemeente, zodat u samen met de gemeente tot het ontwerp komt. Een deskundig advies kan u helpen bij het maken van uw plannen. U kunt daarvoor terecht bij Landschap Noord-Holland. Let op, voor het dempen of aanleggen van sloten heeft u een omgevingsvergunning nodig.

1. Begin met het tekenen van de uitgangssituatie (zie pagina 47). 2. Daarna is de eerste stap is het verbreden van het erf binnen de kavel waarop het erf ligt. Als uw erf nog niet de maximale breedte tussen de kavelsloten heeft, dan kunt u uw erf eerst verbreden tot het de gehele breedte van de kavel inneemt en circa 100 meter breed is. U kunt de eventuele oude erfgrenssloot aan de kant waar u verbreedt dan dempen. Ook kunt u deze sloot behouden als lengtesloot voor bijvoorbeeld afscheiding van de boomgaard.

Een voorbeeld van hoe u uw bouwvlak en erf van een poldererf kunt vergroten en goed in kunt passen in het landschap.

B De sloot op de achtergrens wordt gedempt. Op de nieuwe achtererfgrens legt u een nieuwe sloot aan.. Indien op de zijerfgrens geen randbeplanting aanwezig is, dan reserveert u in uw ontwerp ruimte voor het aanbrengen van randbeplanting. A Als uw erf nog niet de gehele kavel beslaat dan vergroot u eerst uw erf tot de volledige breedte. Daar. Daarna kunt u zo nodig uw erf verlengen tot een oppervlakte van 1,5 hectare is bereikt.

54 HOOFDSTUK 4 | ONTWERP UW EIGEN ERF 55 U dient de agrarische volwaardigheid van uw bedrijf volwaardigheid U dient de agrarische tonen; aan te en de op het bouwperceel ruimte Er is onvoldoende bouwperceel; aan het eigen direct grenst paardrijbak De bedragen. voorziening maximaal 20 x 40 meter mag gedaan aan afbreuk onevenredige geen Er wordt de natuurlijke de en landschappelijke waarden, de waarden, cultuurhistorische archeologische en en de gebruiksmogelijkhedenwoonsituatie van de gronden. aangrenzende De gemeente stelt daarnaast de volgende voorwaarden: daarnaast stelt De de volgende gemeente n n n n Aanleg van een paardenbak buiten het buiten paardenbak van een Aanleg bouwvlak agrarisch C. is om ruimte bouwvlakAls op het agrarische onvoldoende leggen, dan kunt aan te u bij de gemeente een paardrijbak de aanleg van voor aanvragen een omgevingsvergunning het bouwvlak (met de rijbak buiten in het weiland (deels) bepaalt in overleg De gemeente bestemming). agrarische een noodzaak is om de de bedrijfsvoering met u of er voor realiseren. te paardenbak Fraaie elzensingel op de erfrand. op elzensingel Fraaie Hieronder laten we een voorbeeld zien van hoe u uw 2. Trek, vanaf de achterzijde van uw bouwvlak, de zijdelingse paardenbak buiten het bestemmingsvlak kunt inpassen in het grenzen van uw bouwvlak door naar achteren met een landschap. Het aanleggen van een paardenbak buiten het erf is stippellijn. echter altijd afhankelijk van de situatie en de omgeving. Het is 3. Ligt er op de achtererfgrens een sloot en past de paardenbak dan ook belangrijk uw plannen in een vroege fase te bespreken daar niet voor? Dan kunt u de sloot naar achteren verleggen met de gemeente, zodat u samen met de gemeente tot het zodat er ruimte is voor aanleg van de paardenbak. ontwerp komt. Voor advies op maat kunt 4. Afhankelijk van de ruimte op uw bouwvlak, tekent u de u terecht bij Landschap Noord-Holland. paardenbak in de lengte of in de breedte van het erf. Belangrijk is dat de paardenbak zodanig intekent dat deze zo Het poldererf veel mogelijk nog op het bouwvlak komt te liggen. In de droogmakerijen is de scheiding tussen erf en open 5. Teken de paardenbak in op uw ontwerp, binnen de verlengde landschap van oudsher groot. Alle bebouwing stond binnen de zijdelingse grenzen van het bouwvlak en zo dicht mogelijk grenzen van het erf. Het erf was duidelijk omkaderd met water achter de bebouwing op uw achtererf. Houdt de zichtlijn over en beplanting. Bouwwerken buiten het erf verrommelen de het erf vrij. droogmakerij. Als u een paardenbak buiten uw bouwvlak gaat 6. De paardenbak op minimaal 5 meter afstand van de instreek aanleggen, leg deze als het mogelijk is dan binnen de grenzen van de kavelsloten intekenen. van het erf aan (als het bouwvlak kleiner is dan uw erf). Pas de 7. Volg daarna de stappen 6 en 7 van stappenplan A. rijbak in volgens de principes van het poldererf. Volg hiervoor 8. Als u uw paardenbak volgens bovenstaand stappenplan het stappenplan A en teken de rijbak zoals bij stap 13 staat heeft ingepast, dan kunt u hekwerken rond de paardenbak aangegeven in uw ontwerp in. aanbrengen. Gebruik voor omheining rondom de paardenbak bij voorkeur opengewerkte, houten hekwerken van maximaal Past de rijbak niet binnen uw bouwvlak en kunt u deze ook niet 1,50 meter hoog, in een donkere gedekte kleurstelling (grijs, binnen uw erf aanleggen? Dan kunt u onderstaande stappen bruin of donkergroen). volgen: Een alternatief voor bovenstaande manier is uw erf eerst volgens 1. Begin met het tekenen van de uitgangssituatie stappenplan B te verbreden tot kavelbreedte. Vervolgens kunt u (zie pagina 47). Volg daarna de stappen 1, 2a en 5 van de rijbak dan binnen het erf aanleggen. Deze manier vergt echter stappenplan A. maatwerk en daarom is het belangrijk dat u uw plannen eerst

Aanleg van een paardenbak buiten het bouwvlak bij een poldererf

B De paardenbak kunt u goed inpassen door het aanleggen van beplanting op de erfranden. A Een regel van de gemeente is dat de paardenbak komt op het perceel direct grenzend aan het bouwvlak.

56 HOOFDSTUK 4 | ONTWERP UW EIGEN ERF 57 De kunt u goed paardenbak inpassen door het aanbrengen de sloten. van riet op de oevers van B Een brede, robuuste rietkraag robuuste langs de slootkanten brede, Een van (zie B). breed ca 2-4 meter en circa breed 3 meter walletje van circa aarden Een de rijbak, 60 cm hoog rond ingezaaid met gras. Kies paaltjes in indien nodig als afrastering verplaatsbare kleureen donkere met koord. U tekent de paardenbak op minimaal 5 meter afstand van de afstand 5 meter op minimaal U tekent paardenbak de van de kavelsloten in. instreek in om de paardenbak Kies manieren een van de volgende passen en teken in op uw ontwerp: dat in te het landschap c. B Paardenbak minder zichtbaar door graswal. Paardenbak 3. 4. a. b. Een regel van de gemeente is de gemeente van regel Een het op komt dat de paardenbak aan het erf. grenzend direct perceel A Begin met het tekenen van de uitgangssituatie met het tekenen de uitgangssituatie van Begin 47). (zie pagina dicht mogelijk zo in op uw ontwerp, de paardenbak Teken uw achtererf de bebouwing op achter nog mogelijk en zo deels op uw bouwvlak. een Ligt er op de achtererfgrens Dan tekent u de daar niet voor? sloot en past de paardenbak in. achtererfgrenssloot deze achter paardenbak Aanleg van een paardenbak buiten het buiten een paardenbak Aanleg van erf:bouwvlak bij een veenweide A 2. Het veenweide erf veenweide Het 1. bespreekt met de gemeente. Losse rijbakken Losse relatie gemeente. met de zonder bespreekt met het erf op niet toegestaan gemeente door de worden het bouwvlak. buiten gronden agrarische Paardenbak zichtbaar in het open landschap. Paardenbak U kunt u een paardenbak buiten op uw erf ook inpassen door er een wal omheen te leggen en die te laten begroeien met gras. begroeien op uw erf laten buiten leggen en die te omheen te U kunt u een paardenbak ook inpassen door er een wal Aanleg en onderhoud 5 van uw streekeigen erfbeplanting

Statige lanen, strak geschoren heggen en robuuste poortwachters bij het hek. Al die groene elementen in het landschap geven Noord-Holland een bijzondere charme. Van oudsher is de beplanting overal weer anders. Waar in het kustgebied vooral beuk, eik, iep en linde populair zijn, zult u in het veenweidengebied eerder schietwilgen, essen en populieren aantreffen. Hakhoutbosjes in de veenpolders bestaan vaak uit es en els, op de zandgronden treft u ook eik, hazelaar en beuk als hakhout aan.

Dit hoofdstuk biedt u een uitvoerig overzicht van de streekeigen beplanting van de Noord-Hollandse erven, met praktische adviezen voor aanleg en onderhoud. In hoofdstuk 2 heeft u al kunnen lezen welke elementen karakteristiek zijn voor het erf in uw eigen streek. Deze elementen passen het beste in de streek waar u woont en eeuwenlange ervaring heeft geleerd dat deze soorten daar goed gedijen. Daarom kunt u op uw eigen erf het beste kiezen voor de in hoofdstuk 2 genoemde elementen.

Voor meer informatie over streekeigen beplanting en landschapselementen zie ook de website van Landschap Noord-Holland: www.landschapnoordholland.nl/landschapselementenregeling. Hier vindt u ook verschillende instructiefilmpjes voor aanleg en beheer van beplantingen.

58 HOOFDSTUK 5 | AANLEG EN ONDERHOUD VAN UW STREEKEIGEN ERFBEPLANTING 59 Laanbomen langs erfpadLaanbomen Aanleg bomenrij Enkele u bij voorkeur plant van op een afstand Bomen de 1e grootte van Bomen met kluit van 10-12 cm en een stamomtrek 8-12 meter. plantmateriaal. goedkoperslaan sneller aan en zijn dan groter in kunt afstand u op 4-6 meter Kleinere bomen van de 2e grootte voorkomen van bladval te de rij Om overlast is het beter planten. een bomenrij op de erfrand van de afstand op minimaal 5 meter om een sloot is het verstandig Langs de planten. bebouwing te onderhoudpad vrij houden. minimaal 1 meter van beplanting te van Bij machinaal onderhoud is een onderhoudpad nodig. van 3 meter Dubbele bomenrij InU plant de beide rijen verspringend. rij de van de 1e plant u bomen tussen de rijen. met 4 meter Bomen van de m afstand, op 8-12 grootte tussen de rijen. met 2 meter in de rij, u op 4-6 m afstand zet 2e grootte Lanen een bomenrij, richtlijnen als voor gelden dezelfde een laan Voor of afstand op 8-10 meter de 1e grootte ook bomen van hoewel korterzelfs Hierdoor raken in de rij de kronen geplant worden. op leeftijd en dat creëert gesloten jongere een mooi tunneleffect. es en iep zijn hiervoorLinde, geschikt. De laanbomen 0,5 meter Reserveer van de laan planten. van de verharding de breedte voor voor de ruimte Waar van de laanbomen per rij minimaal 8 meter. kunt langs de u bomen planten bomen ontbreekt, vrij uitgroeiende oprijlaan die u in een lei-, knot- of gekandelaberde vorm snoeit. Ook langs de laan gebruikt. wel fruitbomen worden Onderhoud nu en zo behalve onderhoud, weinig bomenrijEen of laan vergt per type tijdstip verschilt boom. Jongedan snoeien. Het juiste het voor meestal gesnoeid om de doorgang laanbomen worden geven. verkeer vorm te vrij en om de boom de gewenste houden te groeien. te omhoog laanboom hoortEen recht vanuit de hoofdstam Bomenrijen hebben grote waarde waarde Bomenrijen grote hebben grootte:, zomereik, es, iep, linde, beuk linde, iep, zomereik, es, grootte:, e grootte: es, schietwilg. 2e grootte: zachte zachte 2e grootte: schietwilg. es, grootte: grootte: winter- en zomereik, iep, linde, linde, en zomereik, iep, winter- grootte: e e grootte: zomereik, es, iep, linde, paarde paarde linde, iep, zomereik, es, grootte: e 1 Veenpolder: Kleipolder: 1 1 Droogmakerij: 1 Kustgebied: beuk (beuk alleen bij herenboerderijen), populier, walnoot, populier, beuk (beuk alleen bij herenboerderijen), of berk grond) zachte (vochtige 2e grootte: schietwilg. zwarte grond), berkruwe (droge els en veldesdoorn. (beuk alleen bij herenboerderijen) populier, walnoot, populier, (beuk alleen bij herenboerderijen) berk, 2e grootte: en zwarte veldesdoorn schietwilg. els. berk en zwarte els. kastanje, populier, walnoot, schietwilg. 2e grootte: 2e grootte: walnoot, schietwilg. kastanje, populier, en zwarteveldesdoorn els.

n n n n Elke boomsoort kan een bepaalde leven in de loop van zijn Bomen bereiken. die hoger kunnenmaximumhoogte bomen van de 1e grootte. noemen we dan 15 meter worden meter 10-15 ongeveer worden Bomen van de 2e grootte boomsoorten: gaat om de volgende Het hoog. Bomenrij, laanbomen Bomenrij, Gebruiken eindbeeld Kenmerkendbomenrij een onder de ruimte is de open voor leeftijdkroon. raken Op latere de kronen elkaar en vormen scherm. groen een hoog, Bomenrij op de erfrand voor natuur. Verschillende soorten zijn gebonden vleermuizen Verschillende natuur. voor houtige lijnvormig aan bomenrijen, windsingels en andere gebruiken om te oriëntatie, die voor Ze landschapselementen. jagen en als schuilplek. Door inheemse boomsoorten aan te aan de soortenrijkdom. kunt bijdragen planten u heel veel Populieren groeien snel, maar worden niet oud. Daarnaast niet oud. maar worden snel, groeien Populieren waaien er snel takken uit en zijn dus minder geschikt om toe passen. te Elzensingel

Gebruik en eindbeeld Een elzensingel is een smalle, lintvormige beplanting van zwarte els. Elzensingels dienen als windkering, perceelafscheiding, veekering en voor de houtoogst. Ook wordt in plaats van els wel wilg gebruikt. Als de stobben in de elzenhakhoutsingel ouder worden neemt ook de natuurwaarde toe. Op de oudere stobben groeien vaak mossen- en korstmossen. In de holten kunnen varens en andere vegetatie vestigen maar soms ook struiken zoals vlier. Zangvogels foerageren in de elzensingel. De waarde is des te groter omdat de natuurlijke struwelen in vele gebieden vrijwel geheel verdwenen zijn.

Aanleg Elzensingels worden geplant op vochtige en voedselrijke gronden, met de stammen op een afstand van 50 centimeter in de rij. De struikenrij wordt ongeveer 2 meter breed, rekening houdend met de meerstammige uitgroei na het afzagen (‘afzetten’). De Jonge elzensingel afstand van de boomstam tot de slootkant moet minimaal 3 meter zijn om er veilig met maaimachine langs te kunnen. Voor praktisch handmatig onderhoud is dit minimaal 1 meter. Bij afrastering is de afstand van de boomstam tot het raster minimaal 1.5 meter.

Onderhoud Elzensingels kunt u het beste onderhouden in een 6-jarige hakhoutcyclus. Daarbij wordt de boom op een hoogte van ongeveer 30 centimeter afgezet. De stobben groeien weer uit in een meerstammige vorm en na zes jaar kunt u ze opnieuw afzetten. Door het onderhoud gefaseerd uit te voeren spreidt u de werklasten èn de houtoogst.

Geschoren haag

Gebruik en eindbeeld Een geschoren haag dient om verschillende erfdelen van elkaar te scheiden of om het voorerf te begrenzen. Met een geschoren haag kunt u de moestuin, het bleekveld op het zijerf of het voorerf scheiden van de rest van het erf. In de kuststreek diende Oude elzensingel op erfrand een haag aan de wegkant als veekering voor het vee dat over de weg liep. U kunt een geschoren haag natuurlijk ook planten om het voorerf te verfraaien. Dat deden vooral de wat rijkere boeren. Met een haag schept u een aantrekkelijk leefgebied voor zangvogels, insecten en andere dieren. Hagen zijn ook belangrijk voor de oriëntatie en beschutting van trekkende dieren, waaronder amfibieën, vleermuizen en vlinders.

Soorten grove hagen zijn: n Kustgebied: zwarte els, veldesdoorn, liguster, eenstijlige meidoorn, hulst en op de grotere erven met statige boerderij ook haagbeuk of beuk. n Veenpolder: zwarte els, liguster en hulst. n Kleipolder: zwarte els, veldesdoorn, liguster en eenstijlige meidoorn. n Droogmakerij: zwarte els, veldesdoorn, liguster, meidoorn, hulst en op de grotere erven met statige boerderij ook haagbeuk of beuk.

Soorten sierhagen: buxus en berberis. Voor een goede groei van beuk kunt u een speciale ent-aarde gebruiken. Afgeraden wordt op de kleinere erven beuk en haagbeuk te gebruiken, daarvoor zijn deze niet passend. Haag langs voorerf

60 HOOFDSTUK 5 | AANLEG EN ONDERHOUD VAN UW STREEKEIGEN ERFBEPLANTING 61 Hakhoutbosje op erf Hakhout eens in de 10 jaar afzetten Snoeivorm haag Snoeivorm . U plant de bomen 2 m aan in vierkant in en tussen afstand 2 meter tot met 1.5 verband, de slootkant tot afstand de rijen. een meter Houdt u minstens handmatig onderhoudt en minimaal drie als u het perceel meter kunnen. met maaimachine langs te Bij gebruik van om er veilig de bosrand. tot afstand een meter afrastering houdt u minstens Onderhoud het eerst 8 jaar voor na 6 tot elzenhakhoutbosjeEen wordt U kunt het onderhoud een essenbosje na 8-10 jaar. afgezet, waarbij uitvoeren, u bijvoorbeeld elk jaar of om het gefaseerd kunt u de werklast Zo van het bosje afzet. èn de jaar een vijfde een algemene groeit de stoven Tussen spreiden. houtoogst Maai hakhoutbosjehet ruigtevegetatie. maaisel het jaarlijks zet en het bosje. op een hoop buiten Aanleg 2500 100 tot hakhoutbosjeEen meet zo’n Hakhoutbosjes zijn een belangrijke insecten, leefplaats voor kikkers, hermelijntjes, muizen, zangvogels, salamanders en allerlei gebruiken en vleermuizen deze Trekvogels planten. bijzondere zeldzame oriëntatiebosjes ter als rustpunt en er groeien en mossoorten in. Door een hakhoutbosje leggen schept u aan te allerlei en diersoorten voor planten nieuw leefgebied die gebonden in een hakhoutbosje.zijn aan de dynamiek van het beheersysteem Gebruik en eindbeeld Het hout van een hakhout- de boer of geriefhoutbosje leverde het maken voor van hekwerken, en timmerhout op, stook- hakhoutbos Een etc. bestaat uit één boomsoortbezemstelen, die in een vierkant aangeplant. De meest wordt of rechthoek boomsoorten Op gebruikte zijn es en els. in de veenpolder ook eik, of beuk gebruikt. In werden hazelaar de zandgronden gebieden is ook wilg geschikt. Kenmerkendnattere het voor Dat ligt is het geriefhoutbosje. en de kuststreek veenweidegebied het altijd op een apart zodat met een sloot er omheen, perceel, er niet bij kan.vee Hakhoutbosjes Onderhoud keer de hele haag scheren. per jaar Twee Aanleg haag aan door de struikenU legt een 4 tot in een rij planten, te van de haag kan De breedte van variëren per meter. 7 planten U kunt een of meer rijen struiken naast elkaar 1,5 meter. 0,5 tot worden. laten hoog 1,5 meter De haag 1 tot poten. Hoogstamboomgaard / losse fruitbomen

Gebruik en eindbeeld Een hoogstamboomgaard is meestal een omsloten stuk grond met hoogstamfruitbomen. Het fruit is bestemd voor eigen gebruik en voor de verkoop. De boomgaard kan in grootte verschillen en op verschillende manieren omsloten zijn, bijvoorbeeld door een sloot, heg of windsingel. Hoogstamfruit heeft de eerste vertakking boven de 1.80 meter. In veengebieden worden in verband met verzakking in de drassige grond ook halfhoogstamfruitbomen geplant. Hier ligt de eerste vertakking tussen 1,2 en 1,5 meter. De hoogstamboomgaard telt veel verschillende soorten fruitbomen. Er zijn vele variëteiten van appels, peren, pruimen, kersen etc. Wanneer het erf niet groot genoeg is voor een complete boomgaard, staan er vaak enkele fruitbomen verspreid over het erf, alleen voor eigen consumptie bedoeld. Boomgaard laten begrazen door schapen

Fruitbomen trekken veel dieren aan. In de holtes van oude bomen broeden steenuil en holenduif. Onder de boomschors krioelt het van de insecten die dienen als voedsel voor vogels, zoals boomkruiper en grote bonte specht. In het voorjaar trekt de bloesem hommels, bijen en zweefvliegen aan. In het gras onder de fruitbomen groeien paardenbloem, pinksterbloem en madelief. En natuurlijk kunt u ook zelf het hele jaar door volop van uw boomgaard genieten. Een zee van bloesem in het voorjaar, frisgroene bladeren in de zomermaanden, kleur en geur van rijpe vruchten en afstervende blad in het najaar en de schoonheid van de kale taken in een bevroren winterlandschap.

Aanleg De beste planttijd is november - december. Appelbomen zet u minimaal 10 meter uit elkaar, peren 8 meter en pruim en kers minimaal 6 meter. Bij gemengde aanplant van appel, peer en pruim bedraagt de plantafstand 8 meter. Bij aanplant samen met een bomenrij of een elzensingel moet u minstens 3 meter afstand houden tot de slootkant om er veilig met de maaimachine langs te kunnen en minimaal 1 meter bij handmatig onderhoud. De afstand van de boomgaard tot een bomenrij bedraagt minimaal 10 meter; die tot een elzensingel minimaal 6 meter. Steenuilen broeden in holtes in (fruit)bomen Onderhoud U snoeit de fruitbomen één keer per twee jaar. Traditioneel werd de boomgaard beweid met schapen, soms met paarden, pony´s of jongvee. Zorg bij beweiding voor rasters of korven rondom de bomen, zodat de dieren geen bast van stam en takken afknabbelen. Beweiding van de boomgaard levert een grazige vegetatie op, die zeer waardevol is voor de natuur. Zonder grazers kunt u ook met maaionderhoud een bloemrijke hooiland bereiken. U maait twee keer per jaar, na de bloei in juni en in augustus of september.

Tegenwoordig hebben steeds minder erfeigenaren vee om hun boomgaard te laten begrazen. Steeds meer boomgaarden liggen in een strak gemaaid gazon. Dit heeft verschillende nadelen. De boomgaard oogt niet meer natuurlijk. Bovendien neemt de natuurwaarde van de boomgaard sterk af doordat er nauwelijks kruidachtige planten staan als voedselbron voor insecten. Daarnaast ondervinden de fruitbomen in de zomermaanden sterke concurrentie van het gras om water en voedingsstoffen die belangrijk zijn voor groei en fruitproductie. Beheer uw boomgaard dus als bloemrijk hooiland. Boomgaard in het voorjaar

62 HOOFDSTUK 5 | AANLEG EN ONDERHOUD VAN UW STREEKEIGEN ERFBEPLANTING 63 grootte: grootte: e grootte: grootte: e grootte: ruwe berk, ruwe grootte: e grootte: beuk, zomereik, grootte: e grootte: hoogstamfruitbomen, grootte: e grootte: hoogstamfruitbomen, grootte: e grootte: berk zwarte (alleen droogmakerij), grootte: grootte: es, populier en schietwilg. 2 en schietwilg. populier es, grootte: grootte: beuk, eik, iep, linde, populier, beuk, populier, eik, linde, grootte: iep, e e e krent, lijsterbes en vuilboom. zwarte 3 els en veldesdoorn. hoogstamfruitbomen, krent en meidoorn. de zachte berkde zachte en zwarte 3 els. 1 Veenpolder: 1 Kleipolder en droogmakerij: 1 Kustgebied: walnoot, okkernoot 2 en schietwilg. els, haagbeuk, kers. 3 els, en zoete veldesdoorn es, iep, linde, paardekastanje, populier, walnoot, okkernoot paardekastanje, populier, linde, iep, es, 2 en schietwilg. krent, meidoorn en vuilboom.

Onderhoud dient u Wèl niet nodig. bomen is vrijwel Onderhoud van solitaire oude takken verwijderen. te die gevaar opleveren Solitaire boom op voorerf Poortwachters bij de entree bij de entree Poortwachters n n n

e grootte grootte e Inheemse soorten die men plant als solitaire grootte 6 tot 10 meter en die van bomen van de 3 en die van bomen van 10 meter 6 tot grootte e grootte. Als de ruimte voor twee bomen ontbreekt, dan kunt twee bomen ontbreekt, voor Als de ruimte grootte. e Aanleg grootte (kleiner dan 10 meter), bijvoorbeeld lijsterbes, mispel, (kleiner mispel, bijvoorbeeld lijsterbes, dan 10 meter), grootte meidoorn of sierkers. kweepeer, minder dan 6 meter. minder dan 6 meter. De benodigde ruimte kanDe benodigde ruimte in door verschillen sterk variëren bomen van de 1e grootte De kroon van volgroeide groeivorm. heeft een doorsnede van meer dan 10 meter; die van bomen van de 2 Solitaire bomen Solitaire Gebruik en eindbeeld of zijerf op het voor- of als markante bomen worden Solitaire boom in de hoek van het erf met Houd rekening geplant. soort het bij van een volgroeide en kroonbreedte de hoogte en de verhouding met de de gevel tot bepalen van de afstand een beuk zoals kan Zo een boom van de 1e grootte, bebouwing. en een kroon van meer dan 15 hoog worden meer dan 25 meter grote Bij een kleine doorsnede vormen. meter staat zo’n boerderij huis en erf. Kiesboom niet mooi in verhouding tot op kleinere erven boomsoort een kleinere voor liever en smallere van de 3 Aanleg van de verharding De minimaal 0,5 -1 meter laanbomen staan van de laan. Reserveer van 2 bomen inclusief de de breedte voor bomen van de voor de 20 meter de oprijlaan van rond breedte 1 Poortwachters Gebruiken eindbeeld geplant aan weerszijde bomen, Poortwachters zijn twee solitaire van de oprijlaan aan de erfkant Hiervoor van de wegsloot. vaak paardenkastanjes, beuken linden, of iepen worden gebruikt. Denk aan de toekomstige bij aanleg doorsnede van de kroon (vracht)verkeer. vrij en laat genoeg ruimte voor volgroeide bomen zijn: Onderhoud Opkronen zal noodzakelijk zijn. Dit gebeurt gemiddeld op er in ieder geval afhankelijk Zorg de situatie. van hoogte, 4 meter bedrijfsvoertuigen dat eventuele voor kunnen er vrij onderdoor rijden. u een enkele poortwachter aanplanten. Wilt u een enkeleu een enkeleWilt boom poortwachter aanplanten. geldt of meer doorsnede aan. Dit houd dan 10 meter planten, stadium is. kroon het moment dat de voor in volgroeid Boomgaard laten begrazen door schapen begrazen laten Boomgaard Voorerf / voortuin

Gebruik en eindbeeld De voortuin van een authentiek erf is vaak sober ingericht. De eenvoudigste en gemakkelijkst te onderhouden voortuin bestaat uit kruidenrijk gras, met soms enkele perken met eenvoudige boerensierplanten en solitaire bomen. Soms grazen er schapen. Daarnaast onderscheiden we de klassieke boerennutstuin. Dit is een sierlijke moestuin met vierkante of rechthoekige vakken. Behalve met groenten zijn de vakken ook beplant met bessenstruiken en/of snijbloemen, meestal vaste planten die karakteristiek zijn voor het boerenerf. Klassiek voorerf

Aanleg van een eenvoudige voortuin U zaait het voorerf in met een kruidenrijk grasmengsel tot aan de sloot. U kunt de tuin verder opfleuren met een rij hortensia’s langs de voorgevel en met sierlijke struiken als boerenjasmijn, sering, bruidsbloem, sneeuwbal of met solitaire bomen in het gazon. Bloembollen zorgen voor nog meer kleur en afwisseling in de voortuin. Dat laatste was voornamelijk gebruikelijk in de Schermer.

Onderhoud De eenvoudige voortuin laat u bij voorkeur begrazen door schapen. Ook kunt u hooibeheer toepassen. Een strak gemaaid gazon past qua uitstraling niet op een karakteristiek boerenerf. Bovendien is de natuurwaarde erg beperkt, omdat de dichte grasmat nauwelijks plaats biedt aan kruidachtige planten. Eenvoudig voorerf

Formeel voorerf

64 HOOFDSTUK 5 | AANLEG EN ONDERHOUD VAN UW STREEKEIGEN ERFBEPLANTING 65 Authentieke waaiervorm leibomen waaiervorm Authentieke Snoeivorm haaglindes Snoeivorm Moderne snoeivorm leibomen Moderne snoeivorm gekandelaberde gekandelaberde / haag-vorm haag-vorm / Onderhoud één keer per jaar snoeien vanaf een leeftijdLeibomen van 10 jaar. Aanleg plant u bij voorkeur langs de zuid- of zuidwestgevel. Leibomen Houd 4 meter bedraagt 2-3 meter. de gevel tot De afstand tussen de stammen. afstand Bij de haagvorm wordt de boom niet dicht op de stam gesnoeid, niet dicht op de stam gesnoeid, de boom wordt Bij de haagvorm in een blokvormige Als het deze haag geschoren. maar wordt uit dus breder groeit leiboomvorm haag op stam. Deze een ware Hiervoor het over van structuur. wordt is dichter en het bladerdek Gekandelaberdealgemeen linde gebruikt. bomen zijn bomen waarvan de zijtakken op korte van de stam zijn gesnoeid. afstand De takken bij de leibomen, maar staan niet in een vlak zoals in een vrije soorten vorm. Geschikte groeien hiervoor zijn linde of paardenkastanje.eventueel Gebruiken eindbeeld zijn karakteristiekLeibomen gesnoeide bomen waarvan de “twee- staan. De worden bomen ‘palmet’, takken in één vlak, een natuurlijk en vormen een Linden, zonnescherm. dimensionaal” paardenkastanje soorten, en iepen zijn geschikte maar ook leiden. en appel zijn geschikt om te vruchtbomen als peer Leibomen Leibomen bomenrijen langs gevels langs bomenrijen Gekandelaberde boom Gekandelaberde Knotbomen Als er ruimte is voor een ruigte vegetatie met waardplanten voor vlinders en andere insecten aan de randen van de struweelhaag Gebruik en eindbeeld wordt de natuurwaarde verder verhoogd. Knotbomen zijn bomen die worden geknot om gebruikshout te leveren. Knotten houdt in feite niets anders in dan de betreffende Aanleg boom eens in de paar jaar van zijn kruin te ontdoen waarna Voor een struweelhaag van 3-4 meter doorsnede plant u een deze weer uitloopt. Dit werd en wordt op grote schaal gedaan. dubbele rij struiken met 3 meter afstand tussen de rijen. In de rij Knotbomen zijn kenmerkend voor het Nederlandse landschap. In staan de struiken op 1,5 meter afstand van elkaar. De struweelhaag het cultuurlandschap zijn ze aanwezig als solitair, staan ze in rijen wordt 3 tot 4 meter hoog. of vormen ze grotere eenheden: grienden. In Noord-Holland staan knotbomenrijen op de oever langs water. Onderhoud De struiken in het tweede of derde jaar 50% uitdunnen tot een Als de knotten ouder worden neemt ook de natuurwaarde toe. breedte van 3-4 meter. U kunt ze om de 5 tot 7 jaar afzetten, dat wil Op de oudere knotten groeien vaak mossen- en korstmossen. In zeggen alle stammen en takken afzagen op ongeveer halverwege de holten kunnen varens en andere vegetatie vestigen maar soms uw kniehoogte, zodat ze daarna van onderaf weer kunnen uitlopen ook struiken zoals vlier. Daarnaast broeder er vogels in de knot. De en weer een dichte haag kunnen vormen. bekendste geknotte boomsoort is de wilg. Ook elzen, essen en populieren komen als knotboom voor: Windsingel / vogelbosje / houtwal n Veenpolder: wilg, es en els. n Droogmakerij: (niet als vervanging van de bomenrij op de Gebruik en eindbeeld erfranden bij grotere erven (erf breder dan 30 m)): es, els, populier Een gemengde windsingel bestaat uit beplanting met bomen en en wilg (wilg alleen aan dijken waar de waterstand hoog is). struiken die inheems zijn in Nederland. Een windsingel geeft een n Kleipolder: es, els, populier en wilg (wilg alleen aan dijken waar gesloten beeld, creëert luwte en privacy en schermt massieve, in de waterstand hoog is) het oog springende agrarische gebouwen af. Het assortiment van n Kust: els, populier, wilg (wilg alleen bij hoge waterstand). beplanting in de windsingel bestaat vooral uit sterke, robuuste U kunt de bomen het beste knotten in een zogenoemde windbestendige soorten. Leg windsingels alleen aan als een schotelvorm. Dit geeft de hoogste natuurwaarde. bomenrij onvoldoende zicht wegneemt op de grootschalige bedrijfbebouwing op het achtererf. De windsingel sluit dan aan Aanleg op de karakteristieke bomenrij rond het voorerf. De vorm van de Plant de knotbomen in een rij, 4-6 meter uit elkaar en knot ze op windsingel is rechthoekig. Een windsingel biedt een leefgebied 1,6 tot 1,8 meter hoogte. voor vele dieren plantsoorten.

Onderhoud Aanleg en onderhoud Wilgen en populieren om de 4 jaar knotten, essen om de 8 jaar, De windsingel vraagt meer ruimte dan een bomenrij. De breedte overige bomen om de 6 jaar. van een windsingel is 6 - 12 meter (3 - 6 rijen beplanting). Belangrijk is ook om ruimte vrij te houden langs de buitenste rij beplanting zodat de struiken een normale breedte mogen krijgen (tot 3 Struweelhagen meter in doorsnede). U kunt voor de aanleg het beste gemengd bosplantsoen (1 tot 3-jarige gewassen) en bomen met kluit Gebruik en eindbeeld gebruiken. Kies bij voorkeur bomen met een maat van rond Waar de ruimte ontbreekt om een hakhoutbosje of een de 10-12 cm (stamomtrek). De verhouding tussen boom- en windsingel te realiseren, kunt u overwegen een struweelhaag struikvormers is ruwweg 1: 3. Plant de struikvormers in strakke rijen aan te planten. Geschikte bomen voor een struweelhaag zijn of in wild verband. De boomvormers plant u op gelijke afstand van zwarte els, veldesdoorn, krent en meidoorn. Robuuste inheemse elkaar. Voor de afstand tussen de bomen kunt u de gebruikelijke struikvormers zijn aalbes, kruisbes, zwarte bes, framboos, Gelderse afstanden in een bomenrij aanhouden. roos, gele kornoelje, hazelaar, liguster, rode kornoelje, hondsroos en sleedoorn. Insecten en zangvogels worden o.a. aangetrokken door Houd rekening met een onderhoudpad van minimaal 1 meter bessen dragende, inheemse struiken in de struweelhaag. langs een sloot voor handmatig onderhoud van de slootkant als

66 HOOFDSTUK 5 | AANLEG EN ONDERHOUD VAN UW STREEKEIGEN ERFBEPLANTING 67 Windsingel Struweelhaag Knotwilgen pruik grote uitgegroeide Knotwilgen, gesnoeid recent Het voordeel van het wijker/blijver systeem is dat de windsingel sneller dicht is en van het wijker/blijver systeem Het voordeel De struikbeplanting krijgt nemen. aan te om zijn natuurlijke alle ruimte groeivorm Onkruid krijgt ontwikkelen om zich te ruimte veel en kan het jonge bosplantsoen Voordeel: Belangrijk is dat u na 10-15 jaar onderhoud nodig. is eerder Nadeel: Door de snelle groei de struiken door lichtgebrek waardoor hoog, zij te de wijkers Anders worden er uit haalt. De waait dan tussen de stammen wind en de windsingel onderaan open wordt. verdwijnen de struikvormers geldt eenVoor waarmee de windsingel zijn functie verliest. door, in en tussen de rijen. van 1,5 meter Bosplantsoencm of 80-100 cm van 60-80 plantafstand Maaisel moet het onkruid 2-3 jaar. in de eerste jaarlijksWel gemaaid worden gebruikt. wordt de struikbeplanting voor Het dunnen moet ook tijdig gebeuren, de worden. moet afgevoerd tweede selectieve Een dunning gebeurt Door 7-10 jaar na aanleg. keereerste binnen 3-5 jaar. groeien na 10- 15 jaar de wijkers om uit te halen, geeft op tijd de ruimte er uit te u de blijvers duurzame windsingel. een robuuste, tot Wijker/blijver plant u tweeBij het wijker/blijver namelijk een snel soorten systeem boomvormers, heeft, soort maar geen lang leven naast een langzaam groeiende in groeit, die snel de hoogte bereiken, stadium te soort.groeiende hebben meer tijd nodig om een volgroeid Die laatste op worden De boomvormers mee. jaren maar kan honderden soms zelfs vervolgens vele, kortereelkaar van wijker afstand Plant (4-5 meter). systeem geplant dan onder het eindbeeld om en om. Als wijker– blijver kunt u zwarte eik iep of els gebruiken, kunt als blijver u es, gebruiken. onkruid minder kans krijgt verdrukken. om de beplanting te Als algemene regel wordt 8-10 meter afstand in de bomenrij en ongeveer 3 meter afstand afstand in de bomenrij 3 meter en ongeveer afstand 8-10 meter wordt Als algemene regel van onkruid Het maaien en afvoeren is in de eerste tussen de struikvormers gehanteerd. body heeft voldoende de beplanting gekregen onontbeerlijk totdat om de bodem te jaren bedekken. Inboet beplanting) moet tijdig gebeuren. van uitgevallen aanplanten (opnieuw gebruiken. vorm van (100+ cm) te Bij deze formaat een groter is om bosplantsoen van Beter van de struiklaag het risicoaanleg bestaat echter dat de groei achterblijft aan door gebrek Het duurt de windsingel langer voordat uitdroging. van de wijkers, wind of snellere de luwte enige body heeft. overwoekeren. Nadeel: Voordeel: Voordeel: De aanlegkosten dunnen. zijn lager en u hoeft het eerst te jaar voor de windsingel pas na 5-10 Eindbeeld de voor op eindbeeld is het eindbeeld bepalend Bij de aanleg van een windsingel U plant de bomen en stuiken het eindbeeld en dus aan volgens van de aanleg. plantafstand verwijdert de groei gedurende geen bomen of struiken u uit de singel. de sloot niet vanaf het land wordt gemaaid. Bij machinaal onderhoud Bij machinaal is het onderhoudpad gemaaid. vanaf het land wordt de sloot niet in dit Reserveer uitleg verderop voor (zie de zoom voor breed. ook ruimte meter minimaal 3 kleipolders in veenpolders, kunt of droogmakerijen zoals gebieden u in In nattere hoofdstuk). maait. In u regelmatig dat zandgebieden kan Belangrijk is dan wel planten. een grasmat dit windsingel kiest Bij de aanleg van een ook, sproeien. moeten men zult u regelmatig maar dan of wijker/blijver. eindbeeld een van de twee beplantingssystemen: voor Vergroot de ruimte voor natuur op uw erf

Zoom de kans om te gaan groeien. Ook kunt u bij boeren- of natuurorganisaties in de omgeving bloemrijk hooi kopen en Gebruik en eindbeeld over de zoom verspreiden. Een zoom is een kruidachtige vegetatie direct langs een houtopstand of een struweel. De zoom verbindt de Onderhoud houtopstand met het gras- of bouwland of de grasbegroeiing Staan er in de zoom veel hoge planten die verstorend werken, van het erf. Deze vegetatie bestaat vooral uit hoog zoals grote brandnetel en akkerdistel, maai de zoom dan twee opschietende, overblijvende plantensoorten, zoals grazige of drie keer per jaar. Voer het maaisel af of zet het op een planten en ruigtekruiden van open terreinen, maar ook meer hoop. Neemt het aantal storingssoorten af en komen er meer schaduwminnende soorten. Dankzij de combinatie van dekking laagblijvende kruiden, dan volstaat eenmaal per twee tot vijf en voedsel heeft een zoom extra kwaliteit als leefgebied voor jaar maaien. Maai de zoom na het groeiseizoen, dan geeft u dieren. de planten de kans zaad te zetten. Maait u de zoom minder dan eenmaal per jaar, overweeg dan om elk jaar bijvoorbeeld Aanleg de helft van de begroeiing ongemoeid te laten. Dit gedeelte Leg de zoom aan langs de zuid- en westkant van bomenrijen, vormt dan een belangrijke schuil- en overwinteringsplaats voor windsingels, wilde hagen, heggen en bossen: hierop valt de dieren. U kunt natuurlijk ook eens in de drie of vier jaar maaien meeste zonneschijn. Dat leidt tot een grotere soortenrijkdom en dan iedere keer een derde, respectievelijk een kwart van de aan planten, dagvlinders en andere insecten. U creëert een oppervlakte doen. Wilt u de zoom als zoom behouden en niet zoom door het gedeelte waar u de zoom wilt hebben zodanig tot een struweel of beginnend bos laten ontwikkelen, verwijder te maaien dat houtige gewassen geen kans hebben om zich te dan geregeld jong opschot van struiken en bomen. Doe dat in de ontwikkelen. De in de bodem aanwezige bloemzaden krijgen zo herfst of winter.

Zoom van kruidachtige planten

68 HOOFDSTUK 5 | AANLEG EN ONDERHOUD VAN UW STREEKEIGEN ERFBEPLANTING 69 Net afgegraven plas-dras oever Net afgegraven Natuurlijke oever met moerasplanten oever Natuurlijke laten staan als overwinteringplaats staan als insecten.laten Deponeer voor geen U slootmateriaal of maaisel op de plasberm of het terrastalud. en deponeren perceel kunt op het aangrenzende het beste dit afvoeren. later Onderhoud op het terrastalud of de plasberm dat er geen vee er voor Zorg kan omstandigheden voedselarme komen. natte, Onder de zeer verstoring tot vorm van begrazing die daar heersen, leidt iedere met een goede kwaliteit afrastering Afzetten van de vegetatie. Maai laat het terrastalud of de plasberm zo is een vereiste. van de mogelijk. die na het verdwijnen Bij de schrale vegetatie, eenmaal per jaar maaien, ontstaat, volstaat pioniersvegetatie Belangrijk is dat u pas maait nadat de meestal in september. Enkele zaad hebben gezet. kleineplanten kunt gedeelten u Aanleg plasberm tijdstip om een leggenHet beste of terrastalud aan te en er kan is dan meestal goed droog De grond is juli of augustus. gemakkelijk vriest, kan hard gewerkt. niet te Als het worden het plasberm een of terrastalud Leg ook tijdens een vorstperiode. Graaf bij voorkeur de watergang. aan langs de zuidzijde van aan de tot een watergang langs een deel van een perceel net iets U maakt een terrastalud door de grond slootkant af. houden. U maakt een plasbermhoger dan de waterlijn te In tot vochtige deze graven. door net onder de waterlijn af te dan op een planten andere omstandigheden groeien natte gebruikelijke slootkant. varieert De breedte van één tot meestal rekening met Houd bij het bepalen van de breedte meter. zes op Let of gemaaid gaat worden. geschoond de manier waarop werkzaamhedenhet slootpeil (winterpeil-zomerpeil) tijdens de terrastaluds eindresultaat: en houd rekening met het gewenste Het terrastalud en de - plas/dras en plasbermen - onder water. reliëf gemaakt. Enig worden plasberm niet mooi vlak te hoeven een kleinschalige en drogere voor afwisseling van nattere zorgt plekken. beperkt tot wel blijven moeten De hoogteverschillen blijft. maaien mogelijk 10 cm, zodat Maakt u een plasbermcirca dan een rand langs graaf oever, gesitueerde langs een westelijk hetde slootkant niet af tot breed meter een van een half tot uitsteken om het water enigszins boven Laat deze waterniveau. breken. te de golven Natuurlijke oevers Natuurlijke Gebruiken eindbeeld en plasbermen van zijn verlaagde gedeelten Terrastaluds Terrastaluds watergang. aan een grenzend een perceel, maar staan zijn vochtig, de waterlijn.Deze liggen juist boven zijn juist onder de Plasbermen niet permanent onder water. Beide en staan permanent onder water. waterlijn gesitueerd flauw zeer maar hebben soms een zijn in principe horizontaal, De natuurwaardeverlopend talud. op een vegetatie van de terrastalud dan die hoger of plasberm veel is al na enkele jaren slootkant.van een gewone Takkenhoop, takkenwal of houtril Sowieso geldt dat twee kleine hopen meer waarde hebben voor de natuur dan één grote. In de loop van de tijd zal de hoop door Gebruik en eindbeeld vertering lager worden. U kunt dus geregeld nieuwe takken Het aanleggen van een takkenhoop, takkenwal of houtril biedt toevoegen. de mogelijkheid om snoeien kaphout netjes en goedkoop weg te werken. Een takkenwal of houtril is meestal een tot anderhalve Takkenwal of houtril meter hoog. Een takkenhoop kan twee meter hoog worden. Maak de takkenwal in de rand van een houtopstand of juist Zo’n takkenhoop, takkenwal of houtril heeft veel waarde voor loodrecht daarop, om de toegang te beperken of juist te natuur. Door een houtril of een takkenhoop aan te leggen biedt u verbeteren. Stapel de takken in de lengterichting, leg de dikkere voedsel- en schuilgelegenheid aan vogels, zoals winterkoning, en takken onderin en de dunnere takken daarbovenop. Mogelijk kunt insecten. Ook doet u daarmee wezel, bunzing en de gewone pad, u ook stobben onderin de takkenwal kwijt. Werk de houtril netjes een groot plezier. Een takkenwal of houtril ziet er beter verzorgd af door de takken tussen paaltjes te klemmen. Deze kunt u meestal uit dan een takkenhoop. zelf van het snoeihout maken. Het hout verteert langzaam. Bij de volgende onderhoudsbeurt kunt u het snoeimateriaal vaak weer Aanleg en onderhoud in dezelfde houtril kwijt. Verwerk geen snoeihout van fruitbomen Takkenhoop met kankerplekken of andere aantastingen in de hoop of wal om Leg een takkenhoop bij voorkeur op een rustig plekje op het erf verspreiding van de ziekte naar gezonde bomen te vermijden. of in een houtopstand, dieren kunnen er dan snel en veilig van profiteren. Leg dikke takken onderin en de dunnere er bovenop. Stort de takken niet los op elkaar, maar steek ze zoveel vast Bijen en insecten mogelijk in de hoop. U kunt dan meer takken kwijt en de hoop is Op uw erf kunt u diverse maatregelen treffen die ten goed steviger. Maak de hoop maximaal twee meter hoog. Heeft u veel komen aan bijen en insecten. takken, realiseer dan elders een tweede hoop. Zie www.landschapnoordholland.nl/soortbescherming.

Een takkenril biedt een leef plaats voor veel diersoorten Hommel

70 Wilt u meer weten?

Over het landschap en de geschiedenis van de Karakteristieke natuurwaarden op paardenhouderijen gemeente Waterland: in veengebieden n Historische verenigingen: Historisch Genootschap Wormer, Zijn er kansen voor karakteristieke natuur op paardenhouderijen [email protected], Stichting Historisch van Laag Holland?, Landschap Noord-Holland, 2013. Oost-Knollendam, www.oost-knollendam.nl n Het gemeente archief van Wormerland: Graslandbeheer in relatie tot paarden, www.waterlandsarchief.nl natuurlijke paardenweiden en omgaan met mest n Het landschap van Laag Holland: www.laagholland.nl Paard en Landschap van René Zanderink en Claartje van Andel. n Kernkwaliteiten Nationaal Landschap Laag Holland. Bos, I.J., 2012. Een systematische Nulmeting. Afrastering van paardenweiden, paardenbakken Landschap Noord-Holland, rapportnr. 12-004 en verlichting van paardenbakken Hekken, afrasteringen en verlichting, Landschap Noord-Holland, De constructie van de traditionele stolpboerderij 2009. ‘De stolp te Kijk’ van de Boerderijenstichting. Zie www.boerderijenstichting.nl Erfbeplanting en landschapselementen Leestekens van het landschap. 188 Landschapselementen Het verkrijgen van een financiële bijdrage in kort bestek van Landschapsbeheer Nederland, 2005. De website van Landschap Noord-Holland www.landschapnoordholland.nl of contact opnemen met Beheer van cultuurhistorische elementen Landschap Noord-Holland: 088-0064400. ‘Handboek Cultuurhistorisch beheer’. Landschapsbeheer Nederland, 2006. Fruitbomen De Pomologische vereniging Noord-Holland De verschillende modellen houten boerenhekken (zie handige adressen). per regio in Noord-Holland De brochure ‘Houten boerenhekken’ van Landschap Natuur op het erf Noord-Holland. LandschappenNL www.landschappen.nl: Landgoed Oostbroek Bunnikseweg 27, 3732 HV De Bilt.

Het beleid van de gemeente De website van de gemeente Worrmerland: www.wormerland.nl

De Provinciale Ruimtelijke Verordening Structuurvisie De website van de Provincie Noord-Holland: www.noord-holland.nl

71 Inheemse boomsoorten

Soorten gebruiken als: Landschapstypen kenmerken bijen

Nederlandse naam Wetenschappelijke naam bomen Maat boom Solitaire laanboom/ bomenrij haag (geschoren) haag (wild) Singel Leiboom knotboom Hakhout op erfalleen (als sierbeplanting) Kustlandschap Zandgebied (voedselrijk/nat) Zandgebied (voedselarm/droog) Keileemlandschap Aandijkingenlandschap Droogmakerijen Kleipolderlandschap Veenpolderlandschap rivierenlandschap Stuwwallenlandschap Schaduwverdragend zeewindverdragend snelgroeiend Groenblijvend nectar pollen Beuk Fagus sylvatica 1 * * * * * * * * * * * Eik, winter Quercus petraea 1 * * * * * * * h.dauw Eik, zomer Quercus robur 1 * * * * * * * * * * * * * h.dauw Es, gewone Fraxinus excelsior 1 * * * * * * * * * * e * * Grove den Pinus sylvestris 1 * * * * * * Iep, fladder Ulmus laevis 1 * * * * * * * * * * * Iep, gladde Ulmus minor 1 * * * * * * * * * * Iep, hollandse Ulmus hybride 1 * * * * * * * * * * * Iep, ruwe Ulmus glabra 1 * * * * * * * * * * * Linde, grootbladige Tilia platyphyllos 1 * * * * * * * * * * * * * 5 5 Linde, hollandse Tilia x vulgare 1 * * * * * * * * * * * * 5 5 Linde, kleinbladig Tillia cordata 1 * * * * * * * * * * * * * 5 5 Okkernoot Juglans regia 1 * * * * * * * * * Paarde kastanje Aesculus hippocastanum 1 * * * * * 5 5 Populier, grauwe abeel Populus canescens 1 * * * * * * * * * * * * Populier, ratel Populus tremula 1 * * * * * * * * * * e * * Populier, zwarte Populus nigra 1 * * * * * * * * Walnoot, zwart Juglans nigra 1 * * * * * * * * Wilg, schiet Salix alba 1 * * * * * * * * * * * * * * 5 5 Berk, ruwe Betula Pendula 2 * * * o * * * * * * * * * Berk, zachte Betula pubescens 2 * * * o * * * * * Els, zwarte Alnus glutinosa 2 * * * * * * * * * * * * * * * * * 0 1 Haagbeuk Carpinus betulus 2 * * * * * * * * * * Veldesdoorn Acer campestre 2 * * * * * * * * * * * * * 5 5 Zoete kers Prunus avium 2 * * * * * * * * * 5 5 Hoogstamfruitbomen Pit- en steenvruchten 3 * * * * * * * * * * * * 3 3 Hulst Ilex aquifolium 3 * * * * * * * * * * * * * 5 5 Jeneverbes Juniperus communnis 3 * * * Krent Amelanchier lamarckii 3 * * * * * * * * * * * * * 2 2 Lijsterbes Sorbus aucuparia 3 rij * * * * * * 0 3 Meidoorn, eenstijlige * Crataegus monogyna 3 * * * * * * * * * * * * * 1 1 Meidoorn, koraal * Crataegus rosiformis 3 * * * * * 1 1 Meidoorn, kruising * Crataegus x media 3 * * * * * * * 1 1 Meidoorn, tweestijlige Crataegus laevigata 3 * * * * * * * 1 1 Mispel Mespilus germanica 3 * 3 3 Sporkehout/ vuilboom Rhamnus frangula 3 * * * * * * 3 3 Wilg, amandel Salix triandra 3 * * * * * * 5 5 Wilg, bittere Salix purpurea 3 * * * * * * * 5 5 Wilg, bos Salix caprea 3 * * * * * * 5 5 Wilg, geoorde Salix aurita 3 * * * * * * * 5 5 Wilg, grauwe Salix cinerea 3 * * * * * * * 5 5 Wilg, kat Salix viminalis 3 * * * * * * * 5 5 Wilg, kraak Salix fragilis 3 * * * * * * * * 5 5

Bomen van de eerste grootte: >15m, Bomen van de 2e grootte: 10-15m, Bomen van de 3e grootte: <10m

72 Streekeigen struiksoorten

Soorten gebruiken als: Landschapstypen kenmerken bijen

Nederlandse naam Wetenschappelijke naam bomen Maat boom Solitaire laanboom/ bomenrij haag (geschoren) haag (wild) Singel Leiboom knotboom Hakhout op erfalleen (als sierbeplanting) Kustlandschap Zandgebied (voedselrijk/nat) Zandgebied (voedselarm/droog) Keileemlandschap Aandijkingenlandschap Droogmakerijen Kleipolderlandschap Veenpolderlandschap rivierenlandschap Stuwwallenlandschap Schaduwverdragend zeewindverdragend snelgroeiend Groenblijvend nectar pollen Bes, aal Ribes rubrum * * s * * * * * * * 5 5 Bes, kruis Ribes uva-crispi * * s * * * * * * * 5 5 Bes, zwarte Ribes nigrum * * * * * * * * * * 5 5 Boeren jasmijn Philadelphus species * 2 2 Bosrank Clematis vitalba * * * * * * * * 0 2 Brem Cytisus scoparius * * * * * * * 0 5 Bruidsbloem Deutzia species * 4 4 Chinees klokje Forsythia x intermedia * Duindoorn Hippophae rhamoides * * * * 3 3 Framboos Rubus idaeus * * s * * * * * * 5 5 Gelderse roos Viburnum opulus * * * * * * * * 1 1 Gele kornoelje Cornus mas * * * * * * * * * * 4 4 Hazelaar Corylus avellana * * * * * * * * * * 0 1 Hortensia Hydrangea macrophylla * * 1 1 Kamperfoelie, rode lonicera xylosteum * * 1 1 Kamperfoelie, wilde lonicera periclymenum * * * * * * * * * * 5 5 Kardinaalsmuts Euonymus europaeus * * * * * * * * * * Liguster, wilde Ligustrum vulgare * * * * * * e e e e * * * * * 4 4 Palmboompje Buxus sempervirens * * * Rode kornoelje Cornus sanguinea * * * * * * * * * * * 1 1 Rode ribes Ribes sanguinea * 3 3 Roos, duin Rosa pimpenellifolia * * * * 5 5 Roos, egelantier Rosa rubiginosa * * * * * * 5 5 Roos, honds Rosa canina * * * * * * * * * 5 5 Roos, rimpel Rosa rugosa * * * 5 5 Sering Syringa cultivars * Sleedoorn Prunus spinosa * * * * * * * * * 3 3 Sneeuwbal, wollige Viburnum lantana * * * 3 3 Taxus Taxus baccata * * * * * * * * * 0 3 Vlier Sambucus nigra * * * * * * * * * * 0 1 Vogelkers Prunus padus * * * * * * * * * * * * 3 3 Wilg, kruip Salix repens * * * * 5 5 Wilg, laurier Salix pentandra * * * 5 5 Zuurbes Berberis vulgaris * * * 5 5 e = alleen op erf o = overstaander s = struikbegroeiing meidoorn* = in sommige gebieden verboden i.v.m. bacterievuur

De rubriek ‘alleen op erf’ geeft aan dat de beplanting die daaronder staat aangegeven niet als landschappelijke beplanting mag worden aangeplant. Bij de rubriek ‘bijen’ is een onderverdeling gemaakt in nectar en pollen, in een classificatie van 1 t.m. 5, waarbij 5 de hoogste waarde aangeeft. Als er niets staat, is het geen bijenplant.

73 Handige adressen

Gemeente Wormerland Laag Holland De ervenconsulent Nederland www.wormerland.nl www.laagholland.nl www.ervenconsulent.nl Het Oversticht Bezoekadres Provincie Noord-Holland Aan de Stadsmuur 79-83 Koetserstraat 3, 1531 NX Wormer www.noord-holland.nl 8011 VD Zwolle T 038-4213257 Postadres Bezoekadres Provinciaal Bestuur Postbus 20, 1530 AA Wormer Dreef 3, 2012 HR Haarlem De ervenconsulent Noord-Holland T 075 651 21 00 Landschap Noord-Holland Postadres T 088-0064446 Landschap Noord-Holland Postbus 3007, 2001 DA Haarlem WZNH www.landschapnoordholland.nl T 023 514 31 43 T 072-5204459 E [email protected] Bezoekadres WZNH Adviescommissie ruimtelijke Rechte Hondsbosschelaan 24a Pomologische Vereniging kwaliteit 1851 HM Heiloo Noord-Holland Emmastraat 111, 1814 DP Alkmaar www.hoogstamfruitnh.com T 072-5204459 Postadres E [email protected] Postbus 222, 1850 AE Heiloo Secretariaat T 088-00 64 400 Oosterweg M 3, 1482 AH Purmer KNHS E [email protected] T 06 8123 8094 www.knhs.nl E [email protected] De Boerderijenstichting KNHS Servicedesk ‘Vrienden van de Stolp’ LandschappenNL T 0577-40 83 00 www.boerderijenstichting.nl www.landschappen.nl E [email protected]

Secretariaat Postadres KNHS-centrum Ermelo Schapenlaan 20, 1862 PW Bergen NH Postbus 121, 3730 AC De Bilt Postbus 3040, 3850 CA Ermelo T 072 581 68 88 T 030-2345010 T 0577-40 82 00 E [email protected] (niet voor reacties E [email protected] E [email protected] Boerderijen Beeldbank)

Agrarische Natuur- en Landschapsvereniging Water, Land en Dijken www.waterlandendijken.nl

Slenkstraat 70, 1441 MS Purmerend T 0299-437 463 E [email protected]

74 Colofon

Redactie Foto’s Alfred van Warmenhoven – Gemeente Wormerland Landschap Noord-Holland Filippien Koornneef – Projectleider Landschap Noord-Holland Boerderijenstichting Noord-Holland Inge Plaatsman – Projectleider Landschap Noord-Holland Historische foto’s: P. Gans, de Wijde Wormer en omstreken in de vorige eeuw Eindredactie Redscape: bewerkte foto’s paardenbakken H3: p.25 en 57 Marion de Boo Bert van As: H1: p 4 en 5.

Opdrachtgever Illustraties Gemeente Wormerland Nicky Schuurman – Projectmedewerker Landschap Noord-Holland Wilfried Jansen of Lorkeers – Arcadis Nederland BV Schrijvers Wouter Schik – Arcadis Nederland BV Filippien Koornneef – Projectleider Landschap Noord-Holland Nicky Schuurman – Projectmedewerker Landschap Noord-Holland Vormgeving & productiebegeleiding Mart Groentjes – Secretaris Boerderijenstichting Noord-Holland The KEY Agency, Schiphol-Rijk Anne Dillon – Junior Projectleider en Ervenconsulent Landschap Noord-Holland Aart Lodder – Projectmedewerker Landschap Noord-Holland Ingwer Bos – Projectleider Landschap Noord-Holland

Dit handboek is mogelijk gemaakt door:

75 € 10,00

Verkrijgbaar bij Landschap Noord-Holland

Ontwerp uw eigen erf – in de gemeente Wormerland Bent u eigenaar van een (boeren)erf in de gemeente Wormerland? En vindt u behoud van natuur en landschap in de gemeente belangrijk? Wilt u mensen laten meegenieten van uw erf? Met dit handboek herkent u de bijzondere elementen op uw eigen erf. U krijgt praktische tips om uw erf nog mooier en waardevoller te maken. Zijn bomenrijen of leibomen karakteristiek voor een erf in de gemeente Wormerland? Hoe zit het met de natuur op uw erf? Broeden er vogels in de hagen en verblijven er vleermuizen in de bomenrij? En hoe kunt u bouwen op uw erf zonder verlies van kwaliteit?

Leer hoe bijzonder uw eigen erf is. Stap voor stap maakt u zelf een ontwerpplan voor uw erf. Als gemeente willen wij samen met u de kwaliteit van het prachtige buitengebied bewaren. Dat vinden wij belangrijk, want uw erf draagt voor een belangrijk deel bij aan de uitstraling van de streek.

Gemeente Wormerland Landschap Noord-Holland Koetserstraat 3 Postbus 222 1531 NX Wormer 1850 AE Heiloo T 088 - 00 644 00 www.landschapnoordholland.nl

Landschap Noord-Holland zet zich in voor verbetering en ontwikkeling van de groene leefomgeving, zodat de kwaliteit voor gezond wonen, werken en recreëren behouden blijft. Wij zijn een groen onderzoeks- en adviesbureau en wij werken dagelijks aan de kwaliteit van natuur, landschap en cultuurhistorie in Noord-Holland. Dat werk doen wij met heel veel passie en enthousiaste medewerkers. Wij hebben veel ervaring in opdrachten voor bedrijven, de overheid en particulieren.