Objaśnienia Do Mapy Geośrodowiskowej Polski 1:50 000

PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA

OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz ZDUŃSKA WOLA (662)

Warszawa 2004

Autorzy: Izabela Bojakowska****, Krystyna Bujakowska***, Jacek Gruszecki*, Grażyna Hrybowicz***, Leonard Jochemczyk**, Katarzyna Olszewska**, Anna Pasieczna****, Hanna Tomassi-Morawiec****, Krystyna Wojciechowska*** Główny koordynator Mapy geologiczno-gospodarczej Polski: Małgorzata Sikorska-Maykowska**** Redaktor regionalny: Albin Zdanowski**** Redaktor tekstu: Iwona Walentek****

* - Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu „PROXIMA” S.A., ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Katowickie Przedsiębiorstwo Geologiczne w Katowicach, al. W. Korfantego 125a, 40-157 Katowice *** - Przedsiębiorstwo Geologiczne „POLGEOL” S.A. ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa **** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

Spis treści

I Wstęp (J. Gruszecki) ...... 4 II Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (K. Olszewska, L. Jochemczyk) ...... 4 III Budowa geologiczna (K. Olszewska, L. Jochemczyk)...... 6 IV Złoża kopalin (J. Gruszecki) ...... 8 1. Kruszywo naturalne...... 8 2. Piaski kwarcowe...... 12 3. Surowce ilaste ceramiki budowlanej...... 13 4. Fosforyty ...... 13 V Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Gruszecki) ...... 14 VI Perspektywy i prognozy występowania kopalin (J. Gruszecki)...... 14 VII Warunki wodne (K. Olszewska, L. Jochemczyk)...... 15 1. Wody powierzchniowe...... 15 2. Wody podziemne...... 16 VIII Geochemia środowiska ...... 18 1. Gleby (A. Pasieczna)...... 18 2. Osady wodne (I. Bojakowska)...... 20 3. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach (H. Tomassi-Morawiec)...... 22 IX Składowanie odpadów (K. Bujakiewicz, G. Hrybowicz, K. Wojciechowska) ...... 24 X Warunki podłoża budowlanego (J. Gruszecki) ...... 32 XI Ochrona przyrody i krajobrazu (J. Gruszecki)...... 33 XII Zabytki kultury (J. Gruszecki) ...... 38 XIII Podsumowanie (J. Gruszecki)...... 39 XIV Literatura ...... 40

I Wstęp

Przy opracowywaniu arkusza Zduńska Wola Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Zduńska Wola Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 1999 w Katowickim Przedsię- biorstwie Geologicznym (Olszewska, Jochemczyk, 1999). Niniejsze opracowanie powstało w oparciu o instrukcję opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja..., 2002). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska i warstwa składowania odpadów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Do opracowania treści mapy zbierano materiały w wydziałach Łódzkiego Urzędu Wo- jewódzkiego Oddział Zamiejscowy w Sieradzu oraz w Regionalnej Dyrekcji Lasów Pań- stwowych w Łodzi. Wykorzystano też informacje uzyskane w starostwach powiatowych, urzędach gmin i od użytkowników złóż. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Dane dotyczące poszczególnych złóż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ściśle związanej z realizacją Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000.

II Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Położenie arkusza Zduńska Wola wyznaczają współrzędne: 18o45’-19o00’ długości geograficznej wschodniej i 51o30’-51o40’ szerokości geograficznej północnej. Obszar arkusza leży w granicach województwa łódzkiego i obejmuje powiaty: zduń- skowolski (gminy: Szadek, Zapolice oraz miasto i gmina Zduńska Wola), sieradzki (gminy: Warta, Burzenin oraz miasto i gmina Sieradz) i łaski (gmina Sędziejowice). Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 1998) teren arkusza leży w cało- ści w prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego i podprowincji Nizin Środkowopolskich. Ar- kusz obejmuje swym zasięgiem makroregion Nizinę Południowowielkopolską z fragmentami czterech mezoregionów: Kotlina Sieradzka, Wysoczyzna Łaska, Wysoczyzna Złoczewska i Kotlina Szczercowska (Fig. 1). W krajobrazie omawianego terenu dominują obszary wysoczyznowe o rzędnych terenu malejących ku dolinie Widawki, od ponad 180 m n.p.m. do około 130 m n.p.m. Najwyższym punktem jest wzniesienie w pobliżu miejscowości Mostki o rzędnej 192,5 m n.p.m. Północna, wschodnia i południowo-wschodnia część powierzchni arkusza znajduje się na Wysoczyźnie Łaskiej, zdenudowanej peryglacjalnie równinie morenowej, którą w połu-

4 dniowo-wschodniej części arkusza rozcina dolina rzeki Grabi. Rzeźbę terenu urozmaicają pagóry kemowe, pooddzielane obniżeniami wytopiskowymi po bryłach martwego lodu.

Fig. 1 Położenie arkusza Zduńska Wola na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 − granica mezoregionu Prowincja: Niż Środkowoeuropejski Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Makroregion: Nizina Południowowielkopolska Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.17 – Wysoczyzna Turecka; 318.18 – Kotlina Sieradzka; 318.19 – Wysoczyzna Łaska; 318.22 – Wysoczyzna Złoczewska; 318.23 – Kotlina Szczercowska

Znaczną część terenu objętego arkuszem Zduńska Wola zajmuje Kotlina Sieradzka, w której skład wchodzi dolina Warty oraz ciągnąca się wzdłuż niej równina morenowa. Na odcinku znajdującym się w granicach arkusza Zduńska Wola, na wschód od doliny Warty, występują szerokie tarasy zalewowe, natomiast na zachodzie rzeka płynie blisko krawędzi, ponad którą wznoszą się wysoczyzny i pagóry morenowe. Przedłużeniem Kotliny Sieradzkiej w kierunku południowym jest Kotlina Szczercowska, obejmująca na obszarze arkusza Zduń- ska Wola ujście Widawki do Warty.

5 Południowo-zachodnią część obszaru arkusza stanowi fragment Wysoczyzny Złoczew- skiej. Odznacza się ona deniwelacjami sięgającymi 30 m. Związane są one z ciągiem pagórów kemowych położonych równolegle do osi doliny Warty, tuż przy jej krawędzi. Klimat na terenie arkusza charakteryzują średnie roczne temperatury od 7,5oC do 7,8oC oraz średnia roczna wielkość opadów około 550 mm. Pokrywa śnieżna zalega przez około 30- 60 dni, a okres wegetacyjny trwa od 211 do 240 dni (Kondracki, 1988). Obszar arkusza ma rolniczy charakter, gdzie gleby dobrych klas bonitacyjnych I-IVa zajmują 15% jego powierzchni. Sprzyja to uprawom pszenicy, jęczmienia oraz buraków. Gle- by niższych klas bonitacyjnych obsiewane są mieszankami pastewnymi i żytem, sadzi się również ziemniaki. Jest to rejon uprawy truskawek, wiśni i tytoniu oraz intensywnego rozwoju pszczelarstwa. W hodowli dominuje bydło mięsne, mleczne i trzoda chlewna. Na obszarze arkusza znajduje się kilkanaście udokumentowanych złóż kruszywa naturalnego, z czego eksploatowane są dwa złoża piasków. Jedynym, a zarazem największym ośrodkiem przemysłowym na terenie arkusza jest miasto Zduńska Wola. Pełni ono rolę centrum gospodarczo-administracyjnego dla sąsiadują- cych z nią gmin. Miasto leży na skrzyżowaniu ważnych magistrali kolejowych: Śląsk-Porty oraz Moskwa-Warszawa-Praga i drogi krajowej Wrocław-Łódź. Na terenie miasta działa ponad pięćset zakładów przemysłowo-produkcyjnych, a do największych zalicza się te z branży włókienniczej.

III Budowa geologiczna

Budowę geologiczna obszaru arkusza Zduńska Wola przedstawiono na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Bezowska, 1993). Obszar tego arkusza położony jest w obrębie zachodniego skrzydła niecki mogileńsko- łódzkiej, zbudowanej ze słabo zaburzonych osadów mezozoicznych. Wychodnie mezozoicz- nego podłoża stwierdzono w postaci niewielkich izolowanych płatów wapieni i margli górnej kredy na południe od Męckiej Woli (Fig. 2). Pozostałą część terenu pokrywają utwory czwartorzędowe o zmiennej miąższości od kilkunastu centymetrów na tarasach nadzalewowych Warty w okolicy Sieradza do 86 m na wysoczyźnie w rejonie Zduńskiej Woli. Osady czwartorzędowe reprezentowane są przez utwory związane ze zlodowaceniami środkowopolskim i północnopolskim oraz osadami ho- locenu. Starsze osady plejstoceńskie znane są jedynie z wierceń.

Fig. 2 Położenie arkusza Zduńska Wola na tle szkicu geologicznego regionu wg E. Rühlego (1986) Czwartorzęd, holocen: 1 – mady, iły i piaski miejscami ze żwirami akumulacji rzecznej i jeziornej oraz torfy, 2 – piaski akumulacji eolicznej; plejstocen; zlodowacenia północnopolskie: 3 – piaski miejscami ze żwirami akumulacji rzecznej, 4 – piaski i mułki akumulacji jeziornej, 5 – torfy, łupki, margle jeziorne oraz piaski i mułki akumulacji rzeczno-jeziornej; zlodowacenia środkowopolskie: 6 – iły, mułki i piaski akumulacji zastoiskowej, 7 – piaski i żwiry akumulacji rzecznolodowcowej; 8 – piaski i żwiry kemów, 9 – piaski i żwiry ozów, 10 – głazy, gliny, piaski, gliny zwałowe i ich eluwia piaszczyste i piaski z głazami akumulacji lodowcowej. Kreda górna: 11 – wapienie i margle (również w facji kredy piszącej), opoki i gezy, 12 – wapienie i margle (również w facji kredy piszącej), opoki, piaskowce i lokalnie piaski glaukonitowe, 13 – wapienie, margle, piaski, spongiolity, gezy, 14 – wapienie i margle (rów- nież w facji kredy piszącej), opoki, gezy, piaskowce i piaskowce glaukonitowe. Jura górna: 15 – wapienie, margle, wapienie oolitowe, miejscami mułowce, łupki margliste i piaskowce glaukonitowe.

Największą część obszaru arkusza, wchodzącą w obręb Wysoczyzny Łaskiej, zajmują gliny zwałowe, piaski, żwiry akumulacji lodowcowej i czołowolodowcowej zlodowaceń środkowopolskich. Niewielkie wystąpienia tych osadów znajdują się również w południowo- zachodniej części arkusza, na Wysoczyźnie Złoczewskiej. Do utworów zlodowaceń środko- wopolskich należą również piaski i żwiry akumulacji rzecznolodowcowej związane z degla-

7 cjacją lądolodu. Osady te buduje wypukłe formy – kemy i tarasy kemowe oraz wyżynne stop- nie wysoczyznowe. Są one dobrze udokumentowane dzięki licznym odsłonięciom, zlokali- zowanym na południe i południowy-zachód od Zduńskiej Woli, gdzie są przedmiotem eksploatacji w żwirowniach. Ostatnim ogniwem plejstocenu są osady zlodowaceń północnopolskich. Są to piaski ze żwirami akumulacji rzecznej wypełniające dolinę Warty i budujące tarasy nadzalewowe: Warty, Widawki, Brodni, Żegliny oraz niewielkich prawobrzeżnych dopływów Warty. Do osadów holoceńskich zaliczone zostały piaski akumulacji eolicznej. Występują one w formie parabolicznych wydm o wysokości dochodzącej do 15 m oraz rozległych pól pia- sków eolicznych o miąższości od kilkudziesięciu centymetrów do kilku metrów. Nadbudowu- ją one rozległe powierzchnie, przede wszystkim na Wysoczyźnie Łaskiej w centralnej i pół- nocnej części terenu arkusza. Najmłodsze osady holoceńskie związane są z dolinami rzecznymi. Najbardziej rozpo- wszechnione są piaski i żwiry rzeczne budujące tarasy zalewowe wyższe. Miąższość tych osadów wynosi około 6 m. Niższy poziom den oraz dna dolin małych cieków wyścielają mady oraz iły. Niewielkie powierzchnie zajmują torfy wypełniające starorzecza Warty oraz doli- nę Żegliny. Torfy te są silnie zapiaszczone, a ich miąższość nie przekracza 1 m.

IV Złoża kopalin

W granicach arkusza Zduńska Wola udokumentowano dwadzieścia jeden złóż kopalin: siedemnaście kruszywa naturalnego, dwa piasków kwarcowych oraz po jednym fosforytów i surowców ilastych ceramiki budowlanej (Tabela 1). Wszystkie złoża występują w formie pokładowej, a znajdujące się w nich kopaliny zaliczono do pospolitych oprócz fosforytów, które są kopaliną podstawową. Trzy złoża piasków: „Rzechta”, „Piaski II” i „Beleń” zostały skreślone z Bilansu zasobów (Przeniosło, red.,2002) z powodu wyeksploatowania całości zasobów przemysłowych.

1. Kruszywo naturalne Wszystkie udokumentowane złoża są suche (jedynie złoża „Sieradz” i „Annopole Sta- re” są częściowo zawodnione), a występujące w nich czwartorzędowe piaski i piaski ze żwi- rami mogą być stosowane w budownictwie i drogownictwie. Podstawowe parametry tych złóż przedstawiono w tabeli 2.

8 Tabela 1 Złoża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Zasoby Nr Wiek Stan Wydobycie geologiczne Kategoria Zastosowanie Klasyfikacja złóż Przyczyny złoża Nazwa Rodzaj kompleksu zagospodarowania (tys. t, bilansowe rozpoznania 3 kopaliny konfliktowości na złoża kopaliny litologiczno- 3 złoża tys. m *) (tys. t, tys.m *) złoża mapie surowcowego wg stanu na rok 2001 (Przeniosło, red., 2002) Klasy 1-4 Klasy A-C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Ruda pż Q 767 C2 Z - Skb, Sd 4 A -

2 Ruda II pż Q - C1* Z - Skb, Sd 4 A -

3 Czartki p Q 465 C1* Z - Skb, Sd 4 B L 4 Zborowskie II p Q 0 C1 Z - Skb, Sd 4 A - Zborowskie 5 p Q 93 C * Z - Skb, Sd 4 A - (zar.) 1 9

7 Męcka Wola pki Q 4 253* C2 N - Sb 4 B L

8 Mostki p Q 411 C1* G 12 Skb, Sd 4 A -

9 Męka Jamy I p Q - C1 Z - Skb, Sd 4 A -

10 Dionizów g (gc) Q 724* C1 N - Scb 4 B Gl

11 Piaski I p Q - C1* N - Skb, Sd 4 B L

12 Czechy p Q 251 C1* N - Skb, Sd 4 B L, Gl

13 Ptaszkowice p Q 1 492 C1 G 60 Skb, Sd 4 A - tylko zasoby 14 Burzenin* P Cr C +C N - Sr 2 B K, Gl, L pozabilansowe 1 2

15 Zborowskie IV p Q 92 C1 N - Skb, Sd 4 A -

16 Męcka Wola II pki Q 1 905* C1 N - Sb 4 B L

17 Sieradz p Q 90 C1 N - Skb, Sd 4 A -

18 Bogumiłów p Q 87 C1 N - Skb, Sd 4 A - Annopole 19 p Q 66** C N - Skb, Sd 4 A - Stare 1 - Rzechta p Q - - ZWB - - - - -

- Piaski II p Q - - ZWB - - - - -

10 - Beleń p Q - - ZWB - - - - -

Rubryka 2: * − złoże w większości znajduje się na arkuszu Widawa (698) Rubryka 3: pż – piaski i żwiry, p – piaski, pki – piaski o innych zastosowaniach (do produkcji cegły wapienno-piaskowej i betonów komórkowych, g (gc) – gliny ceramiki budowlanej, P – fosforyty Rubryka 4: Q – czwartorzęd, Cr – kreda Rubryka5: ** − wg stanu na 2003 r. Rubryka 6: C1* − złoże zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) Rubryka 7: złoża: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, Z – zaniechane, ZWB – złoże wykreślone z Bilansu zasobów Rubryka 9: kopaliny: Skb – kruszyw budowlanych, Sb – budowlane, Sd – drogowe, Scb – ceramiki budowanej, Sr – rolnicze Rubryka 10: złoża: 2 – rzadkie w skali kraju lub skoncentrowane w określonym regionie, 4 – powszechne; licznie występujące, łatwo dostępne Rubryka 11: złoża: A – małokonfliktowe, B – konfliktowe Rubryka 12: L – ochrona lasów, Gl – ochrona gleb, K – ochrona krajobrazu

Tabela 2 Średnie parametry geologiczno-górnicze i jakościowe złóż kruszywa naturalnego

Parametr Zawartości w (%) Ciężar Grubość związków nasypowy Nazwa złoża Powierzchnia Miąższość ziaren siarki nadkładu pyłów w stanie (ha) (m) poniżej w (m) mineralnych utrzęsionym 2 mm przeliczeniu (T/m3) na SO3 Ruda 10,45 4,1 0,7 45,59 2,71 - 1,95 Ruda II 0,45 2,5 0,3 71,1 6,2 0,78 1,85 Czartki 8,94 3,9 0,5 86,8 2,9 0,157 1,795 Zborowskie II 0,18 8,8 0,2 98,5 do 1,0 - 1,8 Zborowskie (zar.) 2,09 5,2 0,2 84,1 3,0 0,021 1,83 Mostki 4,2 7,6 0,4 84,0 5,6 - - Męka Jamy I 0,91 9,5 0,6 93,5 3,4 - 1,84 Piaski I 2,25 5,6 0,2 99,75 1,74 - 1,794 nie Czechy 3,61 3,7 0,1 99,9 1,37 1,77 stwierdzono Ptaszkowice 6,49 9,0 0,2 96,7 13,3 0,17 1,65 Zborowskie IV 1,14 4,8 0,2 95,5 2,8 - 1,7 Sieradz 0,68 7,3 0,1 92,2 2,1 0,18 1,85 Bogumiłów 1,81 2,6 0,2 99,2 1,2-21,8 0,18-0,22 - Annopole Stare 0,88 4,5 0,2 99,6 3,2 - 1,67 Złoże piasków i żwirów „Ruda” (Kulczycka, 1967) udokumentowano w trzech polach o powierzchni: A – 2,11 ha, B – 3,74 ha i C – 4,6 ha w obrębie łukowato wygiętego ozu. Oprócz danych zawartych w tabeli 2, kopalinę charakteryzują jeszcze zawartości: nadziarna powyżej 40 mm – 4,27% oraz ziarn słabych i zwietrzałych – 9,22%. W sąsiedztwie wyżej wymienionego, znajduje się złoże „Ruda II” (Pomałecki, 1990), które w całości zostało wyeksploatowane. Jednak nie wykonano dodatku rozliczającego jego zasoby na stan zakończenia eksploatacji (1995 r.) dlatego też złoże to figuruje w Bilansie za- sobów bez określonej ilości zasobów. Złoża „Ruda” i „Ruda II” zaliczono do złóż małokonfliktowych. Wodnolodowcowe piaski o dużej zmienności miąższości od 1,0 do 7,4 m znajdują się w złożu „Czartki” (Miziołek, 1985). Wielkość zasobów geologicznych bilansowych (tabela 1) przyjęto wg operatu ewidencyjnego sporządzonego na koniec 1999 r. Złoże uznano za konfliktowe, gdyż na części jego powierzchni rosną lasy. Piaski ze złoża „Zborowskie II” (Chojecki, 1994) figurują w Bilansie zasobów z zero- wym stanem od 1999 r., gdyż mimo wyeksploatowania kopaliny nie sporządzono do tej pory dodatku rozliczającego zasoby na stan zakończenia eksploatacji. Złoże jest małokonfliktowe. W złożu „Zborowskie (zar.)” udokumentowano kartą rejestracyjną (Kałuziak, Stasiak, 1978) wodnolodowcowe piaski o miąższości od 2,8 do 7,8 m. Złoże jest małokonfliktowe.

11 Fluwioglacjalne piaski o stałej miąższości około 7,6 m (zalegające pod nadkładem glebowym) udokumentowano w złożu „Mostki” (Kugler, 1994), które uznano za małokonflikto- we. Złoże piasków „Męka Jamy I” (Trzeciak, 1994) w znacznym stopniu zostało wyeksploatowane, a od połowy lat dziewięćdziesiątych wnioskowano o skreślenie go z Bilansu zaso- bów (Górajek, 1995). Jest to złoże małokonfliktowe. Piaski wydmowe udokumentowano w złożu „Piaski I” (Błaszczyk i in., 1980) w ilości 227 tys. ton. Złoże to nigdy nie było eksploatowane, a zerowe zasoby geologiczne bilansowe (Przeniosło, (red.), 2002) dotyczą złoża „Piaski II”, które zostało w całości wyeksploatowane i skreślone z Bilansu zasobów w 1991 r. Złoże „Piaski I” zaliczono do konfliktowych w związku z występowaniem lasów na całym obszarze złoża. Podobnego rodzaju i wielkości jest złoże „Czechy” (Górajek, 1981). Złoże to uznano za konfliktowe z powodu występujących na obszarze złoża lasów i gleb chronionych. Złoże „Ptaszkowice” (Górajek, 2002) zostało udokumentowane na dość znacznej powierzchni. Jednak niektóre partie złoża charakteryzują się dużą zawartością pyłów mineralnych, która waha się od 4,2 do 24,4%. Złoże jest małokonfliktowe. W latach 1998-2002 udokumentowano cztery małe złoża wodnolodowcowych piasków: „Zborowskie IV” (Porębska-Wanat, 2000), „Sieradz” (Górajek, 1998), „Bogumiłów” (Kału- ziak, 2000) i „Annopole Stare” (Porębska-Wanat, 2002). Złoża te uznano za małokonflikto- we.

2. Piaski kwarcowe W ciągu wydm podłużnych, między Męcką Wolą, a Annopolem Starym, występują czwartorzędowe piaski drobnoziarniste o dużej zawartości krzemionki, dobrej segregacji ziaren i wysokim stopniu obtoczenia. Dlatego też udokumentowano tu dwa złoża piasków kwarcowych: „Męcka Wola” i „Męcka Wola II”, które są częściowo zawodnione. Kopalina z obu złóż może mieć szerokie zastosowanie w budownictwie. W złożu „Męcka Wola” (Kałuziak, 1999a) pod nadkładem glebowym udokumentowano piaski kwarcowe o średniej miąższości 5,15 m, przydatne do produkcji cegły wapienno- piaskowej. Złoże zalega w czterech polach zasobowych o łącznej powierzchni 83,85 ha. Średnie parametry jakościowe kopaliny to zawartości: pyłów mineralnych – 0,6%, frakcji poniżej 0,5 mm – 78,77%, frakcji powyżej 2 mm – 0,07%, SiO2 – 95,97%, Na2O+K2O –

0,79%, Al2O3 – 1,67%, Fe2O3 – 0,21% i MgO – 0,05%.

12 Piaski kwarcowe do produkcji betonów komórkowych udokumentowano w złożu „Męcka Wola II” (Kałuziak, 1999b). Na powierzchni 30,18 ha zalegają piaski o miąższości od 2,3 do 12,3 m (średnio 6,3 m), a nadkładem jest gleba o grubości do 0,2 m. Średnie parametry jakościowe kopaliny to zawartości: pyłów mineralnych – 0,6%, ziaren poniżej 2 mm –

99,9%, SiO2 – 96%, Na2O+K2O – 0,83%, Al2O3 – 1,81%, Fe2O3 – 0,24% i MgO – 0,05%. Oba złoża są konfliktowe, gdyż na całej ich powierzchni rośnie las.

3. Surowce ilaste ceramiki budowlanej Złoże czwartorzędowych glin zwałowych „Dionizów” (Ryczek, 1980) zalega na powierzchni 9,73 ha i jest suche. Gliny o średniej miąższości 7,6 m występują pod nadkładem o grubości od 0,1 do 2,5 m. Kopalina ze złoża nadaje się do produkcji cegły, a jej średnie parametry jakościowe przedstawiają się następująco: zawartość margla w ziarnach o średnicy powyżej 0,5 mm – 2,26%, domieszki gruboziarniste niewęglanowe trudno rozkruszalne o średnicy 2-5 mm – 1,35%, wartość wody zarobowej – 14,93%, skurczliwość wysychania – 5%. Natomiast po wypaleniu w temperaturze 900oC surowiec posiada parametry: nasiąkli- wość – 14,14%, wytrzymałość na ściskanie – 12,1 MPa i mrozoodporność – 20 cykli. Złoże „Dionizów” uznano za konfliktowe, gdyż na jego powierzchni znajdują się gleby chronione.

4. Fosforyty W złożu „Burzenin” (Łazarek, 1954) udokumentowano fosforyty o charakterze konkre- cyjnym. Warstwa fosforanonośna jest zawodniona i występuje wśród piasków kwarcowych kredy dolnej. Jej miąższość wynosi 1 m i zalega pod nadkładem o średniej grubości 30 m. Złoże podzielone jest przez koryto rzeki Warty na dwa obszary. Wschodni udokumentowany w dwu polach (w całości znajdujących się na arkuszu Widawa): w kategorii C1 na powierzchni 184,3 ha i w kategorii C2 na powierzchni 340,4 ha oraz zachodni zalegający na powierzchni 440,8 ha (częściowo znajdujący się także na arkuszu Widawa) udokumentowany w kategorii

C2. W złożu występują wyłącznie zasoby pozabilansowe (Przeniosło, (red.), 2002) w ilości

2 742 tys. ton. Średnia zawartość P2O5 w rudzie wynosi 3,9%, a w koncentracie 18,1%, przy wydajności konkrecji 73,2 kg/m2. Kopalina może być przydatna do produkcji nawozów wysoko fosforowych (precypiatów i termofosfatów) oraz mączki fosforytowej. Złoże „Burzenin” zakwalifikowano do konfliktowych, gdyż zlokalizowane jest w obszarze Parku Krajobrazo- wego Międzyrzecza Warty i Widawki. Stopień konfliktowości wszystkich złóż ustalono z Geologiem Wojewódzkim w Łodzi.

13 V Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Aktualnie na obszarze arkusza Zduńska Wola eksploatowane są dwa złoża piasków: „Mostki” i „Ptaszkowice”. Wydobycie prowadzone jest na jednym poziomie wydobywczym koparkami jednonaczyniowymi, a kopalina sprzedawana jest bez przeróbki. Eksploatację złoża „Mostki” prowadzi osoba prywatna na podstawie koncesji ważnej do 2008 r. W 1998 r. ustanowiono obszar i teren górniczy o powierzchni 1,38 ha. Kopalnia kruszywa „Żwirek” Sp. z .o.o. eksploatuje złoże „Ptaszkowice” na podstawie koncesji ważnej do 2015 r. Ustanowiony w 2002 r obszar górniczy ma powierzchnię 6,49 ha, a teren górniczy – 6,98 ha. Dla trzech złóż piasków: „Czartki”, „Zborowskie IV” i „Sieradz” wydano koncesję na eksploatację kopalin, ale do tej pory nie rozpoczęto ich wydobycia. Gmina Sieradz posiada koncesję na eksploatację złoża „Czartki” ważną do 2018 r. Utworzony w 2000 r. obszar górniczy ma powierzchnię 10,45 ha, a teren górniczy – 15,9 ha. W 2001 r. osoba prywatna uzyskała koncesję na eksploatację złoża „Zborowskie IV” (ważną do 2006 r.). W tym też roku utworzono obszar górniczy o powierzchni 1,14 ha i teren górniczy o powierzchni 1,56 ha. Koncesję na eksploatację złoża „Sieradz” ważną do 2013 roku posiada osoba prywatna. W 1998 r. ustanowiono obszar górniczy o powierzchni 0,68 ha i teren górniczy o powierzchni 0,73 ha. W minionych latach prowadzona była eksploatacja kruszywa naturalnego ze złóż: „Ru- da” (w 1990 r.), „Ruda II” (1991-1995), „Czartki” (1986-1988), „Zborowskie II” (1994- 1999), „Zborowskie (zar.)” (1980-1988) i „Męka Jamy I” (1981-1995). Aktualnie na tych złożach wydobycie jest zaniechane. Należy zaznaczyć, że całkowicie wyeksploatowane zosta- ły złoża: „Ruda II”, „Zborowskie II” i „Męka Jamy I”. Na omawianym obszarze stwierdzono kilka punktów niekoncesjonowanej eksploatacji kruszywa naturalnego. Miejsca te na mapie zaznaczono jako punkty występowania kopaliny.

VI Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Na obszarze arkusza Zduńska Wola wytypowano na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Bezowska, 1993) oraz istniejących odkrywek kruszywa naturalnego dwa obszary perspektywiczne i jeden prognostyczny. Pierwszy obszar perspektywiczny wyznaczono na południe od Zduńskiej Woli w pobli- żu miejscowości Swędzieniejewice. Na terenie o powierzchni 215 ha występują piaski i żwiry pochodzenia lodowcowego. Stwierdzono tutaj odkrywki piasków i żwirów, wykorzystywa-

14 nych do produkcji betonów i tynków na lokalne potrzeby właścicieli gruntów. Piaski te o średniej miąższości od 1,3 do 2,7 m zalegają pod nadkładem gleby o grubości średnio 0,2 m. Są to głównie piaski drobno- i różnoziarniste o punkcie piaskowym od 74% do 95% zawierające domieszkę drobnego żwiru. Drugi obszar perspektywiczny został wyznaczony w rejonie złoża „Ptaszkowice”, gdzie na terenie 586 ha występują utwory piaszczysto-żwirowe związane z recesją lądolodu zlodowacenia Warty. Miąższość tych osadów waha się od 1 do prawie 12 m. Charakteryzuje je duża zmienność litologiczna, od piasków pylastych poprzez piaski do piasków i żwirów. W odkrywkach stwierdzono występowanie piasków drobnoziarnistych z domieszką żwiru, które charakteryzuje punkt piaskowy od 80 do 93%. W obrębie tej jednostki perspektywicznej wyznaczono obszar prognostyczny występo- wania piasków drobnoziarnistych z domieszką żwiru (Górajek, 2002; Grygiel, 2003a i b). Grubość kompleksu przyjęto jako maksymalną stwierdzoną w istniejących odkrywkach (Tabela 3). Tabela 3 Wykaz obszarów prognostycznych

a -

1 ść e n o -

i i u n

o go

u n

b e eg s ć y a

hnia y o u ś litolo

k n rii D

o- w w k b i ) t) d adu ) w e o szar u czno opal o

e ł o l i Parametry o s b o i - g c k m p s

g k s a gr u e czn (m) ( pal (ha a r t o wco w W jakościowe m lo mapie lek (tys. od a Z gi o o G o ko nad r dni k mer ob mp lito odzaj re Powierzc Zast su sur w k u o Ś R k N 1 2 3 4 5 6 7 8 9 punkt piaskowy - od 90 do 98% I 228 p Q pyły mineralne – śr. 4% 0,2 1,2-2,0 7 524 Skb, Sd gęstość nasypowa śr. 1,65 T/m3 Rubryka 2: p - piaski Rubryka 4: Q – czwartorzęd Rubryka 9: kopaliny: Skb – kruszyw budowlanych, Sd – drogowe

VII Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe Największą rzeką przepływającą przez teren arkusza Zduńska Wola (w południowo- zachodniej jego części) jest Warta. Na odcinku od ujścia Widawki do ujścia Żegliny lewy brzeg Warty jest całkowicie obwałowany. Natomiast na prawym brzegu brak jest obwałowań na odcinku od wsi Strońsko do Podłężyc. W dolinie Warty licznie występują starorzecza, czę- ściowo włączone w system melioracyjny, a jedno z nich zostało objęte ochroną jako użytek ekologiczny.

15 Głównymi prawobrzeżnymi dopływami Warty na omawianym terenie są: Widawa uchodząca do Warty w okolicy Pstrokoni, Pichna oraz Niniwka. Przez południowo-wschodnią część obszaru arkusza przepływa Grabia, będąca dopływem Widawki. Lewobrzeżnym do- pływem Warty jest Żeglina. Uchodzi ona do Warty w Sieradzu poza terenem arkusza. Systematycznymi badaniami jakości wód objęte są rzeki Widawa i Pichna. Wody tych rzek zaliczono do pozaklasowych (Andrzejczak, red., 2002), gdyż w punktach monitorowa- nych przekroczone zostały dopuszczalne normy stężeń miana coli oraz fosforu ogólnego (we- dług klasyfikacji z 1991 r.). Przez obszar arkusza przebiegają działy wodne trzeciego rzędu. Na mapę naniesiono zasięg terenów zalanych w czasie powodzi 1997 roku przez wody rzeki Warty

2. Wody podziemne Na obszarze arkusza Zduńska Wola wody podziemne występują w utworach czwarto- rzędu oraz kredy górnej (Waluszko, 2002). W utworach czwartorzędowych na przeważającej części obszaru wody występują w dwóch poziomach. Pierwszy stanowią utwory piaszczyste, zalegające bezpośrednio pod powierzchnią terenu. Wody tego poziomu mają swobodne zwierciadło, kształtujące się na głębokości od 3 do 4 m. Ujmowane są wyłącznie studniami kopanymi. Drugi poziom wodo- nośny czwartorzędu stanowią utwory piaszczysto-żwirowe zalegające pod warstwą glin (na głębokości do 60 m), często bezpośrednio na podłożu kredowym. Wody tego poziomu mają zwierciadło naporowe. Są średnio twarde, słabozasadowe, na ogół wykazują podwyższoną zawartość żelaza, a lokalnie manganu. Wydajności poszczególnych studni wynoszą przeważ- nie kilkanaście m3/h, przy depresji do 17 m. Kredowy poziom wodonośny związany jest głównie z serią piaskowców wapnistych w rejonie Zduńskiej Woli, a poza nią również z wapieniami piaszczystymi i marglistymi zale- gającymi na różnej głębokości. Poziom ten ma charakter szczelinowo-porowy, a jego wodo- nośność jest zmienna i w dużym stopniu zależy od szczelinowatości skał zbiornikowych. Po- ziom jest zasilany poprzez infiltrację wód z utworów kenozoicznych lub przepływy w obrębie okien hydrogeologicznych na obszarze wysoczyznowym. Na obszarze wysoczyznowym zwierciadło wód ma charakter napięty, natomiast w dolinie Warty, gdzie utwory kredy wystę- pują płytko pod powierzchnią terenu zwierciadło jest swobodne. Wody poziomu kredowego są na ogół dobrej jakości i nie wymagają uzdatniania. W dolinie Warty i w okolicy Zduńskiej

16 Woli poziom czwartorzędowy i kredowy posiadają łączność hydrauliczną, tworząc jeden poziom wodonośny, którego wody wykazują podwyższoną zawartość żelaza. W obrębie poziomu kredowego w południowo-zachodniej części terenu arkusza znajduje się główny zbiornik wód podziemnych nr 312 – Zbiornik (K) Sieradz, objęty strefą najwyż- szej i wysokiej ochrony wód podziemnych (Fig. 3). Dla zbiornika tego nie opracowano szcze- gółowej dokumentacji hydrogeologicznej.

Fig. 3 Położenie arkusza Zduńska Wola na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony, w skali 1: 500 000 wg A.S. Kleczkowskiego (1990) 1 − obszar najwyższej ochrony (ONO); 2 − obszar wysokiej ochrony (OWO); 3 − granica GZWP w ośrodku szczeli- nowym i szczelinowo-porowym; 4 – granica GZWP w ośrodku szczelinowo-krasowym. Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodonośnych: 151 – Zbiornik (K) Turek-Konin-Koło, kreda górna (K2); 312 – Zbiornik (K) Sieradz, kreda górna (K2); 326 – Zbiornik Częstochowa (E), jura górna (J3); 401 – Niecka łódzka (KL), kreda dolna (K1)

Poziom kredowy pełni podstawową rolę w zaopatrzeniu w wodę omawianego obszaru. Cztery komunalne ujęcia wielootworowe o wydajnościach powyżej 100 m3/h znajdują się w: Opiesinie, Janiszewicach, Zduńskiej Woli i Męce Księżej. Natomiast ujęcia przemysłowe o dużej wydajności posiadają zakłady włókiennicze „Zwoltex” w Zduńskiej Woli oraz węzeł

17 PKP w Karsznicach. W większości ujęć nawiercono naporowy poziom wodonośny na głębo- kościach od 30 do 61 m, przy jego stabilizacji do kilkunastu metrów pod powierzchnią terenu. Jedynie w Męce Księżej zwierciadło wód ma charakter swobodny i występuje na głębokości od 0,8 do 17 m p.p.t. Dla ujęcia tego wyznaczono strefę zewnętrznej ochrony pośredniej o powierzchni 43 ha.

VIII Geochemia środowiska

1. Gleby Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stężeń określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 października 2002 r., poz. 1359). Wartości dopuszczalne pierwiastków dla poszczególnych grup zanie- czyszczeń oraz zakresy i ich przeciętne zawartości w glebach z terenu arkusza 662-Zduńska Wola zamieszczono w tabeli 4. W celu porównania uzupełniono je danymi zawartości pier- wiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych). Materiał i metody badań laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych dla „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna 1995) – opró- bowanie w siatce 5x5 km. Próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m). Po- bierane gleby o masie około 1000 g były suszone w temp. pokojowej, kwartowane i przesie- wane przez sita nylonowe o oczkach 1 mm. Przedmiotem zainteresowania była nie całkowita zawartość metali, lecz ta ich część, której źródłem są zanieczyszczenia antropogeniczne, a więc słabo związana i łatwo ługowal- na. Gleby mineralizowano zatem w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90oC, w ciągu 1 go- dziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej techniką zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z użyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geolo- gicznego w Warszawie. Kontrolę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referen- cyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

18 Tabela 4 Zawartość metali w glebach (w mg/kg)

Zakresy zawartości w Wartość przeciętnych (me- Wartość przeciętnych (me- Wartości dopuszczalne stężeń w glebie lub ziemi (Rozporzą- glebach na arkuszu dian) w glebach na arkuszu dian) w glebach obszarów dzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r.) 662-Zduńska Wola 662-Zduńska Wola niezabudowanych Polski 4) N=14 N=14 N=6522 Metale Frakcja ziarnowa < 1mm, Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja HCl (1:4) Grupa A 1) Głębokość (m ppt) Głębokość (m ppt) 0,0-0,3 0-2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5-11 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 5-68 29,5 27 Cr Chrom 50 150 500 <1-9 4,5 4 Zn Cynk 100 300 1000 11-192 40,5 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5-0,7 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1-4 2 2 Cu Miedź 30 150 600 <1-67 5 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1-10 3,5 3 Pb Ołów 50 100 600 8-44 15 12 Hg Rtęć 0,5 2 30 <0,05-0,09 0,05 <0,05

19 Ilość badanych próbek gleb z arkusza 662-Zduńska Wola w poszczególnych grupach 1) zanieczyszczeń grupa A As Arsen 14 a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru poddanego ochronie na Ba Bar 14 podstawie przepisów ustawy Prawo wodne, Cr Chrom 14 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody; jeżeli Zn Cynk 13 1 utrzymanie aktualnego poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagrożenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obszarów tych stężenia zachowują standar- Cd Kadm 14 dy wynikające ze stanu faktycznego, Co Kobalt 14 2) grupa B - grunty zaliczone do użytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod Cu Miedź 13 1 stawami i gruntów pod rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, Ni Nikiel 14 nieużytki, a także grunty zabudowane i zurbanizowane z wyłączeniem terenów Pb Ołów 14 przemysłowych, użytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, Hg Rtęć 14 3)grupa C - tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne, Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arkusza 662-Zduńska Wola do po- 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 szczególnych grup zanieczyszczeń (ilość próbek) N – ilość próbek 12 2

Prezentacja wyników Zastosowana gęstość opróbowania (1 próbka na około 25 km2) nie jest dostateczna do wykreślenia izoliniowej mapy zawartości pierwiastków zgodnie z zasadami przyjętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km czyli jedna próbka na 1 cm2 mapy). Wyniki badań geochemicznych zostały więc przedstawione na mapie punktowej. Lokalizację miejsc opróbowania (wraz z numeracją zgodną z bazą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyjętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A i B (zgodnie z Rozporządzeniem...,2002). Przy klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania gleb do danej grupy, gdy zawartość co najmniej jednego pierwiastka prze- wyższała dolną granicę wartości dopuszczalnej w tej grupie. Na mapie umieszczono symbole pierwiastków decydujących o zanieczyszczeniu gleb z danego miejsca. Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stężeń dopusz- czalnych metali określonych w Rozporządzeniu..., 2002, jak i do wartości przeciętnych okre- ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (Tabela 4). Przeciętne wartości arsenu, baru, chromu, kadmu, kobaltu, miedzi, niklu, i rtęci w glebach arkusza są identyczne lub zbliżone do wartości median w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Nieco niższe wartości zanotowano dla cynku i ołowiu. Pod względem zawartości metali, 12 spośród badanych próbek spełnia warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne użytkowanie. Do grupy B zaliczono próbki w punktach nr 8 i 14, wzbogacone odpowiednio w miedź i cynk. Z uwagi na zbyt niską gęstość opróbowania dane prezentowane na mapie nie umożli- wiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalają tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady wodne Kryteria oceny osadów Do oceny jakości osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ciężkimi zastosowano kryteria zawarte w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony (Dz. U. Nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r.). Dla oceny jakości osadów wodnych ze

20 względów ekotoksykologicznych zastosowano wartości PEL (ang. Probable Effects Levels) – określające zawartość pierwiastka, powyżej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 5 zamieszczono dopuszczalne za- wartości pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych, wartości PEL oraz tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski. Materiał i metody badań laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS, zawierającej wyniki badań geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego In- spektora Ochrony Środowiska. Próbki osadów są pobierane ze strefy brzegowej koryt rzecznych, spod powierzchni wody, z przeciwnej strony do nurtu, w miejscach, gdzie tworzący się osad charakteryzuje się większą zawartością frakcji mułkowo-ilastej. W badaniach analitycznych wykorzystano frak- cję ziarnowa drobniejsza niż 0,2 mm. Zawartości arsenu, kadmu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu i cynku oznaczono metodą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wodą królewską, a oznaczenia zawartości rtęci wykonano z próbki stałej metodą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Prezentacja wyników Lokalizację miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójkąta obwiedzionego odmiennymi kolorami dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych lub niezanieczyszczonych i o przekroczonych wartościach PEL. Przy klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawartość, co najmniej jednego pierwiastka przewyższała górną granicę wartości dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifiko- wania osadu do zanieczyszczonego każdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decydujących o zanieczyszczeniu. Zanieczyszczenie osadów Na arkuszu Zduńska Wola zlokalizowany jest jeden punkt obserwacyjny sieci geochemicznego monitoringu osadów wodnych – na Warcie w Sieradzu. Osady Warty w Sieradzu charakteryzują się nieco podwyższona zawartością chromu, cynku, kadmu i niklu w stosunku do wartości tła geochemicznego. Ale jedynie zawartość kadmu (>0,7 ppm) jest zawartością, przy której może być obserwowane ujemnego oddziaływania na organizmy wodne. Dane prezentowane na mapie umożliwiają jedynie oceny zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny być jednak sygnałem dla

21 odpowiednich urzędów i władz wskazującym na konieczność podjęcia badań szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszczeń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawartości do- puszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka lub wielopierścieniowych wę- glowodorów aromatycznych. Tabela 5 Zawartość pierwiastków w osadach rzecznych. Rozporządzenie Warta PEL** Tło geochemiczne Pierwiastek MŚ* Sieradz Zawartość (ppm) Arsen (As) 30 17 <5 7 Chrom (Cr) 200 90 6 16 Cynk (Zn) 1000 315 73 104 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 0,8 Miedź (Cu) 150 197 7 5 Nikiel (Ni) 75 42 6 11 Ołów (Pb) 200 91 11 13 Rtęć (Hg) 1 0,49 <0,05 0,05

* - Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony, Dz. U. Nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r. ** - PEL – zawartość, powyżej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne.

3. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach Materiał i metody badań Do określenia dawki promieniowania gamma i stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuż profili o przebiegu N-S, prze- cinających Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwyższonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizykę” Brno (Czechy). Prezentacja wyników Z uwagi na to, że gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch krawędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest możliwy, gdyż te dwie krawędzie są zbieżne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporządzono

22 662W PROFIL ZACHODNI 662E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5728599 5726574 5716782

5718512 5714776 m m 5716361 5712619 5714570 5710632 5710699 0 5 10 15 20 25 30 0 1020304050 nGy/h nGy/h

Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5728599 5726574 5716782

5718512 5714776 m m 5716361 5712619 5714570 5710632 5710699 00.511.522.53 00.511.522.5

kBq/m2 kBq/m2

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi (na osi rzędnych - opis siatki kilometrowej arkusza)

23 jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystywano informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuż zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane są wyniki dawki promieniowania gamma obejmujące sumę promieniowania pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez). Wyniki Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuż profilu zachodniego wahają się w przedziale od około 10 do prawie 30 nGy/h. Przeciętnie wartość ta wynosi około 20 nGy/h i jest znacznie niższa od średniej dla obszaru Polski wynoszącej 34,2 nGy/h. Wzdłuż profilu wschodniego wartości promieniowania gamma mieszczą się w zakresie od około 20 do około 50 nGy/h, przy przeciętnej wartości wynoszącej około 25 nGy/h. Nieco wyższe wartości promieniowania gamma zarejestrowane wzdłuż profilu wschodniego są związane z występo- waniem glin zwałowych we wschodniej części arkusza. W części zachodniej dominują utwory holoceńskie: mułki, piaski, żwiry i mady rzeczne oraz torfy, charakteryzujące się zazwy- czaj niską radioaktywnością. Utwory te wykształcone są na węglanowych skałach kredy (marglach, wapieniach, opokach i gezach) o także niskiej radioaktywności. Stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłuż obu profili są bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wahają się w przedziale od około 0,5 do około 2,5 kBq/m2 wzdłuż profilu zachodniego, a wzdłuż profilu wschodniego - od około 0,2 do około 2 kBq/m2.

IX Składowanie odpadów

Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano uwzględniając zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach oraz Rozporządzeniu Mini- stra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów. Z uwagi na skalę i specyfikę opracowania kartograficznego w nielicz- nych przypadkach przyjęto zmodyfikowane rozwiązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umożliwiające późniejszą weryfikację i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Ponadto w przypadkach nie ujętych aktami prawnym zapropono- wano dodatkowe elementy do uwzględnienia na mapie oraz przyjęto kryteria przestrzenne nawiązujące do istniejących warunków lokalizowania składowisk. Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje:

24 − wyłączenie terenów, na których bezwzględnie nie można lokalizować składowisk odpadów, − warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i służb, − wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i skarp potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawiązaniu do powyższych kryteriów, wyznaczono: − tereny całkowicie wyłączone z możliwości lokalizacji składowisk wszystkich ty- pów, − tereny z istniejącą naturalną warstwą izolacyjną, na których można lokalizować składowiska odpadów, − tereny nie posiadające naturalnej warstwy izolacyjnej. Na terenach, na których możliwa jest lokalizacja składowisk odpadów, zaznaczono tak- że wyrobiska po eksploatacji kopalin, które mogą być rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów. Występowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izola- cyjności pozwala wyróżnić potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obrębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań (RWU) na podstawie: − izolacyjnych właściwości podłoża – odpowiadających wyróżnionym wymaganiom składowania odpadów, − rodzajów warunkowych ograniczeń lokalizacyjnych składowisk wynikających z przyjętych obszarów ochrony (b - zabudowy mieszkaniowej, obiektów użyteczno- ści publicznej, z – złóż kopalin) Dodatkowo analizowano warunkowe ograniczenia lokalizowania składowisk wynikają- ce z występowania w obrębie wyróżnionych RWU zabudowy na terenach wiejskich oraz punktowych, chronionych obiektów środowiska przyrodniczo – kulturowego. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obrębie RWU posiadających wymienione ograniczenia warunkowe będzie wymagało ustaleń z lokalnymi władzami oraz dokumentami planistycz- nymi dotyczącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i ścian bocznych potencjalnych składowisk są uzależnione od typu składowanych odpadów (Tabela 6).

25 Tabela 6 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów

Wymagania dotyczące naturalnej bariery geologicznej Typ miąższość współczynnik składowiska rodzaj gruntów [m] filtracji [m/s]

N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10-9 iły, iłołupki K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne ≥ 1 ≤ 1×10-9

O – odpadów obojętnych ≥ 1 ≤ 1×10-7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyróżnienie: − warunków izolacyjności podłoża zgodnych z wymaganiami dla określonego typu składowisk (przyjętymi w tabeli 6), − zmiennych właściwości izolacyjnych podłoża (warstwa izolacyjna znajduje się pod przykryciem osadami piaszczystymi o miąższości do 2,5 m, miąższość lub jedno- rodność warstwy izolacyjnej jest zmienna). Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstwą „Geochemia środowi- ska” wchodzą w skład warstwy informacyjnej „Zagrożenia powierzchni ziemi” i są przedstawione razem na Planszy B mapy. Jednocześnie na dołączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej przedstawiono lokalizację wybranych wierceń, których profile geologiczne (Tabela 7) wykorzystano przy konstrukcji wydzieleń terenów POLS. Profile te przed- stawiają budowę geologiczną do głębokości 5 m poniżej stropu pierwszej warstwy wodono- śnej położonej pod utworami izolującymi. Na terenie objętym arkuszem Zduńska Wola nie typowano pod ewentualną lokalizację składowisk: − erozyjnych i akumulacyjnych tarasów zalewowych w obrębie dolin rzek Grabii i Warty, − terenów objętych strefą ochrony pośredniej ujęcia wody w Sieradzu-Mące, − terenów zalanych w czasie powodzi w 1997 roku, − powierzchni leśnych powyżej 100 hektarów i terenów źródliskowych. Ze względu na wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża potencjalnych składowisk odpadów analizowano obszary, gdzie bezpośrednio na powierzchni wystę- pują grunty spoiste, których strop znajduje się nie głębiej niż 2,5 m p.p.t. Na omawianym obszarze są to plejstoceńskie gliny zwałowe zlodowacenia Odry i Warty (zlodowacenia środko-

26 wopolskie), piaski eoliczne na glinach zwałowych oraz piaski i żwiry wodnolodowcowe gór- ne na glinach zwałowych zlodowacenia Warty. Zasięg wychodni odrzańskich glin zwałowych jest niewielki, budują one stok wysoczyzny pomiędzy Pstrokońmi a Beleniem, pozostała część wysoczyzny pokryta jest osadami zlodowacenia Warty. Gliny zwałowe zlodowacenia Warty budują rozległe powierzchnie wysoczyznowe w południowo-wschodniej części omawianego terenu. Tworzą one jeden kompleks z glinami zlodowacenia Odry i są na ogół trudne do rozdzielenia. Osady o lepszych cechach izolacyjnych na powierzchni nie występują. W oparciu o przyjęte kryteria wyznaczono obszary preferowane do lokalizacji składo- wisk odpadów wyłącznie obojętnych. W obrębie wytypowanych obszarów dokonano podziału na rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań (RWU) składowania odpadów. Na analizowanym terenie ograniczenia warunkowe obejmowały: − zabudowę, − udokumentowane złoże glin „Dionizów”, − parki podworskie, drzewa pomnikowe. Gliny zwałowe zlodowaceń Odry i Warty, stanowiące naturalną barierę izolacyjną, mają zróżnicowane miąższości: od 3,9 m w Mące do 37,8 m w Ochroniewie. W kilku odwierconych otworach stwierdzono występowanie glin zwałowych zalegają- cych na piaskach niewielkich miąższości, pod którymi zalegają czwartorzędowe iły (Kolonia Dębowiec, Kolonia Czechy I, Janiszewice, zachodnie peryferie Zduńskiej Woli, Kolonia Jel- no, Branica). Obszary o korzystnych warunkach izolacyjnych to miejsca wystąpień glin zwałowych dużych miąższości, tworzących wystarczająca barierę izolacyjną dla składowania odpadów obojętnych. Obszary zostały wytypowane w północnej, centralnej, wschodniej i południowo- wschodniej części omawianego obszaru, po wschodniej stronie Warty. Większe obszary o mniej korzystnych warunkach wyznaczono koło: Wojsławic Sta- rych, Kolonii Annopole, Tymienic, Stężyc, Janiszewic, Izabelowa Małego, Zduńskiej Woli i Paprotni. Występujące tu gliny zwałowe zlodowacenia Warty pokrywają równowiekowe piaski i żwiry wodnolodowcowe oraz piaski eoliczne. Dane uzyskane w trakcie analizy dostępnych materiałów nie pozwalają na wytypowanie obszarów przeznaczonych pod składowanie odpadów komunalnych. Na obszarze objętym arkuszem Zduńska Wola warunki hydrogeologiczne w wytypowanych obszarach są korzystne z uwagi na występowanie izolującego pakietu glin zwało-

27 wych, zwłaszcza w południowo-wschodniej części, pomiędzy Zduńską Wolą a Sieradzem i na północ od Zduńskiej Woli. W północno-zachodniej części omawianego terenu znajdują się liczne wyrobiska kruszywa naturalnego – piasków i piasków ze żwirami. Część z nich to wyrobiska zaniechanych złóż Rudy i Rudy II. Pojedyncze wyrobiska znajdują się również koło Męk Jam (wyrobisko zaniechanego złoża Męka-Jamy I), w pobliżu miejscowości Wiechucice, Stoczki, Kolonia Sokołów, Piaski, Kłody Nowe. Koło Mostków znajdują się dwa wyrobiska po eksploatacji glin. Wszystkie te miejsca są położone bezpośrednio przy drogach dojazdowych. Ogranicze- niem warunkowym jest tu zabudowa. Mogą być rozpatrywane jako ewentualne miejsca skła- dowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dna i skarp. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania odpadów na- leży traktować jako podstawę późniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w na- wiązaniu do nich projektowania odpowiednich badań geologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych wymagań doty- czących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszcze- gólne typy składowisk na obszarze planowanego składowania odpadów i jego otoczenia wy- magane jest przeprowadzenie badań geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje się w formie dokumentacji geologiczno-inżynierskiej i hydrogeologicznej, dołą- czonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Tabela 7 Zestawienie wybranych profili otworów wiertniczych w obrębie wydzielonych POLS

Głębokość zwierciadła Nr wody podziemnej występu- otworu Profil geologiczny Miąższość jącego pod warstwą izola- Archi- na ma- warstwy cyjną wum i nr pie izolacyj- [m p.p.t.] otworu doku- Strop war- nej [m] menta- zwierciadło zwierciadło stwy [m Litologia i wiek warstwy cyjnej B nawiercone ustalone ppt] 1 2 3 4 5 6 7 0,0 Gleba BH 0,5 Glina piaszczysta 1 4,5 5,0 5,0 6620135 5,0 Piasek średnioziarnisty 6,0 Glina piaszczysta Q 0,0 Gleba 0,3 Glina BH 2 30,0 Piasek drobnoziarnisty Q 29,7 30,0 6,0 6620157 33,0 Pył Cr 35,0 Margle piaszczyste

28 Głębokość zwierciadła Nr wody podziemnej występu- otworu Profil geologiczny Miąższość jącego pod warstwą izola- Archi- na ma- warstwy cyjną wum i nr pie izolacyj- [m p.p.t.] otworu doku- Strop war- nej [m] menta- zwierciadło zwierciadło stwy [m Litologia i wiek warstwy cyjnej B nawiercone ustalone ppt] 1 2 3 4 5 6 7 0,0 Glina BH 3 9,0 Piasek pylasty 9,0 9,0 b.d. 6620035 13,0 Glina, żwir Q CAG PIG 0,0 Gleba nie nawierco- 13697 4 0,4 Glina zwałowa Q > 7,6 no otw. 67 0,0 Gleba 0,3 Piasek drobnoziarnisty CAG PIG 1,3 Mułek piaszczysty nie nawierco- 13697 5 3,2 1,5 Glina zwałowa no otw. 83 4,7 Mułek piaszczysty 7,4 Glina zwałowa Q 0,0 Gleba 0,3 Glina Q 1,3 Piasek średnioziarnisty BH 6 2,0 Glina 21,0 23,0 4,0 6620085 23,0 Piasek drobnoziarnisty 26,0 Ił Cr 26,4 Rumosz skalny 0,0 Gleba 0,2 Piasek średnioziarnisty Q CAG PIG 7 2,0 Glina 28,0 30,0 9,8 84608 30,0 Piasek średnioziarnisty Cr 30,5 Wapienie piaszczyste 0,0 Glina piaszczysta 22,0 Piasek drobnoziarnisty BH 23,5 Glina Q 6620167 8 22,0 75,0 8,0 26,0 Piasek średnioziarnisty

36,0 Glina 42,0 Wapienie Cr 0,0 Glina BH 9 27,5 Piasek różnoziarnisty 27,5 27,5 14,0 6620166 31,0 Glina zwałowa Q 0,0 Glina zwałowa 22,0 Piasek drobnoziarnisty BH 10 23,0 Glina 22,0 26,0 10,8 6620153 26,0 Piasek średnioziarnisty 30,5 Ił Q 0,0 Gleba 0,5 Glina zwałowa 16,0 Piasek drobnoziarnisty BH 11 17,0 Pył 15,5 16,0 b.d. 6620056 18,0 Piasek średnioziarnisty 19,0 Ił warwowy 22,0 Glina Q 0,0 Nasyp BH Q 12 0,2 Glina 37,8 38,0 20,0 6620060 38,0 Margle Cr 0,0 Glina zwałowa BH Q 13 30,0 Piasek 15,5 30,0 17,8 6620044 50,0 Piaskowiec Cr

29 Głębokość zwierciadła Nr wody podziemnej występu- otworu Profil geologiczny Miąższość jącego pod warstwą izola- Archi- na ma- warstwy cyjną wum i nr pie izolacyj- [m p.p.t.] otworu doku- Strop war- nej [m] menta- zwierciadło zwierciadło stwy [m Litologia i wiek warstwy cyjnej B nawiercone ustalone ppt] 1 2 3 4 5 6 7 0,0 Gleba 0,2 Piasek średnioziarnisty CAG PIG 1,0 Pospółka Q 14 28,0 30,0 9,8 84614 2,0 Glina 30,0 Piasek średnioziarnisty 30,5 Wapień piaszczysty Cr 0,0 Gleba 0,3 Piasek średnioziarnisty CAG PIG 1,8 Mułek piaszczysty 15 28,0 b.d. b.d. 131759 2,0 Glina 30,0 Mułek piaszczysty 31,0 Piasek mułkowy Q 0,0 Gleba 0,3 Glina zwałowa BH 12,2 Piasek różnoziarnisty 16 11,9 41,0 14,2 662127 14,2 Żwir różnoziarnisty 24,0 Glina piaszczysta 41,0 Piasek średnioziarnisty Q 0,0 Gleba 0,3 Piasek z otoczakami 1,5 Glina BH 5,0 Ił pylasty 17 27,5 29,0 10,4 6620072 6,0 Glina zwałowa 29,0 Piasek gliniasty 31,0 Glina zwałowa 34,0 Piasek średnioziarnisty Q 0,0 Gleba BH 0,4 Glina 18 19,6 20,0 3,5 6620084 20,0 Piasek drobnoziarnisty 24,5 Pył piaszczysty Q 0,0 Nasyp BH 0,5 Glina pylasta 19 18,0 18,5 3,5 6620149 18,5 Piasek pylasty 23,5 Glina pylasta Q 0,0 Gleba Q BH 0,2 Glina zwałowa 20 11,8 47,0 23,0 6620032 12,0 Rumosz wapienny Cr 14,0 Wapienie 0,0 Gleba 0,3 Glina zwałowa BH 21 20,3 Piasek średnioziarnisty 20,0 20,3 14,7 6620020 25,5 Ił pylasty 26,0 Piasek gruboziarnisty Q 0,0 Gleba 0,4 Glina BH 22 8,8 Piasek drobnoziarnisty 8,4 15,9 11,8 6620131 9,6 Glina zwałowa 15,9 Piasek drobnoziarnisty Q

30 Głębokość zwierciadła Nr wody podziemnej występu- otworu Profil geologiczny Miąższość jącego pod warstwą izola- Archi- na ma- warstwy cyjną wum i nr pie izolacyj- [m p.p.t.] otworu doku- Strop war- nej [m] menta- zwierciadło zwierciadło stwy [m Litologia i wiek warstwy cyjnej B nawiercone ustalone ppt] 1 2 3 4 5 6 7 0,0 Gleba 0,2 Glina zwałowa 12,5 Piasek drobnoziarnisty BH 14,3 Q 23 Ił pylasty 12,3 58,0 17,4 6620150 49,5 Piasek drobnoziarnisty 54,5 Ił 56,0 Rumosz wapienny Cr 58,5 Wapienie 0,0 Gleba BH 24 0,5 Glina zwałowa 18,0 18,5 b.d. 6620122 18,5 Żwir piaszczysty Q Objaśnienia: BH –Bank HYDRO, CAG PIG – Centralne Archiwum Geologiczne Państwowego Instytutu Geologicznego b. d. – brak danych Q- czwartorzęd, Cr - kreda

Wyznaczone na mapie obszary powinny być uwzględniane przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale również na etapie uzgadniania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mogących pogorszyć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzględnienia ograniczeń prawnych odnoszących się do tego typu inwestycji przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmują zasięgi występowania w podłożu warstwy utworów słabo przepuszczalnych stanowiących dobrą na- turalną izolację dla położonych niżej poziomów wodonośnych. Innym elementem niezwykle istotnym w racjonalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym są informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów wodnych zawarte w ramach omawianej warstwy tematycznej mapy. Tło dla przedstawianych informacji na planszy B stanowi stopień zagrożenia głównego użytkowego poziomu wodonośnego, przeniesiony z arkusza Zduńska Wola Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (MHP) (Waluszko, 2002). Stopień zagrożenia wód podziemnych przedstawiany na MHP wyznaczono w pięciostopniowym podziale, przyjmując następujące kryteria oceny: − stopień bardzo wysoki – obecność licznych ognisk zanieczyszczeń na terenach o niskiej odporności głównego użytkowego poziomu wodonośnego, niektóre z nich spowodowały już zanieczyszczenie wód podziemnych,

31 − stopień wysoki – obecność ognisk zanieczyszczeń na terenach o niskiej odporności poziomu głównego wód podziemnych, − stopień średni – obszar o niskiej odporności poziomu głównego, ale ograniczonej dostępności*: parki narodowe, rezerwaty, masywy leśne, bez ognisk zanieczyszczeń lub obszar o średniej odporności poziomu głównego z ogniskami zanieczyszczeń, − stopień niski – obszar o średniej odporności poziomu głównego, bez ognisk zanie- czyszczeń, − stopień bardzo niski – obszar wysokiej odporności poziomu głównego lub o średniej odporności poziomu i ograniczonej dostępności. Jak wynika z przytoczonych wyżej kryteriów stopień zagrożenia wód podziemnych jest funkcją nie tylko parametrów filtracyjnych warstwy izolującej (odporności poziomu wodono- śnego na zanieczyszczenia), ale także czynników zewnętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszczeń, czy obszarów prawnie chronionych. Dlatego też obszarów tych nie należy wprost porównywać z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów.

X Warunki podłoża budowlanego

Warunki podłoża budowlanego w obrębie arkusza Zduńska Wola zostały określone dla około 50% powierzchni arkusza. W ocenie warunków geologiczno-inżynierskich pominięto tereny: parku krajobrazowego, lasów, gruntów rolnych w klasie I-IVa, łąk na glebach pochodzenia organicznego oraz obszarów: zwartej zabudowy miejskiej, złóż kopalin i międzywala. Dla pozostałej części arkusza warunki podłoża budowlanego, określono wydzielając obszary korzystne i niekorzytne, utrudniające budownictwo. Korzystne warunki dla rozwoju budownictwa występują generalnie na wschód od War- ty i na południe od Wiechucic. W rejonach tych podłoże zbudowane jest z gruntów spoistych: półzwartych, twardoplastycznych, reprezentowanych przez skonsolidowane gliny zwałowe zlodowaceń środkowopolskich. A także grunty niespoiste, średniozagęszczone reprezentowane przez piaski i żwiry pochodzenia rzecznego lub wodnolodowcowego (zlodowaceń środ- kowopolskich) , w których zwierciadło wód podziemnych znajduje się na głębokości większej niż 2,0 m. Obszary o warunkach niekorzystnych, utrudniających budownictwo występują w dolinie Warty oraz w dolinach mniejszych cieków. Warunki niekorzystne związane są z gruntami:

*„dostępność obszaru” jako jeden z elementów kwalifikujących dany teren była uwzględniana na mapach MHP realizowanych od 2000 roku

32 piaszczystymi (w stanie luźnym), organicznymi (torfy i gytie) oraz małoskonsolidowanymi gruntami zastoiskowymi w stanie plastycznym. Za niekorzystne uznaje się także wszystkie tereny, gdzie zwierciadło wody gruntowej jest płycej niż 2 m p.p.t. Do rejonów takich zaliczono także tereny podmokłe i zabagnione oraz zalewane w czasie powodzi.

XI Ochrona przyrody i krajobrazu

Na obszarze arkusza Zduńska Wola gleby chronione dla rolniczego użytkowania klas I-IVa stanowią około 15% jego powierzchni. Są to gleby pseudobielicowe, czarne ziemie oraz gleby brunatne, wytworzone na glinach zwałowych. Natomiast łąki na glebach pochodzenia organicznego występują na niewielkich obszarach w dolinach rzek: Warty, Kobylanki, Ni- niwki, Żegliny, Pichny i ich dopływów. Lasy zaś rosną w czterech większych skupiskach na około 20% powierzchni omawianego arkusza. Najważniejszym gatunkiem występującym w lasach jest sosna pospolita, niewielki udział ma: brzoza brodawkowata, olsza czarna i dąb. Znacznie mniej jest: świerka, jodły, buka, grabu, jesionu, modrzewia, topoli i osiki. Ochroną przyrody i krajobrazu objęta jest znaczna część powierzchni arkusza Zduńska Wola. Utworzono tu: trzy rezerwaty przyrody, park krajobrazowy, zespół przyrodniczo- krajobrazowy, obszar chronionego krajobrazu oraz kilkadziesiąt pomników przyrody i użyt- ków ekologicznych (tabela 4). Rezerwat leśny „Półboru” znajduje się w pobliżu miejscowości Stawiszcze. Został on utworzony w 1983 r. w celu zachowania naturalnych fragmentów dąbrowy świetlistej i grądu wraz z licznymi stanowiskami roślin chronionych. Najcenniejszym elementem rezerwatu są 130-letnie drzewostany dębowo-sosnowe z bogatym i bujnym wielogatunkowym runem, po- krywającym całą powierzchnię rezerwatu i wykazującym zmienność sezonową. W rezerwacie leśnym „Jabłecznik” ochronie podlega fragment lasu o cechach naturalnych z udziałem jodły występującej w pobliżu północnej granicy jej naturalnego zasięgu. W rezerwacie tym występują trzy główne zespoły roślinne: grąd jodłowy, bór mieszany z jo- dłą oraz suboceaniczny bór świeży. Najcenniejszym zbiorowiskiem roślinnym jest zwarty, kilkuwarstwowy grąd jodłowy o bujnym runie. Z rzadkich roślin występują tu konwalijka dwulistna, gwiazdnica wielkokwiatowa, marzanka wonna, siódmaczek leśny, zawilec gajowy i gajowiec żółty. Rezerwat leśny „Wojsławice” chroni fragment lasu o zróżnicowanych warunkach sie- dliskowych z jodłą na północnej granicy jej naturalnego zasięgu. Na terenie rezerwatu wyróż- niono trzy zbiorowiska leśne: grąd z jodłą, łęg jesionowo-olszowy z jodłą oraz bór mieszany z jodłą. Osobliwością rezerwatu jest obfite występowanie jodły w zbiorowisku łęgowym.

33 Towarzyszy jej klon jawor, jesion wyniosły, topola, osika i wiele innych gatunków. Bardzo bujne jest podszycie i runo leśne, w którym występują gatunki rzadkie i chronione takie jak: kopytnik pospolity, kokoryczka wielkokwiatowa, przylaszczka, zawilec gajowy. Kolejną oso- bliwością rezerwatu jest kwitnący i owocujący bluszcz, wspinający się po olszach do wyso- kości 15 m. Park Krajobrazowy Międzyrzecza Warty i Widawki został utworzony w 1998 r., a jego całkowita powierzchnia wynosi 14 245 ha. Przedmiotem ochrony w parku są doliny Warty, Widawki, ich dopływów i towarzysząca tym obszarom naturalna szata roślinna. Obszar parku wyróżnia się urozmaiconą rzeźbą terenu, a zwłaszcza przełomami Warty, gdzie wysokości względne stoków dochodzą do 45 m. W wielu miejscach widoczny jest wypływ wód podziemnych na powierzchnię w postaci: wysięków, młak i źródeł warstwowo-przelewowych. Częste są meandrujące odcinki rzek, liczne starorzecza, dolinki poboczne, obszary wydmowe, formy typu kemowego i torfowiska. Wśród lasów na terenie parku przeważają sztucznie wprowadzone monokultury sosnowe z zachowanymi nielicznymi fragmentami naturalnych zbiorowisk takich jak bór mieszany, dąbrowa świetlista, grąd niski, ols, łęg olszowy i inne. Pod względem botanicznym obszar parku jest stosunkowo niewiele zmieniony przez działal- ność człowieka. Występują tu interesujące gatunki flory łąkowej, bagiennej i wodnej. Można spotkać rosiczkę okrągłolistną, żurawinę błotną, borówkę bagienną, bagno zwyczajne oraz liczne gatunki mchów. Obszar ten charakteryzuje się również cennymi wartościami kulturo- wymi i zabytkowymi. Nadwarciański Obszar Chronionego Krajobrazu, obejmujący dolinę Warty powstał w 1998 roku na powierzchni 27 432 ha. Utworzony został w celu ochrony, przed niekorzyst- nym oddziaływaniem czynników zewnętrznych, najcenniejszych przyrodniczo terenów oraz lokalizowania na jego terenie form rekreacji. Tabela 8 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody, użytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych

Nr obiektu Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu Miejscowość na ochrony Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) mapie 1 2 3 4 5 6 Zduńska Wola L – „Jabłecznik” 1 R Annopole Kolonia 1975 zduńskowolski (47,29) Zduńska Wola L – „Wojsławice” 2 R* Wojsławice 1978 zduńskowolski (97,28)

34 Nr obiektu Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu Miejscowość na ochrony Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) mapie 1 2 3 4 5 6 Sieradz L – „Półboru” 3 R Stawiszcze 1983 sieradzki (56,83) Sieradz 4 P Czartki 1997 Pż – dąb szypułkowy sieradzki Zduńska Wola 5 P Wojsławice 1976 Pż – lipa drobnolistna zduńskowolski Sieradz 6 P Sieradz 1995 Pż – dąb szypułkowy sieradzki Zduńska Wola Pż – 2 wiązy szypułkowe, 7 P Korczew 1976 zduńskowolski dąb szypułkowy Pż – grupa drzew jednoga- Zduńska Wola 8 P Korczew 1996 tunkowych -3 wiązy szy- zduńskowolski pułkowe Zduńska Wola 9 P Korczew 1976 Pż – dąb szypułkowy zduńskowolski m. Sieradz Pż – dąb szypułkowy, klon 10 P Sieradz 1998 sieradzki zwyczajny Sieradz Pż – 6 dębów szypułko- 11 P Męcka Wola* 1992 sieradzki wych Pż –15 dębów szypułko- Sieradz wych, 2 graby zwyczajne 12 P Męcka Wola 1998 sieradzki oraz grupa jesionów wynio- słych Sieradz 13 P Męcka Wola 1995 Pż – sosna pospolita sieradzki m. Sieradz Pż – dąb szypułkowy, kasz- 14 P Sieradz 1998 sieradzki tanowiec zwyczajny Zduńska Wola 15 P Czechy 1993 Pż – jesion wyniosły zduńskowolski m. Zduńska Wola 16 P Zduńska Wola 1991 Pż – lipa drobnolistna zduńskowolski m. Zduńska Wola 17 P Zduńska Wola 1976 Pż – klon jawor zduńskowolski m. Zduńska Wola 18 P Zduńska Wola 1995 Pż – dąb szypułkowy zduńskowolski m. Zduńska Wola Pż – kasztanowiec zwy- 19 P Zduńska Wola 1991 zduńskowolski czajny Pż – 3 wierzby białe, dąb m. Zduńska Wola 20 P Zduńska Wola 1993 szypułkowy, wiąz szypuł- zduńskowolski kowy Pż – aleja drzew pomniko- m. Zduńska Wola 21 P Zduńska Wola 1995 wych (40 klonów srebrzys- zduńskowolski tych) Pż –6 dębów szypułko- Zduńska Wola wych, 3 lipy drobnolistne, 2 22 P Krobanówek 1990 zduńskowolski wiązy szypułkowe oraz kasztanowiec zwyczajny m. Zduńska Wola 23 P Krobanów 1996 Pż – dąb szypułkowy zduńskowolski Pż – 4 lipy drobnolistne, Sieradz 24 P Podłężyce* 1979 2 wiązy, topola, klon zwy- sieradzki czajny Zduńska Wola 25 P Piaski 1993 Pż – dąb szypułkowy zduńskowolski

35 Nr obiektu Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu Miejscowość na ochrony Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) mapie 1 2 3 4 5 6 Zapolice 26 P Paprotnia 1979 Pż – 4 dęby szypułkowe zduńskowolski Pż – sosna wejmutka, klon Sieradz 27 P Chojne* 1989 srebrzysty, lipa szerokolist- sieradzki na, 2 dęby szypułkowe Zapolice Pż – aleja drzew pomniko- 28 P Strońsko 1979 zduńskowolski wych Pż – grupa drzew (3 lipy Zapolice drobnolistne, 2 topole ka- 29 P Strońsko 1998 zduńskowolski nadyjskie, jesion wyniosły, klon zwyczajny) Zapolice 30 P Strońsko 1989 Pż – 2 lipy drobnolistne zduńskowolski Pż – 5 klonów zwyczaj- Zapolice nych, 2 buki, 2 dęby szy- 31 P Zapolice 1979 zduńskowolski pułkowe, 2 jesiony wynio- słe, lipa srebrzysta Zapolice Pż – jesion wyniosły, grab 32 P Ptaszkowice 1979 zduńskowolski zwyczajny, dąb szypułkowy Zapolice 33 P Pstrokonie* 1976 Pż – 2 dęby szypułkowe zduńskowolski Zapolice Pż – sosna limba, dąb szy- 34 P Rembieszów 1990 zduńskowolski pułkowy Sieradz starorzecze 35 U Chojne 1998 sieradzki (5,29) Zduńska Wola źródła wysiękowe 36 U Piaski 1995 zduńskowolski (3,0) Sieradz Bagno śródleśne 37 U Borzysko 1998 sieradzki (0,14) Sędziejowice „rzeka Grabia” – 38 U*** rzeka Grabia 1993 łaski długość 46 km „Maćkowy Dół” – dolina Zapolice 39 Z** Jeziorko * rzeki Widawki zduńskowolski (12,3) „Rembieszów Łąki” – łąki Zapolice 40 Z** Rembieszów * rzeki Widawki zduńskowolski (224,6) Sędziejowice Dolina Grabi 41 Z*** dolina rzeki Grabi 1998 łaski (4007) Rubryka 2: obiekt częściowo znajduje się na arkuszu: * Szadek (625), ** Widawa (698), *** Widawa (698) i Łask (663); R − rezerwat przyrody, P − pomnik przyrody, U − użytek ekologiczny, Z – zespół przyrodniczo-krajobrazowy Rubryka 3: * − w parku podworskim Rubryka 5: * − obiekt projektowany Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: L − leśny rodzaj pomnika przyrody: Pż − żywej

W południowej części terenu arkusza znajdują się fragmenty trzech zespołów przyrodniczo-krajobrazowych: istniejącego „Dolina Grabi” oraz dwóch projektowanych „Maćkowy Dół” i „Rembieszów Łąki”. Chronione są tu łąki i torfowiska w malowniczych dolinach rzek: Grabi, Warty i Widawki.

36 Cenne przyrodniczo tereny takie jak: starorzecze w dolinie Warty, źródła wysiękowe w Piaskach oraz rzeka Grabia na długości 46 km zostały poddane ochronie jako użytki ekologiczne. Położenie omawianego arkusza na tle mapy systemów ECONET (Liro, 1998) i CORINE/NATURA 2000 (Dyduch-Falniowska i in., 1999) ilustruje figura 5. Większość powierzchni obszaru arkusza Zduńska Wola obejmuje korytarz ekologiczny o znaczeniu kra- jowym – „Sieradzki Warty”.

Fig. 5 Położenie arkusza Zduńska Wola na tle systemów ECONET (Liro, 1998) i CORINE/NATURA 2000 (Dyduch-Falniowska i in., 1999) System ECONET 1 − granice międzynarodowych obszarów węzłowych, ich numery i nazwy: 19M – Doliny Środkowej Warty; 2 − kra- jowe korytarze ekologiczne, ich numery i nazwy: 38k – Sieradzki Warty System CORINE/NATURA 2000 europejskie ostoje przyrody, ich numery i nazwy: 3 − o powierzchni większej niż 100 ha: 311 – Zbiornik Jeziorsko, 340 – Międzyrzecze Warty i Widawki; 4 – o powierzchni mniejszej niż 100 ha: 351 − Magdalenów

37 XII Zabytki kultury

Większość znajdujących się na terenie arkusza Zduńska Wola miejscowości posiada poświadczoną źródłami pisanymi metrykę późnośredniowieczną. O znacznie starszym zasie- dleniu tych obszarów świadczą liczne stanowiska archeologiczne, reprezentują różne okresy i kultury pradziejowe od epoki kamienia aż do wczesnego średniowiecznego. Szczególnie często są rejestrowane znaleziska związane z kręgiem kultury łużyckiej (VII-IV wieku przed naszą erą) oraz przeworskiej z okresu rzymskiego (I do IV wieku naszej ery). Na mapie na- niesione zostały jedynie: grodziska w Podłężycach i Strońsku oraz cmentarzyska w Pstroko- niach i Rojkowie. Wojsławice są wsią wymienioną po raz pierwszy w 1311 roku. Znajduje się tu klasycystyczny dwór z I połowy XIX wieku. W Pstrokoniach zachował się zespół parkowo-dworski z XIX wieku ze starym, odre- staurowanym w stylu elektycznym pałacykiem. Natomiast, w Męckiej Woli, w zabytkowym parku zlokalizowany jest neoklasycystyczny dwór z pierwszej połowy XIX wieku. W Korczewie znajduje się drewniany kościół p.w. św. Katarzyny zbudowany w 1729 roku w konstrukcji zrębowej (z nielicznie zachowanymi elementami wyposażenia z XVII- XVIII wieku), a w Męce Księżnej barokowy kościół pod wezwaniem św. Wojciecha. W Strońsku znajduje się kościół św. Urszuli z XII wieku będący jedną z pierwszych w Polsce świątyń z cegły. Kościół był przebudowywany w 1458 i 1726 roku. Najstarszą jego część stanowi fragment nawy głównej i półkolista absyda z arkadowym fryzem. Najwarto- ściowszym zabytkiem w świątyni jest kamienny półokrągły tympanon, znajdujący się nad drzwiami, przedstawiający legendarnego bazyliszka otoczonego plecionym ornamentem wskazującym na jego skandynawskie lub tyrolskie pochodzenie. Wyposażenie kościoła jest barokowe z XVII i XVIII wieku. W Strońsku i Rembieszowie istnieją neoklasycystyczne ka- plice cmentarne. Wieś Chojne jest znana od XIV wieku. Znajduje się w niej późnogotycki jednonawowy kościół św. Anny z 1599 roku. Wystrój kościoła jest późnorenesansowy i barokowy z elementami gotyckimi. W świątyni zachował się wczesnobarokowy nagrobek Stanisława Zapolskie- go, fundatora kościoła. W przylegającym do kościoła parku mieści się dwór murowany wzniesiony w 1612 roku, a rozbudowany w 2 połowie XIX wieku. W Sieradzu-Woźnikach znajduje się klasycystyczny budynek dawnej poczty konnej z wozownią, a w Podłężycach XIX-wieczny park podworski. Na cmentarzach w Korczewie i Strońsku zbudowano pomniki żołnierzom poległym w 1914 i 1939 r.

38 Najważniejsza miejscowością regionu jest Zduńska Wola. Jej trzon stanowiły dwie śre- dniowieczne wsie: Zduny – wzmiankowane w 1394 i 1399 roku oraz Wola wymieniona w 1403 r. W XIV i XV wieku, miejscowość ta stanowiła centrum dóbr o tej samej nazwie, a od połowy XVIII wieku pełniła funkcje lokalnego ośrodka gospodarczego. Na początku XIX wieku właściciel Zduńskiej Woli, Stefan Prawdzic Złotnicki, postanowił przekształcić swe dobra w miasto przemysłowe. Ułatwił osiedlanie się przybyszów, głównie tkaczy z Kró- lestwa Polskiego, Saksonii, Czech i Śląska. W efekcie tych działań Zduńska Wola uzyskała prawa miejskie w 1825 roku i intensywnie rozwijała się jako ośrodek przemysłu włókienni- czego. Klęska powstania listopadowego zatrzymała intensywny rozwój miasta i dopiero w 1860 roku powstała tu pierwsza fabryka, założona przez Karola Straussa. Na początku XX wieku Zduńska wola uzyskała połączenie kolejowe z Łodzią i Kaliszem. Z początkowego okresu rozwoju miasta przetrwały domy tkaczy. W jednym z nich, gdzie urodził się św. Mak- symilian Kolbe obecnie znajduje się muzeum. Do sakralnych obiektów zabytkowych zaliczono dwa kościoły z domami parafialnymi. Neobarokowy kościół Wniebowzięcia NMP zbudowano w latach 1872-1881 w miejscu drewnianego kościółka z 1786 r. Najważniejszym elementem wystroju wnętrza kościoła jest marmurowy ołtarz główny z połowy XVII wieku, przeniesiony z katedry włocławskiej. Natomiast zespół kościoła ewangelicko-augsburskiego wybudowano w latach 1866-1868.

XIII Podsumowanie

Na terenie arkusza Zduńska Wola dominującą rolę odgrywa rolnictwo. Przemysł, przede wszystkim włókienniczy, skoncentrowany jest w Zduńskiej Woli, która jest również głównym ośrodkiem administracyjnym i usługowo-handlowym na omawianym terenie. W obrębie omawianego arkusza udokumentowano kilkanaście złóż surowców mineralnych. Aktualnie eksploatowane są dwa złoża piasków przydatnych w budownictwie i drogownictwie. W przypadku zwiększenia zapotrzebowania na kruszywo naturalne istnieje możli- wość podjęcia eksploatacji na złożach niezagospodarowanych (lub niektórych zaniechanych), a także udokumentowania nowych złóż w wyznaczonych obszarach prognostycznych i per- spektywicznych. Zaopatrzenie w wodę pochodzi przede wszystkim z ujęć podziemnych w kredowym poziomie wodonośnym, gdzie znajdują się wody dobrej jakości, nie wymagające uzdatnienia. Na obszarze objętym arkuszem Zduńska Wola wytypowano tereny predysponowane do lokalizacji składowisk odpadów wyłącznie obojętnych. Barierę izolacyjną ewentualnych składowisk odpadów stanowią miąższe pakiety glin zwałowych zlodowaceń Odry i Warty.

39 Korzystne warunki do lokalizacji składowisk występują zwłaszcza w południowo-wschodniej części, pomiędzy Zduńską Wolą a Sieradzem i na północ od Zduńskiej Woli. Tereny położo- ne po zachodniej stronie rzeki pokrywają utwory wodnolodowcowe i eoliczne. Mniej korzystne warunki występują koło miejscowości: Mokre Wojsławskie, Męcka Wola i Rembieskie Stare, gdzie gliny zwałowe zlodowacenia Warty pokryte są piaskami i żwirami wodnolodowcowymi. Wytypowane obszary należy brać pod uwagę również przy rozpatrywaniu lokalizacji innych inwestycji niż składowiska odpadów, gdyż wskazane tereny spełniają w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska ujęte w ustawodawstwie polskim. Utworzone na obszarze arkusza Zduńska Wola: obszary przyrodniczo-chronione, pomniki przyrody wraz z licznymi obiektami zabytkowymi są dobrą przesłanka do rozwoju tu- rystyki w opisywanym regionie.

XIV Literatura

AKERBLOM G., 1986 – Investigation and mapping of radon risk areas, Swedish geol. Comp. Report IRAP 86036, Lulea, Sweden. ANDRZEJCZAK W. (red.), 2002 − Raport o stanie środowiska w woj. łódzkim w 2001 roku. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi. Biblioteka Monitoringu Śro- dowiska, Łódź. BANK HYDRO Państw. Inst. Geol. Warszawa. BEZOWSKA G.,1993 − Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Zduńska Wola. Państw. Inst. Geol., Warszawa. BŁASZCZYK A., ZIELIŃSKA M., KAŁUZIAK M., 1980 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego (piasku budowlanego) „Piaski I”. Archiwum Urzędu Wojew. w Łodzi Oddz. Zam. w Sieradzu. CHOJECKI L., 1994 – Uproszczona dokumentacja geologiczna kruszywa naturalnego − nie- normowanych piasków dla celów budownictwa ze złożą „Zborowskie II” na terenie działki należącej do J. Bednarskiego zamieszkałego we wsi Zamłynie 7. Archiwum Urzędu Wojew. w Łodzi Oddz. Zam. w Sieradzu. DYDUCH-FALNIOWSKA A. i in., 1999 − Ostoje przyrody w Polsce. (CORINE). Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. GÓRAJEK K., 1981 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego (piasku) „Czechy” dla celów drogowych. Archiwum Urzędu Wojew. w Łodzi Oddz. Zam. w Sieradzu. GÓRAJEK K., 1995 – Projekt zagospodarowania likwidowanej kopalni złoża kruszywa natu-

40 ralnego „Męka Jamy I”. Archiwum Urzędu Wojew. w Łodzi Oddz. Zam. w Sieradzu.

GÓRAJEK K., 1998 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża kruszywa naturalnego (piasku) „Sieradz”. Archiwum Urzędu Wojew. w Łodzi Oddz. Zam. w Sieradzu.

GÓRAJEK K., 2002 – Dodatek nr 1 do uproszczonej dokumentacji geologicznej w kat. C1 złoża kruszywa naturalnego (piasku) „Ptaszkowice”. Archiwum Urzędu Wojew. w Łodzi Oddz. Zam. w Sieradzu. GRYGIEL Z., 2003a – Projekt prac geologicznych dotyczących poszukiwania i rozpoznania

złoża kruszywa naturalnego, dla sporządzenia dokumentacji geologicznej w kat. C1 „Ptaszkowice II”. Archiwum Urzędu Wojew. w Łodzi Oddz. Zam. w Sieradzu. GRYGIEL Z., 2003b – Projekt prac geologicznych na poszukiwanie i rozpoznanie złoża kru-

szywa naturalnego, dla sporządzenia dokumentacji geologicznej w kat. C1 „Ptaszko- wice III”. Archiwum Urzędu Wojew. w Łodzi Oddz. Zam. w Sieradzu. INSTRUKCJA opracowania i aktualizacji Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, 2002 − Państw. Inst. Geol., Warszawa.

KAŁUZIAK M., 1999a – Dodatek do dokumentacji geologicznej w kategorii C2 złoża pia- sków kwarcowych „Męcka Wola” do produkcji cegły wapienno-piaskowej. Archi- wum Urzędu Wojew. w Łodzi Oddz. Zam. w Sieradzu.

KAŁUZIAK M., 1999b – Dokumentacja geologiczna w kategorii C1 złoża piasków do produkcji betonów komórkowych w systemie YTONG „Męcka Wola II”. Archiwum Urzędu Wojew. w Łodzi Oddz. Zam. w Sieradzu.

KAŁUZIAK M., 2000 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kategorii C1 złoża kruszywa naturalnego (piasku) „Bogumiłów”. Archiwum Urzędu Wojew. w Łodzi Oddz. Zam. w Sieradzu. KAŁUZIAK M., STASIAK T., 1978 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego (piasku) przeznaczonego dla budownictwa „Zborowskie”. Archiwum Urzędu Wojew. w Łodzi Oddz. Zam. w Sieradzu. KLECZKOWSKI. A.S. (red.), 1990 − Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony w skali 1: 500 000. AGH, Kraków. KONDRACKI J., 1988 − Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa. KONDRACKI J., 1998 − Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. KUGLER A., 1994 – Aneks do karty rejestracyjnej złoża kruszywa naturalnego „Mostki”. Archiwum Urzędu Wojew. w Łodzi Oddz. Zam. w Sieradzu.

41 KULCZYCKA J., 1967 – Dokumentacja geologiczna w kategorii C2 złoża kruszywa naturalnego „Ruda”. Archiwum Urzędu Wojew. w Łodzi Oddz. Zam. w Sieradzu. ŁAZAREK M., 1954 – Dokumentacja geologiczna złoża fosforytów rejon Burzenin. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. LIRO A.(red.), 1998 − Strategia wdrażania krajowej sieci ekologicznej ECONET - Polska. Wydawnictwo Fundacji IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995a − Atlas geochemiczny Górnego Śląska 1:200 000. Państw. Inst. Geol., Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995b − Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Państw. Inst. Ge- ol., Warszawa. MIZIOŁEK E., 1985 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego (piasku i piasku z do- mieszką żwiru) „Czartki” wraz z projektem zagospodarowania złoża i planem racjo- nalnej gospodarki złożem na lata 1985-1989. Archiwum Urzędu Wojew. w Łodzi Oddz. Zam. w Sieradzu. OLSZEWSKA K., JOCHEMCZYK L., 1999 − Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Zduńska Wola. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. POMAŁECKI L., 1990 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego „Ruda II”. Archi- wum Urzędu Wojew. w Łodzi Oddz. Zam. w Sieradzu.

PORĘBSKA-WANAT B., 2000 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża kruszywa naturalnego (piasku) „Zborowskie IV”. Archiwum Urzędu Wojew. w Łodzi Oddz. Zam. w Sieradzu. PORĘBSKA-WANAT B., 2002 – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego –

piasku „Annopole Stare” w kat. C1. Archiwum Starostwa Powiatowego w Zduńskiej Woli. PRZENIOSŁO S. (red.), 2002 − Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce we- dług stanu na 31.XII 2001 r. Państw. Inst. Geol., Warszawa. ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 roku (Dz. U. Nr 165 z 4 października 2002 r., poz. 1359), Warszawa. RYCZEK J., 1980 – Dokumentacja geologiczna złoża surowców ilastych ceramiki budowla-

nej (glin zwałowych) „Dionizów” w kat. C1 z rozpoznaniem jakości w kategorii B. Archiwum Urzędu Wojew. w Łodzi Oddz. Zam. w Sieradzu. RÜHLE E., 1986 − Mapa geologiczna Polski w skali 1: 500 000. Inst. Geol., Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.

42 TRZECIAK S., 1994 – Dodatek do uproszczonej dokumentacji geologicznej w kategorii B złoża kruszywa naturalnego (piasku i piasku ze żwirem) „Męka Jamy I”. Archiwum Urzędu Wojew. w Łodzi Oddz. Zam. w Sieradzu. WALUSZKO W., 2002 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Zduńska Wola. Państw. Inst. Geol., Warszawa.