Meerstemmigheid in Beeld Polyphony in the Picture
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Zeven meesterwerken uit het atelier MEERSTEMMIGHEID IN BEELD van Petrus alamire seven masterPieces from the workshoP of Petrus alamire POLYPHONY IN THE PICTURE DAVID J. BURN MEERSTEMMIGHEID Zeven meesterwerken uit het atelier IN BEELD van Petrus alamire DAVID J. BURN (RED./ED.), IGNACE BOSSUYT, STRATTON BULL, FABRICE FITCH, HONEY MECONI & EMILY THELEN seven masterPieces from the workshoP POLYPHONY of Petrus alamire IN THE PICTURE Dirk Snellings in memoriam inhoud contents 7 Voorwoorden / Forewords Herman Vanden Berghe, Philip Heylen 9 Inleiding / Introduction David j. Burn & Bart Demuyt 16 Matthaeus Pipelare (c. 1450–c. 1515),Memorare mater Christi | Ignace Bossuyt Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België / Brussels, Royal Library of Belgium, Ms. 215-216 46 Pierre de la Rue (c. 1452–1518), Missa de septem doloribus beate Marie Virginis | emily thelen Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België / Brussels, Royal Library of Belgium, Ms. 6428 78 Pierre de la Rue (c. 1452–1518), Missa Alleluia | Honey Meconi Mechelen, Stadsarchief / Mechelen, City Archive, Ms. s.s. 110 Pierre de la Rue (c. 1452–1518), Missa Ista est speciosa | Stratton Bull Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België / Brussels, Royal Library of Belgium, Ms. 15075 150 Alexander Agricola (c. 1456–1506), Missa In myne zyn | Fabrice Fitch Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België / Brussels, Royal Library of Belgium, Ms. 9126 182 Anon., Proch dolor | David J. Burn Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België / Brussels, Royal Library of Belgium, Ms. 228 210 Antoine de Févin (c. 1470–c. 1512), Missa pro fidelibus defunctis | Honey Meconi Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België / Brussels, Royal Library of Belgium, Ms. IV.922 - ‘Occo Codex’ 245 Teksten en vertalingen Texts and translations 250 Verklarende woordenlijst van muzikale termen Glossary of musical terms 252 illustratieverantwoording list of illustrations 253 Beknopte bibliografie Select bibliography 254 Over de auteurs About the contributors voorwoorden forewords it kunstboek dragen we op aan de veel te vroeg ge- e dedicate this book to the prematurely departed Dstorven musicoloog en musicus Dirk Snellings (1962– Wmusicologist and musician Dirk Snellings (1962– 2014). Dankzij Dirk kende de polyfonie uit de Lage Landen 2014). Thanks to Dirk, the polyphony of the Low Countries een wereldwijde verspreiding. Met zijn uitmuntende en- has received worldwide recognition. On virtually every semble Capilla Flamenca bracht hij op zowat alle concert- concert stage in the world, with his exceptional ensemble podia in de wereld de schitterende polyfone kleinoden en Capilla Flamenca, he performed magnificent polyphon- de majestueuze composities van een uitzonderlijk niveau, ic treasures and majestic compositions of exceptional die onder andere werden opgetekend in de boeken van quality, which were among others written in the books of Alamires atelier, tot bij heel veel concertluisteraars en via Alamires workshop, to a great many concert listeners and opnames tot bij luisteraars thuis. De doorgedreven drang via recordings to listeners at home. Dirk’s tremendous van Dirk Snellings om zijn uitvoeringen te onderbouwen drive to support his works with scientific research should met wetenschappelijk onderzoek dient voor ons een voor- be an example to us all for how to reinterpret a musical beeld te zijn van hoe we kunnen omgaan met de herinter- heritage that was created centuries ago. pretatie van muzikaal werelderfgoed dat eeuwen geleden The project Petrus Alamire: Polyphony in the Picture tot stand kwam. is remarkable for blending research and valorization, Het project Petrus Alamire, Meerstemmigheid in beeld for its institutional collaborations, and for the financial is uitzonderlijk door het samengaan van wetenschap en support that it has received from the authorities and valorisatie, het samenwerken van instituten en de onder- the private sector. May this also serve as an example of steuning door fondsen die vanuit overheden en vanuit de how we in and beyond Flanders can and must publicize privésector werden aangereikt. Mag ook dat een voorbeeld the musical heritage with which we are blessed, without zijn van hoe we in en vanuit Vlaanderen het muzikale erf- thereby shying away from the means of the modern age. goed dat we rijk zijn kunnen en moeten uitdragen zonder On the contrary, by using high-technology equipment, we daarbij de middelen van vandaag te schuwen. Integendeel, can surprise you – the reader or connoisseur – with the door het gebruik van hoogtechnologische apparatuur kun- richness of the great craft of centuries ago. nen we u, de lezer, de kenner, verrassen met de rijkdom We extend a warm thank you to all our partners who van het vakmanschap van eeuwen geleden. have helped to make this project possible. I would also Onze dank gaat uit naar alle partners die dit project like to thank from the bottom of my heart all who con- mee mogelijk hebben gemaakt. Ook alle medewerkers die tributed to the strategic basic research and the process hebben bijgedragen tot het strategisch basisonderzoek en of valorizing this research for their tireless dedication. het proces van valorisatie van dat onderzoek, wil ik van harte danken voor de onuitputtelijke inzet. Prof. Herman baron Vanden bergHe Chairman Alamire Foundation, International Centre for Prof. dr. Herman baron Vanden Berghe the Study of Music in the Low Countries Voorzitter Alamire Foundation, Internationaal centrum University of Leuven voor de studie van de muziek in de Lage Landen | 7 KU Leuven erakleitos leerde ons dat je nooit twee keer in dezelf- eraclitus taught us that you can never step into the Hde rivier kunt stappen. Het is een mooie metafoor Hsame river twice. This is a nice metaphor for time, voor het verglijden van de tijd die ons als zand door de which slips through our fingers like sand. Polyphony is a vingers glipt. Polyfonie is een overwinning op die tijd. victory over time. Through its harmony the experience of Door haar meerstemmigheid wordt de ervaring van het nu the now is stretched in space. As Simon Vestdijk once put immers veelvuldig opgerekt in de ruimte. Simon Vestdijk it in his De glanzende kiemcel: ‘harmonious music is like heeft het ooit zo mooi verwoord in zijn De glanzende kiem- peeling the moment as if it were an onion’. This formula cel: ‘meerstemmige muziek is het moment pellen als ware encapsulates the mystery of this wondrously beautiful het een ui’. Deze formule omvat het mysterie van deze music. And mysteries are the work of people. Music is wondermooie muziek. En mysteries zijn mensenwerk. about sensitivity and emotion. Music loosens something Muziek is verstand en emotie. Muziek maakt iets los dat that was fixed and brings into movement something that vastzat en brengt in beweging wat tot stilstand kwam. has come to rest. Dat in Antwerpen sinds jaar en dag de polyfonie zin- To say that polyphony has long resonated in Antwerp dert is een understatement. De meerstemmige muziek is an understatement. The harmonious music which we die we vandaag in beeld brengen, kwam deels tot stand are putting in the spotlight here was partly created in this in deze stad en is daarenboven vijfhonderd jaar geleden city, and, moreover, five hundred years ago was often meermaals gezongen in onze prachtige gotische Onze- sung in our wonderful Gothic church of Our Lady, now a Lieve-Vrouwekerk, nu een kathedraal. De unieke manus- cathedral. The unique manuscripts that master calligra- cripten die meester- kalligraaf Petrus Alamire samen met pher Petrus Alamire created together with his workshop zijn workshop creëerde, behoren tot de mooiste verluchte are among the best illuminated manuscripts of the late manuscripten van de late middeleeuwen en de vroege re- Middle Ages and early Renaissance. They are not only of naissance. Ze zijn niet alleen van kunsthistorisch belang, art-historical importance, but also have particular mu- maar hebben ook een uitzonderlijke muziekhistorische sic-historical value, for the choirbooks offer a unique waarde. De koorboeken bieden immers een uniek over- overview of musical production and wealth in the Low zicht van de muziekproductie en rijkdom in de Lage Countries and northern France. Landen en Noord-Frankrijk. The majority of these illuminated manuscripts are De meeste van deze verluchte handschriften zijn nu ver- now spread throughout Europe, but a few have remained spreid in Europa, maar enkele bleven in ons land. Dankzij in our country. Thanks to our collaboration with the Royal onze samenwerking met de Koninklijke Bibliotheek van Library in Brussels and the Mechelen City Archives, it België in Brussel en het Stadsarchief Mechelen is het has been possible to present seven outstanding manu- mogelijk zeven topmanuscripten uit het Alamire-corpus scripts from the Alamire corpus in this book. We do not voor u in dit boek te ontsluiten. We doen dat niet enkel met do this with pictures alone. By guiding you with words beelden. Door u met woorden tussen de muzikale lijnen te between the lines of music, you will gain access to seven leiden krijgt u toegang tot zeven meerstemmige verhalen polyphonic tales that are woven into these exceptional die verweven zitten in een uitmuntende partituur. sources. icture Richard Powers schreef in zijn boek The Gold Bug Richard Powers wrote in his book The Gold Bug P Variations dat muziek van de polyfonisten hetzelfde effect Variations that the music of the polyphonists has the heeft als een schare engelen die onverwacht op bezoek same effect as an unexpected visit from a host of angels. hony in the komt. En, zo merkt hij op, het is aan de kwaliteit van de And, as he remarks, it is the quality of the singers them- P zangers zelf om uit te maken of die engelen u komen troos- selves that determines whether these angels bring you Poly ten dan wel wurgen. Laten we er in deze harde tijden comfort or come to throttle you. In these hard times, let samen troostende engelen van maken. us together make comforting angels of them.