ODDVIN VEEN (RED.) Historielaget I Gjesdal Blei Stifta 9
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
ODDVIN VEEN (RED.) Historielaget i Gjesdal blei stifta 9. mars 1995, med godt frammøte frå alle kantar av bygda. Me er i dag ca. 40 medlemmer og har møta på ÅBOAS på Ålgård. Dette er ein ny milepel med utgjeving av bok som fortel om folks livsvilkår frå tidligare tider. Styret i 2015 består av. Oddvin Veen, Per Skjæveland, Rolf Hetland, Torstein Gilje og Ørnulf Tendeland. Lagets logo er teikna av kunstnaren Ståle Kyllingstad. ODDVIN VEEN (RED.) © Gjesdal historie- og ættesogelag 2015 Gjesdal historielag Giljagarden 26 4335 Dirdal ISBN: Omslagsdesign: CF media / Hana Costelloe Sats: CF media / Hana Costelloe Trykk og ferdiggjøring: Commentum Forlag AS Materialet i denne publikasjon er omfattet av åndsverklovens bestemmelser. Uten særskilt avtale med Gjesdal historielag er enhver eksemplarfremstilling og tilgjengeliggjøring bare tillatt i den utstrekning det er hjemlet i lov. Utnyttelse i strid med lov eller avtale kan medføre erstatningsansvar. 2015 Innhold 7/ Føreord 9/ Alma Ullebust Lomeland 20/ Andreas Telhaug 38/ Anna Edland, Ålgård 41/ Berta Dirdal Lima 44/ Berte Espeland Gilje 64/ Borghild Idland 97/ Brita Hadland 103/ Georg Espeland 114/ Gunhild Eide 116/ Gunnar G. Østebø 128/ Gyda Auestad 136/ Hallveig Haye 151/ Ingrid Edland 157/ Kåre Søyland 168/ Kari Nærland 175/ Klara Kydland Edland 184/ Marta Retland Aase 202/ Ola Søyland 207/ Ole K. Byrkjedal 223/ Ole Lomeland 229/ Ragna Signora Svensdotter Vatne 237/ Sigfrid Tøge Figved 254/ Signy Madland, Ålgård 257/ Sigrid Arneson 269/ Sven Aalgaard 287/ Tergy Lomeland Steinskog − 5 Føreord Livsminne frå Gjesdal er basert på ei landsomfattande minneinnsamling frå 1981. Folk fødde før 1915 blei då invitert til å fortelja frå sin barndom og oppvekst. Det har vore fleire slike min- neinnsamlingar. Den første var i 1964 då folk fødde før 1900 blei invitert til å fortelja. Den neste var den i 1981. Vidare var det innsamling i 1996. Då blei folk fødde før 1930 invitert. I den nyaste innsamlinga, som framleis pågår, er folk fødde før 1950 er utfordra til å bidra. Forskjellige organisasjonar har koordinert innsamlingane, men nå er det Landslaget for lokalhistorie som går i bresjen. Fleire tusen livsminne er samla inn og er arkivert på Universitetet i Oslo. Desse livs- minna, eller minneoppgåvene, er tilgjengelege for forsking og formidling. I 1981 var me så heldige at 26 personar frå Gjesdal leverte inn livsminne. Av personane som skreiv er nokon fødde før 1900, men dei fleste etter. Her er mykje interessant kulturstoff, både frå eige levd liv, men og historier fortalt frå foreldre og besteforeldre. Gjesdalminna frå 1981 var diverre ikkje samla nokon stad, så det var litt detektivarbeid å finna alle minneoppgåvene. Nokon var å finna på kulturkontoret, andre på statsarkivet i Stavanger og nokon i Oslo på universitetet. Der er og ein god fordeling geografisk på skrivarane frå kommunen. Me er takksame for bidraga, og me vil og takka alle familiemedlemer til historieskrivarane som velviljug har funne fram bilete til denne boka. Me har lagt vinn på å behalda skrivemåten til kvar enkelt forteljar, så skrivemåten følger ikkje alltid normert skriftspråk. To av livsminna er korta ned. Det er minna til Andreas Telhaug og Sigrid Arneson. Det var frå deira liv før dei kom til Gjesdal. Her vil der vera mange interessante forteljingar om korleis familiane levde i nær fortid. Kanskje du er så heldig at du finn att noko som ein av dine forfedre har fortalt om sitt og familiens liv? Boka vil og vera av interesse for alle med litt sans for kvardagsliv og levesett før i tida. Gjesdal historie- og ættesogelag v/Oddvin Veen, red. − 7 Alma i heimen på Lomeland Alma Ullebust Lomeland Barndomsheimen arndomsheimen min ligg i Sogn og Då eg var småjente, hadde vi gamlestova, Fjordane fylke, nærare bestemt ein som var ei stor sperrestova. Når vi kom inn, dal opp frå Førde sentrum, som hei- såg vi høgt i sjølve taket, men det var ikkje Bter Sundsdalen. Frå hovudvegen og oppover røykstove, for all materialen var kvit. I taket er det brattlendt med stor furuskog og len- var der ein ljore, som var festa inn i bære- ger oppover liene er mykje lauvskog. Kjem bjelkane. Dei var nokså massive. I stova var vi lenger oppover er der fine velstelte gardar, der 3 like store vindauga, med ni glasruter i og ei elv som renn langs heile dalen. kvart vindauga. Veggene var av tjukke furu- Heimen min heiter Ullebust og ligg om- plankar. Stovedøra heime var av ein stor brei lag 6 km frå hovudvegen. På nordsida er der planke og ein liten attåt, med svart jern- furuskog og i sør er ei fjellkjede som vi kalla beslag med klinke som lås. Med den eine “Storefjellet”. Lenger sør og vestover er der langveggen var der ein dragbenk, den kunne svære vidder med sommarbeite, som er fel- ein venda setet på, so det vart liggeplass til lesbeite for alle buskapane i dalen. Lenger to av oss borna i han. So var der langbordet, oppover dalen er der fine gardar, og der er og ein langbenk som vi kalla fórsete. Alt var også stort, fint fiskevatn med stor, fin aure. solid laga av tjukk stødig material. På andre I aust ser vi innover til Mo landbrukskule, veggen stod eit rosemåla skatoll, og far og med Huldrefossen i bakgrunnen. Vi ser mor hadde kvar si kiste, som var fint rose- også nedre del av Jølster og i klarvêr kan vi måla, og med namnet og årstalet deira på. sjå ein gløtt av Jostedalsbreen, langt, langt Storesenga som mor og far låg i, stod også i bort i himmel-randa. − 9 stova, og so den velbrukte vogga, for vi var i og so ein heil del pølser. Det var herleg mat vi hadde mykje spekemat og poteter og Arbeidet på garden alt 11 unger, som alle har legje som barn der. sommarstid. Det innerste loftet var senger, flattbrød, og so brukte vi graut til kvelds. Så Alle var vi glade i heimen vår, og vi hjelpte Nedst ved døra, var der store, svære som vi låg i om sommaren. Ellers om vin- eg trur ikkje det var nokon av oss som leid til å arbeide på garden det vi makta. Og det steinheller, som var lagde heilt bort til gruva. teren låg vi på kovelemmen og på kjøkken- naud. Den fjøsen vart mura av svære blokker å arbeide på ein gard er sundt og triveleg. Eg kan ikkje hugsa anna enn ein stor svær loftet, for der var varmt. I bua var der også gråstein, so det var eit slit for både mann og Om vinteren kom det ofte mykje snø, og etasjeovn som varmde svært, når der vart omn, som vi fyrte i, dersom vi hadde gjester. hest. Ellers vart det støypt båsar og ganger det var no vi borna svært glade for. Då var fyrt i han. På eine veggen i stova, var eit stort Under bua, var der ein god kjellar som vi og renner til lorten. Etter den tida so var det å ta skiene fatt, som far hadde laga. Dei smetteteppe som mor hadde vove i yngre år. brukte til å lagra mjølet i. Der hadde vi det det eit moderne fjøs. Far fekk då lagt inn var av bjørk, og eg hugsar at han hadde ikkje På sida av stova var der eit mindre rom, som som vi kalla “byrda”, det var ein stor kasse vatn, som var til stor lette for oss. Taket på lite stræv med å få fine tuppar på dei. Dei vi kalla “koven”. Der budde besta og farfar. med fleire rom, eit for kvart mjølslag med løda var skifertak, som kom fra Voss, for der var ikkje så lange og flotte som dei skiene Der hadde dei ein omn med to kokerom, tett lokk på. Så var der også stamper med hadde far ein bror, som gjorde det slik at vi som dei brukar i dag. Men vi greidde oss og der laga besta dei gode potetkakene sine, salt kjøtt og spekesild i ei lita tønne. fekk det derifrå. Inne i eit hjørne av løda, fint med dei, og fort gjekk dei i dei svære som eg lika so godt. Litt lenger borte på tunet, stod vedhuset. fekk vi innebygd utedoen vår. bakkane våre. Han laga også kjelkane våre, Ut frå stova var der ein gang, og so kom Der var store lad med bjørkeved, som far og Endå eit hus hadde far på garden, og med tunneband under meiane og det gjekk vi til kjøkkenet og eit rom innanfor, som vi guttane hogde og sagde og køyrde heim frå det var det vesle kvernhuset, borte ved elva. durabelt. Vi var mange, so der var som regel hadde til matkrok, med stolar og bord og skogen vinterstid, og so hogde dei og la den Kvernhuset stod litt nede i eit søkk ved elva. fullt lass. På skeiser var det ikkje så tidt vi eit skap. Men eg trur det var noko som far fint opp, både risveden og den tjukke. I ved- Der hadde far bygd dette av tømmer. Under gjekk, for det var så langt å gå, so det vart hadde bygd, etter at han tok over garden. huset hadde far også laga til og støypt korn- hadde han ein turbin, som surra rundt når helst søndag vi kunne gå dit. Som regel var På kjøkkenet hadde vi vedkomfyr, og kjøk- turka, og ein mura peis, som vi brukte til å han slepte ned luka, og vatnet strøymde der folksamt der då, vi tykte det var gildt å kenbenk og ein vaskeservant med eit stort vaska klede i. Mor hadde ei stor vaskegryte gjennom rennene. Då tok turbinen til å sjå dei sprækaste, då dei la i veg.