Cemal Reşit Rey’S Creative Personality Under the Titles Of;
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C İSTANBUL ÜN İVERS İTES İ SOSYAL B İLİMLER ENST İTÜSÜ MÜZ İK ANASANAT DALI YAYLI ÇALGILAR SANAT DALI KEMAN PROGRAMI YÜKSEK L İSANS TEZ İ CEMAL RE Şİ T REY ‘ İN YARATICI ÖZELL İĞİ VE KEMAN YAPITLARI Hande Gözalan 2501030766 Tez Danı şmanı: Doç. Dr. YILMAZ AYDIN İSTANBUL 2007 ÖZ Ba şlık : Cemal Re şit Rey'in Yaratıcılı ğı ve Keman Yapıtları Hazırlayan : Hande Gözalan Bu Tez de; Türkiye'de çok sesli müzi ğin benimsenmesi yaygınla şması ve sevilmesi için 60 yıl boyunca ola ğanüstü çaba gösteren bestecimiz Cemal Re şit Rey'in müzikal yolculu ğu incelenmi ştir. Ünlü bestecimizin yaratıcı kimli ği; - Türkiye de ça ğda ş müziğin ba şlangıcı sayılan ''Türk Be şleri’nin'' Cemal Re şit Rey önderli ğinde Türk Ça ğda ş Müzi ğine Katkıları, - Hayatı, - Eğitimi, - Yaratıcılı ğına yön verenler, - Stil özellikleri, - Keman konçertosu gibi ba şlıklar altında i şlenerek yansıtılmak istenmi ştir ve Keman Konçertosu'nun bölümlerinin analizi yapılmı ştır. Bu tezin olu şturulmasında Cemal Re şit Rey ile ilgili kaynaklardan, Internet üzerinden yayımlanmı ş bilgilerden yararlanılmı ştır. ABSTRACT Title : Cemal Re şit Rey's Creativeness and His Creations for Violin Written by : Hande Gözalan iii The main purpose of this study is to research musical journey of Cemal Re şit Rey who is a famous Turkish composer unusually strived to become appropriate, prevalent and liked the Turkish polyphonic music in Turkey. It is wanted to reflect Cemal Reşit Rey’s creative personality under the titles of; - Contributions of “Turkish Quintet”, who are deemed as beginnig of Turkish contemporary music, under the leadership of Cemal Re şit Rey, - His life, - His education, - Persons who guided his creativeness, - Style characteristics, - Violin concerto. and passages of Violin Concerto was analysed. The books related with Cemal Re şit Rey and information from internet have been used as basic resources in the evolution of this thesis. iv ÖNSÖZ Bu çalı şmam da Cemal Reşit Rey’i i şlemek istememin en önemli nedeni , yıllar önce Ulu Önder Atatürk’ün müzik devrimi ile ilgili okudu ğum bir makalesi olmu ştur. Atatürk Cumhuriyet’in kurulu ş döneminde en zor devrimin müzik devrimi oldu ğunu belirtmi ş ve şu sözle devam etmi ştir ‘’ Müzik devrimi en zor olanı, dü şünün ; şahsa önce kendi iç dünyasını unutturacaksınız, sonra yeni bir aleme yönelteceksiniz’’. Atatürk’ün bu güzel tanımlaması yolumu ünlü besteci Cemal Re şit Rey’e çıkarttı. Çünkü , Ça ğda ş Türk Müzi ğinin Şekillenmesi ve benimsenmesi için en büyük mücadeleyi veren müzik adamımız olmu ştu. Çalı şmamın hazırlık a şamasında kaynak sorunları ya şadım. Kaynaklar çok da ğınık biçimde ve kısa dergi sayfalarında bulunuyordu. Çe şitli yıllara ve çe şitli üsluplarla yazılan eserler biraz karma şık durumdaydı. Öncelikle bu çalı şmamın hazırlık a şamasında deste ğini esirgemeyen Danı şman ö ğretmenim Doç. Dr. Yılmaz Aydın a , ve iki yıldır sanatından ve eğiticili ğinden sonsuz destek aldı ğım sevgili ö ğretmenim Doç. Dr. Zülfiye Seçkin’e , tezin analiz a şamalarında yardımcı olan Prof. Yalçın Tura, Hasan Tura ve Aydın Karlıbel ’ e sonsuz te şekkür ve şükranlarımı sunarım Bu çalı şmamın öncelikle sevgili babam Tamer Gözalan’ın anısına hediye ediyorum. Hayatımın her döneminde yanımda olan büyükbabama ve babaanneme şükranlarımı sunuyorum.Yazılım a şamasında eme ğini ve deste ğini esirgemeyen, sevgili Halil Sinan Tanık’a, sevgili arkada şım Suna Yüksel’e ve her zaman arkamda oldu ğunu bildi ğim sevgili Gamze Gözalan’a sonsuz te şekkürlerimi sunuyorum v İÇİNDEK İLER ÖZ / ABSTRACT……………………………………………………...iii ÖNSÖZ…………………………………………………………………V İÇİNDEK İLER………………………………………………………….V İ ŞEK İL L İSTES İ ………………………………………………………..V İİİ KISALTMALAR L İSTES İ……………………………………………..X GİRİŞ 1. 20. YÜZYILDA MÜZ İK VE CEMAL RE Şİ T REY…………….....1 1.1. Ça ğda ş Müzi ğin Ba şlangıcı………………………………….....3 1.2. Türk Be şler’i……………………………………………………14 1.2.1. Hasan Ferit Alnar…………………………………………14 1.2.2. Ulvi Cemal Erkin………………………………………...18 1.2.3. Ahmet Adnan Saygun…………………………………...21 1.2.4. Necil Kazım Akses……………………………………...26 1.3. CEMAL RE Şİ T REY’ İN B İYOGRAF İSİ………………………..29 1.4. MÜZ İK E Ğİ TİMİ VE YARATICILI ĞINA YÖN VERENLER…40 1.5. KÜLTÜR VE SANAT İNSANI OLARAK CEMAL RE Şİ T REY’İN KATKILARI…………………....42 1.6. TÜRK İYE’YE DÖNÜ ŞÜ VE TÜRK MÜZ İĞİ Nİ Ö ĞRENMES İ.44 2.6.1 Türkiye’ye Dönü şü……………………………………….44 2.6.2 Türk Müzi ğini Ö ğrenmesi………………………………..46 2.6.2.1. Halk Müzi ği……………………………………….47 2.6.2.2. Türk Sanat Müzi ği………………………………...48 1.7. REY’ İN YURT İÇİNDE VE YURT DI ŞINDA …………………50 ALDI ĞI ÖDÜLLER vi 2. BÖLÜM 2.1. REY’ İN YARATICILI ĞI VE ST İL ÖZELL İKLER İ ……………….51 OPERET VE REVÜLER İ 2.1.1. Rey’in yaratıcılı ğı ve Stil Özellikleri…………………………..51 2.1.2 Operet ve Revüleri……………………………………………..53 3. BÖLÜM 3. KEMAN YAPITLARI…………………………………………………57 3.1. KEMAN KONÇERTOSU…………………………………………...57 3.1.2. KEMAN KONÇERTOSUNUN İNCELENMES İ…………………58 3.1.2.1. Konçerto 1.Bölüm……………………………………….58 3.1.2.2. Konçerto 2. Bölüm………………………………………65 3.1.2.3. Konçerto 3. Bölüm………………………………………69 3.2. ANDANTE ET ALLEGRO…………………………………………77 3.2.1. Andante…………………………………………………….77 3.2.1. Allegro……………………………………………………..79 SONUÇ………………………………………………………………...81 KAYNAKÇA…………………………………………………………..82 EKLER………………………………………………………………....83 ESER D İZİNİ…………………………………………………………..83 D İSKOGRAF İ…………………………………………………………88 vii ŞEK İL L İSTES İ Sayfa 2.3.1……………………………………………………………...33 2.1.2.1……………………………………………………………55 2.1.2.2……………………………………………………………55 3.1.2.1.1………………………………………………………….58 3.1.2.1.2………………………………………………………….58 3.1.2.1.3………………………………………………………….59 3.1.2.1.4………………………………………………………….60 3.1.2.1.5………………………………………………………….60 3.1.2.1.6………………………………………………………….61 3.1.2.1.7………………………………………………………….61 3.1.2.1.8………………………………………………………….62 3.1.2.1.9………………………………………………………….63 3.1.2.1.10………………………………………………………...64 3.1.2.1.11………………………………………………………...64 3.1.2.2.1………………………………………………………….65 3.1.2.2.2………………………………………………………….65 3.1.2.2.3………………………………………………………….66 3.1.2.2.4………………………………………………………….67 3.1.2.2.5………………………………………………………….67 3.1.2.2.6………………………………………………………….68 3.1.2.3.1………………………………………………………….69 3.1.2.3.2………………………………………………………….69 3.1.2.3.4………………………………………………………….70 3.1.2.3.5………………………………………………………….71 3.1.2.3.6………………………………………………………….72 3.1.2.3.7………………………………………………………….72 3.1.2.3.8………………………………………………………….73 3.1.2.3.9………………………………………………………….74 3.1.2.3.10………………………………………………………...75 3.1.2.3.11………………………………………………………...75 3.2.1.1……………………………………………………………77 3.2.2.1……………………………………………………………79 3.2.1.2……………………………………………………………80 3.2.2.2……………………………………………………………80 1………………………………………………………………….94 2………………………………………………………………….95 3………………………………………………………………….96 4………………………………………………………………….97 5………………………………………………………………….98 6………………………………………………………………….99 viii 7…………………………………………………………………..100 8…………………………………………………………………..101 9…………………………………………………………………..102 10……………………………………………………………........103 11……………………………………………………………........104 12……………………………………………………………........105 13……………………………………………………………........106 14……………………………………………………………........107 15…………………………………………………………………108 16…………………………………………………………………109 17…………………………………………………………………110 18…………………………………………………………………111 19…………………………………………………………………112 20…………………………………………………………………113 21…………………………………………………………………114 22…………………………………………………………………115 ix KISALTMALAR L İSTES İ A .e : Aynı eser A.g.e : Adı geçen eser Fr : Fransızca İt. : İtalyanca Lat. : Latince No : Numara s. : sayfa Yun :Yunanca v.b : Ve bunun gibi x xi . 1. G İRİŞ Türkiye’nin yaralarını sarma, yeniden yapılanma sancıları ya şadı ğı Cumhuriyet’in kurulu ş döneminde, yurt dı şında sürdürebilece ği umut veren kariyerini bırakıp, ülkesine , ülkesinin müzi ğinin ça ğda ş seviyeye gelmesine hizmet eden Cemal Re şit Rey, müzik devrimimizin en önemli bireylerinin ba şında gelmektedir. Türk müzi ğinin yeni ve ça ğda ş bir kimlik kazanmasına, batıda duyulmasına büyük katkısı olan bu müzik adamının ya şamı, yaratıcı özellikleri, eserlerindeki çe şitlilik onu di ğer bestecilerimizden ayrı bir yere oturtmu ştur. Cemal Re şit Rey komple bir müzik adamı olarak nitelenmi ştir. Besteci, orkestra şefi, piyanist gibi ayrı ayrı müzik kimlikleri mevcuttur. En önemli özelliklerinden biride her bilinçte, özellikte, kültürde, sosyal statüde insana müzikal yolla ula şmayı ba şarmasıdır. Yapıtlarındaki çeşitlilik göze çarpmı ştır. Bu denli renkli bir yelpazeye sahip müzik adamımızın e ğitimi, ça ğda ş müzi ğe bakı şı , ya şadı ğı dönemin müzik anlayı şının , kendine has stilinin, etkilendi ği akımlar, izledi ği yol dikkate de ğer ve yol gösterici olmu ştur. Eserlerinin büyük ço ğunlu ğu bilinse de bazıları da ğınık durumda bulunmaktadır. Bu da ğınık durumdaki bazı eserleri toplama i şi, ki şisel çabalarla yürütülmektedir. Tezimizde incelenecek olan keman konçertosu uzun süre bulunamamı ş Profesör Yalçın Tura tarafından yıllar sonra ele geçirilmi ş ve ilk kez yakın geçmi şte seslendirilmi ştir. 1 1950 yılından itibaren yazdı ğı yapıtlarında artık ulusal renkler sadece bir alıntı de ğil, stili ve armonik dokusuyla bir tarz olu şturmu ştur. Ve varlı ğından söz ettirecek ölçüde özgün ve etkin olarak kar şımıza çıkmı ştır. 2 2. 20. YÜZYILDA MÜZ İK VE CEMAL RE Şİ T REY 20. yüzyılın ba şlangıcı müzikte de bir atılım ve yeni olu şumların ba şlangıcına bir geçi ş özelli ği ta şımı ştır. Bu yeni ça ğda müzik tüm alanlarda oldu ğu gibi yeni ça ğı yansıtan, geli şimini tamamlamaya çabalayan bir müzik olmaya ba şlamı ştır. Modern müzik, yeni müzik, öncü müzik, 20. yüzyıl armonisi gibi kavramlarla da özellikleri belirlenmi ştir. Bazı müzik tarihçilerine göre 20. yüzyıl müzi ğinin hepsi modernizm çerçevesinde de ğerlendirilmi ştir.