BULETINI SHKENCOR REALD Kolegji Universitar Numër 7, 2018, ISSN 2411-5592 “REALD”
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
BULETINI SHKENCOR REALD KOLEGJI UNIVERSITAR Numër 7, 2018, ISSN 2411-5592 “REALD” BULETINI SHKENCOR “REALD” 1 ISSN 2310-6719 Numër 2 Volumi 2, 2014 BULETINI SHKENCOR REALD KOLEGJI UNIVERSITAR Numër 7, 2018, ISSN 2411-5592 “REALD” 2 BULETINI SHKENCOR REALD KOLEGJI UNIVERSITAR Numër 7, 2018, ISSN 2411-5592 “REALD” KOLEGJI UNIVERSITAR “REALD” BULETINI SHKENCOR “REALD” Numër 8, 2018 ISSN 2411-5592 3 ISSN 2310-6719 Numër 2 Volumi 2, 2014 BULETINI SHKENCOR REALD KOLEGJI UNIVERSITAR Numër 7, 2018, ISSN 2411-5592 “REALD” BULETINI SHKENCOR REALD KOLEGJI UNIVERSITAR “REALD” Numër 8, 2018 ISSN 2411-5592 BORDI EDITORIAL Kryeredaktor Dr. Përparim FAKAJ Redaktor letrar Dr. Niazi XHAFERAJ MSc. Suela KORETA Redaktore e gjuhës angleze MSc. Kamela GJYZELI Editor MSc. Liljana BESIMAJ BORDI SHKENCOR Prof. Dr. Spiro Caushi (Kryetar) Prof. Dr. Sabit Brokaj (Anëtar) Prof. As. Dr. Petrit Kotori (Anëtar) Prof. Dr. Yllka Stramarko (Bilushi) (Anëtare) Prof. Dr. Bilal Shkurtaj (Anëtar) Prof. As. Dr. Sotiraq Vangjeli (Anëtar) Prof. As. Dr. Ëngjëll Liçaj (Anëtar) Prof. As. Dr. Vitori Hasani (Anëtare) Prof. As. Dr. Dudi Suli (Anëtare) Prof. As. Dr. Lavdosh Ahmetaj (Anëtar) Dr. Përparim Fakaj (Anëtar) Dr. Myzafer Elezi (Anëtar) Dr. Ulvin Veizaj (Anëtar) Dr. Mirko Perano (Itali) (Anëtar) Dr. Rafaelo Ferrato (Itali) (Anëtar) Dr. Dafina Nazaj (Anëtare) Dr. Niazi Xhaferi (Anëtar) Dr. Emin Kuzumi (Anëtar) Dr. Adelina Skënderi (Anëtare) Buletini shkencor / Kolegji Universitar “Reald” 4 BULETINI SHKENCOR REALD KOLEGJI UNIVERSITAR Numër 7, 2018, ISSN 2411-5592 “REALD” INFORMACION Buletini Shkencor “Reald” boton punime shkencore të stafit akademik të Kolegjit Universitar “Reald” dhe punime origjinale të studiuesve të tjerë, brenda dhe jashtë vendit. Punimet pranohen nga të gjitha fushat. Ato duhen të jenë të redaktuara mirë, pa gabime drejtshkrimore e pikësimi dhe me abstrakt në shqip e anglisht. 1 Çdo punim duhet të përmbajë gjetje e përvoja të reja në fushën përkatëse, përfundimet ose rekomandimet dhe literaturën e përdorur. Autorët mbajnë përgjegjësi të plotë për çdo lloj plagjiature dhe për gabimet gramatikore në shqip e anglisht. Ata duhet t’i ruajnë të dhënat eksperimentale dhe t’ia paraqesin Bordit botues, nëse u kërkohen. Shkrimi duhet të jetë i qartë, i kuptueshëm, konciz dhe korrekt nga ana gjuhësore. Rëndësia e botimit të buletinit 2 herë në vit qëndron në dhënien e mundësisë për të gjithë kërkuesit akademikë që jo vetëm të bëjnë të njohura gjetjet më të reja në fushat përkatëse të tyre, por edhe në përditësimin në kohë të gjetjeve të mëparshme. Të gjithë autorët e interesuar për të botuar në Buletinin Shkencor të Kolegjit Universitar “Reald”, Vlorë mund të na kontaktojnë në adresën email: universitetireald@yahoo. com 1 Figurat, tabelat dhe diçiturat duhet të jenë brenda formatit 23x16 me përmasat më të vogla të mundshme për t’u lexuar. 5 ISSN 2310-6719 Numër 2 Volumi 2, 2014 BULETINI SHKENCOR REALD KOLEGJI UNIVERSITAR Numër 7, 2018, ISSN 2411-5592 “REALD” 6 BULETINI SHKENCOR REALD KOLEGJI UNIVERSITAR Numër 7, 2018, ISSN 2411-5592 “REALD” PËRMBAJTJA Seksioni i shkencave mjekësore NIVELET E JODIZIMIT TË KRIPËS 9 Dr. Spiro PANAJOTI KUJDESI SHËNDETËSOR DHE PROMOCIONAL NË PARANDALIMIN E KANCeriT NË SISTEMIN RIPRODHues 17 Prof. Asoc. Dr. Vitori HASANI, MSc. Seljana LEKAJ MENAXHIMI DHE EFEKTET ANËSORE TË AEROZOLOTERAPISE NE PACIENTET E SHTRUAR NE SPITALIN RAJONAL VLORE 20 Msc. Arnold SINANAJ, PhD. Denada SELFO ASPEKTI LIGJOR NË PATOLOGJITE E KANCERIT TË APARATIT RIPRODHUES Msc. Marjola MUHAJ NDIKIMI I TROPONINES T DHE I NE INFARKTIN E MIOKARDIT Msc. Iva MYRTA Seksioni i shkencave natyrore dhe shoqërore KONCepTIMET E FUQIVE TË MËDHA PËR KALIMIN E SHQIPËRISË POLITIKE NGA AUTONOMIA NË PAVARËSINË POLITIKE 32 Prof. As. Dr Lavdosh AHMETAJ KufiziMI I TË DREJTËS SË LËVIZJes DHE LIRISË ekonoMIKE NË RASTE TË EMergJenCAVE Civile 39 Dr. Myzafer ELEZI LUFTA KOMBËTARE E VLORËS. HISTORIA NË EPIKËN HISTORIKE 45 MSc. Albert HABAZAJ TRASHËGIMIA TesTAMenTARE. Model KRAHASUES MIDIS LIGJIT NR. 10428, DATË 02. 06. 2011 “PëR TË DREJTËN NDËRKOMBËTARE PRIVATE” DHE KODIT CIVIL TË VITIT 1929. 51 Msc. Adelajd TABAKU, Msc. Julian FAKAJ VLORA ME HISTORI DHE KËNGË - NJË DIAMANT I VENDIT TË SHQIPEVE, NJË PERLË MESDHETARE 56 Msc. Albert HABAZAJ 7 ISSN 2310-6719 Numër 2 Volumi 2, 2014 BULETINI SHKENCOR REALD KOLEGJI UNIVERSITAR Numër 7, 2018, ISSN 2411-5592 “REALD” TË RINJTË NË VLORË 60 Hysen DOKO LegJISLACIONI SHQIPTAR DHE AI NDËRKOMBËTAR MBI SIGURINË NË PUNË 65 Msc. Jonida BUSHGJOKA, Msc. Florenc BUSHGJOKA TeoriA E PIKAVE fikse 71 Hysen DOKO MIGRIMI DHE EMigriMI PËR MOTIVE PUNËSIMI, legJISLACIONI NDËRKOMBËTAR DHE AI SHQIPTAR. 80 Msc. Hyri RAMAJ, Msc. Lorela FAKAJ FRAKTALET NË KULTURËN ISLAME 80 Hysen DOKO 8 BULETINI SHKENCOR REALD KOLEGJI UNIVERSITAR Numër 7, 2018, ISSN 2411-5592 “REALD” SEKSIONI I SHKENCAVE MJEKËSORE Nivelet e jodizimit të kripës Dr. Spiro Panajoti Përmbledhje Shkencave të Natyrës rezultatet e mjekimit të gushës me anën e jodit. Në vitin 1907 David Morine konstatoi se në Jodizimi i përgjithshëm i kripës së gjellës është ndërhyrja kafshët që konsumonin ushqime të varfëra në jod, rritej rekomanduese për parandalimin dhe korrigjimin e vëllimi i gjendrës tiroide. Që nga ajo kohë u konsiderua pamjaftueshmërisë së jodit. Për shumë vende, duke gusha si një hipertropi e tiroides, e shkaktuar nga deficit përfshirë edhe vendin tonë, që vuajnë nga problemet e relativ ose absolut i jodit, i cili me këtë rast rifitoi vlerat e IDD (iodine deficiency disorder) është e domosdoshme tij kuruese, por këtë here në nivel shkencor. që programet e jodizimit të kripës të mbështeten edhe Von Fellenberg më 1923 shpjegoi shkakun e gushës nga një legjislacion efektiv. Nisur nga këto fakte, si dhe endemike në Zvicër, në atë kohë vendi më gushogjen nga studimet e kryera nga OBSH, UNICEF dhe Komiteti në Evropë dhe bëhet nismëtar kryesor i profilaksisë me Ndërkombëtar për IDD (ICCIDD) mbi lidhjet midis kripës kripë të jodizuar, ku u shënuan rezultate shumë të larta. së jodizuar dhe gjendjes së jodit në mjediset e banuara Vetëm gjatë këtij viti në kantonin e Bernës me mbi 700 vendosen edhe nivelet e jodizimit të kripës. mijë banorë, ishin spitalizuar mbi 700 të sëmurë me kretinizëm dhe të paaftë për vetëshërbim. Si rezultat i Abstract përdorimit me sukses të kripës së jodizuar u minimizua frekuenca e gushës, ndërkohë që u mbyllën ose u General iodization of table salt is the recommended riprofilizuan institucionet e destinuara për personat me intervention for preventing and correcting iodine mangësi në dëgjim dhe zhvillim mendor. deficiency. In many countries, including Albania, where Studimet shkencore të vitit 1966 vërtetuan se people suffer from iodine deficiency disorder, it is pamjaftueshmëria e jodit në periudhën e shtatzanisë indispensible that the iodization programmes of table është shkaku kryesor i kretinizmit. Mbi bazën e këtyre të salt are also supported by effective legislation. Based on dhënave shkencëtari amerikan Bezil Hetcel formuloi në these facts, as well as on the studies carried out by WHO, vitin 1981 nocionin “sëmundjet e deficitit të jodit”, që do UNICEF and the International Committee for Iodine të thotë se pasojat e mungesës së jodit në organizmin Deficiency Disorder (ICCIDD) on the correlation between e njeriut nuk reduktohen vetëm te gusha, por në një iodized salt and the iodine condition in inhabited areas, spektër shumë më të gjerë sëmundjesh. the levels of the iodization of salt are determined. Kripa e jodizuar Hyrje Është kripa ushqimore në të cilën shtohet një sasi Gusha endemike ose struma, e njohur me emërtimin shumë e pakët Jodi. Në ndonjë rast krijohet mendimi popullor “gusha”, është nga sëmundjet më të përhapura dhe pretendimi nga konsumatorë të veçantë për ta në botë dhe e njohur nga njerëzimi që në kohërat e lashta. parë me ngjyrën e jodit, ndërkohë që ajo ka të njëjtën Nga mjekësia e lashtë kineze dhe banorët e Amerikës së ngjyrë dhe shije sikurse kripa ushqimore e pajodizuar. Jugut është aplikuar me sukses në luftën kundër saj hiri i Me termin “jod” në kripën e jodizuar nuk kemi parasysh algave të detit, të cilat rezultuan më vonë me përmbajtje jodin e lire (elementar) dhe avullues, por format e tij të Jodi. qëndrueshme ose më saktë substancat me përmbajtje Shekulli i XIX shënon fillimin e përpjekjeve serioze të luftës jodi: jodur kaliumi (KI) dhe jodat kaliumi (KIOɜ). I pari ndaj gushës endemike. Bonaparti urdhëron për herë të përfaqëson lëndën tradicionale të kripës, ndërkohë që pare studimin sistematik të gushës në shtetasit e tij, se jodati ka filluar të përdoret me sukses kohët e fundit, një numër i madh rekrutësh ishin të papërshtatshëm për veçanërisht në vendet e zhvilluara. shërbim ushtarak, për shkak të shurdhërisë dhe zhvillimit Aplikimi në kripën e jodizuar i dozave përkatëse të fluorit të dobët mendor. Më 1811 Kurtua zbuloi se bimët e e kompleton atë edhe me një veti tjetër të dobishme për detit përmbajnë sasira të konsiderueshme Jodi, ndërsa njeriun si ai i parandalimit të dëmtimeve dentare, krahas Koindet në vitin 1820 paraqiti në Shoqatën Zviceriane të funksionit kryesor si “mbajtëse” e jodit në procesin e 9 ISSN 2310-6719 Numër 2 Volumi 2, 2014 BULETINI SHKENCOR REALD KOLEGJI UNIVERSITAR Numër 7, 2018, ISSN 2411-5592 “REALD” mjekimit dhe profilaksisë së IDD. Përdorimi i rregullt dhe Konkretisht, konsumi mesatar ditor për çdo banor i vazhdueshëm i kripës së jodizuar përbën sot mënyrën rezulton 20 g, por në cilësinë e kripës së tavolinës më racionale të kontrolluar dhe efektive të mënjanimit (kripës së rafinuar) për konsum familjar në vendin tonë të mungesave të jodit në organizimin e njeriut. Ajo është reduktohet normativa mesatare ditore në 6 g/frymë aplikuar me sukses prej kohësh dhe nga blegatoria, ku dhe është pikërisht kjo e fundit që duhet të merret në janë shënuar përfundime të mira në prodhimtarinë e konsideratë në procesin e dozimit të jodit. mishit dhe qumështit. Pranojmë konsumin mesatar ditor të jodit 150 ppm/ Kostoja e prodhimit të kripës së jodizuar është 2-3 % frymë, që do të thotë se niveli i domosdoshëm i jodizimit më e lartë se e kripës ushqimore të pajodizuar.