Kenniscentrum Insecten En Andere Ongewervelden

Home , Agapanthia irrorata, Altica oleracea, Cassida denticollis, Strepsiptera

nieuwsbrief juli 2017 en andere ongewervelden Kenniscentrum Insecten issn 0169-2402 EIS 65 2 Nieuwsbrief EIS 65 (2017)

NIEUWSBRIEF van EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden

Nummer 65 - juli 2017

Contactorgaan voor de medewerkers van de Figuur omslag: Gewone tweevleugel Cloeon dipterum. De laatste tijd neemt de aandacht voor eendagsvliegen (of haften) toe. Er is een Ento- EIS-werkgroepen mologische Tabel voor de imago’s en subimago’s in voorbereiding. Eendagsvliegen zijn de enige insecten die na vervelling tot gevleugeld Informatie: insect nog een keer vervellen (foto Daan Drukker). EIS Kenniscentrum Insecten Postbus 9517, 2300 RA Leiden tel. 071-7519314 Van de redactie [email protected] Het EIS-symposium Insecten voor plantenliefhebbers op 28 www.eis-nederland.nl januari in Utrecht was met 240 personen druk bezocht. Noteer www.facebook.com/EIS.Kenniscentrum.Insecten vast in uw agenda: op zaterdag 27 januari 2018 organiseren we weer een interessant symposium, met bestuivers als thema. We Wordt aan medewerkers gratis toegezonden. zoeken weer een locatie in het midden van het land. Na twee succesvolle 1000-soortenprojecten in 2016 slaan we in 2017 een keer over. In 2018 pakken we het groot aan. We Redactie: Roy Kleukers organiseren dan een groot evenement in het nieuwe nationaal park Hollands Duin, een groot gebied dat loopt van Hoek van Holland tot aan de Amsterdamse Waterleidingduinen. EIS © copyright 2017 Stichting EIS, Leiden organiseert daar, samen met diverse andere partijen, het 5000-soortenjaar. Al tijdens de eerste excursie op 6 januari Bijdragen kunnen worden gezonden aan de redactie: gaan we proberen om 1000 soorten te vinden. Een echte EIS Kenniscentrum Insecten, Postbus 9517, 2300 RA Leiden, uitdaging! [email protected] Het EIS-bureau is onlangs uitgebreid. Theo Zeegers helpt mee bij bestuiversprojecten en Daan Drukker ondersteunt onder DTP: André van Loon meer Bram Koese bij het werk voor het project DNA Water Drukwerk: Offsetdrukkerij Nautilus - Leiden scan van Naturalis. Marco de Haas doet een stage op het gebied van cicaden.

Roy Kleukers INHOUD

Werkgroepen ...... 3 EIS-nieuws ...... 5 Bestellijst EIS-publicaties...... 31 Overzicht EIS-werkgroepen...... 32 Deadline kopij EIS-nieuwsbrief 66: 30 september 2017 Werkgroepen 3 Werkgroepen

Spinnendoders (Pompilidae) van bijzondere vondsten. Op 22 mei werd een natuurbericht geplaatst op Nature Today over het haftenproject. In 2008 verscheen bij de Jeugdbondsuitgeverij “De spinnendoders van Nederland”. Het wordt dus tijd voor een nieuwe, ver- Daan Drukker beterde, versie. Deze zal echter heel anders van opzet zijn dan die van 2008. Was de laatste een typisch systematische tabel, van subfamilie, naar genus, naar soort, nu is gekozen voor een Wantsen (Heteroptera) indeling per sekse in vier groepen, gebaseerd op de kleur(en) van de cuticula. Op grond van goed zichtbare kenmerken bin- Het in voorjaar 2017 gestarte nen een groep wordt de soort bepaald. Bevatte de tabel uit 2008 wantsenproject is momenteel uitsluitend tekeningen, de nieuwe geeft een foto van een be- in volle gang. Het project is langrijk kenmerk. Bovendien zijn in deze tabel alle soorten die gericht op het verzamelen van in de Benelux voorkomen opgenomen. De tabel zal te zijner tijd waarnemingen van tien want verschijnen in de serie Entomologische Tabellen. senfamilies: Pyrrhocoroidea De eerste vondst in Nederland van de vuurspindoder Eoferreola (Pyrrhocoridae), Coreoidea rhombica haalde in 1999 zelfs de kranten. Sindsdien zijn regel- (Stenocephalidae, Rhopalidae, matig waarnemingen gedaan van de soort en zijn ecologie. Er is Alydidae en Coreidae) en Pen- Berend Aukema Theodoor Heijerman in zijn beperkte verspreidingsgebied in Nederland, de Veluwe, tatomoidea (Cydnidae, Thyre Vincent J. Kalkman

een duidelijke relatie vastgesteld tussen de wesp en een vol- ocoridae, Acanthosomatidae, 2016 Veldgids wantsen doende grote gastheerpopulatie van de lentevuurspin Eresus Scutelleridae en Pentatomi- deel 1 sandaliatus. De eerste vondst van de spinnendoder was niet dae). Hiervoor wordt samen- voor niets in een berm. Het imago is wat zijn energievoorzie- gewerkt met Waarneming.nl, ning betreft afhankelijk van nectar en bloeiende planten komen de Nederlandse Entomologi- in dit gebied vooral in bermen voor. Bovendien moeten gast- sche Vereniging en de jeugdbonden voor Natuurstudie. Samen heerplekken en nectarbronnen niet te ver uiteen liggen. In num- met de gegevens uit de landelijke collecties worden de waar mer 49 van Nederlandse Faunistische Mededelingen zal hier- nemingen gebruikt voor het vijfde en laatste deel van de Ver- over verslag worden gedaan. spreidingsatlas Nederlandse wantsen. In de periode 1 januari tot 15 juni zijn er 6500 waarnemingen verzameld waarvan het over- Hans Nieuwenhuijsen grote deel met foto. Waarnemingen zonder foto kunnen niet worden gebruikt. Door het verschijnen van deel 1 van de Veldgids Wantsen met alle soorten van het project, een poster van de Pen- Eendagsvliegen (Ephemeroptera) tatomoidea, een aantal excursies en vooral door het bijna dage- lijks valideren van alle ingediende waarnemingen is het animo Er wordt momenteel hard gewerkt aan twee nieuwe haften voor wantsen sterk toegenomen. Naast een groot aantal mensen publicaties: een nieuwe Nederlandse checklist en een Entomo- die af en toe waarnemingen doorgeven, is er nu een groep van logische tabel voor Nederland en België. Kennis over veldken- zo’n twintig mensen die zich gericht met wantsen bezighoudt en merken van de gevleugelde haftenstadia is schaars, dus bij de- zich probeert in te werken in de groep. Een mooi voorbeeld is de zen ook een oproep om eens naar imago’s en subimago’s te dit jaar gestarte Studiegroep Wantsen van het Natuurhistorisch kijken! Het zijn erg mooie beesten, en als je je waarneming met Genootschap Limburg. In het najaar vinden er nog verschillende foto invoert op Waarneming.nl kun je ook nog eens bijdragen excursies plaats. We hopen dat er dit jaar alles bij elkaar tussen de aan onze kennis van veldkenmerken. 15.000 en 20.000 gevalideerde waarnemingen worden verza- Verder zijn we nieuw leven in de haftenwerkgroep aan het bla- meld. zen. Stuur een mailtje naar [email protected] om je aan Voor deel V van de verspreidingsatlas (Coreoidea en Pentato- te melden voor de werkgroep. We zullen periodiek een haften- moidea) zijn inmiddels alle belangrijke Nederlandse collecties berichtje publiceren met bijvoorbeeld informatie over ‘haften- hotspots’, kennisdocumentjes over kenmerken en meldingen

Gewone tweevleugel Cloeon dipterum (foto Daan Drukker). Gewone pantserwants Eurygaster testudinaria (foto Bert Oving). 4 Nieuwsbrief EIS 65 (2017)

Vrouwtje priemwesp Mischoserphus arcuator (lengte 3,5 mm), familie Proctotrupidae (foto Kees Zwakhals).

wens, om samen met andere specialisten aan een overzicht van alle Hymenoptera in ons land te werken, kwam weer bovendrij- ven. Struikelblok voor zo’n overzicht vormen tenminste een vijftal superfamilies die in ons land slecht zijn bestudeerd, nl. de Ceraphronoidea, Cynipoidea, Diaprioidea, Platygastroidea en Proctotrupoidea. Voor het gemak heb ik die superfamilies hier samengevat onder de naam Procto’s. Ik startte met het maken van een naamlijst, gebaseerd op de mij beschikbare literatuur, van deze vijf superfamilies. En koos alvast enkele van die Van vrijwel heel Nederland zijn nu gegevens van Pentatomoidea bekend. Vooral Friesland, Groningen, Flevoland en West-Brabant zijn nog groepen om in de komende jaren aan te werken, zodat we in elk echt witte gebieden, maar waarnemingen uit heel het land zijn welkom. geval een beter idee krijgen van de soortenrijkdom van die groepen in ons land (zie ook Peeters 2015b, 2017). opgenomen door Berend Aukema en Dik Hermes en ingevoerd Vertegenwoordigers van de familie van de Diapriidae of neus- in Klasse. Per 31 december 2016 telde het bestand 52.987 re- wespen (zie foto) en haar directe verwanten ontpopten zich tot cords: 15.261 voor Coreoidea (28 soorten) en 37.726 voor Pen- een nieuwe uitdaging. Een groep van naar schatting 300 soorten tatomoidea. Coreoidea zijn aangetroffen in 1175 uurhokken en in ons land waarvan slechts enkele tientallen soorten gemeld Pentatomoidea in 1310 uurhokken (zie kaartje: 78,1% van de zijn. Inmiddels zijn de eerste stappen op dat gebied gezet (zie uurhokken met landschapselementen). Tijdens het project hopen Peeters 2015a, c, d, 2016a, b). we vooral een groot aantal van de lege uurhokken te bemonste- Maar er kwamen meer interessante wagons langs om op te sprin- ren. Los van invoer op Waarneming.nl zijn waarnemingen wel- gen. In 2016 overleed plotseling Pierre Thomas, een van de wei- kom bij Berend Aukema, coördinator van de EIS Werkgroep nigen in ons land waarmee ik over Diapriidae kon sparren en die Wantsen. me geholpen heeft bij de eerste stappen op dit terrein (Peeters et al. 2016). Ik heb de prachtige collectie van Pierre, die tijdelijk is Berend Aukema opgeslagen in het Natuurhistorisch Museum in Maastricht, inmiddels een paar keer bezocht en gebruikt als inspiratiebron voor mijn verdere studies. Pierre werkte voornamelijk aan Proc- Procto’s (Ceraphronoidea, Cynipoidea, Dia totrupidae of priemwespen. Hij heeft o.a. een databank en een prioidea, Platygastroidea, Proctotrupoidea) opzet voor een determinatietabel voor de genera en soorten van de Nederlandse priemwespen nagelaten. Via Paul Beuk, conser- Na de publicatie van de bijenatlas in november 2012 heb ik vator te Maastricht, heb ik deze documenten in handen gekregen even pas op de plaats gemaakt. De arthropoden hebben voor en inmiddels ben ik daarmee aan de slag gegaan. Het zou toch altijd een deel van mijn hart ‘gestolen’, daaraan geen twijfel! zonde zijn als het werk van Pierre niet verder zou komen dan een Maar ik was wel toe aan een nieuwe uitdaging, een nieuwe vergeten la en etiketten in een gigantische collectie. Een eerste groep om me over te verwonderen en om vervolgens (faunis- aanzet tot een bewerking van de Proctotrupidae in ons land is tisch) aan te werken. De vliesvleugeligen of Hymenoptera ver- inmiddels gemaakt (zie Peeters & Thomas 2017). Nieuwe arti- rassen me steeds weer en de drang om meer van die groep te kelen over de procto’s staan op de rails. weten nam toe. Korte tijd heb ik in de collectie van Naturalis Als je na dit verhaal interesse hebt kun je contact met me opne- enkele Symphyta-families opgenomen en daarvan een data- men en lid worden van deze nieuwe werkgroep. Je kunt de werk- bankje aangelegd om stukjes over te schrijven. Maar de parasi- groep ook ondersteunen door het aanbieden van je diensten of taire families trokken meer (Peeters & Kuper 2006, Peeters collectiemateriaal van deze wespengroepen. We zoeken nog een 2011, 2013). Mijn tijdelijke banen bij Mitox Amsterdam vanaf goede fotograaf die de prachtige wespjes van 1-5 mm en details 2014 hebben mijn horizon binnen de arthropoden aanzienlijk van die mini’s haarscherp kan vastleggen voor publicaties of b.v. verbreed. En mijn interesse in de Hymenoptera werd verdiept een websitebouwer voor een nieuwe website over deze groepen. met kennis van diverse parasitaire families waarnaar ik nog Er liggen ideeën en werk genoeg voor diverse medewerk(st)ers! nooit had omgekeken. De nieuwsgierigheid naar deze nieuwe groepen nam toe en langzaam vormde zich een beter beeld van Peeters, T.M.J. & J.T. Kuper 2006. De wesp Leucospis dorsi- de gehele orde der Hymenoptera in ons land. Een oude harte- gera (Hymenoptera: Chalcidoidea: Leucospidae) nadert EIS-nieuws 5

onze grens. – Nieuwsbrief sectie Hymenoptera van de fauna: 71-72. – In: T. Peeters, A. van Eck & T. Cramer NEV, Bzzz 24: 62-64. (red.), Natuurstudie in De Kaaistoep en aangrenzende ter- Peeters, T.M.J. 2011. Ibalia leucospoides in Nederland. – reinen in Tilburg. Verslag 2015, 21e onderzoeksjaar. TWM HymenoVaria 3: 54-56. Gronden BV, Natuurmuseum Brabant & KNNV-afdeling Peeters, T.M.J. 2013. Aulacus striatus in Nederland. – Hymeno Tilburg, 125 pp. Varia 6: 23-25. Peeters, T.M.J. 2016b. Bijdragen over Diapriidae 3. Labolips Peeters, T.M.J. 2015a. Bijdragen over Diapriidae 1. Hoe doe je innupta nieuw voor Nederland. – HymenoVaria 12: 18-20. dat ... een nieuwe wespenfamilie bestuderen? – Hymeno Peeters, T.M.J., A. Mol & K. van Achterberg 2016. Plotseling Varia 10: 20-25. een wespenspecialist minder: herinneringen aan Pierre Peeters, T. 2015b. Tangwespparasieten (Hymenoptera: Ismari- Thomas (1949-2016). – HymenoVaria 13: 55-58. dae) in De Kaaistoep: 41-46. – In: T. Peeters, A. van Eck & Peeters, T. 2017. Gaasvliegwespen (Hymenoptera: Heloridae) T. Cramer (red.), Natuurstudie in De Kaaistoep en aangren- in de Kaaistoep: 33-35. – In: T. Peeters, A. van Eck & zende terreinen in Tilburg. Verslag 2014, 20e onderzoeks T. Cramer (red.), Natuurstudie in De Kaaistoep en aangren- jaar. TWM Gronden BV, Natuurmuseum Brabant & zende terreinen in Tilburg. Verslag 2016, 22e onderzoeks KNNV-afdeling Tilburg, 104 pp. jaar. TWM Gronden BV, Natuurmuseum Brabant & Peeters, T. 2015c. Neuswespen (Hymenoptera: Diapriidae) KNNV-afdeling Tilburg, 80 pp. in De Kaaistoep: 47-50. – In: T. Peeters, A. van Eck & Peeters, T. & P. Thomas 2017. Priemwespen (Hymenoptera: T. Cramer (red.), Natuurstudie in De Kaaistoep en aangren- Proctotrupidae) in de Kaaistoep: 37-42. – In: T. Peeters, zende terreinen in Tilburg. Verslag 2014, 20e onderzoeks A. van Eck & T. Cramer (red.), Natuurstudie in De Kaai- jaar. TWM Gronden BV, Natuurmuseum Brabant & stoep en aangrenzende terreinen in Tilburg. Verslag 2016, KNNV-afdeling Tilburg, 104 pp. 22e onderzoeksjaar. TWM Gronden BV, Natuurmuseum Peeters, T.M.J. 2015d. Bijdragen over Diapriidae 2. Hoeveel Brabant & KNNV-afdeling Tilburg, 80 pp. genera kunnen we verwachten in Nederland? – Hymeno Varia 11: 61-66. Theo Peeters Peeters, T.M.J. 2016a. Neuswespen (Diapriidae) in De Kaai- stoep 2. Acropiesta macrocera nieuw voor de Nederlandse  EIS-nieuws

Nieuwe medewerker EIS: Daan Drukker Nieuwe medewerker EIS: Theo Zeegers

Mijn naam is Daan Drukker, 25 jaar en net afgestudeerde bio- Sinds 1 mei ben ik in dienst van EIS, met name voor het werk loog aan de universiteit van Wageningen. Tijdens mijn studie is rond ‘bestuivers’. Hoewel ik nooit professioneel bioloog geweest mijn interesse in planten en dieren steeds breder geworden, ben, breng ik decennia van ervaring mee als amateur. De lezer kan maar vooral mijn liefde voor insecten is erg gegroeid. Dit werd mij vooral kennen van de dazen- en boktorrentabellen en de versterkt tijdens mijn stage bij EIS, waar ik werkte aan een ta- Zweefvliegenatlas. Ik ben groot geworden in de Diptera (vliegen) bel voor de eendagsvliegen. Gelukkig kan ik een tijdje blijven maar kijk sinds enige jaren ook naar Aculeaten. Voor de werk- werken aan ongewervelden, want ik ben sinds kort aangenomen zaamheden voor EIS rond bestuivers is dat een ideale combinatie! als medewerker bij bureau EIS. Deze zomer maak ik veel velduren in en rond akkers op de Hoek- Ik zal mij de komende tijd gaan inspannen voor het DNA- se Waard en bij Rhoon, beide onder de rook van Rotterdam. Ver- barcoding-project, waarmee ik nauw samenwerk met Bram der ga ik met vrijwilligers experimenten doen om te kijken in Koese om van zo veel mogelijk Nederlandse macrofaunasoor- hoeverre zij in staat zijn de bijenbiodiversiteit in kaart te brengen, ten vouchers te verzamelen en fotograferen. Daarnaast ga ik me aan de hand van eenvoudige hulpinstrumenten (zoekkaarten). bezig houden met een aantal soortzoekers en validatieprojecten. Van huis uit ben ik theoretisch natuurkundige en ik breng daarmee ook de nodige kennis van statistiek mee. Na het veldsei- zoen is het plan dit in te zetten voor trendanalyses van verschillende groepen insecten in ons land. Van sommige groepen weten we hoe het gaat (bijen en hommels: dramatisch slecht), maar van veel andere groepen hebben we momenteel niet meer dan een subjectieve indruk (idem). Voor mij heeft het werk bij EIS eigenlijk maar één nadeel: dat ik niet meer op mijn supersnelle fiets naar het werk kan. Ik hoop jullie te zien of te spreken rond ‘bestuivers’. 6 Nieuwsbrief EIS 65 (2017)

Jaarverslag 2016 Opleiding Het complete jaarverslag is te vinden op eis-ne- Om meer waarnemers voor insecten te interes derland.nl/organisatie seren werden twee nieuwe posters uitgebracht: over wantsen en sprinkhanen. Er werden circa 20 Publicaties Soortzoekers (digitale determinatiesleutels) on Naast twee reguliere nummers van Nederlandse line gezet op Determineren.nederlandsesoorten. Faunistische Mededelingen werd het vierde deel nl, onder meer over het loopkevergenus Carabus, van de verspreidingsatlas wantsen uitgebracht schildwantsen en prachtkevers. Voor de jeugd (auteurs Berend Aukema en Dik Hermes). De ko- bonden voor natuurstudie werd een bijenkamp mende jaren wordt een atlasproject geor georganiseerd op de Strabrechtse heide.

Bijenkamp op de Strabrechtse Heide (foto Roy Kleukers).

ganiseerd om het vijfde en laatste deel van deze serie af te ronden. Entomologische Tabel 10 geeft een overzicht van de 36 soorten Nederlandse breedvoetvliegen, geschreven door Menno Ree mer en Herman de Jong. Maar liefst 12 soorten worden als nieuw voor de Nederlandse fauna gepubliceerd.

1000-soortendagen In 2016 organiseerde EIS maar liefst twee 1000-soortendagen, in Amersfoort en Haringvliet. In het stedelijk gebied van Amersfoort werden maar liefst 2582 soorten aangetroffen, waaronder enkele zeldzame. In het gebied van het Haringv- liet werd een nieuwe wants voor de Nederlandse fauna aangetroffen: Ochetostethus nanus. Daar naast werden nieuwe vindplaatsen van de ex treem zeldzame zandhom mel Bombus veteranus gevonden. In 2016 werd ook een uitgebreid rapport gepubliceerd over de succesvolle 1000-soor- tendag in het Merkske in 2015.

Vindplaatsen rond het Haringvliet van de zandhommel Bombus veteranus. EIS-nieuws 7

Ontdekkingen den, in Zuid-Limburg door Ivo Raemakers en bij In 2016 werden weer vele ontdekkingen gedaan Eindhoven door Ruut Aussums. op het gebied van insecten en andere kleine beestjes. Hierbij een selectie van bijzondere soor- Schijnkniptor Dromaeolus barnabita ten. Theodoor Heijerman en Pierre Thomas melden het voorkomen van deze kever in Nederland in Veermijt Analges corvinus het Natuurhistorisch Maandblad. De larven leven Deze veermijt is opgenomen op de eerste check- in dood hout. list van astigmate mijten in ons land, van de hand van Henk Sie- pel, Herman Cre- mers en Bert Vier- bergen. In totaal zijn nu 262 soorten astigmate mijten uit Nederland bekend. Ze bevat vooral veel mijten die heel soortspecifiek leven op vogels en zoogdieren, als parasiet

of commensaal. Schijnkniptor Dromaeolus barnabita (foto Theodoor Heijerman).

Vulpenstekelstrandbeerdiertje Batillipes pennaki Malvawants Oxycarenus lavaterae Deze 0,2 mm kleine diertjes werden door Frans In oktober 2016 vond Naomi Klunder enkele op- Roza gemeld in het tijdschrift Het Zeepaard. Dit merkelijke rode plakkaten op de stam van linde- mariene beerdiertje werd aangetroffen in de bo- bomen in Maastricht. Het bleek te gaan om enor- venste laag van nat strand langs de Oosterschelde. me aggregaties (tot wel 100.000 exemplaren) van de malvawants Oxycarenus lavaterae, een soort die nog niet eerder in ons land was aangetroffen.

Duistere wespblaaskop Leopoldius calceatus In 2015 en 2016 werd deze parasiet van plooivleugelwespen voor het eerst in ons land gevon-

Malvawants Oxycarenus lavaterae (foto Roy Kleukers).

De nieuwe soorten werden gepubliceerd in onder meer Nederlandse Faunistische Mededelingen en Entomologische Berichten en verwerkt in de soor- tenlijsten van het Nederlands Soortenregister.

Roy Kleukers 

Duistere wespblaaskop Leopoldius calceatus (foto Ruut Aussums). 8 Nieuwsbrief EIS 65 (2017)

Even voorstellen: Marco de Haas regionale organisaties een 5000-soortenjaar. Een jaar lang worden een groot aantal activiteiten georganiseerd om de diversiteit Als student Toegepaste Biologie aan de Aeres Hogeschool in van het gebied in kaart te brengen. Dit varieert van een kordag Almere loop ik een half jaar stage bij EIS. Hier houd ik mij voor zeebeesten tot een nachtvlinder big-night. Insecten en an- bezig met de cicadenfamilie Cixiidae (glasvleugelcicaden). Om dere ongewervelden gaan natuurlijk een groot deel van de soor- een goed beeld te krijgen van de verspreiding, ecologie en soortenlijst uitmaken en veel activiteiten zullen op voor EIS rele- ten in Nederland zoek ik collecties uit en determineer ik nage- vante groepen gericht zijn. Het jaar zal groots worden aange- noeg al het materiaal opnieuw. Daarnaast doe ik veel aanvul- pakt en bijna elk weekend zijn er activiteiten. Verschillende lend veldwerk, voornamelijk in de zuidelijke en oostelijke de- gebieden zullen worden bemonsterd met malaisevallen en pot- len van het land. Op deze manier hoop ik aan het eind van mijn vallen, we zijn van plan om een eik te vergassen en een totaal- stage een mooi overzicht te hebben van de Nederlandse Cixii- lijst van een boom te maken, er zullen kadavers worden uitge- dae-fauna. legd, er komt een speciaal macrofauna weekend en, niet onbe- langrijk, de zomerbijeenkomst van de NEV zal in het gebied plaatsvinden. De werkzaamheden worden uitgevoerd door vrijwilligers ondersteund door studenten, veldmedewerkers van Staatsbosbeheer en een aantal medewerkers van Naturalis. Er komt een centraal punt waar vergunningen kunnen worden aan- gevraagd. In de tweede helft van het jaar wordt een overzicht van alle activiteiten gepubliceerd. Op 6 januari 2018 vindt in Meijendel de aftrap plaats en gaan we proberen met excursies gericht op stranddieren, planten, mossen, vogels, waterdieren en insecten al 1000 dieren plantensoorten te zien. In het weekend van 25-27 mei 2018 vindt een groot aantal activiteiten plaats met afsluitend eten voor alle vrijwilligers. Tijdens het jaar worden inventarisatie activiteiten van vrijwilligers zo veel mogelijk ondersteund. Wil je gericht naar een bepaalde soortgroep gaan kijken neem dan contact op met Vin- cent Kalkman ([email protected])

Mijn interesse in de natuur begon, zoals bij velen het geval is, Vincent Kalkman bij vogels. Na een aantal jaren is deze interesse echter groten- deels verdrongen door insecten. Rondzwervend tussen allerlei Symposium Insecten voor plantenliefhebbers insectengroepen liet ik bekende groepen als libellen, dagvlin- ders en sprinkhanen passeren. Nadat kevers en vliegen ook Het EIS-symposium vond plaats op 28 januari 2017 te Utrecht. geen succes bleken kwam ik terecht bij de cicaden en wantsen. In totaal waren er ruim 240 deelnemers aanwezig die boeiende In Nederland komen ruim 400 soorten cicaden voor, maar hun verhalen voorgeschoteld kregen over de relatie tussen planten geringe formaat, de weinige Nederlandse literatuur en het gege- en insecten, onder meer van collegasoortenorganisaties Vlin- ven dat vele soorten niet makkelijk te determineren zijn zorgen derstichting en Floron. In de Mysterie Planten Competitie ervoor dat maar weinig mensen zich in deze groep verdiepen. moesten planten gedetermineerd worden op basis van de bijbe- Buiten mijn stage om concentreer ik mij voornamelijk op de horende insecten. Arnold Wijker was de winnaar. Cicadellidae (dwergcicaden), met ongeveer 300 soorten de grootste familie binnen de Nederlandse Auchenorrhyncha. Roy Kleukers Voornamelijk de subfamilie Typhlocybinae (bladcicaden) kan op mijn aandacht rekenen, deze subfamilie bevat vele prachtig gekleurde soorten. Cicaden zijn nagenoeg overal en in hoge aantallen aan te treffen. Het feit dat veel soorten monofaag zijn maakt het specifiek zoeken naar bepaalde soorten nog wat ge- makkelijker. Tot slot ontvang en determineer ik graag materiaal, voornamelijk Cixiidae zijn momenteel meer dan welkom! Neem dan contact met mij op via [email protected].

Aankondiging: 5000-soortenjaar Hollands Duin

Hollands Duin is een nieuw op te richten nationaal park wat een groot deel van de duinen van Zuid-Holland omvat. Het gebied loopt van Hoek van Holland tot de grens met Noord-Holland en beslaat strand, duin, binnenduinbos, landgoederen en enkele poldergebieden. Om het nieuwe nationaal park onder de aandacht te brengen en omdat het natuurlijk ook gewoon leuk is Het symposium was met ruim 240 deelnemers druk bezocht. organiseren EIS Kenniscentrum insecten, Dunea, Staatsbosbe- heer, Waarneming.nl en een groot aantal andere landelijke en EIS-nieuws 9

Aankondiging: Symposium Bestuivers 2018 Gasten van bijenhotels van Pieter van Breu gel weer te koop! Noteer vast in uw agenda: de jaarlijkse lezingendag van EIS vindt volgend jaar plaats op zaterdag 27 januari 2018 en heeft Bijenhotels zijn een ecosysteem op zich. Niet alleen nestelen er als thema ‘Bestuivers’. allerlei fraaie bijen en wespen, maar er zwermen ook allerlei interessante parasieten bij de gaat- John Smit jes. Het boek was al snel na verschijnen uitverkocht. Ondanks de beschikbaarheid als pdf op Bestui- Veldgids Bijen voor Nederland en Vlaanderen vers.nl bleef de vraag naar het gedrukte boek. Dat is nu weer te ver- In mei dit jaar zag de Veldgids Bijen voor Nederland en Vlaan- krijgen voor 27,50 euro (excl. deren het licht. Dit is een Nederlandse bewerking van de En- verzendkosten) door een een mail- gelse Field guide to the bees of Great Britain and Ireland. De tje te sturen aan [email protected]. Nederlands-Vlaamse uitgave is een initiatief van EIS Kenniscen- Roy Kleukers trum Insecten en werd uitgevoerd in samenwerking met diverse Ne- derlandse en Vlaamse bijenken- ners. Ten opzichte van de Engelse Aandacht voor exoten versie zijn 25 soorten toegevoegd. Een zelfde aantal niet bij ons be- EIS probeert al jarenlang op allerlei manieren exoten onder de kende soorten is weggelaten, zo- aandacht te brengen en zo signalering en monitoring te stimule- dat in totaal 275 soorten in dit ren. We schrijven bijvoorbeeld allerlei artikelen en natuur boek worden behandeld. Tiental- berichten over exoten en laten ook van ons horen op de radio en len Nederlandse en Vlaamse soor- in de kranten. ten ontbreken dus nog, maar deze Samen met de andere soortenorganisaties doen we dit ook in het zijn dusdanig zeldzaam dat het in Signaleringsproject Exoten, waarbij het Bureau Risicobeoorde- de praktijk niet vaak zal voorkomen dat een Nederlandse of ling & Onderzoeksprogrammering van de NVWA de opdracht- Vlaamse bij niet met dit boek op naam gebracht kan worden. gever is. Tijdens dit signaleringsproject worden de achterban en vrijwillige natuuronderzoekers geïnformeerd over exoten. Auteur: Steven Falk. Illustraties: Richard Lewington Afgelopen tijd hebben we voor dit project voor de exotenmo- Uitgave: Kosmos dule van het Soortenregister informatie van drie soorten uitge- Vertaling: Guido Keijl Bewerking en redactie: Menno Reemer Prijs: 39,99 euro Verkrijgbaar via boekhandels en diverse webshops.

Menno Reemer

Rapport bijenfauna Zuid-Holland

In opdracht van de Provincie Zuid-Holland heeft EIS Kennis- centrum Insecten een rapportage opgesteld getiteld De bijenfauna van Zuid-Holland: trends, prioritaire soorten en belangrijke gebieden.Vragen die beant- woord worden zijn onder andere: wat zijn de trends van de Zuid- Hollandse bijen, welke soorten zijn bedreigd, voor welke soorten heeft de Provincie een speciale verantwoordelijkheid en wat zijn EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden Stichting EIS is het kenniscentrum voor insecten en andere ongewervelden. De stichting doet onderzoek en geeft adviezen over beleid en beheer. Daar- naast houden we ons bezig met voorlichting en educatie. We hebben een belangrijke bijengebieden? De brede kennis over de ecologie, verspreiding en bescherming van ongewervelden. Het bureau werkt samen met ruim 1400 vrijwilligers verdeeld over meer dan 50 werkgroepen, elk gericht op een specifieke diergroep. Door dit netwerk van specialisten en vrijwilligers hebben we naast goede kennis over populaire groepen zoals libellen en sprinkhanen ook ruime expertise met be- rapportage is te downloaden van trekking tot andere insecten en ongewervelden. EIS Kenniscentrum Insecten Menno Reemer is daardoor in staat om projecten uit te voeren met betrekking tot een grote diversiteit aan diergroepen. de website Bestuivers.nl (zoek in De bijenfauna van Zuid-Holland: trends, prioritaire soorten en de nieuwsberichten onder Actu- belangrijke gebieden 2017 eel).

Menno Reemer

Vier van de tien nieuwe (potentieel) invasieve boktorren voor de Soort- zoeker Boktorren (foto’s Theodoor Heijerman). 10 Nieuwsbrief EIS 65 (2017)

werkt: het mediterraan kustdraaigatje Tapinoma darioi, de bok- tien waarnemingen van lieve- tor Monochamus sartor, de Japanse geelschildboktor Mono- heersbeestjes (met foto) hebben chamus alternatus, de grote Australische geelstreep Caenopla- ingeleverd ontvangen hem gratis. na bicolor en de Oost-Amerikaanse kersenboorvlieg Rhagoletis Heb je meer dan 10 waarnemin- cingulata. Hierbij worden naast foto’s steeds informatie gege- gen ingeleverd vermeld dat dan in ven over herkenning, gelijkende soorten, verspreiding, bioto- het opmerkingenveld. pen, levenswijze, relaties met andere soorten, schade en nut en essentiële literatuurbronnen. Ook hebben we de Soortzoeker Vincent Kalkman boktorren aangevuld met (potentieel invasieve) exoten, zodat waarnemers sneller tot een determinatie kunnen komen. Van deze soorten zijn originele foto’s gemaakt en die zijn verwerkt in de determinatietool: Acanthocinus griseus, Batocera lineo- lata, Trichoferus campestris, Monochamus sartor, Monocha- mus alternatus, Callidiellum rufipenne, Saperda candida en Aromia bungii. Tevens wordt op het Soortenregister van vele Snailsnap: maak een foto van een tuinslak en nieuw gemelde exoten zogenaamde exotenpaspoorten inge- draag bij aan evolutieonderzoek vuld, waarbij in een tabel informatie wordt gegeven. Op deze wijze blijft en wordt het Soortenregister het centrale informa- Klimaatverandering en verstedelijking zorgen voor een snel tiesysteem over de exoten die in ons land voorkomen. veranderende omgeving. In Nederland is de gemiddelde jaar- De projectpartners maken de gezamenlijke digitale nieuwsbrief temperatuur sinds 1950 met 1,5°C gestegen. Verstedelijking ‘Kijk op Exoten’. EIS schreef hiervoor artikelen over het medi- zorgt lokaal zelfs voor grotere temperatuurstijgingen en droog- terraan draaigatje, de Chinese wolhandkrab en Aziatische bok- te. Planten en dieren moeten zich aanpassen aan deze verande- torren. Wie het leuk vindt om zelf ook eens voor dit medium te rende omstandigheden. Maar kunnen zij dit wel snel genoeg? schrijven, is daarvoor van harte uitgenodigd en kan contact met De gewone tuinslak Cepaea nemoralis is een algemene soort in ons opnemen. Nederland. Tuinslakken komen in veel verschillende kleurvormen voor. De kleur van het huisje van de tuinslak bepaalt mede Jinze Noordijk, Ed Colijn & John Smit hoe goed de slak om kan gaan met hitte en droogte. Slakken met lichtere huisjes zullen bijvoorbeeld minder snel oververhit raken in de volle zon. Door klimaatverandering en verstedelij- Meerjarenplan 2017-2022 king wordt het dus steeds warmer in Nederland. Betekent dit dat tuinslakken daardoor ook lichter van kleur worden? In 2016 is het het meerjarenplan 2011-2016 van EIS geëvalu- Samen met Naturalis en Waarneming.nl probeert EIS daar mid- eerd en het nieuwe meerjarenplan vastgesteld. EIS stelt zich ten dels een ‘citizen science’ project achter te komen. Met de Snail- doel om de Nederlandse ongewervelde dieren in kaart te bren- snap kunnen makkelijk foto’s worden gemaakt en worden door- gen. Omdat dit ruim 20.000 soorten betreft is dit een grote op- gegeven aan Waarneming.nl. Vervolgens worden de foto’s door gave. EIS wil daarom het aantal actieve werkgroepen uitbreiden medewerkers van het project toebedeeld aan de verschillende tot minstens 70. We willen meer kleurvormen op basis waarvan er een uitspraak kan worden nieuwe waarnemers opleiden, on- gedaan over de verdeling van de kleurvormen over Nederland. der meer door het organiseren van Meer informatie over het project is te vinden op: www. atlasprojecten. Thematisch zal er eis-nederland.nl/snailsnap. Voor meer informatie: Niels Ker- speciale aandacht zijn voor bestui- stens ([email protected]). vers, macrofauna, houtbewonende fauna en stedelijke omgeving. Het Vincent Kalkman plan kan hier worden ingezien: www.eis-nederland.nl/over-eis/ organisatie.

Roy Kleukers

Atlas lieveheersbeestjes

De verspreidingsatlas lieveheersbeestjes werd eind juni gepubliceerd als onderdeel van een themanummer van het tijdschrift Entomologische Berichten. Het themanummer is geheel gewijd aan lieveheersbeestjes en bevat naast de atlas zeven andere artikelen. De atlas geeft een uitgebreid overzicht van de kennis over de verspreiding, fenologie, biotoop en levenswijze van de Nederlandse lieveheersbeestjes. Het themanummer is te bestellen door het formulier op www. eis-nederland.nl/lhb in te vullen. Het nummer kost 3 euro (exclusief portokosten). Waarnemers die in 2016-2017 meer dan EIS-nieuws 11

Bijen van het Dwingelderveld Bijen Overijssel

In 2016 heeft EIS in opdracht van Natuurmonumenten een in- De provincie Overijssel is de afgelopen jaren bezig geweest ventarisatie uitgevoerd van de bijen van het Dwingelderveld. met het opstellen van een bijenagenda teneinde de achteruit- Dit was deels een herhaling van de inventarisatie van 17 jaar gang van de bijen een halt toe te roepen. Deze agenda is inmid- geleden, waarvan tien deelgebieden opnieuw zijn onderzocht, dels door tientallen partijen ondertekend en er is een kerngroep aanvullend zijn nog vijf nieuwe deelgebieden meegenomen. gevormd waarin diverse partijen vertegenwoordigd zijn, waar- Het belangrijkste doel was de diversiteit van het gebied in kaart onder EIS. Doel van de kerngroep is om de verschillende werkte brengen en waar mogelijk een vergelijking trekken met de velden met elkaar te verbinden en een kwaliteitsborging te ge- vorige inventarisatie. Aanvullend was er de nadrukkelijke vraag ven. De eerste stap die nu gezet gaat worden is het in kaart naar een analyse van de eventuele impact van voedselconcur- brengen van alle initiatieven die lopen in de provincie. Kortom rentie tussen honingbijen en wilde bijen. bent u actief in de provincie Overijssel en heeft u zich ingezet In totaal zijn er 87 soorten bijen aangetroffen. De meest bijzon- voor bijen of bent u dat van plan, vul dan hier de enquête in: dere zijn tormentilzandbij Andrena tarsata (Rode Lijst: ernstig https://nl.surveymonkey.com/r/bijenoverijssel bedreigd), heidehommel Bombus humilis (Rode Lijst: bedreigd) en de zeldzame zadeldwergzandbij Andrena falsifica. Voor alle John Smit drie de soorten geldt dat deze vrijwel uitsluitend nog in de provincie Drenthe voorkomen en waarvoor het Dwingelderveld een belangrijk rol speelt in het behoud van de soort in Neder- Nederlandse Faunistische Mededelingen land. Of zelfs mogelijk de enige huidige bekende populatie bevat, zoals in het geval van A. tarsata. Nummer 48 van NFM bevat een groot aantal relatief korte artikelen, met een grote variatie aan onderwerpen. Veel kevers, vliegen en wespen, maar ook wantsen, cicaden, een pissebed, watermijt, garnaal en zelfs de cactusworm. Wie Nederlandse Faunistische Mededelingen en Entomologi- sche Tabellen wil ontvangen kan voor 22,50 euro per jaar dona- teur worden van EIS, zie www.eis-nederland.nl/over-eis/dona- teur-worden.

1 T. Faasen – Zwervende platbek Pipiza accola nieuw voor Nederland (Diptera: Syrphidae) 7 Th. Heijerman & G.J.A.M. Lommen – Polistichus con- nexus, een nieuwe loopkever voor Nederland (Coleoptera: Carabidae) De heidehommel is een van de belangrijkste bijensoorten van het 15 Th. Zeegers & K. Goudsmits – De gestreepte distelboktor Dwingelderveld (foto John Smit). Agapanthia cardui nieuw voor Nederland (Coleoptera: Cerambycidae) Naast bovengenoemde soorten zijn er nog 13 andere soorten 19 M.B.P. Drost & Th. Heijerman – Rhizophagus fenestralis, van de Rode Lijst aangetroffen. Drie karakteristieke soorten een nieuwe keversoort voor Nederland (Coleoptera: Mo- zijn helaas niet teruggevonden en het is onduidelijk of deze nog notomidae) in het gebied voorkomen: noordelijke klaverzandbij Andrena 27 A.W.M. Mol & C.J. Zwakhals – De houtwesp Tremex en intermedia (Rode Lijst: gevoelig), heidekegelbij Coelioxys co- zijn drie Megarhyssa-sluipwespen in Nederland (Hymen- nica (Rode Lijst: bedreigd) en ericabij Megachile analis (Rode optera: Siricidae, Ichneumonidae) Lijst: kwetsbaar). 39 A.W.M. Mol – De bladwesp Macrophya crassula toch in Voor de mogelijke impact van eventuele voedselconcurrentie Nederland (Symphyta: Tenthredinidae) tussen wilde bijen en honingbijen is een samenvatting gegeven 45 B. Aukema, T. Martens, N. Klunder & J. Prijs – Nieuwe en van de gepubliceerde recente inzichten en een kaart gegeven interessante Nederlandse wantsen vii (Hemiptera: Hete- van de impact van de standplaatsen van de bijenkasten op het roptera) gebied, rekening houdend met een actieradius van een kleine 55 C.F.M. den Bieman & J.D.M. Belgers – Drie dwergcica- 2,5 kilometer, terwijl dit kan oplopen tot wel 6 kilometer. Uit de den nieuw voor Nederland: Alebra neglecta,Allygus macu- betreffende kaart blijkt duidelijk dat het hele gebied onder in- latus en Penestragania apicalis (Homoptera: Auchenor vloed staat van honingbijen. We adviseren om bij het plaatsen rhyncha: Cicadellidae) van honingbijkasten rekening te houden met terreindelen die 63 M.P. Berg & A. Krediet – De kalkribbel Haplophthalmus voor bijzondere bijen van belang zijn. Het Dwingelderveld is montivagus, een nieuwe pissebed voor de Nederlandse een bijzonder gebied met een bijzondere bijenfauna. Het rap- fauna (Isopoda: Trichoniscidae) port is te downloaden van onze website: www.eis-nederland.nl/ 69 M.J. Sanabria & M. Scheepens – Piersigia koenikei, een rapporten. zeldzame watermijt nieuw voor Nederland (Acari: Hy- drachnidia) John Smit 75 M.A. Faasse – The first record of the skeleton shrimpCaprel la scaura in Northwestern Europe (Crustacea: Amphipoda) 79 G.W.N.M. van Moorsel, M.A. Faasse, D. Tempelman & M.S.S. Lavaleye – De cactusworm Priapulus caudatus in Nederland (Priapulida) 12 Nieuwsbrief EIS 65 (2017)

Nieuwe publicaties Jeugdbondsuitgeverij

De Jeugdbondsuitgeverij is de laatste tijd zeer actief met het uitbrengen van insectentabellen. Naast de vijfde druk van de sprinkhanentabel zijn er in 2017 maar liefst drie fraaie, nieuwe tabellen verschenen: over kniptorren (Anne Krediet & Koen Verhoogt), roofvliegen (Reinoud van de Broek & André Schul- ten) en wolzwevers (John Smit). De laatste twee zijn tabellen nieuwe stijl. Hierbij staan niet de dichtome sleutels, maar de fraaie veldfoto’s centraal. Een toegankelijke nieuwe manier van determineren, die zeer zal aanspreken bij natuurfotografen en waarnemers van Waarneming.nl. De prijs is zoals gebruikelijk weer zeer schappelijk: sprinkhanen (7 euro), kniptorren (5 euro), roofvliegen (14 euro) en wolzwevers (7 euro). Te bestellen bij www.jeugdbondsuitgeverij.nl/insecten.

Roy Kleukers

87 Th. Zeegers – De zwarte vlieg Bibio longipes, een late herfstsoort nieuw voor Nederland (Diptera: Bibionidae) 95 E. de Bree – Twee soorten van het vliegengenus Diastata nieuw voor Nederland (Diptera: Diastatidae) 103 P.L.Th. Beuk & J.D.M. Belgers – Een herziene checklist van de Nederlandse Lauxaniidae (Diptera: Lauxaniidae)

Entomologische Tabellen

In 2017 is deel 11 over de Nederlandse watermijten (auteur: Harry Smit) in voorbereiding. Deze zal aan het eind van het jaar verschijnen. Daarnaast wordt er door auteurs gewerkt aan diverse delen, onder meer schietmotten, springstaarten (genera), aaskevers en eendagsvliegen.

Roy Kleukers

Nederlands Soortenregister

In juni is de nieuwe soortenlijst voor soorten van mariene en brakke wateren in www.nederlandsesoorten.nl verwerkt. Onder- zoekers van Naturalis Biodiversity Center, Wageningen Marine Research en GiMaRIS hebben deze lijst van 1909 soorten opgesteld. De Noordzee telt 1284 soorten, waarvan 6% exoten. Via het Uitgebreid zoekscherm kan de lijst gefilterd worden. De website bereikte in juni een mijlpaal. Er zijn nu meer dan 10.000 soorten van minstens één foto voorzien.

Roy Kleukers EIS-nieuws 13

2582 soorten planten en dieren in Amersfoort ven. Larven van de kriebelmug Simulium noelleri werden aangetroffen in de Heilgenbergerbeek, een teken van een goede Samenstelling: Ed Colijn, Kees Quaadgras (KNNV Amers- waterkwaliteit. Waarschijnlijk de meest bijzondere waarneming foort), Kees de Heer (KNNV Amersfoort), Renée van Assema was die van de tangwesp Dryinus collaris. Dit wespje dat para- (gemeente Amersfoort) & Roy Kleukers siteert bij cicaden was nog maar drie keer eerder in ons land gevonden. In 2016 vond het 1000-soortenproject Amersfoort plaats, naar Het 1000-soortenproject toont aan dat in de stedelijke omgeving aanleiding van de opening van Het Groene Huis op Landgoed een grote biodiversiteit kan voorkomen. Dat is goed nieuws voor Schothorst. Honderden waarnemers onderzochten parken, weg- in natuur geïnteresseerde burgers. Er valt veel te genieten in de bermen, ruige terreintjes en tuinen. Er werden maar liefst 2582 eigen leefomgeving. Maar er blijken ook allerlei bijzonderheden soorten binnen de gemeentegrenzen aangetroffen. Uiteraard de gevonden te kunnen worden, waardoor de kennis over de Neder- ‘usual suspects’ in de stad, zoals bezemkruiskruid, gewone pad landse natuur verder vergroot wordt. en grote bonte specht, maar er werden ook diverse bijzonderhe- Het 1000-soortenproject was een gezamenlijk initiatief van den gevonden. IVN, KNNV, Vogelwacht, Waarneming.nl en EIS Kenniscen- Het groot takmos is een zeldzaam korstmos, dat net buiten het trum Insecten. Het is verheugend om te zien dat dit project en- centrum van Amerfoort gevonden werd op een boom. Het heide- thousiasme heeft opgewekt bij vrijwilligers om vanuit Het Groe- blaaskaakje is een blaaskopvlieg die parasiet is bij bijen. Dit bij- ne Huis de Amersfoortse natuur verder in kaart te brengen. Zo zondere vliegje werd in het zuidwesten van de gemeente gevon- zal er de komende jaren gewerkt worden aan onder andere mie- den op een schraal terreintje. De klimaugurk is een exotische ren, vlinders en mossen. Daarbij zullen ongetwijfeld weer aller- plant die zich lijkt uit te breiden in ons land. Dit is pas de derde lei bijzondere soorten worden gevonden. Er is zelfs een idee vondst in ons land. Het viervlekkapoentje is een zeldzaam lieve- ontstaan om met leerlingen van de Amersfoortse basisscholen de heersbeestje, dat gevonden werd in een tuin de wijk Lage Ho- verschillende soorten lieveheersbeestjes te gaan tellen.

Enkele bijzonderheden van het 1000-soortenproject in Amersfoort: klimaugurk Akebia quinata (foto Marcel Hospers), de tangwesp Dryinus collaris (foto Vincent Kalkman), breed takmos Ramalina canariensis (foto Arie van den Bremer) en de kriebelmug Simulium noelleri (foto Bram Koese). 14 Nieuwsbrief EIS 65 (2017)

Animalia - Dieren Marpissa muscosa - Schorsmarpissa Cylindroiulus punctatus - Knotskronkel Annelida - Ringwormen > Hirudinea - Pseudeuophrys lanigera - Huisspringspin Julus scandinavius - Grote knotspoot Bloedzuigers > Arhynchobdellida Salticus scenicus - Huiszebraspin Arthropoda - Geleedpotigen > Entognatha > Erpobdellidae Scytodidae Collembola - Springstaarten Erpobdella octoculata - Achtogige bloedzuiger Scytodes thoracica - Getijgerde lijmspuiter Cyphoderidae Hirudinidae Segestriidae Cyphoderus albinus - Mierenspringstaart Haemopis sanguisuga - Onechte paardenbloed Segestria bavarica - Muurzesoog Dicyrtomidae zuiger Segestria senoculata - Boomzesoog Calvatomina nr superba Annelida - Ringwormen > Polychaeta - Tetragnathidae Entomobryidae Borstelwormen > Opisthopora Metellina segmentata - Herfstspin Entomobrya albocincta Lumbricidae Pachygnatha degeeri - Kleine dikkaak Entomobrya nivalis Lumbricus terrestris - Regenworm Tetragnatha extensa - Gewone strekspin Orchesella cincta Arthropoda - Geleedpotigen > Arachnida - Theridiidae - Kogelspinnen Orchesella villosa Spinachtigen > Araneae - Spinnen Dipoena melanogaster - Gemarmerde galgspin Sminthurididae Agelenidae - Trechterspinnen Enoplognatha ovata / latimana - Gewone of Sminthurides aquaticus Agelena labyrinthica - Gewone doolhofspin Vergeten tandkaak Tomoceridae Eratigena atrica - Gewone huisspin Paidiscura pallens - Kleine boskogelspin Tomocerus minor Tegenaria domestica - Grijze huisspin Parasteatoda lunata - Prachtkogelspin Arthropoda - Geleedpotigen > Insecta - Textrix denticulata - Gewone staartspin Parasteatoda tepidariorum - Broeikasspin Insecten > Coleoptera - Kevers Amaurobiidae Platnickina tincta - Zwartringkogelspin Anobiidae - Klopkevers Amaurobius fenestralis - Huiskaardespin Simitidion simile - Witvlekheidekogelspin Ptilinus pectinicornis Amaurobius ferox - Grote kaardespin Steatoda bipunctata - Koffieboonspin Anthicidae - Snoerhalskevers Anyphaenidae Steatoda grossa - Grote Steatoda Notoxus monoceros - Eenhoornige snoerhals Anyphaena accentuata - Struikspin Thomisidae - Krabspinnen kever Araneidae - Kruisspinachtigen Diaea dorsata - Groene krabspin Anthribidae - Boksnuitkevers Agalenatea redii - Brede wielwebspin Ozyptila praticola - Gewone bodemkrabspin Anthribus nebulosus Araneus diadematus - Kruisspin Xysticus cristatus - Gewone krabspin Bruchela rufipes Araneus quadratus - Viervlekwielwebspin Xysticus ulmi - Moeraskrabspin Choragus sheppardi Araneus sturmi / triguttatus Arthropoda - Geleedpotigen > Arachnida - Platystomos albinus - Witte boksnuitkever Araniella cucurbitina - Gewone komkommer Spinachtigen > Ixodida - Teken Attelabidae - Bladrolkevers spin Ixodidae - Schildteken Deporaus betulae - Berkenbladrolkever Argiope bruennichi - Wespenspin Ixodes ricinus - Schapenteek Brentidae - Spitsmuisjes Cyclosa conica - Kegelspin Arthropoda - Geleedpotigen > Arachnida - Exapion fuscirostre Gibbaranea gibbosa - Boomknobbelspin Spinachtigen > Opiliones - Hooiwagens Nanophyes marmoratus Larinioides cornutus - Rietkruisspin Phalangiidae Perapion curtirostre Larinioides sericatus - Brugspin Mitopus morio Perapion violaceum Mangora acalypha - Driestreepspin Odiellus spinosus Pirapion immune Neoscona adianta - Heidewielwebspin Oligolophus tridens - Drietandhooiwagen Protapion apricans Nuctenea umbratica - Platte wielwebspin Opilio canestrinii - Rode hooiwagen Protapion assimile Zilla diodia - Maskerspinnetje Rilaena triangularis - Voorjaarshooiwagen Buprestidae - Prachtkevers Zygiella x-notata - Venstersectorspin Arthropoda - Geleedpotigen > Arachnida - Agrilus spec. Clubionidae - Zakspinnen Spinachtigen > Prostigmata Trachys minutus - Wilgenprachtkevertje Clubiona comta - Bontezakspin Eriophyidae Byturidae - Frambozenkevers Clubiona diversa - Vale zakspin Aceria tenella - Haagbeuknerfhoekmijt Byturus tomentosus - Frambozenkever Dictynidae - Kaardespinnen Stenacis triradiata - Wilgenbezemmijt Cantharidae - Soldaatjes Cicurina cicur - Herfststrooiselspin Phytoptidae Cantharis livida - Geel soldaatje Dictyna arundinacea - Heidekaardertje Phytoptus avellanae - Hazelaarrondknopmijt Cantharis pallida Nigma walckenaeri - Groen kaardertje Tarsonemidae Rhagonycha fulva - Kleine rode weekschild Dysderidae - Celspinnen Steneotarsonemus phragmitidis - Rietloopmijt Rhagonycha gallica Dysdera crocata - Roodwitte celspin Arthropoda - Geleedpotigen > Arachnida - Silis ruficollis -Moerasweekschildkever Gnaphosidae Spinachtigen > Pseudoscorpiones - Carabidae - Loopkevers Zelotes petrensis - Steppekampoot Pseudoschorpioenen Abax parallelepipedus Linyphiidae - Hangmatspinnen Neobisiidae Acupalpus exiguus Floronia bucculenta - Prachtpalpje Neobisium carcinoides - Mosschorpioentje Agonum fuliginosum Lepthyphantes s.l. spec. Arthropoda - Geleedpotigen > Branchiopoda Agonum gracile Linyphia triangularis - Herfsthangmatspin - Kieuwpootkreeften > Diplostraca Agonum muelleri Liocranidae Daphniidae Agonum thoreyi Agroeca spec. Daphnia galeata Agonum viduum Lycosidae Daphnia longispina Amara aenea Pardosa amentata - Tuinwolfspin Daphnia obtusa Amara communis Pardosa nigriceps - Graswolfspin Daphnia pulex Amara curta Pirata piraticus - Poelpiraat Scapholeberis mucronata Amara familiaris Mimetidae Eurycercidae Amara lunicollis Ero spec. - Spinneneter onbekend Alonella nana Amara plebeja Miturgidae Chydorus sphaericus Anisodactylus binotatus Cheiracanthium erraticum - Heidespoorspin Arthropoda - Geleedpotigen > Chilopoda - Badister lacertosus Nesticidae Duizendpoten > Lithobiomorpha Bembidion properans Nesticus cellulanus - Holenspin Lithobiidae Bradycellus harpalinus Philodromidae Lithobius forficatus -Gewone duizendpoot Calathus fuscipes Philodromus dispar - Zwartrugrenspin Arthropoda - Geleedpotigen > Diplopoda - Calathus melanocephalus Pholcidae Miljoenpoten > Julida Calathus rotundicollis Pholcus phalangioides - Grote Trilspin Julidae Carabus granulatus - Gekorrelde veldloopkever Pisauridae - Wolfspinnen Allajulus nitidus - Knikstaartje Cicindela campestris - Groene zandloopkever Pisaura mirabilis - Kraamwebspin Cylindroiulus caeruleocinctus - Brede kronkel Cicindela hybrida - Bastaardzandloopkever Salticidae Cylindroiulus latestriatus Cychrus caraboides - Lederslakkenloopkever Ballus chalybeius - Eikenspringspin Cylindroiulus latestriatus / brittanicus - Demetrias atricapillus Euophrys frontalis - Gewone zwartkop Zandkronkel/Britse kronkel Demetrias imperialis EIS-nieuws 15

Dyschirius globosus Prasocuris marginella - Gezoomd moeras Magdalis cerasi Elaphrus riparius haantje Microplontus melanostigma Harpalus affinis Psylliodes affinis -Aardappelaardvlo Mononychus punctumalbum - Lissenboorder Harpalus anxius Psylliodes napi - Koolzaadbladhaantje Nedyus quadrimaculatus Harpalus autumnalis Psylliodes picina Notaris acridula Harpalus latus Ciidae - Houtzwamkevers Notaris scirpi Harpalus rubripes Cis boleti Orchestes pilosus Harpalus smaragdinus Cis micans Orchestes quercus - Eikenspringkever Harpalus tardus Cis submicans Otiorhynchus ovatus - Kleine lapsnuitkever Leistus fulvibarbis Cis villosulus Otiorhynchus singularis - Gevlekte lapsnuit Leistus spinibarbis Octotemnus glabriculus kever Limodromus assimilis Sulcacis fronticornis Pachyrhinus lethierryi Loricera pilicornis - Haarsprietloopkever Sulcacis nitidus Pelenomus comari Nebria brevicollis Cleridae - Mierkever Philopedon plagiatus Nebria salina Thanasimus formicarius - Mierenkever Phloeosinus cf rudis Notiophilus biguttatus - Tweevlekkige snelkever Coccinellidae - Lieveheersbeestjes Phyllobius glaucus Notiophilus rufipes Adalia bipunctata - Tweestippelig Phyllobius maculicornis Odacantha melanura - Rietsnoerhalsloopkever lieveheersbeestje Phyllobius oblongus Paradromius linearis Adalia decempunctata - Tienstippelig lieve Phyllobius pomaceus - Groene bladsnuitkever Philorhizus melanocephalus heersbeestje Phyllobius pyri Poecilus lepidus Anisosticta novemdecimpunctata - Polydrusus cervinus Poecilus versicolor Negentienstippelig lieveheersbeestje Rhamphus pulicarius Pterostichus diligens Aphidecta obliterata - Bruin lieveheersbeestje Rhinoncus pericarpius Pterostichus melanarius Calvia decemguttata - Tienvleklieveheersbeestje Sitona griseus Pterostichus nigrita Calvia quatuordecimguttata - Roomvleklieve Sitona hispidulus Pterostichus strenuus heersbeestje Sitona lepidus Pterostichus vernalis Chilocorus renipustulatus - Niervleklieveheers Sitona regensteinensis Stenolophus mixtus beestje Stenopelmus rufinasus Syntomus foveatus Coccidula rufa - Ongevlekt rietkapoentje Stereocorynes truncorum Trechus quadristriatus Coccinella hieroglyphica - Hiëroglyfenlieve Strophosoma melanogrammum Trichocellus placidus heersbeestje Tachyerges pseudostigma Cerambycidae - Boktorren Coccinella quinquepunctata - Vijfstippelig Tachyerges salicis Agapanthia villosoviridescens - Gewone lieveheersbeestje Trichosirocalus troglodytes distelboktor Coccinella septempunctata - Zevenstippelig Tychius parallelus Chlorophorus varius - Kommawespenboktor lieveheersbeestje Tychius picirostris Clytus arietis - Kleine wespenboktor Coccinella undecimpunctata - Elfstippelig lieve Dermestidae - Spektorren Grammoptera ruficornis - Gewone heersbeestje Anthrenus verbasci - Gewone tapijtkever bloesemboktor Exochomus nigromaculatus - Zwart lieveheers Dryopidae - Ruighaarkevers Leptura quadrifasciata - Vierbandsmalbok beestje Dryops ernesti Pogonocherus hispidus - Gewone borstelboktor Exochomus quadripustulatus - Viervleklieve Dryops luridus Rhagium bifasciatum heersbeestje Dytiscidae - Waterroofkevers Spondylis buprestoides - Wortelboktor Halyzia sedecimguttata - Meeldauwlieveheers Agabus bipustulatus - Gewone snelzwemmer Stictoleptura rubra - Gewone smalboktor beestje Agabus sturmii Tetrops praeustus Harmonia axyridis - Aziatisch lieveheersbeestje Hydaticus seminiger - Grote plasduiker Cerylonidae - Dwerghoutkevers Hippodamia variegata - Ruigtelieveheersbeestje Hydroglyphus geminus Cerylon ferrugineum Nephus quadrimaculatus - Viervlekkapoentje Hydroporus angustatus Cerylon histeroides Oenopia conglobata - Vloeivleklieveheers Hydroporus erythrocephalus Chrysomelidae - Bladhaantjes beestje Hydroporus nigrita Agelastica alni - Elzenhaantje Propylea quatuordecimpunctata - Schaakbord Hydroporus palustris - Moeraswaterroofkevertje Altica oleracea lieveheersbeestje Hydroporus pubescens Aphthona nonstriata Psyllobora vigintiduopunctata - Citroenlieve Hydroporus tristis Bruchidius varius heersbeestje Hydrovatus cuspidatus Cassida denticollis Rhyzobius chrysomeloides - Struweelnep Hygrotus impressopunctatus Cassida stigmatica kapoentje Hygrotus inaequalis Chrysolina coerulans - Blauw muntgoudhaantje Rhyzobius litura - Graslandnepkapoentje Hygrotus versicolor Chrysolina fastuosa - Hennepnetelgoudhaantje Scymnus suturalis - Dennenkapoentje Ilybius ater Chrysolina hyperici - Groot Tytthaspis sedecimpunctata Laccophilus hyalinus hertshooigoudhaantje Corylophidae - Molmkogeltjes Liopterus haemorrhoidalis Chrysolina polita - Moertje Corylophus cassidoides Rhantus grapii Chrysolina varians - Veelkleurig Sericoderus lateralis Rhantus suturalis hertshooigoudhaantje Cryptophagidae - Harige schimmelkevers Suphrodytes figuratus Crepidodera aurata - Gouden wilgenaardvlo Telmatophilus typhae Elateridae - Kniptorren Crepidodera fulvicornis Curculionidae - Snuitkevers Adrastus pallens Cryptocephalus moraei Acalyptus carpini Agriotes lineatus Cryptocephalus ocellatus Anthonomus rubi Ampedus balteatus Donacia semicuprea Archarius pyrrhoceras Ampedus cinnabarinus Galeruca tanaceti - Wormzaadhaantje Barypeithes mollicomus Ampedus pomorum Galerucella nymphaeae - Waterleliehaantje Barypeithes pellucidus Ampedus sanguineus Gastrophysa viridula - Groen zuringhaantje Ceutorhynchus erysimi Athous haemorrhoidalis Gonioctena olivacea - Bremhaantje Ceutorhynchus obstrictus Athous subfuscus Gonioctena viminalis - Roodbruin wilgenhaantje Chlorophanus viridis - Groene distelsnuitkever Dalopius marginatus Leptinotarsa decemlineata - Coloradokever Coeliodes ruber Denticollis linearis Neocrepidodera transversa Curculio glandium - Kleine eikelboorder Dicronychus equisetioides Oulema gallaeciana Dorytomus taeniatus Ectinus aterrimus Oulema obscura Hylobius abietis Hemicrepidius niger Plateumaris bracata Hypera nigrirostris Erotylidae - Prachtzwamkevers Prasocuris junci - Blauw moerashaantje Isochnus angustifrons Tritoma bipustulata 16 Nieuwsbrief EIS 65 (2017)

Geotrupidae - Mesttorren Ptiliidae - Veervleugelkevers Scaphidium quadrimaculatum Typhaeus typhoeus - Driehoornmestkever Acrotrichis atomaria Scaphisoma agaricinum Gyrinidae - Schrijvertjes Acrotrichis sitkaensis Stenus bimaculatus - Oevergrootoog Gyrinus substriatus - Slootschrijvertje Salpingidae - Platsnuitkevers kortschildkever Haliplidae - Watertreders Lissodema denticolle Stenus boops Haliplus immaculatus Salpingus planirostris Stenus brunnipes Haliplus lineatocollis Scarabaeidae - Bladsprietkevers Stenus cicindeloides Haliplus ruficollis Anomala dubia Stenus clavicornis Peltodytes caesus Aphodius rufipes - Rondkopveldmestkever Stenus impressus Heteroceridae - Oevergraafkevers Melolontha melolontha - Gewone meikever Stenus incrassatus Heterocerus hispidulus Phyllopertha horticola - Rozenkever Stenus latifrons Histeridae - Spiegelkevers Serica brunna - Roestbruine bladsprietkever Stenus melanarius Atholus duodecimstriatus Scirtidae - Moerasweekschilden Stenus nitens Margarinotus purpurascens Cyphon coarctatus Stenus nitidiusculus Paromalus flavicornis Cyphon hilaris Stenus solutus Saprinus semistriatus Microcara testacea Stenus tarsalis Hydraenidae - Waterkruipers Scirtes hemisphaericus Tachinus laticollis Hydraena britteni Scraptiidae - Bloemspartelkevers Tachinus rufipes Hydraena riparia Anaspis fasciata Tachyporus dispar Limnebius aluta Anaspis frontalis Tachyporus hypnorum Hydrophilidae - Watertorren Scydmaenidae - Valse knotskevers Tachyporus obtusus Anacaena globulus Scydmaenus tarsatus Tachyporus pusillus Anacaena lutescens Silphidae - Aaskevers Tachyporus solutus Cercyon analis Oiceoptoma thoracicum - Oranje aaskever Tenebrionidae - Zwartlijven Cercyon convexiusculus Phosphuga atrata - Slakkenaaskever Corticeus unicolor Chaetarthria seminulum - Oeverkogeltje Silvanidae - Spitshalskevers Lagria hirta Coelostoma orbiculare Psammoecus bipunctatus Nalassus laevioctostriatus Cryptopleurum minutum Uleiota planata Throscidae - Dwergkniptorren Enochrus coarctatus Staphylinidae - Kortschildkevers Trixagus dermestoides Enochrus ochropterus Acrotona fungi Arthropoda - Geleedpotigen > Insecta - Enochrus testaceus Aleochara sparsa Insecten > Dermaptera - Oorwormen Helochares lividus Alianta incana Forficulidae Helochares punctatus Amischa analis Forficula auricularia -Gewone oorworm Helophorus aequalis Amischa decipiens Spongiphoridae Helophorus brevipalpis Anotylus rugosus Labia minor - Kleine oorworm Helophorus minutus Anotylus tetracarinatus Arthropoda - Geleedpotigen > Insecta - Helophorus obscurus Atheta longicornis Insecten > Diptera - Vliegen en muggen Hydrobius fuscipes - Roodpootwatertor Atheta macrocera Agromyzidae - Mineervliegen Hydrophilus piceus - Grote spinnende watertor Bolitochara obliqua Agromyza flaviceps Laccobius minutus Cilea silphoides Agromyza igniceps Megasternum concinnum Dexiogyia corticina Agromyza nana Spercheus emarginatus Dinaraea aequata Agromyza phragmitidis Kateretidae - Bastaardglanskevers Gauropterus fulgidus Chromatomyia lonicerae Brachypterus urticae Gymnusa brevicollis Phytoliriomyza melampyga Kateretes pedicularius Habrocerus capillaricornis Phytomyza ilicis - Hulstvlieg Latridiidae - Dwergspektorren Hygronoma dimidiata Phytomyza ranunculivora Cartodere bifasciata Ischnoglossa prolixa Anisopodidae - Venstermuggen Cartodere nodifera Lathrobium brunnipes Sylvicola spec. - Venstermug spec. Cortinicara gibbosa Lathrobium geminum Anthomyiidae - Bloemvliegen Leiodidae - Truffelkevers Lesteva longoelytrata - Anthomyia procellaris Anisotoma humeralis Langvleugelmoskortschildkever Botanophila fugax Catops nigricans Lesteva sicula heeri Botanophila striolata Catops picipes Lordithon thoracicus Delia florilega Melyridae - Bloemweekschilden Ochthephilum fracticorne Delia platura - Bonevlieg Anthocomus equestris Ocypus olens - Stinkende kortschildkever Delia radicum Anthocomus fasciatus - Dubbelgevlekte Ocyusa maura Lasiomma seminitidum bastaardweekschildkever Olophrum piceum Lasiomma strigillatum Axinotarsus pulicarius Paederus riparius Pegomya bicolor Dasytes aeratus Philhygra elongatula Pegoplata aestiva Dasytes caeruleus Philonthus carbonarius Pegoplata infirma Dasytes plumbeus Philonthus cf varians Asilidae - Roofvliegen Malachius bipustulatus - Roodtipbasterdweek Philonthus cognatus Dioctria cothurnata - Glimmende bladjager schild Philonthus fumarius Dioctria linearis - Bosgeelvlekbladjager Sphinginus lobatus Philonthus laminatus Eutolmus rufibarbis - Roodbaardroofvlieg Monotomidae - Kerkhofkevers Philonthus sanguinolentus Machimus atricapillus - Gewone roofvlieg Rhizophagus bipustulatus Phloeocharis subtilissima Machimus cingulatus - Ringpootroofvlieg Nitidulidae - Glanskevers Phloeopora teres Neoitamus cyanurus - Bosrandroofvlieg Epuraea aestiva Quedius cruentus Philonicus albiceps - Zandroofvlieg Noteridae - Diksprietwaterkevers Quedius fuliginosus Bibionidae - Zwarte vliegen Noterus clavicornis - Diksprietwaterroofkever Quedius maurorufus Bibio lanigerus - Kleine rouwvlieg Noterus crassicornis Quedius nigriceps Bibio marci - Rouwvlieg Oedemeridae - Schijnboktorren Quedius nitipennis Bombyliidae - Wolzwevers Oedemera lurida Quedius picipes Anthrax anthrax - Muurrouwzwever Phalacridae - Glanzende bloemkevers Quedius semiaeneus Exoprosopa capucina - Roodbruine Olibrus affinis Rugilus angustatus heiderouwzwever Stilbus oblongus Rugilus erichsonii Calliphoridae - Bromvliegen Rybaxis longicornis Calliphora vicina - Roodwangbromvlieg EIS-nieuws 17

Lucilia spec. Stratiomyidae - Wapenvliegen Anthocoridae - Bloemwantsen Pollenia spec. Chloromyia formosa - Prachtwapenvlieg Anthocoris nemoralis Cecidomyiidae - Galmuggen Microchrysa polita - Groene glimwapenvlieg Anthocoris nemorum Dasineura ulmaria - Moerasspireabladpokgalmug Sargus bipunctatus - Herfstmetaalwapenvlieg Orius majusculus Lasioptera rubi - Frambozentakgalmug Stratiomys singularior - Gewone langspriet Orius niger Obolodiplosis robiniae - Robiniagalmug wapenvlieg Xylocoris cursitans Rabdophaga rosaria - Gewone wilgenroosjes Syrphidae - Zweefvliegen Aphididae - Bladluizen galmug Anasimyia lineata - Snuitwaterzweefvlieg Cryptosiphum artemisiae - Bijvoetbladluis Rabdophaga terminalis - Wilgentopgalmug Cheilosia illustrata - Wollig gitje Pemphigus spyrothecae - Late spiraalluis Semudobia betulae - Gewone berkenzaadgalmug Dasysyrphus albostriatus - Bretelwimper Sitobion fragariae Chironomidae - Dansmuggen zweefvlieg Aphrophoridae Psectrotanypus varius Epistrophe eligans - Enkele-bandzweefvlieg Aphrophora alni Conopidae - Blaaskopvliegen Epistrophe melanostoma - Zwartbekband Philaenus spumarius - Schuimbeestje Conops vesicularis - Hoornaarblaaskop zweefvlieg Aradidae - Schorswantsen Myopa fasciata - Heideblaaskaakje Episyrphus balteatus - Snorzweefvlieg Aradus cinnamomeus Physocephala rufipes -Gewoon knuppeltje Eristalis arbustorum - Kleine bijvlieg Cercopidae - Schuimcicaden Sicus ferrugineus - Roestbruine kromlijf Eristalis horticola - Bosbijvlieg Cercopis vulnerata - Bloedcicade Dolichopodidae - Slankpootvliegen Eristalis intricaria - Hommelbijvlieg Haematoloma dorsata - Roodzwarte dennen Dolichopus ungulatus Eristalis nemorum - Puntbijvlieg cicade Liancalus virens Eristalis pertinax - Kegelbijvlieg Cicadellidae Neurigona quadrifasciata Eristalis tenax - Blinde bij Anoscopus flavostriatus Sciapus platypterus Eupeodes corollae - Terrasjeskommazweefvlieg Aphrodes spec. Drosophilidae - Fruitvliegen Helophilus pendulus - Gewone pendelvlieg Balclutha punctata Drosophilidae spec. - Fruitvlieg Helophilus trivittatus - Citroenpendelvlieg Cicadella viridis - Groene rietcicade Empididae - Dansvliegen Melangyna cincta - Spits elfje Eupteryx aurata Dolichocephala irrorata Melanogaster hirtella - Weidedoflijfje Eupteryx decemnotata Empis tessellata - Grote dansvlieg Melanostoma mellinum - Gewone Graphocephala fennahi - Rododendroncicade Heleomyzidae - Afvalvliegen driehoekzweefvlieg Macropsis albae - Schietwilgmaskercicade Suillia variegata Melanostoma scalare - Slanke Oncopsis alni - Elzenmaskercicade Hybotidae driehoekzweefvlieg Coreidae - Randwantsen Hybos femoratus - Moerasgrashalmdansvlieg Merodon equestris - Grote narcisvlieg Coreus marginatus - Zuringrandwants Lauxaniidae Myathropa florea -Doodskopzweefvlieg Gonocerus acuteangulatus - Smalle randwants Minettia longipennis Neoascia podagrica - Gewone korsetzweefvlieg Leptoglossus occidentalis - Bladpootrandwants Limoniidae - Steltmuggen Parasyrphus punctulatus - Gevlekt roetneusje Corixidae - Duikerwantsen Eutonia barbipes Parhelophilus spec. - Fluweelzweefvlieg spec. Hesperocorixa linnaei - Donkere moerwants Limonia trivittata Pelecocera tricincta - Bijlsprietje Sigara striata - Gewone sigaar Molophilus spec. Platycheirus clypeatus - Gewoon platvoetje Cydnidae - Graafwantsen Micropezidae - Spillebeenvliegen Scaeva pyrastri - Witte halvemaanzweefvlieg Tritomegas bicolor - Dovenetelgraafwants Neria cibaria Sericomyia silentis - Gele veenzweefvlieg Delphacidae - Spoorcicaden Muscidae - Echte vliegen Sphaerophoria scripta - Grote langlijf Stenocranus major Helina reversio Syritta pipiens - Menuetzweefvlieg Gerridae - Schaatsenrijders Morellia aenescens Syrphus ribesii - Bessenbandzweefvlieg Gerris lacustris - Poelschaatsenrijder Phaonia angelicae Tropidia scita - Moeraszweefvlieg Gerris odontogaster - Buiktandje Phaonia subventa Volucella bombylans - Hommelreus Hebridae - Moslopers Piophilidae Volucella zonaria - Stadsreus Hebrus pusillus Neottiophilum praeustum Xanthogramma pedissequum - Gewone Hydrometridae - Vijvervlopers Platypezidae - Breedvoetvliegen citroenzweefvlieg Hydrometra stagnorum - Gewone vijverloper Agathomyia wankowiczii - Xylota segnis - Gewone rode bladloper Issidae Tonderzwambreedvoet Xylota sylvarum - Grote gouden bladloper Issus coleoptratus Psychodidae - Motmuggen Tabanidae - Dazen Lygaeidae - Bodemwantsen Clogmia albipunctata Haematopota pluvialis - Gewone regendaas Chilacis typhae - Lisdoddebodemwants Clytocerus ocellaris Tachinidae - Sluipvliegen Cymus claviculus - Dwergcymus Clytocerus splendidus Dexiosoma caninum Heterogaster urticae - Netelringpoot Ptychopteridae - Glansmuggen Gymnocheta viridis - Groene sluipvlieg Ischnodemus sabuleti - Slanklijfsapwants Ptychoptera contaminata Gymnosoma spec. Kleidocerys resedae - Berkensmalsnuit Rhagionidae - Snipvliegen Tachina grossa - Stekelsluipvlieg Scolopostethus affinis -Kortvleugelige zaagpoot Chrysopilus asiliformis Tephritidae - Boorvliegen Scolopostethus pictus - Bonte zaagpoot Chrysopilus cristatus Tephritis vespertina - Biggenkruidboorvlieg Scolopostethus thomsoni Rhagio lineola Xyphosia miliaria - Akkerdistelboorvlieg Microphysidae - Korstmoswantsen Rhagio scolopaceus - Gewone snipvlieg Tipulidae - Langpootmuggen Loricula bipunctata Rhagio tringarius - Gele snipvlieg Nephrotoma quadrifaria Miridae - Blindwantsen Rhinophoridae - Pissebedvliegen Nephrotoma scurra Adelphocoris lineolatus - Luzernesierblindwants Rhinophora lepida Tipula lunata Adelphocoris quadripunctatus - Vierpuntsier Sarcophagidae - Dambordvliegen Arthropoda - Geleedpotigen > Insecta - blindwants Sarcophaga spec. - Dambordvlieg onbekend Insecten > Ephemeroptera - Campyloneura virgula - Bonte geelschild Scathophagidae - Drekvliegen Eendagsvliegen Capsus ater Nanna fasciata Baetidae Closterotomus fulvomaculatus Scathophaga stercoraria - Strontvlieg Cloeon dipterum Closterotomus norwegicus - Aardappelpracht Sciomyzidae - Slakkendoders Caenidae blindwants Sepedon sphegea Caenis horaria Deraeocoris flavilinea -Esdoornhalsbandwants Tetanocera spec. Caenis robusta Deraeocoris lutescens - Loofboomhalsband wants Trypetoptera punctulata Arthropoda - Geleedpotigen > Insecta - Deraeocoris ruber - Rode halsbandwants Sepsidae - Wappervliegen Insecten > Hemiptera - Snavelinsecten Harpocera thoracica - Voorjaarseikenblindwants Nemopoda nitidula Acanthosomatidae - Kielwantsen Leptopterna dolabrata - Grote bonte graswants Sepsis spec. Elasmostethus interstinctus - Berkenkielwants Liocoris tripustulatus - Brandnetelblindwants Simuliidae - Kriebelmuggen Elasmucha grisea - Gewone kielwants Lygocoris pabulinus - Groene appelschaduw Simulium noelleri wants 18 Nieuwsbrief EIS 65 (2017)

Lygus rugulipennis - Behaarde schaduwwants Colletes daviesanus - Wormkruidbij Tenthredo scrophulariae - Helmkruidbladwesp Monalocoris filicis Dasypoda hirtipes - Pluimvoetbij Tiphiidae - Keverdoders Notostira elongata - Bruine graswants Heriades truncorum - Tronkenbij Tiphia femorata - Gewone keverdoder Orthotylus spec. Hylaeus signatus - Resedamaskerbij Torymidae Pinalitus cervinus - Lindeboswants Lasioglossum calceatum - Gewone geurgroefbij Torymus spec. Plagiognathus arbustorum - Streepdijblindwants Lasioglossum villosulum - Biggenkruidgroefbij Vespidae - Plooivleugelwespen Psallus varians - Bonte eikendonswants Macropis europaea - Gewone slobkousbij Polistes dominula - Franse veldwesp Rhabdomiris striatellus - Gestreepte eiken Megachile spec. - Behangersbij spec. Symmorphus bifasciatus blindwants Melitta haemorrhoidalis - Klokjesdikpoot Vespa crabro - Hoornaar Stenodema calcarata - Tweedoornsmallijf Nomada ferruginata - Geelschouderwespbij Vespula germanica - Duitse wesp Stenodema laevigata - Gewone smallijf Nomada ruficornis - Gewone dubbeltand Vespula vulgaris - Gewone wesp Stenotus binotatus - Grasbloemwants Osmia bicornis - Rosse metselbij Arthropoda - Geleedpotigen > Insecta - Teratocoris antennatus Braconidae - Schildwespen Insecten > Lepidoptera - Vlinders Trigonotylus spec. Dinocampus coccinellae Adelidae - Langsprietmotten Tupiocoris rhododendri Chrysididae - Goudwespen Adela croesella - Gebandeerde langsprietmot Tytthus pygmaeus - Dwergcicadeblindwants Omalus aeneus Adela reaumurella - Smaragdlangsprietmot Nabidae - Sikkelwantsen Pseudomalus auratus Cauchas rufimitrella -Pinksterbloem lang Himacerus apterus - Boomsikkelwants Crabronidae - Graafwespen sprietmot Himacerus mirmicoides - Miersikkelwants Mimumesa spec. - Zwartlijfcicadendoder spec. Nematopogon adansoniella - Gevlekte lang Nabis ericetorum - Heidesikkelwants Cynipidae - Galwespen sprietmot Nabis ferus - Veldsikkelwants Andricus aries - Ramshoorngalwesp Nematopogon swammerdamella - Bleke lang Naucoridae - Platte waterwantsen Andricus corruptrix - Eikentopgalwesp sprietmot Ilyocoris cimicoides - Platte waterwants Andricus curvator - Gordelgalwesp Nemophora degeerella - Geelbandlangsprietmot Nepidae - Waterschorpioenen Andricus foecundatrix - Ananasgalwesp Alucitidae Nepa cinerea - Waterschorpioen Andricus inflator -Knotsgalwesp Alucita hexadactyla - Waaiermot Notonectidae - Bootsmannetjes Andricus kollari - Knikkergalwesp Bucculatricidae Notonecta glauca - Gewoon bootsmannetje Andricus lignicolus - Colanootgalwesp Bucculatrix bechsteinella - Meidoornooglapmot Pentatomidae - Schildwantsen Andricus quercuscalicis - Knoppergalwesp Choreutidae Aelia acuminata - Mijterschildwants Biorhiza pallida - Aardappelgalwesp Anthophila fabriciana - Brandnetelmot Arma custos - Snuitkeverschildwants Cynips longiventris - Eikenstuitergalwesp Coleophoridae - Kokermotten Eurydema oleracea - Koolschildwants Cynips quercusfolii - Galappelwesp Coleophora hemerobiella - Fruitboomkokermot Eysarcoris venustissimus - Andoornschildwants Neuroterus albipes - Plaatjesgalwesp Coleophora siccifolia - Grote bladkokermot Graphosoma lineatum - Pyjamaschildwants Neuroterus anthracinus - Oestergalwesp Cosmopterigidae Palomena prasina - Groene schildwants Neuroterus numismalis - Satijnen knoopjesgal Cosmopterix zieglerella - Hopprachtmot Pentatoma rufipes -Roodpootschildwants wesp Limnaecia phragmitella - Lisdoddeveertje Peribalus strictus - Zuidelijke schildwants Neuroterus quercusbaccarum - Lensgalwesp Cossidae - Houtboorders Piezodorus lituratus - Bremschildwants Dryinidae - Tangwespen Zeuzera pyrina - Gestippelde houtvlinder Podops inuncta - Haakjesschildwants Dryinus collaris Crambidae - Grasmotten Sciocoris cursitans - Zandschildwants Formicidae - Mieren Agriphila inquinatella - Moerasgrasmot Pleidae - Dwergbootsmannetjes Formica cunicularia - Bruine renmier Agriphila straminella - Blauwooggrasmot Plea minutissima - Dwergbootsmannetje Formica fusca - Grauwzwarte renmier Agriphila tristella - Variabele grasmot Psyllidae - Bladvlooien Formica polyctena - Kale rode bosmier Anania hortulata - Bonte brandnetelmot Arytaina genistae Formica rufa - Behaarde rode bosmier Cataclysta lemnata - Kroosvlindertje Psylla alni - Elzenbladvlo Formica sanguinea - Bloedrode roofmier Catoptria pinella - Egale vlakjesmot Pyrrhocoridae - Vuurwantsen Lasius brunneus - Boommier Chrysoteuchia culmella - Gewone grasmot Pyrrhocoris apterus - Vuurwants Lasius cf distinguendus Crambus pascuella - Zilverstreepgrasmot Scutelleridae - Pantserwantsen Lasius flavus - Gele weidemier Crambus perlella - Bleke grasmot Eurygaster testudinaria - Gewone pantserwants Lasius fuliginosus - Glanzende houtmier Crambus pratella - Streepjesgrasmot Tingidae - Netwantsen Lasius meridionalis - Veldmier Elophila nymphaeata - Waterleliemot Dictyla convergens Lasius niger - Wegmier Eudonia mercurella - Variabele granietmot Triozidae Lasius platythorax - Humusmier Eudonia pallida - Moerasgranietmot Trioza urticae - Brandnetelvlo Lasius psammophilus - Buntgrasmier Evergestis limbata - Gezoomde valkmot Veliidae - Beek- en dwerglopers Myrmica rubra - Gewone steekmier Nymphula nitidulata - Egelskopmot Microvelia reticulata - Gewoon dwerglopertje Myrmica rugulosa - Kleine steekmier Ostrinia nubilalis - Maïsboorder Velia caprai - Gewone beekloper Myrmica sabuleti - Zandsteekmier Pediasia fascelinella - Grote grasmot Arthropoda - Geleedpotigen > Insecta - Myrmica scabrinodis - Moerassteekmier Pleuroptya ruralis - Parelmoermot Insecten > Hymenoptera - Vliesvleugeligen Myrmica schencki - Kokersteekmier Pyrausta aurata - Muntvlindertje Apidae - Bijen en hommels Temnothorax nylanderi - Bosslankmier Pyrausta despicata - Weegbreemot Andrena barbilabris - Witbaardzandbij Tetramorium caespitum - Zwarte zaadmier Pyrausta purpuralis - Purpermot Andrena bicolor - Tweekleurige zandbij Pamphiliidae - Spinselbladwespen Scoparia ambigualis - Vroege granietmot Andrena carantonica - Meidoornzandbij Pamphilius sylvaticus Thisanotia chrysonuchella - Duingrasmot Andrena denticulata - Kruiskruidzandbij Siricidae - Houtwespen Udea ferrugalis - Oranje kruidenmot Andrena fulva - Vosje Xeris spectrum - Zwarte dennenhoutwesp Depressariidae Andrena haemorrhoa - Roodgatje Tenthredinidae - Echte bladwespen Depressaria radiella - Groot platlijfje Andrena tibialis - Grijze rimpelrug Aglaostigma aucupariae Drepanidae - Eenstaartjes Andrena vaga - Grijze zandbij Athalia spec. Habrosyne pyritoides - Vuursteenvlinder Anthidium manicatum - Grote wolbij Dolerus germanicus Thyatira batis - Braamvlinder Anthophora furcata - Andoornbij Dolerus puncticollis Watsonalla binaria - Gele eenstaart Apis mellifera - Honingbij Dolerus vestigialis Watsonalla cultraria - Beukeneenstaart Bombus campestris - Gewone koekoekshommel Eutomostethus ephippium Elachistidae - Grasmineermotten Bombus hortorum - Tuinhommel Macrophya duodecimpunctata Agonopterix alstromeriana - Blauwvlekkaartmot Bombus hypnorum - Boomhommel Macrophya punctumalbum Agonopterix arenella - Bleke kaartmot Bombus lapidarius - Steenhommel Pontania proxima - Blaasgalbladwesp Agonopterix heracliana - Gewone kaartmot Bombus pascuorum - Akkerhommel Rhogogaster viridis s.l. Elachista maculicerusella - Grijsgevlekte Bombus pratorum - Weidehommel Selandria serva grasmineermot Bombus terrestris - Aardhommel Selandria serva Erebidae - Spinneruilen Chelostoma rapunculi - Grote klokjesbij Tenthredo campestris Arctia caja - Grote beer EIS-nieuws 19

Calliteara pudibunda - Meriansborstel Macaria alternata - Donker klaverblaadje Stigmella floslactella -Hazelaarmineermot Eilema complana - Streepkokerbeertje Operophtera brumata - Kleine wintervlinder Stigmella malella - Appelbladmineermot Eilema griseola - Glad beertje Opisthograptis luteolata - Hagedoornvlinder Noctuidae - Uilen Euproctis chrysorrhoea - Bastaardsatijnvlinder Ourapteryx sambucaria - Vliervlinder Abrostola triplasia - Donker brandnetelkapje Euproctis similis - Donsvlinder Pasiphila rectangulata - Groene dwergspanner Acronicta aceris - Bont schaapje Lymantria dispar - Plakker Peribatodes rhomboidaria - Taxusspikkel Acronicta leporina - Schaapje Miltochrista miniata - Rozenblaadje spanner Acronicta megacephala - Schilddrager Orgyia antiqua - Witvlakvlinder Peribatodes secundaria - Geveerde spikkel Acronicta rumicis - Zuringuil Pelosia muscerda - Muisbeertje spanner Agrochola macilenta - Geelbruine herfstuil Phragmatobia fuliginosa - Kleine beer Perizoma alchemillata - Hennepnetelspanner Agrotis exclamationis - Gewone worteluil Spilosoma lubricipeda - Witte tijger Plemyria rubiginata - Blauwrandspanner Agrotis puta - Puta-uil Thumatha senex - Rondvleugelbeertje Scopula floslactata -Roomkleurige stipspanner Amphipyra berbera - Schijnpiramidevlinder Tyria jacobaeae - Sint-jacobsvlinder Scopula immutata - Bosspanner Amphipyra pyramidea - Piramidevlinder Eriocraniidae Selenia dentaria - Herculesje Anarta myrtilli - Roodbont heide-uiltje Dyseriocrania subpurpurella - Eikenpurpermot Thera britannica / variata - Schijnsparspanner / Anarta trifolii - Spurrie-uil Heringocrania unimaculella - Zilvervlekpurper Sparspanner Apamea lithoxylaea - Bleke grasworteluil mot Timandra comae - Lieveling Apamea monoglypha - Graswortelvlinder Gelechiidae - Tastermotten Xanthorhoe designata - Koolbandspanner Apamea scolopacina - Bosgrasuil Aristotelia ericinella - Heidepistoolmot Xanthorhoe ferrugata - Vierbandspanner Arenostola phragmitidis - Egale rietboorder Bryotropha affinis -Geelwitte mospalpmot Xanthorhoe fluctuata -Zwartbandspanner Autographa gamma - Gamma-uil Bryotropha basaltinella - Grootvlekmospalpmot Glyphipterigidae Axylia putris - Houtspaander Neofaculta ericetella - Heidepalpmot Acrolepia autumnitella - Bitterzoetmot Bryophila domestica - Lichte korstmosuil Platyedra subcinerea - Kaasjeskruidmot Glyphipterix simpliciella - Kleine parelmot Caradrina clavipalpis - Huisuil Syncopacma larseniella - Bandpalpmot Glyphipterix thrasonella - Grote parelmot Catocala nupta - Rood weeskind Teleiodes flavimaculella -Donkere maanpalpmot Gracillariidae - Mineermotten Chilodes maritima - Smalvleugelrietboorder Geometridae - Spanners Callisto denticulella - Roestmijnmot Conistra rubiginosa - Zwartvlekwinteruil Abraxas sylvata - Porseleinvlinder Caloptilia elongella - Bruine elzensteltmot Conistra vaccinii - Bosbesuil Acasis viretata - Groene blokspanner Cameraria gaultheriella Cosmia trapezina - Hyena Agriopis leucophaearia - Kleine voorjaars Gracillaria syringella - Seringensteltmot Craniophora ligustri - Schedeldrager spanner Parornix devoniella - Gewone zebramot Cucullia umbratica - Grauwe monnik Agriopis marginaria - Grote voorjaarsspanner Phyllonorycter blancardella - Appelvouwmot Deltote pygarga - Donkere marmeruil Alsophila aescularia - Voorjaarsboomspanner Phyllonorycter coryli - Hazelaarblaasmot Diachrysia chrysitis - Koperuil Aplocera efformata - Sint-janskruidblokspanner Phyllonorycter esperella - Haagbeukblaasmijn Diarsia mendica - Variabele breedvleugeluil Biston betularia - Peper-en-zoutvlinder mot Elaphria venustula - Gemarmerd heide-uiltje Biston strataria - Vroege spanner Phyllonorycter harrisella - Witte eikenvouwmot Euclidia mi - Mi-vlinder Cabera exanthemata - Bruine grijsbandspanner Phyllonorycter kuhlweiniella - Gezaagde eiken Euplexia lucipara - Levervlek Cabera pusaria - Witte grijsbandspanner vouwmot Eupsilia transversa - Wachtervlinder Camptogramma bilineata - Gestreepte goud Phyllonorycter maestingella - Beukenvouwmot Helotropha leucostigma - Gele lis-boorder spanner Phyllonorycter nicellii - Hazelaarvouwmot Herminia grisealis - Boogsnuituil Cidaria fulvata - Oranje bruinbandspanner Phyllonorycter quercifoliella - Gewone eiken Herminia tarsipennalis - Lijnsnuituil Colostygia pectinataria - Kleine groenband vouwmot Hoplodrina ambigua - Zuidelijke stofuil spanner Phyllonorycter sorbi - Lijsterbesvouwmot Hoplodrina octogenaria - Gewone stofuil Colotois pennaria - Gepluimde spanner Heliozelidae Hypena proboscidalis - Bruine snuituil Crocallis elinguaria - Kortzuiger Heliozela resplendella - Elzenzilvervlekmot Hypena rostralis - Hopsnuituil Dysstroma truncata - Schimmelspanner Hepialidae - Wortelboorders Ipimorpha subtusa - Tweekleurige heremietuil Ectropis crepuscularia - Gewone spikkelspanner Hepialus humuli - Hopwortelboorder Lacanobia oleracea - Groente-uil Ematurga atomaria - Gewone heispanner Triodia sylvina - Oranje wortelboorder Lateroligia ophiogramma - Moeras-grasuil Ennomos quercinaria - Geelblad Hesperiidae - Dikkopjes Leucania obsoleta - Gestreepte rietuil Epirrhoe alternata - Gewone bandspanner Ochlodes sylvanus - Groot dikkopje Luperina testacea - Gewone grasuil Epirrita dilutata - Herfstspanner Thymelicus lineola - Zwartsprietdikkopje Macrochilo cribrumalis - Stippelsnuituil Erannis defoliaria - Grote wintervlinder Thymelicus sylvestris - Geelsprietdikkopje Mamestra brassicae - Kooluil Euchoeca nebulata - Leverkleurige spanner Incurvariidae Melanchra persicariae - Perzikkruiduil Eupithecia abbreviata - Voorjaarsdwergspanner Incurvaria masculella - Gewone witvlekmot Mesapamea secalella - Weidehalmuiltje Eupithecia absinthiata - Egale dwergspanner Lasiocampidae - Spinners Mesoligia furuncula - Zandhalmuiltje Eupithecia intricata - Streepjesdwergspanner Euthrix potatoria - Rietvink Mormo maura - Zwart weeskind Eupithecia nanata - Smalvleugeldwergspanner Limacodidae - Slakrupsen Mythimna ferrago - Gekraagde grasuil Eupithecia tantillaria - Fijnspardwergspanner Apoda limacodes - Slakrups Mythimna impura - Stompvleugelgrasuil Gandaritis pyraliata - Gele agaatspanner Lycaenidae - Blauwtjes en vuurvlinders Noctua comes - Volgeling Geometra papilionaria - Zomervlinder Aricia agestis - Bruin blauwtje Noctua fimbriata -Breedbandhuismoeder Gymnoscelis rufifasciata - Celastrina argiolus - Boomblauwtje Noctua interjecta - Kleine huismoeder Zwartkamdwergspanner Favonius quercus - Eikenpage Noctua pronuba - Huismoeder Hemithea aestivaria - Kleine zomervlinder Lycaena phlaeas - Kleine vuurvlinder Ochropleura plecta - Haarbos Hydrelia flammeolaria -Geel spannertje Plebejus argus - Heideblauwtje Oligia fasciuncula - Oranjegeel halmuiltje Hydriomena impluviata - Groenbandspanner Polyommatus icarus - Icarusblauwtje Oligia latruncula - Donker halmuiltje Hypomecis punctinalis - Ringspikkelspanner Lyonetiidae Oligia strigilis - Gelobd halmuiltje Hypomecis roboraria - Grote spikkelspanner Lyonetia clerkella - Hangmatmot Orthosia cerasi - Tweestreepvoorjaarsuil Idaea aversata - Grijze stipspanner Lypusidae Orthosia cruda - Kleine voorjaarsuil Idaea biselata - Schildstipspanner Diurnea fagella - Voorjaarskortvleugelmot Orthosia gothica - Nunvlinder Idaea dimidiata - Vlekstipspanner Micropterigidae - Oermotten Orthosia incerta - Variabele voorjaarsuil Idaea emarginata - Geblokte stipspanner Micropterix aruncella - Vroege oermot Phlogophora meticulosa - Agaatvlinder Idaea muricata - Geelpurperen spanner Momphidae Plusia festucae - Goudvenstertje Idaea rusticata - Schaduwstipspanner Mompha subbistrigella - Basterdwederikpeulmot Rhizedra lutosa - Herfstrietboorder Idaea seriata - Paardenbloemspanner Nepticulidae - Dwergmineermotten Rivula sericealis - Stro-uiltje Jodis lactearia - Melkwitte zomervlinder Bohemannia quadrimaculella - Viervlekdwerg Scoliopteryx libatrix - Roesje Ligdia adustata - Aangebrande spanner mot Sideridis rivularis - Gevorkte silene-uil Lomaspilis marginata - Gerande spanner Stigmella anomalella - Bruine rozenmineermot Trachea atriplicis - Meldevlinder Lythria cruentaria - Zuringspanner Stigmella aurella - Goudbandmineermot Xestia c-nigrum - Zwarte-c-uil 20 Nieuwsbrief EIS 65 (2017)

Notodontidae - Tandspinners Tineidae - Echte motten Aeshna isoceles - Vroege glazenmaker Drymonia querna - Witlijntandvlinder Tinea semifulvella - Auroramot Aeshna mixta - Paardenbijter Harpyia milhauseri - Draak Tineola bisselliella - Klerenmot Anax imperator - Grote keizerlibel Notodonta dromedarius - Dromedaris Triaxomera parasitella - Zwammenmot Brachytron pratense - Glassnijder Notodonta ziczac - Kameeltje Tischeriidae Calopterygidae - Beekjuffers Peridea anceps - Eikentandvlinder Tischeria ekebladella - Gewone eikenvlekmot Calopteryx splendens - Weidebeekjuffer Phalera bucephala - Wapendrager Tortricidae - Bladrollers Coenagrionidae - Waterjuffers Pheosia gnoma - Berkenbrandvlerkvlinder Acleris sparsana - Esdoornboogbladroller Ceriagrion tenellum - Koraaljuffer Pheosia tremula - Brandvlerkvlinder Adoxophyes orana - Vruchtbladroller Coenagrion puella - Azuurwaterjuffer Pterostoma palpina - Snuitvlinder Aethes rubigana - Donker c-smalsnuitje Enallagma cyathigerum - Watersnuffel Ptilodon capucina - Kroonvogeltje Aethes smeathmanniana - Kommabladroller Erythromma najas - Grote roodoogjuffer Stauropus fagi - Eekhoorn Archips crataegana - Meidoornbladroller Ischnura elegans - Lantaarntje Thaumetopoea processionea - Eikenprocessierups Archips podana - Grote appelbladroller Ischnura pumilio - Tengere grasjuffer Nymphalidae - Schoenlappers, Argyrotaenia ljungiana - Bruinbandbladroller Pyrrhosoma nymphula - Vuurjuffer parelmoervlinders en zandoogjes Bactra lancealana - Gewone biesbladroller Corduliidae - Glanslibellen Aglais io - Dagpauwoog Cacoecimorpha pronubana - Anjerbladroller Cordulia aenea - Smaragdlibel Aglais urticae - Kleine vos Celypha lacunana - Brandnetelbladroller Somatochlora metallica - Metaalglanslibel Aphantopus hyperantus - Koevinkje Celypha striana - Paardenbloembladroller Lestidae - Pantserjuffers Araschnia levana - Landkaartje Clepsis spectrana - Koolbladroller Chalcolestes viridis - Houtpantserjuffer Coenonympha pamphilus - Hooibeestje Cochylis atricapitana - Sint-jacobsbladroller Lestes dryas - Tangpantserjuffer Maniola jurtina - Bruin zandoogje Cydia fagiglandana - Beukenspiegelmot Lestes virens - Tengere pantserjuffer Pararge aegeria - Bont zandoogje Dichrorampha acuminatana - Margrietwortel Sympecma fusca - Bruine winterjuffer Polygonia c-album - Gehakkelde aurelia mot Libellulidae - Korenbouten Vanessa atalanta - Atalanta Dichrorampha petiverella - Kommawortelmot Leucorrhinia dubia - Venwitsnuitlibel Vanessa cardui - Distelvlinder Dichrorampha plumbana - Geelstipwortelmot Leucorrhinia pectoralis - Gevlekte witsnuitlibel Oecophoridae Dichrorampha sedatana - Egale wortelmot Leucorrhinia rubicunda - Noordse witsnuitlibel Batia lunaris - Kleine mosboorder Ditula angustiorana - Zomerbladroller Libellula depressa - Platbuik Carcina quercana - Vuurmot Enarmonia formosana - Schorsboorder Libellula quadrimaculata - Viervlek Crassa unitella - Zwamboorder Epinotia nanana - Kleine oogbladroller Orthetrum cancellatum - Gewone oeverlibel Endrosis sarcitrella - Witkopmot Epinotia tenerana - V-oogbladroller Sympetrum danae - Zwarte heidelibel Esperia sulphurella - Esperiamot Eucosma campoliliana - Zwartwit knoopvlekje Sympetrum pedemontanum - Bandheidelibel Harpella forficella -Bruine molmboorder Eucosma cana - Distelknoopvlekje Sympetrum sanguineum - Bloedrode heidelibel Hofmannophila pseudospretella - Bruine huis Grapholita compositella - Sergeant-majoortje Sympetrum striolatum - Bruinrode heidelibel mot Gypsonoma dealbana - Loofboombladroller Sympetrum vulgatum - Steenrode heidelibel Metalampra italica - Italiaanse kaneelsikkelmot Hedya salicella - Pinguintje Arthropoda - Geleedpotigen > Insecta - Papilionidae - Pages Notocelia uddmanniana - Bramenbladroller Insecten > Orthoptera - Sprinkhanen en Papilio machaon - Koninginnenpage Paramesia gnomana - Scherpbandbladroller krekels Pieridae - Witjes Pseudargyrotoza conwagana - Zilvervlekblad Acrididae - Echte veldsprinkhanen Anthocharis cardamines - Oranjetipje roller Chorthippus albomarginatus - Kustsprinkhaan Gonepteryx rhamni - Citroenvlinder Pseudococcyx posticana - Grijze dennenknop Chorthippus brunneus - Bruine sprinkhaan Pieris brassicae - Groot koolwitje mot Pseudochorthippus parallelus - Krasser Pieris napi - Klein geaderd witje Rhopobota naevana - Topspinnertje Gryllidae - Krekels Pieris rapae - Klein koolwitje Spilonota ocellana - Rode knopbladroller Acheta domesticus - Huiskrekel Plutellidae - Koolmotten Yponomeutidae - Stippelmotten Gryllus campestris - Veldkrekel Plutella xylostella - Koolmotje Argyresthia spinosella - Bloesempedaalmot Nemobius sylvestris - Boskrekel Psychidae - Zakjesdragers Argyresthia trifasciata - Cipresmineermot Tetrigidae - Doornsprinkhanen Dahlica triquetrella - Zandzakdrager Yponomeuta cagnagella - Kardinaalsmuts Tetrix ceperoi - Zanddoorntje Luffia ferchaultella -Hoornzakdrager stippelmot Tetrix subulata - Zeggendoorntje Proutia betulina - Sierlijke zakdrager Yponomeuta evonymella - Vogelkersstippelmot Tetrix undulata - Gewoon doorntje Psyche casta - Gewone zakdrager Yponomeuta malinellus - Appelstippelmot Tettigoniidae - Sabelsprinkhanen Taleporia tubulosa - Sigaarzakdrager Yponomeuta padella - Meidoornstippelmot Conocephalus dorsalis - Gewoon spitskopje Pterophoridae - Vedermotten Yponomeuta plumbella - Grootvlekstippelmot Leptophyes punctatissima - Struiksprinkhaan Amblyptilia acanthadactyla - Scherphoekveder Zygaenidae - Bloeddrupjes Meconema meridionale - Zuidelijke boom mot Rhagades pruni - Bruine metaalvlinder sprinkhaan Emmelina monodactyla - Windevedermot Zygaena filipendulae -Sint-jansvlinder Meconema thalassinum - Boomsprinkhaan Gillmeria ochrodactyla - Zandvedermot Arthropoda - Geleedpotigen > Insecta - Metrioptera brachyptera - Heidesabelsprinkhaan Pyralidae - Snuitmotten Insecten > Mecoptera - Schorpioenvliegen Phaneroptera falcata - Sikkelsprinkhaan Acrobasis repandana - Oranje eikenlichtmot Panorpidae - Schorpioenvliegen Tettigonia viridissima - Grote groene sabel Aglossa caprealis - Bliksemlichtmot Panorpa communis - Gewone Schorpioenvlieg sprinkhaan Aglossa pinguinalis - Vetmot Panorpa germanica - Duitse Schorpioenvlieg Arthropoda - Geleedpotigen > Insecta - Aphomia sociella - Hommelnestmot Panorpa vulgaris - Weideschorpioenvlieg Insecten > Plecoptera - Steenvliegen Endotricha flammealis -Strooiselmot Arthropoda - Geleedpotigen > Insecta - Nemouridae - Beeksteenvliegen Myelois circumvoluta - Distelhermelijntje Insecten > Megaloptera - Elzenvliegen Nemoura cinerea - Gewone beeksteenvlieg Plodia interpunctella - Indische meelmot Sialidae Arthropoda - Geleedpotigen > Insecta - Pyralis farinalis - Grote meelmot Sialis cf lutaria - Elzenvlieg Insecten > Strepsiptera - Waaiervleugeligen Synaphe punctalis - Pinokkiomot Arthropoda - Geleedpotigen > Insecta - Stylopidae Saturniidae - Nachtpauwogen Insecten > Neuroptera - Gaasvliegen Stylops melittae - Zandbijwaaiertje Saturnia pavonia - Nachtpauwoog Chrysopidae - Gaasvliegen Arthropoda - Geleedpotigen > Insecta - Schreckensteiniidae Chrysoperla carnea s.l. - Goudoogje Insecten > Trichoptera - Schietmotten Schreckensteinia festaliella - Gevorkte mot Hemerobiidae - Bruine gaasvliegen Hydroptilidae Sesiidae - Wespvlinders Micromus variegatus Oxyethira flavicornis Synanthedon tipuliformis - Bessenglasvlinder Arthropoda - Geleedpotigen > Insecta - Leptoceridae Sphingidae - Pijlstaarten Insecten > Odonata - Libellen en Ceraclea dissimilis Deilephila elpenor - Groot avondrood waterjuffers Mystacides spec. Macroglossum stellatarum - Kolibrievlinder Aeshnidae - Glazenmakers Oecetis furva Mimas tiliae - Lindepijlstaart Aeshna cyanea - Blauwe glazenmaker Limnephilidae Sphinx ligustri - Ligusterpijlstaart Aeshna grandis - Bruine glazenmaker Enoicyla pusilla - Landkokerjuffer EIS-nieuws 21

Glyphotaelius pellucidus Ranidae - Echte kikkers Vanellus vanellus - Kievit Limnephilus lunatus Pelophylax lessonae - Poelkikker Haematopodidae - Scholeksters Limnephilus marmoratus Pelophylax ridibundus - Meerkikker Haematopus ostralegus - Scholekster Molannidae Rana temporaria - Bruine kikker Laridae - Meeuwen Molanna angustata Chordata - Gewervelde dieren > Amphibia - Chlidonias niger - Zwarte stern Phryganeidae Amfibieën > Urodela Chroicocephalus ridibundus - Kokmeeuw Agrypnia pagetana Salamandridae - Echte salamanders Larus argentatus - Zilvermeeuw Phryganea spec. Ichthyosaura alpestris - Alpenwatersalamander Larus cachinnans - Pontische meeuw Polycentropodidae Lissotriton vulgaris - Kleine Watersalamander Larus canus - Stormmeeuw Cyrnus flavidus Triturus cristatus - Kamsalamander Larus fuscus - Kleine mantelmeeuw Holocentropus stagnalis Chordata - Gewervelde dieren > Aves - Vogels Larus marinus - Grote mantelmeeuw Arthropoda - Geleedpotigen > Insecta - > Accipitriformes Larus melanocephalus - Zwartkopmeeuw Insecten > Zygentoma - Zilvervisjes Accipitridae - Sperwers Larus michahellis - Geelpootmeeuw Lepismatidae Accipiter gentilis - Havik Sterna hirundo - Visdief Ctenolepisma longicaudatum - Papiervisje Accipiter nisus - Sperwer Recurvirostridae - Kluten Arthropoda - Geleedpotigen > Malacostraca - Buteo buteo - Buizerd Recurvirostra avosetta - Kluut Echte kreeftachtigen > Amphipoda - Circus aeruginosus - Bruine kiekendief Scolopacidae - Strandlopers Vlokreeftjes Circus cyaneus - Blauwe kiekendief Actitis hypoleucos - Oeverloper Crangonyctidae Circus macrourus - Steppekiekendief Arenaria interpres - Steenloper Crangonyx pseudogracilis - Amerikaanse Circus pygargus - Grauwe kiekendief Calidris alpina - Bonte strandloper vlokreeft Haliaeetus albicilla - Zeearend Gallinago gallinago - Watersnip Arthropoda - Geleedpotigen > Malacostraca - Milvus migrans - Zwarte wouw Limosa limosa - Grutto Echte kreeftachtigen > Decapoda - Kreef Milvus milvus - Rode wouw Lymnocryptes minimus - Bokje ten, krabben & garnalen Pernis apivorus - Wespendief Numenius arquata - Wulp Cambaridae Pandionidae - Visarenden Numenius phaeopus - Regenwulp Orconectes limosus - Gevlekte Amerikaanse Pandion haliaetus - Visarend Philomachus pugnax - Kemphaan rivierkreeft Chordata - Gewervelde dieren > Aves - Vogels Scolopax rusticola - Houtsnip Arthropoda - Geleedpotigen > Malacostraca - > Anseriformes Tringa erythropus - Zwarte ruiter Echte kreeftachtigen > Isopoda - Pissebedden Anatidae - Eenden Tringa glareola - Bosruiter Armadillidiidae Aix galericulata - Mandarijneend Tringa nebularia - Groenpootruiter Armadillidium vulgare - Gewone oprolpissebed Alopochen aegyptiaca - Nijlgans Tringa ochropus - Witgat Asellidae Anas acuta - Pijlstaart Tringa totanus - Tureluur Asellus aquaticus - Gewone zoetwaterpissebed Anas clypeata - Slobeend Chordata - Gewervelde dieren > Aves - Vogels Proasellus coxalis Anas crecca - Wintertaling > Ciconiiformes Oniscidae Anas penelope - Smient Ciconiidae - Ooievaars Oniscus asellus - Kelderpissebed Anas platyrhynchos - Wilde eend Ciconia ciconia - Ooievaar Philosciidae Anas querquedula - Zomertaling Ciconia nigra - Zwarte ooievaar Philoscia muscorum - Mospissebed Anas strepera - Krakeend Chordata - Gewervelde dieren > Aves - Vogels Porcellionidae Anser albifrons - Kolgans > Columbiformes Porcellio scaber - Ruwe pissebed Anser anser - Grauwe gans Columbidae - Duiven Porcellio spinicornis - Zwartkoppissebed Anser brachyrhynchus - Kleine rietgans Columba livia forma domestica - Stadsduif Chordata - Gewervelde dieren > Actinoptery Anser fabalis - Taigarietgans Columba oenas - Holenduif gii - Beenvissen > Cypriniformes Anser indicus - Indische gans Columba palumbus - Houtduif Cobitididae Anser serrirostris - Toendrarietgans Streptopelia decaocto - Turkse tortel Barbatula barbatula - Bermpje Aythya ferina - Tafeleend Streptopelia turtur - Zomertortel Cobitis taenia - Kleine modderkruiper Aythya fuligula - Kuifeend Chordata - Gewervelde dieren > Aves - Vogels Misgurnus fossilis - Grote modderkruiper Branta canadensis - Grote Canadese gans > Coraciiformes Cyprinidae - Karpers Branta hutchinsii - Kleine Canadese gans Alcedinidae - IJsvogels Abramis brama - Brasem Branta leucopsis - Brandgans Alcedo atthis - IJsvogel Blicca bjoerkna - Kolblei Branta leucopsis x Chordata - Gewervelde dieren > Aves - Vogels Cyprinus carpio - Karper Chen rossii - Hybride Brandgans x Ross’ gans > Cuculiformes Gobio gobio - Riviergrondel Branta ruficollis -Roodhalsgans Cuculidae - Koekoeken Rhodeus amarus - Bittervoorn Cairina moschata - Muskuseend Cuculus canorus - Koekoek Rutilus rutilus - Blankvoorn Chloephaga picta - Magelhaengans Chordata - Gewervelde dieren > Aves - Vogels Scardinius erythrophthalmus - Ruisvoorn Cygnus bewickii - Kleine Zwaan > Falconiformes Tinca tinca - Zeelt Cygnus cygnus - Wilde Zwaan Falconidae - Valken Chordata - Gewervelde dieren > Actinoptery Cygnus olor - Knobbelzwaan Falco columbarius - Smelleken gii - Beenvissen > Gasterosteiformes Mergus merganser - Grote Zaagbek Falco peregrinus - Slechtvalk Gasterosteidae - Stekelbaarzen Netta rufina -Krooneend Falco subbuteo - Boomvalk Gasterosteus aculeatus - Driedoornige stekel Tadorna ferruginea - Casarca Falco tinnunculus - Torenvalk baars Tadorna tadorna - Bergeend Falco vespertinus - Roodpootvalk Pungitius pungitius - Tiendoornige stekelbaars Chordata - Gewervelde dieren > Aves - Vogels Chordata - Gewervelde dieren > Aves - Vogels Chordata - Gewervelde dieren > Actinoptery > Apodiformes > Galliformes gii - Beenvissen > Perciformes Apodidae - Gierzwaluwen Phasianidae - Hoenders Gobiidae - Grondels Apus apus - Gierzwaluw Chrysolophus pictus - Goudfazant Proterorhinus semilunaris - Marmergrondel Apus melba - Alpengierzwaluw Coturnix coturnix - Kwartel Percidae - Zoetwaterbaarzen Chordata - Gewervelde dieren > Aves - Vogels Phasianus colchicus - Fazant Gymnocephalus cernua - Pos > Bucerotiformes Chordata - Gewervelde dieren > Aves - Vogels Perca fluviatilis -Baars Upupidae - Hoppen > Gruiformes Chordata - Gewervelde dieren > Actinoptery Upupa epops - Hop Gruidae - Kraanvogels gii - Beenvissen > Salmoniformes Chordata - Gewervelde dieren > Aves - Vogels Grus grus - Kraanvogel Esocidae - Snoeken > Charadriiformes Rallidae - Rallen Esox lucius - Snoek Charadriidae - Plevieren Fulica atra - Meerkoet Bufonidae - Echte padden Charadrius dubius - Kleine plevier Gallinula chloropus - Waterhoen Bufo bufo - Gewone pad Charadrius hiaticula - Bontbekplevier Porzana porzana - Porseleinhoen Discoglossidae - Vuurbuikpadden Pluvialis apricaria - Goudplevier Rallus aquaticus - Waterral Alytes obstetricans - Vroedmeesterpad Pluvialis squatarola - Zilverplevier 22 Nieuwsbrief EIS 65 (2017)

Chordata - Gewervelde dieren > Aves - Vogels Paridae - Mezen Vulpes vulpes - Vos > Passeriformes Cyanistes caeruleus - Pimpelmees Mustelidae - Marterachtigen Acrocephalidae - Rietzangers Lophophanes cristatus - Kuifmees Martes martes - Boommarter Acrocephalus palustris - Bosrietzanger Parus major - Koolmees Meles meles - Das Acrocephalus schoenobaenus - Rietzanger Periparus ater - Zwarte mees Mustela erminea - Hermelijn Acrocephalus scirpaceus - Kleine karekiet Poecile montanus - Matkop Mustela putorius - Bunzing Hippolais icterina - Spotvogel Poecile palustris - Glanskop Chordata - Gewervelde dieren > Mammalia - Aegithalidae - Staartmezen Passeridae - Mussen Zoogdieren > Chiroptera - Vleermuizen Aegithalos caudatus - Staartmees Passer domesticus - Huismus Vespertilionidae - Gladneuzen Alaudidae - Leeuweriken Passer montanus - Ringmus Eptesicus serotinus - Laatvlieger Alauda arvensis - Veldleeuwerik Phylloscopidae - Boszangers Myotis daubentonii - Watervleermuis Lullula arborea - Boomleeuwerik Phylloscopus collybita - Tjiftjaf Nyctalus noctula - Rosse vleermuis Bombycillidae - Pestvogels Phylloscopus inornatus - Bladkoning Pipistrellus nathusii - Ruige dwergvleermuis Bombycilla garrulus - Pestvogel Phylloscopus trochilus - Fitis Pipistrellus pipistrellus - Gewone dwergvleer Certhiidae - Boomkruipers Prunellidae - Heggenmussen muis Certhia brachydactyla - Boomkruiper Prunella modularis - Heggenmus Plecotus auritus - Gewone grootoorvleermuis Corvidae - Kraaien Regulidae - Goudhanen Chordata - Gewervelde dieren > Mammalia - Corvus corax - Raaf Regulus ignicapilla - Vuurgoudhaan Zoogdieren > Insectivora - Insecteneters Corvus corone - Zwarte kraai Regulidae - Goudhanen Erinaceidae - Egels Corvus frugilegus - Roek Regulus regulus - Goudhaan Erinaceus europaeus - Egel Corvus monedula - Kauw Sittidae - Boomklevers Soricidae - Spitsmuizen Garrulus glandarius - Gaai Sitta europaea - Boomklever Sorex araneus / coronatus - Bosspitsmuis spec. Pica pica - Ekster Sturnidae - Spreeuwen Talpidae - Mollen Emberizidae - Gorzen Sturnus vulgaris - Spreeuw Talpa europaea - Mol Calcarius lapponicus - IJsgors Sylviidae - Grasmussen Chordata - Gewervelde dieren > Mammalia - Emberiza citrinella - Geelgors Sylvia atricapilla - Zwartkop Zoogdieren > Lagomorpha - Haasachtigen Emberiza hortulana - Ortolaan Sylvia borin - Tuinfluiter Leporidae - Hazen en konijnen Emberiza schoeniclus - Rietgors Sylvia communis - Grasmus Lepus europaeus - Haas Fringillidae - Vinken Sylvia curruca - Braamsluiper Oryctolagus cuniculus - Konijn Acanthis cabaret - Kleine barmsijs Troglodytidae - Winterkoningen Chordata - Gewervelde dieren > Mammalia - Carduelis carduelis - Putter Troglodytes troglodytes - Winterkoning Zoogdieren > Rodentia - Knaagdieren Chloris chloris - Groenling Chordata - Gewervelde dieren > Aves - Vogels Muridae - Muizen en ratten Coccothraustes coccothraustes - Appelvink > Pelecaniformes Apodemus sylvaticus - Gewone bosmuis Fringilla coelebs - Vink Ardeidae - Reigers Microtus arvalis - Veldmuis Fringilla montifringilla - Keep Ardea alba - Grote Zilverreiger Mus musculus - Huismuis Linaria cannabina - Kneu Ardea cinerea - Blauwe Reiger Myodes glareolus - Rosse woelmuis Loxia curvirostra - Kruisbek Ardea purpurea - Purperreiger Rattus norvegicus - Bruine rat Pyrrhula pyrrhula - Goudvink Botaurus stellaris - Roerdomp Sciuridae - Eekhoorns Serinus canaria - Kanarie Egretta garzetta - Kleine zilverreiger Sciurus vulgaris - Rode eekhoorn Serinus serinus - Europese kanarie Phalacrocoracidae - Aalscholvers Chordata - Gewervelde dieren > Reptilia - Spinus spinus - Sijs Phalacrocorax carbo - Aalscholver Reptielen > Chelonii - Schildpadden Hirundinidae - Zwaluwen Threskiornithidae - Ibissen Emydidae - Moerasschildpadden Delichon urbicum - Huiszwaluw Platalea leucorodia - Lepelaar Trachemys scripta troostii - Geelwangschildpad Hirundo rustica - Boerenzwaluw Chordata - Gewervelde dieren > Aves - Vogels Chordata - Gewervelde dieren > Reptilia - Riparia riparia - Oeverzwaluw > Piciformes Reptielen > Squamata - Slangen en Laniidae - Klauwieren Picidae - Spechten hagedissen Lanius excubitor - Klapekster Dendrocopos major - Grote bonte specht Anguidae - Hazelwormen Locustellidae - Sprinkhaanzangers Dendrocopos minor - Kleine bonte specht Anguis fragilis - Hazelworm Locustella naevia - Sprinkhaanzanger Dryocopus martius - Zwarte specht Colubridae - Ringslangachtigen Motacillidae - Kwikstaarten Jynx torquilla - Draaihals Natrix natrix - Ringslang Anthus campestris - Duinpieper Picus viridis - Groene specht Lacertidae - Echte hagedissen Anthus cervinus - Roodkeelpieper Chordata - Gewervelde dieren > Aves - Vogels Lacerta agilis - Zandhagedis Anthus petrosus - Oeverpieper > Podicipediformes Zootoca vivipara - Levendbarende hagedis Anthus pratensis - Graspieper Podicipedidae - Futen Mollusca - Weekdieren > Bivalvia - Tweeklep Anthus spinoletta - Waterpieper Podiceps cristatus - Fuut pigen > Unionida - Najaden Anthus trivialis - Boompieper Tachybaptus ruficollis -Dodaars Unionidae - Zoetwatermossels Motacilla alba - Witte kwikstaart Chordata - Gewervelde dieren > Aves - Vogels Unio pictorum - Schildersmossel Motacilla cinerea - Grote gele kwikstaart > Psittaciformes Unio tumidus - Bolle stroommossel Motacilla flava -Gele kwikstaart Psittacidae Mollusca - Weekdieren > Bivalvia - Tweeklep Muscicapidae - Vliegenvangers Myiopsitta monachus - Monniksparkiet pigen > Venerida Erithacus rubecula - Roodborst Chordata - Gewervelde dieren > Aves - Vogels Cyrenidae Ficedula hypoleuca - Bonte vliegenvanger > Strigiformes Corbicula fluminea -Aziatische korfmossel Luscinia svecica - Blauwborst Strigidae - Uilen Sphaeriidae - Erwtenmossels e.a. Muscicapa striata - Grauwe vliegenvanger Asio otus - Ransuil Musculium lacustre - Moeras-hoornschaal Oenanthe oenanthe - Tapuit Athene noctua - Steenuil Pisidium henslowanum - Geplooide Phoenicurus ochruros - Zwarte roodstaart Strix aluco - Bosuil erwtenmossel Phoenicurus phoenicurus - Gekraagde rood Tytonidae - Kerkuilen Sphaerium corneum - Gewone hoornschaal staart Tyto alba - Kerkuil Mollusca - Weekdieren > Gastropoda - Saxicola rubetra - Paapje Chordata - Gewervelde dieren > Mammalia - Slakken > Allogastropoda Saxicola rubicola - Roodborsttapuit Zoogdieren > Artiodactyla - Evenhoevigen Valvatidae - Pluimdragers Turdus iliacus - Koperwiek Bovidae - Holhoornigen Valvata piscinalis - Vijverpluimdrager Turdus merula - Merel Ovis aries - Schaap Mollusca - Weekdieren > Gastropoda - Turdus philomelos - Zanglijster Cervidae - Herten Slakken > Architaenioglossa Turdus pilaris - Kramsvogel Capreolus capreolus - Ree Viviparidae - Moerasslakken Turdus torquatus - Beflijster Chordata - Gewervelde dieren > Mammalia - Viviparus contectus - Spitse moerasslak Turdus viscivorus - Grote lijster Zoogdieren > Carnivora - Roofdieren Canidae - Hondachtigen EIS-nieuws 23

Mollusca - Weekdieren > Gastropoda - Chromista Hypotrachyna afrorevoluta - Grofgebogen Slakken > Hygrophila Miozoa > Dinophyceae > Gonyaulacales schildmos Acroloxidae - Kapslakken Ceratiaceae Hypotrachyna revoluta - Gebogen schildmos Acroloxus lacustris - Kapslak Ceratium hirundinella Melanelixia subaurifera - Verstop-schildmos Lymnaeidae - Poelslakken e.a. Ochrophyta > Bacillariophyceae - Melanohalea elegantula - Sierlijk schildmos Lymnaea stagnalis - Gewone poelslak Kiezelwieren > Tabellariales Melanohalea exasperatula - Lepelschildmos Radix auricularia - Oorvormige poelslak Tabellariaceae Parmelia sulcata - Gewoon schildmos Radix balthica - Ovale poelslak Diatoma tenuis Parmelina tiliacea - Lindeschildmos Stagnicola palustris - Moeraspoelslak Ochrophyta > Chrysophyceae - Goudwieren Parmotrema perlatum - Groot schildmos Physidae - Blaashorens e.a. s.s. > Chromulinales Pleurosticta acetabulum - Olijfschildmos Aplexa hypnorum - Slaapslak Dinobryaceae Punctelia borreri - Witstippelschildmos Physella acuta - Puntige blaashoren Dinobryon sociale Punctelia jeckeri - Rijpschildmos Planorbidae - Schijfhorens e.a. Punctelia subrudecta - Gestippeld Schildmos Anisus vortex - Draaikolkschijfhorenslak Fungi - Schimmels Ramalinaceae Gyraulus albus - Witte schijfhoornslak Anamorphic fungi > Incertae sedis > Incertae Ramalina canariensis - Breed takmos Planorbarius corneus - Posthoornslak sedis Ramalina farinacea - Melig takmos Mollusca - Weekdieren > Gastropoda - Incertae sedis Ramalina fastigiata - Trompettakmos Slakken > Littorinimorpha Pycnostysanus azaleae - Azaleaknopvreter Stereocaulaceae Bithyniidae - Diepslakken Ascomycota > Arthoniomycetes > Arthoniales Lepraria incana - Gewone poederkorst Bithynia leachi - Kleine diepslak Arthoniaceae Lepraria lobificans -Gelobde poederkorst Bithynia tentaculata - Grote diepslak Arthonia radiata - Amoebekorst Tephromelataceae Hydrobiidae - Wadslakjes e.a. Ascomycota > Dothideomycetes > Pleosporales Tephromela atra - Zwarte schotelkorst Potamopyrgus antipodarum - Jenkins’ water Leptosphaeriaceae Incertae sedis horen Leptosphaeria acuta - Brandnetelvulkaantje Psilolechia lucida - UV-mos Mollusca - Weekdieren > Gastropoda - Ascomycota > Eurotiomycetes > Ascomycota > Lecanoromycetes > Ostropales Slakken > Stylommatophora Verrucariales Graphidaceae Agriolimacidae - Akkerslakken Verrucariaceae Graphis scripta - Gewoon schriftmos Deroceras invadens - Zwervende akkerslak Verrucaria nigrescens - Gewone stippelkorst Phlyctidaceae Deroceras reticulatum - Gevlekte akkerslak Ascomycota > Lecanoromycetes > Agyriales Phlyctis argena - Lichtvlekje Arionidae - Wegslakken Trapeliaceae Thelotremataceae Arion rufus - Rode wegslak Trapelia coarctata - Gewoon sterschoteltje Diploschistes muscorum - Duindaalder Arion ater - Duistere wegslak Ascomycota > Lecanoromycetes > Candela Ascomycota > Lecanoromycetes > Arion intermedius - Egel-wegslak riales Pertusariales Arion vulgaris - Spaanse wegslak Candelariaceae Megasporaceae Clausiliidae - Clausilia’s Candelaria concolor - Vals dooiermos Aspicilia contorta - Rond dambordje Alinda biplicata biplicata - Grote clausilia Candelariella aurella - Kleine geelkorst Ascomycota > Lecanoromycetes > Cochlicopidae - Agaathorens Candelariella reflexa -Poedergeelkorst Rhizocarpales Cochlicopa lubrica - Glanzende agaathoren Candelariella vitellina - Grove geelkorst Catillariaceae Discidae - Discusslakken Ascomycota > Lecanoromycetes > Catillaria nigroclavata - Boomrookkorst Discus rotundatus - Boerenknoopje Lecanorales Ascomycota > Lecanoromycetes > Euconulidae - Tolslakken Cladoniaceae Teloschistales Euconulus spec. - Tolslak spec. Cladonia caespiticia - Greppelblaadje Caliciaceae Gastrodontidae - Glimslakken Cladonia chlorophaea - Fijn bekermos Amandinea punctata - Vliegenstrontjesmos Zonitoides nitidus - Donkere glimslak Cladonia coccifera - Rood bekermos Buellia griseovirens - Grijsgroene stofkorst Helicidae - Tuinslakken e.a. Cladonia coniocraea - Smal bekermos Diploicia canescens - Kauwgommos Arianta arbustorum - Heesterslak Cladonia fimbriata -Kopjes-bekermos Physciaceae Cepaea hortensis - Witgerande tuinslak Cladonia floerkeana -Rode heidelucifer Hyperphyscia adglutinata - Dun schaduwmos Cepaea nemoralis - Gewone tuinslak Cladonia furcata - Gevorkt heidestaartje Phaeophyscia orbicularis - Rond schaduwmos Cornu aspersum - Segrijnslak Cladonia grayi - Bruin bekermos Physcia adscendens - Kapjesvingermos Helix pomatia - Wijngaardslak Cladonia humilis - Frietzak-bekermos Physcia caesia - Stoeprandvingermos Hygromiidae - Loofslakken e.a. Cladonia portentosa - Open rendiermos Physcia clementei - Isidieus vingermos Monacha cartusiana - Kleine karthuizerslak Cladonia ramulosa - Rafelig bekermos Physcia tenella - Heksenvingermos Trochulus hispidus - Gewone haarslak Cladonia scabriuscula - Ruw heidestaartje Physcia tribacioides - Witkopvingermos Limacidae - Aardslakken Cladonia subulata - Kronkelheidestaartje Physconia grisea - Grauw rijpmos Lehmannia marginata - Bosaardslak Lecanoraceae Rinodina teichophila - Grauwe schotelkorst Lehmannia valentiana - Spaanse aardslak Lecanora albescens - Kalkschotelkorst Teloschistaceae Limax maximus - Grote aardslak Lecanora campestris - Kastanjebruine schotel Caloplaca citrina - Gewone citroenkorst Oxychilidae - Glansslakken e.a. korst Caloplaca lithophila - Kleine citroenkorst Oxychilus alliarius - Lookglansslak Lecanora carpinea - Melige schotelkorst Caloplaca saxicola - Sinaasappelkorst Oxychilus draparnaudi - Grote glansslak Lecanora chlarotera - Witte schotelkorst Xanthoria calcicola - Oranje dooiermos Succineidae - Barnsteenslakken Lecanora compallens - Miskende schotelkorst Xanthoria parietina - Groot dooiermos Oxyloma elegans - Slanke barnsteenslak Lecanora dispersa - Verborgen schotelkorst Xanthoria polycarpa - Klein dooiermos Succinea putris - Barnsteenslak Lecanora expallens - Bleekgroene schotelkorst Ascomycota > Leotiomycetes > Helotiales Rotifera - Raderdiertjes > Eurotatoria > Lecanora hagenii - Kleine schotelkorst Bulgariaceae Ploima Lecanora muralis - Muurschotelkorst Bulgaria inquinans - Zwarte knoopzwam Brachionidae Lecanora subcarpinea - Berijpte schotelkorst Dermateaceae Keratella cochlaearis Lecidella elaeochroma - Gewoon Calloria neglecta - Brandnetelschijfje Keratella quadrata purperschaaltje Trochila ilicina - Hulstdekselbekertje Lecidella scabra - Grijsgroene steenkorst Helotiaceae Bacteria Lecidella stigmatea - Steenpurperschaaltje Ascocoryne sarcoides s.l., incl. cylichnium - Proteobacteria > Alphaproteobacteria > Parmeliaceae Paarse knoopzwam s.l., incl. Grootsporige Rhizobiales Evernia prunastri - Eikenmos paarse knoopzwam Rhizobiaceae Flavoparmelia caperata - Bosschildmos Bisporella citrina - Geel schijfzwammetje Agrobacterium tumefaciens - Kroongalziekte Flavoparmelia soredians - Groen boomschild Roseodiscus formosus - Roze grondschijfje mos Ascomycota > Orbiliomycetes > Orbiliales Hypogymnia physodes - Gewoon schorsmos Orbiliaceae Hypogymnia tubulosa - Witkopschorsmos Orbilia spec. - Wasbekertje 24 Nieuwsbrief EIS 65 (2017)

Ascomycota > Pezizomycetes > Pezizales Pluteaceae Basidiomycota > Basidiomycetes > Hymeno Pezizaceae Amanita citrina - Gele knolamaniet chaetales Peziza succosa - Gewone melkbekerzwam Amanita fulva - Roodbruine slanke amaniet Hymenochaetaceae Pyronemataceae Amanita muscaria - Vliegenzwam Inonotus cuticularis - Dunne weerschijnzwam Aleuria aurantia - Grote oranje bekerzwam Amanita pantherina - Panteramaniet Inonotus radiatus - Elzenweerschijnzwam Scutellinia spec. - Wimperzwam Amanita phalloides - Groene knolamaniet Phellinus ferruginosus - Gewone korstvuurzwam Sarcoscyphaceae Amanita rubescens - Parelamaniet Schizoporaceae Sarcoscypha austriaca - Krulhaarkelkzwam Pluteus cervinus - Gewone hertenzwam Hyphodontia sambuci - Witte vlierschorszwam Ascomycota > Sordariomycetes > Pluteus chrysophaeus - Gele aderhertenzwam Schizopora flavipora -Abrikozenbuisjeszwam Hypocreales Schizophyllaceae Schizopora radula - Splijtende tandzwam Nectriaceae Schizophyllum commune - Waaiertje Basidiomycota > Basidiomycetes > Phallales Dialonectria episphaeria - Strophariaceae Geastraceae Kogelmeniezwammetje Hypholoma capnoides - Dennenzwavelkop Geastrum triplex - Gekraagde aardster Nectria cinnabarina - Gewoon Hypholoma fasciculare - Gewone zwavelkop Gomphaceae meniezwammetje Hypholoma lateritium - Rode zwavelkop Chlorophyllum rhacodes - Knolparasolzwam Ascomycota > Sordariomycetes > Xylariales Kuehneromyces mutabilis - Stobbenzwammetje Phallaceae Diatrypaceae Leratiomyces ceres - Oranjerode stropharia Phallus impudicus - Grote stinkzwam Diatrype disciformis - Hoekig schorsschijfje Pholiota adiposa s.l., incl. cerifera, limonella - Ramariaceae Diatrype stigma - Korstvormig schorsschijfje Goudvliesbundelzwam s.l., incl. Wilgen- & Ramaria stricta - Rechte koraalzwam Xylariaceae Dubbelgangerbundelzwam Basidiomycota > Basidiomycetes > Annulohypoxylon multiforme - Vergroeide Pholiota squarrosa - Schubbige bundelzwam Polyporales kogelzwam Psilocybe fascicularis var. fascicularis - Gewone Atheliaceae Daldinia concentrica - Kogelhoutskoolzwam zwavelkop Plicaturopsis crispa - Plooivlieswaaiertje Hypoxylon fragiforme - Roestbruine kogelzwam Stropharia caerulea - Valse kopergroenzwam Corticiaceae Hypoxylon fuscum - Gladde kogelzwam Tricholomataceae Vuilleminia comedens - Gewone schorsbreker Hypoxylon multiforme - Vergroeide kogelzwam Clitocybe clavipes - Knotsvoettrechterzwam Fomitopsidaceae Hypoxylon petrinae - Vlakke essenkogelzwam Clitocybe nebularis - Nevelzwam Daedalea quercina - Doolhofzwam Hypoxylon rubiginosum s.l., incl. ferrugineum - Hygrocybe miniata - Gewoon vuurzwammetje Piptoporus betulinus - Berkenzwam Rode korstkogelzwam s.l., incl. Oranjebruine Mycena arcangeliana - Bundelmycena Postia caesia s.l., incl. subcaesia - Blauwe kogelzwam Mycena capillaris - Kleine beukenbladmycena kaaszwam s.l., incl. Vaalblauwe kaaszwam Xylaria carpophila - Beukendopgeweizwam Mycena epipterygia - Graskleefsteelmycena Ganodermataceae Xylaria hypoxylon - Geweizwam Mycena epipterygioides - Dennenkleefsteel Ganoderma adspersum - Dikrandtonderzwam Ascomycota > Taphrinomycetes > mycena Ganoderma lipsiense - Platte tonderzwam Taphrinales Mycena galericulata - Helmmycena Ganoderma resinaceum - Harslakzwam Taphrinaceae Mycena haematopus - Grote bloedsteelmycena Hapalopilaceae Taphrina betulina - Berkenheksenbezem Mycena inclinata - Fraaisteelmycena Bjerkandera adusta - Grijze buisjeszwam Basidiomycota > Basidiomycetes > Agaricales Mycena pura - Gewoon elfenschermpje Ischnoderma benzoinum - Teervlekkenzwam - Plaatsjeszwammen Panellus mitis - Dennenschelpzwam Hyphodermataceae Bolbitiaceae Panellus stipticus - Scherpe schelpzwam Hyphoderma praetermissum - Kransbekerhars Panaeolus fimicola -Grauwe vlekplaat Rhodocollybia butyracea - Botercollybia korstje Clavariaceae Rhodocollybia maculata - Roestvlekkenzwam Hyphoderma puberum - Fluwelig harskorstje Macrotyphula fistulosa -Pijpknotszwam Rickenella fibula -Oranjegeel trechtertje Meripilaceae Coprinaceae Basidiomycota > Basidiomycetes > Grifola frondosa - Eikhaas Coprinellus disseminatus - Zwerminktzwam Auriculariales Meripilus giganteus - Reuzenzwam Coprinellus micaceus - Gewone Auriculariaceae Meruliaceae glimmerinktzwam Auricularia auricula-judae - Echt judasoor Chondrostereum purpureum - Paarse korstzwam Coprinopsis cinerea - Wortelende inktzwam Basidiomycota > Basidiomycetes > Boletales Phlebia radiata - Oranje aderzwam Coprinopsis lagopus - Hazenpootje Boletaceae Phlebia tremellosa - Spekzwoerdzwam Coprinus comatus - Geschubde inktzwam Boletus edulis - Gewoon eekhoorntjesbrood Scopuloides hydnoides - Wastandjeszwam Psathyrella candolleana - Bleke franjehoed Leccinum scabrum s.l., incl. cyaneobasileucum, Phanerochaetaceae Psathyrella piluliformis - Witsteelfranjehoed melaneum, schistophilum, variicolor - Berken Phanerochaete sordida - Groezelig huidje Cortinariaceae boleet sl, incl. Gewone -, Bruingrijze -, Polyporaceae Gymnopilus junonius - Prachtvlamhoed Groenwitte -, Zwarte -, Kleine - & Bonte Fomes fomentarius - Echte tonderzwam Gymnopilus sapineus s.l., incl. penetrans - berkenboleet Laetiporus sulphureus - Zwavelzwam Dennenvlamhoed s.l., incl. Vezelige vlamhoed Xerocomus badius - Kastanjeboleet Lenzites betulinus - Fopelfenbankje Entolomataceae Hygrophoropsidaceae Phaeolus schweinitzii - Dennenvoetzwam Hirneola auricula-judae - Echt judasoor Hygrophoropsis aurantiaca - Valse hanenkam Polyporus brumalis - Winterhoutzwam Fistulinaceae Sclerodermataceae Pycnoporus cinnabarinus - Vermiljoenhoutzwam Fistulina hepatica - Biefstukzwam Scleroderma areolatum - Kleine aardappelbovist Trametes gibbosa - Witte bultzwam Lycoperdaceae Scleroderma citrinum - Gele aardappelbovist Trametes hirsuta - Ruig elfenbankje Calvatia excipuliformis - Plooivoetstuifzwam Scleroderma verrucosum - Wortelende aard Trametes ochracea - Gezoneerd elfenbankje Calvatia gigantea - Reuzenbovist appelbovist Trametes versicolor - Gewoon elfenbankje Calvatia utriformis - Ruitjesbovist Basidiomycota > Basidiomycetes > Cantharel Trichaptum abietinum - Paarse dennenzwam Lycoperdon perlatum - Parelstuifzwam lales Sistotremataceae Marasmiaceae Botryobasidiaceae Sistotrema oblongisporum - Grijze urnkorstzwam Armillaria lutea s.l., incl. cepistipes - Botryobasidium aureum - Geel trosvlies Trechispora farinacea - Melig dwergkorstje Knolhoningzwam s.l., incl. Bleke Botryobasidium subcoronatum - Gespentrosvlies Trechispora mollusca - Raatzwammetje knolhoningzwam Cantharellaceae Sparassidaceae Armillaria ostoyae - Sombere honingzwam Cantharellus cibarius - Hanenkam Sparassis crispa - Grote sponszwam Baeospora myosura - Muizenstaartzwam Basidiomycota > Basidiomycetes > Dacry Steccherinaceae Oudemansiella mucida - Porseleinzwam mycetales Antrodiella semisupina - Wit dwergelfenbankje Xerula radicata - Beukwortelzwam Dacrymycetaceae Steccherinum ochraceum - Roze raspzwam Nidulariaceae Calocera cornea - Geel hoorntje Basidiomycota > Basidiomycetes > Russulales Cyathus striatus - Gestreept nestzwammetje Calocera viscosa - Kleverig koraalzwammetje Auriscalpiaceae Pleurotaceae Dacrymyces stillatus - Oranje druppelzwam Artomyces pyxidatus - Kroontjesknotszwam Pleurotus ostreatus - Gewone oesterzwam Auriscalpium vulgare - Oorlepelzwam EIS-nieuws 25

Bondarzewiaceae Grimmiaceae Chlorophyta - Groenwieren > Chlorophyceae > Heterobasidion annosum - Dennenmoorder Grimmia pulvinata - Gewoon muisjesmos Trentepohliales Hericiaceae Schistidium apocarpum + S. crassipilum + S. Trentepohliaceae Hericium erinaceus - Pruikzwam elegantulum - Gewoon achterlichtmos s.l. Trentepohlia spec. Peniophoraceae Bryophyta - Mossen > Bryopsida - Bladmossen Marchantiophyta - Levermossen > Peniophora lycii - Berijpte schorszwam > Hypnales Marchantiopsida > Jungermanniales Peniophora quercina - Paarse eikenschorszwam Brachytheciaceae Geocalycaceae Russulaceae Brachythecium albicans - Bleek dikkopmos Lophocolea heterophylla - Gedrongen kantmos Russula paludosa - Appelrussula Brachythecium rutabulum - Gewoon dikkopmos Lophocolea semiteres - Gaaf kantmos Stereaceae Eurhynchium striatum - Geplooid snavelmos Jubulaceae Stereum gausapatum - Eikenbloedzwam Kindbergia praelonga - Fijn laddermos Frullania dilatata - Helmroestmos Stereum hirsutum - Gele korstzwam Pseudoscleropodium purum - Groot laddermos Lepidoziaceae Stereum subtomentosum - Waaierkorstzwam Hylocomiaceae Lepidozia reptans - Neptunusmos Basidiomycota > Basidiomycetes > Tremel Pleurozium schreberi - Bronsmos Radulaceae lales Rhytidiadelphus squarrosus - Gewoon haakmos Radula complanata - Gewoon schijfjesmos Exidiaceae Hypnaceae Marchantiophyta - Levermossen > Exidia plana - Zwarte trilzwam Calliergonella cuspidata - Gewoon puntmos Marchantiopsida > Marchantiales Exidia truncata - Eikentrilzwam Hypnum andoi - Bosklauwtjesmos Conocephalaceae Sebacina sublilacina - Glazig waskorstje Hypnum cupressiforme - Gesnaveld klauwtjesmos Conocephalum conicum - Kegelmos Tremellaceae Hypnum jutlandicum - Heideklauwtjesmos Lunulariaceae Tremella foliacea - Bruine trilzwam Plagiotheciaceae Lunularia cruciata - Halvemaantjesmos Tremella mesenterica - Gele trilzwam Plagiothecium undulatum - Gerimpeld platmos Marchantiaceae Basidiomycota > Urediniomycetes > Uredina Thuidiaceae Marchantia polymorpha - Parapluutjesmos les Thuidium tamariscinum - Gewoon Thujamos Ricciaceae Phragmidiaceae Bryophyta - Mossen > Bryopsida - Bladmossen Riccia cavernosa - Sponswatervorkje Phragmidium violaceum - Zwarte braamroest > Orthotrichales Marchantiophyta - Levermossen > Pucciniaceae Orthotrichaceae Marchantiopsida > Metzgeriales Cumminsiella mirabilissima - Mahonieroest Orthotrichum affine -Gewone haarmuts Aneuraceae Puccinia urticata - Brandnetel-zeggeroest Orthotrichum anomalum - Gesteelde haarmuts Aneura pinguis - Echt vetmos Uromyces ficariae -Speenkruidroest Orthotrichum diaphanum - Grijze haarmuts Metzgeriaceae Myxomycota > Myxomycetes > Liceales Orthotrichum pulchellum - Gekroesde haarmuts Metzgeria furcata - Bleek boomvorkje Reticulariaceae Orthotrichum stramineum - Bonte haarmuts Tracheophyta - Vaatplanten > Lycopsida - Lycogala epidendrum - Gewone boomwrat Ulota bruchii - Knotskroesmos Wolfsklauwen en biesvarens > Lycopodiales Reticularia lycoperdon - Zilveren boomkussen Zygodon viridissimus - Echt iepenmos Lycopodiaceae - Wolfsklauwfamilie Myxomycota > Myxomycetes > Physarales Bryophyta - Mossen > Bryopsida - Bladmossen Lycopodiella inundata - Moeraswolfsklauw Physaraceae > Polytrichales Tracheophyta - Vaatplanten > Pteropsida - Badhamia utricularis - Troskalknetje Polytrichaceae Varens en paardenstaarten > Filicales Fuligo septica - Heksenboter Atrichum undulatum - Groot rimpelmos Aspleniaceae - Streepvarenfamilie Zygomycota > Zygomycetes > Entomophtho Polytrichum commune - Gewoon haarmos Asplenium adiantum-nigrum - Zwartsteel rales Polytrichum formosum - Fraai haarmos Asplenium ruta-muraria - Muurvaren Entomophthoraceae Polytrichum juniperinum - Zandhaarmos Asplenium scolopendrium - Tongvaren Entomophthora spec. Polytrichum piliferum - Ruig haarmos Asplenium trichomanes - Steenbreekvaren Bryophyta - Mossen > Bryopsida - Bladmossen Athyriaceae - Wijfjesvarenfamilie Plantae - Planten > Pottiales Athyrium filix-femina -Wijfjesvaren Bryophyta - Mossen > Bryopsida - Bladmossen Pottiaceae Blechnaceae - Dubbellooffamilie > Bryales Barbula convoluta - Gewoon smaragdsteeltje Blechnum spicant - Dubbelloof Aulacomniaceae Barbula unguiculata - Kleismaragdsteeltje Dennstaedtiaceae - Adelaarsvarenfamilie Aulacomnium androgynum - Gewoon knopjesmos Didymodon luridus - Breed dubbeltandmos Pteridium aquilinum - Adelaarsvaren Bartramiaceae Tortula muralis - Gewoon muursterretje Dryopteridaceae - Niervarenfamilie Philonotis fontana - Beekstaartjesmos Bryophyta - Mossen > Bryopsida - Bladmossen Cyrtomium fortunei - Smalle ijzervaren Bryaceae > Tetraphidales Dryopteris affinis -Geschubde mannetjesvaren Bryum capillare - Gedraaid knikmos Tetraphidaceae Dryopteris carthusiana - Smalle stekelvaren Bryum pseudotriquetrum - Veenknikmos Tetraphis pellucida - Viertandmos Dryopteris cycadina Mniaceae Bryophyta - Mossen > Sphagnopsida > Sphag Dryopteris dilatata - Brede stekelvaren Mnium hornum - Gewoon sterrenmos nales Dryopteris filix-mas -Mannetjesvaren Plagiomnium affine -Rond boogsterrenmos Sphagnaceae Polystichum aculeatum - Stijve naaldvaren Orthodontiaceae Sphagnum compactum - Kussentjesveenmos Polystichum polyblepharum - Glansschildvaren Orthodontium lineare - Geelsteeltje Sphagnum denticulatum - Geoord veenmos Polystichum setiferum - Zachte naaldvaren Bryophyta - Mossen > Bryopsida - Bladmossen Sphagnum palustre - Gewoon veenmos Equisetaceae - Paardenstaartenfamilie > Dicranales Charophyta - Kranswieren > Charophyceae - Equisetum arvense - Heermoes Dicranaceae Kranswieren > Charales Equisetum fluviatile -Holpijp Dicranella heteromalla - Gewoon pluisjesmos Characeae Equisetum palustre - Lidrus Dicranum scoparium - Gewoon gaffeltandmos Chara globularis - Breekbaar kransblad Equisetum sylvaticum - Bospaardenstaart Ditrichaceae Chara vulgaris - Gewoon kransblad Osmundaceae - Koningsvarenfamilie Ceratodon purpureus - Gewoon purpersteeltje Charophyta - Kranswieren > Conjugatophy Osmunda regalis - Koningsvaren Leucobryaceae ceae > Desmidiales Polypodiaceae - Eikvarenfamilie Campylopus introflexus -Grijs kronkelsteeltje Closteriaceae Polypodium interjectum - Brede eikvaren Campylopus pyriformis - Breekblaadje Closterium acerosum Polypodium vulgare - Gewone eikvaren Leucobryum glaucum - Kussentjesmos Desmidiaceae Salviniaceae - Vlotvarenfamilie Rhabdoweisiaceae Cosmarium botrytis Azolla filiculoides -Grote kroosvaren Dicranoweisia cirrata - Gewoon sikkelsterretje Cosmarium denboeri Thelypteridaceae - Moerasvarenfamilie Bryophyta - Mossen > Bryopsida - Bladmossen Cosmarium laeve Thelypteris palustris - Moerasvaren > Funariales Chlorophyta - Groenwieren > Chlorophyceae > Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Funariaceae Sphaeropleales > Acorales Funaria hygrometrica - Gewoon krulmos Hydrodictyaceae Acoraceae - Kalmoesfamilie Bryophyta - Mossen > Bryopsida - Bladmossen Pediastrum duplex Acorus calamus - Kalmoes > Grimmiales 26 Nieuwsbrief EIS 65 (2017)

Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Achillea millefolium - Duizendblad Tussilago farfara - Klein hoefblad > Alismatales Achillea ptarmica - Wilde bertram Campanulaceae - Klokjesfamilie Alismataceae - Waterweegbreefamilie Ambrosia artemisiifolia - Alsemambrosia Campanula persicifolia - Prachtklokje Alisma plantago-aquatica - Grote waterweegbree Anthemis tinctoria - Gele kamille Campanula portenschlagiana - Dalmatiëklokje Sagittaria sagittifolia - Pijlkruid Arctium minus - Gewone klit Campanula poscharskyana - Kruipklokje Araceae - Aronskelkfamilie Artemisia absinthium - Absintalsem Campanula rapunculoides - Akkerklokje Arum italicum - Italiaanse aronskelk Artemisia verlotiorum - Herfstalsem Campanula rapunculus - Rapunzelklokje Arum maculatum - Gevlekte aronskelk Artemisia vulgaris - Bijvoet Campanula rotundifolia - Grasklokje Lemna minor - Klein kroos Aster x versicolor (A. laevis x A. novi-belgii) - Campanula trachelium - Ruig klokje Lemna minuta - Dwergkroos Herfstaster Jasione montana - Zandblauwtje Spirodela polyrhiza - Veelwortelig kroos Bellis perennis - Madeliefje Legousia speculum-veneris - Groot spiegelklokje Butomaceae - Zwanenbloemfamilie Bidens cernua - Knikkend tandzaad Menyanthaceae - Watergentiaanfamilie Butomus umbellatus - Zwanenbloem Bidens frondosa - Zwart tandzaad Menyanthes trifoliata - Waterdrieblad Hydrocharitaceae - Waterkaardefamilie Bidens radiata - Riviertandzaad Nymphoides peltata - Watergentiaan Elodea nuttallii - Smalle waterpest Bidens tripartita - Veerdelig tandzaad Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Hydrocharis morsus-ranae - Kikkerbeet Carduus crispus - Kruldistel > Boraginales Stratiotes aloides - Krabbenscheer Centaurea cyanus - Korenbloem Boraginaceae - Ruwbladigenfamilie Potamogetonaceae - Fonteinkruidfamilie Centaurea jacea s.l. - Knoopkruid Anchusa arvensis - Kromhals Potamogeton natans - Drijvend fonteinkruid Centaurea montana - Bergcentaurie Anchusa officinalis -Gewone ossentong Potamogeton polygonifolius - Duizendknoop Cichorium intybus - Wilde cichorei Echium vulgare - Slangenkruid fonteinkruid Cirsium arvense - Akkerdistel Myosotis arvensis - Akkervergeet-mij-nietje Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Cirsium dissectum - Spaanse ruiter Myosotis discolor - Veelkleurig vergeet-mij-nietje > ANITA-groep Cirsium palustre - Kale jonker Myosotis laxa subsp. cespitosa - Zompvergeet- Nymphaeaceae - Waterleliefamilie Cirsium vulgare - Speerdistel mij-nietje Nuphar lutea - Gele plomp Conyza canadensis - Canadese fijnstraal Myosotis ramosissima - Ruw vergeet-mij-nietje Nymphaea alba - Witte waterlelie Conyza daveauana + C. sumatrensis Myosotis scorpioides subsp. scorpioides - Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Conyza sumatrensis - Hoge fijnstraal Moerasvergeet-mij-nietje > Apiales Coreopsis tinctoria - Garden Tickseed Myosotis sylvatica - Bosvergeet-mij-nietje Apiaceae - Schermbloemenfamilie Crepis biennis - Groot streepzaad Pentaglottis sempervirens - Overblijvende Aegopodium podagraria - Zevenblad Crepis capillaris - Klein streepzaad ossentong Aethusa cynapium - Hondspeterselie Dittrichia graveolens - Kamferalant Symphytum caucasicum - Kaukasische Angelica sylvestris - Gewone engelwortel Dittrichia viscosa - Kleverige alant smeerwortel Anthriscus sylvestris - Fluitenkruid Erigeron annuus - Zomerfijnstraal Symphytum officinale -Gewone smeerwortel Berula erecta - Kleine watereppe Erigeron karvinskianus - Muurfijnstraal Symphytum x hidcotense (S. grandiflorum x S. Daucus carota - Peen Eupatorium cannabinum - Koninginnekruid uplandicum) - Hidcote-smeerwortel Eryngium campestre - Kruisdistel Filago minima - Dwergviltkruid Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Heracleum mantegazzianum - Reuzenberenklauw Filago vulgaris - Duits viltkruid > Brassicales Heracleum sphondylium - Gewone berenklauw Galinsoga parviflora - Kaal knopkruid Brassicaceae - Kruisbloemenfamilie Oenanthe aquatica - Watertorkruid Galinsoga quadriradiata - Harig knopkruid Alliaria petiolata - Look-zonder-look Pastinaca sativa s.l. - Pastinaak s.l. Glebionis segetum - Gele ganzenbloem Arabidopsis thaliana - Zandraket Peucedanum palustre - Melkeppe Gnaphalium luteo-album - Bleekgele droogbloem Barbarea stricta - Stijf barbarakruid Araliaceae - Klimopfamilie Gnaphalium uliginosum - Moerasdroogbloem Berteroa incana - Grijskruid Hedera helix - Klimop Helianthus x laetiflorus( H. pauciflorus x H. Brassica nigra - Zwarte mosterd Hydrocotyle vulgaris - Gewone waternavel tuberosus) - Stijve zonnebloem Brassica rapa - Raapzaad Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Hieracium aurantiacum - Oranje havikskruid Capsella bursa-pastoris - Herderstasje > Aquifoliales Hieracium pilosella - Muizenoor Cardamine flexuosa -Bosveldkers Aquifoliaceae - Hulstfamilie Hieracium umbellatum - Schermhavikskruid Cardamine hamiltonii - Aziatische veldkers Ilex aquifolium - Hulst Hypochaeris radicata - Gewoon biggenkruid Cardamine hirsuta - Kleine veldkers Ilex crenata - Japanse hulst Jacobaea vulgaris s.l. - Jakobskruiskruid s.l. Cardamine impatiens - Springzaadveldkers Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Lactuca serriola - Kompassla Cardamine pratensis - Pinksterbloem > Asparagales Lapsana communis - Akkerkool Cochlearia danica - Deens lepelblad Amaryllidaceae - Narcisfamilie Leontodon hispidus - Ruige leeuwentand Coronopus didymus - Kleine varkenskers Allium paradoxum - Armbloemig look Leontodon saxatilis - Kleine leeuwentand Descurainia sophia - Sofiekruid Allium ursinum - Daslook Leucanthemum paludosum - Kleine margriet Erophila verna - Vroegeling Allium vineale - Kraailook Leucanthemum vulgare - Gewone margriet Eruca vesicaria s.l. - Zwaardherik s.l. Galanthus nivalis - Gewoon sneeuwklokje Matricaria chamomilla - Echte kamille Erysimum cheiranthoides - Gewone steenraket Leucojum aestivum - Zomerklokje Matricaria discoidea - Schijfkamille Hirschfeldia incana - Grijze mosterd Narcissus spec. - Narcis spec. Mycelis muralis - Muursla Isatis tinctoria - Wede Asparagaceae - Aspergefamilie Petasites hybridus - Groot hoefblad Lepidium ruderale - Steenkruidkers Convallaria majalis - Lelietje-van-dalen Petasites japonicus - Japans hoefblad Lepidium virginicum - Amerikaanse kruidkers Hyacinthoides spec. - Boshyacint spec. Picris echioides - Dubbelkelk Lobularia maritima - Zilverschildzaad Maianthemum bifolium - Dalkruid Picris hieracioides - Echt bitterkruid Lunaria annua - Tuinjudaspenning Ornithogalum umbellatum - Gewone vogelmelk Pulicaria dysenterica - Heelblaadjes Nasturtium microphyllum + N. officinale -Slanke Polygonatum multiflorum -Gewone Senecio inaequidens - Bezemkruiskruid waterkers + Witte waterkers salomonszegel Senecio vulgaris - Klein kruiskruid Raphanus raphanistrum - Knopherik Scilla siberica - Oosterse sterhyacint Solidago canadensis - Canadese guldenroede Rorippa amphibia - Gele waterkers Iridaceae - Lissenfamilie Solidago gigantea - Late guldenroede Rorippa palustris - Moeraskers Crocus tommasinianus - Boerenkrokus Sonchus asper - Gekroesde melkdistel Rorippa sylvestris - Akkerkers Iris pseudacorus - Gele lis Sonchus oleraceus - Gewone melkdistel Sinapis alba - Witte mosterd Orchidaceae - Orchideeënfamilie Tanacetum parthenium - Moederkruid Sinapis arvensis - Herik Dactylorhiza incarnata - Vleeskleurige orchis Tanacetum vulgare - Boerenwormkruid Sisymbrium altissimum - Hongaarse raket Dactylorhiza maculata s.l. - Gevlekte orchis s.l. Taraxacum officinale s.l. (incl. all sec.) - Sisymbrium officinale -Gewone raket Dactylorhiza praetermissa - Rietorchis Paardenbloem s.l. Teesdalia nudicaulis - Klein tasjeskruid Epipactis helleborine s.l. - Brede wespenorchis s.l. Tragopogon dubius - Bleke morgenster Resedaceae - Resedafamilie Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Tragopogon pratensis s.l. - Gele morgenster s.l. Reseda lutea - Wilde reseda > Asterales Tripleurospermum maritimum - Reukeloze Reseda luteola - Wouw Asteraceae - Composietenfamilie kamille EIS-nieuws 27

Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Lathyrus latifolius - Brede lathyrus > Caryophyllales > Commelinales Lathyrus pratensis - Veldlathyrus Amaranthaceae - Amarantenfamilie Commelinaceae - Commelinafamilie Lotus corniculatus - Gewone rolklaver Atriplex patula - Uitstaande melde Tradescantia virginiana - Eendagsbloem Lotus corniculatus subsp. sativus - Rechte rol Chenopodium album - Melganzenvoet Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida klaver Chenopodium ficifolium -Stippelganzenvoet > Coniferales Lotus pedunculatus - Moerasrolklaver Chenopodium rubrum - Rode ganzenvoet Cupressaceae - Cipresfamilie Lupinus spec. - Lupine spec. Corispermum intermedium - Smal vlieszaad Juniperus communis - Jeneverbes Medicago lupulina - Hopklaver Caryophyllaceae - Anjerfamilie Thuja spec. - Levensboom spec. Medicago sativa - Luzerne Agrostemma githago - Bolderik Pinaceae - Dennenfamilie Melilotus albus - Witte honingklaver Arenaria serpyllifolia - Gewone zandmuur Abies grandis - Reuzenzilverspar Melilotus altissimus - Goudgele honingklaver Cerastium arvense - Akkerhoornbloem Larix x marschlinsii (L. decidua x L. kaempferi) - Melilotus officinalis -Citroengele honingklaver Cerastium fontanum subsp. vulgare - Gewone Europese lork x Goudlork Ornithopus perpusillus - Klein vogelpootje hoornbloem Picea abies - Fijnspar Robinia pseudoacacia - Robinia Cerastium glomeratum - Kluwenhoornbloem Picea orientalis - Kaukasische spar Trifolium arvense - Hazenpootje Cerastium semidecandrum - Zandhoornbloem Picea sitchensis - Sitkaspar Trifolium campestre - Liggende klaver Dianthus carthusianorum - Karthuizer anjer Pinus nigra - Zwarte den Trifolium dubium - Kleine klaver Dianthus deltoides - Steenanjer Pinus sylvestris - Grove den Trifolium hybridum - Basterdklaver Gypsophila elegans Taxaceae - Taxusfamilie Trifolium pratense - Rode klaver Herniaria glabra - Kaal breukkruid Taxus baccata - Taxus Trifolium repens - Witte klaver Herniaria hirsuta - Behaard breukkruid Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Ulex europaeus - Gaspeldoorn Moehringia trinervia - Drienerfmuur > Cornales Vicia cracca - Vogelwikke Petrorhagia prolifera - Slanke mantelanjer Cornaceae - Kornoeljefamilie Vicia hirsuta - Ringelwikke Polycarpon tetraphyllum - Kransmuur Cornus mas - Gele kornoelje Vicia sativa s.l. - Voederwikke s.l. Sagina procumbens - Liggende vetmuur Cornus sanguinea - Rode kornoelje Vicia sepium - Heggenwikke Saponaria officinalis -Zeepkruid Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Vicia tetrasperma subsp. tetrasperma - Vierzadige Silene armeria - Pekbloem > Dioscoreales wikke Silene coronaria - Prikneus Nartheciaceae - Beenbreekfamilie Vicia villosa s.l. - Bonte wikke s.l. Silene dioica - Dagkoekoeksbloem Narthecium ossifragum - Beenbreek Polygalaceae - Vleugeltjesbloemfamilie Silene flos-cuculi -Echte koekoeksbloem Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Polygala serpyllifolia - Liggende vleugeltjesbloem Silene gallica - Franse silene > Dipsacales Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Silene latifolia s.l. - Avondkoekoeksbloem s.l. Adoxaceae - Muskuskruidfamilie > Fagales Silene vulgaris - Blaassilene Sambucus ebulus - Kruidvlier Betulaceae - Berkenfamilie Spergula arvensis - Gewone spurrie Sambucus nigra - Gewone vlier Alnus glutinosa - Zwarte els Spergula morisonii - Heidespurrie Sambucus racemosa - Trosvlier Betula pendula - Ruwe berk Spergularia rubra - Rode schijnspurrie Viburnum opulus - Gelderse roos Betula pubescens - Zachte berk Stellaria graminea - Grasmuur Caprifoliaceae - Kamperfoeliefamilie Carpinus betulus - Haagbeuk Stellaria holostea - Grote muur Centranthus ruber - Spoorbloem Corylus avellana - Hazelaar Stellaria media - Vogelmuur Dipsacus fullonum - Grote kaardebol Fagaceae - Napjesdragersfamilie Stellaria pallida - Duinvogelmuur Lonicera japonica - Japanse kamperfoelie Castanea sativa - Tamme kastanje Droseraceae - Zonnedauwfamilie Lonicera nitida Fagus sylvatica - Beuk Drosera intermedia - Kleine zonnedauw Lonicera periclymenum - Wilde kamperfoelie Quercus petraea - Wintereik Drosera rotundifolia - Ronde zonnedauw Succisa pratensis - Blauwe knoop Quercus robur - Zomereik Phytolaccaceae - Karmozijnbesfamilie Symphoricarpos albus - Sneeuwbes Quercus rubra - Amerikaanse eik Phytolacca spec. - Karmozijnbes spec. Valeriana officinalis -Echte valeriaan Quercus x rosacea (Q. petraea x Q. robur) - Polygonaceae - Duizendknoopfamilie Valerianella locusta - Veldsla Wintereik x Zomereik Fallopia baldschuanica - Chinese bruidssluier Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Juglandaceae - Okkernootfamilie Fallopia convolvulus - Zwaluwtong > Ericales Juglans regia - Okkernoot Fallopia dumetorum - Heggenduizendknoop Balsaminaceae - Balsemienfamilie Myricaceae - Gagelfamilie Fallopia japonica - Japanse duizendknoop Impatiens balfourii - Tweekleurig springzaad Myrica gale - Wilde gagel Fallopia japonica var. compacta Impatiens glandulifera - Reuzenbalsemien Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Persicaria amphibia - Veenwortel Impatiens parviflora -Klein springzaad > Gentianales Persicaria bistorta - Adderwortel Ericaceae - Heifamilie Apocynaceae - Maagdenpalmfamilie Persicaria hydropiper - Waterpeper Andromeda polifolia - Lavendelhei Vinca major - Grote maagdenpalm Persicaria lapathifolia - Beklierde duizendknoop Calluna vulgaris - Struikhei Vinca minor - Kleine maagdenpalm Persicaria maculosa - Perzikkruid Erica tetralix - Gewone dophei Gentianaceae - Gentiaanfamilie Persicaria mitis - Zachte duizendknoop Rhododendron spec. - Rododendron spec. Centaurium erythraea - Echt duizendguldenkruid Polygonum aviculare - Gewoon varkensgras Vaccinium myrtillus - Blauwe bosbes Gentiana pneumonanthe - Klokjesgentiaan Rumex acetosa - Veldzuring Vaccinium vitis-idaea - Rode bosbes Rubiaceae - Sterbladigenfamilie Rumex acetosella - Schapenzuring Primulaceae - Sleutelbloemfamilie Galium aparine - Kleefkruid Rumex conglomeratus - Kluwenzuring Anagallis arvensis s.l. - Rood guichelheil s.l. Galium mollugo - Glad walstro Rumex crispus - Krulzuring Hottonia palustris - Waterviolier Galium palustre - Moeraswalstro Rumex hydrolapathum - Waterzuring Lysimachia nemorum - Boswederik Galium saxatile - Liggend walstro Rumex obtusifolius - Ridderzuring Lysimachia nummularia - Penningkruid Galium uliginosum - Ruw walstro Rumex palustris - Moeraszuring Lysimachia punctata - Puntwederik Galium verum - Geel walstro Portulacaceae - Posteleinfamilie Lysimachia thyrsiflora -Moeraswederik Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Claytonia perfoliata - Winterpostelein Lysimachia vulgaris - Grote wederik > Geraniales Claytonia sibirica - Roze winterpostelein Primula elatior - Slanke sleutelbloem Geraniaceae - Ooievaarsbekfamilie Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Primula veris - Gulden sleutelbloem Erodium cicutarium - Reigersbek > Celastrales Styracaceae Geranium dissectum - Slipbladige ooievaarsbek Celastraceae - Kardinaalsmutsfamilie Halesia carolina - Sneeuwklokjesboom Geranium lucidum - Glanzige ooievaarsbek Euonymus europaeus - Wilde kardinaalsmuts Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Geranium macrorrhizum - Rotsooievaarsbek Euonymus fortunei > Fabales Geranium molle - Zachte ooievaarsbek Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Fabaceae - Vlinderbloemenfamilie Geranium phaeum - Donkere ooievaarsbek > Ceratophyllales Cytisus scoparius - Brem Geranium pratense - Beemdooievaarsbek Ceratophyllaceae - Hoornbladfamilie Genista anglica - Stekelbrem Geranium purpureum - Klein robertskruid Ceratophyllum demersum - Grof hoornblad Genista tinctoria - Verfbrem Geranium pusillum - Kleine ooievaarsbek 28 Nieuwsbrief EIS 65 (2017)

Geranium pyrenaicum - Bermooievaarsbek Scrophularia umbrosa - Gevleugeld helmkruid Carex demissa - Geelgroene zegge Geranium robertianum - Robertskruid Verbascum densiflorum - Stalkaars Carex diandra - Ronde zegge Geranium x oxonianum (G. endressii x G. Verbascum nigrum - Zwarte toorts Carex hirta - Ruige zegge versicolor) Verbascum phlomoides - Keizerskaars Carex nigra - Zwarte zegge Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Verbascum thapsus - Koningskaars Carex ovalis - Hazenzegge > Ginkgoales Verbenaceae - IJzerhardfamilie Carex panicea - Blauwe zegge Ginkgoaceae Verbena bonariensis - Stijf ijzerhard Carex paniculata - Pluimzegge Ginkgo biloba - Ginkgo Verbena hastata - Blauwe verbena Carex pilulifera - Pilzegge Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Verbena officinalis -IJzerhard Carex pseudocyperus - Hoge cyperzegge > Lamiales Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Carex pulicaris - Vlozegge Lamiaceae - Lipbloemenfamilie > Liliales Carex remota - IJle zegge Ajuga reptans - Kruipend zenegroen Liliaceae - Leliefamilie Carex riparia - Oeverzegge Galeopsis speciosa - Dauwnetel Fritillaria spec. - Kievitsbloem spec. Eleocharis acicularis - Naaldwaterbies Galeopsis tetrahit - Gewone hennepnetel Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Eleocharis multicaulis - Veelstengelige waterbies Glechoma hederacea - Hondsdraf > Malpighiales Eleocharis palustris - Gewone waterbies Lamiastrum galeobdolon s.l. - Gele dovenetel s.l. Euphorbiaceae - Wolfsmelkfamilie Eleogiton fluitans -Vlottende bies Lamium album - Witte dovenetel Euphorbia cyparissias - Cipreswolfsmelk Eriophorum angustifolium - Veenpluis Lamium maculatum - Gevlekte dovenetel Euphorbia helioscopia - Kroontjeskruid Isolepis setacea - Borstelbies Lamium purpureum - Paarse dovenetel Euphorbia lathyris - Kruisbladige wolfsmelk Rhynchospora alba - Witte snavelbies Leonurus cardiaca - Hartgespan Euphorbia peplus - Tuinwolfsmelk Schoenoplectus lacustris - Mattenbies Lycopus europaeus - Wolfspoot Euphorbia prostrata - Geribde wolfsmelk Schoenoplectus tabernaemontani - Ruwe bies Melissa officinalis -Citroenmelisse Hypericaceae - Hertshooifamilie Scirpus sylvaticus - Bosbies Mentha aquatica - Watermunt Hypericum perforatum - Sint-Janskruid Juncaceae - Russenfamilie Mentha arvensis - Akkermunt Hypericum tetrapterum - Gevleugeld hertshooi Juncus acutiflorus -Veldrus Mentha x rotundifolia (M. longifolia x M. suaveo Salicaceae - Wilgenfamilie Juncus articulatus - Zomprus lens) - Wollige munt Populus alba - Witte abeel Juncus bufonius - Greppelrus Origanum vulgare - Wilde marjolein Populus nigra var. italica - Italiaanse populier Juncus conglomeratus - Biezenknoppen Prunella vulgaris - Gewone brunel Populus tremula - Ratelpopulier Juncus effusus - Pitrus Salvia hispanica - Chia Salix alba - Schietwilg Juncus inflexus -Zeegroene rus Scutellaria galericulata - Blauw glidkruid Salix caprea - Boswilg Juncus squarrosus - Trekrus Stachys palustris - Moerasandoorn Salix cinerea s.l. - Grauwe wilg s.l. Juncus subnodulosus - Paddenrus Stachys sylvatica - Bosandoorn Salix purpurea - Bittere wilg Juncus tenuis - Tengere rus Teucrium scorodonia - Valse salie Salix repens - Kruipwilg Luzula campestris - Gewone veldbies Thymus pulegioides - Grote tijm Salix viminalis - Katwilg Luzula pilosa - Ruige veldbies Oleaceae - Olijffamilie Violaceae - Viooltjesfamilie Luzula sylvatica - Grote veldbies Fraxinus excelsior - Es Viola canina - Hondsviooltje Poaceae - Grassenfamilie Jasminum nudiflorum - Winterjasmijn Viola odorata - Maarts viooltje Agrostis canina - Moerasstruisgras Ligustrum ovalifolium - Haagliguster Viola riviniana - Bleeksporig bosviooltje Agrostis capillaris - Gewoon struisgras Ligustrum vulgare - Wilde liguster Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Agrostis gigantea - Hoog struisgras Syringa vulgaris - Sering > Malvales Agrostis stolonifera - Fioringras Orobanchaceae - Bremraapfamilie Malvaceae - Kaasjeskruidfamilie Aira caryophyllea - Zilverhaver Euphrasia stricta s.l. - Stijve ogentroost Alcea rosea - Stokroos Aira praecox - Vroege haver Melampyrum pratense - Hengel Malva moschata - Muskuskaasjeskruid Alopecurus geniculatus - Geknikte vossenstaart Parentucellia viscosa - Kleverige ogentroost Malva sylvestris - Groot kaasjeskruid Alopecurus pratensis - Grote vossenstaart Pedicularis palustris - Moeraskartelblad Tilia cordata - Winterlinde Anisantha sterilis - IJle dravik Rhinanthus angustifolius - Grote ratelaar Tilia platyphyllos - Zomerlinde Anisantha tectorum - Zwenkdravik Rhinanthus minor - Kleine ratelaar Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Anthoxanthum odoratum - Gewoon reukgras Plantaginaceae - Weegbreefamilie > Myrtales Arrhenatherum elatius - Glanshaver Antirrhinum majus - Grote leeuwenbek Lythraceae - Kattenstaartfamilie Brachypodium sylvaticum - Boskortsteel Callitriche obtusangula - Stomphoekig sterren Lythrum portula - Waterpostelein Briza maxima - Groot trilgras kroos Lythrum salicaria - Grote kattenstaart Calamagrostis canescens - Hennegras Callitriche platycarpa - Gewoon sterrenkroos Onagraceae - Teunisbloemfamilie Calamagrostis epigejos - Duinriet Callitriche stagnalis - Gevleugeld sterrenkroos Chamerion angustifolium - Wilgenroosje Catabrosa aquatica - Watergras Chaenorhinum minus - Kleine leeuwenbek Circaea lutetiana - Groot heksenkruid Ceratochloa carinata - Gekielde dravik Cymbalaria muralis - Muurleeuwenbek Epilobium ciliatum - Beklierde basterdwederik Corynephorus canescens - Buntgras Digitalis grandiflora -Grootbloemig vinger Epilobium hirsutum - Harig wilgenroosje Cynodon dactylon - Handjesgras hoedskruid Epilobium parviflorum -Viltige basterdwederik Cynosurus cristatus - Kamgras Digitalis purpurea - Vingerhoedskruid Epilobium tetragonum - Kantige basterdwederik Dactylis glomerata - Kropaar Limosella aquatica - Slijkgroen Oenothera biennis - Middelste teunisbloem Deschampsia cespitosa - Ruwe smele Linaria purpurea - Walstroleeuwenbek Oenothera deflexa -Zandteunisbloem Deschampsia flexuosa - Bochtige smele Linaria vulgaris - Vlasbekje Oenothera glazioviana - Grote teunisbloem Echinochloa crus-galli - Europese hanenpoot Plantago coronopus - Hertshoornweegbree Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Eragrostis minor - Klein liefdegras Plantago lanceolata - Smalle weegbree > Oxalidales Eragrostis pilosa s.l. - Straatliefdegras Plantago major s.l. - Grote weegbree s.l. Oxalidaceae - Klaverzuringfamilie Festuca arundinacea - Rietzwenkgras Veronica arvensis - Veldereprijs Oxalis corniculata - Gehoornde klaverzuring Festuca filiformis -Fijn schapengras Veronica austriaca s.l. - Brede ereprijs s.l. Oxalis stricta - Stijve klaverzuring Festuca rubra - Rood zwenkgras Veronica beccabunga - Beekpunge Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Glyceria fluitans -Mannagras Veronica catenata - Rode waterereprijs > Piperales Glyceria maxima - Liesgras Veronica chamaedrys - Gewone ereprijs Aristolochiaceae - Pijpbloemfamilie Glyceria notata - Stomp vlotgras Veronica hederifolia - Klimopereprijs Aristolochia clematitis - Pijpbloem Holcus lanatus - Gestreepte witbol Veronica officinalis -Mannetjesereprijs Asarum europaeum - Mansoor Holcus mollis - Gladde witbol Veronica persica - Grote ereprijs Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Hordeum murinum - Kruipertje Veronica scutellata - Schildereprijs > Poales Lolium multiflorum -Italiaans raaigras Veronica serpyllifolia - Tijmereprijs Cyperaceae - Cypergrassenfamilie Lolium perenne - Engels raaigras Scrophulariaceae - Helmkruidfamilie Bolboschoenus maritimus - Heen Miscanthus sacchariflorus - Groot prachtriet Buddleja davidii - Vlinderstruik Carex acutiformis - Moeraszegge Molinia caerulea - Pijpenstrootje Scrophularia nodosa - Knopig helmkruid Carex arenaria - Zandzegge Panicum miliaceum - Pluimgierst EIS-nieuws 29

Phalaris arundinacea - Rietgras Ranunculus sceleratus - Blaartrekkende Urticaceae - Brandnetelfamilie Phleum pratense subsp. pratense - Timoteegras boterbloem Parietaria judaica - Klein glaskruid Phragmites australis - Riet Thalictrum spec. - Ruit spec. Urtica dioica - Grote brandnetel Poa annua - Straatgras Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Urtica urens - Kleine brandnetel Poa compressa - Plat beemdgras > Rosales Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Poa nemoralis - Schaduwgras Cannabaceae - Hennepfamilie > Sapindales Poa pratensis - Veldbeemdgras Humulus lupulus - Hop Anacardiaceae - Pruikenboomfamilie Poa trivialis - Ruw beemdgras Rhamnaceae - Wegedoornfamilie Rhus typhina - Azijnboom Pseudosasa japonica - Japanse bamboe Rhamnus frangula - Sporkehout Sapindaceae - Zeepboomfamilie Setaria pumila - Geelrode naaldaar Rosaceae - Rozenfamilie Acer negundo - Vederesdoorn Setaria viridis - Groene naaldaar Alchemilla mollis - Fraaie vrouwenmantel Acer pseudoplatanus - Gewone esdoorn Triticum aestivum - Tarwe Amelanchier lamarckii - Amerikaans Aesculus hippocastanum - Witte paardenkastanje Vulpia bromoides - Eekhoorngras krentenboompje Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Vulpia myuros - Gewoon langbaardgras Aphanes australis - Kleine leeuwenklauw > Saxifragales Typhaceae - Lisdoddefamilie Comarum palustre - Wateraardbei Altingiaceae Sparganium emersum - Kleine egelskop Cotoneaster spec. - Dwergmispel spec. Liquidambar styraciflua -Amberboom Sparganium erectum s.l. - Grote egelskop s.l. Crataegus monogyna - Eenstijlige meidoorn Crassulaceae - Vetplantenfamilie Typha angustifolia - Kleine lisdodde Filipendula ulmaria - Moerasspirea Crassula helmsii - Watercrassula Typha latifolia - Grote lisdodde Fragaria vesca - Bosaardbei Crassula tillaea - Mosbloempje Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Fragaria x ananassa - Aardbei Sedum acre - Muurpeper > Proteales Geum urbanum - Geel nagelkruid Sedum album - Wit vetkruid Platanaceae - Plataanfamilie Mespilus germanica - Mispel Sedum forsterianum - Sierlijk vetkruid Platanus hispanica - Plataan Photinia spec. - Glansmispel spec. Sedum rupestre - Tripmadam Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Physocarpus opulifolius - Sneeuwbalspirea Sedum sexangulare - Zacht vetkruid > Ranunculales Potentilla anglica - Kruipganzerik Sedum telephium - Hemelsleutel Berberidaceae - Berberisfamilie Potentilla anserina - Zilverschoon Umbilicus rupestris - Muurnavel Berberis aquifolium - Mahonie Potentilla argentea - Viltganzerik Grossulariaceae - Ribesfamilie Lardizabalaceae Potentilla erecta - Tormentil Ribes nigrum - Zwarte bes Akebia quinata - Klimaugurk Potentilla indica - Schijnaardbei Ribes rubrum - Aalbes Papaveraceae - Papaverfamilie Potentilla intermedia - Middelste ganzerik Ribes sanguineum - Rode ribes Ceratocapnos claviculata - Rankende helmbloem Prunus cerasifera - Kerspruim Ribes uva-crispa - Kruisbes Chelidonium majus - Stinkende gouwe Prunus laurocerasus - Laurierkers Haloragaceae - Vederkruidfamilie Corydalis cava - Holwortel Prunus padus - Gewone vogelkers Myriophyllum spicatum - Aarvederkruid Corydalis solida - Vingerhelmbloem Prunus serotina - Amerikaanse vogelkers Hamamelidaceae Fumaria officinalis -Gewone duivenkervel Prunus spinosa - Sleedoorn Hamamelis spec. - Toverhazelaar spec. Meconopsis cambrica - Schijnpapaver Rosa canina s.l. - Hondsroos Saxifragaceae - Steenbreekfamilie Papaver dubium - Bleke klaproos Rosa multiflora -Veelbloemige roos Astilbe japonica Papaver rhoeas - Grote klaproos Rosa rugosa - Rimpelroos Saxifraga tridactylites - Kandelaartje Papaver somniferum - Slaapbol Rosa virginiana - Virginische roos Tellima grandiflora -Franjekelk Pseudofumaria lutea - Gele helmbloem Rubus elegantispinosus - Slanke haagbraam Tracheophyta - Vaatplanten > Spermatopsida Ranunculaceae - Ranonkelfamilie Rubus fruticosus - Gewone braam > Solanales Anemone nemorosa - Bosanemoon Rubus idaeus - Framboos Convolvulaceae - Windefamilie Aquilegia vulgaris - Wilde akelei Rubus laciniatus - Peterseliebraam Convolvulus arvensis - Akkerwinde Caltha palustris - Dotterbloem Rubus phoenicolasius - Japanse wijnbes Convolvulus sepium - Haagwinde Clematis vitalba - Bosrank Rubus spectabilis - Prachtframboos Solanaceae - Nachtschadefamilie Consolida spec. - Ridderspoor spec. Sanguisorba minor s.l. - Kleine pimpernel s.l. Datura stramonium - Doornappel Eranthis hyemalis - Winterakoniet Sanguisorba officinalis -Grote pimpernel Nicandra physalodes - Zegekruid Ficaria verna - Speenkruid Sorbaria sorbifolia - Lijsterbesspirea Physalis peruviana - Goudbes Helleborus lividus subsp. corsicus - Nieskruid Sorbus aucuparia - Wilde lijsterbes Solanum dulcamara - Bitterzoet Ranunculus acris - Scherpe boterbloem Sorbus intermedia - Zweedse lijsterbes Solanum lycopersicum - Tomaat Ranunculus bulbosus - Knolboterbloem Spiraea salicifolia - Theeboompje Solanum nigrum s.l. - Zwarte nachtschade s.l. Ranunculus flammula -Egelboterbloem Ulmaceae - Iepenfamilie Ranunculus lingua - Grote boterbloem Ulmus laevis - Fladderiep Ranunculus repens - Kruipende boterbloem

Waarnemers Oscar Balm Marcel Bingley Julian Bosch Pieter Bruijsten Ton Denters Bas Aalders Jolanda Balm Frank Bloklander Bartian Bosch Henny de Bruin Frank Derriks Jelle Aalders Bernadette Balten Louis Blommestein Wouter Bosgra Noortje Buddingh Samuelle van Deute S. Aalsma Stuart van Baren Michiel Boeken Willem Bosma Johan Buijsman kom Bert Aalsma A.K.M. Bartelink Tim de Boer Christiaan Both Bernd-Jan Bulsink Hans Diepstraten Milon Abrahamse Erik-Jan Barten J. de Boer Astrid Bottenburg K. van de Burg Erik van Dijk Bart Achterkamp Johan Barth Vincent de Boer Herman Bouman Martin Camphuijsen Bert van Dijk Cor Agterberg D. Be Juun de Boer Marius Bouscholte Rommert Cazemier Edward Dijkema M. Aja Cobi van de Beek Rick Boerboom Joe Bouwmees Ed Colijn M. Dijksterhuis Remko Andeweg Pieter Beeke Lex van Boetzelaer M. Bouwmeester Michel Cossee Esmeralda Dols Lieuwe Anema Erik-Jan Beenackers Jacob du Boeuff Herman van de Brand Matthijs Courbois Co Dooms Renée van Assema Erik van Beers Esther Böhmer Jeroen Brandjes Bob Cremers Geert Doorn Gerrit Assink Nel Bekema Theo van Bokhoven Benjamin Brandt Rob Croes Dick Dooyewaard Robert Atkins Ad van Benten Henk Bokkers Jeroen Bredenbeek Hennie Cuper Rob van Dorland Mehdi Azeem W.J.C. van de Berg Timo Boom Floris Brekelmans Jan Cuppen Arie Dorsman B. van de B. Merel Berg Onno den Boon Arie van den Bremer Berry van Dam Daan Drukker Pieter Baalbergen Jaap van de Berg Matthijs Bootsma Iris Bro Pieter van Dam Jolynn van Duffelen Marcel Baartmans Maarten van den Berg Martin Borsboom Christophe Brochard Tom Damm Beren van Duijn Luud Baas I. Bergefurt Jan Borst Mark Broeckaert Odette Dankaart Gerrit van Duuren Maartje Bakker Raoul Beunen Johan Bos Erik Broer Jurrien van Deijk Yvonne van Duuren Wim Bakker Paul van Beuzekom R. Bos Mike Brooks Paul Dek Tim Asbreuk Gijs Baller Sander Bijsterbosch Ton Bos Bernd de Bruijn Rob Dekker T. Eggenhuizen 30 Nieuwsbrief EIS 65 (2017)

Victor Eggenhuizen Peter de Hoog Koen Kuiper Pim van Oers Erik Slootweg Marijke Vos Arjan van Egmond A. Hoogenboom Robert Kwak Bram Omon Maarten Sluijter Remco Vos Niek Eilander Merijn van den Philip Laan K. Oomens Marco van der Sluis Jaap Vos Niels Eimers Hoogenhoff Gert Lagerweij Roel Oost Yorick Smakman Jelte Vredenbregt Stella Eitjes Karel Hoogteyling Frank Lanfermeijer Maarten van Oosten Kees Smeding Joachim Vreeman Miranda Engelshoven Joep Hooymans Jaap Langenbach dorp Robbert Snijders Gideon Vreeman J.A. van Erkelens Nico Hopman Ank Latte Willem Oosterhof Hetty Soetekouw Michiel de Vries Jeroen van Erp Menno Hornman Huub Leblanc Hans van Oosterhout Sonja & Lex John de Vries Dick van Etten Irma Hornsveld Michel Lebon Gerben Oosterhuis Ieko Staal Sylvia de Vries Cornelis Fokker Marcel Hospers Arjan van Leest Edwin van Oosterom L. Stalknecht Hisko de Vries Willem-Jan Fontijn Maarten Hotting Sylvia van Leeuwen Luc Oteman Paul Starmans Kees de Vries Albert Fopma Arjen Hotting Jonathan Leeuwis Hajo Ouweneel Rik van der Starre Andrea de Vries Ine Franke Adrie Hottinga Jefta Leeuwis Julian Overweg Jan van der Steeg Bob de Vries Maurice Franssen Alrik Hoven Pim Lemmers Daniël Paalvast Bernd Steenbergen Luke Vrijens Ridjeska Froon Hiddo Huitzing Daan Liefhebber Hans van Paddenburgh Hanno Steenbergen Rina van Vugt Evert Froon jeffrey huizenga Patrick Loffeld M. Passon Anthonie Stip Maarten van Vuurde Mark Gal Rens Huizinga Peter Logtmeijer Mick Peerdeman Eric Stockx René de Waal Jaap de Gans Alice van Hunnik Jan Lok Wessel Peters W. Stoopendaal Erik de Waard André Geelhoed Eric Jacobs Dorine Loman Hans Peterse Dirk van Straalen Dennis van de Waart Wim Geelhoed Jelle Jacobsen André van Loon Guus Peterse G.A.M. straathof Nittert van de Water Bert Geelmuijden Ruud Jansen Erika Loonen A.D.P. van Peursen Arjan Stroo Jacob van der Weele Peter Geene Stephan Janssen Jacob Lotz Frank Pierik Henk Sukkel David Uit de Weerd Bert Geerdes Toy Janssen Jaco van Maanen Nan van de Plaats Maudy Swieserijn Edwin De Weerd Carien Geertse Jan Willem de Jong Yvonne van der Maat Ewoud van der Ploeg Henk Swinkels Kees van Wegen Mariëtte Geluk Klaas de Jong Hans Mankor Sander Polling Michiel Sytsma Rick van der Weijde Maykel van Gent Joost de Jong Marieke en Dolf Jan Andries Post Hinko Talsma Martin Weissmann Maarten Gilbert Alfred de Jonge Annemarie Masten Kees Post Jeroen Tazelaar Fedde Welbedacht Addy Glas Herman H. de Jongh broek Ben Prins E. van Tellingen Daan van Werven Ton de Goeij Jacqueline Jonk Noor Mather Els Prins David Tempelman Lucie Wessel Sipke Gonggrijp Jan Willem Jonker Jan Meekel Kees Quaadgras Hans Tetteroo Harry Westra M.C. Gorissen Robert Jan Jonkvorst Frank van der Meer Herman de Raaf Lesley Thoen Jan-Hilbert van de Karel Gort Johan Jordaans Peter van der Meer Tim Raats Rene Tichelaar Wetering Ton Gorter Remco Jousma Robert van der Meer Y. Radstake Henri Timmer Rik Wever Kees Goudsmits Pim Julsing Wessel Meijer André van Reenen F. Timmerman Hugo Wieleman Edo Goverse Vincent Kalkman Bart Meijer Mario Renden Erwin Timmerman Paulien Wiersma Kees Greidanus Jochem van de Kamp Myra Meijering Martijn Renders Martijn van Tol Jan Ekke Wigboldus JanWillem Griffioen Wim Kamphuis Diederick Meinen Flor Rhebergen Bart van Tooren Martin van Wijk Chris Grobbe Marijke Kanters Tristan Melissen Miranda van Rijn A.S. Troelstra Ton van Wijk W. Groen Rogier Karskens Embert Messelink Bernard Roelen Johan Tuls Carlo Wijnen Mark Groen Jan Katsman Ruben van der Meulen Bram Roobol Sander Turnhout Peter van der Wijst Dick Groenendijk Sophie Keizer Bas van de Meulen Corne Roobol E. van Tuyll Joop de Wilde Hans Groenewoud Gerard van Keken graaf Huib de Rooij Karin Uilhoorn Frank Wildschut Michiel de Groodt Andre van Keken Ruud van Middelkoop Jillis Roos Sven Valkenburg Jan Wind Ton de Groot Gerard Kenter Violet Middelman S.L. Rosekrans R. Valkenburg Jack Windig Paul de Groot Michiel van Kerkvoor Karel Moet Arnout-Jan Rossenaar Jeroen Veeken Jaap Winkelman Roy van Grunsven de Albert Molenaar Jurgen Rotteveel Ruud van Veenschoten Jürgen de Witte Mark Grutters Marinus Kers Jacob Molenaar Peter de Rouw Fenneke van der Vegte Atze Witteveen Sander Haak Hans van Kersbergen Gerhard Monkhorst Annelies Saat Andrea Veldkamp I. van Woersem R. Haan Jan Erik Kikkert Jan Mudde Merijn Salverda Ed Veling Ilco van Woersem Marlon de Haan Wim Klein Silvia van den Leo Samson Rogier Verbeek Bob Woets Marco de Haas Chiel Kleisen Muijsenberg Peter Schaft Verburg&Bos Marco Wolbert Carlo van Hal Roy Kleukers Anouk van den Alex van schaik Paul Verhagen Peter van de Wolfshaar Dorje van Halderen Jan-Freerk Kloen Muijsenberg Michel Scheers Dylan Verheul Bé Wolters Joost Klein Haneveld Bart de Knegt Harry Mulder Charlie Schenk Guido Verhoef Monika Wolters Rob van Hattem KNNV Leiden André Nagelhout Mark Schenk Bas Verhoeven Wim van de Woord Dennis de Heer Kas Koenraads Dick Nagelhout Martin Scheper Koen Verhoogt Redmar Woudstra Kees de Heer Bram Koese Leo Nagelkerke Peter-Paul Schets Ruben Vermeer Albert van der Wulp Rob Hemmelder Bea Koetsier Ida Bruggeman- Trix Schipper Stefan Vermeulen Rob Wurster Bart Hendrikx Ben Koks Nannenga Rudy Schippers René Verschuren Steven Wytema Rudolf van Hengel Sander Kole Paul Nap Harma Scholten Gert Veurink Han van Yperen B. Henstra Rob Kole Tim Neelen Hedwig Schoorlemmer Annet Vink Rik van Zadelhoff Ad van den Herik Lisette van Coen Nengerman Anton Schortinghuis Aart Vink Roderick Zagt M. Heslinga Kolfschoten J. Nieuborg H. Schouwenburg Rik Vinke Louis H. Zandbergen Tom van Heusden Lucie Kooistra Lucas Nieuweboer Gerda Schregardus Henny Vink-Slotboom Dirk van Zanten Titia van Heusden Anton Koot René Nijenhuis Niek Schrier Eric Visser Lies van Zanten Laurens van de Hoef Rutger Koperdraad Niels de Nijs Edwin Schuller Ingrid van Vlaanderen Rutger Zeijpveld Ype S. Hoekstra Geert Kor Kjell Nilsen Raymond Schuurkes Menko Hans Zevenbergen Baukje Hoekstra Elly Kor Gertjan van Noord Herbert Schuurmans Vlaardingerbroek Jasper Zoeter Ruben Hoekstra Gitty Korsuize Luc Noordman Sander Seure Michiel van Vliet Matthias Zomer Christiaan van der G.B. Kortleve José Noorman Daan van Seuren Sander van Vliet Hans van Zummeren Hoeven Martijn Kos Tom van Noort Frank Sidler Tim van de Casper Zuyderduyn Erik van ‘t Hof Hans Kouwenberg Jouke van Norren Herman Sieben Vondervoort Wim van Zwieten Hidde Hofhuis Rick van der Kraats Frank van Nunen Anton Sijbers Holmer Vonk  Erik Holscher Anne Krediet Fred Nurks Simone van der Sijs Dik Vonk Age Niels Holstein Jan Ole Kriegs Arjan van O. Erik Simons Marita Voogt Bert van ‘t Holt Anita Krouwels Josee van Oers Aad Sleeuwenhoek Paul Voorhaar 31

Publicaties EIS-Nederland (zie ook eis-nederland.nl/publicaties). Bestellen kan per e-mail ([email protected]) of per post (EIS Kenniscentrum Insecten, Postbus 9517, 2300 RA Leiden). De rekening wordt met de bestelde publicaties meegestuurd. De prijzen zijn exclusief verzendkosten. Nederlandse Faunistische Mededelingen prijs (EUR): Higler, L.W.G. – Verspreidingsatlas Nederlandse kokerjuffers Nieuwe reeks (1998-heden); zie eis-nederland.nl/publicaties voor (Trichoptera) 15,00 inhoudsopgaven Teunissen, A.P.J.A. – Verspreidingsatlas Nederlandse boktorren Reguliere nummers (Cerambycidae) 15,00 8-9, 11-12, 14-31, 33-47. 13,00 Overige uitgaven EIS-Nederland Speciale nummers Reemer, M. – Basisrapport Rode Lijst sprinkhanen en krekels 10. Catalogus van de Nederlandse spinnen (2012) 10,00 (1999) 16,00 Termaat, T. & V.J. Kalkman – Basisrapport Rode Lijst libellen 2011 13. Atlas van de Nederlandse watermijten volgens Nederlandse en IUCN-criteria (Odonata) (2012). (Acari, Hydrachnidia) (2000) 16,00 Brachytron 14 (2): 75-187. 12,50 32. Overzicht van de Nederlandse Leptolida Peeters, T.M.J. & M. Reemer. – Bedreigde en verdwenen bijen (= Hydroida) (Cnidaria: Hydrozoa) (2009) 16.00 in Nederland (Apidae s.l.) – Basisrapport met voorstel voor de 41. Oases of marine biodiversity in the Dutch North Sea (2013) 15.00 Rode Lijst (2003); als pdf beschikbaar via eis-nederland.nl Nederlandse Faunistische Mededelingen de Bruyne, R.H. et al. – Bedreigde en verdwenen landen zoetwater- jaarabonnement 22,50 mollusken in Nederland (Mollusca) – Basisrapport met voorstel voor de Rode Lijst (2003) 6,00 Entomologische Tabellen Reemer, M. et al. (red.). – Changes in ranges: invertebrates on the move. Supplement bij Nederlandse Faunistische Mededelingen. Uitgegeven Proceedings of the 13th international colloquium of the European i.s.m. Nederlandse Entomologische Vereniging Invertebrate Survey, Leiden, 2-5 September 2001 (2003) 10,00 Kleukers, R. et al. (red.). – Passie voor kleine beestjes - 33,3 jaar Stichting EIS-Nederland (2008) 7,50 Rapporten EIS-Nederland Veel rapporten die in opdracht door EIS zijn gepubliceerd zijn als pdf te downloaden op eis-nederland.nl Nederlandse Fauna / Natuur van Nederland Te bestellen via: knnvuitgeverij.nl Reemer, M. et al. – De Nederlandse zweefvliegen (2009) 49,95 Noordijk, J. et al. (red.) – De Nederlandse biodiversiteit (2010) 49,95 Peeters, T.M.J. et al. – De Nederlandse bijen (2012) De herdruk is inmiddels ook uitverkocht, maar het boek is beschik baar als pdf via Bestuivers.nl

Zoekkaarten (gedrukte versies; zie eis-nederland.nl/zoekkaarten voor digitale versies van deze en andere zoekkaarten) Sprinkhanen en krekels 1,50 Zoekkaarten Natuur van Nederland Zoekkaarten Natuur van Nederland

1 Aardhommel 11-23 mm behaard met brede witte band op 8 Weidehommel 9-17 mm8 Kleineachterlijf groene rossig sabelsprinkhaan behaard, op zwart - 14 DuinsabelsprinkhaanMannetjes van tuinbladsnijder 17-23 mm te 20 Boskrekelhaarpluimen op achterschenen,8-10 mm waar 26 Kalkdoorntjelichte haarbandjes mm: op ♂ het7-9, achterlijf. ♀ 8-11 32 Moerassprinkhaanvlekken van korte, witte beharing. 37 ZwartNestelt wekkertje in zelfgegraven gangen in de 42 Locomotiefje dichte beharing mm: aan♂ 13-15, onderzijde ♀ 17-21 achter - achterlijf. Verschilt van andere wesp- 37 Bloedbijen 5-8 mm Sabelsprinkhanen ♂ ♀ ♂Bombus terrestris mrt-sept achterste helft, gevolgd♀ door een smal Bombus pratorum mrt-sept Tettigoniabehaarde cantans achterlijfspunt 23-30 na. Verwarmm - Platycleisonderscheiden albopunctata door de sterkjuli-sept verbrede, Nemobiusgrote klompen sylvestris stuifmeel juli-septmee vervoerd TetrixVrouwtjes tenuicornis groefbijen verschillenapr-sept door- StethophymaVerschilt van grossum gelijkende soortenjuli-sept door Omocestusgrond. April-juni rufipes zijn alleenjuli-sept vrouwtjes Chorthippuslijf waarmee apricarius stuifmeel getransporteerdjuli-sept bijen in tuinen door het ontbreken van Sphecodes sp. apr-sept Basisbehoeften: bloemen en onderdak zwart bandje en rood uiterste uiteinde 1 Sikkelsprinkhaan 14-17 mm ring mogelijk met vosje (10juli-sept), maar die is Middelgrotegeelwitte sabelsprinkhaan voortarsen. die door Klein zwartkunnen krekeltje, worden. met Mannetje korte vleukan- verward Klein kortdoornigdat zij een lengtegroefje sprinkhaantje middenop dat het zwarte achterschenen,mm: ♂ 16-25, zwarte ♀ 28-35 achter - te vinden. Dezemm: hebben ♂ 11-15, overwinterd ♀ 11-20 enKleine, wordt. bruine Deze sprinkhaan zwarte buikschuiermet ovale ge onder- - Meerrode weten tekening. Zwart behaard borststuk met gele Aan voorzijden van borststuk en Kleine, nauwelijks behaarde, zwarte (kenmerkend!). Bij mannetje aan voor- Phaneroptera falcata juli-nov Grote opsabelsprinkhaan, onderzijde borststuk te onderschei en achterlijf- de grijsbruineNestelt inkleur allerlei en lange holten, vleugels zoals holle gels enworden Y-vormige met lichtezandbijen, tekening maar op verschilt het lijkt oplaatste gewoon- achterlijfssegment en bosdoorntje. De hebben. Grote,lijfspunt geelgroene en glimmend veldsprinkhaan, zwart achterlijfmet Vrij kleineleggen veldsprinkhaan, in het voorjaar die nieuwe lijkt op nesten hooropeningscheidt en de korte soort vleugels. van gelijkende Te on- soorten Nestparasiet van zandbijen, waar- Bijen houden van bloemen. Je vindt ze dus vooral in open, Bijen in de tuin band aan de voorzijde, achterlijf met achterlijf zijn gele banden aanwezig en bijen met deels rood achterlijf. Sprinkhanen en krekels kant van achterlijf meestal ook wat Vrij kleine sabelsprinkhaan die meteen den vangeheel de grote zwart groene behaard. sabelsprink - niet metstengels, andere dood sabelsprinkhanen hout en ‘bijenhotels’, te voorhoofd.van andere Maakt algemene een typisch soorten zacht door verschillen dienen met een loep beke- opvallendemet witte rode haarvlekken. onderzijde van Mannetje de lijkt het wekkertje.aan. Vervolgens Mannetje sterven is opvallend zij, waarna in derscheidenin tuinen, van zoals steppesprinkhaan de grote klokjesbij aan (29) Vooronder wie de zich viltvlekzandbij verder wil (24). ver Vrouwtje diepen gele voorzijde, zwarte middenband achterlijfspunt oranjerood behaard. Er komen verschillende sterk gelijkende gele haren. haan doorNestelt de korterein dood vleugelshout en holleen het stengels, verwarrenmaar is. ook Vrij wel algemeen in de grond. in laag De struwanden- rollendcombinatie geluid. Vrij van algemeen geheel indonkere poten ken te21 worden. Grijze Plaatselijk rimpelrug algemeen 13-14 in mmachterdij op andere en gele soorten achterscheen zandbijen met ( 20) en is zwart juni-septembergekleurd, met een verse rode mannetjes achter- en ladderpatroonen groefbijen op de ( 26-28vleugel). en locomo- dringt nest van zandbij binnen om bloemrijk landschap, zoals in graslanden, heidevelden en Bijen in de tuin 1,50 te herkennen is aan de achtervleugels en witte achterlijfspunt. Werksters en Soms ontbreekt de gele beharing aan in de wereld van de sprinkhanen soorten voor, die alleen door kenners Nestparasiet van met name de weide- geluid.ook Bekend in muurspleten van een klein en andere aantal kunst- weel envan dichte het nest grassen worden en kruidenbekleed in met de strooiselen doorlopende van loofbossen lichte in binnenland. bandjes op Zuid-LimburgAndrena en het tibialis rivierengebied, opmrt-mei zwarteniet doorns. makkelijk Geluid te eenherkennen. fel tikken, lijfspunt.vrouwtjes De eilegkleppen verschijnen. van Mannetjes het tiefachtigNestelt geluid. in dood Recent hout, alleen holle in stengels, Zuid- daar een ei te leggen op de stuifmeel- koninginnen nauwelijks te onder- die ruimde voorbijvoorzijde de vanvoorvleugels het achterlijf, uitste waar- - te onderscheiden zijn. tuinen. In parken en bossen zijn ze vooral in de open delen hommel (8). Vrouwtjes leggen eieren in plaatsenmatige in Oost-Nederland, holten, zelfs in sleutelgaten.vooral in kustduinen.stukjes van bladeren, die de bij zelf Op enkeleachterlijf. plaatsen Van in de de honingbij duinen. verschilt hij schaars begroeide, vochtige plekken. dat lijktNestelt op schrikdraad. in zelfgegraven Lokaal gangen in de vrouwtjesterven zijn kort, na de met paring, een zwarte terwijl rand.vrouwtjes Limburg, gaten Zwolle in muren en Santpoort-Noord. en ‘bijenhotels’. wordtvoorraad. aangeraden De larve die om uit het de ei Entomo komt - scheiden van veldhommel (2), maar ken. Algemeendoor verwarring in kruidenrijke, mogelijk droge is met Vrouwtje is grote, donkere zandbij met Nestparasieten van groefbijen en zand- nesten van deze hommels, waarna hun ruige vegetatieVeel in ‘bijenhotels’. in agrarisch gebied. met haar kaken uitknipt en naar het door de kale ogen. algemeengrond. in vochtige graslanden en Vrij algemeenaan einde in vochtigevan zomer heide, een plek vooral zoeken In grazige,Bij bloembezoek kruidenrijke sterkevegetaties. voorkeur voor doodt de larve van de zandbij en eet gele banden meestal wat donkerder. graslanden,mannetjes heide steenhommel en bermen. (7). Zulke bruine beharing en opvallend oranje- logische Tabel 10 (Sprinkhanen en bijen. Vrouwtje dringt nest van de te vinden. Al in het vroege voorjaar vliegen de eerste bijen larven door de werksters van de weide- 15 Bramensprinkhaannest vervoert. 15-20 mm 21 BoomkrekelNestelt in zelfgegraven gangen10-13 mm in 27 Zeggedoorntje mm: ♂ 8-12, ♀ 10-15 heide, op de hogere zandgronden. benedenom dete groteoverwinteren. rivieren. In het noor- lipbloemen, vlinderbloemen en het stuifmeel op. Mannetjes in tegenstelling tot veld- exemplaren hebben meestal echter rode achterschenen. Van gelijkende andere bij binnen om daar een ei te hommels worden grootgebracht. 9 Kleine12 Gewone wrattenbijter sachembij 23-36 14-16mm mm Pholidoptera griseoaptera juli-okt Oecanthuszandgrond. pellucens De nestingangen juli-sept zijn Tetrix subulata apr-sept 25 Gewone slobkousbij 8-12 mm den ook meer in droge biotopen. 43 Steppesprinkhaanslangenkruid. krekels) aan te schaffen. Hierin is op wilgenkatjes en in de herfst zijn ze op bloeiende klimop 38 Kustsprinkhaan hommel meestal zonder43 gele Steppesprinkhaan haren op 2 Struiksprinkhaanalleen zwarte haren op de12-17 kop, mm terwijl soorten te onderscheiden door ont- leggen op de stuifmeelvoorraad. GampsocleisAnthophora glabra plumipes aug-sept mrt-mei Middelgrote15 Tuinbladsnijder bruine sabelsprinkhaan, 9-12 te mmSlanke, gemarkeerd gele krekel met die zandhoopjes.niet met andere Bezoekt Klein sprinkhaantje dat lang- en kort- 33 Gouden Macropis sprinkhaan europaea juni-aug 28 Gewone geurgroefbij 6-9 mm Chorthippus vagans juli-sept 35 Geeltipje 4-7 mm kop. Ook te verwarren met tuinhommel Leptophyesmannetjes punctatissima steenhommel opjuli-nov de kop breken van lichte haarbandjes op een sleutel tot alle Nederlandse De larve die uit het ei komt doodt de 5 Boomhommel 8-20 mm Vrij grote kleurrijke sabelsprinkhaan, te herkennenMegachile aan de lichaamskleur centuncularis en mei-septsoortenuitsluitend te verwarren bloemen is. Maakt van (vooral een zeer gele) doornig kan zijn. De langdoornige vorm Chrysochraon dispar juli-aug 38 Kustsprinkhaan Lasioglossum calceatum apr-sept 31 Roetbijenmm: ♂ 13-16, ♀ 18-227-12 mm Nomada sheppardana apr-aug te vinden. ♂ ♀ ♂(3), die echter aan achterzijde van ♀ Vrij kleinealtijd bolle veel sabelsprinkhaangele haren hebben. met Grote, breedgebouwde bij met dichte achterlijf. Mannetje lijkt op andere Middelgrote, zwarte bij met korte soorten opgenomen, samen met larve van de ‘gastheer’ en eet het stuif- Bombus hypnorum mrt-aug onderscheiden van de wrattenbijter vorm van de vleugels. Komt vooral voor karakteristiekcomposieten. fluitend geluid. Popula- lijkt op zanddoorntje, maar de knik mm: ♂ 15-19, ♀ 22-28 Chorthippus albomarginatus juli-sept Kleine, grijsbruinePanurgus sprinkhaan sp. met juni-aug borststuk een extra gele band heeft. korte Nesteltvleugels in en allerlei een brede, holten, gladde zowel boven- beharing. Van het vrouwtje komen twee Vrij grote, breedgebouwde bij met soorten zandbijen (20) en is niet beharing en smalle, in midden onder- Kleine, zwarte bijen met lichte, in het Kleine, donkere, nauwelijks behaarde meel op. April-juni zijn alleen vrouwtjes door de geringere grootte, de witte zoom in dichte vegetatie in bosranden en ties uitsluitend in ruige vegetaties in op de bovenzijde van de achterdij Het mannetje is vrij klein en metallic mm: ♂ 13-15, ♀ 18-23 ovale gehooropening en korte vleugels. soortbesprekingen, foto’s en ver- Vrouwelijke bijen verzamelen stuifmeel, dat ze naar hun Nestelt gewoonlijk ondergronds, bij Borststuk geheel oranjebruin behaard, legboor.als Het ondergronds, hele lichaam zoals is bezet in oude met muizen - kleurvormen voor: een grijsgeel be- smalle lichte haarbandjes op achterlijf. makkelijk te herkennen. broken witte haarbandjes op achterlijf. midden onderbroken haarbandjes op Vrij kleine, geheel glimmend zwarte bij met rode vlekjes op borststuk en te vinden. Deze hebben overwinterd en aan de zijkant van het halsschild en het uiterwaarden in Zuid-Limburg, rivieren- het rivierengebied,18 Zuid-Limburg en10-12 mm ontbreekt. Vrij algemeen op allerlei groen, met korte, brede vleugels en een Kleine, groene of bruine veldsprink- Te onderscheiden van locomotiefje voorkeur in oude holen van muizen of achterlijfspunt wit. kleineholen stipjes. en Algemeenboomholten op enallerlei schuren. haarde met een zwart behaarde ach- Vrouwtje met buikschuier: dichte Witbaardzandbij Nestelt in zelfgegraven gangen in de Kenmerkend is de beharing van de achterlijf. Bij vrouwtje zijn achter- bijen. Beharing zwart, behalve de spreidingskaarten.achterlijf. Kenmerkend zijn de zwarte leggen in het voorjaar nieuwe nesten nest brengen. Hierop leggen ze een ei, waaruit een larve geluid. Eén populatie op de Veluwe. gebied en stuwwallen in Oost-Neder- Zeeland. InAndrena het hele barbilabris land worden mrt-juni schaars begroeide oevers, vooral in opvallende spitse achterlijfspunt. Het haan. Lijkt door de rechte zijkielen op door het ontbreken van het ladder- mollen, tot anderhalve meter diep. Nestelt graag in boomholten, maar struiken en bomen in het stedelijk terlijfspunt, en een zwart behaarde beharing aan onderzijde achterlijf grond, op vlakke, flink begroeide, achterpoten: achterschenen lang en randen van achterlijfssegmenten oranjegeel behaarde achterschenen. uiteinden van de antennen. aan. Vervolgens sterven zij, waarna in gebied, heidevelden en duinen. land. Lokaal in bosbesvegetatie op de incidenteel uit Zuid-Europa getrans- beekdalen en uiterwaarden. vrouwtje is vrij plomp en bruin, met kor- het halsschild het meest op de weide- patroon op de vleugel en het geluid. Te bestellen via ook in allerlei kunstmatige holten, 9 Akkerhommel 9-18 mm met oranjerode beharing van de waarmee stuifmeel getransporteerd Vrouwtje met lichtbruin behaard borst- zonnige plekken. zeer dicht wit behaard, contrasterend enigszins licht en doorschijnend. In Nederland twee soorten, die moeilijk Nestparasiet van groefbijen Lasioglos- juni t/m september verse mannetjes en komt die zich met het stuifmeel voedt. Sommige bijensoor 10 Wrattenbijter 28-40 mm Veluwe. porteerde exemplaren gevonden. te vleugels (vergelijkbaar met vrouwtje sprinkhaan. Verschilt door het geluid Bekend van enkele populaties bij 2 Veldhommel 9-21 mm zoals vogelnestkastjes, spouwmuren, Bombus pascuorum mrt-sept achterschenen. Het mannetje heeft wordt. Buikschuier geheel rood, in stuk en glimmend zwart achterlijf met met de zwarte beharing van de brede Bij mannetje kan achterlijf gedeeltelijk te onderscheiden zijn. www.eis-nederland.nl/et.sum (28). Vrouwtje dringt nest van vrouwtjes verschijnen. Mannetjes 3 Boomsprinkhaan 12-15 mm Decticus verrucivorus juli-aug 28 Zanddoorntje mm: ♂ 9-11, ♀ 11-13 krasser) en opvallend rood gekleurde en de vleugeladering. Vrij algemeen in Nijmegen, in schrale gras vegetaties. ten zijn heel kieskeurig en verzamelen bijvoorbeeld alleen Bombus lucorum mrt-sept schuren en stallen. een heldergele voorzijde van de kop en tegenstelling tot de gedeeltelijk zwarte smalle, in het midden onderbroken 22 Zijdebijen 7-11 mm achtertarsen. rood zijn. Bij mannetje zijn de poten Nestelt in zelfgegraven holen in de groefbij binnen om daar een ei te sterven na de paring, terwijl vrouwtjes MeconemaVariabel gekleurd.thalassinum Donkere juli-okt exemplaren,Forse sabelsprinkhaan, te onderschei- 16 Zadelsprinkhaan 25-32 mm 22 Veenmol 35-50 mm Tetrix ceperoi apr-sept achterscheen en onderzijde van de vrij vochtige graslanden, bermen en is onmiskenbaar door de lange zwarte van de (duidelijk grotere) grote blad- haarbandjes. Beharing achterschenen Colletes sp. juni-sept Nestelt in zelfgegraven gangen in de gedeeltelijk geel. Verwarring is mogelijk grond. leggen op de stuifmeelvoorraad. aan einde van zomer een plek zoeken stuifmeel op de bloemen van klokjes of beemdkroon. Zwart behaard borststuk met gele Lijkt opdie de in zuidelijke Nederland boomsprinkhaan, vooral in het westen den van kleine wrattenbijter door het Ephippiger diurnus aug-sept Gryllotalpa gryllotalpa apr-juni Klein langdoornig sprinkhaantje dat het achterdij. Langvleugelige exemplaren duinen. 44 Bruine sprinkhaan 6 Gewone koekoeks- pluimpjes aan de middenpoten. snijder (14). Mannetjes van grote blad- witachtig, achterscheen zelf is zwart. grond, op goed verborgen plaatsen. met de parkbronsgroefbij, die echter De larve die uit het ei komt doodt de om te overwinteren. band aan de voorzijde, achterlijf met maar heeftvoorkomen, lange vleugels. hebben oranje Algemeen behaard grotere formaat, het ont breken van de Grote sabelsprinkhaan die onmisken- Onmiskenbaar door de grootte (4-5 cm) meestMiddelgrote lijkt op het zeggedoorntje. bijen met lichtbruin tot zijn zeldzaam. Komt voor in ruige vege- Chorthippus brunneus juni-sept 39 Weidesprinkhaan 44 Bruine sprinkhaanhommel 17-22 mm Nestelt op zonbeschenen plaatsen in snijder te onderscheiden door de smal- Van gelijkende soorten te onderschei- Verzamelt uitsluitend stuifmeel op een bronsachtige glans heeft; boven- 32 Signaalwespbij 8-13 mm larve van de groefbij en eet het stuif- gele voorzijde, zwarte middenband op allerleiborststuk loofbomen en oranje in parken, behaarde tuinen achter - witte zoom aan de zijkant van het hals- baar is door het zadelvormige hals- en tot graafwerktuigen omgevormde Te onderscheidenoranje behaard doordat borststuk de kiel en op glimmend de taties in bermen en uiterwaarden. 39 Weidesprinkhaan mm: ♂ 12-17, ♀ 18-25 Bombus campestris apr-sept de bodem en in wanden of muren, le, zwarte voortarsen. den door formaat, ontbreken van wederik. dien liggen de haarbandjes bij de park- Nomada signata mrt-juni Probeermeel op. ook eens de Soortzoeker sprinkhanen.38 Grote wolbij 10-16 mm en witte achterlijfspunt. Werksters en en bossen.lijfspunt, met verder zwarte beharing. schild en het geluid. Slechts twee schild. Beperkt tot enkele plekken op voorpoten. Vrij algemeen in polder- bovenzijdezwart van achterlijf de achterdij met doorlopende een knik Chorthippus dorsatus juli-sept Kleine, bruine sprinkhaan die sterk lijkt ♂ ♀ ♂ graag in leemachtig substraat. Nestelt in allerlei holten, zoals holle metaalglans, onderbroken witte haar- bronsgroefbij langs de achterrand van Anthidium manicatum juni-aug Bijen bouwen nesten op uiteenlopende plekjes op koninginnen nauwelijks te onder- Borststuk zwart behaard met aan voor- Lichte exemplaren, in Nederland vooralpopulaties: Nijmegen en Hoge Veluwe. de Veluwe en Nijmegen. Op boompjes gebieden in West-Nederland, verspreid vertoont.wit achtige Vrij algemeen bandjes. op In allerlei tuinen komen 34 Zoemertje mm: ♂ 14-19, ♀ 20-27 mm: ♂ 14-17, ♀ 18-21 op ratelaarSlanke, en nauwelijkssnortikker. behaarde,Het makke wesp- - Dit is een gratis digitale sleutel, te vinden onder In tuinen vaak te zien op longkruid. stengels, dood hout en ‘bijenhotels’, bandjes op achterlijf en kleur van de 26 Roodpotige groefbij 9-11 mm. de segmenten en bij Lasioglossum - 36 Maskerbijen 4-9 mm scheiden van aardhommel (1), maar en achterzijde een gele band. Achterlijf 4 Zuidelijkein het oosten, boomsprinkhaan overwegend oranje en struiken op droge heidevelden. in het oosten en zuiden. schaarstwee begroeide soorten oevers. voor (duinzijdebij en Stenobothrus lineatus juli-sept Kleine, groene of bruine veldsprink- lijkst teachtige herkennen bij met aan rood de zang,achterlijf een met gele Grote bij met wespachtig zwart-geel verschillende manieren. Veel soorten nestelen in zelf ♂ maar ook wel in de grond. De wanden achterschenen en de beharing hiervan. Halictus rubicundus mrt-sept soorten langs de voorrand. http://determineren.nederlandsesoorten.nl.Hylaeus sp. mei-sept gele banden meestal wat lichter. variabel gekleurd, van overwegend Meconemabehaard meridionaleen met witachtige 12-15 haren mm aan 11 Heidesabelsprinkhaan 15-20 mm wormkruidbij), die moeilijk uit elkaar teVrij kleine veldsprinkhaan die vanwege haan, met lange vleugels. Lijkt door de kort prrr-geluid.dwarsbanden. Vrouwtjes Vrouwtje zijn verschilt niet op van kleurenpatroon. Kan net als een zweef- 13 Bruine rouwbij 9-17 mm van het nest worden bekleed met Mannetje lijkt op andere soorten zand- Nestelt in zelfgegraven gangen in de Mannetjes in tegenstelling tot aard- zwart met weinig geel tot bijna geheel zijkant borststuk. Allerlei juli-novtussen- Metrioptera brachyptera juli-sept 23 Kassprinkhaan 13-19 mm houden zijn. In het zuiden van Neder- de brede,Middelgrote zwak gebogen bij met zijkielen roodbruin en behaard rechte zijkielen op het halsschild het naam tegewone brengen. wespbij Algemeen (33) door in heel aanwezigheid Kleine, slanke, zwarte nauwelijks vlieg vliegend stilstaan in de lucht. gegraven holen in de grond. Andere nestelen in gangetjes Melecta albifrons mrt-juni Krekelsstukjes van bladeren, die de bij zelf bijen (20) en is niet makkelijk te her- Veldsprinkhanen grond. April-juni zijn alleen vrouwtjes hommel met gele haren op kop. Ook te geel behaard. Donkere exemplaren van Lijkt opvormen de boomsprinkhaan, komen voor. maar Middelgrote bruine of bruingroene Diestrammena asynamora hele jaar land kan in september de klimopbij op getandeborststuk, eilegkleppen glimmend van het zwart vrouwtje achterlijf meest op de kustsprinkhaan. Verschilt Nederland,van gele veel vlekken in bermen op propodeum en de stad. behaarde bijtjes die meer aan kleine Vrouwtje heeft witte ‘buikschuier’: met haar kaken uitknipt en naar het kennen. te vinden. Deze hebben overwinterd en die door kevers in dood hout geknaagd zijn, of in holle verwarren met tuinhommel (3), die andere hommels te onderscheiden heeft Nesteltveel kortere in allerlei vleugels. holten, Algemeen zowel boven- sabelsprinkhaan Grote, breedgebouwde met korte vleugels. bij met enigs - 17 Veldkrekel 20-26 mm Onmiskenbaar door de gebochelde 29 Europeseklimop voorkomen.treksprinkhaan Van andere bijen vooralmet lijkt scherp op het afgetekendeschavertje. Onder doorlopende- door het geluid en de vleugeladering. (achterste deel borststuk). Mannetjes graafwespjes doen denken dan aan dicht tapijt van lange haren onderop nest vervoert. Nestelt in zelfgegraven gangen in de leggen in het voorjaar nieuwe nesten echter aan achterzijde van borststuk doordat de lichte achterlijfsbeharing op allerleials ondergronds, loofbomen in zoals parken, in graspollen, tuinen Te onderscheidenzins ‘gebocheld’ van depostuur. lichtgroene Borststuk Gryllus campestris mei-juni lichaamsvorm, lange poten en sprieten Locustamet vergelijkbaar migratoria uiterlijk hele te onder jaar - scheidtwitte zich haarbandjes, daarvan door en het oranjerode grotere Er zijn geen recente vondsten in Neder- 45 Ratelaarmoeilijk te herkennen.mm: ♂ 13-16, ♀ 16-23 andere bijen. Meestal is de voorzijde achterlijf, waarin ze stuifmeel trans- grond, vooral in open zandige bodems, aan. Vervolgens sterven zij, waarna in stengels van bijvoorbeeld vlier of braam. Behangersbijen een extra gele band heeft. beperkt is tot de zijranden en geen en bossen.oude muizenholen en schuren. sabelsprinkhaanlang, lichtbruin en greppelsprinkhaan behaard en het zwarte Zwarte krekel, die door zijn grootte niet en ontbreken van vleugels. Komt alleen scheiden doormm: geheel ♂ 29-51, zwarte ♀ 37-58 poten en formaat,achterschenen de langere vleugels met oranje en het beharing. land. ChorthippusNestparasiet biguttulus van het vosjejuli-sept (10). van de kop geel getekend (‘masker’) en porteert. Mannetje te herkennen aan 16 Honingbij 12-14 mm ook tussen straatstenen. juni-september verse mannetjes en Nestelt gewoonlijk ondergronds, bij volledige banden vormt. Lichte exem- door deachterlijf smalle lichteheeft zoomgrote aanzijvlekken de van met andere krekels te verwarren is. voor in gebouwen, op continu verwarm- Grote korteveldsprinkhaan lichte beharing met langeop achterschenen. ladderpatroon Deze combinatie op de vleugel. van kenmerken Maakt een komt Kleine,Vrouwtje bruine sprinkhaan dringt nest die van sterk vosje lijkt binnen zijn poten gedeeltelijk geel. In tuinen drie zwarte doorns aan achterlijfspunt. bekleden hun nestwanden met stukjes blad, metselbijen 12-14 mm Apis mellifera jan-dec vrouwtjes verschijnen. Mannetjes voorkeur in oude holen van muizen of plaren zijn te onderscheiden doordat 5 Gewoon10 Vosje spitskopje 14-18 mm achterrandlichte van(witachtige de zijkant tot van lichtbruine) het hals- be- Komt voor in droge heide en stuifzand de plaatsen, zoals kruipruimtes en kas- vleugels.Nestelt Vroeger in zelfgegraven enkele populaties, gangen in de zeer kenmerkendbij andere ‘tuinbijen’ zoemend nietgeluid. voor. 40 Krasser juli-sept op bruineom daarsprinkhaan een ei teen leggen snortikker. op de stuif- komen verschillende soorten masker- Nestelt in bestaande holten, zoals in 40 Krasser 45 Ratelaar 46 Snortikker 19 Meidoornzandbij 13-14 mm sterven na de paring, terwijl vrouwtjes mollen, tot circa 30 cm diep. ze geen ‘strakke’ zwarte band over het ConocephalusAndrena dorsalis fulva juli-oktmrt-meischild,haring. de cerci Van van andere het mannetje grote, lichtbruin en de in Zuid-Vrij en grote, Midden-Nederland. donkerbruine bij, vaak sen. Verspreide waarnemingen door het maar sindsbodem de op jaren kale 1950 plekken, verdwenen. vaak in steile Vrij algemeenNestelt in zelfgegravenrijke kruiden- gangen en in de Pseudochorthippus parallelus Het mannetjemeelvoorraad. maakt eenDe larve ratelend die uit het ei bijen voor, die zeer moeilijk van elkaar hout en leem, holle stengels en muur- verzamelen leem om de tussenwandjes van te metselen. Andrena carantonica mrt-juni zand- of leemwandjes, ook wel in aan einde van zomer een plek zoeken komt doodt de larve van het vosje en ♂ ♀ ♂ midden van het achterlijf♀ hebben. Slank Vrouwtjesprinkhaantje makkelijk met inte zijaanzicht herkennen aan legboorbehaarde van het vrouwtje.bijen te onderscheiden Vrij algemeen door De mannetjesmet gedeeltelijk zingen in oranje het voorjaar achterlijf. hele land. Nu alleen nog incidenteel geïntrodu- grasvegetatiesgrond. Eind op maart droge t/mheide mei op zijn de alleen mm: ♂ 13-16, ♀ 18-22 geluid van 2-4 sec. Algemeen in bermen te onderscheiden zijn. In tegenstelling spleten. Voor bouw van broedcellen 3 11-22 mm muren. Soms in grote groepen bijeen. om te overwinteren. eet het stuifmeel op. Koekoeksbijen (zoals wesp en bloedbijen) maken zelf Tuinhommel Nestparasiet van onder andere akker- spitselange, kop. Te dichte, onderscheiden vosrode beharing van op op drogede groteen vochtige lichte achterlijfsvlekkenheideterreinen. (van voor hunOp achterlijfnestholtes. (langs voorranden van de Vrouwtje groot en geheel donker met ceerd, bijvoorbeeld uit voedseldier- Veluwe,vrouwtjes daarbuiten te vinden. zeer zeldzaam. Deze hebben Kleine, groene veldsprinkhaan met kor- en schrale graslanden. tot andere bijen transporteren masker- gebruikt vrouwtje haren van behaarde Bezoeken vaak bloemen van composie- Bombus hortorum mrt-sept hommel (9) en weidehommel (8). zuidelijkbovenkant spitskopje van door borststuk de kortere en achterlijf, beharing) en de tweekleurig behaarde segmenten) zijn grijswitte dwarsband- bruine beharing, verschilt van honing- kweken van terrariumhouders. overwinterd en leggen in het voorjaar te vleugels. Langvleugelige individuen bijen stuifmeel niet in lichaams- planten, zoals slangenkruid, klit, Doornsprinkhanen ten, zoals boerenwormkruid, jacobs- 29 Grote klokjesbij 8-10 mm 33 Gewone wespbij 8-13 mm geen nest, maar leggen hun eieren stiekem in de nesten Borststuk zwart behaard met zowel Vrouwtjes leggen eieren in de nesten vleugelsin combinatie en kromme metlegboor zwartbehaarde bij het kop 12 Greppelsprinkhaanachterschenen: boven licht15-20 en mm onder 18 Huiskrekeljes te zien die in het midden15-18 niet mm onder- bij door ontbreken van witachtige 35 Schavertje nieuwe nesten mm: aan. ♂ 11-13, Vervolgens ♀ 14-18 sterven zijn zeldzaam. Te onderscheiden van 46 Snortikker mm: ♂ 13-17, ♀ 18-22 beharing, maar in een inwendige ‘krop’. muizenoor, prikneus, stinkende ballote kruiskruid, guldenroede en kamille. Chelostoma rapunculi mei-aug Nomada flava mrt-juni aan voor- als achterzijde een gele band. van deze hommels, waarna hun larven vrouwtje.en onderzijde Langvleugelige van borststuk exemplaren en achter- Roeselianazwart. roeselii juli-sept Achetabroken domesticus zijn. Van gelijkendehele bijensoor jaar - 24 Gewoon bandjes doorntje op achterlijf. mm: ♂ Van 8-9, grijze ♀ 9-11 rimpel - 30 Blauwvleugelsprinkhaan Stenobothruszij, waarna instigmaticus juni-september juli-sept verse de zompsprinkhaan door de kortere Chorthippus mollis juli-okt Nestelen in holle stengels van bijvoor- en ezelsoor. Voor voedsel bij voorkeur Sprinkhanendie andere bijen en bouwen.krekels zijn de muzikanten Bijen houden van bloemen. In een tuin met bloemen Achterlijf geel behaard aan voorzijde, door de werksters van deze hommels zijn zeldzaam.lijf. Verwarring Algemeen kan optredenin dichte met rosseMiddelgrote Nestparasiet geelgroene van desabelsprink gewone sachembij- Vrij grote,ten te geelbruine onderscheiden krekel, door die lijkt de behaarde op Tetrixrug undulatate onderscheiden doorapril-sept donkere Oedipoda caerulescens juli-sept Klein sprinkhaantjemannetjes en vrouwtjesdat lijkt op verschijnen. een achtervleugelKleine, slanke, van het zwarte mannetje bij meten de smalle, Kleine,Slanke, bruine nauwelijkssprinkhaan behaarde, die sterk lijkt wesp - beeld braam, riet of vlier of in door op vlinderbloemen, lipbloemen en 23 Roodgatje 10-12 mm zwart op het midden en wit aan de worden grootgebracht. vegetatiemetselbij in vochtige (11), maar biotopen. deze is lichtbe- haan met(12). korte Het vrouwtje vleugels. dringt Te onderschei het nest- van spoorkrekelogen, de en geheel dierentuinkrekel. donkere poten en de Klein kortdoornigachterschenen. sprinkhaantje Mannetje lijktdat op mm: ♂ 13-23, ♀ 20-29 kleineMannetjes versie van stervenhet zoemertje. na de paring, Onder- terwijl kortere,onderbroken driehoekige witte voorvleugel haarbandjes en op op ratelaarachtige en bijbruine met sprinkhaan.rood achterlijf Het met gele kevers geknaagde gangen in dood hout. helmkruidachtigen. onderDe meeste de insecten. bijensoorten Aan deleven geluiden alleen (solitair).die de mannetjes Slechts vliegen dus al snel bijen rond. Meer dan je denkt: Andrena haemorrhoa mrt-juni achterlijfspunt. Verwarring mogelijk haard op de onderzijde van borststuk den vande de sachembij heidesabelsprinkhaan binnen om daar en een ei te De verschillengrijswitte zitten achterlijfsbandjes. in de zang, de lijkt opandere bosdoorntje soorten en zandbijen kalkdoorntje. (20) en is niet Vrij grote, grijze veldsprinkhaan, met scheidtvrouwtjes zich door aan de eindekortere van vleugels zomer eenen plek kortereachterlijf. eilegkleppen Vrouwtjes van het hebben vrouwtje. witte mannetjedwarsbanden. maakt een lange Vrouwtje serie verschilt gelui- van makenenkele soorten,kun je de zoals soort hommels herkennen, en de net honingbij, als bij vogels. leven in in veel tuinen komen tientallen soorten voor. met aard- en veldhommel (1 & 2) die 7 Steenhommel 12-22 mm 6 Zuidelijken achterlijf. spitskopje Het mannetje 14-18 lijkt mm op lichtgroeneleggen sabelsprinkhaan op de stuifmeelvoorraad. door de vorm vanNestelt de vleugels in Nederland en koptekening. vrijwel uitsluitend De verschillenmakkelijk zijn te herkennen.subtiel en dienen blauweVrouwtje achtervleugels met oranjebruin met zwarte behaard het ontbrekenzoeken om van te een overwinteren. duidelijk ladder - De zang‘buikschuier’: is sneller dan dichte die van beharing de zomp aan- den vansignaalwespbij 10-15 sec. Vrij ( 32algemeen) door ontbreken op de van echter de gele band aan achterzijde van Bombus lapidarius mrt-sept Conocephalusandere soorten fuscus zandbijen juli-okt(20) en is nietbrede Delichte larve zoom die vanuit het de zijkantei komt van doodt het de Vooralin in bijenkasten agrarisch en van stedelijk imkers. gebied, Bij uitzon - met eenNestelt loep bekekenin zelfgegraven te worden. gangen in de band. borststukLijkt op de en kiezelsprinkhaan glimmend zwart achterlijfpatroon op de vleugel. De zang is een sprinkhaan.onderzijde Algemeen van achterlijf in bermen, waarmee hogeregele zandgronden vlekken op en propodeum in de duinen. (achterste Colofon Zesociale komen volken. vooral voor in mooie, kruidenrijke gras Hiervan kun je er 38 met deze zoekkaart op naam 41 Zompsprinkhaan 47 Knopsprietje halsschild en de legboor van het vrouw- op allerlei permanent verwarmde Algemeengrond. op allerlei schaars begroeide maar die heeft geheel blauwe achter- zacht 27raspend Parkbronsgroefbij geluid van 1-3 sec. Vrij 6-8 mm graslanden en heide. Een uitgave van EIS Kenniscentrum Insecten en Naturalis Biodiversity Center borststuk missen. Tuinhommel heeft Mannetjes en vrouwtjes zeer verschil- Slank makkelijksprinkhaantje te herkennen. met in zijaanzicht larve van de sachembij en eet het dering vestigen aan imkers ontsnapte met oranjerode achterlijfspunt; achter- stuifmeel getransporteerd wordt. deel borststuk). Mannetjes moeilijk te tje. Plaatselijk algemeen in ruig begroei- plaatsen, zoals boerderijen, vuilnisbel- plaatsen op de hogere zandgronden, vleugels. Vrij zeldzaam op droge heide- algemeenHalictus in dichte tumulorum grasvegetaties opapr-sept 47 Knopsprietje mm: ♂ 10-15, ♀ 11-16 2e editie, december 2016 bovendien een aanmerkelijk langere lend gekleurd. Koninginnen en werk- spitseNestelt kop. Onderscheidt in zelfgegraven zich gangen van in de stuifmeel op. volken zich wel eens in een holle boom schenen oranje. Deze combinatie van Deze witte buikschuier onderscheidt herkennen. landen en heide, maar ook in de stad zijn diverse brengen. Buiten tuinen kun je nog veel meer grond. de bermen, dijken, en vochtige graslan- ten en bakkerijen. schaars20 in de duinen en rivierengebied. 6-14 mm en stuifzand en kapvlaktes in het bin- heidevelden, vooral in Midden- en 41 Zompsprinkhaan juli-sept Myrmeleotettix maculatus mei-sept tong. sters zwartbehaard met roodbehaarde gewoon spitskopje door de lange of oude schuur. Soms bouwen zulke Zandbij mannetje kenmerken komt bij andere ‘tuinbijen’ Kleine, donkere bij met bronsgroene de soort van gelijkende soorten die in Nestparasiet van zandbijen, waar- den. Maakt14 een luid zoemend geluid. 12-16 mm zwermen vrijhangende raten aan Andrena sp. mrt-aug nenland. Algemeen in de kustduinen, Noord-Nederland. Pseudochorthippustuinen voorkomen, montanus zoals de blauwe Door de verdikte antennetoppen alleen Tekst en samenstelling: Menno Reemer soortenBijen zijn tye een vinden. handje Mette helpen zo’n 50 door soorten een ‘bijenhotel’ in Nederland op te bijensoorten tegenkomen: er zijn er meer dan 350 Vanwege lange tong sterke voorkeur achterlijfspunt. Mannetjes met gele vleugels en de rechtere legboor bij het Grote bladsnijder niet voor. Het mannetje lijkt op andere glans. Achterlijf met lichte haarband- onder meidoornzandbij (19) en viltvlek- ♂ ♀ ♂voor planten met lange bloembuizen, ♀ vrouwtje.11 Rosse Algemeen metselbij in dichte lage 8-12 mm Megachile willughbiella mei-aug 19 Dierentuinkrekelbijvoorbeeld boomtakken, 20-30 als mm zij geen 25 Bosdoorntje mm: ♂ 8-9, ♀ 10-12 inclusiefsoorten de waddeneilanden. zandbijen (20) en is niet metselbij (30mm:) en ♂ groefbijen 13-16, ♀ 17-25(26-28 ). met dezandbij rosse sprinkhaan (24). Vrouwtje te verwarren. dringt nest van Kleurtekeningen: Jeroen de Rond haren op kop, gele banden langs voor- Er komen verschillende soorten zand- jes. Groefbijen zijn van zandbijen te zoals lipbloemen (dovenetel, rode vegetaties.Osmia bicornis mrt-juni13 Lichtgroene sabelsprinkhaan Gryllodesgeschikte sigillatus holte kunnen vinden.hele jaar Derge- Tetrix bipunctata apr-sept makkelijk te herkennen. 36 Wekkertje mm: ♂ 13-17, ♀ 17-22 Kleine,Nestelt groene inveldsprinkhaan holle stengels met en door korte kevers Deze iszandbij groter binnenen het geluid om daar verschilt. een ei te leggen Lijntekeningen: Inge van Noortwijk ishangen: het ook een een kunstmatige overzichtelijke nestelgelegenheid groep die je makkelijk voor bijen die uit Nederland bekend. en achterrand van borststuk, en oranje Grote, breedgebouwde bij met smalle bijen voor in tuinen, waarvan de man- onderscheiden doordat zij een met Colofon klaver), smeerwortel en vingerhoeds- Bicolorana bicolor 15-18 mm Vrij grotelijke geelbruine schermen krekel,worden die in Nederlandhet Klein kortdoornig sprinkhaantje dat 31 KiezelsprinkhaanNestelt in zelfgegraven gangen in de Omocestus viridulus mei-aug vleugels.geknaagde Langvleugelige gangen individuenin dood hout, zijn ook inAlgemeen op de op stuifmeelvoorraad. de zandgronden. De larve die Foto voorzijde: zijdebij (Cor Zonneveld) achterlijfspunt. Mannetjes te ver- Vrij grote, breedgebouwde bij met lichte haarbandjes op het achterlijf. netjes sterk op elkaar lijken (afgebeeld lichte haartjes begrensd lengtegroefje Een uitgave van EIS Kenniscentrum Insecten en Naturalis Biodiversity Center, kuntin dood leren hout kennen. en holle stengels nestelen. kruid. Nestelt op of vlak onder de grond. 7 Grote groene sabelsprinkhaan juli-sept meestmeestal lijkt op desnel huiskrekel. door imkers Verschilt ‘geschept’. lijkt op gewoon doorntje en kalk- Sphingonotusgrond. caerulans juli-sept Vrij kleine veldsprinkhaan, die qua zeldzaam.‘bijenhotels’. Te onderscheiden van de uit het ei komt doodt de larve van de warren met weidehommels (8), maar dichte beharing en zwakke metaal- Vrouwtje met buikschuier: dichte is mannetje van de meidoornzandbij hebben op het laatste achterlijfs- januari 2017 Tettigonia viridissima 28-35 mm Middelgrote groene sabelsprinkhaan door het geluid en de vorm van de doorntje. De verschillen zijn subtiel mm: ♂ 17-19, ♀ 20-33 uiterlijk en geluid lijkt op zwart wekker- krasser door de langere achtervleugel 48 Rosse zandbij sprinkhaan en eet het stuifmeel op. die hebben doorgaans een band van glans. Vrouwtje met kop en uiteinde beharing aan onderzijde achterlijf (19)). Verwarring mogelijk met honing- segment. Er zijn diverse sterk gelijken- 4 Vierkleurige koekoeks- juli-okt met korte vleugels. Te onderscheiden vleugels.17 PluimvoetbijDe dieren worden verkocht12-15 mmen dienen met een loep bekeken te Vrij grote,24 Viltvlekzandbijgrijze veldsprinkhaan, met12-15 mmtje. Het mannetje is groen of bruin van het30 mannetje Blauwe en metselbij de langere voor-8-10 mm Gomphocerippus rufus aug-sept gele haren aan de voorkant van het achterlijf zwart behaard, borststuk waarmee stuifmeel getransporteerd bij, zijdebijen, groefbijen en pluimvoet- de soorten groefbijen. Hiervan is de Tekst en samenstelling: Roy Kleukers Meer weten? Kijk op www.bestuivers.nl hommel 13-16 mm Grote sabelsprinkhaan, te onder- van heidesabelsprinkhaan en greppel- voor de terrariumhandelDasypoda hirtipes en kunnen juni-augworden. Recent herontdekt in Neder- lichtblauweAndrena achtervleugels. nitida De blauwmrt-juni- gekleurd. De eilegkleppen van het vleugel enOsmia lange caerulescensbleke eilegkleppen vanapr-aug 34 Geelzwarte mm: ♂ wespbij 14-16, ♀ 17-2310-13 mm achterlijf. lichtbruin en voorste helft achterlijf wordt. Buikschuier aan voorkant rood bij. Honingbij verschilt van zandbijen parkbronsgroefbij te onderscheiden Bombus sylvestris apr-aug scheiden van de kleine groene sabelsprinkhaan door de egaal groene zijkant ontsnappen of bewust vrijgelaten land, in NP Hoge Veluwe. In licht, open vleugelsprinkhaan heeft een zwarte vrouwtje zijn lang en bleek. Algemeen het vrouwtje. De zang is langzamer. Door de verdikteNomada antennetoppen succincta alleenapr-juni Foto’s: Paul van Hoof (www.paulvanhoof.nl) Nestelt in allerlei holten, zowel boven- rossig behaard, buik met dichte rode en aan achterkant zwart, in tegen- Grote, slanke bij met lichtbruine be- door behaarde ogen. Zijdebijen en Vrouwtje is grote zandbij met oranje- doordat de lichte haarbandjes langs de Vrij kleine, donkerblauwglanzende bij sprinkhaan door de langere vleugels. van het halsschild en de legboor van het worden. Wordt zelden buiten gevonden. gemengd bos op zandgrond. band op de achtervleugels. In Neder- in allerlei graslanden, heide en bermen Zeldzaam in vochtige, grazige biotopen. met het knopsprietje te verwarren. Foto voorzijde: mannetje Ratelaar. Bijen online determineren? Klik op Tuinbijen op Borststuk zwart behaard met gele als ondergronds, zoals oude muizen- beharing (‘buikschuier’). Mannetje met stelling tot de geheel rode van de haring en lichte bandjes op achterlijf. pluimvoetbijen verschillen van veel bruin behaard borststuk en glimmend achterranden van de segmenten liggen, met smalle lichte bandjes op achterlijf. Slanke, nauwelijks behaarde, wesp- Algemeen in ruigtes in het agrarisch en vrouwtje. Alleen bekend van Limburg, in land op spoorwegterreinen en andere ten noorden van de grote rivieren, in het Deze is kleiner en het geluid verschilt. Deze zoekkaart is mede mogelijk gemaakt door de Provincie Zuid-Holland en band aan voorzijde. Achterlijf zwart holen, nestkastjes en spouwmuren. kop witachtig behaard, borststuk en (duidelijk kleinere) tuinbladsnijder (15). Vrouwtjes onmiskenbaar door grote soorten zandbijen door de doorlopende zwart achterlijf, met langs de zijkant in plaats van langs de voorranden. Vrouwtjes met zwarte ‘buikschuier’: achtige bij met geel en zwart getekend opgezet i.s.m. Groene Cirkels Bijenlandschap. www.nederlandsesoorten.nl/determineren 42 Locomotiefje 48 Rosse sprinkhaan stedelijk gebied en natuurgebieden. dichte gras- en kruiden vegetatie. kale stenige substraten. zuiden zeldzaam. Alleen bekend van Schin-op-Geul. Deze zoekkaart is mede mogelijk gemaakt door de Uyttenboogaart-Eliasen stichting. 1. De Nederlandse steenvliegen (Plecoptera) 15,00 2. De Nederlandse boktorren (Cerambycidae) 15,00 Overig 3. De Nederlandse hooiwagens (Opiliones) 15,00 Turin, H. et al. (red.). – The genus Carabus in Europe (2003) 95,00 4. De Nederlandse prachtkevers (Buprestidae) 12,50 Te bestellen via: Pensoft.net 5. De Nederlandse boorvliegen (Tephritidae) 15,00 6. De Nederlandse rivierkreeften (Astacoidea en Parastacoidea) 12,50 Neve, A. & R. van der Ham. – Bijenplanten: 7. De Nederlandse goudhaantjes (Chrysomelidae: Chrysomelinae) 15,00 nectar en stuifmeel voor honingbijen (2014) 22,50 8. De Nederlandse sprinkhanen en krekels (Orthoptera) 17,50 9. De loopkevers van Nederland en België (Carabidae) 17,50 10. De Nederlandse breedvoetvliegen en basterdbreedvoetvliegen (Platypezidae & Opetiidae) 15,00 Verspreidingsatlassen Aukema, B. et al. – Verspreidingsatlas van de Nederlandse wantsen I (waterwantsen) 10,00 Aukema, B. & D.J. Hermes – Verspreidingsatlas van de Nederlandse Breugel, P. van – Gasten van bijenhotels wantsen II 10,00 (licht herziene herdruk, 2017) 27,50 Aukema, B. & D.J. Hermes – Verspreidingsatlas van de Nederlandse wantsen III 10,00 Aukema, B. & D.J. Hermes – Verspreidingsatlas van de Nederlandse wantsen IV 15,00 deel I-IV samen 25,00

Berg, M.P. et al. – Verspreidingsatlas Nederlandse landpissebedden, duizendpoten en miljoenpoten (Isopoda, Chilopoda, Diplopoda) 12,50 EIS32 -werkgroepen Nieuwsbrief EIS 65 (2017) ZOETWATERFAUNA (MACROFAUNA) Vedermotten (Pterophoridae en Alucitidae) Platwormen (Tricladida), bloedzuigers (Hirudinea), garnalen en kreeften (Decapoda) C. Gielis, Mr. Haafkensstraat 36, 4128 CT Lexmond (0347-341555), G. van der Velde, Radboud Universiteit, Lab. v. Aquatische Oecologie, [[email protected]] Toernooiveld 1, 6525 ED Nijmegen (024-3652471), [[email protected]] Vlinders van schorren Landplatwormen M.G.M. Jansen, Appelgaard 9, 4033 JA Lienden (0344-603758), S. de Waart, Simon Stevinstraat 14, 3514 XC Utrecht (06-46004871), [[email protected]] [[email protected]] Zoöplankton Vliegen (Diptera) M. Soesbergen, Karveel 12-38, 8231 AS Lelystad (0320-214142), Dazen (Tabanidae), sluipvliegen (Tachinidae), horzels (Oestridae) en paardenhorzels [[email protected]] (Gasterophilidae) C. Brochard, Marsstaat 77, 9742 EL Groningen, [[email protected]] Th. Zeegers, Eikenlaan 24, 3768 EV Soest (035-5885858), [[email protected]] Aquatische borstelwormen (Oligochaeta) Roofvliegen (Asilidae), blaaskopvliegen (Conopidae) wolzwevers (Bombyliidae), vilt T. van Haaren, S. Hartstraat 13, 1507 WX Zaandam (075-6146645), vliegen (Therevidae), snavelvliegen (Rhagionidae), houtvliegen (Xylophagidae), geur [[email protected]] vliegen (Coenomyidae) Vlokreeften (Amphipoda) M. van Veen, Zonnelaan 166, 3712 XH Huis ter Heide (030-8887111), D. Platvoet, Scheperboersweg 1, 7437 RG Loo/Bathmen, 06-22834272, [[email protected]] [[email protected]] Wapenvliegen (Stratiomyidae) Rivierkreeften B. Brugge, Naturalis Biodiversity Center, Postbus 9517, 2300 RA Leiden, B. Koese, Swadenburgerdam 25, 2471 AR Zwammerdam (06-23945953), (071-7519316), [[email protected]] [[email protected]] Fruitvliegjes (Drosophilidae) en dansvliegen (Empidoidea) Watermijten (Acari: Hydrachnidia) P.L.Th. Beuk, Lemoen 37, 6245 PG Eijsden (043-8512036), [[email protected]] H. Smit, Naturalis Biodiversity Center, Postbus 9517, 2300 RA Leiden Boorvliegachtigen (Tephritoidea): Boorvliegen (Tephritidae), Prachtvliegen (Ulidiidae), (071-7519667), [[email protected]] Platystomatidae en Pallopteridae Libellen (Odonata) J.T. Smit, Wolvenstraat 62, 3512 CH Utrecht (06-25011562), [[email protected]] Antoine van der Heijden (NVL), Dr. Jelle Zijlstraleane 5, 8854 AT Oosterbierum Slankpootvliegen (Dolichopodidae) [[email protected]] M. Pollet, Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Kliniekstraat 25, B-1070 Brussel, Eendagsvliegen (Ephemeroptera) België (0032-2-5581837), [[email protected]] D. Drukker, Dr. H. Colijnstraat 240, 1067 CH Amsterdam (06-12395400), Zweefvliegen (Syrphidae) [[email protected]] W. van Steenis, Vogelmelk 4, 3621 TP Breukelen (0346-264671), Steenvliegen (Plecoptera) [[email protected]] B. Koese, Swadenburgerdam 25, 2471 AR Zwammerdam (06-23945953), Slakkendodende vliegen (Sciomyzidae) [[email protected]] A. Barendregt, Paulus Potterstraat 27, 3781 EP Voorthuizen (06-17058740), Kokerjuffers/schietmotten (Trichoptera) [[email protected]] D. Tempelman, Soembawastraat 25F, 1095 VV Amsterdam (06-20968344), Dambordvliegen (Sarcophagidae) [[email protected]] L.E.N. Sijstermans, Poppelenburgerstraat 7, 4191 ZS Geldermalsen (0345-570387), K. Lock, Merelstraat 27, B-9000 Gent, België, [[email protected]] [[email protected]] Dansmuggen (Chironomidae) Bromvliegen (Calliphoridae) H.K.M. Moller Pillot, Leyparkweg 37, 5022 AA Tilburg (013-5425688) J. Huijbregts, Virulypad 65, 2316 ZT Leiden (071-5680446), Waterkevers: Haliplidae [[email protected]] B.J. van Vondel, Roestuin 78, 3343 CV Hendrik Ido Ambacht (078-6812819) Echte vliegen (Muscidae & Fanniidae) Waterkevers: Dryopidae H.J. Prijs, Bosland 4, 9753 EV Haren (050-5349813), [[email protected]] M.B.P. Drost, Lingedijk 35, 4014 MB Wadenoyen (0344-661440), Grasvliegen (Opomyzidae) [[email protected]] J.W. van Zuijlen, Mendelssohnstraat 62, 5144 GH Waalwijk (0416-332914), [[email protected]] BODEMFAUNA Steekmuggen (Culicidae) Landpissebedden (Isopoda), duizendpootachtigen (Myriapoda: Chilopoda en A. Stroo, Centrum Monitoring Vectoren, Postbus 9102, 6700 HC Wageningen Diplopoda), primitieve insecten (Apterygota, o.a. Collembola (springstaarten)) (06-25295138), [[email protected]] M.P. Berg, Zuideinde 56, 1551 EK Westzaan (075-6142620), [[email protected]] Motmuggen (Psychodidae) Regenwormen (Lumbricidae) W. Reinboud, Simon Bolivarstraat 87, 3573 ZK Utrecht, [[email protected]] A. Ooms, Lange Dresch 16, 1921 WJ Akersloot (06-11649263), [[email protected]] Kevers (Coleoptera) GALLEN Loopkevers (Carabidae) Plantengallen H. Turin, Esdoorndreef 29, 6871 LK Renkum (0317-316406), [[email protected]] H. Roskam, Instituut voor Evolutionaire en Ecologische Wetenschappen, Boktorren (Cerambycidae) Universiteit Leiden, Postbus 9516, 2300 RA Leiden (071-5274881), A.P.J.A. Teunissen, Venuslaan 349A, 5632 HJ Eindhoven (040-7873468), [[email protected]] [[email protected]] Kortschildkevers (Staphylinidae) MOLLUSKEN (SLAKKEN, MOSSELS, INKTVISSEN) O. Vorst, Poortstraat 55, 3572 HD Utrecht (030-2722209), [[email protected]] Weekdieren, zee, zoetwater en land (Mollusca) Bladsprietkevers (Scarabaeoidea) R. de Bruyne (Atlasproject Nederlandse Mollusken), Dr. Schaepmanstraat 8, H.C. Pijpers, Nassaustraat 10, 9422 GS Smilde (0592-414411), [[email protected]] 1165 GP Halfweg (020-6136134), [[email protected]] Bladkevers (Chrysomelidae) S. van Leeuwen (Atlasproject Mariene Mollusken), Van der Helstlaan 19, J.K. Winkelman, Waverstraat 36-III, 1079 VM Amsterdam (020-6446222), 3723 EV Bilthoven (030-2210613), [[email protected]] [[email protected]] Lieveheersbeestjes (Coccinellidae) SPINACHTIGEN J.G.M. Cuppen, Buurtmeesterweg 16, 6711 HM Ede (0318-652039), Spinnen (Arachnida) [[email protected]] P.J. van Helsdingen, EIS Kenniscentrum Insecten, Postbus 9517, 2300 RA Leiden Snuittorren (Curculionoidea) (071-7519330), [[email protected]] Th. Heijerman, Tarthorst 597, 6708 HV Wageningen (0317-422778), Hooiwagens (Opiliones) [theodoor.heijerman@weevil.demon.nl] J. Noordijk, Roghorst 118, 6708 KR Wageningen Aaskevers (Silphidae) (0317-419189), [[email protected]] E. Colijn, EIS Kenniscentrum Insecten, Postbus 9517, 2300 RA Leiden (071-7519309), Teken (Ixodida) [[email protected]] A. Stroo, Centrum Monitoring Vectoren, Postbus 9102, 6700 HC Wageningen (06-25295138), [[email protected]] Wespen, Bijen e.d. (Hymenoptera) Bastaardschorpioenen (Pseudoscorpionida) Blad-, hout- en halmwespen (Symphyta) J.N.A. Hoffer, Jan van Galenstraat 95-1, 1056 BJ Amsterdam (06-28689819), A.W.M. Mol, Marie Koenenstraat 12, 5242 EA Rosmalen (073-5219621), [[email protected]] [[email protected]] Schildwespen (Braconidae) OVERIGE INSECTEN C. van Achterberg, Naturalis Biodiversity Center, Postbus 9517, 2300 RA Leiden Sprinkhanen, krekels, kakkerlakken en oorwormen (Orthoptera) (071-7519657), [[email protected]] R. Kleukers, EIS Kenniscentrum Insecten, Postbus 9517, 2300 RA Leiden Bronswespen (Chalcidoidea) (071-7519374), [[email protected]] S. Ulenberg, Naturalis Biodiversity Center, Postbus 9517, 2300 RA Leiden Wantsen (Hemiptera) (06-51814550), [[email protected]] B. Aukema, Kortenburg 31, 6704 AV Wageningen (0317-312557), Sluipwespen (Ichneumonidae) [[email protected]] C.J. Zwakhals, Dr. Dreeslaan 204, 4241 CM Arkel (0183-561402), Cicaden: spoorcicaden (Delphacidae) [[email protected]] C.F.M. den Bieman, ’t Hofflandt 48, 4851 TC Ulvenhout (076-5613450), Knotswespen (Sapygidae), keverdoders (Tiphiidae), mierwespen (Mutillidae), [[email protected]] Diaprioidea Stofluizen (Psocoptera) T.M.J. Peeters, Bachlaan 752, 5011 BR Tilburg (013-4560116), [[email protected]] C. Gielis, Mr. Haafkensstraat 36, 4128 CT Lexmond (0347-341555), Bijen (Apoidea) [[email protected]] M. Reemer, EIS Kenniscentrum Insecten, Postbus 9517, 2300 RA Leiden Waaiervleugeligen (Strepsiptera) (071-7519359), [[email protected]] J.T. Smit, Wolvenstraat 62, 3512 CH Utrecht (06-25011562), [[email protected]] Goudwespachtigen (Chrysidoidea) Netvleugeligen (Neuroptera) J. de Rond, Beukenhof 96, 8212 EB Lelystad (0320-240683), [[email protected]] M. Liefting, Palmstraat 258, 3812 XM Amersfoort (033-4635913) Spinnendoders (Pompilidae) [[email protected]] H. Nieuwenhuijsen, Frans Halsstraat 10, 1816 CN Alkmaar (072-5113975), [[email protected]] Vlinders (Lepidoptera) Graafwespen (Sphecidae) Vlinderfaunistiek W. Klein, 't Zand 32, 4823 HP Breda (076-5421333), [[email protected]] W.N. Ellis, Jisperveldstraat 591, 1024 BD Amsterdam (020-6328080) Plooivleugelwespen (Vespidae) [[email protected]] J. Smit, Voermanstraat 14, 6921 NP Duiven (0316-284793), [[email protected]] Micropterigidae, Nepticulidae, Incurvarioidea Mieren (Formicidae) E.J. van Nieukerken, Naturalis Biodiversity Center, Postbus 9517, A.J. van Loon, EIS Kenniscentrum Insecten, Postbus 9517, 2300 RA Leiden 2300 RA Leiden (071-7519682), [[email protected]] (071-7519314), [[email protected]] Momphidae en Cosmopterigidae e.a. J.C. Koster, Bakkerskamp 100, 7582 HC Losser (0534-786467), [[email protected]]