KUN AF ID- DAKKARA TIEGĦEK KH-01-20-107-MT-N Naħla bagħlija tas-siġar Bombus hypnorum
NAĦLA
DAQS 11-IL mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 66
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 38
MOBILITÀ 17
XEWKA 32
Naħla bagħlija komuni li ħafna drabi tinstab fil-parks u fil-ġonna. Tbejjet f’toqob fis-siġar u fil-bini u xi kultant anke fil-kaxex tal-għasafar. Il-bejta hija pjuttost kbira, b’reġina u 150 ħaddiem jew iktar. In-naħla ttir fir-rebbiegħa u tħobb iżżur siġar tal-frott, lampun u għadd ta’ pjanti selvaġġi. Bombus lapidarius Bombus lapidarius
NAĦLA
DAQS 12-IL mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 100
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 50
MOBILITÀ 14
XEWKA 31
Din hija naħla bagħlija sewda kbira b’warrani oranġjo jgħajjat li jispikka. Hija komuni madwar il-parti l-kbira tal-Ewropa u postha huwa kemm fl-ibliet kif ukoll fil-kampanja fil-beraħ u fl-art agrikola. Il-bejtiet ħafna drabi jsiru f’toqob abbandunati mill-ġrieden. Hija viżitatur importanti għal ħafna uċuħ tar-raba’ u fjuri selvaġġi, u ttir matul ir-rebbiegħa u s-sajf. Naħla Bagħlija Bombus bohemicus
NAĦLA
DAQS 16-IL mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 10
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 16
MOBILITÀ 12
XEWKA 30
Filwaqt li l-biċċa l-kbira tal-naħal bagħli jibnu l-kolonji tagħhom stess, in-naħal bagħli nisa għandhom mod makakk kif jirriproduċu. Huma ma jagħmlux bejta għalihom infushom iżda minflok jisirqu l-bejtiet tan-naħal bagħli ta' denbhom abjad. Din in-naħla qatt ma tiġbor għabra tad-dakra iżda żżur il-fjuri għan-nektar. Hemm 10 tipi differenti ta’ naħal bagħli fl-Ewropa. Naħla tar-raddi bojod Lasioglossum sexnotatum
NAĦLA
DAQS 8.5 mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 57
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 25
MOBILITÀ 2
XEWKA 18
Speċi mhux komuni ta’ naħal li jbejtu taħt l-art, in-naħla tar-raddi bojod tgħix fis-sġajriet u fil-ġonna rurali, fir-raba', fix-xagħri, u anke f'art moxa. In-naħla tħaffer toqob fl-art biex tbejjet fihom u ttir matul ir-rebbiegħa u s-sajf biex iżżur bosta arbuxelli u siġar iffjuriti. Naħla ta’ saqajha sofor Andrena flavipes
NAĦLA
DAQS 9 mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 96
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 41
MOBILITÀ 3
XEWKA 6
In-naħla ta’ saqajha sofor hija viżitatur ewlieni tas-siġar tal-frott fir-rebbiegħa u hija pollinatur mill-aqwa tat-tuffieħ. Dawn in-naħal spiss ibejtu fi bliet mimlija bin-naħal f'art moxa. B’differenza mill-biċċa l-kbira tan-naħal, għandha żewġ ġenerazzjonijiet kull sena u tidher fir-rebbiegħa u għal darb’oħra fis-sajf u għalhekk hija utli b’mod doppju għad- dakra tal-uċuħ tar-raba’ u tal-fjuri selvaġġi. Naħla tal-liedna Colletes hederae
NAĦLA
DAQS 10 mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 0
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 30
MOBILITÀ 9
XEWKA 28
Wara li ġiet skoperta biss fl-1994, in-naħla tal-liedna issa hija waħda min-naħal li qed jinxterdu l-iktar malajr fid-dinja. In-naħla ttir fil-ħarifa u tiġbor l-għabra tad-dakra mil-liedna u hija dakkar ewlieni ta’ din il-pjanta. In-naħal jista' jbejjet f’għadd kbir fi bliet kbar tan-naħal, b’ħafna għexieren ta’ eluf ta’ bejtiet ippakkjati viċin xulxin. Naħla tal-qrun twil Eucera nigrescens
NAĦLA
DAQS 10.5 mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 43
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 34
MOBILITÀ 9
XEWKA 24
Din in-naħla tinstab fil-parti l-kbira tal-Ewropa. Din in-naħla tieħu isimha mill-antenni twal ħafna tan-naħal irġiel. Il-mara tippreferi tiġbor l-għabra tad-dakra mill-fjuri tal-ġulbiena u membri oħra tal-familja tal-piżelli u tista’ tinstab fil-bwar u l-mergħat mimlijin bil-fjuri f’Mejju. Hemm numru ta’ speċijiet relatati ħafna magħha, speċjalment fiż-żona tal-Mediterran. Bomblu Iswed Xylocopa violacea
NAĦLA
DAQS 22 mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 75
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 42
MOBILITÀ 15
XEWKA 27
Ġawhra li ttir – din in-naħla sewda kbira ħafna b’riflessi blu jgħajjat fuq il-ġwienaħ tagħha hija komuni f’ħafna partijiet tan-Nofsinhar tal-Ewropa. In-nisa jħaffru ġo njam mejjet sabiex jibnu l-bejtiet tagħhom. In-naħal idumu jgħixu bħala adulti u jistgħu jgħixu għal aktar minn sena. Huma magħrufa li jdakkru siġar tal-frott fir-rebbiegħa. Naħla tal-ġonna tal-frott Osmia cornuta
NAĦLA
DAQS 10.6 mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 71
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 44
MOBILITÀ 7
XEWKA 25
Waħda min-naħal li jtiru kmieni kull sena hija n-naħla sabiħa tal-ġonna tal-frott, li ħafna drabi tkun diġà attiva mill-bidu ta’ Marzu. In-naħal ibejjet fit-toqob fl-injam u fil-ħitan, u juża wkoll zkuk niexef fil-ġonna u fil-ġonna tal-frott, u hija residenti komuni tal-lukandi tan-naħal. Huma dakkara importanti ta’ ħafna tipi ta’ siġar tal-frott. Naħla Bennejja Osmia spinulosa
NAĦLA
DAQS 6 mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 0
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 23
MOBILITÀ 2
XEWKA 22
In-naħla bennejja hija naħla żgħira b’dar straordinarja – peress li dejjem tbejjet fil-qxur vojt tal-bebbux. Tippreferi postijiet sħan mimlija qxur tal-bebbux u fjuri tal-familja tal-margarita, minn fejn tiġbor l-għabra tad-dakra u n-nektar. Imqass tal-Weraq Megachile rotundata
NAĦLA
DAQS 10.3 mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 45
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 36
MOBILITÀ 2
XEWKA 19
In-naħal Ewropea imqass tal-weraq tan-nifel hija dakkara eċċellenti tan-nifel, taz-zunnariji, ta' ħaxix ieħor, u ta' xi frott. Ġiet introdotta bħala dakkara kkontrollata f’ħafna partijiet tad-dinja sabiex tgħin lill-bdiewa. Kull mara tibni l-bejta tagħha stess f’siġar qodma jew f’toqob oħra biċ-ċelloli tal-bejta magħmula minn weraq maqtugħin. Qerd il-Bumunqar Nomada fucata
NAĦLA
DAQS 8.5 mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 0
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 17
MOBILITÀ 1
XEWKA 10
Għalkemm tidher qisha żunżan, din l-ispeċi hija fir-realtà naħla. Hija tidħol bil-moħbi fil-bejtiet tan-naħla ta’ saqajha sofor ospitanti u tbid il-bajd tagħha fuq l-għabra tad-dakra li jkunu ġabru. Din ukoll għandha żewġ perjodi ta’ titjir kull sena. Minkejja li ma tiġborx għabra tad-dakra, dawn in-naħal xorta jżuru l-fjuri għan-nektar, u għalhekk jistgħu jaġixxu bħala dakkara. Naħla skura Melecta albifrons
NAĦLA
DAQS 11.5 mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 0
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 20
MOBILITÀ 6
XEWKA 12
Din in-naħla kbira distintiva hija bulebbiet fil-bejtiet tan-naħla komuni tal-fjuri ta’ saqajha sufin, u, bħall-ospitanti tagħha, tista’ tinstab kemm fl-ibliet kif ukoll fil-kampanja usa’. L-irġiel u n-nisa huma simili ħafna għal xulxin u fir-rebbiegħa ssibhom iżuru diversi fjuri, purament għan-nektar. Żunżan ħanfusa Clytus arietis
ĦANFUSA
DAQS 10 mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 24
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 19
MOBILITÀ 5
XEWKA 0
Il-kulur iswed u isfar ta’ din il-ħanfusa jipproteġiha mill-predaturi għaliex jagħtiha dehra ta' żunżana tax-xewka. Il-ħniex jgħixu fl-injam mejjet u l-adulti spiss tarahom fit-truf tal-boskijiet iżuru l-fjuri u jfittxu l-għabra tad-dakra u n-nektar. Farfett tax-Xewk Vanessa cardui
FARFETT
DAQS 29 mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 0
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 14
MOBILITÀ 20
XEWKA 0
Insett sbejjaħ li jivvjaġġa sewwa, il-farfett tax-Xewk huwa farfett migranti fit-tul immarkat bi lwien jgħajtu li kull rebbiegħa jimxi lejn it-Tramuntana mill-artijiet xitwin tiegħu fl-Afrika ta’ Fuq. Ix-xgħat jieklu tfief u kultant qaqoċċ. Jinstab madwar id-dinja kollha. Farfett tal-Kaboċċi Pieris brassicae
FARFETT
DAQS 32 mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 0
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 13
MOBILITÀ 20
XEWKA 0
Insett familjari, huwa komuni ħafna fil-ġonna u kull fejn jiġi mkabbra l-kaboċċi għall-ikel. Il-popolazzjonijiet jieħdu spinta permezz tal-migrazzjoni fuq medda twila kull sajf. Filwaqt li x-xgħat igerrmu l-kaboċċi u l-pastard, il-friefet adulti jħobbu jieklu l-pjanti bħall-arbuxell tal-farfett u l-lavanda. Farfett is-Sultan Charaxes jasius
FARFETT
DAQS 41 mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 0
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 0
MOBILITÀ 12
XEWKA 0
Insett tal-għaġeb b’dieta ta' frott imħassar, huwa wieħed mill-akbar u mill-isbaħ friefet fl-Ewropa. Farfett is-Sultan huwa ristrett għall-art moxa tal-kosta tal-punent tal-Mediterran. Ix-xgħat jieklu l-weraq tax-xitla tal-frawli. L-adulti mhumiex dakkara tajbin, u jippreferu l-meraq tal-frott misjur milli l-fjuri. Farfett Ikħal Phengaris nausithous
FARFETT
DAQS 18-IL mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 0
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 33
MOBILITÀ 4
XEWKA 0
Il-Farfett Ikħal huwa farfett rari li ġeneralment jinstab fil-mergħat niedja mhux maħsuda fejn tikber is-Sanguisorba officinalis. Ix-xgħat jipproduċu likwidu biz-zokkor li jattira n-nemel, li mbagħad iġorruhom fil-bejtiet tagħhom. Ix-xgħat jgħix fil-bejta tan-nemla sakemm il-farfett ifaqqas fl-eqqel tax-xhur sajfin. Dubbiena tal-Għasel Eristalis tenax
DUBBIENA
DAQS 13-IL mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 39
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 20
MOBILITÀ 18
XEWKA 0
Forsi l-iktar dubbiena li ttir wieqfa komuni fl-Ewropa, ħafna drabi hija tiġi konfuża man-naħal tal-għasel għax tidher simili ħafna. In-numri fl-Ewropa tat-Tramuntana jistgħu jiżdiedu minħabba immigrazzjoni tal-massa. Il-larva hija magħrufa bħala d-dud tad-dubbien ta’ denbu tal-far u jiżviluppaw fl-għadajjar u l-fosos. Dubbiena tal-Bullar Episyrphus balteatus
DUBBIENA
DAQS 10 mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 41
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 16
MOBILITÀ 20
XEWKA 0
Dubbiena żgħira li ttir wieqfa u komuni madwar l-Ewropa, id-dubbiena tal-bullar iżżur il-fjuri matul is-sena għall-għabra tad-dakra u n-nektar, iżda l-larva tiekol l-afidi. L-adulti jistgħu jemigraw f'numri kbar, u dan jista' jallarmja lin-nies minħabba li jixbħu liż-żnażan. Dubbiena taż-Żnuber Blera fallax
DUBBIENA
DAQS 7.4 mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 0
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 30
MOBILITÀ 2
XEWKA 0
Dubbiena sabiħa, rari u distintiva li ttir wieqfa; hija assoċjata mal-boskijiet ta’ koniferi, ħafna drabi f’reġjuni muntanjużi. L-adulti jżuru siġar iffjuriti u għollieq u ward selvaġġ u ġeneralment jidhru jixxemxu fuq iz-zkuk tal-arżnu. Il-larvi jiżviluppaw fit-toqob imxarrba u mmermra fuq siġar tal-arżnu maturi. Dubbiena ta’ Nofsinhar Mesembrina meridiana
DUBBIENA
DAQS 10.2 mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 22
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 22
MOBILITÀ 2
XEWKA 0
Din id-dubbiena sewda kbira u li tingħaraf sew għandha l-qiegħ tal-ġwienaħ, wiċċha u saqajha oranġjo. Hija komuni fl-aħħar tas-sajf u fil-ħarifa. L-adulti spiss issibhom fuq id-demel tal-baqar. Il-larvi huma predaturi u jieklu larvi ta' dubbien ieħor fid-demel. Id-dubbien adult jiekol in-nektar u l-għabra tad-dakra fuq il-fjuri, speċjalment dawk tal-familja taz-zunnarija. Ġeneral Infaxxat Stratiomys potamida
DUBBIENA
DAQS 10 mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 18
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 17
MOBILITÀ 11
XEWKA 0
Din id-dubbiena suldat kbira u mmarkata b’mod evidenti ħafna tħobb postijiet niedja b’ħafna fjuri, bħal artijiet mistagħdra, xtajtiet tax-xmajjar u mergħat. Id-dubbien adult huwa attiv fis-sajf u jista’ jinstab fuq il-fjuri tal-pjanti tal-familja taz- zunnarija. Il-larvi jiżviluppaw f’ilma nadif baxx u tajn imxarrab, u kapaċi jissaportu n-nixfa tas-sajf. Dubbiena ħadra Lucilia silvarum
DUBBIENA
DAQS 5.8 mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 20
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 16
MOBILITÀ 2
XEWKA 0
Ġojjell aħdar b’ħajja sigrieta u orribbli, din id-dubbiena ħadra metallika tinstab fl-artijiet niedja. Il-larvi tipikament jiżviluppaw ġoż-żrinġijiet u r-rospi, u eventwalment joqtluhom. Il-larvi jistgħu jiżviluppaw ukoll ġo iġsma ta' bnedmin ħajjin. Id-dubbien adult iżur bosta fjuri differenti għan-nektar, speċjalment dawk tal-familja taz-zunnarija. Baħrija tal-Angoli Phlogophora meticulosa
BAĦRIJA
DAQS 23 mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 24
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 22
MOBILITÀ 4
XEWKA 0
Speċi li ttir bil-lejl li hija komuni ħafna, huwa diffiċli li wieħed jaraha minħabba li hija għandha kamuflaġ tajjeb ħafna. Tinstab fl-imsaġar, bwar mitluqa, mergħat u fil-parks u fil-ġonna. Ix-xgħat jieklu minn firxa ta’ pjanti żgħar. Il-baħrijiet adulti jżuru fjuri bħall-għollieq. Il-baħrija hija attiva mir-rebbiegħa sal-ħarifa. Ħabbara Macroglossum stellatarum
BAĦRIJA
DAQS 22 mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 0
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 42
MOBILITÀ 20
XEWKA 0
Residenti fin-Nofsinhar tal-Ewropa, hija ttir fuq distanza twal lejn it-Tramuntana tal-kontinent. Hija ttir wieqfa u tiżgiċċa fuq il-fjuri tubulari li minnhom tixrob in-nektar bl-ilsien twil ħafna (26 mm) tagħha. Ladarba joqogħdu fuq l-art jew fuq is-siġar, l-adulti kamuflati jsiru kważi inviżibbli. Baħrija tal-Ħurrieq Anthophila fabriciana
BAĦRIJA
DAQS 6.5 mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 18
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 38
MOBILITÀ 4
XEWKA 0
Din hija baħrija żgħira, komuni, b’kamuflaġ tajjeb ħafna li ttir matul il-jum u li hija attiva minn Mejju sal-aħħar tas-sajf. Wieħed jaraha l-aktar fuq il-fjuri ta’ pjanti tal-familja taz-zunnarija f’firxa ta’ ħabitats bħalma huma l-art moxa, ix-xtajtiet tax-xmajjar u s-sġajriet. Ix-xgħat jiekol il-weraq tal-ħurrieq. Baħrija Ħamra Euplagia quadripunctaria
BAĦRIJA
DAQS 30 mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 0
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 39
MOBILITÀ 15
XEWKA 0
Din hija baħrija kbira u mlewna li ttir matul il-ġurnata. Ix-xgħat jieklu minn firxa wiesgħa ta’ pjanti li jikbru baxxi. Il-baħrija tista’ tinstab fil-ġonna, f'art mhux maħduma u maqlugħa u fis-sġajriet. Fil-gżira ta’ Rodi, numru kbir ta’ adulti jinġabru biex jistkennu mis-sħana tas-sajf f'dak li hu msejjaħ b'mod żbaljat bħala “Wied il-Friefet”. Żunżan bir-ras tleqq Tenthredo amoena
TENTHREDINIDAE
DAQS 7.3 mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 22
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 14
MOBILITÀ 2
XEWKA 0
Dan iż-żunżan ta’ bla qadd jixbah liż-żnażan regolari li huma komuni fl-ibliet u l-irħula. Jinstab fil-bwar, f'boskijiet miftuħa u fil- ħaxix mal-ġnub tat-toroq. L-adulti jtiru fis-sajf u jieklu n-nektar u l-għabra tad- dakra tal-fjuri tal-familja taz-zunnarija. Il-larvi jieklu l-weraq tal-ħaxixa Hypericum perforatum u huma sofor u ħodor b’tikek suwed u ras safra. Thrip tal-Erika Ceratothrips ericae
THRIPS
DAQS 0.9 mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 27
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 20
MOBILITÀ 16
XEWKA 0
Insett assolutament ċkejken li fih daqs ta’ madwar 1 mm, bil-ġwienaħ imrejxin fil-mara, it-thrip tal-erika huwa viżitatur importanti tal-fjuri u dakkar magħruf tal-erika, tal-mirtilla ħamra u tal- Arctostaphylos uva-ursi. Tant huma żgħar li jistgħu jiġu mferrxa ’l bogħod sewwa bir-riħ. Żunżan Vespula germanica
ŻUNŻAN
DAQS 11-IL mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 22
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 17
MOBILITÀ 13
XEWKA 40
Wieħed miż-żnażan suwed u sofor klassiċi, ħafna drabi jitfaċċa bla mistieden waqt il-pikniks. Iż-żnażan reġini jibernaw u fir-rebbiegħa jibdew jibnu l-bejtiet tagħhom fi djar, toqob fil-bini jew fl-art. Sal-ħarifa, il-bejtiet tal-karta griża jistgħu jkunu kbar u jilqgħu sa 7 500 ħaddiem, qabel ma l-ġlata toqtolhom kollha ħlief għar-reġini l-ġodda. Żunżan tan-naħal Philanthus triangulum
ŻUNŻAN
DAQS 12-IL mm
KONTRIBUZZJONI GĦALL-IKEL 0
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI 16
MOBILITÀ 15
XEWKA 31
Dan iż-żunżan tal-għaġeb jaħżen il-bejta tiegħu fl-art man-naħal tal-għasel, u għalhekk huwa magħruf bħala ż-“żunżan tan-naħal”. L-ispeċi hija komuni fl-Ewropa, u hija magħrufa li tinfirex malajr wara sjuf sħan. Din tħobb postijiet bir-ramel mal- kosta u fuq ix-xagħri. Iż-żunżan jista’ jinstab fuq firxa ta’ fjuri u n-nisa jiddefendu b’mod aggressiv lil dawn il-fjuri. NAĦLA TAL-GĦASEL
In-naħal tal-għasel huma l-aqwa dakkara ġestiti fl-Ewropa u jinstabu fil-biċċa l-kbira tal-kontinent. Kważi kollha kemm huma għandhom bżonn lil dawk li jrabbu n-naħal sabiex jieħdu ħsiebhom u jgħixu.
In-naħal tal-għasel mhux biss jipproduċu l-għasel iżda jindokra ħafna għelejjel Ewropej. Madankollu, ma għandhomx ċerti ħiliet speċjali meħtieġa biex idakkru għelejjel bħat-tadam u l-mirtill, li minflok jiddependu fuq in-naħal selvaġġ bħalma huma n-naħal bagħlin.
Anki jekk inhu hekk, in-naħal tal-għasel għandhom superpotenzi. Jistgħu jtiru bejn 24 u 35 km/siegħa. Kull doqqajs fih 30 000 sa 50 000 naħal ħaddiem, li jmutu wara li jniggżu u jkollhom reġina waħda biss. L-għelejjel u l-fjuri selvaġġi jeħtieġu varjetà rikka ta’ dakkara selvaġġi In-naħal tal-għasel ġestiti huma biss speċi waħda u huma ferm inqas numerużi minn 2 000 speċi ta’ naħal salvaġġ fl-Ewropa.
Li tiddependi fuq speċi waħda biss, bħan-naħal tal-għasel, sabiex jiddakkru l-pjanti huwa riskju kbir.
It-tibdil fil-klima u l-mard jista’ jneħħi speċi waħda, għalhekk li jkollok varjetà ta’ dakkara jiggarantixxi li jkun hemm ħafna riżervi lesti biex jieħdu azzjoni u jagħmlu xogħolhom.
Biex niżguraw dakra tajba tal-għelejjel u tal-fjuri selvaġġi tagħna għandna bżonn nappoġġjaw diversità kbira ta’ dakkara differenti madwar l-Ewropa.
Sir af aktar dwar l-azzjoni tal-UE: Dakkara tal-UE – europa.eu/!hB87vy
Rokna tat-tagħlim tal-UE – https://europa.eu/learning-corner/home_mt
Ambjent tad-DĠ – ec.europa.eu/environment Regoli Żewġ persuni jew iktar jistgħu jilagħbu din il-logħba. Biex tibda, ħawwad u qassam il-karti kollha wiċċhom ’l isfel. Kull ġugatur iżomm il- karti tiegħu b’tali mod li jkun jista' jara l-karta ta’ fuq biss.
Il-ġugatur fuq ix-xellug ta’ min iqassam il-karti jibda billi jaqra kategorija mill-karta ta’ fuq tiegħu (eż. Daqs). Il-ġugaturi l-oħra mbagħad jaqraw il-valur tal-istess kategorija mill-karti tagħhom. Dak li għandu l-ogħla valur jirbaħ.
Ir-rebbieħ jaqra l-isem tad-dakkar u d-deskrizzjoni fuq il-karta tiegħu (mhux obbligatorju), imbagħad jiġbor il-karti ta’ fuq kollha, inkluża tiegħu stess, u jpoġġihom fil- qiegħ tal-mazz tiegħu. Imbagħad ikun imiss lilu sabiex jagħżel kategorija mill-karta li jmiss.
Jekk żewġ karti jew aktar ikollhom l-ogħla valur, il-karti kollha jitqiegħdu fin-nofs u l-istess ġugatur jagħżel kategorija mill-karta li jmiss. Ir-rebbieħ ta’ dan it-turn li jmiss jieħu l-karti tan-nofs kif ukoll il-karti tat-turn.
Il-persuna bil-karti kollha fl-aħħar tkun ir- rebbieħa. Skopri ħames fatti divertenti dwar dakkar fuq kull karta:
DAQS (1-41) – it-tul tal-ġwienaħ f’millimetri
KONTRIBUT GĦALL-IKEL (1-100) – kemm huwa importanti dan l-insett għall-għelejjel li jipproduċu ikel bħal frott, żrieragħ u ġewż
IMPORTANZA GĦALL-FJURI SELVAĠĠI (1-50) – kemm pjanti selvaġġi jiddependu fuq dan l-insett sabiex jipproduċu żrieragħ u frott
MOBILITÀ (0-20) – kemm jimxi d-dakkar u kemm jivvjaġġa ’l bogħod għall-ikel
STING (0-40) – id-dakkar ikollu xewka u jekk ikollu, kemm iweġġa’!
Id-dakkar tiegħek kemm qiegħed f’riskju ta’ estinzjoni? L-ebda periklu – dan sejjer tajjeb
Mhux ta’ inkwiet – iżda mhux OK kullimkien
Oqgħod attent – dan qiegħed f’periklu f’xi postijiet
F’riskju – ħu ħsiebu b’mod speċjali X’inhuma d-dakkara? Id-dakkara jgħinu lill-pjanti jirriproduċu. Meta jżuru l-fjuri, huma jittrasferixxu l-għabra tad-dakra bejn il-partijiet maskili u femminili tal-pjanti sabiex iż-żrieragħ u l-frott ikunu jistgħu jikbru.
Fl-Ewropa, id-dakkara huma fil-maġġoranza insetti, imma għandna bżonn ir-riħ għall- uċuħ taċ-ċereali. In-naħal u d-dubbien jinsabu fil-quċċata tal-lista, iżda l-friefet, il-baħrijiet, xi ħanfus u insetti oħra li jtiru huma importanti wkoll.
Hemm eluf ta’ tipi differenti ta’ dakkara selvaġġi fl-Ewropa, kollha b’xogħol importanti x’jagħmlu.
Għaliex qiegħdin f’periklu? Għadd ta’ dakkara selvaġġi qed jonqsu madwar l-Ewropa. Modi ġodda ta’ kif tintuża l-art bħal biedja li ma tħarisx id-dakkara, l-espansjoni tal-bliet, it-tniġġis, il-pestiċidi, speċi mhux indiġeni u t-tibdil fil-klima kollha jagħmlu ħsara lil dawn l-annimali.
Xi speċijiet jistgħu jispiċċaw estinti. Għandna bżonn nieħdu ħsieb id-dakkara kollha għal ambjent li huwa b’saħħtu għalina u għall-kumplament tan-natura. Għaliex għandna bżonn id- dakkara? Fuq kollox, id-dakkara jagħmluha possibbli għalina li nieklu ħafna mill-frott, il-ħaxix u l-ġewż favoriti tagħna. Madwar erba’ minn ħames għelejjel u speċijiet ta’ pjanti ta’ fjuri selvaġġi jużaw id-dakra mill-annimali. Il-bdiewa jiddependu fuq l-insetti sabiex jipproduċu ħafna tipi differenti ta’ għelejjel li għandna bżonn għal dieta bbilanċjata.
L-ambjent jiddependi wkoll fuq id-dakkara. Grazzi għalihom, il-pjanti selvaġġi jistgħu jirriproduċu u jipprovdu frott u żrieragħ bħala ikel għal annimali oħra bħall-għasafar.
Xi pjanti selvaġġi saħansitra evolvew biex jaħdmu ma’ tip wieħed jew ftit tipi ta’ speċijiet ta’ dakkara. Mingħajr l-insetti t-tajba li jgħinuhom jirriproduċu, dawn jisparixxu wkoll. Iktar ma jkollna dakkara, aktar jista’ jkollna annimali selvaġġi madwarna u aktar il-ġonna u l-kampanja tagħna iwarrdu. Hemm tmien tipi ta’ dakkara eroj f’dan il-pakkett:
NAĦAL Dawn huma l-iktar dakkara komuni. Kważi n-naħal kollu fl-Ewropa huwa selvaġġ, b’aktar minn 2 000 tip. B’kuntrast, il-biċċa l-kbira tan- naħal tal-għasel fl-Ewropa huma ġestiti minn dawk li jrabbu n-naħal.
FRIEFET Il-ġwienaħ kbar ta’ dawn id-dakkara bieżla ta’ fjuri selvaġġi jgħinu lil xi speċijiet iċaqalqu l-għabra tad-dakra bejn pjanti ’l bogħod minn xulxin hekk kif ifittxu ikla ta’ nektar.
BAĦRIJIET Ħafna baħrijiet jittrasportaw l-għabra tad-dakra billejl hekk kif jixorbu n-nektar ftit ftit, iżda xi wħud ikunu barra filgħaxija u matul il-jum.
DUBBIEN Hemm miljun speċi ta’ dubbien, u huma t-tieni l-iktar dakkara importanti wara n-naħal. Ħafna tipi jgħinu pjanti tal-għelejjel, li jagħmluhom ħabib tal-bidwi. ĦANFUS Uħud mill-400 000 speċi ta’ ħanfus tad-dinja jiġbru l-għabra tad-dakra meta jieklu l-fjuri, u jkomplu r-rwol li l-ħanfus bdew fiż- żminijiet preistoriċi.
TENTREDIN Id-dieta tal-għabra tad-dakra u tan-nektar ta’ dawn il-kuġini ta’ naħal u żnażan bla xewk tgħinhom idakkru l-għelejjel u l-pjanti selvaġġi.
THRIPS Għalkemm ħafna drabi jitqiesu bħala pest, id-daqs żgħir tat-thrips jagħmilhom ideali biex idakkru xi fjuri selvaġġi żgħar.
ŻNAŻAN Iż-żnażan kultant jittrasportaw l-għabra tad- dakra għal tipi speċifiċi ta’ pjanti. Pereżempju, ħafna tin jiġu mdakkra biss miż-żnażan. Għalliema, għinu lit-tfal sabiex isiru jafu aktar. Kwiżż Sib it-tweġibiet biex issir taf aktar dwar id-dakkara:
X’inhu d-dakkir? X’inhi l-estinzjoni? X’inhuma ħabitat u ekosistema? Diskussjonijiet Liema ikel u ħabitats għandhom bżonn dakkara differenti? Aħseb dwar kif jidhru, iċ-ċikli tal-ħajja tagħhom, u kif jinteraġixxu ma’ pjanti u ma’ annimali oħra.
X’jiġri meta tibdel parti mill-ħabitat? Uża ftit karti bħala eżempji. X’jista’ jinbidel fejn jgħix id-dakkar u xi jkun ifisser għall-annimal?
Inti x’tista’ tagħmel biex tgħin lid-dakkara? Ara kemm għandek ideat li tista’ toħroġ bihom. Pereżempju, kabbar pjanti li dakkara lokali għandhom bżonn, għin lin-nies li jieħdu ħsieb id-dakkara jew aqsam informazzjoni dwar id-dakkara. Ideat għal attivitajiet Fil-klassi jew id-dar Agħmel lista ta’ ikel li jiddependu fuq id- dakkara u lista ta’ ikel li ma jiddependux. Kieku minn liema lista tkun trid tiekol? Ikteb kif tista’ tagħmel l-iskola, id-dar jew il-ġnien tiegħek aktar favur id-dakkar jew ibni lukanda tal-insetti. Fil-beraħ Ħawwel pjanti indiġeni li jitimgħu lid-dakkara – qasrija fit-tieqa tista’ tkun biżżejjed! Kabbar ħaxix u frott u ara kif id-dakkara jgħinuhom jipproduċu l-għelejjel. Żomm djarju tad-dakkara ħdejk. Ħarġiet fil-beraħ Tgħallem dwar id-dakkara f’mużew jew f’librerija. Għin lil grupp lokali jieħu ħsieb il-ħabitats tad-dakkara jew żur sit protett ta’ Natura 2000. Ingħaqad fi proġett tax-xjenza taċ-ċittadini biex tgħodd id-dakkara.