„Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013"

Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

RAPORT KOŃCOWY

… dla rozwoju Województwa Świętokrzyskiego...

Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

Badanie zostało zrealizowane przez Zespół badawczy w składzie:

Marta Cichowicz-Major Agnieszka Rudolf Cezary Przybył Sebastian Pałka Aleksandra Czaplicka Klaudyna Nowińska Agnieszka Jońca Sławomir Kozieł

Zamawiający:

Województwo Świętokrzyskie Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego

al. IX Wieków Kielc 3, 25-516 Kielce

tel.: (041) 342-15-49 fax: (041) 344-52-65 e-mail: [email protected]

Wykonawca: Agrotec Polska Sp. z o.o.

ul. Dzika 19/23 lok. 55, 00-172 Warszawa

tel.: + 48 22 403-80-26 fax: + 48 22 403-80-25 e-mail: [email protected]

- 2 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin SPIS TREŚCI 1 STRESZCZENIE/EXECUTIVE SUMMARY ...... 5 2 WPROWADZENIE. METODOLOGIA BADANIA ...... 12 3 STAN WDROŻENIA 6 OSI PRIORYTETOWEJ RPOWŚ 2007-2013 ...... 14 4 DIAGNOZA STANU REWITALIZACJI I POTRZEB REWITALIZACJI W LATACH 2007-2013 ...... 17 4.1 Diagnoza stanu rewitalizacji miast i gmin Kieleckiego Obszaru Metropolitarnego ...... 18 4.2 Diagnoza stanu rewitalizacji miast i gmin leżących w północnej części regionu ...... 25 4.3 Diagnoza stanu rewitalizacji w miastach i gminach wschodniej części regionu. Obszar doliny Wisły i obszar najlepszych gleb ...... 37 4.4 Diagnoza stanu rewitalizacji na obszarach o najlepszych glebach w południowej części województwa 44 4.5 Diagnoza stanu rewitalizacji miast i gmin w Staszowskim obszarze aktywności przemysłowo-osadniczej 47 4.6 Diagnoza stanu rewitalizacji w miastach i gminach obszaru zespołu uzdrowiskowego Busko-Zdrój – Solec Zdrój ...... 49 4.7 Diagnoza stanu rewitalizacji w miastach i gminach obszaru Gór Świętokrzyskich (obszary wielofunkcyjne) ...... 52 4.8 Diagnoza stanu rewitalizacji miast i gmin obszarów wielofunkcyjnych oraz obszarów restrukturyzacji rolnictwa w zachodniej części regionu ...... 55 4.9 Zdolność miast do rewitalizacji ...... 58 5 WPŁYW RPOWŚ 2007-2013 NA ZWIĘKSZENIE ATRAKCYJNOŚCI OŚRODKÓW MIEJSKICH I CENTRÓW GMIN ...... 60 5.1 Udział RPOWŚ 2007-2013 w rewitalizacji miast i centrów gmin w latach 2007-2013 ...... 60 5.2 Produkty i rezultaty uzyskane w wyniku interwencji RPOWŚ 2007-2013 ...... 62 5.3 Efekty działań rewitalizacyjnych w działaniu 6.1 i działaniu 6.2 RPOWŚ 2007-2013. Skuteczność i użyteczność...... 65 5.4 Efekty działań rewitalizacyjnych w Działaniu 6.1 i Działaniu 6.2 RPOWŚ 2007-2013. Efektywność i trwałość ...... 70 6 CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA REALIZACJĘ DZIAŁAŃ REWITALIZACYJNYCH...... 75 7 PERSPEKTYWA 2007-2013. DZIAŁANIA PLANOWANE DO REALIZACJI W LATACH 2014-2020 ...... 81 8 WNIOSKI I REKOMENDACJE ...... 89 9 SPIS TABEL, WYKRESÓW I RYSUNKÓW ...... 93 10 ANEKS ...... 94 10.1 Sprawozdania z realizacji studiów przypadku – opisy dobrych praktyk ...... 94 10.1.1 Gmina Połaniec ...... 94 10.1.2 Gmina Busko-Zdrój ...... 104 10.1.3 Gmina Ostrowiec Świętokrzyski ...... 111 10.1.4 Gmina Chmielnik ...... 115 10.2 Lista materiałów i danych zastanych poddanych analizie ...... 119 10.3 Kwestionariusz badania CAWI z beneficjentami ...... 122 10.4 Kwestionariusz badania CATI z władzami JST ...... 132 10.5 Scenariusze indywidualnych i telefonicznych wywiadów pogłębionych ...... 138 10.6 Scenariusz zogniskowanego wywiadu grupowego (FGI) ...... 148

- 3 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

WYKAZ SKRÓTÓW

SKRÓT WYTŁUMACZENIE ang. Computer Assisted Telephone Interview, czyli wspomagany komputerowo wywiad CATI telefoniczny ang. Computer-Assisted Web Interview, czyli wywiad kwestionariuszowy realizowany przy CAWI pomocy strony internetowej FGI ang. Focus Group Interview, czyli zogniskowany wywiad grupowy GUS BDL Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego IDI ang. Individual In-Depth Interview, czyli indywidualny wywiad pogłębiony IZ Instytucja Zarządzająca JST Jednostka Samorządu Terytorialnego KOF Kielecki Obszar Funkcjonalny KOM Kielecki Obszar Metropolitarny KPM Krajowa Polityka Miejska KSI Krajowy System Informatyczny LPR Lokalny Program Rewitalizacji OP6 6 Oś priorytetowa RPOWŚ 2007-2013 OSP Ochotnicza Straż Pożarna PO KL Program Operacyjny Kapitał Ludzki na lata 2007-2013 PROW 2007-2013 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 RPOWŚ 2007-2013 Regionalny Program Operacyjny Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 RPOWŚ 2014-2020 Regionalny Program Operacyjny Województwa Świętokrzyskiego na lata 2014-2020 SIMIK System Informatyczny Monitoringu i Kontroli TDI ang. Telephone Depth Interview, czyli telefoniczny wywiad pogłębiony UMWŚ Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego

- 4 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

1 STRESZCZENIE/EXECUTIVE SUMMARY

1. W ramach OP6 RPOWŚ 2007-2013 realizowano 79 projektów. Największe skupienie wsparcia w ujęciu ilościowym (liczba projektów) zlokalizowano w powiecie kieleckim, staszowskim i sandomierskim. Największy strumień wsparcia (ujęcie finansowe) skierowano do miasta Kielce i powiatu kieleckiego. W ujęciu funkcjonalnym wsparcie koncentrowało się w obszarze funkcjonalnym Kielc (KOF), obszarze miast tracących funkcje gospodarcze w północnej części regionu, Staszowskim obszarze aktywności przemysłowej i osiedleńczej oraz obszarze Doliny Wisły i wschodnich najlepszych gleb regionu.

2. Dominowały kompleksowe projekty dot. rewitalizacji zmarginalizowanych obszarów miast, wynikające z lokalnych programów rewitalizacji (wsparcie dotyczyło infrastruktury wodno- ściekowej, drogowej, edukacyjnej, turystycznej, sportowej i kulturalnej, gospodarki odpadami, modernizacji i odbudowy publicznych systemów ciepłowniczych, zaopatrzenia w energię elektryczną, wzrostu estetyki przestrzeni publicznej, systemów monitorowania bezpieczeństwa w miejscach publicznych). Największy nacisk położono na rewaloryzację obiektów o dużym znaczeniu historyczno-kulturowym, optymalizację użytkowania budynków publicznych, estetyzację przestrzeni i nadawanie centralnym bądź rekreacyjnym częściom miast funkcji reprezentacyjnej.

3. Tylko w 5 projektach rewitalizowano tereny przemysłowe poprzez nadawanie im nowych funkcji – głównie rekreacyjnych i handlowo-usługowych. Nie odnotowano przypadku rewitalizacji terenów powojskowych w ramach OP6 RPOWŚ 2007-2013. Główną barierą rewitalizacji tych terenów był nieuregulowany stosunek własnościowy oraz brak inwestorów.

4. Projekty rewitalizacyjne wdrażane w OP6 RPOWŚ 2007-2013 pozostawały w dużej komplementarności do innych działań RPOWŚ 2007-2013 oraz do działań zrealizowanych ze środków PROW 2007-2013 w miejscowościach będących centrami gmin. Projekty komplementarne często realizowały działania ujęte w Lokalnych Programach Rewitalizacji, ze szczególnym uwzględnieniem projektów działania 2.4, działania 5.2 i działania 5.3 RPOWŚ 2007-2013.

5. W większości miast i miejscowości objętych wsparciem w ramach OP6 RPOWŚ 2007-2013 stan rewitalizacji jest zaawansowany w częściowym bądź znacznym stopniu.

6. W okresie objętym ewaluacją odnotowano negatywne trendy rozwoju społeczno-gospodarczego w większości lokalizacji objętych wsparciem, wyrażane stopą bezrobocia, saldem migracji, aktywnością gospodarczą ludności, nakładami inwestycyjnymi przedsiębiorstw. W kolejnych latach, po 2013 roku wskaźniki te ulegają poprawie, co wynika ze wzrostu koniunktury w skali całego kraju. W omawianym okresie wzrastała aktywność społeczna ludności, poprawił się stan środowiska, zadowalający jest stan infrastruktury społecznej.

7. Projekty zrealizowane w działaniu 6.1 RPOWŚ 2007-2013 przyczyniły się do zwiększenia konkurencyjności i atrakcyjności Kielc, Buska Zdroju i Sandomierza (wzrost wskaźników rozwoju gospodarczego i turystyki). W pozostałych miastach nie odnotowano poprawy stanu zatrudnienia, rozwoju aktywności gospodarczej. Zrealizowane przedsięwzięcia nie przyczyniły się do rozwiązania problemów wskazanych w Lokalnych Programach Rewitalizacji. Poprawiła się

- 5 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin jednak jakość tkanki miejskiej, dostępność i estetyka przestrzeni publicznych i rekreacyjnych. Wzrósł potencjał animowania i aktywizowania lokalnych społeczności na rzecz rozwoju lokalnego. Dobrym przykładem takiego potencjału jest miasto Ostrowiec Świętokrzyski. Co prawda w okresie objętym ewaluacją obszar nie poprawił swojej sytuacji społeczno- gospodarczej, nadal wykazuje on tendencje depopulacyjne i stagnacyjne, niemniej jednak kierunek prowadzonych działań zwiększył dwa podstawowe wskaźniki rozwoju sytuacji – potencjał kapitału społecznego pomostowego mierzony liczbą organizacji pozarządowych oraz potencjał pozyskiwania zewnętrznego kapitału w postaci wzrostu ruchu turystycznego. Godne uwagi jest również rozpoczęcie realizacji zadania rewitalizacyjnego „Ostrowiecki Browar Kultury” w partnerstwie publiczno-prywatnym, Ten kierunek działania – wzmacnianie kapitału pomostowego – może być przykładem budowania długotrwałego efektu społecznego i gospodarczego.

8. W okresie programowania 2014-2020 duże miasta, będące beneficjentami działania 6.1 RPOWŚ 2007-2013, tracące funkcje społeczno-gospodarcze powinny kłaść nacisk na rewitalizację terenów poprzemysłowych dla nadania im nowych funkcji gospodarczych. Należy nadmienić, że w ewaluowanym okresie próby rewitalizacji tych terenów ograniczały się do nadawania im funkcji rekreacyjnych bądź mieszkalno-usługowych. W kolejnych latach kluczowe na tym obszarze stanie się podejmowanie prób reindustrializacji tych terenów w oparciu zarówno o tzw. branże inteligentnej specjalizacji, jak i branże tradycyjne. Kwestia reindustrializacji powinna stać się – ze względu na skalę problemu – priorytetem rozwojowym województwa. W obszarze rewitalizacji przestrzeni miejskiej ważne stanie się koncentrowanie wsparcia na zdegradowanych osiedlach mieszkalnych, przestrzenne i społeczne włączanie ich do zrewitalizowanej w okresie 2007-2013 centralnej części miasta.

9. Sukces rewitalizacji Buska-Zdroju i Sandomierza nie przełożył się na rozwój społeczno- gospodarczy pozostałych miejscowości obszaru uzdrowiskowego i obszaru Doliny Wisły objętych wsparciem. Zabrakło mechanizmów dyfuzyjnych generujących ruch turystyczny poza teren tych dwóch miast. Działania rewitalizacyjne w pozostałych miejscowościach regionu, współfinansowane w ramach działania 6.2 RPOWŚ, mimo dużego potencjału historyczno- kulturowego nie przyczyniły się na ogół do przyciągnięcia impulsów rozwojowych. Dobra praktyką obszaru może być rewitalizacja miejscowości Połaniec. Przedsięwzięcia infrastrukturalne, wdrażane w ramach OP6 przyczyniły się do zwiększenia atrakcyjności miejscowości dla mieszkańców, co poskutkowało zatrzymaniem negatywnych trendów ludnościowych. Mimo spadku bezwzględnej liczby przedsiębiorstw w mieście można było zaobserwować w ewaluowanym okresie wzrost liczby osób pracujących, również poza sektorem publicznym. Potencjał gospodarczy miasta wzmocniła bowiem największa w Polsce elektrownia na biomasę – Elektrownia GDF SUEZ Energia Polska S.A. W ewaluowanym okresie wzrastała liczba organizacji pozarządowych, co stworzyło duży potencjał budowania rynku pracy w oparciu o kapitał pomostowy. Kluczowymi czynnikami sukcesu było prawidłowe zdiagnozowanie potrzeb społeczności lokalnej, a następnie przełożenie ich na odpowiednie zaplanowanie inwestycji. Gmina na bieżąco monitorowała działania sąsiednich gmin, aby nie zdublować planowanych inwestycji lub podpatrzeć dobre praktyki stosowane w innych miejscowościach. Tego rodzaju działania w dużym stopniu przyczyniają się do utrzymywania konkurencyjnej pozycji Połańca.

- 6 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin W kolejnych latach możliwe będzie wykorzystanie środowiskowych szans obszaru dla zwiększenia atrakcyjności miasta jako miejsca osiedlania się mieszkańców innych powiatów, położonych w głębi regionu.

10. Projekty rewitalizacyjne wdrażane w ramach działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013 zwiększyły atrakcyjność miejscowości objętych wsparciem. Sukces zahamowania tendencji migracyjnych można jednak odnotować wyłącznie na obszarach o wysokim potencjale egzogennym – miasta obszaru funkcjonalnego KOF, miasta turystyczne Gór Świętokrzyskich. Dobrym przykładem wykorzystania poprzez rewitalizację szans rozwojowych mogą być działania przeprowadzone w miejscowości Chmielnik (obszar KOF). Projekty realizowane w ramach działania 6.2 łącznie z przedsięwzięciami komplementarnymi budującymi produkt kulturalny obszaru – chmielnicki sztetl – przyczyniły się do zwiększenia roli miasta w powiecie kieleckim i przyłączenia go do KOF i Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych. Miasto poprzez rewitalizację przestrzeni publicznej oraz modernizację infrastruktury społecznej i organizację imprez kulturalnych zwiększyło swoją atrakcyjność jako miejsca zamieszkania w obrębie KOF. Utrzymało dodatnie saldo migracji, zwiększyło liczbę pracujących. Można stwierdzić, że w wyniku realizacji projektów oraz działań komplementarnych, zorientowanych na wsparcie lokalnych NGO i przedsiębiorców, miasto Chmielnik rozwiązało swoje lokalne problemy społeczne i gospodarcze leżące u podstawy konstruowania LPR.

11. W pozostałych miejscowościach objętych wsparciem można odnotować raczej umiarkowane efekty społeczne i gospodarcze działań rewitalizacyjnych. Zmniejszyły one tempo negatywnych zjawisk depopulacji i ubożenia tych obszarów. Inwestycje w obiekty o dużym znaczeniu historycznym i kulturalnym lub w reprezentacyjne przestrzenie publiczne nie zwiększyły skali inwestycji, napływu turystów. W miejscowościach zlokalizowanych na obszarze uzdrowiskowym efekt ten będzie można uzyskać w przyszłości pod warunkiem budowania zintegrowanych, międzygminnych produktów turystycznych, skoncentrowanych wobec Buska Zdroju. Warto również budować produkty turystyczne w postaci szlaków edukacyjnych skierowanych do szkół, zlokalizowanych na terenie całej Polski dla zdyskontowania wartości historyczno-kulturowej tych obszarów (produkty turystyczne tematyczne). W miejscowościach położonych poza efektem oddziaływania Sandomierza, Buska Zdroju, Gór Świętokrzyskich i Kielc inwestycje rewitalizacyjne skoncentrowanie na rewaloryzacji obiektów historycznych i kulturowych nie przyniosą zamierzonego efektu. Zaleca się skoncentrowanie działań na wzmacnianiu potencjału endogennego, budowaniu ekonomii społecznej zorientowanej na lokalny rynek, deinstytucjonalizacji usług publicznych.

12. Mimo ograniczonego efektu udzielonego wsparcia w zakresie rozwiązania problemów społeczno-gospodarczych wskazanych w Lokalnych Programach Rewitalizacji zrealizowane działania mają duży potencjał rozwojowy w zakresie aktywizacji lokalnych społeczności. Efekt ten uzależniony jednak będzie od planów zagospodarowania przestrzeni publicznych, planów imprez masowych, imprez kulturowych i społecznych wspierających lokalne przedsięwzięcia i sektor ekonomii społecznej.

13. Zdolność miast do rewitalizacji jest wysoka. Wszyscy badani beneficjenci RPOWŚ 2007-2013 deklarują kontynuację działań w latach 2014-2020.

- 7 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin EXECUTIVE SUMMARY

1. A total of 79 projects were completed as part of OP6 (Regional Operational Programme for Silesian Voivodeship 2007-2013). In quantitative terms (the number of projects), the support was focused primarily in the districts of Kielce, Staszów and Sandomierz. In financial terms, the largest amount of the support went to the city of Kielce and the district of Kielce. In functional terms, the support was concentrated in the functional area of Kielce; the area of the towns and cities in the northern part of the region that are losing their economic significance; the Staszów area of industrial and settlement activity; in the Vistula River Valley; and in the Eastern area with the region’s best soils.

2. The majority of the projects were comprehensive projects to rehabilitate the marginalised areas of towns and cities. These projects were carried out as part of local rehabilitation programmes (the support was given to water and sewerage infrastructure projects, road infrastructure projects, educational infrastructure projects, sport and cultural infrastructure projects; as well as waste management; projects to upgrade or rebuild public heat supply and electricity supply systems; projects to improve the appearance of public areas; and public-area security surveillance projects). Emphasis was placed primarily on projects to revitalise sites of particular historical and cultural significance, to optimise the use of public buildings, to improve the appearance of public areas and to add elegance the central or recreational parts of the towns or cities concerned.

3. Only five of the projects involved the rehabilitation of industrial areas by making them places for, mainly, recreation, shopping and services. No projects as part of OP6 (Regional Operational Programme for Silesian Voivodeship 2007-2013) involved the rehabilitation of post-military areas. The main stumbling block to the rehabilitation of such areas was both uncertainty as to the ownership of the areas and lack of investors.

4. The rehabilitation projects carried out as part of the OP6 (Regional Operational Programme for Silesian Voivodeship 2007-2013) were highly complementary to the projects carried out under the 2007-2013 Programme for the Development of Rural Areas in towns and cities being the central parts of their communes (or municipalities). The complementary projects often involved measures included in Local Rehabilitation Programmes, with special emphasis on projects addressing measure 2.4, measure 5.2 and measure 5.3. Regional Operational Programme for Silesian Voivodeship 2007-2013

5. In most of the towns and cities that were given support under the OP6 (Regional Operational Programme for Silesian Voivodeship 2007-2013) the rehabilitation work has either begun or already progressed to an advanced stage.

6. In the evaluation period, negative trends in socio-economic development were identified in the majority of the supported localities in terms of the rate of unemployment, the net migration rate, economic activity and businesses’ capital expenditure levels. In subsequent years, after 2013, these measures (ratios) are improving, as the economic situation in Poland has improved. In the evaluation period, the social activity of the population improved, as did the condition of the natural environment. The condition of the social infrastructure is satisfactory.

- 8 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin 7. The projects completed as part of measure 6.1 of the Regional Operational Programme for Silesian Voivodeship 2007-2013 helped to make Kielce, Busko-Zdrój and Sandomierz more competitive and more attractive (the measures of their economic and tourism development improved). The other towns and cities saw no improvement in employment and economic activity. The projects did not help to solve the problems identified in the Local Rehabilitation Programmes. However, the urban fabric, as well as the accessibility and appearance of the public and recreational areas, improved. The potential for the animation and activation of local communities for local development increased. A good example of such potential is the town of Ostrowiec Świętokrzyski. Although the socio-economic circumstances of the area did not improve in the evaluation period (depopulation and stagnation tendencies continue), the projects underway in the area helped to improve the two key measures of development: the potential of the bridging social capital (expressed as the number of NGOs) and the potential for attracting capital to the town from elsewhere through increased tourism. It is also worth noting the launch of the rehabilitation project called Ostrowiecki Browar Kultury, which is a public- private partnership. This direction, i.e. reinforcing the bridging capital, can be an example of building long-lasting social and economic effects.

8. During the 2014-2020 programming period, the large cities being the beneficiaries of measure 6.1 as part of the Regional Operational Programme for Silesian Voivodeship 2007-2013 and losing their socio-economic significance should put emphasis on the rehabilitation of their post- industrial areas to prepare them for business use. It is important to note that in the evaluation period, the projects to rehabilitate such areas did not go beyond making those locations places for recreation or residential areas with services. The main challenge for these areas in the years to come is to make attempts to reindustrialise them based on what is known as smart specialisation strategies, as well as this subregion’s traditional industries. Given the scale of the problem, the reindustrialisation issue should become a priority in the development of the voivodeship. As regards the rehabilitation of urban areas, support should be directed primarily to degraded housing estates to make their public space and communities part of the central part of the town that was rehabilitated in 2007-2013.

9. The rehabilitation success of Busko-Zdrój and Sandomierz did not translate into socio-economic development in the other towns and cities of the health-resort area and the Vistula Valley area that received support. The areas lacked the diffusion mechanisms that would promote tourism outside the two towns. The rehabilitation measures in the other towns and cities of the region that were co-financed under measure 6.2. of the Regional Operational Programme for Silesian Voivodeship did not, despite their considerable historical and cultural potential, help to generate development impulses. A good example in the area could be the rehabilitation of the town of Połaniec. The infrastructural projects carried out as part of OP6 helped to make the town more attractive to the local people, which helped to stop the negative population trends in the area. Although the number of businesses in the town decreased in absolute terms in the evaluation period, the number of working people increased, also outside the public sector. The economic potential of the town was improved by Poland’s largest biomass-powered power plant, GDF SUEZ Energia Polska S.A. In the evaluation period, the number of NGOs rose, providing a great potential for developing the town’s labour market based on bridging capital.

- 9 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin The key success factors included proper assessment of the needs of the local community and, subsequently, proper project planning based on the assessment. The town monitored the work underway in the neighbouring localities to prevent overlapping project activities or to learn from their neighbours. Such activities considerably help to keep Połaniec competitive. In subsequent years, it will be possible to use the area’s environmental opportunities to make the town more attractive as a place for the people now living in other districts deep inside the region to settle in.

10. The rehabilitation projects carried out as part of measure 6.2 of the Regional Operational Programme for Silesian Voivodeship 2007-2013 helped to increase the attractiveness of the supported towns. However, it is only the areas with high external potential, i.e. the towns if the Kielce functional area and the tourist towns of the Świętokrzyskie Mountains, that were able to stop their migration trends. A good example of the use of development opportunities for rehabilitation is the activities undertaken in the town of Chmielnik (the Kielce functional area). The projects carried out as part of measure 6.2, together with the complementary projects that delivered the cultural product of the area, known as the ‘shtetl of Chmielnik’, helped to strengthen the role of the town in the district of Kielce and to make it part of the Kielce functional area and the Integrated Territorial Investment area. The rehabilitation of its public areas, the modernisation of its public infrastructure and the organisation of cultural events made the town more attractive as a place to live in within the Kielce functional area. The town succeeded in securing its positive net migration balance and increasing the number of people in employment. It can be said that the projects and the complementary activities, focused on supporting the local NGOs and businesses, solved the town’s main social and economic problems identified as part of the Local Rehabilitation Programme.

11. In the other towns and cities that were given support, the socio-economic benefits of the rehabilitation efforts were moderate. These towns managed to reduce the pace of the negative processes of depopulation and increasing poverty. The rehabilitation of historically and culturally significant sites or the creation of elegant public areas did not attract investments or tourists to the areas. In the towns and cities located in the health-resort area, investors and tourists could be attracted in the future, provided that integrated tourist products interconnecting different localities and focused around Busko-Zdrój are developed. It is worth developing tourist products such as educational paths for students throughout Poland to take advantage of the historical and cultural heritage of these areas (thematic tourist products). In the towns located outside the catchment area of Sandomierz, Busko-Zdrój, the Świętokrzyskie Mountains and Kielce, rehabilitation projects focused on revitalisation of historically and culturally significant sites are not likely to deliver the desired results. It is recommended that action should be taken to increase the endogenic potential of the areas, to develop social economies focused on the local markets and to deinstitutionalise public services.

12. Although the socio-economic problems identified in the Local Rehabilitation Programmes were helped by the support to a limited extent only, the projects already completed provide considerable development potential for the activation of local communities. This, however, will depend on the public area development plans and the availability of cultural and social events,

- 10 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin including for large audiences, with the aim of supporting local projects and the social economy sector.

13. The rehabilitation potential of the towns is high. All of the evaluated beneficiaries of the Regional Operational Programme for Silesian Voivodeship 2007-2013 are interested in continuing their efforts in 2014-2020.

- 11 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

2 WPROWADZENIE. METODOLOGIA BADANIA

Badanie Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin zostało zrealizowane przez Agrotec Polska w okresie wrzesień – grudzień 2015 roku na zlecenie Departamentu Polityki Regionalnej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Świętokrzyskiego.

Głównym celem badania była ocena wpływu inwestycji realizowanych w ramach 6 Osi priorytetowej RPOWŚ 2007-2013 na zwiększenie atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin.

Cele szczegółowe badania obejmowały:

 określenie wpływu projektów rewitalizacyjnych realizowanych w ramach RPOWŚ 2007-2013 na zwiększenie potencjału ośrodków miejskich i centrów gmin regionu świętokrzyskiego;

 wykazanie czy projekty na rzecz rewitalizacji obszarów miejskich i wiejskich wpłynęły na poprawę warunków dla zwiększania inwestycji na obszarach podlegających restrukturyzacji oraz w zdegradowanych miastach i dzielnicach miast, a także na terenach poprzemysłowych i powojskowych znajdujących się w granicach województwa;

 ocenę w jakim stopniu koncentracja wsparcia działań rewitalizacyjnych w RPOWŚ miała/ma wpływ na zmiany jakości życia ich mieszkańców. Analiza, poza aspektami o charakterze gospodarczym, infrastrukturalnym, kulturowym i środowiskowym uwzględnieni również procesy społeczne;

 przeanalizowanie jakie typy projektów okazały się najbardziej skuteczne i szczególnie wpłynęły na likwidację wskazanych problemów społeczno-gospodarczych, a które nie przyniosą trwałych zmian po ich zakończeniu;

 ocenę zasad wspierania działań rewitalizacyjnych w województwie w analizowanym okresie programowania a także wskazanie kierunków działań rewitalizacyjnych w latach 2014-2020 oraz przedstawienie rekomendacji dla procesu wdrażania RPOWŚ 2014-2020.

Badanie dotyczyło celu OP 6 Zwiększenie atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin. Cel ten realizowany był w ramach 6 Osi priorytetowej RPOWŚ 2007-2013 Wzmocnienie ośrodków miejskich i rewitalizacja małych miast poprzez:

 działanie 6.1 Wzmocnienie regionalnych i sub-regionalnych ośrodków wzrostu,

 działanie 6.2 Rewitalizacja małych miast.

Badanie zostało zrealizowane z zastosowaniem następujących kryteriów ewaluacyjnych:

 Skuteczność – kryterium pozwoliło ocenić czy i w jakim stopniu projekty zrealizowane w ramach 6 Osi priorytetowej RPOWŚ przyczyniły się do realizacji celów Programu;

 Efektywność – rozumiana jako stosunek poniesionych nakładów do uzyskanych wyników i rezultatów;

 Użyteczność – kryterium pozwoliło ocenić w jakim stopniu projekty realizowane w ramach 6 Osi priorytetowej RPOWŚ rzeczywiście miały/mają wpływ na zmiany jakości życia i wzrost atrakcyjności miast i obszarów poddanych rewitalizacji;

- 12 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin  Trwałość – kryterium pozwoliło ocenić, na ile pozytywne zmiany wywołane realizacją projektów będą trwały po ich zakończeniu;

 Oddziaływanie (wpływ) – kryterium pozwoliło wyjaśnić, jakie efekty obserwowane w badanym obszarze przypisać można interwencji w ramach RPOWŚ 2007-2013.

Badanie zrealizowano z zastosowaniem następujących metod:

1. Analiza desk research, obejmująca zarówno regulacje prawne, dokumenty strategiczne, programowe, analizę wniosków o dofinansowanie projektów wdrażanych w ramach 6 Osi priorytetowej RPOWŚ 2007-2013, jak i analizę opracowań naukowo-badawczych poświęconych tematyce rewitalizacji w regionie świętokrzyskim. Lista materiałów poddanych analizie została przedstawiona w Aneksie do niniejszego raportu;

2. Badanie CAWI z przedstawicielami beneficjentów (n=54);

3. Pogłębiające wyniki badania CAWI indywidualne wywiady pogłębione (IDI) z przedstawicielami beneficjentów (n=10);

4. Badanie CATI z przedstawicielami miast i gmin, realizujących projekty w ramach 6 Osi priorytetowej RPOWŚ (n=40);

5. Pogłębiające wyniki badania CATI badanie TDI z przedstawicielami władz gmin realizujących projekty w ramach 6 Osi priorytetowej RPOWŚ 2007-2013 (n=10);

6. Zogniskowane wywiady grupowe (FGI) z głównym interesariuszami działań rewitalizacyjnych (n=4);

7. Pogłębione wywiady indywidualne (IDI) z przedstawicielami IZ (n=2) i środowisk eksperckich (n=3);

8. Studia przypadku opisujące kluczowe czynniki sukcesu dobrych praktyk RPOWŚ 2007-2013 (n=4);

9. Panel ekspertów z elementami warsztatu heurystycznego.

- 13 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

3 STAN WDROŻENIA 6 OSI PRIORYTETOWEJ RPOWŚ 2007-2013

Celem 6 Osi priorytetowej RPOWŚ 2007-2013 był rozwój infrastruktury, poprawiający warunki dla zwiększania inwestycji na obszarach podlegających restrukturyzacji oraz w zdegradowanych miastach i dzielnicach miast, terenach poprzemysłowych i powojskowych.

Działanie 6.1 Wzmocnienie regionalnych i sub-regionalnych ośrodków wzrostu, przewidywało m.in. wsparcie inwestycji dotyczących rewitalizacji zmarginalizowanych obszarów miast, wyposażenia dróg i ulic w elementy infrastruktury obsługi transportu publicznego, zakupu taboru transportu publicznego, poprawy jakości i bezpieczeństwa systemu komunikacyjnego miast, renowacji i wzrostu estetyki funkcjonalnej przestrzeni publicznej oraz podniesienia stanu jakościowego i ilościowego bazy targowej i wystawienniczej, wraz z zapleczem kongresowo – konferencyjnym.

W ramach działania 6.2 Rewitalizacja małych miast realizowano wsparcie dla kompleksowych projektów dotyczących rewitalizacji zmarginalizowanych miejscowości lub części miejscowości, będących centrami gmin oraz renowacji i wzrostu estetyki funkcjonalnej przestrzeni publicznej.

Przykładowe typy projektów obejmowały następujące działania:

 Kompleksowe projekty dot. rewitalizacji zmarginalizowanych obszarów miast, wynikające z lokalnych programów rewitalizacji (wsparcie dotyczyło infrastruktury wodno-ściekowej, drogowej, edukacyjnej, turystycznej, sportowej i kulturalnej, gospodarki odpadami, modernizacji i odbudowy publicznych systemów ciepłowniczych, zaopatrzenia w energię elektryczną, wzrostu estetyki przestrzeni publicznej, systemów monitorowania bezpieczeństwa w miejscach publicznych - obszary wybrane do wsparcia mieszkalnictwa, które się odnoszą do art. 7 ust. 2 pkt. a. Rozporządzenia nr 1080/2006 muszą być zgodne z co najmniej trzema kryteriami, z których dwa muszą zgadzać się z punktami a. do h. Art. 47 Rozporządzenia nr 1828/2006);

 Wyposażenie dróg i ulic w elementy infrastruktury obsługi transportu publicznego (np. zatoczki, podjazdy, zjazdy) oraz obsługi pasażerów (np. przystanki, wysepki), z uwzględnieniem udogodnień dla osób niepełnosprawnych;

 Zakup taboru transportu publicznego, budowa zintegrowanego sytemu zarządzania transportem publicznym inwestycje w infrastrukturę służącą świadczeniu usług transportu publicznego;

 Tworzenie systemów wpływających na poprawę jakości i bezpieczeństwa systemu komunikacyjnego miast: m.in. centralnego sterowania sygnalizacją, systemów monitorowania ruchu i bezpieczeństwa na kluczowych trasach, newralgicznych punktach miasta wraz z informowaniem o aktualnej sytuacji ruchowej, systemy dystrybucji i identyfikacji biletów, systemów informacji dla podróżnych – w tym systemów on-line, systemów monitorowania bezpieczeństwa montowane na przystankach, stacjach, węzłach przesiadkowych, parkingach, w taborze, oraz miejsc organizacji imprez masowych;

 Renowacja i wzrost estetyki funkcjonalnej przestrzeni publicznej, szczególnie służące podniesieniu atrakcyjności miast dla ruchu turystycznego;

- 14 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin  Budowa nowych lub modernizacja istniejących dworców autobusowych, zajezdni, przystanków czy parkingów dla taboru;

 Podniesienie stanu jakościowego i ilościowego bazy targowej i wystawienniczej, wraz z zapleczem kongresowo-konferencyjnym – projekty o oddziaływaniu regionalnym – o wartości poniżej 5 mln EUR.

W okresie objętym ewaluacją zawarto w ramach RPOWŚ 2007-2013 umowy o dofinansowanie 79 projektów, w tym 19 projektów w ramach działania 6.1 oraz 60 projektów w ramach działania 6.2. Do końca czerwca 2015 r. zostały zawarte umowy na łączną kwotę 513 157 625,28 PLN, w tym wkład UE na kwotę 293 370 665,44 PLN. Dotychczas zakończyła się realizacja 60 projektów.

Zakontraktowane zostały wszystkie środki przeznaczone na realizację projektów rewitalizacyjnych w województwie świętokrzyskim.

Projekty 6 Osi priorytetowej RPOWŚ 2007-2013 realizowane były na terenie całego województwa. Najwięcej projektów zrealizowano w powiecie kieleckim oraz staszowskim (Rysunek 1).

Rysunek 1. Liczba i wartość dofinansowania projektów 6 Osi priorytetowej RPOWŚ 2007-2013 wg powiatów

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KSI SIMIK (stan na 31.08.2015r.). Projekty realizowane były w wielu miastach i centrach gmin, na terenie całego województwa świętokrzyskiego, bez wyraźnej lokalnej, punktowej koncentracji wsparcia (Rysunek 2). Najwięcej projektów zrealizowano w północnej i wschodniej części regionu. W ujęciu powiatowym należy

- 15 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin stwierdzić, że w ramach 6 Osi priorytetowej działania rewitalizacyjne częściej niż w innych powiatach przeprowadzane były w powiecie kieleckim.

Rysunek 2. Lokalizacja projektów 6 Osi priorytetowej RPOWŚ 2007-2013

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KSI SIMIK (stan na 31.08.2015r.).

- 16 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

4 DIAGNOZA STANU REWITALIZACJI I POTRZEB REWITALIZACJI W LATACH 2007-2013

Zgodnie z diagnozą RPOWŚ 2007-2013 województwo świętokrzyskie charakteryzuje się w skali kraju relatywnie niską gęstością zaludnienia, jednym z najniższych współczynników urbanizacji.

Sieć miejska jest stosunkowo dobrze rozmieszczona na całym obszarze, charakteryzuje się jednak mniejszą gęstością niż w kraju. Przeciętnie jedno miasto w regionie przypada na 389,7 km², podczas gdy w Polsce średnio na 354,1 km².

W skali regionu występuje wyraźna dychotomia obszaru – przemysłowa północ i rolnicze południe.

Większość obszarów miejskich, skupiających istotną w skali województwa liczbę miejsc pracy w przemyśle koncentruje się na obszarze dawnego Staropolskiego Okręgu Przemysłowego.

Południowy obszar rolniczy – mimo dobrze rozmieszczonej sieci miast – jest znacznie gorzej zurbanizowany ze względu na niższą niż przeciętna liczbę mieszkańców w poszczególnych ośrodkach miejskich, mniejszy współczynnik przedsiębiorczości oraz mniejsze funkcje centrotwórcze.

W województwie wydzielonych jest administracyjnie 13 powiatów ziemskich i jedno miasto na prawach powiatu – Kielce, będące powiatem grodzkim oraz 102 gminy, w tym: 5 miejskich, 27 miejsko-wiejskich i 70 wiejskich1.

Rolę administracyjnego, kulturalnego i gospodarczego centrum regionu pełni miasto Kielce. Funkcje regionalnych ośrodków wzrostu pełnią miasta: Ostrowiec Świętokrzyski, Starachowice, Skarżysko-Kamienna oraz Sandomierz.

W Strategii Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do 2020 roku podkreślono konieczność podniesienia znaczenia miast średnich i małych, ze szczególnym uwzględnieniem południowej, rolniczej części regionu. Jako zadanie strategiczne wskazano urbanizację obszarów wiejskich poprzez udostępnienie terenów rozwojowych z wyodrębnieniem skoncentrowanego w centrach gmin budownictwa mieszkaniowego oraz terenów przemysłowych. Zadanie to dotyczyło wsparcia wzrostu ekonomicznego i rozwoju społecznego takich ośrodków miejskich jak: Końskie, Włoszczowa, Jędrzejów, Pińczów, Busko-Zdrój, Kazimierza Wielka, Staszów i Opatów.

W pierwszym okresie objętym ewaluacją można stwierdzić występowanie niekorzystnych zjawisk, zmniejszających znaczenie ośrodków miejskich oraz centrów gmin w województwie świętokrzyskim, takich jak wysokie saldo migracji zewnętrznych, przenoszenie się ludności z miast na obszary wiejskie wokół ośrodków miejskich, marginalizacja roli miast przy wysokim poziomie bezrobocia i niskim poziomie życia mieszkańców regionu.

Wyzwania te stały się przyczynkiem do formułowania założeń wsparcia w ramach RPOWŚ 2007-2013, ze szczególnym uwzględnieniem wzmacniania funkcji metropolitarnej Kielc i rewitalizacji obszarów przemysłowych Staropolskiego Okręgu Przemysłowego.

1 W okresie programowania RPOWŚ 2007-2013 w województwie, oprócz 13 powiatów ziemskich, jednego miasta na prawie powiatu, 5 gmin miejskich liczono również 25 gmin miejsko-wiejskich i 72 gminy wiejskie.

- 17 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin Założenia te odpowiadały delimitacji obszarów wskazanych w dokumencie strategicznym województwa świętokrzyskiego:

 Kielecki Obszar Metropolitarny,  Obszar miast w północnej części regionu,  Obszar koncentracji wydobycia i przetwórstwa surowców skalnych,  Obszar rolniczy o najlepszych glebach,  Obszar restrukturyzacji rolnictwa,  Obszar rozwoju wielofunkcyjnego z przewaga funkcji pozarolniczych,  Obszar doliny Wisły,  Obszar uzdrowiskowy zespołu Busko-Zdrój – Solec Zdrój,  Staszowski obszar aktywności przemysłowo-osadniczej.

W rozdziałach poniżej opisano dynamikę sytuacji społeczno-gospodarczej w okresie objętym ewaluacją w poszczególnych miastach i miejscowościach, wdrażających projekty w ramach 6 Osi RPOWŚ 2007-2013. Zdiagnozowano również stan rewitalizacji w tych lokalizacjach. Opis zmian sytuacji oparty został o dane BDL. Stan rewitalizacji został opisany na podstawie analizy zapisów LPR, analizy danych sprawozdawczych RPOWŚ 2007-2013 oraz wywiadów z przedstawicielami beneficjentów. 4.1 Diagnoza stanu rewitalizacji miast i gmin Kieleckiego Obszaru Metropolitarnego

Obszar Kieleckiego Obszaru Metropolitarnego (KOM) obejmuje następujące lokalizacje: Kielce, Chęciny, Chmielnik, Daleszyce, Górno, Masłów, Miedziana Góra, Morawica, Piekoszów, Sitkówka- Nowiny, Strawczyn, Zagnańsk.

W ramach 6 Osi RPOWŚ 2007-2013 działania rewitalizacyjne prowadzone były w większości gmin KOM. Beneficjentem działania 6.1 RPOWŚ 2007-2013 były Kielce, zaś beneficjentami działania 6.2: Zagnańsk, Strawczyn, Piekoszów, Morawica, Miedziana Góra, Chmielnik, Chęciny i Daleszyce.

Dynamika sytuacji KOM w latach 2007-2013 wskazuje na trudną sytuację ludnościową miasta. Kielce systematycznie traciły mieszkańców. Równocześnie do roku 2012 stale przybywało mieszkańców w gminach obszaru funkcjonalnego. Trend ten został jednak zahamowany w 2011 roku – od tego roku obszar funkcjonalny stracił w sumie 375 mieszkańców.

Sytuacja samych Kielc jest szczególnie niekorzystna – od 2011 roku miasto traciło około 1000 osób rocznie. Saldo migracji dla Kielc było w latach 2007-2013 ujemne, zarówno jeśli chodzi o migracje gminne, jak i międzypowiatowe i zagraniczne. W badanym okresie miasto traciło rocznie od 699 do 1122 mieszkańców. Łącznie liczba ludności zmniejszyła się o ponad 3%. Największą grupą podejmującą migracje były osoby w wieku produkcyjnym. Miasto opuszczało też wiele dzieci i młodzieży, co może oznaczać przeprowadzki całych rodzin. Należy jednak podkreślić, że w porównaniu z 2007 rokiem trend ten uległ zahamowaniu na koniec okresu objętego ewaluacją o ponad 50%.

- 18 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin Począwszy od roku 2008 w mieście obserwowany jest ujemny przyrost naturalny. Wysoki jest wskaźnik obciążenia demograficznego. Na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadają 34 osoby w wieku poprodukcyjnym. Liczba osób pracujących w Kielcach zwiększyła się jednak w ewaluowanym okresie o 4%.

W latach 2007-2014 Kielce nie straciły zasobów infrastruktury edukacyjnej na poziomie podstawowym i gimnazjalnym. Wzrosła liczba żłobków i przedszkoli oraz liczba dzieci uczęszczających do żłobków i przedszkoli. Zasoby mieszkaniowe w mieście zwiększyły się o 8%. Łącznie oddano do użytkowania 5875 nowych mieszkań. Są to jednak głównie mieszkania budowane przez deweloperów o cenie przekraczającej możliwości dochodowe mieszkańców. Wśród ośrodków podobnej wielkości Kielce osiągnęły drugi najniższy wynik (428 mieszkań na 1000 ludności), plasując się znacznie poniżej średniej dla innych miast wojewódzkich. Można więc mówić o występowaniu niedoborów mieszkań, co może stanowić jedną z przyczyn wyprowadzek mieszkańców na teren otaczających gmin. Pod względem dostępności infrastruktury kulturalnej można odnotować wzrost liczby bibliotek, kin, teatrów i ośrodków kultury w omawianym okresie.

W latach 2007-2014 wzrosła liczba zarejestrowanych organizacji pozarządowych. Ich aktywność jest jednak ściśle uzależniona od obecności funduszy europejskich. Aktywność społeczna ludności mierzona frekwencją w wyborach samorządowych i krajowych spadała w omawianym okresie.

Pod względem dostępności infrastruktury technicznej sytuacja zmieniała się w Kielcach korzystnie. Zmniejszyło się także niekorzystne oddziaływanie na środowisko, zarówno poprzez ponad 40% wzrost liczby i pojemności oczyszczonych ścieków, jak i spadek emisji zanieczyszczeń pyłowych.

W latach 2007-2014 liczba podmiotów gospodarczych pozostała bez zmian (lekki spadek 1,5%), niemniej jednak podkreślić trzeba dużą fluktuację roczną liczby firm zarejestrowanych w Kielcach i ich niską przeżywalność. Pozytywną tendencją w omawianym okresie jest 13% wzrost liczby firm zatrudniających powyżej 50 osób.

Nastąpił wzrost liczby turystów krajowych i zagranicznych (odpowiednio średnio o 39% i 29%).

W okresie wdrażania RPOWŚ 2007-2013 główną potrzebą rewitalizacji Kielc była odpowiedź na następujące problemy rozwojowe:

 problemy z jednoznacznym określeniem potencjału gospodarczego poszczególnych dzielnic miasta, a poprzez to ze wskazaniem działań mogących uatrakcyjnić gospodarczo poszczególne rejony,

 niska konkurencyjność przedsiębiorstw,

 brak możliwości pokierowania społecznych działań w ramach rewitalizacji do wszystkich zidentyfikowanych grup dysfunkcyjnych,

 nieuporządkowany stan własności nieruchomości w poszczególnych dzielnicach, w tym również w tych obejmowanych rewitalizacją,

 trudności w podejmowaniu kompleksowych działań w mieście wynikające z niskiego poziomu materialnego osób zamieszkujących obiekty będące przedmiotem ochrony zabytkowej i wymagających pilnej interwencji,

 niedostatecznie rozwinięta baza hotelarska, gastronomiczna i obsługi ruchu turystycznego,

- 19 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin  niski poziom poczucia bezpieczeństwa i porządku publicznego,

 brak poczucia estetyki w mieście,

 słabo rozwinięty rynek pracy.

Na obszarach wytypowanych do rewitalizacji w ramach LPR dominowały dysfunkcje społeczne, bezrobocie, wysoki wskaźnik przestępczości oraz wysokie zagrożenie hałasem. Problemy te dominowały w strefie śródmiejskiej oraz w strefie terenów powojskowych i poprzemysłowych, a także w strefie miejskich przestrzeni sportowo-rekreacyjnych. Na tym ostatnim obszarze odnotowano wysoki współczynnik degradacji majątku trwałego. Dodatkowo występowało zagrożenie podtopienia, zagrożenie hałasem, zanieczyszczone powietrze ze względu na duże natężenie ruchu na trasie wylotowej w kierunku Krakowa. W strefie terenów poprzemysłowych i powojskowych odnotowano również degradację, opuszczenie i brak zabezpieczenia wyrobisk na terenie kamieniołomów wchodzących w skład Geoparku Kielce. Problemem był także niewykorzystany potencjał edukacyjno-szkoleniowy oraz niemal zerowy poziom aktywności gospodarczej. Degradacja obiektów w strefie terenów powojskowych pociągała za sobą problem środowiskowy: ognisko zanieczyszczenia gruntowo-wodnego.

Potrzeby te zostały ujęte w następujących priorytetach rewitalizacji:

1. przygotowanie obszarów rewitalizacji pod rozwój funkcji gospodarczych,

2. zagospodarowanie miejskich przestrzeni publicznych i sportowo – rekreacyjnych z poszanowaniem zasad ochrony środowiska z przeznaczeniem na rozwój kultury, turystyki, sportu i rekreacji,

3. pobudzenie aktywności środowisk lokalnych i stymulowanie współpracy na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego oraz przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego.

W dokumencie programowym LPR wyodrębniono do rewitalizacji następujące obszary:

 OBSZAR A – TERENY MIEJSKIE: strefa rewitalizacji miejskich przestrzeni publicznych i mieszkaniowych, strefa rewitalizacji miejskich obszarów sportowo – rekreacyjnych, w tym: podstrefa Stadion – Ogród, podstrefa Zalew Kielce, strefa rewitalizacji „Karczówka”; zespół klasztorny na Karczówce, zgodnie z wpisem do rejestru zabytków, w obrębie granic władania, strefa rewitalizacji „Jagiellońska”; blok komunalny przy ul. Jagiellońskiej wraz ze związanym z nim terenem (działką);

 OBSZAR B – TERENY PO-PRZEMYSŁOWE: strefa rewitalizacji poeksploatacyjnych terenów kamieniołomów: Kadzielnia, Wietrznia, Slichowice, strefa dawnych terenów poprzemysłowych: Herby wzdłuż linii kolejowej;

 OBSZAR C – TERENY POWOJSKOWE: strefa rewitalizacji terenów powojskowych należących do Miasta Kielce, strefa rewitalizacji terenów powojskowych należących Komendy Wojewódzkiej Policji.

Na koniec 2013 roku zrealizowano większość zaplanowanych działań rewitalizacyjnych z zakresu obszaru I – TERENY MIEJSKIE z wyjątkiem planowanych inwestycji w podstrefie Zalew Kielce. Zrealizowano większość zaplanowanych interwencji w strefie poeksploatacyjnych terenów kamieniołomów w ramach obszaru B – TERENY POPRZEMYSŁOWE. W strefie rewitalizacji terenów

- 20 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin poprzemysłowych Herby wykonano szczątkowe inwestycje, głównie drogowe. W okresie 2007-2013 nie były prowadzone prace rewitalizacyjne w ramach obszaru C – TERENY POWOJSKOWE. W ramach działania 2.3 RPOWŚ 2007-2013 dokonano jedynie termomodernizacji obiektów Policji Garnizonu Świętokrzyskiego. W roku 2014 przeprowadzono aktualizację LPR dla miasta Kielce, rozszerzając obszar przeznaczony do rewitalizacji również o strefę terenu pełniącego funkcje mieszkalne. Stan rewitalizacji miasta Kielce należy uznać za zaawansowany, lecz nie zakończony.

W pozostałych miastach KOM, objętych wsparciem w ramach 6 Osi priorytetowej RPOWŚ 2007-2013 w ewaluowanym okresie zaobserwowano następujące tendencje:

1. Stagnację liczby ludności. Wzrost liczby ludności powyżej 5% odnotowano jedynie w gminach Morawica, Piekoszów, Strawczyn (odpowiednio 13%, 5,5%, 5,5%);

2. W omawianym okresie nastąpił też spadek dodatniego salda migracji we wszystkich omawianych miejscowościach z wyjątkiem Strawczyna;

3. Spadek przyrostu naturalnego we wszystkich lokalizacjach z wyjątkiem Piekoszowa;

4. Wzrost liczby osób pracujących na 1000 ludności we wszystkich lokalizacjach z wyjątkiem Piekoszowa. Spadek stopy bezrobocia rejestrowanego średnio o 18%;

5. Stagnację zasobu mieszkaniowego z wyjątkiem Piekoszowa i Morawicy. Łącznie w omawianym okresie oddano do użytkowania 2245 nowych mieszkań;

6. Brak zmian w infrastrukturze edukacyjnej, zdrowotnej i kulturalnej. Wyjątek stanowią miejscowości Morawica i Piekoszów, w których odnotowano powstanie nowych żłobków;

7. Wzrost dostępności zmodernizowanej infrastruktury technicznej w zasobie mieszkaniowym;

8. Wzrost aktywności społecznej mierzonej frekwencją w wyborach;

9. Poprawę sytuacji środowiskowej mierzonej emisją zanieczyszczeń gazowych do środowiska (o 18%), zanieczyszczeń pyłowych (spadek o 39%) i pojemnością oczyszczanych ścieków;

10. Wzrost liczby podmiotów gospodarczych, przy relatywnie niskich nakładach inwestycyjnych tych przedsiębiorstw (głównie podmioty usługowo-handlowe);

11. Stagnację ruchu turystycznego.

Generalnie w okresie objętym ewaluacją miasta KOM pełniły rolę tzw. Sypialni, czyli miejsca zamieszkania osób, które zatrudniały się w Kielcach. Miasta te dysponowały relatywnie wysokim kapitałem ludzkim.

Potrzeby rewitalizacyjne miast KOM były zróżnicowane.

Problemy i potrzeby rewitalizacji miasta Chęciny obejmowały przede wszystkim rewaloryzację obiektów o dużym znaczeniu historycznym i kulturalnym. Celem działań rewitalizacyjnych miało być ożywienie gospodarcze i społeczne, a poprzez podniesienie atrakcyjności Chęcin zwiększenie potencjału turystycznego i kulturalnego.

W dokumencie programowym LPR obszar przeznaczony do rewitalizacji ograniczony został do zespołu staromiejskiego. Miał on pełnić rolę centrum kulturalno-administracyjnego i ośrodka usług wyższego rzędu dla całego miasta. Oprócz utrzymania funkcji mieszkaniowej obszaru przewidywano

- 21 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin uruchomienie punktów usługowych generujących nowe miejsca pracy – usług gastronomii, handlu detalicznego, banków, przedstawicielstw firm, a także rozwój bazy kulturalnej. Zaplanowano uruchomienie Punktu Informacji Turystycznej. Zadanie to zrealizowano częściowo w latach 2007- 2013 poprzez realizację projektu w ramach OP6 RPOWŚ. Generalnie zakres inwestycji przeprowadzonych w ramach działania 6.2 RPOWŚ stanowił w ujęciu finansowym 17% wszystkich zadań rewitalizacyjnych, zaplanowanych w LPR. W innych osiach priorytetowych RPOWŚ zrealizowano kolejne działania ujęte w Lokalnym Programie Rewitalizacji takie jak m.in. projekty działania 2.3: „Zamek Królewski w Chęcinach historycznym miejscem mocy Ziemi Świętokrzyskiej – kompleksowe zagospodarowanie Wzgórza Zamkowego i organizacja ponadregionalnego wydarzenia „Oblężenie Chęcińskiej Warowni”, projekt „Odnowa potencjału historyczno-kulturowego zabytkowego budynku tzw. „Niemczówki” w Chęcinach poprzez utworzenie kompleksowego centrum informacji turystycznej i historycznej”, projekt „Rozbudowa Muzeum Wsi Kieleckiej - Parku Etnograficznego w Tokarni w celu zachowania dziedzictwa kulturowego” - podniesienie atrakcyjności turystycznej regionu”, projekt „Rozbudowa Infrastruktury Parku Etnograficznego w Tokarni i Dworku Laszczyków w Kielcach”, „Tworzenie kompleksowych terenów inwestycyjnych w Podzamczu koło Chęcin”, „Budowa nowoczesnego i funkcjonalnego kompleksu sportowo - rekreacyjnego wraz z infrastrukturą towarzyszącą w Chęcinach”. Stopień zrealizowania zadań wskazanych w LPR dla gminy i miasta Chęciny należy uznać za znaczny, a stan rewitalizacji za zaawansowany.

Działania rewitalizacyjne w mieście Chmielnik odpowiadały na problemy ujemnego przyrostu naturalnego, niskiej aktywności gospodarczej, oraz niskiej jakości życia mieszkańców, mierzonej dostępnością parkingów, obiektów sportowo-rekreacyjnych. Problemem Chmielnika w ewaluowanym okresie był też wysoki udział bezrobocia rejestrowanego. Zdiagnozowano potrzebę zrewitalizowania obszarów pełniących funkcje publiczne oraz zagospodarowania obszarów przewidzianych do pełnienia funkcji sportowo-rekreacyjnych dla zmniejszenia skali wykluczenia społecznego ludności i dla zahamowania procesów depopulacyjnych.

Zakres działań rewitalizacyjnych wskazanych w LPR dla gminy i miasta Chmielnik obejmował rewitalizację Starego Miasta w celu odtworzenia funkcji publicznej i reprezentacyjnej na tym terenie. Zadanie to zostało w części – 9% założonego budżetu – wykonane ze środków RPOWŚ 2007-2013. Poza tym realizowano zadania poradnictwa młodzieżowego i bazę lokalnych przedsiębiorców. Poza środkami OP6 RPOWŚ 2007-2013 w miejscowości Chmielnik przeprowadzono rewitalizację osiedla 22 lipca oraz uruchomiono świetlicę środowiskową i system lokalnych poręczeń dla przedsiębiorców. W ewaluowanym okresie w ramach działania 5.3 RPOWŚ 2007-2013 zrealizowano projekt „Utworzenie ośrodka edukacyjno-muzealnego „Świętokrzyski Sztetl” w budynku zabytkowej Synagogi w Chmielniku”, poprawiono także infrastrukturę dróg gminnych i w ramach działania 5.2 zrealizowano projekt „Budowa Hali Sportowej przy Zespole Szkół Nr 3 w Chmielniku”, również realizujący cele LPR. Stan zrealizowania zadań zakładanych w dokumencie programowym rewitalizacji w omawianym okresie należy uznać za umiarkowany. Nie przeprowadzono w pełni inwestycji zaplanowanych w ramach rewitalizacji Starego Miasta.

W gminie Daleszyce odnotowano w pierwszym rzędzie brak spójnej koncepcji architektonicznej w okolicach rynku. Ruch kołowy spowodował wyłączenie tego terenu z funkcji społecznych. W gminie występował również problem środowiskowy wynikający ze zdegradowanego systemu kanalizacji. Niski poziom życia mieszkańców współwystępował z niską aktywnością społeczną i gospodarczą,

- 22 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin wysokim poziomem ubóstwa i bezrobocia. Lokalny Program Rewitalizacji wyznaczył następujące obszary: 1. Zagospodarowanie Placu Cedry, 2. Zagospodarowanie wzgórza kościelnego. Projekty realizowane w ramach działania 6.2 wdrażały zadania z obu obszarów. Łącznie w ujęciu finansowym zrealizowano 40% zaplanowanych działań. Stan rewitalizacji w gminie Daleszyce należy określić jako zaawansowany częściowo.

Należy pokreślić, że w ewaluowanym okresie odpowiedziano na zdiagnozowany deficyt środowiskowy poprzez realizację szeregu projektów kanalizacyjnych w mieście w ramach projektów współfinansowanych z RPOWŚ 2007-2013. W ramach OP6 ograniczono ruch kołowy w okolicach Rynku. Zlikwidowano część zieleni i pokryto części placu brukiem. Zbudowano nowy budynek przystanku autobusowego na miejscu starego. Wprowadzono elementy małej architektury, zbudowano studnie i fontanny. Przeprowadzono modernizację infrastruktury technicznej.

Na obszarze przeznaczonym do rewitalizacji w Miedzianej Górze odnotowano degradację techniczną budynków użyteczności publicznej, stwierdzono potrzebę ich remontu w celu zmniejszenia kosztów eksploatacji oraz skali negatywnego oddziaływania na środowisko, Zwrócono uwagę na konieczność termomodernizacji, polegającej głównie na dociepleniu ścian zewnętrznych. Zdiagnozowano także: brak aktywności podmiotów gospodarczych na obszarze rewitalizowanym, brak bazy turystyczno- hotelarsko-gastronomicznej. Celem rewitalizacji było estetyczne i funkcjonalne zagospodarowanie centrum miasta, polegające na budowie, przebudowie i poprawie stanu technicznego istniejącej infrastruktury - budowie dróg, parkingów i energooszczędnego oświetlenia, a także oszczędność zużycia energii poprzez termomodernizację budynków użyteczności publicznej. Pierwszym obszarem leżącym w centrum gminy Miedziana Góra jest rynek, który nazwano obszarem A., Drugi obszar znajdujący się w centrum miejscowości to obszar B, w którym swoją siedzibę mają Zespół Szkół i Przedszkole w Kostomłotach II oraz organizacje pozarządowe tj. LGD „Dorzecze Bobrzy”, Stowarzyszenie „Plusik”. Do rewitalizacji przeznaczono również boisko do piłki nożnej oraz budynek „Starej Plebanii” i budynek gospodarczy. W ramach OP6 RPOWŚ 2007-2013 zrewitalizowano obszar A, czyli rynek miejscowości Morawica. W ramach działania 5.3 RPOWŚ 2007-2013 oraz w ramach środków PROW 2007-2013 zrealizowano przedsięwzięcia wchodzące w zakres obszaru B. Lokalny Program Rewitalizacji dla gminy Miedziana Góra na lata 2007-2013 został zrealizowany w całości.

W gminie Morawica odnotowano na obszarze rewitalizowanym następujące problemy:

 zły stan infrastruktury społecznej,

 braki spowodowane długotrwałym niedoinwestowaniem i brakiem koncepcji funkcjonalnej wielu miejsc, głównie budynków, obiektów i miejsc pełniących funkcje o charakterze społecznym, kulturalnym, rekreacyjnym czy sportowym,

 braki związane z rozwojem zasobów ludzkich. Działania rewitalizacyjne miały na celu budowę oraz modernizację budynków lub obiektów kulturalnych, edukacyjnych i turystycznych, w szczególności obiektów dostępnych dla ogółu społeczeństwa. Działania istotne dla gminy dotyczyły również poprawy funkcjonowania miejsc integracji społecznej. W ramach Lokalnego Planu Rewitalizacji wyznaczono następujące obszary: 1. Rewitalizacja centrum Morawicy - rewitalizacja zabytkowego parku w Morawicy, 2. Rewitalizacja centrum Morawicy – zagospodarowanie terenu Centrum Samorządowego w Morawicy, 3. Informatyzacja Urzędu Gminy, 4. Centrum Samorządowe w Morawicy. W ramach działania 6.2

- 23 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin RPOWŚ 2007-2013 przeprowadzono zamierzone inwestycje w ramach rewitalizacji terenu przy Centrum Samorządowym w Morawicy – zbudowano ogólnodostępny plac z mini-amfiteatrem i fontanną oraz ciągi dróg dla pieszych, dróg wewnętrznych i parkingów. W ujęciu finansowym wsparcie RPOWŚ przyczyniło się do realizacji LPR w 43%. Samo Centrum Samorządowe zostało zbudowane w ramach działania 5.3 RPOWŚ 2007-2013. Dokonano również informatyzacji urzędu gminy ze środków własnych. Na koniec okresu objętego ewaluacją należy stwierdzić, iż zrealizowano wszystkie zadania inwestycyjne zakładane w LPR.

Problemy obszarów przeznaczonych do rewitalizacji w gminie Piekoszów odnosiły się w pierwszym rzędzie do zanieczyszczeń środowiska spowodowanych brakiem skutecznych systemów kanalizacyjnych, składowisk śmieci, oraz do trendów migracyjnych (odpływ wykształconej młodzieży) i braku aktywności lokalnej. Odpowiedzią na te problemy miała być renowacja budynków publicznych, uporządkowanie przestrzeni publicznej szczególnie na terenach zagrożonych ubóstwem i patologią społeczną. W Lokalnym Programie Rewitalizacji dla gminy Piekoszów wyodrębniono następujące obszary do rewitalizacji: 1. Osiedle przy ulicy Czarnowskiej, 2. budynek popeegerowski dawnej szklarni, 3. Tarzania, 4. Piaskownia, 5. Urząd Gminy. W ramach działania 6.2 RPOWŚ 2007- 2013 przeprowadzono rewitalizację obszaru 1 i obszaru 2. W ujęciu finansowym zrealizowano zaledwie 18% zakładanego zakresu rewitalizacji. Stan rewitalizacji w gminie Piekoszów należy uznać za niezakończony.

Działania prowadzone na obszarze gminy Strawczyn odpowiadały na potrzebę poprawy stanu technicznego dróg, zwiększenia komfortu komunikacyjnego, ułatwienia dostępu do usług publicznych, poprawy estetyki Rynku, poprawy funkcjonowania systemu odprowadzenia wód opadowych, poprawy funkcjonalności, bezpieczeństwa uczestników ruchu drogowego oraz estetyki miejscowości. W okresie objętym ewaluacją zdiagnozowano także potrzebę przywrócenia funkcji centrum gminy, poprawy estetyki i funkcjonalności przestrzeni publicznej, uatrakcyjnienia estetyki przestrzeni publicznej – stworzenia skwerów, brak wystarczającej liczby obiektów do prowadzenia działalności społeczno-kulturalnej. W LPR dla miejscowości i gminy Strawczyn wyodrębniono następujące obszary przeznaczone do rewitalizacji: 1. Rewitalizacja miejscowości Strawczyn, 2. Przebudowa Centrum Strawczyna, 3. Przebudowa skrzyżowania, 4. Zbiornik wodny Strawczyn, 5. Świetlica wiejska, 6. Remont remizy, 7. Modernizacja ośrodka zdrowia, ZPO i przedszkola. W ramach projektu realizowanego w działaniu 6.2 RPOWŚ 2007-2013 zrealizowano w ujęciu finansowym 10% zamierzonego zakresu inwestycji. Zakończono wdrożenie inwestycji w ramach pierwszego i drugiego obszaru. Pozostałe zaplanowane inwestycje zostały współfinansowane ze środków PROW 2007-2013 oraz RPOWŚ, m.in. „Budowa Centrum Sportowo-Rekreacyjnego w Strawczynku, gm. Strawczyn”, (działanie 5.3). Generalnie stan rewitalizacji w gminie Strawczyn – zgodnie z zapisami Lokalnego Programu Rewitalizacji na lata 2008-2015 należy uznać za zakończony.

W miejscowości Zagnańsk odnotowano niewystarczającą infrastrukturę drogową i okołodrogową, brak parkingów w centrum Zagnańska, brak infrastruktury turystycznej wokół dębu Bartek, zatracanie charakteru letniskowej miejscowości z drewnianą architekturą, brak obiektów prowadzących działalność kulturalną i sportowo-rekreacyjną przy wysokim poziomie bezrobocia i niskim przyroście naturalnym. Potrzeby te ukierunkowały działania rewitalizacyjne dwutorowo: w kierunku wzmocnienia funkcji miejscowości dla rozwoju lokalnego oraz wzmocnienia funkcji turystycznej terenów zielonych. W ramach LPR wyodrębniono następujące obszary przeznaczone do

- 24 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin rewitalizacji: 1. strefa centralna - funkcje publiczne dla mieszkańców, 2. strefa mieszkalno-noclegowa dla celów turystyki, w tym obszary leśne i dąb Bartek. Działania zrealizowane w ramach OP6 RPOWŚ 2007-2013 zaspokoiły potrzeby rewitalizacyjne w ramach strefy centralnej. Łącznie w ujęciu finansowym interwencje w ramach działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013 pokryły 65% zapotrzebowania określonego w LPR. Pozostałe inwestycje zostały zrealizowane w ramach PROW i RPOWŚ np. projekt „Budowa drogi gminnej w ciągu ul. Dęba Bartka i ul. Bartkowe Wzgórze, gm. Zagnańsk: zrealizowany w ramach działania 3.2 RPOWŚ 2007-2013 i „Renowacja nawy głównej Kościoła p.w. św. Rozalii i św. Marcina w Zagnańsku wraz z bocznymi ołtarzami”, projekt zrealizowany w ramach działania 5.3 RPOWŚ 2007-2013. Zadania zaplanowane do realizacji w ramach LPR zostały wdrożone w znacznym stopniu. 4.2 Diagnoza stanu rewitalizacji miast i gmin leżących w północnej części regionu

Beneficjentami działania 6.1 RPOWŚ 2007-2013 były następujące miasta północnej części regionu: Końskie, Starachowice, Skarżysko-Kamienna, Ostrowiec Świętokrzyski,. W ramach działania 6.2 wsparcie otrzymały następujące gminy: Radoszyce, Stąporków (powiat konecki), Skarżysko-Kościelne, Suchedniów, Bliżyn (powiat skarżyski), Mniów, Wąchock (powiat starachowicki) oraz Kunów, Bodzechów, Waśniów, Ćmielów (powiat ostrowiecki) i Ożarów (powiat opatowski).

Powiat konecki

W miastach i gminach będących beneficjentami OP6 generalnie zaobserwowano w omawianym okresie stagnację rozwojową. W latach 2007-2014 nastąpił lekki – 2,5% – spadek liczby ludności. W mieście Końskie odnotowano ponad 4% spadek liczby pracujących na 1000 osób, podczas gdy w pozostałych miejscowościach odnotowano lekką tendencję wzrostową. Dane te wskazują na niską rolę Końskich jako bieguna lokalnego rynku pracy i motoru rozwoju. W omawianym okresie we wszystkich przedmiotowych lokalizacjach odnotowano spadek przyrostu naturalnego. Najsilniejszy spadek wystąpił w miejscowości Stąporków. Miejscowości te charakteryzują się ujemnym saldem migracji. Największa dynamika ujemnego salda migracji odnotowywana jest w mieście Końskie. W omawianym okresie można odnotować niewielki wzrost zasobów mieszkaniowych w Końskich i Radoszycach (odpowiednio 8% i 4%). Łącznie oddano do użytkowania w Końskich, Radoszycach i Stąporkowie 723 nowe mieszkania, co stanowi około 72% wszystkich nowych mieszkań w powiecie koneckim. W ewaluowanym okresie w miastach tych nie powstał jednak ani jeden żłobek. Zasoby infrastruktury edukacyjnej, kulturalnej i zdrowotnej pozostały bez zmian.

Statystyki lokalne wskazują na zmniejszenie się stopnia aktywności gospodarczej mieszkańców obszaru. Co prawda spadła stopa bezrobocia w skali całego powiatu (o 13%), niemniej jednak w Końskich i Stąporkowie zmniejszyła się liczba podmiotów gospodarczych. Niewielki wzrost liczby przedsiębiorstw w omawianym okresie odnotowano w Radoszycach. Należy przy tym podkreślić dużą fluktuację i słabą przeżywalność przedsiębiorstw sektora MŚP powiatu koneckiego w przedmiotowych lokalizacjach przy wzroście liczby przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 50 osób (w Końskich o 16%, w pozostałych lokalizacjach o ok. 8%). Tendencja ta wpłynęła na ponad 70% wzrost nakładów przedsiębiorstw w skali całego powiatu.

Okolica ta boryka się w ewaluowanym okresie z dużymi problemami środowiskowymi. Emisja zanieczyszczeń pyłowych wzrosła blisko 14%, podczas gdy emisja zanieczyszczeń gazowych wzrosła ponad dwukrotnie. W mieście Końskie nastąpiła niekorzystna dynamika pojemności oczyszczanych

- 25 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin ścieków. Problemy środowiskowe stanowią jedno z głównych wyzwań rozwojowych tego obszaru. W lokalizacjach objętych wsparciem w ramach OP6 wzrosła w omawianym okresie liczba organizacji pozarządowych, zwiększyła się także aktywność społeczna ludności mierzona frekwencją w wyborach samorządowych i krajowych.

W mieście Końskie zidentyfikowano na obszarach poddanych rewitalizacji występowanie następujących problemów: słabe powiązania kooperacyjne z innymi ośrodkami przemysłowymi, brak zagospodarowania i wykorzystania na cele rekreacyjno-wypoczynkowe istniejących zbiorników wodnych, słabo rozwinięta baza hotelowo-gastronomiczna, obciążenie niektórych ulic jednocześnie ruchem tranzytowym i lokalnym, niedostateczny stopień skanalizowania miasta, pojawienie się dzikich wysypisk.

Podejmowane w okresie objętym ewaluacja działania rewitalizacyjne miały na celu:

1. Wykorzystanie lokalnego potencjału turystycznego, kulturowego, historycznego i przyrodniczego.

2. Poprawę estetyki przestrzeni centrum miasta.

3. Poprawę funkcjonalności struktury ruchu kołowego, ruchu pieszego i estetyki przestrzeni publicznych.

4. Przebudowę i remonty publicznej infrastruktury związanej z rozwojem funkcji turystycznych, rekreacyjnych, kulturalnych i sportowych połączonych z działalnością gospodarczą.

5. Modernizację przestrzeni publicznej umożliwiającej rozwój przedsiębiorczości - Targowica Miejska.

W ramach LPR dla miasta Końskie wyodrębniono następujące obszary do rewitalizacji: 1. Rewitalizacja Rynku wraz z przyległymi do niego ulicami, 2. Odnowa obiektów zabytkowych w Parku Miejskim, 4. Zagospodarowanie terenu wokół stawów na Browarach, 5. Modernizacja ul. Zielonej, 6. Odtworzenie Targowicy Miejskiej w centrum miasta. W ramach projektu działania 6.1 RPOWŚ 2007-2013 prowadzono prace związane z przebudową rynku i Parku Miejskiego (Obszar 1, 2 i 5, 6). W ujęciu finansowym interwencje działania 6.1 RPOWŚ 2007-2013 zrealizowały 45% zakładanego zakresu inwestycyjnego. Pozostałe inwestycje zakładane w LPR nie zostały do końca zrealizowane w okresie objętym ewaluacją. Stan rewitalizacji w mieście Końskie należy uznać za zaawansowany, ale nie za zakończony.

Działania podejmowane na rewitalizowanych obszarach Radoszyc odpowiadały na następujące problemy:  rozproszony charakter oraz zły stan zabudowy w gminie,  pogarszający się stan infrastruktury drogowej oraz wyeksploatowana infrastruktura komunikacyjna,  niewystarczający poziom infrastruktury technicznej,  niewystarczające wykorzystanie potencjału związanego ze stanowiskami archeologicznymi rozsianymi na terenie całej Gminy (brak infrastruktury turystycznej),  duży stopień degradacji estetycznej i technicznej ośrodka gminnego,  niski poziom atrakcyjności przestrzeni publicznej dla potrzeb mieszkańców i turystów,  brak zagospodarowania terenów przyrodniczych atrakcyjnych turystycznie,

- 26 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin  brak zagospodarowania turystycznego stanowisk archeologicznych,  duży stopień degradacji estetycznej niektórych obszarów rolniczych,  niezagospodarowane tereny nieużytków,  spadek liczby ludności na terenie Gminy,  migracja młodych i wykształconych mieszkańców z Gminy do ośrodków miejskich,  wzrost zagrożenia patologiami społecznymi (groźba wykluczenia społecznego części społeczeństwa),  niewystarczający poziom opieki zdrowotnej w Gminie,  rosnąca liczba rodzin korzystających z pomocy Ośrodka Pomocy Społecznej,  wysoki poziom bezrobocia.

W ramach LPR dla gminy i miejscowości Radoszyce wyodrębniono następujące obszary przeznaczone do rewitalizacji: 1. Rewitalizacja rynku, rozbudowa oczyszczalni ścieków, 2. Rozbudowa obiektu sportowo-rekreacyjnego „na Lasku”, inne modernizacje obiektów publicznych. W działaniu 6.2 RPOWŚ 2007-2013 zrealizowano zadania przeznaczone dla pierwszego obszaru rewitalizacji w ograniczonym zakresie – w ujęciu finansowym wdrożono 5% założonych inwestycji. W okresie objętym ewaluacją zrealizowano również w szczątkowym zakresie drugi obszar rewitalizacji. Stan rewitalizacji w miejscowości Radoszyce należy uznać za częściowo zrealizowany.

Działania prowadzone na obszarze rewitalizowanym w gminie Stąporków miały na celu:

 Przywrócenie rangi Stąporkowa jako prężnego ośrodka przemysłowego;

 Zapewnienie zasobności mieszkańców gminy;

 Wszechstronny rozwój ekonomiczny gminy, z zachowaniem zasad ochrony środowiska;

 Zwiększenie atrakcyjności gminy w celu zatrzymania migracji młodych ludzi;

 Zapewnienie miejsc pracy mieszkańcom gminy;

 Stworzenie środowiska przyjaznego dla mieszkańców i podniesienie poziomu życia do przeciętnego poziomu europejskiego oraz zapewnienie stałego, zrównoważonego rozwoju gospodarczego opartego na solidnej bazie inwestycyjnej;

 Rozwój miasta w dziedzinie kultury i oświaty.

Realizowane działania miały przyczynić się do zmodernizowania infrastruktury kulturalno- oświatowej, rekultywacji składowiska odpadów, zmodernizowania infrastruktury drogowej, renowacji przestrzeni publicznej.

W ramach LPR wyodrębniono następujące obszary przeznaczone do rewitalizacji: 1. Centrum kulturalne: Teren ograniczony ulicami: Staszica , Odlewniczej, Norwida, 2. Rekultywacja składowiska odpadów komunalnych, południowa część miasta, 3. Zagospodarowanie rynku w Odrowążu, 4. Osiedle dr Anki. W ramach dwóch projektów realizowanych w Działaniu 6.2 wdrożono większość zaplanowanych inwestycji z obszaru 1 i obszaru 4. W ujęciu finansowym RPOWŚ 2007-2013 przyczyniło się w 44% do realizacji zakładanych zadań. Pozostałe zadania zostały zrealizowane w ramach środków PROW i środków RPOWŚ 2007-2013 poza OP6, np. poprzez projekty: „Rekultywacja składowiska odpadów komunalnych”, „Budowa infrastruktury technicznej przy osiedlu dr Anki i przyległych w Stąporkowie”.

- 27 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin Powiat skarżyski

W powiecie skarżyskim w lokalizacjach objętych wsparciem w OP6 RPOWŚ 2007-2013 można zaobserwować w omawianym okresie spadek zagęszczenia ludności i depopulację obszaru z wyjątkiem gminy Skarżysko-Kościelne. W ewaluowanym okresie w miastach i miejscowościach, w których przeprowadzono działania rewitalizacyjne następował spadek liczby ludności. Wzrastała dynamika ujemnego przyrostu naturalnego we wszystkich miejscowościach obszaru z wyjątkiem Bliżyna, w którym ujemny przyrost naturalny wykazuje stagnację. W omawianym okresie w przedmiotowych lokalizacjach odnotowano ujemne saldo migracji.

Zasób mieszkaniowy w miastach i miejscowościach, w których przeprowadzono działania rewitalizacyjne w ewaluowanym okresie zwiększył się nieznacznie (średnio o 3%). Łącznie oddano do użytkowania 957 mieszkań.. Infrastruktura społeczna pozostała bez zmian w omawianym okresie. Można odnotować wzrost liczby żłobków w Bliżynie i spadek liczby bibliotek w Suchedniowie.

Sytuacja gospodarcza miast i miejscowości objętych wsparciem w OP6 RPOWŚ 2007-2013 wykazuje tendencje spadku liczby pracujących w Skarżysku Kamiennej i Suchedniowie oraz wzrostu liczby osób pracujących w Bliżynie i Skarżysku Kościelnym. W skali całego powiatu nastąpił wzrost stopy bezrobocia rejestrowanego o 8%, Sytuacja ta jednak jest dynamiczna biorąc pod uwagę, iż rok później w 2014 roku można odnotować spadek bezrobocia o 4% w stosunku do 2007 roku. W Skarżysku - Kamiennej odnotować należy spadek liczby przedsiębiorstw, wzrost aktywności gospodarczej odnotowano przy tym w Suchedniowe, Bliżynie i Skarżysku Kościelnym (w tej ostatniej lokalizacji o 50%). W lokalizacjach tych należy jednak podkreślić spadek liczby przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 50 osób. W skali powiatu nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw spadły o 11%.

W ewaluowanym okresie wzrósł stan czystości środowiska w przedmiotowych lokalizacjach. Spadła emisja zanieczyszczeń pyłowych, gazowych, wzrosła pojemność oczyszczanych ścieków. Poprawiła się dostępność infrastruktury technicznej.

Aktywność społeczna wykazuje tendencję stagnacyjną jeśli chodzi o liczbę czynnych organizacji pozarządowych. Wzrosła frekwencja w wyborach samorządowych i krajowych.

W ramach dokumentu programowego LPR zdiagnozowano następujące problemy na rewitalizowanych obszarach miasta Skarżysko-Kamienna: wysokie bezrobocie, emigracja młodych ludzi, brak typowego centrum miasta, nieuregulowany stan prawny terenów, słaba baza hotelowo- turystyczna, mała dynamika wzrostu gospodarczego, pauperyzacja społeczeństwa, mały przyrost naturalny i starzenie się społeczeństwa, wzrost bezrobocia. Działania prowadzone w ramach LPR miały na celu zwiększenie dostępności obiektów sportowych, poprawę lokalnej komunikacji, poprawę stanu nawierzchni ulic i chodników, modernizację infrastruktury technicznej, rewaloryzację obiektów dziedzictwa kulturowego, podniesienie atrakcyjności turystycznej obszaru. W ramach LPR wyodrębniono następujące obszary przeznaczone do rewitalizacji: 1. Wzrost atrakcyjności turystycznej zbiornika Rejów w Skarżysku-Kamiennej, 2. Rewitalizacja terenów po-przemysłowych w Skarżysku-Kamiennej, 3. Budowa i modernizacja infrastruktury rekreacyjnej i turystycznej w dzielnicach rewitalizowanych, 4. Zachowanie dziedzictwa kulturowego w dzielnicach rewitalizowanych, 5. Poprawa lokalnej infrastruktury społecznej oraz estetyki otoczenia w dzielnicach rewitalizowanych, 6. Przebudowa i adaptacja biurowca Skarżyskiej Strefy Gospodarczej Sp. z o. o. w celu stworzenia Inkubatora Przedsiębiorczości. W ramach działania 6.1 RPOWŚ 2007-2013 zadania

- 28 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin te zrealizowano w ograniczonym zakresie – w ujęciu finansowym wdrożono zaledwie 7% planowanych inwestycji, głównie w ramach obszaru 2, 4, 5. Środki RPOWŚ z pozostałych osi priorytetowych pozwoliły na wdrożenie części zadań w ramach obszaru 6, np. poprzez projekt 2.4. „Kompleksowe przygotowanie terenów pod inwestycje w Skarżysku-Kamiennej”. Inwestycje zaplanowane do realizacji w ramach obszaru nr 3 i obszaru nr 4 zostały w części wdrożone poprzez projekty działania 5.3 „Rozbudowa i przebudowa Miejskiego Centrum Kultury w Skarżysku-Kamiennej - Etap I”, Budowa hali sportowej przy I Liceum Ogólnokształcącym im. Juliusza Słowackiego w Skarżysku-Kamiennej”, „Modernizacja i rozbudowa skarżyskiego Centrum Obsługi Ruchu Turystycznego "Ostra Brama". Stan rewitalizacji w mieście Skarżysko-Kamienna należy uznać za częściowo zakończony.

Działania rewitalizacyjne zaplanowane do realizacji w miejscowości Bliżyn odpowiadały na następujące potrzeby: rozwój gospodarczy Bliżyna (tworzenie nowych miejsc pracy, rozpowszechnianie aktywności gospodarczej), rozwój społeczny Bliżyna (zapobieganie patologiom społecznym: przestępczości, marginalizacji, wykluczeniom, rozwijanie funkcji rekreacyjnych i integrujących poprzez np. powstanie nowych obiektów), rozwój infrastrukturalno – przestrzenny Bliżyna (zachowanie dziedzictwa kulturowego przez remonty, modernizację i konserwację zabytkowych obiektów i przestrzeni publicznej oraz poprawę środowiska naturalnego),wykreowanie miejscowości Bliżyn jako miejsca atrakcyjnego do zamieszkania, poprawę estetyki przestrzeni miejscowości Bliżyn. Miały one w swych założeniach odpowiadać na problemy wysokiego bezrobocia, postępującej depopulacji obszaru, niskiej dynamiki rozwoju gospodarczego. W ramach LPR wyodrębniono następujące obszary przeznaczone do rewitalizacji: 1. Wykonanie remontu elewacji budynku i zagospodarowanie terenu wokół Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w Bliżynie (remont chodników, utworzenie nowych miejsc parkingowych, przeróbka ogrodzenia, poszerzenie wjazdu), 2. Budowa dojścia i dojazdu oraz oświetlenia do Gminnego Ośrodka Kultury i osiedla mieszkaniowego utwardzenie miejsc parkingowych przy GOK i przy blokach), 3.Wykonanie remontu elewacji i zmiana konstrukcji dachu budynku oraz zagospodarowanie terenu wokół OSP (utwardzenie terenu, miejsca parkingowe, remont ogrodzenia), 4. Budowa dwóch placów zabaw, 5. Budowa kompleksu boisk sportowych przy Zespole Szkół w Bliżynie, 6. Zagospodarowanie terenu parku podworskiego w pobliżu Gminnego Ośrodka Kultury w Bliżynie i osiedla mieszkaniowego (alejki, muszla koncertowa, tereny rekreacyjne, zieleń), 7.Budowa parkingu przy kościele św. Ludwika wraz z zagospodarowaniem zieleni i budową oświetlenia, 8. Urządzenie terenów zielonych, budowa i remont oświetlenia, remont nawierzchni chodników i dróg w centrum, 9. Zagospodarowanie terenów podworskich będących obecnie własnością prywatną, 10. Zagospodarowanie terenu przy budynkach Zespołu Szkół w Bliżynie (remont chodników, utwardzenie parkingu, urządzenie terenów zielonych). W ramach działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013 zrealizowano w ujęciu finansowym 21% zaplanowanych inwestycji. Pozostałe zadania były wdrażane ze środków PROW 2007-2013, np. poprzez projekty 1. „Rewitalizacja obiektów zabytkowych w Bliżynie”, 2. „Zagospodarowanie przestrzeni publicznej - centrum wsi Bliżyn”. Stan rewitalizacji należy ocenić jako zakończony.

W miejscowości Skarżysko-Kościelne na obszarze zaplanowanym do rewitalizacji odnotowano występowanie potrzeb związanych z uporządkowaniem przestrzeni publicznej, koniecznością poprawy standardu życia mieszkańców, wielofunkcyjnego rozwoju gospodarczego. Na rewitalizowanym obszarze zdiagnozowano ponadto wysoki poziom bezrobocia, ubóstwa oraz niską

- 29 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin aktywność gospodarczą mieszkańców. W dokumencie programowym LPR skierowano do rewitalizacji centrum miejscowości. W ramach działania 6.2 RPOWŚ zrealizowano 45% inwestycji w ujęciu finansowym. W działaniu 5.3 RPOWŚ 2007 – 2013 wdrożono komplementarny projekt „Renowacja XVII wiecznego barokowego kościoła parafialnego p. w. Św. Trójcy w Skarżysku Kościelnym”. Stan rewitalizacji w miejscowości Skarżysko-Kościelne należy uznać za częściowo zakończony.

Działania zaplanowane do realizacji na obszarze rewitalizowanym w miejscowości Suchedniów miały na celu ożywienie społeczno-gospodarcze rewitalizowanego obszaru, poprawę jakości życia mieszkańców, rozwój rekreacji i turystyki w oparciu o zasoby miasta. Cele te miały być osiągane poprzez: wzrost estetyki miasta – uporządkowanie przestrzenne i nadanie terenom odpowiednich funkcji, uporządkowanie terenów poprzemysłowych, wyznaczenie im nowych funkcji, promocję miasta i gminy, renowację budynków mieszkalnych, modernizację budynków i linii produkcyjnych zakładów przemysłowych. Rewitalizacja miała odpowiedzieć na problem niskiej atrakcyjności przestrzeni publicznej dla mieszkańców i turystów, degradację estetyczną centrum miasta (zaniedbane budynki i otoczenie), niewłaściwe wykorzystanie funkcji centrum miasta jako miejsca usługowo-handlowego (z dostępnością obiektów infrastruktury społecznej), istnienie barier architektonicznych dla niepełnosprawnych, zaniedbanie i degradację tkanki mieszkaniowej oraz lokalnej przestrzeni publicznej . W dokumencie programowym LPR wskazano następujące obszary przeznaczone do rewitalizacji: 1. Zagospodarowanie centrum miasta, 2. Zorganizowanie targowicy miejskiej, 3. Przebudowa ulic w Suchedniowie, 4. Budowa kolektora sanitarnego od ul. Sportowej do ul. Bugaj w Suchedniowie, 5. Poprawa infrastruktury kulturalnej Suchedniowskiego Ośrodka Kultury „Kuźnica” w Suchedniowie, 6. Modernizacja Samorządowej Szkoły Podstawowej Nr 1 w Suchedniowie, 7.inna podstawówka, 8. gimnazjum, 9. Wprowadzenie monitoringu wizyjnego w szkołach na obszarze rewitalizowanym, 10. monitoring wizyjny w okolicy, 11. Poprawa funkcjonalności i dostosowanie do wymogów UE budynku Niepublicznego Zakład Opieki Zdrowotnej „PROMYK” Sp. z o.o., 12. Poprawa funkcjonalności budynku i estetyki wokół Banku Spółdzielczego w Suchedniowie. Projekt realizowany w Działaniu 6.2 RPOWŚ 2007-2013 zapewnił, w ujęciu finansowym, wdrożenie zaledwie 5% zakładanych inwestycji. Należy jednak nadmienić, że w ramach środków PROW 2007-2013 oraz pozostałych osi priorytetowych RPOWŚ zakończono większość zakładanych w LPR inwestycji, np. poprzez projekt „"Dom Kultury w Suchedniowie - przebudowa i rozbudowa, poprawa infrastruktury kulturalnej Suchedniowskiego Ośrodka Kultury "Kuźnica" w Suchedniowie”, „Zagospodarowanie terenu parku wraz z promenadą, odmulenie zbiornika reakcyjnego w Suchedniowie, "Most ku przyszłości - trasa spacerowa wokół Zalewu", "Budowa kolektora A sanitarnego od ul. Bugaj do ul. Sportowej w Suchedniowie", „Budowa ulic i infrastruktury osiedla JASNA I i JASNA II w Suchedniowie”.

Powiat starachowicki

W ewaluowanym okresie w miastach i miejscowościach powiatu starachowickiego, objętych wsparciem w ramach OP6 RPOWŚ 2007-2013 można odnotować następujące tendencje: 1. Stagnację demograficzną. W mieście Starachowice odnotowano nawet 4,5% spadek liczby ludności w ewaluowanym okresie. 2. Postępującą dynamikę ujemnego przyrostu naturalnego przy ujemnym saldzie migracji. 3. Niewielki, średnio 2% wzrost zasobu mieszkaniowego. Łącznie na obszarze objętym rewitalizacją w powiecie starachowickim oddano w latach 2007-2014 648 nowych mieszkań

- 30 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin co stanowi 61% wszystkich mieszkań oddanych do użytkowania w powiecie. Znacząco poprawił się w Mircu i Wąchocku stan infrastruktury technicznej. 4. Stan infrastruktury społecznej pozostał bez zmian. W przedmiotowych lokalizacjach nie powstał ani jeden żłobek przy całkowitym braku żłobków. 5. Należy podkreślić uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej w miejscowości Mirzec, wzrost liczby osób korzystających z oczyszczalni ścieków i wzrost pojemności oczyszczanych ścieków. W Starachowicach i Wąchocku również odnotowano niewielki wzrost tych wskaźników. W skali całego powiatu spadła emisja zanieczyszczeń pyłowych przy wzroście emisji zanieczyszczeń gazowych. 6. Liczba pracujących zwiększyła się nieznacznie w miejscowości Mirzec i miejscowości Wąchock, przy spadku liczby pracujących w Starachowicach o 4%. Stopa bezrobocia zwiększyła się w latach 2007-2014 z 14% do 14,8%. 7. W latach 2007-2013 nastąpił znaczący spadek turystów na terenie całego obszaru. 8. Liczba podmiotów gospodarczych zwiększyła się w miejscowościach Mirzec i Wąchock (odpowiednio 20% i 12%), spadła zaś o 4% w stosunku do 2007 roku w miejscowości Starachowice. Powstawały głównie małe firmy usługowo-handlowe przy 10% spadku w mieście Mirzec i 50% spadku w mieście Wąchock liczby firm zatrudniających powyżej 50 osób, co spowodowało blisko 60% spadek nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw w ewaluowanym okresie. 9. Wzrosła aktywność społeczna mierzona frekwencją w wyborach. Spadła liczba czynnych organizacji pozarządowych.

W mieście Starachowice prowadzono działania rewitalizacyjne związane z następującymi problemami: 1. bezrobociem, 2. ubóstwem, 3. przestępczością, 4. niską przedsiębiorczością mieszkańców, 5. degradacją techniczną budynków i infrastruktury, 6. zanieczyszczeniem środowiska naturalnego, 7. małą atrakcyjnością ekonomiczną terenów, 8. koniecznością rekonwersji terenu (ze względu na słabość socjalną i ekonomiczną), 9. nieodpowiednim zagospodarowaniem przestrzennym terenów (osiedli), 10. dewastacją podstawowej sieci komunalnej, 11. brakiem ładu przestrzennego wokół nieruchomości, 12. stanem kryzysowym obszarów poprzemysłowych i specyficznych obszarów miejskich, 13. niezagospodarowaniem terenów mających potencjał społeczny, ekonomiczny i przestrzenny.

Generalnym problemem miasta był brak ładu architektonicznego, zniszczone ulice, przewaga funkcji mieszkaniowej, miejsc postojowych i miejsc handlu, brak strefy rekreacyjnej.

W dokumencie programowym LPR określono następujące obszary przeznaczone do rewitalizacji: 1. Powierzchnie wokół kąpieliska „Piachy”, 2. Powierzchnia wokół zalewu „Lubianka”, 3. Teren poprzemysłowy wchodzący w skład SSE „Starachowice”, 4. Teren wokół placu targowego „Manhatan”, 5. Powierzchnie wokół zalewu „Pasternik” wzdłuż tzw. „ciągu wielkopiecowego”,

- 31 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin 6. Tereny poprzemysłowe Osiedla Szlakowisko wraz z obszarami Parku Miejskiego, 7. Osiedla mieszkaniowe, „Wierzbnik”. W ramach działania 6.1 RPOWŚ 2007-2013 przeprowadzono dwa projekty, jeden horyzontalny „Poprawa jakości i bezpieczeństwa systemu komunikacyjnego Miasta Starachowice poprzez rozwój infrastruktury komunikacji publicznej”, drugi zaś odnoszący się do obszaru rewitalizacji „Wierzbnik”. Łącznie w ujęciu finansowym wdrożono 45% zakładanych zadań. W rewitalizacji, poza OP6 RPOWŚ w mieście zrealizowano jeszcze projekt „Monitoring wizyjny na terenie miasta Starachowice”, „Budowa miejskiej hali targowej przy ul. Armii Krajowej w Starachowicach”. Skala zrealizowanych zadań nie przekracza jednak 60% inwestycji zaplanowanych na lata 2007-2013. Stan rewitalizacji w mieście należy uznać za zaawansowany w umiarkowanym stopniu.

W miejscowości Mirzec, leżącej na terenie powiatu starachowickiego odnotowano występowanie następujących problemów na obszarach przeznaczonych do rewitalizacji:

1. Niszczenie otoczenia w szczególności na obszarach o wartościach kulturowych;

2. Zły stan techniczny obiektów infrastrukturalnych w szczególności o wartościach historycznych;

3. Wysoki wskaźnik dysfunkcji społecznych jak ubóstwo, przestępczość, ukryte bezrobocie w tym niestabilne trendy demograficzne;

4. Degradacja i niska funkcjonalność obiektów użyteczności publicznej;

5. Zła sytuacja w dziedzinie zaspokajania potrzeb kulturalnych i społecznych;

6. Słaba sieć sportowo- rekreacyjna z elementami turystyki;

7. Niski poziom aktywności gospodarczej zamieszkującej teren ludności;

8. Brak estetyki i funkcjonalności przestrzeni publicznej;

9. Zanieczyszczenie środowiska naturalnego.

Działania rewitalizacyjne prowadzone w miejscowości Mirzec miały w swoim założeniu realizować następujące cele: ożywienie pustych przestrzeni poprzez nadanie im nowych funkcji w harmonii z otoczeniem i środowiskiem przyrodniczym, poprawę funkcjonalności ruchu kołowego, pieszego i estetyki przestrzeni publicznej, podniesienie atrakcyjności turystycznej miejscowości m.in. poprzez zwiększenie placów rekreacji i wypoczynku na terenach ogólnodostępnych jak też poszerzenie infrastruktury kultury, włączenie społeczne w procesy rozwojowe możliwie jak największej liczby mieszkańców w tym aktywizacja ludzi młodych i marginalizowanych grup społecznych, zwiększenie bezpieczeństwa publicznego na terenach poddanych rewitalizacji, tworzenie nowych miejsc pracy. W ramach LPR wyodrębniono następujące obszary przeznaczone do rewitalizacji: Obszar A. Obszar rewitalizacji przestrzeni publicznej zielonych terenów otwartych, 2. Obszar rewitalizacji terenów rekreacyjno-kulturalnych, 3. Tereny Ośrodka Zdrowia, 4. Obszar wypoczynku i rekreacji dziecięcej, Obszar B. 1. Obszar za gimnazjum i szkołą podstawową, 1.1. Teren tzw. stawu dla wędkarzy, 2. Obszar kościelnych zabytków historycznych, 3 Obszar przedwojennych obiektów usług publicznych wraz z figurką św. Jana Nepomucena, Obszar C. Specyficzne tereny centrum 1. Budynek dawnego przedszkola wraz z przyległym terenem, 2. Obszar wokół pętli autobusowej, 3. Tereny GS „Samopomoc Chłopska” przy drodze do Skarżyska, 4. Przyrodnicze tereny części „Starej Wsi”. W Działaniu 6.2 RPOWŚ 2007-2013 zrealizowano zadania obszaru C i część zadań obszaru A.

- 32 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin W ujęciu finansowym wsparcie uzyskane w ramach OP6 RPOWŚ 2007-2013 zaspokoiło 45% zoperacjonalizowanych potrzeb. W ramach działania 5.2 zrealizowano projekt zaplanowany w LPR „Budowa Przedszkola Publicznego w Mircu z jednym oddziałem dla dzieci niepełnosprawnych, niezbędną infrastrukturą, parkingami oraz placami zabaw, boiskami i górką saneczkową”. Stan rewitalizacji w miejscowości Mirzec należy uznać za zaawansowany.

W miejscowości Wąchock wybrany obszar charakteryzowała wyraźna potrzeba rewitalizacji wynikająca z istniejącego, na nim deficytu prac remontowych i związanego z nim wysokiego stopnia degradacji starej zabudowy, między innymi w postaci zaawansowanego zużycia technicznego i zestarzenia funkcjonalnego obiektów i infrastruktury. Celem działań rewitalizacyjnych w ewaluowanym okresie była poprawa estetyki przestrzeni, podniesienie atrakcyjności centrum miasta, wykreowanie miejsca atrakcyjnego do zamieszkania, stworzenie mechanizmu zachęt do inwestowania w nowe i istniejące w otoczeniu obiekty oraz przyciągnięcie mieszkańców miejscowości i okolic do spędzania wolnego czasu, co w dłuższej perspektywie miało przyczynić się do dyfuzji zainicjowanych procesów na tereny przyległe. W ramach LPR przeznaczono do rewitalizacji następujące tereny: Podobszar „ Teren przed klasztorem o.o. Cystersów”, Podobszar „Tereny rolne – OGRODY”, Podobszar „Tereny wokół zalewu i nad rzeką Kamienną”. W projekcie realizowanym w ramach działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013 wdrażano zadania ze wszystkich trzech obszarów. W ujęciu finansowym zakończono 22% zaplanowanych inwestycji. W ewaluowanym okresie zrealizowano także komplementarny projekt „Odbudowa zbiornika retencyjnego na rzece Kamiennej w miejscowości Wąchock Gmina Wąchock.”. W ramach działania 5.2 RPOWŚ zrealizowano projekt „Budowa hali sportowej przy Gimnazjum Publicznym w miejscowości Wąchock gm. Wąchock wraz z zagospodarowaniem jej otoczenia”. Stan rewitalizacji w miejscowości Wąchock należy uznać za zaawansowany.

Powiat ostrowiecki

W ewaluowanym okresie w miastach i miejscowościach objętych wsparciem w powiecie ostrowieckim odnotowano następujące tendencje: 1. Stagnację demograficzną. Jedynie w miejscowości Kunów można zauważyć 2,2% wzrost liczby ludności. 2. Postępującą dynamikę ujemnego przyrostu naturalnego przy ujemnym saldzie migracji we wszystkich lokalizacjach z wyjątkiem Kunowa i Bodzechowa. 3. Stagnację zasobu mieszkaniowego. W mieście Ćmielów wystąpił 2% ubytek zasobu mieszkaniowego. Łącznie na obszarze objętym rewitalizacją w powiecie ostrowieckim oddano w latach 2007-2013 1236 nowych mieszkań co stanowi 97,5% wszystkich mieszkań oddanych do użytkowania w powiecie. Stan infrastruktury technicznej uległ znaczącej poprawie w miejscowości Kunów i Waśniów. 4. Stan infrastruktury społecznej pozostał bez większych zmian w większości lokalizacji. W miejscowości Kunów i w mieście Ćmielów zmniejszyła się liczba przedszkoli i szkół podstawowych. W miejscowości Waśniów zmniejszyła się liczba bibliotek. W przedmiotowych lokalizacjach nie powstał ani jeden żłobek przy całkowitym braku żłobków. 5. Należy podkreślić uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej w miejscowościach Bodzechów, Ćmielów, Waśniów, wzrost liczby osób korzystających z oczyszczalni ścieków

- 33 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin w tej miejscowości i wzrost pojemności oczyszczanych ścieków. W skali całego powiatu nieznacznie spadła emisja zanieczyszczeń pyłowych i emisja zanieczyszczeń gazowych. 6. Liczba pracujących zwiększyła się znacznie w miejscowościach Kunów, Ćmielów i Bodzechów (odpowiednio 64%, 21% i 17%), przy spadku liczby pracujących w Ostrowcu Świętokrzyskim o 18%. Stopa bezrobocia zmniejszyła się nieznacznie w latach 2007-2014 z 19,4% do 19%. 7. W omawianym okresie nastąpił wzrost liczby turystów w Bodzechowie i Ostrowcu Świętokrzyskim. 8. Liczba podmiotów gospodarczych zwiększyła się w miejscowościach Kunów, Waśniów, Bodzechów (odpowiednio 18%, 13% i 7%), spadła zaś w mieście Ostrowiec Świętokrzyski i Ćmielowie. Liczba przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 50 osób wzrosła w Ostrowcu Świętokrzyskim i Kunowie, spadła zaś w pozostałych miejscowościach powiatu co spowodowało blisko 90% spadek nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw w ewaluowanym okresie w skali całego powiatu. 9. Wzrosła aktywność społeczna mierzona frekwencją w wyborach. Liczba czynnych organizacji pozarządowych koncentruje się w Ostrowcu Świętokrzyskim.

Działania rewitalizacyjne w Ostrowcu Świętokrzyskim odpowiadały na następujące problemy:  Postępujące ubożenie społeczeństwa;  Starzenie się społeczeństwa;  Bariery architektoniczne utrudniające poruszanie się osobom niepełnosprawnym;  Mała ilość zagospodarowanych miejsc wypoczynkowo – rekreacyjnych;  Park miejski nie w pełni przystosowany do celów rekreacyjnych i kulturalnych;  Uboga oferta masowych imprez kulturalnych i sportowo - rekreacyjnych;  Rozszerzanie się narkomani i alkoholizmu wśród dzieci i młodzieży;  Niewykorzystane możliwości zagospodarowania czasu wolnego dzieci i młodzieży;  „ucieczka” wykształconej młodzieży – małe perspektywy rozwoju społeczno-zawodowego w Ostrowcu Świętokrzyskim;  Mała ilość aktywnych organizacji pozarządowych w stosunku do ich ogólnej liczby;  Nie w pełni rozwinięty system kanalizacyjny;  Wymagający poprawy układ komunikacyjny;  Zdegradowana tkanka mieszkaniowa  Braki w urządzeniu infrastruktury drogowej;  Brak średniej klasy bazy turystyczno-noclegowej;  Zagrożenie wzrostem poziomu hałasu.

W dokumencie programowym LPR wyodrębniono następujące obszary przeznaczone do rewitalizacji: 1. Uzupełnienie funkcji kulturalnorekreacyjnych w ramach rewitalizacji obszaru Śródmieścia Miasta Ostrowca, 2. Kompleksowa odbudowa tkanki staromiejskiej w Rynku z zachowaniem dziedzictwa – Walorów historycznych, 3. Ulica Kościelna -pamięć i tożsamość Świętokrzyskiego, 4. Budowa Ostrowieckiego Browaru Kultury 5. Rozbudowa bazy sportowo rekreacyjnej, 6. Przebudowa i rozbudowa systemu oświetlenia ulicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim-. W projekcie realizowanym w Działaniu 6.1 RPOWŚ 2007-2013 wdrażano zadania z obszaru 1, 2 i 6. Łącznie w ujęciu finansowym zrealizowano 30% zadań obszaru. W latach 2007-2013 większość pozostałych zadań zaplanowanych

- 34 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin w LPR została zrealizowana ze środków własnych oraz środków RPOWŚ 2007-2013 poza OP6, m.in. w ramach projektów OP 5 „Renowacja i konserwacja zabytkowego Kościoła pod wezwaniem Świętego Stanisława Biskupa i Męczennika w Ostrowcu Świętokrzyskim - Denkowie”, ” Gimnazjum na miarę XXI wieku - modernizacja Publicznego Gimnazjum Nr 3 w Ostrowcu Świętokrzyskim”. Rozpoczęto także realizację zadania z obszaru 4 Ostrowiecki Browar Kultury w partnerstwie publiczno-prywatnym. Stan rewitalizacji w mieście Ostrowiec Świętokrzyski należy uznać za zakończony w przeważającym stopniu.

W miejscowości Kunów odnotowano występowanie następujących problemów, na które odpowiadać miały działania rewitalizacyjne przeprowadzone w okresie objętym ewaluacją: niski przyrost naturalny, starzenie się i zubożenie społeczeństwa, słaba baza noclegowo-turystyczna, zły stan dróg oraz infrastruktury miejskiej, niewystarczający system kanalizacji, słabe zagospodarowanie terenów atrakcyjnych turystycznie, występowanie wielu zdegradowanych obiektów o dużych walorach turystycznych, brak systemu monitoringu, zły stan techniczny budynków mieszkalnych, postępująca degradacja terenu, brak infrastruktury usługowej, niedostateczna infrastruktura dla dzieci i młodzieży. W ramach LPR wyodrębniono jeden obszar – Pl. Wolności - Podgórze w Kunowie. Zadania realizowane były wyłącznie w ramach działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013. W ujęciu finansowym wdrożono 49% zaplanowanych inwestycji. Stan rewitalizacji należy więc uznać za wdrożony w częściowym zakresie.

Problemy i potrzeby w zakresie rewitalizacji występujące w gminie Ćmielów, obejmowały degradację obiektów zabytkowych i o dużej wartości kulturalnej i konieczność ich rewaloryzacji dla zwiększenia atrakcyjności turystycznej obszaru, zły stan infrastruktury edukacyjnej, brak parkingów przy przestrzeni publicznej miasta, zła estetyka przestrzeni publicznej, zły stan nawierzchni ulic i chodników. W dokumencie programowym LPR wskazano następujące obszary skierowane do rewitalizacji: 1. Rewitalizacja miasta Ćmielowa, 2. Zagospodarowanie terenu rynku. W projekcie realizowanym w działaniu 6.2 RPOWŚ 2007-2013 wdrażano zadania zaplanowane w obu obszarach. W ujęciu finansowym LPR zrealizowano w ramach projektu w 51%. Ponadto w działaniu 5.2 wdrożono projekt „Budowa hali gimnastycznej z zapleczem i łącznikiem na terenie Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Ćmielowie”. W ewaluowanym okresie zbudowano zbiornik wodny TOPIOŁKI w m. Ćmielów, zbudowano miejsca parkingowe na Stadionie Leśnym. Generalnie stan zaawansowania rewitalizacji na terenie Ćmielowa należy uznać za zaawansowany, ale nie zakończony.

Zapisy LPR dla miejscowości Waśniów wskazują na ukierunkowanie inwestycji rewitalizacyjnych na rozwiązanie następujących problemów:

 zniszczenia lub braki związane z infrastrukturą ochrony środowiska,  zniszczenia infrastruktury towarzyszącej (drogi, chodniki, oświetlenie),  braki spowodowane długotrwałym niedoinwestowaniem i brakiem koncepcji funkcjonalnej wielu miejsc, głownie budynków, obiektów i miejsc pełniących funkcje o charakterze społecznym, kulturalnym, rekreacyjnym czy sportowym,  braki związane z rozwojem zasobów ludzkich.

W dokumencie programowym jako obszar do rewitalizacji wskazano jedynie rynek. W ramach działania 6.2 RPOWŚ wdrożono 12% zaplanowanych zadań w ujęciu finansowym. Dodatkowo

- 35 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin w ramach działania 5.3 RPOWŚ 2007-2013 wdrożono projekt realizujący również zadania określone w LPR – „Ochrona zabytkowych obiektów sakralnych w gminie Waśniów, jako element dziedzictwa kulturowego na szlaku do Świętego Krzyża”. Stan rewitalizacji należy uznać za zaawansowany w stopniu częściowym.

Ożarów

W ewaluowanym okresie w mieście Ożarów nastąpił blisko 3% spadek liczby ludności. Liczba osób pracujących na 1000 ludności zmniejszyła się o ponad 5%. Wzrosła dynamika ujemnego przyrostu naturalnego i ujemnego salda migracji. Zasób mieszkaniowy zmniejszył się o 2%, pozostałe mieszkania uległy przy tym ograniczonej modernizacji w zakresie infrastruktury technicznej. Wzrosła liczba mieszkańców korzystających z oczyszczalni ścieków. Oddano 97 nowych mieszkań do użytkowania. W mieście nie powstał ani jeden żłobek, zmniejszyła się liczba szkół podstawowych.

Stan środowiska naturalnego uległ poprawie, zwiększyła się o 60% pojemność ścieków ulegających oczyszczaniu. W skali całego powiatu spadła emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych do otoczenia.

Liczba podmiotów gospodarki narodowej spadła w ewaluowanym okresie o 7%. W mieście działało w omawianym okresie 15 organizacji pozarządowych. Aktywność społeczna mieszkańców mierzona frekwencją w wyborach wzrastała dynamicznie.

Ożarów nie był celem destynacji turystycznej.

Działania rewitalizacyjne prowadzone w mieście Ożarów w okresie objętym ewaluacją odpowiadały na następujące potrzeby: duże zaniedbania w zakresie infrastruktury ochrony środowiska, zły stan techniczny dróg, mała ilość dużych firm, niewystarczająco rozwinięta baza turystyczna, niski poziom wykształcenia licznych bezrobotnych. Na obszarach rewitalizowanych odnotowano znaczny poziom degradacji lokalnej infrastruktury technicznej (chodniki, nawierzchnie ulic, brak drożnego systemu kanalizacji burzowej, wystarczającej liczby miejsc parkingowych itd.), wymagającą nakładów lokalną infrastrukturę społeczną (np. obiekty użyteczności publicznej), niedostateczne wyposażenie lokali w sieci i urządzenia infrastruktury technicznej. Generalnie teren objęty rewitalizacją w latach 2007- 2013 ocenić można jako obszar o słabej dynamice rozwoju, stanowiący barierę w harmonijnym rozwoju całego miasta.

W dokumencie programowym LPR dla miasta Ożarów wyodrębniono następujące obszary skierowane do rewitalizacji: Obszar nr 1, teren Starego Miasta, posiadającego zwartą substancję architektoniczną wymagającą uporządkowania. Obszar nr 2, czyli obszary znajdujące się w obrębie administracyjnym Miasta Ożarów, nie będące ze sobą powiązane architektonicznie, lecz problemowo (m.in.: w zakresie dewaloryzacji estetycznej przestrzeni architektonicznej). W projektach realizowanych w ramach działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013 wdrażano zadania z obszaru nr 1. Łącznie w ujęciu finansowym zakończono 56% zaplanowanych inwestycji. W ramach działania 5.3 częściowo zrealizowano zadania obszaru 2 w projekcie „Modernizacja i rozbudowa istniejącego stadionu piłkarskiego w Ożarowie”. Stan rewitalizacji w mieście Ożarów należy uznać za zaawansowany w stopniu częściowym.

- 36 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin 4.3 Diagnoza stanu rewitalizacji w miastach i gminach wschodniej części regionu. Obszar doliny Wisły i obszar najlepszych gleb

Na terenie obszaru funkcjonalnego doliny Wisły w ramach działania 6.1 RPOWŚ zrealizowano 2 projekty w mieście Sandomierz. W ramach działania 6.2 RPOWŚ zrealizowano 10 projektów w miejscowościach: Samborzec, Osiek, Zawichost, Łoniów, Połaniec, Oleśnica, Nowy Korczyn.

W obszarze funkcjonalnym najlepszych gleb, leżących we wschodniej części regionu zrealizowano 1 projekt w ramach działania 6.1 RPOWŚ w mieście Opatów oraz 5 projektów w ramach działania 6.2 RPOWŚ w miejscowościach: Obrazów, Klimontów, Iwaniska, Sadowie, Baćkowice.

Obszar doliny Wisły

W ewaluowanym okresie w miastach i miejscowościach objętych wsparciem w obszarze doliny Wisły odnotowano następujące tendencje: 1. Stagnację demograficzną. W miejscowości Nowy Korczyn, Oleśnica, Samborzec oraz w mieście Sandomierz można zauważyć 2-3% spadek liczby ludności w ewaluowanym okresie. 2. Postępującą dynamikę ujemnego przyrostu naturalnego przy ujemnym saldzie migracji we wszystkich lokalizacjach z wyjątkiem Połańca, w którym odnotowano dodatni przyrost naturalny i Łoniowa, w którym odnotowano dodatnie saldo migracji. Należy podkreślić spadającą dynamikę ujemnego salda migracji w mieście Sandomierz. 3. Średnio 6% wzrost zasobu mieszkaniowego. W mieście Nowy Korczyn i Samborzec wystąpił 1% ubytek zasobu mieszkaniowego. Łącznie na obszarze objętym rewitalizacją w obszarze doliny Wisły oddano w latach 2007-2013 859 nowych mieszkań. Stan infrastruktury technicznej uległ znaczącej poprawie we wszystkich miejscowościach. 4. Stan infrastruktury społecznej pozostał bez większych zmian w większości lokalizacji. W miejscowości Połaniec i w mieście Sandomierz zmniejszyła się liczba przedszkoli i szkół podstawowych. W miejscowości Waśniów zmniejszyła się liczba bibliotek. W przedmiotowych lokalizacjach nie występuje ani jeden żłobek. 5. Należy podkreślić spadek liczby osób korzystających z oczyszczalni ścieków w Nowym Korczynie i Oleśnicy. Wzrosła pojemność ścieków ulegających oczyszczaniu we wszystkich miejscowościach obszaru doliny Wisły z wyjątkiem Oleśnicy. 6. Liczba pracujących zwiększyła się we wszystkich miejscowościach obszaru z wyjątkiem Zawichostu i Osieka, w którym odnotowano spadek liczby pracujących (odpowiednio o 23 % i 5%). Największy wzrost liczby pracujących zauważono w miejscowościach Nowy Korczyn i Oleśnica (odpowiednio 123% i 97%). 7. W omawianym okresie nastąpił wzrost liczby turystów w Sandomierzu i Zawichoście (odpowiednio 180% i 97%). 8. Liczba podmiotów gospodarczych zmniejszyła się w miejscowościach Sandomierz Oleśnica i Połaniec (odpowiednio 7%, 4% i 5%), wzrosła zaś w pozostałych miejscowościach obszaru. Liczba przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 50 osób wzrosła w większości miejscowości. Jej spadek odnotowano w miejscowości Połaniec oraz w Obrazowie i Zawichoście.

- 37 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin 9. Wzrosła aktywność społeczna mierzona frekwencją w wyborach. Liczba czynnych organizacji pozarządowych w każdej z tych miejscowości wynosi co najmniej 4. Znacząco wzrosła liczba NGOS w Sandomierzu i w miejscowości Połaniec.

Działania rewitalizacyjne zrealizowane w mieście Sandomierz odpowiadały na następujące potrzeby i problemy terenów objętych rewitalizacją: degradacja obiektów dziedzictwa kulturowego na terenie Starego Miasta, zły stan nawierzchni ulic i chodników, niewystarczająca liczba tzw. małej architektury, potrzeba zmiany funkcji Starego Miasta z mieszkalno-administracyjnej na reprezentacyjną, brak systemu informacji miejskiej i turystycznej, potrzeba modernizacji infrastruktury edukacyjnej oraz renowacji budynków mieszkalnych, potrzeba adaptacji zdegradowanych, opuszczonych terenów komunalnych na tereny inwestycyjne po tanie budownictwo społeczne wraz z włączeniem ich do układu komunikacyjnego miasta. Odnotowano także problem dzikiego targowiska oraz niewykorzystania potencjału terenów poprzemysłowych i niewystarczającego skomunikowania terenów o funkcjach handlowo-usługowych z resztą obszaru. Na obszarach objętych rewitalizacją zdiagnozowano ponadto długotrwałe bezrobocie, ubóstwo, alkoholizm, przemoc, przestępczość. Problemy przestrzenne obszarów objętych rewitalizacją to: niedostosowanie obiektów usługowych i handlowych do wymogów sanitarnych – wzrost zagrożenia epidemiologicznego, niedostateczna infrastruktura komunikacyjna, niedostosowanie zabudowa do wymogów strefy ochrony krajobrazu architektonicznego i ekspozycyjnego. W ramach LPR wyodrębniono do rewitalizacji 28 zadań leżących na terenie całego miasta. W projektach realizowanych w ramach działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013 zakończono łącznie 5 spośród tych zadań: projekt z obszaru komunikacji miejskiej oraz zadania związane z rewitalizacją Bulwaru Piłsudskiego. W ujęciu finansowym zrealizowano 98% zaplanowanych inwestycji. Reszta zaplanowanych działań została zrealizowana poza OP6 RPOWŚ 2007-2013 w ramach projektu Działania 2.3.„"Wzmocnienie zasobów dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego Miasta Sandomierza - etap I oraz etap II" oraz w ramach projektu działania 5.3 „Zabytkowy Zespół Szpitalno-Kościelny Św. Ducha w Sandomierzu kontynuatorem tradycji dobroczynności” i projektu działania 5.2 „Remont Budynku Oświatowego Pracowni Szkolnych przy Zespole Szkół Technicznych i Ogólnokształcących im. Prof. Z. Strzeleckiego w Sandomierzu”. Stan rewitalizacji w Sandomierzu należy uznać za zrealizowany w znacznym stopniu.

W miejscowości Samborzec działania rewitalizacyjne odpowiadały na problemy:

 zniszczenia nawierzchni dróg oraz infrastruktury towarzyszącej (np. chodniki),

 niedoinwestowanie i brak koncepcji funkcjonalnej wielu miejsc, głównie budynków, obiektów i miejsc pełniących funkcje o charakterze społecznym, kulturalnym, rekreacyjnym czy sportowym,

 braki związane z rozwojem zasobów ludzkich,

 zniszczenia lub braki związane z infrastrukturą ochrony środowiska.

W obrębie proponowanego obszaru odnotowano pogłębiającą się niską wartość przestrzeni centrum obszaru rewitalizowanego, którym są tereny i obiekty o charakterze rekreacyjno-sportowym. W ramach LPR wyodrębniono następujące obszary przeznaczone do rewitalizacji: 1. Rewitalizacja miejscowości Samborzec poprzez zagospodarowanie przestrzeni publicznej i budowę sieci wodociągowej, 2. Budowa boisk sportowych w miejscowości Samborzec, 3. Zagospodarowanie placu

- 38 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin przyszkolnego Zespołu Publicznych Placówek Oświatowych w Samborcu, 4. Przebudowa drogi krajowej nr 79 na odcinku Andruszkowice- Szewce. W projekcie realizowanym w działaniu 6.2 RPOWŚ 2007-2013 wdrożono zadania z obszaru 1 i 2. Łącznie w ujęciu finansowym zakończono realizację 5% inwestycji. W okresie objętym ewaluacją zrealizowano także projekt w ramach działania 5.2 „Modernizacja budynków Zespołu Placówek Oświatowych w Chobrzanach wraz z budową boiska przyszkolnego oraz zagospodarowanie placu przyszkolnego Zespołu Publicznych Placówek Oświatowych w Samborcu”, wpisujący się w zakres LPR. Stan rewitalizacji w gminie Samborzec należy jednak ocenić jako wdrożony w znikomym stopniu.

Działania rewitalizacyjne prowadzone w miejscowości Osiek odpowiadały w pierwszym rzędzie na potrzebę odrestaurowania centrum układu urbanistycznego miasta oraz uporządkowanie zabudowy wzdłuż rynku, tak aby stał się on rynkiem miejskim i jednocześnie wizytówką Osieka. Odnotowano także potrzebę odnowy innych ulic miasta wynikającą z istniejącego na nim deficytu prac remontowych i związanego z tym wysokiego stopnia degradacji starej zabudowy, między innymi w postaci zaawansowanego zużycia technicznego oraz zestarzenia funkcjonalnego obiektów i infrastruktury oraz deficyt infrastruktury sportowo- rekreacyjnej w mieście. Celem podstawowym działań było przywrócenie funkcji publicznych centrum miasta. Priorytetowe zadanie do zrealizowania w pierwszym etapie inwestycji to odrestaurowanie centrum układu urbanistycznego miasta oraz uporządkowanie zabudowy wzdłuż rynku, tak aby stał się on rynkiem miejskim i jednocześnie wizytówką Osieka. Rewitalizacja rynku miejskiego oraz pozostałej przestrzeni publicznej miała być odpowiednio wspierana poprzez dodatkowe działania obejmujące remont i modernizację ciągu pieszego biegnącego z rynku przez ulicę Wolności. W drugim etapie działań założono budowę boisk wielofunkcyjnych przy Zespole Szkół im. Jana Pawła II oraz przebudowa ulicy Wolności, która jako deptak łączy ze sobą rynek i kompleks szkolny. W projektach realizowanym w działaniu 6.2 RPOWŚ 2007-2013 zakończono wszystkie zadania wskazane w LPR. Stan rewitalizacji na terenie miejscowości Osiek należy uznać za zakończony.

W miejscowości Zawichost na terenach przeznaczonych do rewitalizacji odpowiadano na potrzebę rozwoju bazy turystyczno-wypoczynkowej oraz przygotowania bazy turystycznej poprzez uatrakcyjnienie głównych wnętrz publicznych miasta w miejscach, gdzie gmina ma realny wpływ na zainwestowanie terenu. W ramach LPR wyodrębniono następujące obszary skierowane do rewitalizacji: Strefa A) Stare Miasto - Centrum – która obejmuje historyczną część miasta Zawichost, pełniącą rolę centrum dla całej gminy, a stąd posiadającą funkcję administracyjną, usługowo- handlową i kulturalną. Strefa B) Tereny nad Wisłą –, obszar wzdłuż brzegu rzeki Wisły, idealnie nadający się na cele rekreacyjno-turystyczne (np. deptak spacerowy, bulwar, ścieżka rowerowa, przystań dla statków itd.). W ramach projektu działania 6.2 RPOWŚ wdrożono 3 spośród 8 zadań, co w ujęciu finansowym stanowi 13% inwestycji. W działaniu 5.2 wdrożono projekt „II Etap Budowy Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego w Zawichoście.” Stan rewitalizacji w gminie należy uznać za częściowo zrealizowany.

Działania rewitalizacyjne w miejscowości Łoniów odpowiadały na potrzebę uzupełnienia infrastrukturalnego terenów centrum gminy Łoniów oraz zwiększenia aktywności ekonomicznej mieszkańców gminy Łoniów. Do rewitalizacji przewidziano centrum miejscowości. W ramach

- 39 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013 zrealizowano w ujęciu finansowych 78% zakładanych zadań. Stan rewitalizacji w miejscowości Łoniów należy uznać za zaawansowany w dużym stopniu.

W miejscowości Połaniec postawiono założenie, iż rewitalizacja obszaru miasta odpowie na problemy niewykorzystania obszaru pełniącego funkcje publiczno-reprezentacyjne, zły stan nawierzchni ulic i chodników, degradację obiektów o dużym znaczeniu historycznym i kulturowym, brak infrastruktury parkingowej, potrzebę modernizacji obiektów rekreacyjnych i edukacyjnych, potrzebę podniesienia dostępności transportowej osiedli mieszkaniowych oraz terenów inwestycyjnych na terenie gminy, niewykorzystany potencjał turystyczny obszaru. W LPR wyodrębniono następujące obszary przeznaczone do rewitalizacji: 1. Plac Uniwersału Połanieckiego, 2. Miasteczko ruchu drogowego i publiczne szkoły i przedszkola, 3. osiedla mieszkalne i tereny inwestycyjne, 4.Szlak Tadeusza Kościuszki. W projektach wdrażanych w działaniu 6.2 RPOWŚ 2007-2013 realizowano zadania z obszaru 1, 3 i 4. W ujęciu finansowym zakończono 38% zaplanowanych inwestycji. W projektach komplementarnych rewitalizację dokończono. W działaniu 2.3 RPOWŚ 2007-2013 zrealizowano projekt „W rytmie Kościuszki - Uniwersał Połaniecki”, w działaniu 2.4 realizowano projekt „Tworzenie kompleksowych terenów inwestycyjnych na terenie Gminy Połaniec przeznaczonych w planach zagospodarowania przestrzennego pod usługi publiczne, obiekty produkcyjne, składy i magazyny”, w działaniu 3.2. „Poprawa organizacji ruchu i bezpieczeństwa na terenie Gminy Połaniec - budowa gminnych ciągów drogowych oraz skrzyżowania o ruchu okrężnym przy Szkole Podstawowej w Połańcu”. W OP5 wdrożono dwa projekty realizujące zadania wskazane w LPR „Przebudowa Kina "Pegaz" w Centrum Kultury i Sztuki w Połańcu wraz z zakupem niezbędnego wyposażenia”, „Budowa infrastruktury służącej rozwojowi aktywnych form wypoczynku na terenie Miasta i Gminy Połaniec”.

Rewitalizacja miejscowości Oleśnica odpowiadała na problem niedostatecznej atrakcyjności i konkurencyjności gminy w stosunku do innych gmin na terenie województwa, a także na problem zdegradowanego centrum miejscowości. Odnotowano także problem nieestetycznego zagospodarowania terenów przestrzeni publicznej, brak miejsc umożliwiających integrację społeczną, aktywne spędzanie czasu wolnego dla dzieci i młodzieży oraz niski standard infrastruktury użyteczności publicznej (zakład opieki zdrowotnej). W ramach LPR wskazano następujące obszary przeznaczone do rewitalizacji: 1. Wykorzystanie lokalnego potencjału turystycznego, kulturowego, historycznego i przyrodniczego, 2. Centrum miejscowości, 3. Ruch kołowy wokół obiektów użyteczności publicznej, 4. Remonty publicznej infrastruktury związanej z rozwojem funkcji turystycznych, rekreacyjnych, kulturalnych i sportowych połączonych z działalnością gospodarczą. W projekcie działania 6.2 wdrożono większość zadań wskazanych we wszystkich tych obszarach. Komplementarnie w działaniu 5.3 zrealizowano projekt „Remont neogotyckiego kościoła w Oleśnicy - wymiana kamiennej posadzki i pokrycia dachowego”. Stan rewitalizacji w miejscowości Oleśnica należy uznać za zakończony w zakresie przyjętym na lata 2007-2013.

W miejscowości Nowy Korczyn rewitalizacja odpowiadała na potrzebę zwiększenia atrakcyjności turystycznej miejscowości (w spójnej, całościowej stylistyce) oraz zwiększenia komfortu życia mieszkańców, w tym nadania funkcji rekreacyjnej zdegradowanym obszarom nadrzecznym. Na obszarze skierowanym do rewitalizacji zdiagnozowano także brak miejsc parkingowych dla turystów oraz mieszkańców; brak wygodnych ulic, w tym bezpiecznych deptaków. W ramach LPR wskazano

- 40 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin następujące obszary przeznaczone do rewitalizacji: A. Centrum historyczne, B. Strefa rekreacyjna wzdłuż rzeki Nidy . Zadania realizowane w projekcie działania 6.2 RPOWŚ odnosiły się do obu obszarów. Łącznie w ujęciu finansowym zakończono realizację 40% zakładanych zadań. Komplementarnie w ramach działania 5.3 zrealizowano projekt „Modernizacja stadionu wraz z infrastrukturą towarzyszącą w Nowym Korczynie”. Razem z inwestycjami drogowymi i inwestycjami ze środków krajowych zakończono realizację inwestycji przewidzianych w LPR na lata 2007-2013.

Diagnoza stanu rewitalizacji miast i gmin zlokalizowanych na obszarze najlepszych gleb wschodniej części regionu

W ewaluowanym okresie w miastach i miejscowościach objętych wsparciem w obszarze najlepszych gleb wschodniej części regionu odnotowano następujące tendencje:

1. Spadek liczby ludności średnio o 2%. 2. Postępującą dynamikę ujemnego przyrostu naturalnego we wszystkich lokalizacjach z wyjątkiem miejscowości Iwaniska, w którym w roku 2013 odnotowano dodatni przyrost naturalny. Należy podkreślić spadającą dynamikę ujemnego salda migracji w miejscowości Samborzec i miejscowości Baćkowice. 3. Średnio 5% wzrost zasobu mieszkaniowego. Łącznie w miejscowościach w obszarze najlepszych gleb wschodniej części regionu oddano w latach 2007-2013 103 nowe mieszkania. Stan infrastruktury technicznej uległ znaczącej poprawie we wszystkich miejscowościach. 4. Stan infrastruktury społecznej pozostał bez zmian w większości lokalizacji. W miejscowości Klimontów wzrosła liczba przedszkoli. W żadnej z lokalizacji obszaru najlepszych gleb wschodniej części regionu nie ma żłobka. W miejscowości Sadowie i w miejscowości Klimontów zmniejszyła się liczba bibliotek. 5. Należy podkreślić spadek liczby osób korzystających z oczyszczalni ścieków w Opatowie i Iwaniskach. Wzrosła pojemność ścieków ulegających oczyszczaniu we wszystkich miejscowościach obszaru najlepszych gleb wschodniej części regionu z wyjątkiem Opatowa. 6. Liczba pracujących zwiększyła się w miejscowościach Obrazów, Sadowie i Baćkowice (odpowiednio 84%, 7%, 12%). W pozostałych lokalizacjach odnotowano spadek liczby pracujących osób, największy w Opatowie (-23%). Stopa bezrobocia w powiecie opatowskim wzrosła w latach 2007-2014 z 16,7% do 20,9%. W omawianym okresie nastąpił spadek liczby turystów na obszarze najlepszych gleb we wschodniej części regionu. 7. Liczba podmiotów gospodarczych zmniejszyła się w mieście Opatów (o 3%), wzrosła zaś w pozostałych miejscowościach obszaru. Liczba przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 50 osób wzrosła w Opatowie i Iwaniskach. Łącznie nakłady przedsiębiorstw w powiecie opatowskim spadły o około 80% w ewaluowanym okresie 8. Aktywność społeczna mierzona frekwencją w wyborach wzrosła bardzo nieznacznie. Liczba czynnych organizacji pozarządowych w każdej z tych miejscowości wynosi co najmniej 3. Większość z nich powstała przed 2007 rokiem.

Działania rewitalizacyjne podejmowane w mieście Opatów odpowiadały na problem zdewastowania infrastruktury technicznej na obszarze objętym rewitalizacją, brak dostosowania wielu obiektów użyteczności publicznej do potrzeb osób niepełnosprawnych, problem nielegalnych targowisk miejskich, kumulowanie się negatywnych, patologicznych zjawisk społecznych na rewitalizowanym

- 41 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin terenie. Na terenie poddanym rewitalizacji odnotowano zły stan nawierzchni i chodników oraz obiektów sportowo –rekreacyjnych. W ramach LPR wyodrębniono 6 obszarów do rewitalizacji rozproszonych na terenie miasta. W projekcie realizowanym w działaniu 6.1 RPOWŚ 2007-2013 wdrażano zadania z 2 obszarów, łącznie w ujęciu finansowym obejmując 25% wartości zadań. Komplementarnie prowadzono projekty z zakresu modernizacji Opatowskiego Ośrodka Kultury, Przedszkola Publicznego, szkół, renowacji Bramy Warszawskiej, ulic, chodników, modernizacji oczyszczalni ścieków i rozbudowy sieci kanalizacyjnej. W ramach działania 2.4 zrealizowano projekt ujęty w zestawie zadań rewitalizacyjnych „Kompleksowe przygotowanie terenów inwestycyjnych na terenie gminy Opatów - w miejscowościach Opatów i Wąworków”. Stan rewitalizacji w mieście Opatów należy uznać za zakończony w stopniu częściowym.

W miejscowości Obrazów zaplanowane w ramach LPR działania obejmują spójny obszar zlokalizowany w centrum miejscowości, w strefie stanowiącej wspólną przestrzeń publiczną. W LPR założono następujące zadania: modernizacja drogi, budowa chodnika i montaż oświetlenia, budowa parkingów na placu szkolnym i przed szkołą, zagospodarowanie terenu wokół stawu poprzez jego wyrównanie i wyposażenie elementami małej architektury, budowa placu zabaw, zagospodarowanie placu przeładunkowego, poprzez utwardzenie go i montaż oświetlenia. Projekt działania 6.2 RPOWŚ zrealizował zakładane działania w 14% wszystkich kosztów zaplanowanych w LPR.

Na obszarze rewitalizacji w miejscowości Klimontów zaplanowano realizację działań, których celem miało być umożliwienie tworzenia warunków lokalowych i infrastrukturalnych do rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości, działalności kulturalnej i edukacyjnej, w tym mających za zadanie podniesienie kwalifikacji mieszkańców zagrożonych wykluczeniem społecznym. Celem założonych w LPR zadań było uporządkowanie „starej tkanki” urbanistycznej oraz poprawa estetyki przestrzeni publicznej. Wdrażane działania odpowiadały na potrzebę renowacji zabudowy budynków, w tym: obiektów infrastruktury społecznej oraz budynków o wartości architektonicznej i znaczeniu historycznym oraz ich adaptacji na cele gospodarcze, społeczne i kulturalne, na potrzebę poprawy funkcjonalności struktury ruchu kołowego, ruchu pieszego i estetyki przestrzeni publicznych, potrzebę przebudowy i remontu publicznej infrastruktury związanej z rozwojem funkcji turystycznych, rekreacyjnych, kulturalnych i sportowych połączonych z działalnością gospodarczą. W dokumencie programowym LPR wskazano następujące obszary przeznaczone do rewitalizacji: Strefa A) Historyczno-Publiczna – która obejmuje historyczna część Klimontowa, oraz Stadion „Klimontowianka”. Strefa B) Centrum-Rynek – która obejmuje obecne centrum społeczne i gospodarcze Klimontowa. W projekcie realizowanym w działaniu 6.2 RPOWŚ 2007-2013 wdrażano zadania obu obszarów w ujęciu finansowym w 25% zaplanowanych inwestycji. W działaniu 5.3 RPOWŚ prowadzono projekty komplementarne „Rewitalizacja dziedzictwa kulturowego poprzez wykonanie prac konserwatorskich przy kamiennej fasadzie kościoła p.w. św. Józefa w Klimontowie” i „Rewitalizacja dziedzictwa kulturowego poprzez modernizację budynku podominikańskiego zespołu klasztornego w Klimontowie”. Stan rewitalizacji w miejscowości Klimontów należy uznać za częściowo zakończony.

W miejscowości Iwaniska przyjęto założenie, iż wdrażane działania rewitalizacyjne będą zmierzać ku poprawie estetyki przestrzeni publicznej oraz odpowiedzą na potrzebę nadania jej funkcji integracyjnej. Zdiagnozowano problem degradacji przestrzeni sportowo-rekreacyjnej obszaru oraz przywrócenie uporządkowania przestrzennego terenów pełniących funkcje usługowo-handlowe.

- 42 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin W ramach LPR wskazano następujące obszary przeznaczone do rewitalizacji: rynek miejscowości, biblioteka, spółdzielnia mieszkaniowa. W projekcie wdrażanym w działaniu 6.2 realizowano zadania z obszaru 1 i 2, łącznie w wartości stanowiącej 45% kosztów działań zaplanowanych w LPR. Stan rewitalizacji w gminie Iwaniska należy uznać za częściowo zakończony.

Interwencje wdrażane na obszarze objętym rewitalizacją w gminie Sadowie odpowiadały na potrzeby:  Powstania infrastruktury do spotkań mieszkańców, ich relaksu i wypoczynku w miejscach do tego przeznaczonych;  Nadania obszarowi rewitalizowanemu nowych funkcji, przede wszystkim integrującej, rekreacyjnej i turystycznej;  Podniesienia poziomu integracji mieszkańców miejscowości;  Przyciągnięcia do Sadowia turystów i inwestorów, którzy będą stymulować powstawanie nowych miejsc pracy;  Ograniczenia negatywnych zjawisk związanych np. z patologiami społecznymi;  Podniesienia poziomu rozpoznawalności Sadowia oraz całej gminy w województwie i całym kraju;  Stymulowania aktywności społecznej oraz współpracy międzyregionalnej i międzynarodowej;  Stworzenia w centrum miejscowości obiektów rekreacyjnych, które ograniczą problem braku możliwości aktywnego spędzania wolnego czasu przez dzieci i młodzież.

W ramach LPR wyodrębniono następujące obszary przeznaczone do rewitalizacji: 1. Zagospodarowanie terenu przed GOK i OSP, 2.Budowa skate parku z wyposażeniem, 3. Budowa parkingu z drogą dojazdową. W projekcie działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013 zrealizowano część zadań przewidzianych w ramach obszaru 1 i 3, łącznie o wartości wynoszącej 11% przewidzianego w LPR kosztu inwestycji. Stan rewitalizacji należy uznać za zrealizowany w bardzo ograniczonym zakresie w okresie objętym ewaluacją.

W miejscowości Baćkowice zaplanowane działania rewitalizacyjne miały przeciwdziałać negatywnym zjawiskom, takim jak dość niski poziom jakości życia (niewystarczająca infrastruktura około drogowa, brak obszarów rekreacyjnosportowych), wysoki poziom bezrobocia, niski poziom działalności gospodarczej, wykluczenie społeczne. Celem inwestycji było również poprawienie jakości życia oraz zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej w miejscowości, stąd zaplanowano oprócz inwestycji w infrastrukturę i estetykę, także przygotowanie terenów pod budownictwo mieszkaniowe. W ramach LPR wyodrębniono następujące obszary przewidziane do rewitalizacji: Strefa 1) strefa zabytkowo-sakralna, obejmuje obszar ze starym parafialnym kościołem rzymsko-katolickim, cmentarzem parafialnym oraz starymi ludowymi kapliczkami., Strefa 2) strefa usługowo- administracyjna to ciągnące się wzdłuż głównej ulicy Baćkowic centrum administracyjne, usługowe, edukacyjne i rekreacyjno-sportowe oraz planowany teren pod działalność gospodarczą i zabudowę mieszkaniową. W projekcie działania 6.2 zrealizowano zadania zlokalizowane w pierwszej strefie, łącznie w wysokości 16% wszystkich kosztów działań rewitalizacyjnych. Komplementarnie w ramach działania 5.3 wdrożono projekt przewidziany w LPR w strefie I „Odnowienie i promocja dziedzictwa kulturowego poprzez odrestaurowanie zabytkowego Prezbiterium z XVII w. w kościele pod wezwaniem Św. Stanisława w Piórkowie Kolonii - gmina Baćkowice” oraz projekt przewidziany do realizacji w strefie II w ramach działania 5.2 RPOWŚ „Budowa basenu oraz zespołu boisk

- 43 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin przyszkolnych w miejscowości Baćkowice gmina Baćkowice, powiat opatowski, na działkach nr 216, 217/1, 217/2, 219/1, 219/3 w Baćkowicach”. Stan rewitalizacji w gminie Baćkowice należy uznać za zakończony w znacznym stopniu. 4.4 Diagnoza stanu rewitalizacji na obszarach o najlepszych glebach w południowej części województwa

Na obszarze tym zrealizowano 3 projekty w ramach działania 6.2 RPOWŚ w miejscowościach: Skalbmierz, Bejsce i Działoszyce oraz 1 projekt w ramach działania 6.1 w miejscowości Kazimierza Wielka.

W ewaluowanym okresie w miastach i miejscowościach objętych wsparciem w obszarze najlepszych gleb południowej części regionu odnotowano następujące tendencje:

1. Spadek liczby ludności średnio o 2,5%. 2. Postępującą dynamikę ujemnego przyrostu naturalnego we wszystkich lokalizacjach. Na obszarze tym występuje ujemne saldo migracji we wszystkich miejscowościach. 3. Średnio 2,5% wzrost zasobu mieszkaniowego, z wyjątkiem miejscowości Skalbmierz, w której odnotowano ubytek zasobu mieszkaniowego. Łącznie na obszarze objętym rewitalizacją w obszarze najlepszych gleb południowej części regionu oddano w latach 2007-2013 295 nowych mieszkań. Stan infrastruktury technicznej uległ znaczącej poprawie we wszystkich miejscowościach. 4. Stan infrastruktury społecznej pozostał zadowalający w większości lokalizacji. Jedynie w miejscowości Bejsce nie można było odnotować ani jednego żłobka. W miejscowości Kazimierza Wielka i Skalbmierz wzrosła liczba przedszkoli. W miejscowości Skalbmierz drastycznie zmniejszyła się liczba bibliotek (z 5 do 1). 5. Należy podkreślić wzrost liczby osób korzystających z oczyszczalni ścieków we wszystkich lokalizacjach. Wzrosła pojemność ścieków ulegających oczyszczaniu we wszystkich miejscowościach obszaru najlepszych gleb południowej części regionu z wyjątkiem Kazimierzy Wielkiej. 6. Liczba pracujących zwiększyła się w miejscowościach Skalbmierz i Działoszyce (odpowiednio 41% i 3%). W pozostałych lokalizacjach odnotowano spadek liczby pracujących osób, największy w Kazimierzy Wielkiej (-13%). Stopa bezrobocia w powiecie kazimierskim wzrosła w latach 2007-2014 z 10,1% do 12,4%. 7. W omawianym okresie nastąpił spadek liczby turystów na obszarze najlepszych gleb w południowej części regionu. 8. Liczba podmiotów gospodarczych wzrosła we wszystkich miejscowościach obszaru. Najwięcej przedsiębiorstw w ewaluowanym okresie odnotowano w mieście Kazimierza Wielka. 9. Aktywność społeczna mierzona frekwencją w wyborach wzrosła bardzo nieznacznie. Liczba czynnych organizacji pozarządowych w każdej z tych miejscowości wynosi co najmniej 3. Najwięcej organizacji pozarządowych zarejestrowano w Kazimierzy Wielkiej. Większość z nich powstała przed 2007 rokiem.

W miejscowości Skalbmierz zaplanowane działania odpowiadały na potrzebę poprawy stanu infrastruktury technicznej centrum gminy, estetyzacji terenu, urządzenia zieleni, poprawy ładu przestrzennego zabytkowej części miasta zgodnie z zasadami obowiązującymi w strefie ochrony

- 44 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin konserwatorskiej, wzmocnienia rekreacyjnej, kulturalnej i turystycznej funkcji obszaru centrum. Celem rewitalizacji miała też być rekultywacja zdegradowanego terenu poza centrum: z przeznaczeniem na budownictwo mieszkaniowe (funkcja zgodna ze Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Skalbmierz). Działania rewitalizacyjne miały także na celu podkreślenie miejskiego charakteru Skalbmierza, stworzenie spójnej, estetycznej i funkcjonalnej przestrzeni publicznej, wykorzystanie istniejącego potencjału poprzez odnowę i racjonalne wykorzystanie obszarów wymagających podjęcia działań naprawczych oraz zapewnienie warunków do rozwoju społeczno-gospodarczego miasta. W ramach LPR wyodrębniono następujące obszary przeznaczone do rewitalizacji: 1. Centralna część miasta obszar historycznego układu urbanistycznego rynku miasta Skalbmierz (Plac Marii Skłodowskiej-Curie) wraz z przyległymi do niego: ul. Szkolną, ul. 5-go Sierpnia oraz ul. Kępa, 2. Zdegradowany teren przy ul. Pułaskiego (byłe mokradła i nieużytki), 3. Teren wokół zabytkowego Kościoła (ul. Krótka, Partyzantów, Kościuszki) . W projekcie wdrażanym w ramach działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013 realizowano zadania z obszaru 1 w łącznej wartości, stanowiącej 15% kosztu rewitalizacji przedstawionego w LPR. Jednocześnie prowadzono projekty komplementarne wdrażające zadania LPR, w ramach OP5 RPOWŚ 2007-2013 np. „Modernizacja bazy lokalowej oraz infrastruktury technicznej niezbędnej do prowadzenia edukacji kulturalnej i artystycznej przez Miejsko Gminny Ośrodek Kultur”, „Rozbudowa bazy rekreacyjno-sportowej w mieście Skalbmierz na rzecz rozwoju czynnego wypoczynku i turystyki”, „Kompleksowa modernizacja placówek oświatowych w Skalbmierzu i Topoli szansą na zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych. Stan rewitalizacji w mieście Skalbmierz należy uznać za zrealizowany w znacznym stopniu.

Działania zaplanowane do realizacji w ramach LPR gminy Działoszyce odpowiadały na następujące problemy: 1. Brak sali gimnastycznej dla Gimnazjum i Szkoły Podstawowej w Działoszycach; 2. Słabo rozwinięte szkolnictwo średnie; 3. Zniszczone elewacje budynków oraz zły stan chodników; 4. Niewystarczająco rozwinięta przedsiębiorczość rzutująca na wysokie bezrobocie; 5. Emigracja ludzi młodych za granicę w celach zarobkowych; 6. Trudność skorzystania ze specjalistycznych poradni lekarskich; słabe wyposażenie ośrodka zdrowia i nie wystarczająca kadra; 7. Zły stan chodników i jezdni utrudniające przemieszczanie się na terenie miasta; 8. Niszczejące budynki (zły stan elewacji, pęknięcia) w pobliżu jezdni, narażone na wpływ ruchu ciężarowego; 9. Problem z odprowadzaniem i zagospodarowaniem ścieków wynikający z niewystarczającego skanalizowania obszaru miasta; 10. Problemy mieszkaniowe mieszkańców miasta; 11. Brak bazy rekreacyjno-wypoczynkowej; 12. Nieuporządkowana zabudowa oraz przestrzeń miejska (brak zamknięcia trapezowego rynku od strony południowej); 13. Nasilone i wzrastające patologie społeczne takie jak: wandalizm, alkoholizm, przestępczość;

- 45 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin 14. Brak pieszych patroli policyjnych mogących stanowić prewencję dla rosnącej liczby rozbojów i kradzieży. W ramach LPR wyodrębniono następujące obszary przewidziane do rewitalizacji: 1. Osiedle Mieszkaniowe Młody Orzeł, 2. Obszar o wzmożonej aktywności gospodarczej – południowo Wschodnia część miasta, 3. Rynek i okolice. W projekcie realizowanych w działaniu 6.2 RPOWŚ 2007- 2013 wdrażano zadania z obszaru 1 i obszaru 3 w łącznej wartości stanowiącej 58% kosztu rewitalizacji przedstawionego w LPR. W okresie objętym ewaluacją realizowano też projekty komplementarne w ramach PROW 2007-2013 i RPOWŚ „Zagospodarowanie terenu w centrum Działoszyc na potrzeby kulturalno-turystyczno-rekreacyjne” oraz „Rozwój bazy sportowo-edukacyjnej przy Zespole Szkół w Działoszycach”. Stan rewitalizacji miasta Działoszyce należy uznać za zaawansowany.

W miejscowości Kazimierza Wielka działania rewitalizacyjne odpowiadały na potrzebę zagospodarowania centralnej części miejscowości poprzez uporządkowanie funkcji przestrzeni publicznej, modernizację obiektów i terenów sportowo-rekreacyjnych. Odnotowano także problem zdegradowanych terenów poprzemysłowych po dawnej Cukrowni Łubna S.A. wraz z przyległymi terenami, osiedlami robotniczymi, które są nieatrakcyjne gospodarczo i stanowią duży problem ekologiczny i społeczny dla władz miasta. W dokumencie programowym do najważniejszych problemów Kazimierzy Wielkiej zaliczono również brak odpowiednio zagospodarowanych terenów dla rozwoju turystyki, rekreacji i sportu, braki w zakresie zagospodarowania turystycznego (niewystarczająca liczba miejsc noclegowych i punktów małej gastronomii, brak profesjonalnej sieci informacji turystycznej). Stan techniczny większości budynków, w tym obiektów zabytkowych systematycznie się pogarszał tworząc całe enklawy zabudowy substandardowej i zdegradowanej. W ramach LPR wyodrębniono następujące obszary przewidziane do rewitalizacji: 1. Rewitalizacja Parku Miejskiego w Kazimierzy Wielkiej - Rewitalizacja Parku Miejskiego wraz z utworzeniem sieci monitoringu wizyjnego, 2. Rewitalizacja obszaru Przedszkola Samorządowego, 3. Rewitalizacja Doliny rzeki Małoszówki wraz z zespołem przyległych Zalewów, Rewitalizacja północnej i południowej części miasta Kazimierza Wielka, 4. Rewitalizacja Rynku w Kazimierzy Wielkiej wraz z najbliższym otoczeniem. W projekcie działania 6.1 RPOWŚ 2007-2013 wdrażano zadania ze wszystkich obszarów w łącznej wartości przekraczającej 40% zakładanego w LPR kosztu wszystkich inwestycji rewitalizacyjnych. W latach 2007-2013 wdrażano także projekty OP5 RPOWŚ komplementarne do zadań ujętych w planie rewitalizacji, np. "Remont budynku Baszty położonego przy ul. 1 maja w Kazimierzy Wielkiej", Łącznie stan rewitalizacji w mieście Kazimierza Wielka należy uznać za zaawansowany częściowo.

W miejscowości Bejsce założono, iż działania rewitalizacyjne będą przeciwdziałać negatywnym zjawiskom, obecnym w miejscowości Bejsce, takim jak dość niski poziom jakości życia (niewystarczająca infrastruktura około drogowa, brak obszarów rekreacyjno-sportowych), wysoki poziom bezrobocia, niski poziom działalności gospodarczej, wykluczenie społeczne. Program rewitalizacji miał przede wszystkim stworzyć i usprawnić funkcjonowanie zaniedbanej infrastruktury sportowo-rekreacyjnej, kulturowej, edukacyjnej oraz poprawić estetykę obiektów zarówno administracyjnych jak i zabytkowych, a także zapewnić mieszkańcom miejscowości dostęp do nowoczesnej (oczyszczalnia ścieków, ciepłownia) i bezpiecznej (budowa chodników i oświetlenia) infrastruktury technicznej. Projekt realizowany w działaniu 6.2 obejmował cały obszar przeznaczony

- 46 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin do rewitalizacji, realizując 15% inwestycji spośród zadań wskazanych w LPR w ujęciu finansowym. W ramach środków krajowych zrealizowano kolejne 20% zadań. Stan rewitalizacji w gminie Bejsce należy uznać za zaawansowany w ograniczonym stopniu. 4.5 Diagnoza stanu rewitalizacji miast i gmin w Staszowskim obszarze aktywności przemysłowo-osadniczej

Na tym obszarze funkcjonalnym zrealizowano w latach 2007-2013 6 projektów. Jeden projekt w miejscowości Staszów zrealizowany został w działaniu 6.1 RPOWŚ 2007-2013, pozostałych 5 wdrożono w ramach działania 6.2 RPO WS 2007-2013 w miejscowościach: Bogoria (2 projekty), Raków, Rytwiany i Szydłów.

W ewaluowanym okresie w miastach i miejscowościach objętych wsparciem w Staszowskim obszarze aktywności przemysłowo-osadniczej odnotowano następujące tendencje: 1. Stagnację liczby ludności. 2. Zróżnicowaną w kolejnych latach dynamikę ujemnego przyrostu naturalnego we wszystkich lokalizacjach przy ujemnym saldzie migracji. 3. Średnio 3,4% wzrost zasobu mieszkaniowego. Łącznie na obszarze objętym rewitalizacją w Staszowskim obszarze aktywności przemysłowo-osadniczej oddano w latach 2007-2013 687 nowych mieszkań, co stanowi ponad 85% wszystkich nowych mieszkań oddanych do użytkowania w powiecie staszowskim. Stan infrastruktury technicznej uległ znaczącej poprawie we wszystkich miejscowościach. 4. Stan infrastruktury społecznej pozostał zadowalający w większości lokalizacji. W każdej z miejscowości obszaru występuje przynajmniej jeden żłobek. We wszystkich miejscowościach objętych wsparciem w ramach OP6 na terenie Staszowskiego obszaru aktywności przemysłowo-osadniczej zwiększyła się liczba przedszkoli. W miejscowości Raków zmniejszyła się liczba bibliotek. 5. Należy podkreślić wzrost liczby osób korzystających z oczyszczalni ścieków we wszystkich lokalizacjach. Wzrosła pojemność ścieków ulegających oczyszczaniu we wszystkich miejscowościach obszaru z wyjątkiem Staszowa. W ewaluowanym okresie wzrosła emisja zanieczyszczeń gazowych powietrza, spadła jednak znacząco (około 38%) emisja zanieczyszczeń pyłowych. 6. Liczba pracujących zwiększyła się w ewaluowanym okresie we wszystkich miejscowościach obszaru z wyjątkiem miejscowości Rytwiany i miasta Staszów (spadek liczby pracujących odpowiednio o 11% i 6%). Stopa bezrobocia w powiecie staszowskim spadła w latach 2007- 2014 o 8,9% 7. W omawianym okresie nastąpił spadek liczby turystów. 8. Liczba podmiotów gospodarczych nieznacznie (około 2%) spadła w mieście Szydłów i miejscowości Bogoria. Najwięcej przedsiębiorstw w ewaluowanym okresie odnotowano w mieście Szydłów. 9. Aktywność społeczna mierzona frekwencją w wyborach wzrosła bardzo nieznacznie. Liczba czynnych organizacji pozarządowych w każdej z tych miejscowości wynosi co najmniej 3. Najwięcej organizacji pozarządowych zarejestrowano w Staszowie (50) i w Rytwianach (10). Większość z nich powstała przed 2007 rokiem.

- 47 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin W miejscowości Staszów zaplanowane na okres objęty ewaluacją działania rewitalizacyjne odpowiadały na problem wysokiej degradacji technicznej obiektów użyteczności publicznej i obiektów mieszkalnych, wysoki wskaźnik dysfunkcji społecznych, bezrobocia. W LPR wyodrębniono dwa obszary przeznaczone do rewitalizacji: 1. Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej, 2. Tereny Starego Miasta. W projekcie realizowanym w ramach działania 6.1 RPOWŚ realizowano zadania z pierwszego obszaru w łącznej wysokości 34% planowanych zadań w ujęciu finansowym. W pozostałych działaniach RPOWŚ wdrażano inne zadania na terenie rewitalizowanym, takie jak: „Renowacja parku miejskiego wraz z terenem "Zalewu nad Czarną" w Staszowie”, „Przebudowa ulic 11-go Listopada i Langiewicza w Staszowie - I etap”. Stan rewitalizacji w mieście Staszów należy uznać za zaawansowany w znacznym stopniu.

Działania rewitalizacyjne zaplanowane do realizacji w latach 2007-2013 w miejscowości Rytwiany odpowiadały na następujące problemy: 1. Niska estetyka oraz jakość przestrzeni publicznej; 2. Konieczność szczególnego wyeksponowania miejsca szczególnego zarówno pod względem historycznym jak i lokalizacyjnym; 3. Konieczność zwiększenia ruchu turystycznego; 4. Dostępność obiektów wymagających zagospodarowania; 5. Potrzeba działań nakierowanych na zwiększenie aktywności mieszkańców; 6. Brak infrastruktury rekreacyjno-wypoczynkowej; 7. Potrzeba poprawy zagospodarowania terenów zielonych; 8. Występowanie obiektów wymagających odnowienia i renowacji i nadania im funkcji użytkowych; 9. Brak odpowiedniej infrastruktury turystycznej; 10. Niewystarczający stan infrastruktury technicznej; 11. Niezadowalające warunki życia mieszkańców; 12. Niezadowalający stan infrastruktury drogowej; 13. Brak sieci wodociągowej w niektórych częściach miejscowości; 14. Brak poczucia bezpieczeństwa.

W ramach LPR wyodrębniono następujące obszary przewidziane do rewitalizacji: Obszar A – tereny historycznej zabudowy – tereny wokół ruin zamku w centrum miejscowości Rytwiany; Obszar B – tereny rekreacyjno-wypoczynkowe – tereny wokół zbiornika retencyjnego i zbiornika przeciwpożarowego; Obszar C – tereny poprzemysłowe – dawna gorzelnia w centrum miejscowości Rytwiany. W projekcie realizowanym w działaniu 6.2 zakończono zadania w obszarze A i obszarze B w ujęciu finansowym w 8% kosztów założonych w LPR. Łącznie stan rewitalizacji w miejscowości Rytwiany należy uznać jako częściowo zakończony.

W miejscowości Szydłów obszar wskazany do rewitalizacji scharakteryzowany został jako zaopatrzony w liczne deficyty prac remontowych, wysoki stopień degradacji starej zabudowy, między innymi w postaci zaawansowanego zużycia technicznego oraz zestarzenia funkcjonalnego obiektów i infrastruktury. Cele rewitalizacji obejmowały: przygotowanie infrastruktury do zgromadzeń okolicznościowych, uroczystości, spotkań mieszkańców, wypoczynku w miejscach do tego przeznaczonych; nadanie nowego wyrazu otaczającym Szydłów średniowiecznym murom; nadanie obszarowi rewitalizowanemu nowych funkcji, przede wszystkim rekreacyjnej i turystycznej;

- 48 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin podniesienie poziomu integracji mieszkańców miejscowości; przyciągnięcie do Szydłowa turystów i inwestorów, ograniczenie negatywnych zjawisk związanych np. z patologiami społecznymi. W ramach LPR przeznaczono do rewitalizacji: rynek miejscowości i przyległe do niego ulice oraz mury miejskie otaczające tę część Szydłowca. W projekcie działania 6.2 RPOWŚ zrealizowano zadania w łącznej wartości 38% kosztów inwestycji planowanych w LPR. Stan rewitalizacji w gminie Szydłów należy uznać za niezakończony.

Na obszarze przeznaczonym do rewitalizacji w miejscowości Bogoria zdiagnozowano problemy, takie jak: dość niski poziom jakości życia (brak obszarów rekreacyjno-sportowych, brak oferty kulturalno- rozrywkowej), wysoki poziom bezrobocia, niski poziom działalności gospodarczej, wykluczenie społeczne. W dokumencie programowym przyjęto założenie, iż zadania inwestycyjne przeprowadzone w ramach LPR pozwolą na zwiększenie potencjału turystycznego i gospodarczego Bogorii, ale także poprawią komfort życia w tej gminie. W ramach LPR wyznaczono następujące obszary przewidziane do rewitalizacji: Strefa A – Urząd Gminy Bogoria przy ul. Opatowskiej, kultury – Gminny Dom Kultury, edukacji – Zespół Szkół. Strefa ta to także obszar skupiający lokalny handel i usługi., Strefa B) Centrum turystyczno-rekreacyjne nad rzeką Korzenną, blisko wzniesień w części zalesionych. W projekcie działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013 wdrażano zadania przewidziane na obu obszarach w wartości wynoszącej około 37% kosztu rewitalizacji, przedstawionego w dokumencie LPR. Stan rewitalizacji w miejscowości Bogoria należy uznać za zaawansowany w ujęciu częściowym.

W miejscowości Raków odnotowano następujące potrzeby: stworzenie przestrzennych warunków do jakościowego rozwoju gminy, konieczność ożywienia gospodarczego i społecznego gminy w szczególności ożywienia potencjału turystycznego i kulturalnego. Założono, iż w wyniku rewitalizacji nastąpi poprawa warunków życia mieszkańców gminy Raków oraz poprawa estetyki przestrzeni publicznej w szczególności infrastruktury drogowej. Zostanie przeprowadzona ochrona układu urbanistycznego Rakowa przyczyniając się do rozwoju kultury, turystyki i tworzenia stałych miejsc. Cele rewitalizacji zakładały także ograniczenie negatywnych zjawisk związanych np. z patologiami społecznymi, wykluczeniem społecznym oraz stymulowanie aktywności społecznej oraz współpracy międzyregionalnej. W ramach LPR wyodrębniono następujące obszary przewidziane do rewitalizacji: Obszar I – Rynek – Plac Wolności, ul. Klasztorna, Obszar II- teren wokół Sanktuarium i ul. Kościelna – Dom Wójta, Obszar III– ulica Nowy Rynek. W projekcie działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013 wdrażano zadania w ramach wszystkich obszarów w łącznej wartości 85% wszystkich kosztów inwestycji rewitalizacyjnych ujętych w LPR. Stan rewitalizacji w miejscowości Raków należy uznać za zaawansowany. 4.6 Diagnoza stanu rewitalizacji w miastach i gminach obszaru zespołu uzdrowiskowego Busko-Zdrój – Solec Zdrój

W przedmiotowym obszarze funkcjonalnym zrealizowano 3 projekty w działaniu 6.1 RPOWŚ 2007- 2013: dwa projekty w Busku Zdroju i 1 projekt w Pińczowie oraz 4 projekty w ramach działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013: dwa w miejscowości Stopnica, jeden w miejscowości Kije oraz jeden w miejscowości Michałów.

W ewaluowanym okresie w miastach i miejscowościach objętych wsparciem w obszarze zespołu uzdrowiskowego odnotowano następujące tendencje:

- 49 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin 1. Stagnację liczby ludności we wszystkich miejscowościach regionu z wyjątkiem Buska Zdroju, w którym wystąpił 2% wzrost liczby ludności. 2. Wzrastającą – z wyjątkiem miejscowości Kije i Stopnica – ujemną dynamikę przyrostu naturalnego oraz ujemne saldo migracji w większości miejscowości obszaru, z wyjątkiem Kijów i Michałowa, w którym w ostatnich latach można zaobserwować dodatnie saldo migracji. 3. Średnio 4% wzrost zasobu mieszkaniowego. Łącznie na obszarze objętym rewitalizacją w obszarze zespołu uzdrowiskowego oddano w latach 2007-2013 998 nowych mieszkań. Stan infrastruktury technicznej uległ znaczącej poprawie we wszystkich miejscowościach. 4. Stan infrastruktury społecznej pozostał zadowalający w większości lokalizacji. W każdej z miejscowości obszaru występuje przynajmniej jeden żłobek. We wszystkich miejscowościach objętych wsparciem w ramach OP6 na terenie obszaru zespołu uzdrowiskowego zwiększyła się liczba przedszkoli z wyjątkiem miejscowości Michałów, w której odnotowano zmniejszenie liczby przedszkoli. 5. Należy podkreślić wzrost liczby osób korzystających z oczyszczalni ścieków we wszystkich lokalizacjach z wyjątkiem Pińczowa, w którym wskaźnik ten spadł o 2%. Wzrosła pojemność ścieków ulegających oczyszczaniu we wszystkich miejscowościach obszaru z wyjątkiem Pińczowa i Buska-Zdroju. W ewaluowanym okresie spadła emisja zanieczyszczeń gazowych powietrza oraz emisja zanieczyszczeń pyłowych (średnio o 30%). 6. Liczba pracujących zwiększyła się w ewaluowanym okresie we wszystkich miejscowościach obszaru z wyjątkiem miejscowości Kije (spadek liczby pracujących o 31%). Stopa bezrobocia w powiecie buskim spadła w latach 2007-2014 o 11%. 7. W omawianym okresie nastąpił kilkukrotny wzrost liczby turystów krajowych i zagranicznych w Busku-Zdroju, Pińczowie i Stopnicy. 8. Liczba podmiotów gospodarczych nieznacznie (odpowiednio 2%i 1%) spadła w mieście Busko-Zdrój i Stopnica. Najwięcej przedsiębiorstw w ewaluowanym okresie odnotowano w mieście Busko-Zdrój. Nakłady przedsiębiorstw wzrosły w latach 2007-2013 w obszarze zespołu uzdrowiskowego o blisko 130%. 9. Aktywność społeczna mierzona frekwencją w wyborach samorządowych spadła w omawianym okresie, co stanowi ewenement w skali regionu. Liczba czynnych organizacji pozarządowych w każdej z tych miejscowości wynosi co najmniej 3. Najwięcej organizacji pozarządowych zarejestrowano w Busku-Zdroju (59%). Większość z nich powstała przed 2007 rokiem.

Działania rewitalizacyjne prowadzone w mieście Busko-Zdrój odpowiadały na problemy złego stanu infrastruktury (drogi, chodniki, sieci, oświetlenie uliczne), degradacji budynków mieszkalnych i budynków użyteczności publicznej, braku funkcjonalności przestrzeni publicznej na osi ul. Mickiewicza – Zdrój, niedostateczne wyposażenie w infrastrukturę sportowo-rekreacyjną, narastającą patologię i przestępczość przy wysokim poziomie bezrobocia i ubóstwa, bariery działania lokalnej przedsiębiorczości. W ramach LPR wyodrębniono 16 zadań do realizacji, z których 8 wdrożono w ramach projektów działania 6.1 RPOWŚ 2007-2013 w łącznej wartości 51% wszystkich kosztów rewitalizacji ujętych w LPR na lata 2007-2014. Komplementarnie realizowano zadania LPR w działaniu 5.2. RPOWŚ w projektach: „Rozbudowa i modernizacja boiska szkolnego Zespołu Szkół Techniczno-Informatycznych w Busku-Zdroju przy ul. Mickiewicza 23”, „Budowa Sali gimnastycznej

- 50 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin przy budynku Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych Nr 1 w Busku-Zdroju przy al. Mickiewicza 6.”, „Rozbudowa bazy edukacyjnej w Gminie Busko-Zdrój”. Stan rewitalizacji w mieście Busko-Zdrój należy uznać za zaawansowany.

W mieście Pińczów obszary wyznaczone do rewitalizacji stanowiły pod względem historycznym i funkcjonalnym najważniejsze tereny miejskie tj. obszar zabytkowy i miejskie przestrzenie publiczne, zaniedbany obszar rekreacyjno-wypoczynkowy oraz zdegradowane osiedla mieszkaniowe. Zaplanowane w LPR działania odpowiadały na następujące problemy i potrzeby:  Brak kanalizacji sanitarnej, deszczowej, brak gazyfikacji. w niektórych częściach miasta.  Konieczność przebudowy i modernizacji Pińczowskiego Samorządowego Centrum Kultury.  Konieczność remontów budynków mieszkalnych stanowiących własność Gminy.  Konieczność modernizacji dworca PKS.  Brak tras turystycznych.  Brak wystarczającej liczby boisk sportowych, placów zabaw dla dzieci.  Występowanie zabytków architektonicznych wymagających odnowienia i renowacji.  Potrzeba poprawy zagospodarowania terenów zielonych, uzupełnienia lub wymiany nasadzeń, ze względu na ich wiek, zniszczenia związane z degradacją środowiska lub wandalizmem.  Ograniczona ilość terenów pod działalność gospodarczą i usługową.  Istniejące bezrobocie powodujące pogorszenie sytuacji materialnej mieszkańców Pińczowa.  Duża grupa osób niepełnosprawnych wymagająca pomocy i wsparcia.  Emigracja zarobkowa mieszkańców, szczególnie ludzi młodych.  Potrzeba pomocy w organizowaniu działalności społeczno-kulturalnej przez udostępnienie, modernizację i wyposażenie odpowiedniej bazy lokalowej. W ramach LPR wyodrębniono następujące obszary przewidziane do rewitalizacji: Obszar I - rewitalizacji obszarów zabytkowych i miejskich przestrzeni publicznych, to centrum miasta Pińczowa, objęte ścisłą strefą konserwatorską miasta lokacyjnego wraz z otoczeniem : enklawą Mirowa, enklawą Wzgórza Zamkowego, enklawą Wzgórza Św. Anny i jego ekspozycji, jak również enklawą Nowego Miasta i Dzielnicy Żydowskiej. Obszar II - rewitalizacji obszarów sportowo - rekreacyjnych, w obrębie rzeki Nidy, Zalewu Pińczowskiego oraz Starorzecza Nidy. Obszar III - rewitalizacji obszarów mieszkaniowych (osiedli). W projekcie działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013 wdrażano zadania przewidziane do realizacji w ramach Obszaru I w łącznej wartości wynoszącej 49% wszystkich kosztów inwestycyjnych w ramach LPR. Komplementarnie do działania 6.2 RPOWŚ w Pińczowie wdrażano zadania LPR w ramach działania 5.2 „Przebudowa i modernizacja Pińczowskiego Samorządowego Centrum Kultury w Pińczowie”, „Modernizacja Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Pińczowie”, „Budowa hali widowiskowo-sportowej w Pińczowie”, „Budowa sali sportowej ogólnodostępnej przy ul. Szkolnej w Pińczowie”. Stan rewitalizacji miasta Pińczów należy uznać za zaawansowany. Działania rewitalizacyjne podejmowane w miejscowości Stopnica odpowiadały na potrzebę zwiększenia potencjału turystycznego terenu historycznej zabudowy miejskiej, problem niedostatecznego wykorzystania przestrzeni publicznej w centrum Stopnicy, niedostatecznego

- 51 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin wyposażenia w infrastrukturę techniczną obszarów o funkcji mieszkalnej. W dokumencie programowym założono, iż zaplanowane działania przyczynią się do zwiększenia udziału turystyki w lokalnej gospodarce oraz polepszenia jakości życia w miejscowości. W ramach LPR wyodrębniono następujące obszary przewidziane do rewitalizacji: Strefa A) „Strona Zamkowa”, Strefa B) „Wzgórze Kościelne i Rynek” Strefa C) Pas nadrzeczny. Projekty realizowane w ramach działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013 wdrażały zadania ze wszystkich obszarów o łącznej wartości stanowiącej 46% kosztów działań rewitalizacyjnych wskazanych w LPR. Komplementarnie do działania 6.2 wdrażano projekty realizujące zadania LPR w ramach projektu działania 5.3 „Urządzenie parku rekreacyjno- sportowego w miejscowości Stopnica”. Stan rewitalizacji w miejscowości Stopnica należy uznać za zaawansowany.

W miejscowości Kije działania zaplanowane do rewitalizacji w ramach LPR w okresie objętym ewaluacja odpowiadały na potrzeby podniesienia świadomości kulturowej i przynależności historycznej lokalnej społeczności, zwiększenia atrakcyjności miejscowości jako miejsca do odwiedzenia, zwiększenia liczby turystów, problem zbyt niskich dochodów lokalnych podmiotów gospodarczych, wysokiego bezrobocia. W ramach LPR wyodrębniono do rewitalizacji obszary podworskie. W projekcie działania 6.2 RPOWŚ wdrożono większość zadań przewidzianych do realizacji w LPR o łącznej wartości przekraczającej koszt rewitalizacji wskazany w LPR. Stan rewitalizacji w miejscowości Kije należy uznać za zakończony.

Obszar rewitalizowany Michałowa obejmował swym zakresem trzy wydzielone strefy wpisujące się w I etap Lokalnego Programu Rewitalizacji. Pierwsza strefa obejmowała centrum miejscowości, plac położony w bezpośrednim sąsiedztwie Urzędu Gminy, Gminnego Centrum Kultury i Ochotniczej Straży Pożarnej. Strefa druga, obejmowała obszar Stadniny Koni w Michałowie wraz z drogą główną, strefa trzecia zaś plac przy kościele św. Wawrzyńca. Zgodnie z założeniami LPR zaplanowane działania miały na celu: 1. Wykorzystanie lokalnego potencjału turystycznego, kulturowego, historycznego i przyrodniczego. 2. Poprawę estetyki przestrzeni centrum miejscowości. 3. Poprawę funkcjonalności struktury ruchu kołowego, ruchu pieszego i estetyki przestrzeni publicznych. 4. Przebudowę i remonty publicznej infrastruktury związanej z rozwojem funkcji turystycznych, rekreacyjnych, kulturalnych i sportowych połączonych z działalnością gospodarczą. W działaniu 6.2 realizowano zadanie we wszystkich wskazanych obszarach, Łącznie wdrożono działania obejmujące 95% kosztów rewitalizacji przewidzianych w LPR. Stan rewitalizacji w miejscowości Michałów należy uznać za zakończony. 4.7 Diagnoza stanu rewitalizacji w miastach i gminach obszaru Gór Świętokrzyskich (obszary wielofunkcyjne)

W obszarze tym zrealizowano 4 projekty w ramach działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013 w miejscowościach: Bodzentyn, Nowa Słupia, Łagów, Bieliny.

W ewaluowanym okresie w miastach i miejscowościach objętych wsparciem w obszarze Gór Świętokrzyskich odnotowano następujące tendencje: 1. Stagnację liczby ludności we wszystkich miejscowościach obszaru z wyjątkiem miejscowości Bieliny, w której wystąpił 3% wzrost liczby ludności.

- 52 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin 2. Zróżnicowaną dynamikę ujemnego przyrostu naturalnego we wszystkich miejscowościach obszaru Gór Świętokrzyskich oraz dodatnie saldo migracji większości miejscowości obszaru, z wyjątkiem Bielin. 3. Średnio 2,5% wzrost zasobu mieszkaniowego. Należy nadmienić, że w miejscowości Bodzentyn zasób mieszkaniowy zwiększył się o 12%. Łącznie na obszarze objętym rewitalizacją w obszarze Gór Świętokrzyskich oddano w latach 2007-2013 398 nowych mieszkań. Stan infrastruktury technicznej uległ znaczącej poprawie we wszystkich miejscowościach. 4. Stan infrastruktury społecznej nie jest zadowalający w Bielinach, w których nie ma ani jednego żłobka i ani jednego przedszkola. W miejscowości Bodzentyn drastycznie spadła liczba bibliotek z 4 do 1. 5. Należy podkreślić wzrost liczby osób korzystających z oczyszczalni ścieków oraz wzrost pojemności ścieków ulegających oczyszczaniu we wszystkich miejscowościach obszaru. W ewaluowanym okresie spadła emisja zanieczyszczeń gazowych powietrza oraz emisja zanieczyszczeń pyłowych (średnio o 30%). 6. Liczba pracujących zwiększyła się w ewaluowanym okresie we wszystkich miejscowościach obszaru. 7. W omawianym okresie nastąpił kilkukrotny wzrost liczby turystów krajowych i zagranicznych w miejscowości Nowa Słupia. 8. Liczba podmiotów gospodarczych wzrosła we wszystkim miejscowościach obszaru Gór Świętokrzyskich. Najwięcej przedsiębiorstw w ewaluowanym okresie odnotowano w miejscowościach Bieliny i Bodzentyn. 9. Aktywność społeczna mierzona frekwencją w wyborach samorządowych wzrosła nieznacznie w ewaluowanym okresie. Liczba czynnych organizacji pozarządowych w każdej z tych miejscowości wynosi co najmniej 3. Najwięcej organizacji pozarządowych zarejestrowano w Bielinach i Bodzentynie. Większość z nich powstała przed 2007 rokiem. Działania rewitalizacyjne zaplanowane do realizacji w okresie objętym ewaluacją w Bodzentynie odpowiadały na problemy i potrzeby związane ze skumulowaniem na wyznaczonych obszarach różnego rodzaju niekorzystnych zjawisk o charakterze ekonomicznym i społecznym, które powodowały pogłębianie jego degradacji, a także związane z niskim poziomem prowadzenia działalności gospodarczej, większą przestępczością i bezrobociem, niedostatecznym wyposażeniem w sieć i urządzenia infrastruktury technicznej. W dokumencie programowym przyjęto założenie, iż rewitalizacja poprawi funkcjonalność, wygodę użytkowania obiektów użyteczności publicznej i jakość życia mieszkańców na tym obszarze. Nastąpi ożywienie i odnowa tego obszaru nie tylko w aspekcie urbanistyczno-przestrzennym, ale też społeczno-gospodarczym i turystycznym. Atrakcyjny wygląd miasteczka stanie się „wizytówką” gminy. W ramach LPR wyodrębniono następujące obszary przewidziane do rewitalizacji: 1 Rynek główny z przyległymi uliczkami. 2. Obszar mieszkalny. W projekcie działania 6.2 realizowano zadania z obu obszarów o łącznej wartości wynoszącej 47% wszystkich kosztów rewitalizacji ujętych w LPR. W ramach OP 5 prowadzono w okresie objętym ewaluacją projekty komplementarne: „Rozbudowa Szkoły Podstawowej w Św. Katarzynie o salę gimnastyczną wraz z zapleczem, zespół żywienia oraz dwie sale lekcyjne „,Wyposażenie Miejsko- Gminnej Biblioteki Publicznej w Bodzentynie wraz z remontem i wyposażeniem Miejsko-Gminnego Centrum Kultury”. „Wykonanie prac remontowych z częściową odbudową kościoła św. Ducha na

- 53 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin działce nr 1934 w Bodzentynie, gm. Bodzentyn”. Stan rewitalizacji miejscowości Bodzentyn należy uznać za zaawansowany. Zidentyfikowany na terenie gminy Nowa Słupia obszar zdegradowany, nieużytkowany i zaniedbany, znajdował się na większym terenie lokalizacji obiektów turystycznych i okołoturystycznych. Działania zaplanowane do realizacji odpowiadały na potrzebę ożywienia i nadania nowych funkcji obszarowi, poprzez budowę kompleksu turystyczno-rekreacyjnego Centrum Kulturowo – Archeologicznego, ponadto na potrzebę poprawy estetyki przestrzeni Nowej Słupi, podniesienia atrakcyjności miejscowości i gminy, stworzenia mechanizmu zachęt do inwestowania oraz rozwoju turystyki. Głównym celem rewitalizacji na tym obszarze stało się przywrócenie walorów merkantylnych terenom i obiektom zdegradowanym funkcjonalnie i technicznie poprzez budowę infrastruktury społecznej – rekreacyjno-sportowej i ekspozycyjnej - na terenach rolniczo zdegradowanych i nieprzydatnych w nowoczesnej agrokulturze. W ramach LPR wyodrębniono następujące obszary przewidziane do rewitalizacji: 1. Obszar strefy ekspozycyjnej, 2.Obszar strefy rekreacyjno-sportowej. Projekt realizowany w ramach działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013 wdrażał zadania z obszaru pierwszego o łącznej wartości przekraczającej koszty rewitalizacji przewidziane w LPR. Komplementarnie w ramach działania 5.2 RPOWŚ 2007-2013 zrealizowano projekt „Budowa hali sportowej w Nowej Słupi”, realizujący zadanie wskazane w LPR w ramach obszaru drugiego. Stan rewitalizacji miejscowości Nowa Słupia należy uznać za niemal zakończony. W miejscowości Łagów zaplanowane działania nakierowane zostały na rozwój gospodarczy (tworzenie nowych miejsc pracy, budowanie klimatu przedsiębiorczości), rozwój społeczny, infrastrukturalno-przestrzenny (zachowanie dziedzictwa kulturowego poprzez remonty, modernizację i konserwację zabytkowych obiektów i przestrzeni publicznej oraz poprawę środowiska naturalnego, tworzenie infrastruktury wypoczynkowo – rekreacyjnej). Na obszarach skierowanych do rewitalizacji zdiagnozowano deficyt prac remontowych i związany z nim wysoki stopień degradacji starej zabudowy, między innymi w postaci zaawansowanego zużycia technicznego cennych budowli zabytkowych zlokalizowanych w obrębie Rynku. W ramach LPR wyodrębniono następujące obszary przewidziane do rewitalizacji: obszar Rynku, a następnie okolice Wąwozu Dule i Jaskini Zbójeckiej, teren wokół remizy OSP i teren przeznaczony pod targowisko znajdujący się przy ulicy Iwańskiej. Projekt zrealizowany w działaniu 6.2 RPOWŚ 2007-2013 realizował zadania LPR w obrębie Rynku o łącznej wartości nie przekraczającej 10% kosztu rewitalizacji wskazanego w LPR. W okresie objętym ewaluacją zrealizowane także zadanie „Zagospodarowanie terenu wokół Jaskini Zbójeckiej dla celów turystycznych”, „Wybudowanie kaplicy, parkingów i renowacje XIV wiecznego Kościoła”. Stan rewitalizacji w miejscowości Łągów należy uznać za zaawansowany w znacznym stopniu. W miejscowości Bieliny zdiagnozowano na obszarach wyznaczonych do rewitalizacji następujące problemy i potrzeby: zły stan tkanki mieszkaniowej oraz zły stan infrastruktury budynków użyteczności publicznej, chaotyczny ruch kołowy, zły stan oświetlenia przestrzeni publicznej miasta, niedostateczna infrastruktura sportowo-rekreacyjna, potrzeba modernizacji oczyszczalni ścieków, degradacja techniczna obiektów dziedzictwa kulturowego. W ramach LPR wyodrębniono następujące obszary przeznaczone do rewitalizacji: 1. kompleks budynków oświatowo-administracyjnych, oczyszczalnia ścieków, stadion, Agronomówka, 2. budynek i otoczenie strażnicy OSP oraz zabudowania kościelne, 3. zabytkowy cmentarz i ul. Żeromskiego, 4. ul. Krótka i starowiejska, Projekt działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013 wdrażał zadania ze wszystkich tych obszarów o łącznej wartości

- 54 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin stanowiącej 40% kosztu rewitalizacji przewidzianego w LPR w skali całej miejscowości. Stan rewitalizacji miejscowości Bieliny należy uznać za zaawansowany w częściowym stopniu. 4.8 Diagnoza stanu rewitalizacji miast i gmin obszarów wielofunkcyjnych oraz obszarów restrukturyzacji rolnictwa w zachodniej części regionu

Na terenie przedmiotowych obszarów funkcjonalnych zrealizowano łącznie 7 projektów, w tym 2 projekty w mieście Jędrzejów w ramach działania 6.1 RPOWŚ 2007-2013 oraz 5 projektów w ramach działania 6.2 RPOWŚ w miejscowościach: Małogoszcz, Secemin, Nagłowice, Wodzisław i Mniów.

W ewaluowanym okresie w miastach i miejscowościach objętych wsparciem w zachodniej części regionu odnotowano następujące tendencje: 1. Stagnację liczby ludności we wszystkich miejscowościach obszaru z wyjątkiem miejscowości Mniów, w której wystąpił 1,2% wzrost liczby ludności. 2. Zmienną dynamikę ujemnego przyrostu naturalnego oraz ujemne saldo migracji we wszystkich miejscowościach obszaru. 3. Średnio 4% wzrost zasobu mieszkaniowego z wyjątkiem miejscowości Mniów i Wodzisław, w których zauważyć można ubytek zasobu mieszkaniowego. Łącznie na obszarze objętym rewitalizacją w zachodniej części regionu oddano w latach 2007-2013 673 nowe mieszkania. Stan infrastruktury technicznej uległ znaczącej poprawie we wszystkich miejscowościach. 4. Stan infrastruktury społecznej nie jest zadowalający w Mniowie, w których nie ma ani jednego żłobka i ani jednego przedszkola. 5. Należy podkreślić wzrost liczby osób korzystających z oczyszczalni ścieków oraz wzrost pojemności ścieków ulegających oczyszczaniu w niemal wszystkich miejscowościach obszaru objętych wsparciem w ramach OP6 RPOWŚ 2007-2013 z wyjątkiem Nagłowic i Jędrzejowa. W ewaluowanym okresie spadła emisja zanieczyszczeń gazowych powietrza (17%) oraz emisja zanieczyszczeń pyłowych (39%). 6. Liczba pracujących zwiększyła się w ewaluowanym okresie w miejscowościach: Nagłowice, Mniów, Wodzisław oraz zmniejszyła się w Seceminie, Małogoszczy i Jędrzejowie. Stopa bezrobocia w powiecie jędrzejowskim wzrosła w latach 2007-2014 z 12,3% do 13,3%. 7. W omawianym okresie nastąpił blisko 70% spadek liczby turystów na przedmiotowym obszarze. 8. Liczba podmiotów gospodarczych wzrosła we wszystkim miejscowościach niniejszego obszaru z wyjątkiem miejscowości Mniów, w której spadła ona o 2%. Najwięcej przedsiębiorstw w ewaluowanym okresie odnotowano w mieście Jędrzejów. 9. Aktywność społeczna mierzona frekwencją w wyborach samorządowych wzrosła nieznacznie w ewaluowanym okresie. Liczba czynnych organizacji pozarządowych w każdej z tych miejscowości wynosi co najmniej 3. Najwięcej organizacji pozarządowych zarejestrowano w Jędrzejowie. Większość z nich powstała przed 2007 rokiem.

W mieście Jędrzejów zdiagnozowano następujące problemy na obszarach skierowanych do rewitalizacji: zmniejszanie się liczby mieszkańców miasta, niekorzystne tendencje demograficzne związane z ujemnym przyrostem naturalnym, brak poczucia bezpieczeństwa wśród społeczności lokalnej. W dokumencie programowym zwrócono uwagę na potrzeby:

- 55 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin  Odnowy i modernizacji Rynku w Jędrzejowie.  Poprawy wyglądu parku i zalewu.  Poprawy czystości miasta.  Zwiększenia terenów zielonych.  Kreowania nowych ofert kulturalno-sportowych.  Poprawy stanu dróg i chodników.  Pozyskania nowych terenów inwestycyjnych.  Budowy nowych obiektów sportowych.

W ramach LPR wyodrębniono następujące obszary przewidziane do rewitalizacji: Obszar I Rynek i obszar wokoło rynku; Obszar II Oś łącząca Obszar Rynku z Opactwem Cystersów; Obszar III – Świętokrzyska Kolejka Dojazdowa oraz okolice Kolejki. Projekt działania 6.1 RPOWŚ 2007-2013 wdrażał zadania z obszaru II w łącznej wysokości wynoszącej 75% wszystkich kosztów rewitalizacji ujętych w LPR. Stan rewitalizacji w mieście Jędrzejów należy uznać za zaawansowany.

Działania zaplanowane do realizacji w ramach LPR dla miejscowości Małogoszcz odpowiadały na problemy:  Pogarszający się stan infrastruktury technicznej (szczególnie sieci wodociągowych, kanalizacyjnych, elektroenergetycznych);  Duża liczba obiektów podlegających ochronie konserwatorskiej wymagających odnowienia i remontów;  Zły techniczny stan dróg i brak parkingów miejskich;  Duże natężenie ruchu kołowego na drogach przebiegających przez miasto;  Brak ścieżek rowerowych;  Uboga infrastruktura obsługi ruchu turystycznego;  Znaczne zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego nad terenem miasta (szczególnie w okresie jesienno-zimowym, problem. „niskiej emisji”). W ramach LPR wyodrębniono następujące obszary przewidziane do rewitalizacji: 1. Rewitalizacja Placu Kościuszki – przywrócenie czytelności historycznego założenia urbanistycznego rynku 2. Rozbudowa kompleksu stadionu piłkarskiego Miejskiego Klubu Sportowego „WIERNA” w Małogoszczu, 3. Budowa i modernizacja dróg gminnych wraz z infrastrukturą towarzyszącą, 4. Przebudowa oraz rozbudowa budynku głównego wchodzącego w skład Miejsko-Gminnego Zespołu Ośrodków Zdrowia w Małogoszczu, 5. Inwentaryzacja zabytkowego cmentarza na wzgórzu Babinek w Małogoszczu, 6. Utworzenie Parku Miejskiego - alternatywa miejsca wypoczynku i rekreacji mieszkańców miasta. Obszar II 1.Rozbudowa infrastruktury bazy Domu Kultury w Małogoszczu, 2. Utworzenie Ośrodka Integracji Społecznej. W projekcie działania 6.2 wdrażano zadania wchodzące w zakres Projektu 1 w łącznej kwocie wynoszącej 13% wszystkich kosztów rewitalizacji ujętych w LPR. Stan rewitalizacji w Małogoszczy należy uznać za niezaawansowany i zrealizowany w ograniczonym stopniu w okresie 2007-2013.

W miejscowości Secemin zdiagnozowano w pierwszym rzędzie problemy natury przestrzennej i środowiskowej. Do głównych problemów rewitalizowanych obszarów zaliczono: niewystarczające zagospodarowanie infrastruktury technicznej (niezakończona inwestycja budowy kanalizacji sanitarnej, zły stan wodociągu), zły stan techniczny nawierzchni dróg, brak ciągów pieszych na

- 56 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin niektórych odcinkach oraz zły stan istniejących chodników, duże natężenie ruchu kołowego na drogach przebiegających przez centrum miejscowości, brak ścieżek rowerowych, utrudniony dostęp do Internetu. W ramach LPR przeznaczone do rewitalizacji obszar centrum miejscowości i obszar mieszkalny. W projekcie działania 6.2 RPOWŚ wdrażano zadania obszaru I w łącznej wartości przekraczającej 30% łącznego kosztu rewitalizacji wskazanego w LPR. Stan rewitalizacji w miejscowości Secemin należy uznać za zaawansowany w średnim stopniu.

Działania zaplanowane w Wodzisławiu odpowiadały na następujące potrzeby obszaru skierowanego do rewitalizacji:  przywrócenie dla tego obszaru funkcji centralnego placu miejscowości – tak aby stał się on rynkiem miejskim.  wymiana nawierzchni chodników placu, z zachowaniem nawierzchni istniejących ciągów pieszych.  wprowadzenie elementów małej architektury, porządkujących oraz nadających nową jakość przestrzeni, zharmonizowaną swymi gabarytami i formą z charakterem zabudowy otaczającej plac rynku.  wprowadzenie uporządkowanej zieleni wysokiej i niskiej.  przebudowa sieci elektrycznej oraz wodno – kanalizacyjnej z uwzględnieniem fontanny, pomnika i scen imprez okolicznościowych.  zlokalizowanie miejsc parkingowych dla samochodów osobowych w trzech skrzydłach rynku.  nadanie centrum miejscowości Wodzisław nowych funkcji, przede wszystkim rekreacyjnej i turystycznej.  podniesienie poziomu integracji mieszkańców Wodzisławia.  ograniczenie negatywnych zjawisk związanych np. z patologiami społecznymi.  poprawę infrastruktury sportowej w Wodzisławiu poprzez budowę kompleksu sportowo – rekreacyjnego.

W ramach LPR wskazano następujące obszary przeznaczone do rewitalizacji: 1. Plac Wolności – dawny rynek zagospodarowany obecnie w formie parku, 2. Odbudowa i modernizacja dróg wokół rynku. W projekcie działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013 wdrażano zadania z obu obszarów o łącznej wartości wynoszącej 15% kosztów inwestycji zakładanych w LPR. Stan rewitalizacji w miejscowości Wodzisław należy uznać za nisko zaawansowany.

W miejscowości Nagłowice zdiagnozowano następujące deficyty i problemy obszaru: zniszczenia nawierzchni dróg oraz infrastruktury towarzyszącej, brak koncepcji funkcjonalnej budynków, obiektów i miejsc pełniących funkcje o charakterze społecznym, kulturowym, rekreacyjnym czy sportowym. W ramach LPR wyodrębniono następujące obszary przeznaczone do rewitalizacji: 1. Modernizacja boiska sportowego, 2. Infrastruktura uliczna, 3. ul. Sportowa, 4. Zagospodarowanie ternu ośrodka kultury, 5. Rewitalizacja ZPO Nagłowice. Projekt działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013 realizował zadania ze wszystkich wskazanych obszarów w wysokości stanowiącej 67% wszystkich kosztów inwestycji przewidzianych w LPR dla gminy i miejscowości Nagłowice. Dodatkowo w ramach działania 5.2. zrealizowano projekt „Budowa Gminnego Ośrodka Kultury wraz z niezbędną infrastrukturą techniczną: w miejscowości Nagłowice”. Stan rewitalizacji w miejscowości Nagłowice należy uznać za zaawansowany.

- 57 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin Na obszarze zaplanowanym do rewitalizacji w miejscowości Mniów zdiagnozowano deficyt prac remontowo-budowlanych, wysoki stopień degradacji infrastruktury, miedzy innymi w postaci zaawansowanego zużycia technicznego oraz zestarzenia funkcjonalnego obiektów. W dokumencie programowym sformułowano założenie, iż inwestycje na przedmiotowym obszarze przyczynią się do poprawy standardu życia mieszkańców Mniowa, poprawy estetyki przestrzeni publicznej miejscowości, rozwoju układu urbanistycznego Mniowa (zagospodarowanie dotychczas niezurbanizowanych terenów, wzrost wyposażenia w infrastrukturę techniczną), zagospodarowania terenów przyczyniające się do rozwoju społeczno-gospodarczego, poprawy ruchu drogowego oraz pieszego, zwiększenia funkcjonalności budynków użyteczności publicznej, rozwoju działalności kulturalnej oraz sportowej. W ramach LPR wskazano następujące obszary przewidziane do rewitalizacji: chodniki, parkingi, modernizacja budynku Gminnej Biblioteki Publicznej, modernizacja boiska, modernizacja budynku Urzędu Gminy, zakup wyposażenia do świetlicy, modernizacja budynku Policji, zakup kontenerów mieszkalnych. W projekcie działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013 zrealizowano większość zaplanowanych inwestycji łącznie o wartości stanowiącej 56% kosztów inwestycji przewidzianych w LPR. Stan rewitalizacji w miejscowości Mniów należy uznać za zaawansowany. 4.9 Zdolność miast do rewitalizacji

Analiza stanu rewitalizacji, dynamiki zmian oraz podejmowanych działań w miastach i miejscowościach objętych wsparciem w ramach działania 6.2 RPOWŚ wskazuje na zróżnicowany stan zaawansowania rewitalizacji. Skuteczność działań rewitalizacyjnych zależała w dużym stopniu od skali komplementarności z projektami realizowanymi w ramach działania 5.3, działania 5.2, i działania 3.2, wdrażanymi w ramach RPOWŚ 2007-2013. W miejscowościach będących odbiorcami wsparcia działania 6.2 istotne znaczenie miały również środki PROW 2007-2013 pozyskiwane w ramach działania „Odnowa i rozwój wsi”. Środki krajowe angażowane były powszechnie, ale głównie do drobnych przedsięwzięć infrastrukturalnych oraz do działań wspierających efekty społeczne i gospodarcze: dotacje, konkursy, lokalne fundusze poręczeniowe.

Wykres 1. Odsetek miejscowości, w których do działań rewitalizacyjnych wykorzystano komplementarnie projekty współfinansowane z innych środków pomocowych

82%

57% 52% Działanie 6.1. Działanie 6.2.

12% 5% 2%

RPO WŚ PROW POIS POIG

Źródło: badanie CAWI wśród beneficjentów OP6 RPOWŚ, n=54. Komplementarność działań podejmowanych w ramach RPOWŚ 2007-2013 wpłynęła na realizację następujących celów rewitalizacji: podniesienia atrakcyjności turystycznej obszaru, wzrostu

- 58 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin dostępności infrastruktury społecznej i technicznej, ochrony środowiska (liczne projekty termomodernizacji), zwiększenia dostępności komunikacyjnej obszaru w ruchu kołowym. Komplementarne działania podejmowane w PROW przyczyniały się do redukcji patologii społecznych i zjawiska wykluczenia społecznego, aktywizacji społecznej mieszkańców obszaru, odtworzenia wartości zabytkowych, turystycznych i artystycznych, poprawy estetyki przestrzeni.

Zdaniem badanych przedstawicieli beneficjentów działania 6.1 i działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013 dalsza rewitalizacja ich miast i miejscowości bez wsparcia środków RPOWŚ nie będzie możliwa. Zdolność miast do rewitalizacji jest silnie uzależniona od wsparcia. Beneficjenci preferują wsparcie dotacyjne, znaczna ich liczba nie wyklucza jednak skorzystania ze zwrotnych instrumentów finansowych.

Wykres 2. Skłonność miast do korzystania z instrumentów zwrotnych w latach 2014-2020 (Czy dopuszczają Państwo możliwość korzystania z instrumentów zwrotnych przy realizacji ww. projektów?)

40%

57,5%

2,5%

Tak Nie Nie dotyczy Nie wiem / trudno powiedzieć

Źródło: badanie CATI wśród przedstawicieli władz lokalnych, n=40. Zdolność finansowa gmin regionu do rewitalizacji jest z jednej strony ograniczona relatywnie niskimi przychodami w porównaniu do średniej krajowej, z drugiej zaś wzmocniona relatywnie niskim wskaźnikiem zadłużenia w porównaniu do innych województw (odpowiednio 22,39 województwo świętokrzyskie przy średniej krajowej wynoszącej 42%)2. Wyjątek stanowią miasta: Skarżysko- Kamienna, Osiek, Daleszyce, Suchedniów, Chęciny, Kazimierza Wielka, Kielce i Końskie, w których wskaźnik zadłużenia przekracza 50% (odpowiednio 78,6%, 64,3%, 64%, 64%, 55,7%, 55,4%, 52,9% i 56,9%). Wyższy od średniej krajowej wskaźnik zadłużenia jako procent dochodów budżetowych reprezentują także takie miasta jak: Staszów i Bodzentyn. Niskie przychody miast i gmin nie są czynnikiem wpływającym w decydowanej mierze na potencjalną niską skuteczność działań rewitalizacyjnych. Zaledwie 10% władz lokalnych miast będących beneficjentami działania 6.1 i 13% władz lokalnych miejscowości realizujących projekty w ramach działania 6.2 deklaruje wpływ ograniczeń budżetowych, wynikających z mniejszych przychodów niż spodziewane, na zmniejszony w stosunku do oczekiwanego, zakres prac rewitalizacyjnych.

2 Zadłużenie samorządów. Ranking samorządów 2014, Wspólnota.org.

- 59 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

5 WPŁYW RPOWŚ 2007-2013 NA ZWIĘKSZENIE ATRAKCYJNOŚCI OŚRODKÓW MIEJSKICH I CENTRÓW GMIN 5.1 Udział RPOWŚ 2007-2013 w rewitalizacji miast i centrów gmin w latach 2007- 2013

Analiza stanu rewitalizacji w poszczególnych lokalizacjach objętych wsparciem w ramach OP6 RPOWŚ 2007-2013 przedstawiona w poprzednim rozdziale wskazuje na relatywnie duży udział środków RPOWŚ w realizacji zadań wskazanych w Lokalnych Programach Rewitalizacji. W działaniu 6.1 RPOWŚ 2007-2013 środki RPOWŚ 2007-2013 miały decydujący udział w realizacji zadań wyszczególnionych w Lokalnym Programie Rewitalizacji dla miast: Sandomierz, Jędrzejów, Końskie i Kielce. Interwencje zrealizowane w ramach działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013 stanowiły jedyne źródło finansowania rewitalizacji Zawichostu, Osieka, Kijów, Michałowa, Nowej Słupi, Sandomierza, Oleśnicy, Rakowa przyczyniając się jednocześnie do pełnej realizacji Lokalnych Programów Rewitalizacji dla tych miast.

Tabela 1. Udział projektów działania 6.1 i działania 6.2 RPOWŚ w realizacji inwestycji zaplanowanych w Lokalnych Programach Rewitalizacji Ogólny koszt inwestycji Udział projektów Koszt realizacji przewidziany w Miasto/miejscowość RPOWŚ w ogólnym projektów RPOWŚ Lokalnych Programach koszcie rewitalizacji Rewitalizacji Działanie 6.1

Kielce 100 307 914,52 0,63 158 000 000,00

Jędrzejów 9 492 065,54 0,70 13 500 000,00

Kazimierza Wielka 8 318 082,67 0,40 20 920 000,00

Końskie 13 612 544,19 0,70 19 316 912,01

Busko-Zdrój 39 743 662,43 0,57 69 697 000,00

Ostrowiec Świętokrzyski 22 880 938,21 0,30 77 250 000,00

Skarżysko-Kamienna 11 049 647,29 0,07 164 000 000,00

Starachowice 31 050 488,33 bd bd

Sandomierz 21 160 844,68 0,98 21 500 000,00

Opatów 4 953 372,75 0,13 37 500 000,00

Pińczów 7 930 467,30 0,49 16 340 000

Staszów 5843661,79 0,34 17 400 000,00

Działanie 6.2

Kunów 1 215 143,95 0,21 5 925 380,00

Bliżyn 1 215 143,95 0,21 5 925 380,00

Zawichost 1 877 907,40 1,13 1 658 000,00

Małogoszcz 5 129 127,41 0,13 40 370 000,00

Sadowie 756 421,00 0,11 6 669 000,00

Stopnica 10 664 623,56 0,45 23 450 000,00

Samborzec 955 701,16 0,02 53 856 554,60

- 60 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

Ogólny koszt inwestycji Udział projektów Koszt realizacji przewidziany w Miasto/miejscowość RPOWŚ w ogólnym projektów RPOWŚ Lokalnych Programach koszcie rewitalizacji Rewitalizacji Skarżysko-Kościelne 1 341 241,19 0,43 3 100 000,00

Suchedniów 1 390 250,09 0,05 25 495 000,00

Oleśnica 2 075 524,29 1,13 1 840 000,00

Bodzentyn 9 561 742,80 0,47 20 148 450,00

Wąchock 10 792 055,08 0,22 49 700 000,00

Osiek 4 501 630,79 1,06 4 250 852,00

Baćkowice 1 266 124,67 0,15 8 554 500,00

Kije 2 736 820,24 1,10 2 480 260,00

Ożarów 19 559 001,86 0,57 34 515 100,00

Skalbmierz 1 805 709,04 0,43 4 222 489,00

Miedziana Góra 3 979 759,76 bd bd

Szydłów 7 452 635,12 0,32 23 500 000,00

Chmielnik 3 828 790,57 0,09 42 340 000,00

Stąporków 5 223 413,75 0,44 11 920 000,00

Waśniów 3 896 035,15 0,12 31 616 966,00

Wodzisław 2 444 989,55 0,15 16 300 000,00

Iwaniska 2 217 947,51 0,47 4 720 000,00

Chęciny 10 812 386,20 0,17 64 000 000,00

Działoszyce 4 399 176,14 0,58 7 612 539,98

Klimontów 3 347 130,36 0,25 13 130 000,00

Łagów 1 205 708,70 0,09 13 850 000,00

Daleszyce 14 237 686,98 0,46 30 653 000,00

Połaniec 18 005 959,11 0,56 32 400 000,00

Bieliny 6 793 930,83 0,40 17 150 000,00

Nowa Słupia 4 064 202,22 1,27 3 200 000,00

Morawica 5 027 616,92 0,43 11 770 000,00

Secemin 2661207,07 bd bd

Rytwiany 1 257 435,00 0,08 15 200 000,00

Obrazów 1 227 653,62 0,14 7 300 000,00

Michałów 1 122 346,83 0,94 1 200 000,00

Zagnańsk 3 989 741,91 0,68 5 910 000,00

Bogoria 8 600 674,98 0,37 23 400 000,00

Strawczyn 2 260 871,84 0,10 21 700 000,00

Radoszyce 898 025,60 0,05 19 600 000,00

Łoniów 2 175 781,46 0,78 2 800 000,00

- 61 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

Ogólny koszt inwestycji Udział projektów Koszt realizacji przewidziany w Miasto/miejscowość RPOWŚ w ogólnym projektów RPOWŚ Lokalnych Programach koszcie rewitalizacji Rewitalizacji Bejsce 2 397 696,66 0,15 16 500 000,00

Ćmielów 1 860 797,29 0,51 3 615 559,00

Nagłowice 2 910 871,48 0,67 4 350 000,00

Nowy Korczyn 5 210 564,69 0,38 13 600 000,00

Raków 11 401 708,65 0,81 14 000 000,00

Mniów 2 658 122,18 0,56 4 750 000,00

Piekoszów 1 470 347,93 0,18 8 350 000,00

Źródło: opracowanie własne na podstawie KSI SIMIK 07-13 i LPR. 5.2 Produkty i rezultaty uzyskane w wyniku interwencji RPOWŚ 2007-2013

Analizując efekty interwencji podejmowanych w ramach RPOWŚ 2007-2013 należy zwrócić uwagę przede wszystkim na osiągnięte wskaźniki produktu i rezultatu założone w ramach RPOWŚ 2007- 2013.

W okresie objętym ewaluacją zrewitalizowano łącznie 89 obszarów wskazanych w Lokalnych Programach Rewitalizacji w miejscowościach objętych wsparciem. Skuteczność zakładanej wartości docelowej wynosi w okresie objętym ewaluacja 91%.

Rysunek 3. Powierzchnia zrewitalizowanych obszarów wg powiatów

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych sprawozdawczych przekazanych przez IZ.

- 62 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin Ogółem powierzchnia zrewitalizowanych obszarów wyniosła 251,48 ha, co stanowi 88% zakładanej wartości docelowej wskaźnika. Uzyskanie zakładanej wartości docelowej obu wskaźników nie jest zagrożone. Zostanie ona osiągnięta po zakończeniu realizacji wszystkich projektów.

Największą powierzchnię zrewitalizowano w powiecie kazimierskim (obszar najlepszych gleb południowej części regionu) w powiecie ostrowieckim (obszar miast północnej części regionu), powiecie staszowskim (Staszowski obszar aktywności przemysłowo-osadniczej). Relatywnie małą powierzchnię zrewitalizowano w zachodniej części województwa.

Największą liczbę obszarów zrewitalizowano w powiecie kieleckim i w powiecie staszowskim. Największa koncentracja wsparcia ze względu na obszar realizowania projektu wystąpiła w mieście Kielce oraz w powiecie włoszczowskim.

Tabela 2. Rozkład wskaźnika Liczba zrewitalizowanych obszarów według powiatów Nazwa wskaźnika Powiat Wartość wskaźnika Liczba zrewitalizowanych buski 6 obszarów jędrzejowski 4 kazimierski 5 kielecki 20 konecki 9 m. Kielce 1 opatowski 6 ostrowiecki 5 pińczowski 3 sandomierski 6 skarżyski 3 starachowicki 4 staszowski 16 włoszczowski 1 Ogółem 89

Źródło: dane sprawozdawcze przekazane przez IZ. W ramach przeprowadzonych interwencji jedynie w projektach „Rewitalizacja śródmieścia Pińczowa” oraz „Rewitalizacja Starego Miasta w Sandomierzu - Bulwar Piłsudskiego” utworzono po jednym nowym etacie w celu realizacji zadań projektowych. Przekroczono w ten sposób zakładaną wartość docelową wskaźnika o 100%.

Beneficjenci założyli w swoich projektach wskaźnik rezultatu obrazujący przewidywana liczbę nowych etatów utworzonych po wdrożeniu wszystkich działań projektowych. W okresie objętym ewaluacją przewidywana liczba nowych etatów wynosi 44,5. Wartość tę zadeklarowano w 21 lokalizacjach: Zagnańsk, Waśniów, Stąporków, Starachowice, Skarżysko-Kamienna, skarżysko-Kościelne, Skalbmierz, Sandomierz, Piekoszów, Ostrowiec Świętokrzyski, Samborzec, Opatów, Nowa Słupia, Morawica, Łonów, Kunów, Kazimierza Wielka, Iwaniska, Działoszyce i Bogoria. Większość miejsc pracy przewidywanych do utworzenia po zakończeniu projektu zadeklarowano w ramach działania 6.1 RPOWŚ 2007-2013 (23 miejsca). W ujęciu lokalnym najwięcej przewidywanych miejsc pracy

- 63 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin odnotować można w Sandomierzu i Morawicy (po 7 miejsc pracy) oraz w Starachowicach i Nowej Słupi (po 6 miejsc pracy).

W ujęciu powiatowym należy stwierdzić, iż najwięcej nowych miejsc pracy powstałych w wyniku realizacji projektu przewidzianych zostało w powiecie kieleckim i sandomierski. W powiecie pińczowskim, buskim i włoszczowskim nie przewidziano utworzenia ani jednego miejsca pracy.

Rysunek 4. Przewidywana całkowita liczba bezpośrednio utworzonych nowych etatów (EPC) wg powiatów

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych sprawozdawczych przekazanych przez IZ. Uzyskana wartość wskaźnika „Przewidywana całkowita liczba bezpośrednio utworzonych nowych etatów (EPC) stanowi 79% zakładanej wartości docelowej. Biorąc pod uwagę, iż w żadnym z niezakończonych projektów nie zadeklarowano tego wskaźnika należy założyć, iż nie zostanie ona osiągnięta.

Zaledwie w dwóch projektach: „Zakup autobusów w celu świadczenia usług transportu publicznego dla miasta Sandomierza” oraz „Poprawa jakości i bezpieczeństwa systemu komunikacyjnego Miasta Starachowice poprzez rozwój infrastruktury komunikacji publicznej” dokonano w ramach rewitalizacji obszaru zakupu taboru komunikacji publicznej. Łącznie zakupiono 16 jednostek taboru autobusowego o pojemności 1390 osób. Zakładane wartości docelowe wskaźników zostały osiągnięte.

- 64 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin Żaden z beneficjentów nie monitorował wskaźnika założonego w dokumencie programowym URPOWŚ 2007-2013 – Liczba nowych przedsiębiorstw utworzonych na zrewitalizowanych obszarach. Należy jednak podkreślić, że 4 beneficjentów: gminy Kije, Kunów, Daleszyce, Działoszyce zadeklarowało powstanie łącznie 11 inwestycji na zrewitalizowanych obszarach. W 44% projektów monitorowano wskaźnik „Liczba turystów korzystających ze zrewitalizowanych obiektów (osoby)” oraz wskaźnik „Liczba osób korzystających ze zrewitalizowanych obiektów pełniących funkcje kulturalne i sportowo-rekreacyjne (osoby)”. Osiągnięta wartość docelowa tych wskaźników wynosi odpowiednio 542 667 osób i 595 673 osoby. 5.3 Efekty działań rewitalizacyjnych w działaniu 6.1 i działaniu 6.2 RPOWŚ 2007- 2013. Skuteczność i użyteczność.

Interwencje podejmowane w ramach działania 6.1 i działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013 skoncentrowane były na podniesieniu jakości i estetyki przestrzeni publicznej, podniesienia atrakcyjności miast jako miejsca do zamieszkania. W ramach projektów sporadycznie podejmowano działania ukierunkowane na rewitalizację terenów powojskowych i poprzemysłowych.

Tabela 3. Typy działań podejmowanych w projektach działania 6.1 i działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013 Typ działania Liczba projektów Odsetek Wyposażenie dróg i ulic w elementy infrastruktury obsługi transportu publicznego (np. zatoczki, podjazdy, zjazdy) oraz pasażerów (np. przystanki, wysepki), z uwzględnieniem 27 34% udogodnień dla osób niepełnosprawnych Zakup taboru publicznego transportu miejskiego, budowa zintegrowanego sytemu zarządzania transportem publicznym, inwestycje w infrastrukturę służącą świadczeniu 2 3% usług transportu publicznego Budowa i modernizacja parkingów dla samochodów oraz rowerów, m.in. przy 25 32% końcowych przystankach komunikacji miejskiej Tworzenie systemów wpływających na poprawę jakości i bezpieczeństwa systemu komunikacyjnego miast: m.in.: centralnego sterowania sygnalizacją, systemów 2 3% monitorowania ruchu i bezpieczeństwa na kluczowych trasach, newralgicznych punktach miasta Renowacja i wzrost estetyki funkcjonalnej przestrzeni publicznej, szczególnie służące podniesieniu atrakcyjności miast dla ruchu turystycznego (projekty wpisane w lokalne 64 81% programy rewitalizacji) Budowa nowych lub modernizacja istniejących dworców autobusowych, zajezdni, przystanków czy parkingów dla taboru, z uwzględnieniem udogodnień dla osób 7 9% niepełnosprawnych Podniesienie stanu jakościowego i ilościowego bazy targowej i wystawienniczej, wraz z 0 0% zapleczem kongresowo- konferencyjnym Kompleksowe projekty dot. rewitalizacji zmarginalizowanych miejscowości lub części miejscowości, będących centrami gmin, wynikające z lokalnych programów rewitalizacji 70 89% (dot. infrastruktury wodno-ściekowej, drogowej, edukacyjnej, turystycznej Rewitalizacja terenów poprzemysłowych 5 6% Rewitalizacja terenów powojskowych 1 1,5%

Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy wniosków o dofinansowanie projektów. Analiza treści LPR oraz uzasadnień doboru zakresu projektów wskazuje na to, iż podstawowym zakładanym efektem działań rewitalizacyjnych miało być podniesienie jakości życia mieszkańców rewitalizowanych obszarów. Wdrażane działania odpowiadały przede wszystkim na problem

- 65 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin zdegradowania obszaru, utraty funkcji, spadku atrakcyjności miejscowości. Wnioski z analizy desk research zostały potwierdzone podczas badania CAWI zrealizowanego wśród beneficjentów OP 6 RPOWŚ 2007-2013.

Tabela 4. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Na jakie potrzeby lokalne odpowiadały działania zrealizowane w ramach projektu?

Na jakie potrzeby lokalne odpowiadały działania zrealizowane w ramach projektu? 6.1 6.2

Wzrost dostępności mieszkańców do usług infrastruktury technicznej, poprawa jakości tych usług 18% 8% Wzrost dostępności mieszkańców do usług świadczonych przy użyciu infrastruktury społecznej 41% 43% Poprawa stanu technicznego budynków i budowli 24% 30% Poprawa poziomu bezpieczeństwa 35% 46% Zapewnienie ładu przestrzennego i wysokiego poziomu estetyki 76% 62% Odtworzenie wartości zabytkowych, historycznych i artystycznych 88% 86% Zapewnienie dostępności dla osób niepełnosprawnych 29% 32% Rozwój aktywności publicznej mieszkańców rewitalizowanego obszaru 82% 59% Obniżenie poziomu zanieczyszczenia i redukcja emisji zanieczyszczeń 71% 57% Poprawa sytuacji demograficznej 24% 5% Rozwój przedsiębiorczości 24% 14% Poprawa estetyki przestrzeni miejskiej 100% 62% Promocja na szczeblu ponadlokalnym 53% 19% Zachowanie dziedzictwa kulturowego miasta 41% 16% Zwiększenie atrakcyjności turystycznej 88% 70% Rozwój oferty kulturalnej miasta 53% 24% Poprawa sytuacji lokalowej instytucji publicznych 12% 14% Poprawa dostępności komunikacyjnej 47% 41%

Źródło: badanie CAWI wśród beneficjentów OP6 RPOWŚ 2007-2013. Znamienny jest fakt, iż żaden z beneficjentów nie wskazał konieczności podniesienia przychodów gminy bądź ograniczenia jej wydatków bieżących jako przesłanki prowadzenia działań rewitalizacyjnych. Przesłanką społeczną było głównie podniesienie aktywności mieszkańców obszaru poprzez udostępnienie im przestrzeni publicznych i zwiększenie dostępności infrastruktury społecznej. Przesłanką przestrzenną – poprawa estetyki i odtworzenie wartości obiektów zabytkowych, historycznych oraz poprawa dostępności komunikacyjnej obszaru objętego rewitalizacją.. Potrzebą noszącą pośrednie funkcje ekonomiczne, braną pod uwagę przy formułowaniu założeń projektowych była możliwość podniesienia atrakcyjności turystycznej obszaru. Większość respondentów podkreśla także przesłankę środowiskową – zmniejszenie emisji zanieczyszczeń. Należy jednak nadmienić, iż operacjonalizacja tej potrzeby ograniczała się w prowadzonych projektach do ograniczania ruchu kołowego na rewitalizowanych przestrzeniach oraz termomodernizacji remontowanych budynków. W mniejszych ośrodkach prace remontowe obejmowały również uzbrajanie terenu, uzupełnianie deficytów infrastruktury technicznej.

Przesłanki podejmowanych działań projektowych znalazły swoje odzwierciedlenie w postrzeganiu uzyskanych efektów. Zdaniem beneficjentów realizowane projekty przyczyniły się raczej do uzyskania efektów społecznych niż ekonomicznych. Zarówno w głównych ośrodkach miejskich regionu jak i w pozostałych rewitalizowanych miejscowościach efekty społeczne w zakresie jakości życia podnoszone były przez wszystkich respondentów. Należy jednak podkreślić, że przedstawiciele

- 66 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin miejscowości będących beneficjentami działania 6.2 częściej niż przedstawiciele głównych ośrodków miejskich widzą efekty ekonomiczne podejmowanych działań.

Wykres 3. Rozkład odpowiedzi na pytanie „Czy w wyniku realizacji projektu osiągnęli Państwo następujące efekty na obszarze realizacji projektu?”

Wzrost liczby miejsc pracy 3035 Wzrost dostepności infrastruktury społecznej 88 97 Poprawa poziomu bezpieczeństwa 78 88 Poprawa stanu technicznego budynków 65 76 Wzrost dostępności infrastruktury technicznej 7176 Redukcja zjawisk patologicznych 22 47 Wzrost zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw 1112 Wzrost liczby inwestycji 12 38 Wzrost liczby turystów 70 77 Wartość nakładów inwestycyjnych 1112 Wzrost liczby przedsiębiorstw 12 25 Wyniki PKB na mieszkańca 0 3 Działanie 6.2. Działanie 6.1.

Źródło: badanie CAWI wśród beneficjentów OP6 RPOWŚ 2007-2013, n=54. Według deklaracji respondentów efekt ekonomiczny w miejscowościach będących beneficjentami działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013 koncentrował się na wzroście liczby przedsiębiorstw oraz wzroście skali inwestycji na rewitalizowanych terenach. Zdaniem badanych można odnotować relatywnie niski efekt zatrudnieniowy w sektorze przedsiębiorstw.

Zdaniem włodarzy miast i miejscowości, które były beneficjentami OP6 RPOWŚ 2007-2013 w wyniku rewitalizacji nie wystąpił efekt przemieszczenia problemu społecznego na inne obszary miasta, ani negatywny efekt dochodowy, polegający na wzroście obciążeń podatkowych mieszkańców miasta.

Odnotowano jednak częsty efekt substytucji. Zdaniem uczestników grup dyskusyjnych przeprowadzonych na wybranych obszarach poddanych rewitalizacji efekt wzrostu inwestycji na rewitalizowanych obszarach wynikał raczej z przeniesienia już istniejącej działalności gospodarczej na atrakcyjne miejsce niż z generowania impulsów rozwojowych do tworzenia nowych inwestycji. We wszystkich rewitalizowanych miejscowościach bowiem, za działaniami remontowymi modernizacyjnymi szły również podwyżki czynszów i kosztów prowadzenia działalności. Efekt ten jest szczególnie zauważalny w mieście Kielce, w którym rewitalizacja Rynku spowodowała przeniesienie przestrzeni publicznej, w tym przestrzeni rekreacyjnej z ulicy Sienkiewicza na Rynek.

Przedstawiciele władz miejskich wyrażają pogląd, że w wyniku przeprowadzonych interwencji w skali miasta wystąpiły zarówno efekty społeczne jak i gospodarcze. Zdaniem wszystkich badanych przedstawicieli władz lokalnych realizacja inwestycji przyczyniła się zarówno do poprawy warunków podnoszenia atrakcyjności gospodarczej miasta/ gminy, wzmocnienia funkcji miejskiej obszaru, skali jego oddziaływania na okoliczne gminy, inne miasta, zwiększenia atrakcyjności miasta/gminy jako miejsca zamieszkania jak i do zwiększenia atrakcyjności miasta/gminy jako miejsca prowadzenia działalności gospodarczej oraz zwiększenia trakcyjności turystycznej obszaru.

- 67 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin Wykres 4. Stopień osiągnięcia zakładanych celów rewitalizacji w opinii przedstawicieli władz lokalnych miast i miejscowości realizujących projekty w ramach OP6 RPOWŚ 2007-2013

Wzrostu dostępności mieszkańców do infrastruktury 30,0% społecznej, edukacyjnej, kulturalnej, rekreacyjnej i… 67,5%

Poprawy poziomu bezpieczeństwa 2,5% 97,5%

Poprawy stanu technicznego budynków i budowli 100,0% Wzrostu dostępności mieszkańców do usług infrastruktury 17,5% technicznej 82,5% Redukcji zjawisk patologii społecznych i wykluczenia 47,5% społecznego 22,5%

Wzrostu zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw 52,5% 2,5%

Wzrostu liczby inwestycji 72,5% 10,0%

Wzrostu liczby turystów 35,0% 47,5% Wzrostu wartości nakładów inwestycyjnych ze środków 57,5% prywatnych 12,5%

Wzrostu liczby przedsiębiorstw 57,5% 12,5%

Wzrostu PKB na mieszkańca 30,0% 10,0%

W ograniczonym stopniu W znacznym stopniu

Źródło: badanie CATI wśród przedstawicieli władz miejskich, n=40. W opinii badanych włodarzy miast i miejscowości będących beneficjentami OP6 RPOWŚ 2007-2013 realizacja inwestycji przyczyniła się do w ograniczonym stopniu do osiągnięcia szerszych efektów społecznych i gospodarczych. Głównymi rezultatami działań były – ich zdaniem: wzrost liczby turystów, poprawa stanu technicznego budynków, poprawa dostępności infrastruktury technicznej i wzrost dostępności do infrastruktury społecznej.

W ramach RPOWŚ 2007-2013 realizowano niewiele zadań rewitalizacyjnych koncentrujących efekty na poprawie jakości życia wyselekcjonowanej liczby mieszkańców, zamieszkującej obszar o specyficznych problemach. Zaliczyć można do nich jedynie projekty „Rewitalizacja Osiedla Rejów w Skarżysko-Kamiennej Etap I”, „Rewitalizacja Miasta Końskie poprzez zagospodarowanie terenu wokół stawów na Browarach oraz przy ulicy Zielonej”, „Rozbudowa centrum kulturalnego miasta Stąporków”, „Rewitalizacja osiedla Północ w Staszowie”. W pozostałych projektach wsparcie skierowane do mieszkańców osiedli i ulic o specyficznych problemach rozwojowych dotyczyło jedynie modernizacji tras drogowych i małej infrastruktury drogowej. W zdecydowanej większości interwencji wsparcie kierowane było na realizację inwestycji, których efekty byłyby dostępne dla wszystkich mieszkańców danej lokalizacji bądź nawet dla mieszkańców innych miejscowości. W konsekwencji decydowano się na inwestycje, których głównym celem było podniesienie wartości obszaru centralnego, pełniącego funkcje przestrzeni publicznej dostępnej dla jak najszerszego grona interesariuszy.

- 68 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin Wykres 5. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Prosimy zaznaczyć, jaki był zakres terytorialny prowadzonej interwencji?

1,9% 3,7% Jedna nieruchomość

Jedna ulica (nie centralna) 14,8% Kilka ulic (nie centralnych)

14,8% Centrum, przestrzeń reprezentacyjna miasta Teren rekreacyjny (zielony) 64,8% Inne

Nie wiem/trudno powiedzieć

Źródło: badanie CAWI wśród beneficjentów OP6 RPOWŚ, n=54.

Wykres 6. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Prosimy określić skalę oddziaływania projektu. Czy użytkownikami rezultatów projektu są:

3,7%

Wyłącznie mieszkańcy obszaru realizacji projektu

Mieszkańcy szerszego obszaru miasta niż obszar 96,3% realizacji projektu

Źródło: badanie CAWI wśród beneficjentów OP6 RPOWŚ, n=54. Podsumowując, należy stwierdzić, że wdrażane działania w ograniczonym zakresie przyczyniły się do uzyskania efektów gospodarczych takich jak: rozwój przedsiębiorczości, zwiększenie przychodów podatkowych z CIT, zwiększenie przychodów podatkowych z PIT, zmniejszenie nakładów na instrumenty publiczne. Analiza danych zastanych wskazuje na niskie oddziaływanie przeprowadzonych interwencji na sytuację społeczno-gospodarczą gmin w omawianym okresie. Co prawda, począwszy od 2014 roku można zaobserwować wzrost aktywności gospodarczej ludności i spadek bezrobocia w analizowanych lokalizacjach, zmiana ta jednak jest wynikiem szerszego oddziaływania tendencji zauważalnych w całym kraju. Relatywnie niewielkie efekty gospodarcze prowadzonych działań rewitalizacyjnych wynikały z systemowego błędu większości beneficjentów OP6 polegającego na szukaniu impulsów rozwojowych dla koniunktury w czynniku zewnętrznym – turystyce. Kalkulacja ta okazała się prawidłowa w przypadku większości miast obszaru Gór Świętokrzyskich oraz w przypadku głównych miast obszaru uzdrowiskowego Busko-Zdrój-Solec Zdrój i w przypadku Kielc oraz Sandomierza. W pozostałych miejscowościach rewaloryzacja atrakcyjnych historycznie i kulturowo przestrzeni publicznych i obiektów nie stanowiła, wbrew założeniom, impulsu do rozwoju turystyki. Efekty społeczne są już bardziej zauważalne. Inwestycje polegające na optymalizacji wykorzystania budynków i przestrzeni publicznej przyczyniły się do rozszerzenia oferty kulturalnej i edukacyjnej,

- 69 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin zwiększyły także stopień integracji obszaru i aktywizacji społecznej. Władze gminy podkreślają efekt zwiększenia poczucia bezpieczeństwa publicznego (Skarżysko-Kamienna, Kamienna), głównie wskutek zainstalowania systemu monitoringu miejskiego, Efekty te będą zauważalne w kolejnych latach, istotne jest jednak dyskontowanie uzyskanych rezultatów w postaci budowania polityki miasta w kierunku organizowania ogólnodostępnych imprez na zrewitalizowanych obszarach. Biorąc pod uwagę skalę wykluczenia społecznego w regionie efekty te nie są jednak w pełni zadowalające. Zgodnie z założeniami programowania 2007-2013 uporządkowano przestrzennie centra miejscowości, pozostawiając problemy społeczne w najuboższych enklawach miasta. W przyszłym okresie programowania konieczne stanie się koncentrowanie działań rewitalizacyjnych na terenach kumulowania się negatywnych zjawisk społecznych również w aspekcie infrastrukturalnym i przestrzennym (np. tworzenie lokalnych przestrzeni publicznych o zróżnicowanych funkcjach).

Należy podkreślić niską skuteczność przeprowadzonych działań w zakresie podniesienia gęstości zaludnienia. Nieliczne projekty oddziaływały pozytywnie na aspekt ludnościowy obszaru. Użyteczność rewitalizacji w zakresie przeciwdziałania depopulacji bądź zwiększenia gęstości zaludnienia była istotna w miejscowościach KOM. Rewitalizacja przestrzeni publicznej z uwzględnieniem optymalizacji wykorzystania budynków użyteczności publicznej była przedsięwzięciem trafnym, zwiększającym skutecznie atrakcyjność tych miejscowości jako miejsc do zamieszkania, zgodnie z trendami migracji wewnętrznej regionu. Należy spodziewać się, że w dłuższym okresie przeprowadzone działania rewitalizacyjne przyczynią się do szerszych efektów gospodarczych istotnych dla polityki miasta. W pozostałych lokalizacjach niekorzystne tendencje migracyjne utrzymują się. Zrealizowane inwestycje przyczyniają się do zatrzymania rodzin z dziećmi na miejscu, nie są jednak wystarczającym impulsem do zatrzymywania ludzi młodych, szukających zatrudnienia.

Relatywnie najmniej zauważalne są efekty środowiskowe przeprowadzonych działań rewitalizacyjnych. Ich zakres ograniczany był do termomodernizacji budynków publicznych, ograniczaniu ruchu kołowego na rewitalizowanych obszarach.

5.4 Efekty działań rewitalizacyjnych w Działaniu 6.1 i Działaniu 6.2 RPOWŚ 2007-2013. Efektywność i trwałość

Ocena efektywności działań rewitalizacyjnych przeprowadzonych w ramach działania 6.1 i działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013 przeprowadzona została w odniesieniu do średniego kosztu jednostkowego 1 ha rewitalizowanej powierzchni oraz średniego kosztu jednostkowego jednego rewitalizowanego obszaru. Dodatkową zmienną, która powinna być wzięta pod uwagę przy analizie efektywności jest liczba ludności danej miejscowości.

Analiza projektów realizowanych w ramach działania 6.1 RPOWŚ wskazuje na duże zróżnicowanie efektywności kosztowej zrealizowanych inwestycji. Średni koszt rewitalizacji jednego hektara wyniósł w ewaluowanym okresie 3 824 495 PLN, co stanowi ponad dwukrotnie niższy koszt w stosunku do przeciętnych kosztów rewitalizacji w województwie śląskim, małopolskim czy mazowieckim. Stosunkowo największą efektywnością kosztową rewitalizacji jednego hektara powierzchni charakteryzują się miasta Starachowice i Ostrowiec Świętokrzyski. Należy jednak pamiętać, że wynik Starachowic jest zaburzony duża powierzchnią rewitalizacji objętej projektem zakupu autobusów. Po eliminacji tego czynnika należy uznać Ostrowiec Świętokrzyski za miasto realizujące najbardziej efektywną kosztowo politykę rewitalizacyjną w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Pod względem

- 70 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin efektywności kosztowej rewitalizacji jednego obszaru największą efektywnością charakteryzuje się projekt realizowany w mieście Staszów, w którym rewitalizowano stosunkowo dużo obszarów w ramach przyznanej alokacji oraz – w dalszej kolejności miasta Ostrowiec Świętokrzyski, Jędrzejów. Zwraca uwagę wysoka pozycja Kielc w obu rankingach. Działania rewitalizacyjne w Kielcach charakteryzują się relatywnie wysoką efektywnością kosztową rewitalizacji jednego obszaru i jednego hektara.

Tabela 5. Efektywność kosztowa projektów realizowanych w ramach działania 6.1 RPOWŚ 2007-2013

Efektywność Efektywność kosztowa Efektywność kosztowa Efektywność kosztowa 1 Nazwa beneficjenta kosztowa 1 ha per capita rewitalizacji 1 obszaru obszaru per capita rewitalizacji 1 ha

Gmina Starachowice 38397,497 0,7576609 38109515,5 751,97844

Gmina Ostrowiec Świętokrzyski 994823,4 13,8693871 7626979,4 106,33197

Gmina Skarżysko-Kamienna 1304562,8 27,6320182 11049647,3 234,04319

Gmina Jędrzejów 897170,66 31,2505018 3164021,85 110,2101

Gmina Staszów 1371751,6 52,0213734 834808,827 31,658721

Gmina Opatów 689884,78 57,005849 2476686,38 204,651

Gmina Kazimierza Wielka 1073301 65,03672 4159041,34 252,01729

Gmina Kielce 9776968,6 49,1658256 10705780,6 53,836579

Gmina Końskie 5285970,7 145,715367 4228776,53 116,57229

Nie wskazano liczby Nie wskazano liczby Gmina Miejska Sandomierz 3177304 130,6135 obszarów obszarów

Gmina Busko-Zdrój 5363517,2 163,079364 39743662,4 1208,4181

Gmina Pińczów 4130451,7 193,854213 7930467,3 372,20009

Źródło: pracowanie własne na podstawie danych sprawozdawczych przekazanych przez IZ. W działaniu 6.2 odnotowano relatywnie większe zróżnicowanie efektywności kosztowej. Koszt rewitalizacji jednego hektara wahał się od 110 005 PLN w gminie Obrazów do 6 190 299 PLN w gminie Daleszyce. Średni koszt rewitalizacji jednego hektara wyniósł 2 805 083 PLN. Najniższy koszt rewitalizacji jednego obszaru per capita odnotowano w gminach: Stąporków i Radoszyce, największy zaś w mieście Stopnica i w Daleszycach.

Tabela 6. Efektywność kosztowa projektów realizowanych w ramach działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013 Efektywność Efektywność kosztowa Efektywność kosztowa Efektywność kosztowa Nazwa beneficjenta kosztowa 1 ha per rewitalizacji 1 ha rewitalizacji 1 obszaru 1 obszaru per capita capita

Gmina Obrazów 110004,8 16,6901539 1227653,62 186,262118

Gmina Bejsce 85024,704 20,2295275 1198848,33 285,236338

Gmina Stąporków 236035,99 13,296304 738202,553 41,5841907

Gmina Samborzec 281917,75 32,6520438 955701,16 110,690429

Gmina Ożarów 624701,2 56,447203 7840000 708,412397

Gmina Opatów 689884,78 57,005849 2476686,38 204,650998

Gmina Łoniów 483506,99 64,2448832 2175781,46 289,101974

Gmina Bodzechów 925528,16 67,6605133 3554028,14 259,816371

- 71 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

Efektywność Efektywność kosztowa Efektywność kosztowa Efektywność kosztowa Nazwa beneficjenta kosztowa 1 ha per rewitalizacji 1 ha rewitalizacji 1 obszaru 1 obszaru per capita capita

Gmina Rytwiany 502974 79,1088393 1257435 197,772098

Gmina Bieliny 908279,52 89,3009068 2264643,61 222,656928

Gmina Bogoria 5149271 652,219253 20768726,4 2630,61765

Gmina Skarżysko 563546,72 90,7190468 bd bd Kościelne

Gmina Morawica 1802555,4 115,526206 3127433,6 200,437967

Gmina Zagnańsk 1329914 102,719856 1994870,96 154,079783

Gmina Bliżyn 874204,28 104,56989 1215143,95 145,352147

Gmina Piekoszów 1793107,2 110,101144 735173,965 45,1414691

Gmina Połaniec 755844,78 63,1554793 4905432,6 409,879061

Gmina Waśniów 828943,65 117,430748 3896035,15 551,924515

Gmina Mirzec 1110825,5 132,572561 1371869,48 163,727112

Gmina Iwaniska 985754,45 143,507708 2217947,51 322,892344

Gmina Suchedniów 1527747,4 145,181731 1390250,09 132,115375

Gmina Oleśnica 593006,94 152,170115 2075524,29 532,595404

Gmina Klimontów 1281934,3 153,488298 1673565,18 200,378973

Gmina Mniów 1783974,6 190,697447 2658122,18 284,139196

Gmina Skalbmierz 1367961,4 204,723345 1805709,04 270,234816

Gmina Baćkowice 1055103,9 211,698213 1266124,67 254,037855

Gmina Kije 956930,15 213,886936 2736820,24 611,716638

Gmina Osiek 1530667,1 195,437574 2020480,54 257,977597

Gmina Strawczyn 2307012,1 220,703347 2260871,84 216,28928

Gmina Michałów 1068901,7 224,653582 1122346,83 235,886261

Gmina Nowy Korczyn 1488732,8 239,538659 2605282,35 419,192654

Gmina Secemin 1357758,7 276,079445 2661207,07 541,115712

Gmina Nowa Słupia 2862114,2 297,023063 4064202,22 421,77275

Gmina Wodzisław 2397048,6 331,817356 2444989,55 338,453703

Gmina Zawichost 1539268,4 333,608227 1877907,4 407,002037

Gmina Radoszyce 3207234,3 351,63187 898025,6 98,4569236

Gmina Kunów 3619641,7 361,3138 8180390,13 816,569188

Gmina Wąchock 2767193,6 394,524324 10792055,1 1538,64486

Gmina Sadowie 1644393,5 401,463252 756421 184,673096

Gmina Ćmielów 3264556,6 428,138577 1860797,29 244,038989

Gmina Małogoszcz 5636403,7 481,826273 5129127,41 438,461909

Gmina Działoszyce 2587750,7 495,642726 4399176,14 842,592634

Gmina Stopnica 8390331,4 1079,69778 22653894,9 2915,18401

- 72 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

Efektywność Efektywność kosztowa Efektywność kosztowa Efektywność kosztowa Nazwa beneficjenta kosztowa 1 ha per rewitalizacji 1 ha rewitalizacji 1 obszaru 1 obszaru per capita capita

Gmina Chmielnik 23375852 2036,75634 13791753 1201,68624

Gmina Raków 3423936,5 597,649944 11401708,7 1990,17431

Gmina Chęciny 9010321,8 599,808403 10812386,2 719,770084

Gmina Łagów 4465587,8 645,129699 1205708,7 174,185019

Gmina Bodzentyn 7968119 681,210481 9561742,8 817,452578

Gmina Szydłów 3707778,7 775,848225 7452635,12 1559,45493

Gmina Ożarów 7623177,8 688,820623 12197084,5 1102,113

Gmina Nagłowice 5821743 1134,40042 2910871,48 567,20021

Gmina Daleszyce 6190298,7 1185,65384 142387 2727,00383

Źródło: pracowanie własne na podstawie danych sprawozdawczych przekazanych przez IZ. Tak duża rozpiętość efektywności kosztowej wynika ze skupienia działań rewitalizacyjnych raczej na budynkach otaczających przestrzeń publiczną niż na zagospodarowaniu podłoża. Średni koszt rewitalizacji 1 ha różnicowany był również udziałem rewaloryzacji obiektów o dużej wartości historycznej i kulturowej. Stosunkowo największą efektywnością kosztową charakteryzowały się projekty, w których rewitalizowano tereny zielone i obszar wokół terenów rekreacyjnych bez większych inwestycji w infrastrukturę budynków użyteczności publicznej.

Charakter przeprowadzonych inwestycji wskazuje na brak zagrożenia dla utrzymania trwałości działań. Bieżące koszty wpisane są w budżety zadań własnych beneficjentów. Dla większej dywersyfikacji kosztów utrzymania inwestycji część z nich będą ponosiły jednostki organizacyjne. Zdaniem przedstawicieli zaledwie 18% miast będących beneficjentami działania 6.1 RPOWŚ oraz zaledwie 27% miejscowości realizujących projekty w działaniu 6.2 RPOWŚ utrzymanie efektów pociągać za sobą będzie dodatkowe koszty związane z zatrudnieniem osób do obsługi rezultatów.

Wykres 7. Czy dla utrzymania wskazanych wyżej efektów projektu konieczne będzie w latach 2014-2020 zatrudnienie dodatkowych osób w instytucji beneficjenta?

70% 58,8% 60% 50% 45,9% 40% Tak 27,0% 27,0% 30% 23,5% Nie 17,6% 20% Nie wiem/trudno powiedzieć 10% 0% Działanie 6.1 Działanie 6.2

Źródło: badanie CAWI wśród przedstawicieli beneficjentów, n=40. Dodatkowe koszty generowane będą w miejscowościach: Bieliny, Działoszyce, Jędrzejów, Łoniów, Mirzec, Oleśnica, Osiek, Secemin, Skarżysko Kościelne, Starachowice, Waśniów i Wąchock.

- 73 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin Trwałość efektów jest jednak kwestią nie tylko trwałości przeprowadzonych inwestycji, ale również kwestia trwałości zamierzonych rezultatów i ich oddziaływania. Zdaniem połowy badanych beneficjentów utrzymanie efektów przeprowadzonych działań będzie wymagać dalszych inwestycji. Deklarację taką składają przedstawiciele miast: Bejsce, Bieliny, Bodzechów, Bodzentyn, Chęciny, Ćmielów, Działoszyce, Klimontów, Łoniów, m. Kielce, Mirzec, Morawica, Nowy Korczyn, Oleśnica, Ożarów, Pińczów, Połaniec, Sandomierz, Skarżysko Kościelne, Starachowice, Staszów, Strawczyn, Zawichost.

Wykres 8. Czy dla utrzymania wskazanych wyżej efektów projektu konieczne będzie w latach 2014-2020 przeprowadzenie kolejnych inwestycji?

60% 51,4% 50% 43,2% 41,2% 40% 29,4% 29,4% Tak 30% Nie

20% Nie wiem/trudno powiedzieć

10% 5,4%

0% Działanie 6.1 Działanie 6.2

Źródło: badanie CAWI wśród przedstawicieli beneficjentów, n=40. Podsumowując, należy stwierdzić wysoką efektywność kosztową działań rewitalizacyjnych w województwie świętokrzyskim w porównaniu z procesami rewitalizacji, współfinansowanymi ze środków EFRR w województwie śląskim, małopolskim i mazowieckim. Wysoka wariancja kosztu jednostkowego rewitalizacji uzależniona była od udziału rewaloryzacji budynków o dużej wartości kulturowej i historycznej oraz od udziału modernizacji infrastruktury technicznej i modernizacji budynków użyteczności publicznej. Trwałość utrzymania inwestycji nie jest zagrożona, problematyczna pozostaje jednak trwałość zakładanych efektów społecznych, gospodarczych i środowiskowych bez przeprowadzenia dalszych inwestycji.

- 74 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

6 CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA REALIZACJĘ DZIAŁAŃ REWITALIZACYJNYCH.

Beneficjenci OP6 RPOWŚ 2007-2013 rzadko zgłaszają występowanie barier we wdrażaniu zaplanowanych w projektach działania 6.1 i działania 6.2 interwencji rewitalizacyjnych.

Mniej więcej co czwarty beneficjent działania 6.1 wskazuje na ograniczenia budżetowe, spowodowane mniejszymi niż zakładane wpływami do budżetu bądź koniecznością zabezpieczenia innych działań rozwojowych jako na bariery we wdrożeniu wszystkich zakładanych inwestycji. Na ograniczenia budżetowe wskazują przedstawiciele następujących miejscowości: Busko-Zdrój, Jędrzejów, Kazimierza Wielka, Skarżysko-Kamienna, Staszów,.

Rzadziej niż w co czwartej lokalizacji, w której realizowane były przedsięwzięcia działania 6.1 RPOWŚ odnotowano bariery w postaci protestów społecznych.

Wykres 9. Prosimy wskazać czy w trakcie realizacji projektu odnotowali Państwo wpływ następujących czynników na realizację projektu (beneficjenci działania 6.1)

17,6% Zmiany indeksów cen, kursów walut 76,5% 5,9% 23,5% Zmiany pozycji konkurencyjnej innych miast/gmin 70,6% 5,9% Zmiany wskaźników makroekonomicznych w skali 17,6% 82,4% kraju Sprzeciwy obywatelskie, negatywny odbiór projektu 5,9% 76,5% w konsultacjach społecznych 17,6% Ograniczenia budżetowe spowodowane 5,9% 82,4% koniecznością przesunięcia środków na inne… 11,8% Ograniczenia budżetowe spowodowane mniejszymi 17,6% 58,8% niż zakładane wpływami do budżetu 23,5% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Nie wiem/trudno powiedzieć Nie Tak

Źródło: badanie CAWI wśród beneficjentów działania 6.1, n=17. Beneficjenci działania 6.2 relatywnie rzadko wskazują na występowanie barier wpływających na zakres realizowanych interwencji. Ingerencję ograniczeń budżetowych w zakres i skalę prowadzonych działań zgłaszają przedstawiciele następujących miejscowości: Bejsce, Bieliny, Bliżyn, Działoszyce, Iwaniska, Klimontów, Miedziana Góra, Sadowie, Skalbmierz, Stopnica, Strawczyn.

- 75 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin Wykres 10. Prosimy wskazać czy w trakcie realizacji projektu odnotowali Państwo wpływ następujących czynników na realizację projektu (beneficjenci działania 6.2)

16,2% Zmiany indeksów cen, kursów walut 83,8% 16,2% Zmiany pozycji konkurencyjnej innych miast/gmin 78,4% 5,4% Zmiany wskaźników makroekonomicznych w skali 24,3% 75,7% kraju Sprzeciwy obywatelskie, negatywny odbiór projektu 5,4% 86,5% w konsultacjach społecznych 8,1% Ograniczenia budżetowe spowodowane 10,8% 83,8% koniecznością przesunięcia środków na inne… 5,4% Ograniczenia budżetowe spowodowane mniejszymi 13,5% 75,7% niż zakładane wpływami do budżetu 10,8% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Nie wiem/trudno powiedzieć Nie Tak

Źródło: badanie CAWI wśród beneficjentów działania 6.2, n=37. Badani beneficjenci nie zgłaszają występowania czynników kadrowych, organizacyjnych mogących wpłynąć na sprawność i skuteczność wdrażania działań. W nielicznych przypadkach wystąpiły problemy z zabezpieczeniem wkładu własnego.

Wykres 11. Czy na etapie przygotowywania i realizacji projektu wystąpiły problemy związane z zabezpieczeniem wkładu własnego?

88,2% 83,8%

Tak Nie Nie wiem/trudno powiedzieć 16,2% 11,8%

Działanie 6.1 Dzialanie 6.2

Źródło: badanie CAWI wśród beneficjentów, n=54. Na etapie realizacji projektu relatywnie rzadko występowały – według deklaracji beneficjentów – problemy z wykonawcami prac i zamówieniami publicznymi.

- 76 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin Wykres 12. Czy w projekcie wystąpiły problemy na etapie przygotowania i przeprowadzenia zamówień publicznych?

90% 76,5% 78,4% 80% Tak 70% 60% Nie 50% 40% 30% 21,6% Nie przeprowadziliśmy jeszcze 17,6% 20% żadnego zamówienia 10% 5,9% 0% Nie wiem/ trudno powiedzieć Działanie 6.1 Działanie 6.2 Źródło: badanie CAWI wśród beneficjentów, n=54. W zaledwie 3 miejscowościach (Oleśnica, Staszów, Waśniów) podczas realizacji projektów wystąpił problem nieuregulowanych stosunków własnościowych terenu. Kwestia ta dotyczyła remontów i modernizacji budynków o mieszanym stosunku własnościowym.

Analiza zapisów LPR wskazuje na ograniczoną rolę konsultacji społecznych w ustalaniu zakresu rewitalizacji, w tym zakresu projektów współfinansowanych z EFRR. W większości dokumentów programowych zawarto wyniki badania opinii publicznej dotyczącego priorytetów rozwojowych miasta. Biorąc pod uwagę głównie infrastrukturalny charakter prowadzonych działań i cele rewitalizacji, koncentrujące się wokół poprawy stanu technicznego, poprawy estetyki przestrzeni, poprawy stopnia optymalizacji budynków, rola konsultacji społecznych nie była kluczowa. Sporadyczne protesty dotyczyły ograniczenia ruchu kołowego, skutkującego mniejszym popytem na dobra podstawowe sprzedawane w sklepach zlokalizowanych na terenach reprezentacyjnych. Jak napisano wyżej jednak, dla utrwalenia efektów społecznych i gospodarczych obszaru konieczne będzie – przy kontynuacji procesów rewitalizacyjnych – włączanie miejscowej społeczności w zagospodarowywanie wspólnej przestrzeni publicznej.

Zdaniem badanych przedstawicieli beneficjentów zasady przyznawani wsparcia, minimalny próg wsparcia oraz kryteria przyznawania dotacji, koncentrujące się na kompleksowości prowadzonych działań nie były czynnikiem hamującym zakres realizowanych działań. Pozwalały na optymalizację i priorytetyzację inwestycji. Generalnie kryteria wyboru ocenione zostały na skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza bardzo niska ocenę, a 5 bardzo wysoką ocenę - na poziomie 3,95, co oznacza nadawanie oceny wysokiej bądź bardzo wysokiej następującym aspektom kryteriów oceny: 1. Jasność/przejrzystość kryteriów wyboru projektów, 2. Trafność kryteriów wyboru projektów, 3. Możliwość spełniania przez projektodawców kryteriów wyboru projektu, 4. Dostępność informacji na temat kryteriów wyboru projektów.

Podsumowując należy stwierdzić brak istotnych czynników zewnętrznych i czynników programowych wpływających na zakładany przez beneficjentów zakres realizowanych interwencji i ich skuteczność.

Z analiz skuteczności i efektywności prowadzonych działań oraz z analizy dynamiki zmian sytuacji na rewitalizowanym terenie w okresie objętym ewaluacją można wyciągnąć wnioski dotyczące

- 77 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin czynników wewnętrznych – endogenicznych oraz czynników decyzyjnych władz lokalnych wpływających na efektywność prowadzonych działań.

Jak napisano wyżej, w okresie objętym ewaluacją na przeważającym obszarze regionu w przedmiotowych ewaluacjach obserwujemy stagnację bądź pogłębienie się negatywnych tendencji w okresie objętym ewaluacją w obszarze ludnościowym, społecznym i gospodarczym. Tendencja ta uległa odwróceniu w roku 2014, wynikało to jednak głównie ze zmiany koniunktury w skali całego kraju. Działania rewitalizacyjne skupiały się we wszystkich badanych lokalizacjach na budowaniu przestrzeni publicznych poprzez poprawę funkcjonalności i estetyki wydzielonych obszarów miasta. Cel ten powiódł się we wszystkich lokalizacjach. Inna jednak była dynamika efektów. Zależała ona nie tyle od różnicowania decyzji władz lokalnych dotyczących priorytetyzacji inwestycji ale od potencjału endogennego danego obszaru. Powszechny w przedmiotowych projektach kierunek rewaloryzacji budynków o wartości historycznej i kulturowej odniósł zamierzony efekt społeczny – zahamowanie niekorzystnych tendencji ludnościowych, zwiększenie liczby pracujących, zwiększenie nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw, zwiększenie liczby podmiotów gospodarczych w tych lokalizacjach, które bądź dysponowały wysokim turystycznym potencjałem endogennym, bądź leżały na obszarach dyfuzji rozwojowych Kielc. Kolejnym istotnym czynnikiem wpływającym na skuteczność i efektywność prowadzonych działań była kompleksowość działań i komplementarność z innymi inwestycjami, ze szczególnym uwzględnieniem w planie działań rewitalizacyjnych wsparcia kierowanego do organizacji pozarządowych i lokalnych przedsiębiorców. Działania te przyczyniały się do zminimalizowania negatywnych tendencji na obszarach o niskim potencjale endogennym oraz do potęgowania korzystnych tendencji społeczno-gospodarczych w lokalizacjach na obszarze szans rozwojowych3.

Dobrą praktyką wykorzystania potencjału turystycznego obszaru poprzez działania rewitalizacyjne są kompleksowe projekty realizowane w Busku-Zdroju.

Działania rewitalizacyjne wykorzystały potencjał endogenny, odpowiadając na potrzeby turystów zapewniono im dostęp do przestrzeni pełniącej funkcje rekreacyjne, szczególnie biorąc pod uwagę charakterystykę miejscowości uzdrowiskowej. W okresie objętym ewaluacją sukcesywnie wzrastała liczba turystów w mieście, zwiększała się aktywność gospodarcza i zmniejszało bezrobocie obszaru. Wzrosła liczba ludności. Należy podkreślić, iż stworzenie deptaka od podstaw, wraz z utworzeniem ścieżki rowerowej oraz miejsc zieleni zwiększyło przewagę konkurencyjną miasta wobec pozostałych gmin, które starały się w tym samym okresie ściągać nowych turystów. Miasto nie zaniedbało także możliwości uzyskania efektu mnożnikowego ruchu turystycznego. W drugim etapie dokonano rewitalizacji centrum handlowego miasta. Inwestycja ta spowodowała wzrost obrotów punktów handlowych i usługowych przy wzmożonym ruchu turystycznym.

Efektem ubocznym trafnej inwestycji w Busku było zmniejszenie potencjału turystycznego innych okolicznych miejscowości (efekt przyciągania) i zmniejszenie skuteczności interwencji przeprowadzonych w sąsiadujących miejscowościach obszaru funkcjonalnego – Pińczowie, Kijach i Michałowie.

Kolejną dobrą praktyką wykorzystania potencjału obszaru są projekty rewitalizacyjne realizowane w Chmielniku. Oba projekty, łącznie z przedsięwzięciami komplementarnymi budującymi produkt

3 Opis dobrych praktyk znajduje się w Aneksie do raportu.

- 78 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin kulturalny obszary – chmielnicki sztetl – przyczyniły się do zwiększenia roli miasta w powiecie kieleckim i przyłączenia go do KOF i Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych. Miasto poprzez rewitalizację przestrzeni publicznej oraz modernizację infrastruktury społecznej i organizację imprez kulturalnych zwiększyło swoją atrakcyjność jako miejsca zamieszkania w obrębie KOF. Utrzymało dodatnie saldo migracji, zwiększyło liczbę pracujących. Godne uwagi jest również prowadzenie przez miasto komplementarnych projektów ukierunkowanych na środowiska zagrożone wykluczeniem społecznym – budowa świetlicy środowiskowej ze środków własnych, inne przedsięwzięcia. Można stwierdzić, że w wyniku realizacji projektów oraz działań komplementarnych, zorientowanych na wsparcie lokalnych NGOS i przedsiębiorców, miasto Chmielnik rozwiązało swoje lokalne problemy społeczne i gospodarcze leżące u podstawy konstruowania LPR.

Dobrą praktyką, zidentyfikowaną w okresie objętym ewaluacją są działania rewitalizacyjne prowadzone w Ostrowcu Świętokrzyskim. Co prawda w okresie objętym ewaluacją obszar nie poprawił swojej sytuacji społeczno-gospodarczej, nadal wykazuje on tendencje depopulacyjne i stagnacyjne, niemniej jednak kierunek prowadzonych działań zwiększył dwa podstawowe wskaźniki rozwoju sytuacji – potencjał kapitału społecznego pomostowego mierzony liczbą organizacji pozarządowych oraz potencjał pozyskiwania zewnętrznego kapitału w postaci wzrostu ruchu turystycznego. Godne uwagi jest również rozpoczęcie realizacji zadania rewitalizacyjnego „Ostrowiecki Browar Kultury” w partnerstwie publiczno-prywatnym. Zainicjowane działania uzupełniały infrastrukturę społeczną na kilku obszarach rewitalizacji. Zwiększyły potencjał organizacji rządowych. Ten kierunek działania – wzmacnianie kapitału pomostowego – może być przykładem budowania długotrwałego efektu społecznego i gospodarczego. Miasto Ostrowiec Świętokrzyski zwiększyło swoją bazę do rozwijania ekonomii społecznej, jednego z głównych instrumentów rewitalizacji społecznej w latach 2014-2020. W mieście wzrasta potencjał dużych przedsiębiorstw, co stwarza korzystną sytuację dla ekonomii społecznej (możliwość pozyskania kooperantów z sektora przedsiębiorstw, mniejsze przedsiębiorstwa traktują ES jako konkurencję).

Inną dobrą praktyką rewitalizacji na obszarze o niskim potencjale endogennym mogą być działania podejmowane w mieście Połaniec. Obszar ten, mimo wzmocnionego w projektach działania 6.2 dziedzictwa historycznego nie posiada dużego potencjału turystycznego. Niemniej jednak przedsięwzięcia infrastrukturalne, wdrażane w ramach OP6 przyczyniły się do zwiększenia atrakcyjności miejscowości dla mieszkańców, co poskutkowało zatrzymaniem negatywnych trendów ludnościowych. Mimo spadku bezwzględnej liczby przedsiębiorstw w mieście można było zaobserwować w ewaluowanym okresie wzrost liczby osób pracujących, również poza sektorem publicznym. Potencjał gospodarczy miasta wzmocniła bowiem największa w Polsce elektrownia na biomasę - Elektrownia GDF SUEZ Energia Polska S.A. W ewaluowanym okresie wzrastała liczba organizacji pozarządowych co stworzyło duży potencjał budowania rynku pracy w oparciu o kapitał pomostowy. W celu zwiększenia atrakcyjności miasta dla turystów możliwa jest aktywizacja lokalnej społeczności do organizowania wydarzeń kulturalnych. Realizacja projektu przyczyniła się do zwiększenia aktywności mieszkańców na płaszczyźnie społecznej, kulturalnej, na rozwijaniu zdolności przedsiębiorczych, odbudowaniu więzi społecznych i stworzeniu miejsca, sprzyjającego aktywności społeczności. Dziś Rynek to miejsce tętniące życiem - miejsce miłych spotkań mieszkańców przy muzyce poprzez organizację cyklicznych wydarzeń kulturalnych ("Muzyczne spotkania przy fontannach"), miejsce odwiedzin turystów oraz główny punkt informacyjny miasta w zakresie

- 79 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin turystyki. Kluczowymi czynnikami sukcesu było prawidłowe zdiagnozowanie potrzeb społeczności lokalnej, a następnie przełożenie ich na odpowiednie zaplanowanie inwestycji. Przedstawiciel Beneficjenta podkreślał w wywiadzie, że gmina na bieżąco monitoruje działania sąsiednich gmin, aby nie zdublować planowanych inwestycji lub podpatrzeć dobre praktyki stosowane w innych miejscowościach. Tego rodzaju działania w dużym stopniu przyczyniają się do utrzymywania konkurencyjnej pozycji Połańca. W kolejnych latach możliwe będzie wykorzystanie środowiskowych szans obszaru dla zwiększenia atrakcyjności miasta jako miejsca osiedlania się mieszkańców innych powiatów, położonych w głębi regionu.

- 80 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

7 PERSPEKTYWA 2007-2013. DZIAŁANIA PLANOWANE DO REALIZACJI W LATACH 2014-2020

Dla projektowania kierunków dalszych działań rewitalizacyjnych w województwie świętokrzyskim konieczne jest przeanalizowanie zaleceń i kierunków polityki miejskiej w tym obszarze w ujęciu krajowym i regionalnym. W ujęciu krajowym aspekty rewitalizacji regulowane są w następujących dokumentach: Krajowa Polityka Miejska (KPM), Narodowy Program Rewitalizacji, projekt ustawy o rewitalizacji.

W perspektywie 2014-2020 wątki tematyczne Krajowej Polityki Miejskiej obejmują następujące aspekty: Kształtowanie przestrzeni; Partycypacja publiczna; Transport i mobilność miejska; Niskoemisyjność i efektywność energetyczna; Rewitalizacja; Polityka inwestycyjna; Rozwój gospodarczy; Ochrona środowiska i adaptacja do zmian klimatu; Demografia; Zarządzanie obszarami miejskimi.

Wątek tematyczny związany z rewitalizacją odnosi się do wizji polskich miast związanych przede wszystkim z celem KPM dotyczącym spójności społecznej: Polskie miasta są spójne społecznie, ekonomicznie i przestrzennie, również dzięki wysiłkom dotyczącym rewitalizacji najbardziej zdegradowanych ich części, i obsługiwane przez efektywny transport publiczny. Są otwarte i dostępne, rozwijają się w sposób zrównoważony w kierunku miast zwartych przestrzennie, ale jednocześnie niepozbawionych dobrze zorganizowanych przestrzeni publicznych i terenów zieleni. Są także sprawnie zarządzane – w sposób skuteczny, efektywny i partnerski, poprzez coraz bardziej zintegrowane działania obejmujące całe miejskie obszary funkcjonalne oraz aktywną współpracę z mieszkańcami. Polskie miasta w widoczny sposób ograniczają zużycie zasobów, w tym zwłaszcza energii, i coraz lepiej przygotowują się do skutków zmian klimatu.

Zgodnie z matryca logiczną celów KPM wątek tematyczny Rewitalizacji pozostaje także w komplementarności do realizacji następujących celów KPM (poza celem miasta spójne):

 Stworzenie warunków dla skutecznego, efektywnego i partnerskiego zarządzania rozwojem na obszarach miejskich, w tym w szczególności na obszarach metropolitalnych (miasto sprawne);

 Wspieranie zrównoważonego rozwoju ośrodków miejskich, w tym przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom niekontrolowanej suburbanizacji (miasto zwarte i zrównoważone);

 Poprawa konkurencyjności i zdolności głównych ośrodków miejskich do kreowania rozwoju, wzrostu i zatrudnienia (miasto konkurencyjne).

Strategicznym celem polityki miejskiej jest wzmocnienie zdolności miast i obszarów zurbanizowanych do zrównoważonego rozwoju i tworzenia miejsc pracy oraz poprawa jakości życia mieszkańców (miasto konkurencyjne) . Uniwersalne cele rewitalizacji powinny więc odnosić się do parametrów jakości życia.

Zgodnie z zapisami KPM na jakość życia w mieście, a przede wszystkim na jej dobrą ocenę, składa się wiele czynników – bezpieczeństwo, dobry dostęp do wysokiej jakości usług publicznych, w tym zdrowotnych, rynku pracy, oferty mieszkaniowej, oferty spędzania czasu wolnego, oferty kulturalnej, środowiska i transportu publicznego, atrakcyjnych przestrzeni publicznych etc.

- 81 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin Poza miejscem zamieszkania i pracy, ważna jest dostępność i jakość tzw. trzecich miejsc – miejsc spędzania wolnego czasu (aktywności społecznej, towarzyskiej, rekreacji itd) oraz szersze działania na rzecz poprawy zdrowia publicznego (np. poprzez tworzenie warunków sprzyjających podejmowaniu aktywności fizycznej oraz dokonywania prozdrowotnych wyborów i stylu życia).

Krajowa Polityka Miejska określa cele działań w zakresie rewitalizacji w obszarze zmiany strukturalnej danego obszaru – poprzez modernizację tkanki miejskiej oraz wzmocnienie lub przywrócenie na nim aktywności gospodarczej i społecznej – poprawę jakości życia mieszkańców (miasto spójne). Czynnikami degradacji są często negatywne zjawiska społeczno-gospodarcze (bezrobocie, ubóstwo, niski poziom przedsiębiorczości, koncentracja zjawisk i zachowań patologicznych skutkująca segregacją społeczną i dziedziczeniem biedy, depopulacja) oraz niekorzystne zmiany infrastrukturalno-przestrzenne (dekapitalizacja tkanki miejskiej), występujące najczęściej w historycznych częściach miast, w tym obszarach śródmiejskich.

Zgodnie z zapisami dokumentu celem rewitalizacji ma być także wypracowanie i wdrażanie skutecznych mechanizmów koordynowania i integrowania zadań i działań różnych podmiotów, w tym prywatnych, w przygotowaniu i prowadzeniu kompleksowych przedsięwzięć rewitalizacyjnych (miasto sprawne).

Realizacja celu KPM (miasto zwarte i zrównoważone) odbywa się poprzez zapobieganie degradacji środowiska, związanej głównie z hałasem i zanieczyszczeniami powietrza, zatłoczonymi ulicami, wykluczeniem przestrzennym. Działania rewitalizacyjne powinny być prowadzone z uwzględnieniem znaczenia obszarów zielonych, kształtujących mikroklimat i spowalniających spływ wód opadowych z powierzchni utwardzonych. Istotne jest powstrzymywanie presji na zainwestowanie powierzchni biologicznie czynnych w miastach oraz dostępność zielonej infrastruktury dla mieszkańców miast.

Zgodnie z zapisami KPM uniwersalne cele rewitalizacji powinny odwoływać się do następujących pożądanych efektów działań rewitalizacyjnych:

 efekty społeczne, które są kluczowym (i najtrudniejszym w zakresie osiągnięcia zakładanych efektów) elementem rewitalizacji (m.in. przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, pomoc społeczna i rozwój usług społecznych, poprawa jakości mieszkań i warunków ich eksploatacji, edukacja, aktywizacja zawodowa grup zagrożonych wykluczeniem, wsparcie rodzin wychowujących dzieci, wsparcie rodzin osób długo pozostających bez pracy, uczestnictwo w życiu publicznym i kulturalnym, sport, działania na rzecz młodzieży zagrożonej wykluczeniem, wsparcie osób z niepełnosprawnościami, wsparcie rodzin wielodzietnych itd., działania na rzecz prozdrowotnych wyborów mieszkańców dotyczących stosowania substancji psychoaktywnych, w tym alkoholu i narkotyków itd.),

 efekty gospodarcze (m.in. wspieranie przedsiębiorczości, samozatrudnienia, ekonomii społecznej, zwiększanie atrakcyjności dla inwestorów, szczególnie lokalnych),

 przestrzenne (wizja przekształceń i zmiany funkcji terenów, poprawa dostępności, estetyki i jakości przestrzeni publicznych, infrastruktury komunalnej, uzupełnienia zabudowy itd.),

 efekty środowiskowe (remediacja, rekultywacja, obniżenie szkodliwych emisji, tworzenie nowych i odnowa terenów zielonych lub innych terenów o wartości ekologicznej, zieleń miejska itd.), techniczne (przeciwdziałanie degradacji stanu technicznego obiektów

- 82 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin budowalnych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, energooszczędność, rozwój i modernizacja sieci ciepłowniczych itp.),

 efekty związane z kulturą (z działaniami kulturalnymi i infrastrukturą kultury) oraz z zachowaniem i ochroną dziedzictwa kulturowego – materialnego (m.in. zabytki) i niematerialnego, funkcjonowania miasta (np. w zakresie optymalizacji funkcjonowania gminnej gospodarki komunalnej i lokalowej)

 efekty związane z ograniczeniem barier w obszarze mieszkalnictwa, w tym zwiększenie możliwości gmin w dysponowaniu zasobem mieszkań komunalnych, intensyfikacja remontów i modernizacji, adaptacji i przebudowy obiektów na cele mieszkaniowe, dogęszczanie zabudowy mieszkaniowej.

W ramach Narodowego Planu Rewitalizacji rewitalizację określa się jako zespół działań prowadzonych kompleksowo, wielowymiarowo, skoordynowanych i skoncentrowanych tematycznie i terytorialnie w celu osiągnięcia założonych przemian w obszarach kryzysowych. Definicja rewitalizacji przyjęta w ramach NPR obejmuje wyprowadzanie ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez przedsięwzięcia całościowe (integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki), skoncentrowane terytorialnie i prowadzone we współpracy z lokalną społecznością, w sposób zaplanowany oraz zintegrowany przez określenie i realizację programów rewitalizacji.

Głównym celem Narodowego Planu Rewitalizacji jest poprawa warunków rozwoju obszarów zdegradowanych w wymiarze przestrzennym, społecznym, kulturowym i gospodarczym.

Realizacja celu NPR pociąga za sobą wdrożenie następujących instrumentów rewitalizacji:

 Instrumenty z zakresu efektywności energetycznej, ochrony środowiska i niskoemisyjności:

 Instrumenty wsparcia mieszkalnictwa

 Instrumenty z zakresu integracji i aktywizacji społecznej oraz zawodowej

Dokument wskazuje również cele tematyczne Umowy Partnerstwa dla okresu programowania 2014- 2020, w ramach których należy realizować działania rewitalizacyjne.

 Cel Tematyczny 3 Wzmacnianie konkurencyjności MŚP

 Cel Tematyczny 4 Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach

 Cel Tematyczny 6 Zachowanie i ochrona środowiska naturalnego oraz wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami

 Cel Tematyczny 7 Promowanie zrównoważonego transportu i usuwanie niedoborów przepustowości w działaniu najważniejszej infrastruktury sieciowej

 Cel Tematyczny 8 Promowanie trwałego i wysokiej jakości zatrudnienia oraz wsparcie mobilności pracowników

 Cel Tematyczny 9 Wspieranie włączenia społecznego i walka z ubóstwem

 Cel Tematyczny 10 Inwestowanie w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie

- 83 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin W założeniach do ustawy o rewitalizacji została ona zdefiniowana jako proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez przedsięwzięcia całościowe, integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki, skoncentrowane terytorialnie i prowadzone we współpracy z lokalną społecznością, w sposób zaplanowany oraz zintegrowany przez określenie i realizację gminnych programów rewitalizacji, prowadzone przez interesariuszy tego procesu. Rewitalizacja jako proces przemian służących wyprowadzeniu ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych zakłada ponadto optymalne wykorzystanie endogenicznych uwarunkowań oraz wzmacnianie lokalnych potencjałów i jest procesem wieloletnim, prowadzonym we współpracy z lokalną społecznością i na jej rzecz.

W ustawie zoperacjonalizowano skalę i zinstytucjonalizowanie partycypacji społecznej w realizacji działań rewitalizacyjnych.

Zdefiniowane zostało pojęcie obszar zdegradowany. Obszar ten określono jako teren koncentracji negatywnych zjawisk społecznych (w tym bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, problemów edukacyjnych, niskiego kapitału społecznego, braku uczestnictwa w życiu publicznym i kulturze), a także gospodarczych (wspomniane bezrobocie, niski stopień przedsiębiorczości, słaba kondycja lokalnych przedsiębiorstw), środowiskowych (degradacja środowiska naturalnego, przekroczenie norm środowiskowych, składowanie odpadów w miejscach na ten cel nie przeznaczonych), przestrzenno-funkcjonalnych (brak wyposażenia obszaru w infrastrukturę techniczną i społeczną, brak dostępu do podstawowych usług, niedostosowanie rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niski poziom obsługi komunikacyjnej, brak terenów publicznych) lub technicznych (degradacja stanu technicznego tkanki budowlanej, przede wszystkim mieszkaniowej, brak wyposażenia w nowoczesne rozwiązania techniczne, degradacja jakości przestrzeni publicznych).

Analiza spójności celów rewitalizacji wskazanych w dokumentach strategicznych wskazuje na ich następującą kategoryzację:

1. Zmniejszenie skali wykluczenia społecznego

Uszczegółowienie: W ramach tego celu uniwersalnego podejmowane będą działania zmierzające do wsparcia osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, rozwinięcie usług społecznych, instytucji ekonomii społecznej, działania aktywizujące mieszkańców w stronę rynku pracy, inicjatywy edukacyjne, programy profilaktyczne, etc. Zamierzone efekty: zmniejszona liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej, wzrost zatrudnienia mieszkańców, wzrost dochodów mieszkańców, spadek częstotliwości występowania zjawisk patologicznych.

2. Zwiększenie poziomu bezpieczeństwa publicznego

Uszczegółowienie: W tym celu realizowane będą działania zmierzające zarówno do zwiększenia bezpieczeństwa drogowego na danym terenie, bezpieczeństwa ruchu ulicznego jak i warunków redukcji zjawisk patologicznych, przestępczych. Zakładane efekty obejmują: zmniejszenie liczby stwierdzonych przestępstw i wykroczeń, zwiększenie wykrywalności przestępstw, spadek liczby interwencji policji/straży miejskiej, spadek liczby wypadków

3. Aktywizacja społeczna mieszkańców – mechanizmy partycypacji Uszczegółowienie: W ramach tego celu uniwersalnego rewitalizacji prowadzone będą działania wzmacniające postawy mieszkańców w kierunku decydowania o terenie i społeczności lokalnej.

- 84 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin Zamierzone efekty obejmują wzrost frekwencji w wyborach lokalnych, zwiększoną liczbę organizacji działających na terenie, propozycje do budżetu partycypacyjnego, itp.

4. Wzrost przedsiębiorczości, wzrost inwestycji na rewitalizowanych terenach

Uszczegółowienie: ten cel obejmuje działanie wsparcia samozatrudnienia mieszkańców, powstawania nowych przedsiębiorstw, zagospodarowania lokali użytkowych, itp. Zakładany efekt obejmuje wzrost atrakcyjności inwestycyjnej.

5. Zwiększenie dostępności usług publicznych.

Uszczegółowienie: W ramach niniejszego celu zwiększone zostaną współczynniki dostępności usług edukacyjnych, zdrowotnych, usług społecznych, opiekuńczych, usług sportowych, kulturalnych (biblioteki). Zakładany efekt: wzrost atrakcyjności obszaru jako miejsca zamieszkania ze względu na dostępność usług publicznych.

6. Zwiększenie dostępności usług transportowych.

Uszczegółowienie: W ramach tego celu prowadzone będą działania zwiększające udział transportu publicznego w komunikacji obszaru. Zamierzone efekty zakładają zwiększenie taboru, liczby miejsc w godzinach szczytu, zwiększenie liczby pasażerów,

7. Zwiększenie dostępności infrastruktury czasu wolnego, rekreacji, kultury.

Uszczegółowienie: W ramach tego celu zakłada się realizację działań zmierzających do organizacji przestrzeni publicznej w kierunku funkcji lokalnych centrów rozwoju, lokalnych centrów rekreacji, czasu wolnego. Kierunki działań rewitalizacyjnych mogą obejmować zarówno inwestycje w centra sportowe, kulturalne jak i w rozwijanie imprez lokalnych.

8. Ograniczenie emisji substancji szkodliwych do środowiska

Uszczegółowienie: Zakres działań w skali lokalnej obejmuje: inwestycje w gospodarce komunalnej, wsparcie termomodernizacji, instalowanie rozwiązań energooszczędnych, inwestycje w niskoemisyjny tabor, ograniczenia ruchu drogowego, zwiększenie dostępu mieszkańców do oczyszczalni ścieków, wprowadzenie rozwiązań dotyczących składowania odpadów . Oczekiwane efekty dotyczą zmniejszenia wskaźników emisji szkodliwych substancji do środowiska, zwiększenia liczby mieszkańców z dostępem do oczyszczalni ścieków, zmniejszenia liczby i pojemności odpadów nie objętych selektywną zbiórką.

9. Wzrost jakości i dostępności terenów zieleni miejskiej.

Uszczegółowienie: Działania rewitalizacyjne będą szły w kierunku ochrony przed presją urbanizacyjną terenów zieleni miejskiej, parków, zieleńców i innych form zielonych. Zakładane efekty to nie tylko utrzymanie powierzchni form zieleni miejskiej, ale również zagospodarowanie ich poprzez nadanie funkcji rekreacyjnych.

10. Zmniejszenie skali degradacji technicznej i estetycznej budynków, tkanki mieszkaniowej, ulic, przestrzeni publicznej

Uszczegółowienie: Zakres działań rewitalizacyjnych obejmować będzie remonty i inwestycje w renowację tkanki mieszkaniowej, inwestycje w infrastrukturę komunalną, wyposażenie tkanki budowlanej w najnowsze rozwiązania techniczne, z uwzględnieniem ich oddziaływania na

- 85 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin środowisko. Zakładane efekty to głównie: powierzchnia wyremontowanych, zdegradowanych technicznie budynków, zwiększenie dostępu mieszkańców do infrastruktury komunalnej.

11. Zwiększenie dostępności finansowej i terytorialnej zasobów mieszkaniowych.

Uszczegółowienie: Zakres działań rewitalizacyjnych obejmować będzie uporządkowanie stanu właścicielskiego nieruchomości mieszkaniowych, zwiększenie zasobu mieszkaniowego na danych terenie, zagęszczenie zasobu mieszkaniowego, wzrost liczby mieszkań komunalnych, wzrost liczby mieszkań budownictwa społecznego, udostepnienie mieszkań treningowych i mieszkań chronionych.

12. Zmniejszenie skali degradacji technicznej i estetycznej obiektów dziedzictwa kultury

Uszczegółowienie: Zakres działań rewitalizacyjnych obejmować będzie remonty i renowację obiektów dziedzictwa kulturowego na danym obszarze. Zakładany efekt działań: zwiększenie dostępności obiektów kultury, podniesienie poziomu tożsamości lokalnej związanej z dziedzictwem kulturowym obszaru.

W okresie programowania 2014-2020 definicja rewitalizacji przyjmuje charakter podkreślający jej kompleksowy charakter z uwypukleniem społecznego aspektu działań rewitalizacyjnych. Rewitalizacja rozumiana jest jako wyprowadzanie ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez przedsięwzięcia całościowe (integrujące interwencje na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki), skoncentrowane terytorialnie i prowadzone we współpracy z lokalną społecznością, w sposób zaplanowany oraz zintegrowany przez określenie i realizację programów rewitalizacji4.

Analiza przedsięwzięć rewitalizacyjnych RPO 2007-2013 pociągnęła za sobą następujące wnioski dotyczące konieczności wprowadzenia warunków dla programów rewitalizacyjnych w perspektywie 2014-20205:

 zwiększenie koordynacji i spójności projektów rewitalizacji,

 premiowanie za zintegrowane podejście,

 podnoszenie znaczenia kwestii gospodarczych w rewitalizacji,

 zagadnienia społeczne w centrum uwagi,

 koncentracja na najważniejszych obszarach problemowych,

 poszerzanie możliwości montażu finansowego na rzecz rewitalizacji.

Rewitalizacja w przyszłym okresie programowania stawia więc aktywizację społeczności lokalnej oraz jakość życia w powiązaniu z rozwojem ekonomicznym jako główny cel rewitalizacji obszarów problemowych6.

4 Narodowy Plan Rewitalizacji. 5 Wojciech Jarczewski (2014) REGIONALNE POLITYKI REWITALIZACJI – WNIOSKI OKRESU PROGRAMOWANIA 2014-2020. 6 K Herbst, Partnerstwo lokalne i animacja lokalna w zakresie konstruowania lokalnych programów rewitalizacji społecznej. Materiał edukacyjny projektu systemowego CRZL Rewitalizacja społeczna.

- 86 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin W ramach RPOWŚ 2014-2020 wyodrębniono w przyszłym okresie programowania następujące Obszary Strategicznej Interwencji, tj. obszary o szczególnych potencjałach i barierach rozwojowych:

 Obszary wiejskie o najgorszym dostępie do usług publicznych,

 Obszar funkcjonalny Kielc,  Obszary funkcjonalne miast tracących funkcje społeczno-gospodarcze (Starachowice, Ostrowiec Świętokrzyski, Skarżysko – Kamienna),

 Obszar uzdrowiskowy,

 Obszar Gór Świętokrzyskich.

Warunki i kierunki projektów rewitalizacyjnych ukierunkowanych na kompleksowe zwiększenie potencjału miast zostały ujęte w OP6 RPOWŚ 2014-2020.

Rewitalizacja miast KOF została ukierunkowana w dokumencie programowym zgodnie ze Strategią ZIT. Dobór Priorytetów Inwestycyjnych, a co za tym idzie kierunków działań zmierza do ograniczania presji na środowisko, poprzez poprawę efektywności wykorzystania energii w budownictwie, inwestycje w odnawialne źródła energii oraz zrównoważony rozwój w oparciu o lokalne zasoby przyrodnicze. Cele zintegrowanej rewitalizacji miast KOF obejmują:

 Zwiększona efektywność energetyczna w sektorze użyteczności publicznej na obszarze KOF

 Obniżona emisja substancji szkodliwych do powietrza na obszarze KOF

 Zwiększona efektywność wykorzystania zasobów przyrodniczych KOF

 Zwiększone bezpieczeństwo uczestników ruchu drogowego na obszarze KOF

 Zwiększona dostępność infrastruktury szkolnictwa zawodowego i edukacji ustawicznej

Należy założyć, iż mechanizm ZIT wymusi rozwinięcie mechanizmów dyfuzyjnych wykorzystujących atrakcyjne środowisko przyrodnicze KOF dla celów pozyskiwania zewnętrznych impulsów rozwojowych z rozwoju turystyki. Działania przeprowadzone w okresie 207-2013 na terenie miast KOF, poprawiające estetykę przestrzeni i jakość życia poprzez nadanie nowych funkcji przestrzeni publicznej zapewniły duży potencjał ludnościowy i ekonomiczny obszaru.

Miasta pozostałych Obszarów Strategicznej Interwencji będą mogły pozyskiwać środki na działania rewitalizacyjne w ramach Priorytetu Inwestycyjnego 9b zakładającego wsparcie infrastrukturalne na obszarach zamieszkiwanych przez osoby zagrożone wykluczeniem społecznym. Celem działań rewitalizacyjnych będzie „Wzmocniony rozwój społeczno-gospodarczy, fizyczny i przestrzenny obszarów miejskich, w tym poprzemysłowych”. Biorąc pod uwagę ukierunkowanie działań na zmniejszenie skali wykluczenia społecznego (wskaźnik rezultatu strategicznego) należy przyjąć, iż działania w tych miastach powinny w większym stopniu niż w latach 2007-2013 zmierzać do uzyskania realnych efektów społecznych i gospodarczych, znajdujących odzwierciedlenie we wskaźnikach lokalnej statystyki publicznej. Miasta ulokowane na obszarach wiejskich o najgorszym dostępie do usług publicznych powinny w większym zakresie niż w okresie objętym ewaluacją projektować rozwiązania zmierzające do

- 87 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin zwiększenia dostępności usług edukacyjnych skierowanych do osób dorosłych i usług integracji społecznej. Biorąc pod uwagę ograniczone zewnętrzne impulsy rozwojowe i ograniczoną atrakcyjność inwestycyjną tych obszarów kluczowe stanie się opracowanie założeń rozwiązywania problemów społecznych poprzez ukierunkowaną dystrybucję zasobów publicznych. Instrumentem przyszłości dla tych obszarów jest wspieranie ekonomii społecznej, świadczącej usługi na rzecz lokalnych instytucji publicznych i lokalnych instytucji prywatnych. W dalszej perspektywie konieczne będzie wspieranie sektora NGO’s dla których impulsem rozwojowym może być postępująca deinstytucjonalizacja usług publicznych. Priorytetem wsparcia powinny więc stać się inwestycje wspierające modernizację i budowanie pomieszczeń do szeroko rozumianej integracji społecznej (w tym do prowadzenia społecznej działalności gospodarczej. Projekty porządkujące przestrzeń publiczną, zrealizowane w ramach RPOWŚ 2007-2013 dostarczają możliwości zdyskontowania efektu w postaci organizacji lokalnych targów sektora ekonomii społecznej.

Miasta obszarów funkcjonalnych miast tracących funkcje społeczno-gospodarcze powinny kłaść nacisk na rewitalizację terenów poprzemysłowych dla nadania im nowych funkcji gospodarczych. Należy nadmienić, że w ewaluowanym okresie programowania próby rewitalizacji tych terenów ograniczały się do nadawania im funkcji rekreacyjnych bądź mieszkalno-usługowych. W kolejnych latach kluczowe na tym obszarze stanie się podejmowanie prób reindustrializacji tych terenów w oparciu o zarówno tzw. branże inteligentnej specjalizacji jak i branże tradycyjne w tym podregionie. Kwestia reindustrializacji powinna stać się – ze względu na skale problemu – priorytetem rozwojowych województwa. Komplementarne projekty rewitalizacyjne prowadzone w miastach obszaru należałoby koncentrować na obszarach zmarginalizowanych nie tylko przyrodniczo, ale przede wszystkim społecznie. Ważne stanie się koncentrowanie wsparcia na zdegradowanych osiedlach mieszkalnych, przestrzenne i społeczne włączanie ich do zrewitalizowanej w okresie 2007- 2013 tkanki miejskiej. Ważnym instrumentem stanie się porządkowanie i poprawa estetyki lokalnych, osiedlowych przestrzeni publicznych oraz nadanie im aktywizującego charakteru poprzez organizowanie imprez lokalnych, osiedlowych oraz szerszych imprez miejskich na ich terenie.

Miasta obszaru uzdrowiskowego i miasta obszaru Gór Świętokrzyskich mają duże szanse zdyskontowania turystycznych, wzrastających impulsów rozwojowych poprzez rewitalizację obszaru zwiększającą atrakcyjność turystyczną (szlaki i obiekty dziedzictwa przyrodniczego i historycznego). Doświadczenia bieżącego okresu programowania wskazują na możliwy negatywny efekt wyciekania (przypadek Buska Zdroju jako nie tyle bieguna rozwoju, ile „wampira” obszaru), tj. wzrost jednego miasta kosztem sąsiednich miast. Kluczowym czynnikiem sukcesu może stać się – wzorem połanieckim – opracowywanie przez poszczególne miasta swoich własnych przewag, spójnych i komplementarnych wobec polityk miast sąsiednich. Bardziej skuteczne jednak może okazać się podejście zintegrowane czyli projekty partnerskie, rewitalizujące obszar zgodnie z wspólną polityka rozwoju obszaru. Ze względu na wysoki potencjał nie tylko przyrodniczy ale także kulturowy Gór Świętokrzyskich korzystne byłoby prowadzenie procesów rewitalizacyjnych w stronę rozwinięcia zintegrowanego programu edukacyjnego dla szkół w całym kraju (moduł dla podstawówki, moduł dla gimnazjum). Produkt taki pobudziłby rozwój obiektów turystycznych wokół Gór Świętokrzyskich.

- 88 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

8 WNIOSKI I REKOMENDACJE

Podmiot Proponowany Wniosek wynikający z Proponowana Oczekiwany efekt odpowiedzialny za Proponowany sposób termin Lp. badania (strona w Rekomendacja (strona w Klasyfikacja wdrożenia rekomendacji wdrożenie wdrożenia rekomendacji wdrożenia raporcie) raporcie) rekomendacji rekomendacji

1. W miastach północnej Zaleca się premiowanie Wzrost skali rewitalizacji 1) Władze lokalne 1) Priorytetyzacja terenów 2016 Operacyjna części regionu, o dużej projektów skupionych na terenów dużych miast poprzemysłowych liczbie terenów nadawaniu terenom poprzemysłowych. północnej w aktualizacji LPR. poprzemysłowych poprzemysłowym Podniesienie i zachodniej części 2) Kryteria wyboru występuje duży nowych funkcji atrakcyjności regionu. projektów OP6 RPOWŚ potencjał gospodarczych opartych gospodarczej obszaru. 2) IZ RPOWŚ 2014-2020 poza KOF, reindustrializacji. nie tylko na branżach premiujące nadawanie (Rozdz. 7, s. 87) inteligentnej specjalizacji nowych funkcji regionu, ale także na gospodarczych w dużych branżach tradycyjnych. miastach północnej części (Rozdz. 7, s. 87) regionu.

2. W miastach północnej Zaleca się premiowanie Inkluzja przestrzenna 1) Władze lokalne 1) Priorytety wyznaczania 2016 Operacyjna części regionu rewitalizacji nie tyle i społeczna dużych miast obszarów w LPR, tworzenie kumulują się centrów tych miast zdegradowanych północnej lokalnych, osiedlowych w osiedlach i ogólnodostępnych obszarów mieszkalnych, i zachodniej części estetycznych przestrzeni porobotniczych terenów rekreacyjnych, spadek liczby osób regionu publicznych negatywne procesy ile konkretnych osiedli zagrożonych 2) IZ RPOWŚ 2) Kryteria wyboru społeczne. mieszkaniowych. wykluczeniem projektów OP6 RPOWŚ (Rozdz. 7, s. 87) (Rozdz. 7, s. 87) społecznym. 2014-2020 poza KOF, premiujące rewitalizację osiedli mieszkaniowych w dużych miastach.

- 89 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

Podmiot Proponowany Wniosek wynikający z Proponowana Oczekiwany efekt odpowiedzialny za Proponowany sposób termin Lp. badania (strona w Rekomendacja (strona w Klasyfikacja wdrożenia rekomendacji wdrożenie wdrożenia rekomendacji wdrożenia raporcie) raporcie) rekomendacji rekomendacji

3. W okresie 2007-2013 W przyszłym okresie Wzrost relacji 1) Władze lokalne 1) Uwzględnienie 2016 Operacyjna przy rewitalizacji programowania zaleca partnerskich obszaru, miast leżących w Lokalnym Programie centrów miast się w tych lokalizacjach efekt mnożnikowy w części Rewitalizacji obszarów, i miejscowości leżących prowadzenie zwiększenia liczby uzdrowiskowej i na które mogą skorzystać na w części zintegrowanej polityki turystów, przedłużenia obszarze Gór inwestycjach uzdrowiskowej i w obszaru, np. poprzez dni wypoczynku. Świętokrzyskich. przeprowadzonych obszarze Gór budowanie wspólnych 2) IZ RPOWŚ w sąsiednich Świętokrzyskich produktów turystycznych miejscowościach. Promocja zaobserwowano częsty dla całego obszaru szerszego obszaru efekt wymywania. (historycznych, 2) Kryteria wyboru Miasta budowały swoją kulturowych) i promocje projektów OP6 RPOWŚ konkurencyjność ich na szczeblu lokalnym. 2014-2020 poza KOF, kosztem okolicznych Rekomenduje się także premiujące rewitalizację miejscowości. Zabrakło rozwijanie wspólnej przestrzeni o walorach mechanizmów oferty wycieczkowej dla historycznych, kulturowych, dyfuzyjnych. szkół dla zdyskontowania istotnych dla szerszego (Rozdz. 7, s. 87) potencjału endogennego obszaru poza daną obszaru. lokalizacją (Rozdz. 7, s. 87)

- 90 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

Podmiot Proponowany Wniosek wynikający z Proponowana Oczekiwany efekt odpowiedzialny za Proponowany sposób termin Lp. badania (strona w Rekomendacja (strona w Klasyfikacja wdrożenia rekomendacji wdrożenie wdrożenia rekomendacji wdrożenia raporcie) raporcie) rekomendacji rekomendacji

4. W miastach Zaleca się Zmniejszenie liczby osób 1) Władze lokalne 1) Uwzględnienie 2016 Operacyjna i miejscowościach koncentrowanie zagrożonych miast leżących na w Lokalnym Programie zlokalizowanych na wsparcia na budowaniu wykluczeniem obszarach o niskim Rewitalizacji inwestycji terenach o niskim potencjału społecznym, wzrost potencjale budujących kapitał potencjale wewnętrznego obszaru kapitału pomostowego – egzogennym. pomostowy obszaru. egzogennym (niskiej poprzez skuteczne liczby organizacji 2) IZ RPOWŚ 2) Kryteria wyboru atrakcyjności narzędzia aktywizacji działających na tych projektów OP6 RPOWŚ inwestycyjnej, niskim osób zagrożonych terenach, spadek 2014-2020 poza KOF, ruchu turystycznym) wykluczeniem migracji osób młodych. premiujące na tych realizacja społecznym np. obszarach inwestycje przedsięwzięć instrument ekonomii infrastrukturalne polegających na społecznej. Skuteczne ukierunkowane na renowacji obiektów będą działania rozwiązanie konkretnych o znaczeniu polegające na problemów społecznych. historycznym modernizacji budynków i kulturowym nie pod potrzeby sektora ES, przyniosła wykorzystywanie zamierzonego efektu przestrzeni publicznej. gospodarczego (Rozdz. 4, s. 24-35) i społecznego. (Rozdz. 4, s. 24-35)

- 91 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

Podmiot Proponowany Wniosek wynikający z Proponowana Oczekiwany efekt odpowiedzialny za Proponowany sposób termin Lp. badania (strona w Rekomendacja (strona w Klasyfikacja wdrożenia rekomendacji wdrożenie wdrożenia rekomendacji wdrożenia raporcie) raporcie) rekomendacji rekomendacji

5. Inwestycje Rekomenduje się Opracowanie planu Władze lokalne Przeprowadzenie konsultacji 2016 Operacyjna rewitalizacyjne RPOWŚ zwiększenie efektów cyklicznego i regularnego miast społecznych dotyczących 2007-2013 działań podejmowanych wykorzystania i miejscowości pożądanych imprez koncentrowały się na w perspektywie 2007- zrewitalizowanej będących społecznych i kulturalnych obszarach 2013 poprzez przestrzeni na imprezy beneficjentami na zrewitalizowanym ogólnodostępnych, bez opracowanie planu masowe i tematyczne RPOWŚ 2007-2013. obszarze. Organizacja uwzględniania imprez kulturalnych, zwiększy integrację imprez. specyficznych społecznych, społeczną i aktywizację problemów rozrywkowych na mieszkańców, społecznych zrewitalizowanym przynosząc wymierny i gospodarczych. Ich obszarze. efekt społeczny. efekt w krótkim (Rozdz. 7, s. 87) przedziale czasowym nie znalazł więc odzwierciedlenia w statystykach lokalnych. (Rozdz. 7, s. 87)

- 92 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

9 SPIS TABEL, WYKRESÓW I RYSUNKÓW

Spis tabel

Tabela 1. Udział projektów działania 6.1 i działania 6.2 RPOWŚ w realizacji inwestycji zaplanowanych w Lokalnych Programach Rewitalizacji ...... 60 Tabela 2. Rozkład wskaźnika Liczba zrewitalizowanych obszarów według powiatów ...... 63 Tabela 3. Typy działań podejmowanych w projektach działania 6.1 i działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013 ...... 65 Tabela 4. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Na jakie potrzeby lokalne odpowiadały działania zrealizowane w ramach projektu? ...... 66 Tabela 5. Efektywność kosztowa projektów realizowanych w ramach działania 6.1 RPOWŚ 2007-2013 ...... 71 Tabela 6. Efektywność kosztowa projektów realizowanych w ramach działania 6.2 RPOWŚ 2007-2013 ...... 71

Spis wykresów

Wykres 1. Odsetek miejscowości, w których do działań rewitalizacyjnych wykorzystano komplementarnie projekty współfinansowane z innych środków pomocowych ...... 58 Wykres 2. Skłonność miast do korzystania z instrumentów zwrotnych w latach 2014-2020 (Czy dopuszczają Państwo możliwość korzystania z instrumentów zwrotnych przy realizacji ww. projektów?) ...... 59 Wykres 3. Rozkład odpowiedzi na pytanie „Czy w wyniku realizacji projektu osiągnęli Państwo następujące efekty na obszarze realizacji projektu?” ...... 67 Wykres 4. Stopień osiągnięcia zakładanych celów rewitalizacji w opinii przedstawicieli władz lokalnych miast i miejscowości realizujących projekty w ramach OP6 RPOWŚ 2007-2013 ...... 68 Wykres 5. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Prosimy zaznaczyć, jaki był zakres terytorialny prowadzonej interwencji? ...... 69 Wykres 6. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Prosimy określić skalę oddziaływania projektu. Czy użytkownikami rezultatów projektu są: ...... 69 Wykres 7. Czy dla utrzymania wskazanych wyżej efektów projektu konieczne będzie w latach 2014-2020 zatrudnienie dodatkowych osób w instytucji beneficjenta?...... 73 Wykres 8. Czy dla utrzymania wskazanych wyżej efektów projektu konieczne będzie w latach 2014-2020 przeprowadzenie kolejnych inwestycji? ...... 74 Wykres 9. Prosimy wskazać czy w trakcie realizacji projektu odnotowali Państwo wpływ następujących czynników na realizację projektu (beneficjenci działania 6.1) ...... 75 Wykres 10. Prosimy wskazać czy w trakcie realizacji projektu odnotowali Państwo wpływ następujących czynników na realizację projektu (beneficjenci działania 6.2) ...... 76 Wykres 11. Czy na etapie przygotowywania i realizacji projektu wystąpiły problemy związane z zabezpieczeniem wkładu własnego? ...... 76 Wykres 12. Czy w projekcie wystąpiły problemy na etapie przygotowania i przeprowadzenia zamówień publicznych? ...... 77

Spis rysunków

Rysunek 1. Liczba i wartość dofinansowania projektów 6 Osi priorytetowej RPOWŚ 2007-2013 wg powiatów . 15 Rysunek 2. Lokalizacja projektów 6 Osi priorytetowej RPOWŚ 2007-2013 ...... 16 Rysunek 3. Powierzchnia zrewitalizowanych obszarów wg powiatów ...... 62 Rysunek 4. Przewidywana całkowita liczba bezpośrednio utworzonych nowych etatów (EPC) wg powiatów .... 64

- 93 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

10 ANEKS 10.1 Sprawozdania z realizacji studiów przypadku – opisy dobrych praktyk

10.1.1 Gmina Połaniec

I. Informacje podstawowe

Tytuł projektu Rewitalizacja centralnych obszarów miasta Połańca - przebudowa Placu Uniwersału Połanieckiego, wymiana oświetlenia przy głównych ulicach miasta na lampy stylowe oraz budowa parków rekreacyjnych

Beneficjent/ realizator Gmina Połaniec

Okres realizacji 20.07.2007 – 31.12.2010

Miejsce realizacji Połaniec

Zasięg projektu Obszar zabytkowego, średniowiecznego układu centrum starego miasta oraz istniejącego miasteczka ruchu drogowego, Publicznej Szkoły Podstawowej, Publicznego Gimnazjum nr 1 oraz Przedszkola

Źródło finansowania Całkowita wartość projektu wyniosła 5 914 830,05 zł, z czego 3 203 055,77 zł objęło dofinansowanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013

II. Kontekst realizacji projektu Miasto Połaniec leży w południowo-wschodniej części województwa świętokrzyskiego, w powiecie staszowskim. Granicę miasta od wschodu stanowi rzeka Wisła, zaś od północy i zachodu kompleks Lasów Golejowskich – tereny te charakteryzują się wysokim poziomem atrakcyjności turystycznej i stanowią duży potencjał gminy na rozwinięcie tej gałęzi gospodarki. Gmina ma charakter przemysłowo-rolniczy, ponad 60% jej mieszkańców pracuje w przemyśle, głównie energetycznym. W sąsiedztwie miasta znajduje się największa w Polsce elektrownia na biomasę - Elektrownia GDF SUEZ Energia Polska S.A. Głównym miejscem aktywności życia społecznego i gospodarczego miasta Połaniec jest Plac Uniwersału Połanieckiego potocznie zwany rynkiem. Stanowi on również centralny obszar starego miasta, przez który przebiega droga krajowa nr 79, co sprzyja częstym wizytom w tym miejscu zarówno mieszkańców miasta i gminy jak i turystów przejeżdżających przez miasto. Przed rozpoczęciem realizacji projektu miejsce to nie było optymalnie zagospodarowane. Rosnąca zieleń powodowała zaciemnienie rynku, przez co osoby przebywające na jego terenie odczuwały mniejsze poczucie bezpieczeństwa. Plac spełniał w zasadzie rolę ronda przy drodze krajowej, co utrudniało wykorzystanie jego powierzchni przez mieszkańców do celów rekreacyjnych.

- 94 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

Cały plac, jak również ul. Ruszczańska sąsiadująca z terenem rewitalizowanym, charakteryzowały się złym stanem nawierzchni, który wymagał przebudowy. Budynek strażnicy znajdujący się na placu również wymagał modernizacji i nadania mu funkcji użytecznych dla mieszkańców oraz dla miasta. Ostatnie prace przy sieci sanitarnej i deszczowej w mieście miały miejsce w latach 70. Obecnie ich stan techniczny kwalifikuje się do systematycznego modernizowania tych sieci i zabezpieczenia dróg przed postępującym niszczeniem, co przekłada się na utrudnienia dla mieszkańców w poruszaniu się po mieście oraz obniżenie komfortu podróży.

W mieście brakowało również dobrze zagospodarowanych terenów zielonych przystosowanych w sposób umożliwiający korzystanie z wypoczynku i rekreacji wszystkim mieszkańcom miasta w takim samym stopniu – młodzieży, rodzinom z dziećmi, osobom starszym i osobom niepełnosprawnym. Obszary te odznaczały się nieuporządkowaną roślinnością i ogólnym zaniedbaniem. Inwestycje rewitalizacyjne były odpowiedzią na

- 95 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin społeczne i gospodarcze potrzeby lokalne. W wymiarze społecznym zaistniała potrzeba poprawienia jakości życia mieszkańców w zakresie aktywnego wypoczynku, propagowania zdrowego stylu życia, a także zwiększenia atrakcyjności miasta dla turystów również poprzez aktywizację lokalnej społeczności do organizowania wydarzeń kulturalnych. Aspekt gospodarczy pociągał za sobą potrzebę powstawania nowych miejsc pracy poprzez aktywność gospodarczą mieszkańców oraz rozwój przedsiębiorczości w gminie m.in. dzięki przyciąganiu inwestorów oraz tworzenie atrakcyjnych do inwestowania obszarów. Zmiana nawierzchni ulic i wymiana kanalizacji sanitarnej miała przyczynić się do poprawy jakości życia mieszkańców. Ważnym powodem realizacji projektu była także potrzeba zwiększenia atrakcyjności przestrzennej miasta, która wpłynęłaby na poprawę jego wizerunku. Rewitalizacja centralnego obszaru miasta miała przyczynić się do podniesienia rangi Połańca, zwiększenia walorów estetycznych i funkcjonalnych placu oraz uwypuklenia jego reprezentacyjności. Beneficjent projektu kładł duży nacisk na dostosowanie inwestycji do potrzeb osób niepełnosprawnych. Szczególnie istotne było to w przypadku terenów zielonych - rekreacyjnych, ponieważ utrudniony dostęp do nich dla osób niepełnosprawnych czy starszych spowodowany był niewystarczającą ilością chodników, ławek, a także niedostatecznym oświetleniem uniemożliwiającym swobodne poruszanie się po zmroku. Skutkowało to częściowym wykluczeniem takich osób z życia społecznego w wymiarze możliwości atrakcyjnego spędzania wolnego czasu w mieście. Mieszkańcy nie dysponowali miejscami, gdzie w pełni mogliby się angażować w życie społeczne, aktywnie spędzać czas, a przez to nadawać energię życiu miasta.

III. Opis prowadzonych działań W ramach realizacji projektu zrewitalizowano obszar o powierzchni 6,07 ha. Pierwsza część działań skupiona została na przebudowie centralnej części miejscowości jaką jest Plac Uniwersału Połanieckiego. Płytę główną rynku, chodniki oraz parkingi wyłożono płytami betonowymi. Istniejąca na terenie Placu remiza strażacka została przebudowana. Celem tej zmiany było stworzenie punktu informacji turystycznej o powierzchni 48,2 m². Pozostała powierzchnia zrewitalizowanego budynku remizy (91,39 m²) przeznaczona została na cele usługowe. Zbudowano także fontannę z możliwością podświetlenia tafli wody. W trosce o udostępnienie terenu osobom niepełnosprawnym zbudowane zostały podjazdy dla wózków oraz odpowiednio profilowane nachylenie terenu i odpowiednio dobrana wysokość krawężników. Ruch aut jeżdżących drogą krajową przebiegającą obok Placu został przesunięty nieco na bok, a reszta rozległego placu została przeznaczona na rekreacyjno - wypoczynkowy deptak z fontannami, ławeczkami, stylowymi latarniami i wkomponowaną w to wszystko zielenią.

- 96 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

Wykonano również przebudowę ul. Ruszczańskiej, która jest ulicą dojazdową do Placu Uniwersału Połanieckiego. Jej powierzchnia została wykonana z kostki brukowej, co podtrzymuje klimat starego miasta. W ramach przebudowy ulicy wymieniono również zniszczoną kanalizację sanitarną o długości 0,26 km, kanalizację deszczową o długości 0,24 km, a także wyremontowano sieć wodociągową o długości 0,03 km. Zmianie uległo także oświetlenie głównych ulic – zamontowano stylowe lampy współgrające z wyglądem przebudowanego Placu Uniwersału oraz ulicy Ruszczańskiej. Nową nawierzchnię asfaltową zyskał również odcinek drogi krajowej nr 79 przebiegającej przy placu, namalowano nowe oznaczenia znaków poziomych oraz zapewniono pieszym bezpieczne przejścia przez jezdnię dzięki zbudowanym wysepkom.

Druga część projektu dotycząca budowy parku rekreacyjnego była skoncentrowana na obszarach zagospodarowania zieleni przy Szkole Podstawowej oraz Publicznego Gimnazjum nr 1 i Przedszkola w Połańcu. Przeprowadzono prace remontowe na placu przy muszli koncertowej oraz między ulicami Kubika i Madalińskiego. Uporządkowano przestrzeń, wybudowano alejki o łącznej długości 2,05 km, zaaranżowano na nowo zieleń poprzez nasadzenia nowych krzewów i drzew. Powstał w tym miejscu również skate park oraz plac zabaw dla dzieci. Zapewniono także odpowiednie oświetlenie, aby cała powierzchnia odnowionego terenu była przyjazna wieczornym spacerom i zapewniała bezpieczne poruszanie się po całym obszarze. Na terenie placu przy muszli koncertowej oraz przy ulicy Madalińskiego-Kubika nawierzchnię wykonano z kostki brukowej w kilku kolorach.

- 97 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

Powyższe działania zrealizowane zostały przez wybrane w ramach przetargu firmy, które odpowiedzialne były za kompleksową modernizację przestrzeni zgodnie z warunkami zamówienia. Przebudową Placu Uniwersału Połanieckiego zajmowała się firma "AGRO-BAZA" z siedzibą w Otałęży natomiast prace polegające na ułożeniu nowych ciągów pieszych w parku rekreacyjnym i zaaranżowaniu zieleni powierzone zostały firmie MEGALIT Połaniec. Dodatkowo na terenie Połańca działała firma Transportowo - Usługowo - Remontowo - Budowlana z siedzibą w Rudzie, która zajmowała się układaniem chodników. Prace przebiegały zgodnie z harmonogramem projektu, czemu sprzyjały warunki atmosferyczne umożliwiające przeprowadzanie prac budowlanych w mieście. Wykonawcy, którym powierzone zostały zadania, dzięki dobrej organizacji pracy w szybkim tempie realizowali poszczególne etapy inwestycji. Główną grupę docelową projektu stanowili wszyscy mieszkańcy Połańca, ale również turyści odwiedzający miasto i mieszkańcy całej gminy – rewitalizowane obszary miały stanowić przestrzeń pełniącą funkcję miejsca spotkań mieszkańców miasta, ale miały stanowić też jego wizytówkę na zewnątrz gminy. Kolejność wykonywanych prac, jak wskazywali przedstawiciele projektodawcy, skupiały się w pierwszej kolejności na modernizacji sieci kanalizacyjnych, sanitarnych i wodociągowych oraz przyłączy do utworzenia fontanny w przypadku remontu na Placu Uniwersału Połanieckiego. Równocześnie prowadzone były działania związane z przebudową budynku OSP. Dopiero po zakończeniu prac podziemnych przystępowano do kładzenia nowych nawierzchni placu oraz ulicy, a następnie zaopatrywano teren w elementy małej architektury takie jak ławki, kosze, latarnie oraz wykończenie fontann i zaaranżowanie zieleni. Natomiast w przypadku parku rekreacyjnego prace konieczne do wykonania w pierwszej kolejności to wyrównanie terenu, wyznaczenie ciągów pieszych oraz ułożenie chodników, przygotowanie terenu pod zamontowanie przyszłego oświetlenia, a w ostatnich fazach projektu nasadzenie roślinności i zamontowanie elementów małej architektury.

- 98 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

IV. Czynniki sprzyjające/ograniczające prowadzenie działań oraz wprowadzanie korzystnych zmian Analizując czynniki jakie sprzyjały bądź ograniczały prowadzenie działań należy podkreślić, iż przedstawiciele gminy, która była Beneficjentem inwestycji nie wskazywali na występowanie jakichkolwiek problemów przy realizacji projektu. Prace przebiegały zgodnie z założonym harmonogramem. Wybór kilku firm realizujących poszczególne części projektu pozwalał na prowadzenie prac jednocześnie w kilku lokalizacjach. Dzięki temu zabiegowi można było trzymać się ustalonych w umowie terminów. Dodatkowo, takie postępowanie minimalizowało ryzyko niedostępności czynnika ludzkiego w którejś z firm wykonujących prace. W przypadku gdy jedna firma zapewniałaby obsługę wykonywanych prac we wszystkich założonych w projekcie lokalizacjach, istniałoby ryzyko, że dana firma nie dysponowałby odpowiednią liczbą pracowników, którzy mogliby w tym samym czasie prowadzić działania w każdej lokalizacji. Wybór kilku firm pozwolił na szybkie tempo realizacji prac, a co za tym idzie zmniejszał uciążliwość przedłużających się remontów dla mieszkańców miasta. Tereny parku rekreacyjnego do momentu oddania inwestycji nie były w pełnym zakresie wykorzystywane przez mieszkańców ze względu na niedostępność terenu dla wszystkich mieszkańców w takim samym stopniu. Zatem prace prowadzone na tym obszarze nie kolidowały bezpośrednio z funkcjonowaniem mieszkańców. W przypadku prac w okolicach Placu Uniwersału Połanieckiego, podejmowane działania były niezbędne do poprawy jakości życia mieszkańców – przede wszystkim chodziło o zmodernizowanie nowych instalacji sanitarnych, deszczowych i wodociągowych. Ze względu na wagę tych inwestycji i bezpośrednie przełożenie się efektów inwestycji na poprawę jakości życia, mieszkańcy miasta wykazywali się zrozumieniem dla prowadzonych prac. Czynnikiem sprzyjającym w tego rodzaju przedsięwzięciach była także dobra pogoda umożliwiająca prowadzenie prac ziemnych.

- 99 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

Urząd Miasta na bieżąco podawał na stronie internetowej informacje dotyczące przebiegu inwestycji, dlatego też każdy z mieszkańców mógł regularnie śledzić postępy prac. Publikowane były zarówno zdjęcia jak też krótkie materiały audiowizualne prezentujące modernizacje terenów. Informacje o przebudowach można było również odnaleźć na stronie internetowej serwisu informacyjnego miasta Połaniec. Gwarantowało to ciągły przepływ informacji między projektodawcą a odbiorcami inwestycji jakimi byli mieszkańcy miasta.

V. Analiza zmian – efekty projektu Realizowany projekt miał duży wpływ na poprawę estetyki miasta, co przełożyło się na wzrost atrakcyjności turystycznej. W trakcie przeprowadzanego wywiadu, pracownik powstałego w wyniku realizacji projektu punktu informacji turystycznej wskazywał na dużą zmianę wyglądu miasta w porównaniu do lat poprzednich i zachwyt turystów odwiedzających miasto. Jako przykład podano między innymi turystów, którzy powrócili do Połańca po 20 latach i nie mogli wyjść z podziwu nad zmianami jakie dokonały się w tej miejscowości dzięki podejmowanym przez gminę inwestycjom. Przywrócenie centralnemu miejscu Połańca reprezentacyjnego wyglądu oddającego klimat zabytkowego, średniowiecznego układu centrum starego miasta przyczyniło się do zachowania dziedzictwa kulturowego. Modernizacja ulic niosła za sobą poprawę komunikacyjną i zwiększenie komfortu podróży, a także zwiększyła bezpieczeństwo pieszych w pobliżu przebudowanych dróg za sprawą nowego oświetlenia oraz odpowiedniego oznakowania. Można także powiedzieć o oddziaływaniu inwestycji na inne obszary funkcjonalne. Podczas rozmowy, jeden z mieszkańców Połańca powiedział, że w wyniku poprawy estetyki zrewitalizowanych miejsc, przede wszystkim Placu Uniwersału Połanieckiego, właściciele sąsiadujących z nim nieruchomości postanowili odnowić wygląd swoich budynków. Mieszkańcy Połańca są zadowoleni z nowopowstałych placów zabaw, dzięki którym dzieci zyskały miejsca do aktywnego spędzania wolnego czasu niwelując tym samym zachowania patologiczne lub akty wandalizmu. Poprawa estetyki miasta przekłada się także na wzrost jego atrakcyjności jako miejsca do zamieszkania. Mieszkańcy sąsiednich gmin i miast z innych powiatów przyjeżdżają do Połańca z zamiarem osiedlenia się i zakupem mieszkań lub domów. Działania prowadzone w ramach projektu cieszyły się zainteresowaniem lokalnych mediów. Przejawiało się to wieloma wzmiankami w prasie lokalnej oraz wizytą ekip telewizyjnych kręcących materiały dotyczące zmian, jakie dokonywały się w Połańcu, a które wpływają na poprawę jakości życia mieszkańców. Plac Uniwersału Połanieckiego stał się miejscem wydarzeń kulturalnych i spotkań mieszkańców. Jak wynika

- 100 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin z wypowiedzi pracownika lokalnego punktu informacji turystycznej, na początku organizowane przez Centrum Kultury i Sztuki „Muzyczne spotkania przy fontannach” przyciągały jedynie kilka osób. Z czasem, wraz z kolejnymi edycjami wydarzenia, spotkania te stały się tradycją wśród mieszkańców Połańca i obecnie cieszą się dużym zainteresowaniem i wysoką frekwencją. Ludzie zaczynają masowo korzystać z miejsc, które władze dla nich przygotowały.

Wzbogacona została oferta kulturalna jaką może zaproponować miasto. W sezonie letnim do punktu informacji turystycznej z roku na rok zgłasza się coraz więcej turystów z pytaniami o lokalne atrakcje turystyczne, lokale gastronomiczne oraz miejsca noclegowe.

Największym zainteresowaniem turystycznym cieszy się taras widokowy na rzekę Wisłę, Kopiec Kościuszki oraz Kościół św. Marcina.

- 101 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

Korzyści ekonomiczne jakie zostały osiągnięte przez gminę dotyczą przede wszystkim oszczędności na corocznych remontach związanych ze starą, awaryjną siecią kanalizacyjną, deszczową i wodociągową, na które gmina wydawała nawet 100 000 zł rocznie. Dzięki zmodernizowaniu tych sieci rozwiązano również problem zapadania się dróg, co stanowiło zagrożenie dla bezpieczeństwa przechodniów. W wyniku realizacji projektu można mówić o następujących efektach:  6,07 ha zrewitalizowanych obszarów,  0,10 km przebudowanych dróg,  2,05 km przebudowanych, wybudowanych lub wyremontowanych alejek, ścieżek, tras, szlaków turystycznych,  0,24 km zmodernizowanych sieci kanalizacji deszczowej,  0,03 km wyremontowanej sieci wodociągowej,  a także 0,26 km przebudowanej sieci kanalizacji sanitarnej. VI. Cechy wyróżniające projekt jako dobrą praktykę– know-how Omawiany projekt powinien zaliczyć się do przykładów udanych przedsięwzięć rozdysponowania środków dofinansowanych z Unii Europejskiej. Może on stanowić wzór dla innych gmin, które widzą szansę swojego rozwoju w czerpaniu korzyści z turystyki i rozwijaniu potencjału miasta jako atrakcyjnego miejsca do zamieszkania. Realizacja projektu przyczyniła się do zwiększenia aktywności mieszkańców na płaszczyźnie społecznej, kulturalnej, na rozwijaniu zdolności przedsiębiorczych, odbudowaniu więzi społecznych i stworzeniu miejsca, sprzyjającego aktywności społeczności. Dziś Rynek to miejsce tętniące życiem - miejsce miłych spotkań mieszkańców przy muzyce poprzez organizację cyklicznych wydarzeń kulturalnych ("Muzyczne spotkania przy fontannach"), miejsce odwiedzin turystów oraz główny punkt informacyjny miasta w zakresie turystyki. Kluczowymi czynnikami sukcesu było prawidłowe zdiagnozowanie potrzeb społeczności lokalnej, a następnie przełożenie ich na odpowiednie zaplanowanie inwestycji. Przedstawiciel Beneficjenta podkreślał w wywiadzie, że gmina na bieżąco monitoruje działania sąsiednich gmin, aby nie zdublować planowanych inwestycji lub podpatrzeć dobre praktyki stosowane w innych miejscowościach. Tego rodzaju działania w dużym stopniu przyczyniają się do utrzymywania konkurencyjnej pozycji Połańca. Beneficjent w jak największym stopniu stara się wykorzystać warunki jakimi dysponuje miasto i gmina oraz przełożyć je na atrakcyjne miejsca turystyczne. Przede wszystkim trzeba tu powiedzieć o malowniczych

- 102 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin terenach rozcinających doliny rzeki Wisły, Czarnej Staszowskiej, Wschodniej i Kanału Strumień. Innym czynnikiem sukcesu było bez wątpienia sprawne przeprowadzenia działań rewitalizacyjnych, które nie spotkały na swojej drodze większych utrudnień. Jest to z pewnością w dużej mierze efektem stworzenia dobrego projektu na etapie planowania, a następnie realizowania działań w odpowiedniej, logicznej kolejności.

Zgodnie z definicją innowacyjności rozumianą szeroko jako nowy proces, procedurę, produkt można uznać za innowacyjny o ile posiada cechę nowości dla lokalnego społeczeństwa lub struktury zarządzającej danym miastem, nawet jeśli produkty mają charakter wtórny lub powstały w wyniku naśladownictwa. Projekt można zatem uznać za innowacyjny, ponieważ przyczynił się do pobudzenia innowacyjności w zakresie planowania i realizacji programów rewitalizacji wpływających nie tylko na poprawę konkurencyjności ośrodka miejskiego, ale także w dużym stopniu na poprawę życia mieszkańców i rozwój przedsiębiorczości. Dodatkowym czynnikiem był tutaj fakt, że przygotowanie planu rewitalizacji poprzedzały konsultacje społeczne z mieszkańcami i organizacjami. Efektem projektu w rozumieniu innowacyjności było powstanie nowych obszarów spełniających funkcje społeczne, rekreacyjne i podnoszące rangę miasta na tle okolicznych gmin.

VII. Możliwość upowszechnienia dobrej praktyki, rekomendacje Projekt można uznać za dobrą praktykę dla rozwoju potencjału małej miejscowości. Działania jakie zostały podjęte wynikały z przemyślanej strategii gminy i skupiały się w pierwszej kolejności na poprawie życia ludności obecnie zamieszkującej miasto, aby ograniczyć ryzyko odpływu mieszkańców, a w kolejnym etapie stworzenie przestrzeni atrakcyjnych dla nowych mieszkańców i inwestorów. Było to możliwe dzięki zorganizowaniu atrakcyjnych miejsc wypoczynkowych dla mieszkańców i turystów, sprzyjających aktywizacji społecznej i udzielaniu się w życiu społeczności lokalnej. Następstwem tego był spodziewany napływ nowych mieszkańców z okolicznych miejscowości oraz większe zainteresowanie turystów, co z kolei pociągało za sobą wzmocnienie atrakcyjności inwestycyjnej i dobre warunki dla zakładania działalności gospodarczej. Beneficjent nie odnotował większych problemów przy realizacji projektu. Bieżące monitorowanie realizowanych lub planowanych do realizacji inwestycji w sąsiednich gminach zapobiega zbędnemu inwestowaniu w takie same działania, co osłabiłoby atrakcyjność miasta i spowodowało częściową utratę potencjalnych turystów. Projekt jest komplementarny z innymi inwestycjami podejmowanymi przez gminę w ostatnich latach. Były to między innymi projekty dotyczące:  poprawy organizacji ruchu i bezpieczeństwa na terenie gminy Połaniec - budowa gminnych ciągów drogowych oraz skrzyżowania o ruchu okrężnym przy Szkole Podstawowej w Połańcu

- 103 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

 sanitacji rzeki Czarnej Staszkowskiej - wykonanie kanalizacji sanitarnej dla gmin Połaniec, Staszów, Rytwiany  tworzeniu kompleksowych terenów inwestycyjnych na terenie gm. Połaniec przeznaczonych pod usługi publiczne, obiekty produkcyjne, składy, magazyny  poprawie infrastruktury Centrum Kultury i sztuki w Połańcu  budowie kompleksowego boiska sportowego przy Gim. Nr 1 w Połańcu  budowie infrastruktury służącej rozwojowi aktywnych form wypoczynku na terenie Miasta i Gminy Połaniec  budowie ścieżki rowerowej, uatrakcyjnienie oferty turystycznej  termomodernizacji obiektów użyteczności publicznej (szkoły, przedszkola, ośrodek zdrowia) Projekt był także komplementarny z zadaniami realizowanymi przez Starostwo Powiatowe w zakresie rozwoju bazy szkolnictwa oraz wdrożeniu programu powszechnej edukacji zdrowotnej i aktywizacji fizycznej. Każdy z projektów wynikał z innego projektu, ich realizacja przebiegała zgodnie z celami wyznaczonymi przez gminę. Realizacja każdego projektu z osobna przyczyniała się do poprawy wyglądu miasta, a przez to miała wpływ na większy ruch turystyczny oraz poprawę życia jego mieszkańców. W przyszłości nie planuje się gruntownych robót na terenach bezpośrednio zrewitalizowanych. Położenie nowych sieci sanitarnych, deszczowych i wodociągowych wyeliminowało konieczność podejmowania kolejnych remontów w tym zakresie. Krokami, jakie należałoby podjąć w najbliższym czasie, byłoby dalsze modernizowanie terenów przyległych do obszarów zrewitalizowanych, aby jeszcze bardziej podkreślić atrakcyjność Połańca jako miasta do zamieszkania.

10.1.2 Gmina Busko-Zdrój

I. Informacje podstawowe

Tytuł projektu Wzrost estetyki i poprawa funkcjonalności przestrzeni publicznej Miasta Busko-Zdrój (etap I i II)

Beneficjent/ realizator Gmina Busko-Zdrój

Okres realizacji 2008-2015

Miejsce realizacji Gmina Busko-Zdrój

Zasięg projektu Miasto Busko-Zdrój

Źródło finansowania RPOWŚ 2007-2013, działanie 6.1

II. Kontekst realizacji projektu Gmina Busko-Zdrój jest ważną gminą uzdrowiskową, w której przebywa znaczna liczebność pensjonariuszy, dlatego turystyka jest kluczową gałęzią gospodarki lokalnej. Ważnym obszarem odpowiadającym za rozwój turystyki jest możliwość zapewnienia przyjezdnym gościom powrotu do zdrowia i odpoczynku. W związku z tym miasto powinno odpowiadać na niniejsze potrzeby turystów poprzez zapewnienie im dostępu do przestrzeni pełniącej funkcje rekreacyjne, szczególnie biorąc pod uwagę charakterystykę miejscowości uzdrowiskowej. Busko-Zdrój jest podzielone na strefy, które złożone są z obszarów I i II. Pierwszy obszar stanowi przestrzeń, na której świadczone są usługi uzdrowiskowe, a drugi obszar jest wydzieloną strefą miejską, w której realizowane są wszystkie funkcje miasta.

- 104 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

Pensjonariusze przybywający do badanej miejscowości, spędzają większość czasu w I obszarze, jednakże po planowych zajęciach przebywają w centrum miasta, między innymi spacerując i odwiedzając punkty handlowe oraz usługowe. Ważne jest dla miasta zwiększenie chęci turystów do spędzania czasu w centrum, ponieważ powoduje to wzrost obrotów punktów handlowych. Poza tym miasto posiadające atrakcyjne miejsca do spędzania czasu staje się atrakcyjniejsze dla turystów. Należy podkreślić, iż powyższe założenia, czyli przede wszystkim zapewnienie atrakcyjności i estetyki przestrzeni miejskiej centrum były podstawą realizacji projektu rewitalizacyjnego. Niniejszy projekt był dostosowany do potrzeb lokalnych, ponieważ poprzez przebudowę drogi zapewnił dostęp do wybudowanej w ramach projektu ścieżki rowerowej oraz spowodował, iż przestrzeń publiczna stała się bardziej atrakcyjna oraz dostosowana do potrzeb pieszych. Obecnie turyści mogą spacerować główną ulicą, na której nie odbywa się ruch samochodowy, a dodatkowo jest ona bardzo dobrze oświetlona, co sprawia, iż można z niej korzystać również po zmroku. Należy podkreślić, iż w ramach projektu przeprowadzono wywiady z napotkanymi pensjonariuszami, którzy podkreślali, iż obecnie, czyli w okresie jesiennym nie boją się przebywać w centrum miasta i spacerować, ze względu na dobrze oświetloną i monitorowaną przestrzeń.

Sprawą kluczową jest również dostosowanie przestrzeni do potrzeb osób niepełnosprawnych, ponieważ w trakcie modernizacji zniwelowane zostały bariery architektoniczne. Obecnie wszystkie uliczki zostały

- 105 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin połączone w taki sposób, aby pomiędzy końcem uliczki, a początkiem deptaka nie było stopni kłopotliwych dla osób niepełnosprawnych. Niniejsze działanie jest szczególnie ważne ze względu na to, iż wielu pensjonariuszy korzystających z usług oferowanych przez uzdrowiska to osoby niepełnosprawne, które dzięki procesowi likwidacji barier architektonicznych w ramach projektu, mogą bez problemu spędzić czas wolny w centrum miasta, a także poruszać się po deptaku bez ograniczeń.

III. Opis prowadzonych działań W ramach projektu zrealizowano następujące prace budowlane:  Przebudowano ulicę Mickiewicza i wydzielono w niej odpowiednie strefy: zieloną oraz alei i placów;  Dokonano wymiany oświetlenia na całej długości ulicy Mickiewicza oraz na Placu Zwycięstwa;  Przebudowano ulicę Poprzeczną i Kopernika w celu stworzenia ruchu jednokierunkowego oraz wymieniono oświetlenie i utworzono dodatkowy pas dla autobusów, a także miejsca parkingowe;  Dokonano wymiany sieci wodociągowej oraz kanalizacyjnej i deszczowej;  Wymieniono sieć teletechniczną obejmującą położenie okablowania monitoringu oraz łączności pomiędzy budynkami administracji, które położone są przy modernizowanej ulicy;  Zagospodarowano zieleń.

Powyższe działania były realizowane przez wybraną w ramach przetargu firmę, która odpowiedzialna była za

- 106 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin kompleksową modernizację przestrzeni zgodnie z warunkami zamówienia. Należy podkreślić, iż gmina nie miała problemów z wybranym wykonawcą. Projekt został zrealizowany zgodnie z przyjętym harmonogramem, chociaż jak podkreślali przedstawiciele beneficjenta w trakcie wywiadów pogłębionych, doszło do drobnych opóźnień na poszczególnych etapach realizacji inwestycji. Jednakże opóźnienia były spowodowane warunkami niezależnymi od wykonawcy, czyli przede wszystkim pogodą oraz koniecznością zlecenia dodatkowych prac. Wynikały one z niedokładnych wyliczeń dotyczących ilości potrzebnego materiału, ze względu na konieczność położenia dłuższego chodnika. Przedstawiciele beneficjenta w toku prowadzonego wywiadu podkreślali, iż wdrożenie projektu następowało etapowo poprzez wykonywanie najpierw prac związanych z położeniem infrastruktury teletechnicznej oraz kanalizacyjnej i wodociągowej. Następnie rozpoczął się etap układania warstwy wierzchniej chodnika i montaż słupów oświetleniowych. Na samym końcu został zamontowany monitoring i zagospodarowano zieleń znajdującą się na deptaku oraz placu.

IV. Czynniki sprzyjające/ograniczające prowadzenie działań oraz wprowadzanie korzystnych zmian Rozpatrując czynniki sprzyjające oraz bariery, które utrudniały realizowanie działań należy podkreślić, iż przedstawiciele beneficjenta nie dostrzegali żadnych utrudnień. Wskazywali na bezproblemową realizację działań, co było możliwe poprzez wybór odpowiedniej firmy w przetargu. Należy podkreślić, iż inne samorządy realizujące inwestycje rewitalizacyjne miały znacznie więcej problemów, ponieważ dochodziło w nich do zmiany wykonawcy podczas realizowanego przedsięwzięcia rewitalizacyjnego. Jedynym problemem, który napotkał projektodawca było zlecenie dodatkowych robót, które wynikało z niewłaściwego oszacowania powierzchni poddawanej rewitalizacji. Niniejszy problem został rozwiązany z wykonawcą i nie spowodował żadnych utrudnień w realizacji projektu. W związku z długim czasem inwestycji, co było spowodowane zakresem realizowanego przedsięwzięcia, modernizacja była uciążliwa dla mieszkańców. Należy podkreślić, iż jeden z nich w trakcie rozmowy stwierdził, iż w trakcie realizacji inwestycji utrudniona była możliwość poruszania się pieszo po centrum, a dodatkowo pensjonariusze nie mieli możliwości rekreacyjnego spaceru w centrum miasta. Można to uznać za jedyny negatywny efekt wprowadzanych zmian, który oddziaływał w trakcie realizacji przebudowy. Podsumowując czynniki, które miały wpływ na realizowane działania, należy stwierdzić, iż efektywność realizowanego przedsięwzięcia jest możliwa przede wszystkim poprzez jego dobre zaplanowanie na etapie projektowania i składania wniosku o dofinansowanie. Następnym ważnym czynnikiem jest odpowiedni wykonawca inwestycji, który podejmie się jej zrealizowania w uzgodnionym czasie. Ponadto bardzo ważne jest dobre dopasowanie inwestycji do innych prowadzonych na tym obszarze

- 107 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin projektów infrastrukturalnych, a taka sytuacja miała miejsce podczas realizowanego projektu, w którym czas poszczególnych robót został dopasowany do wymienianej w ramach innego projektu infrastruktury gazowej. Należy również podkreślić, iż niniejsza inwestycja wpisywała się w programy lokalne i politykę inwestycyjną prowadzoną przez samorząd, ponieważ przedsięwzięcie zostało zaplanowane w wieloletnim programie inwestycyjnym, co podkreślali w swoich wypowiedziach badani respondenci. Warto również zwrócić uwagę na dodatkowy aspekt, który związany jest z rozłożeniem w czasie dwóch inwestycji, które były ze sobą spójne. W ramach jednego przedsięwzięcia zrewitalizowany został deptak, który obejmował największy obszar terenu poddanego interwencji. Następnie podjęto inwestycję na jednym z placów, który również został poddany rewitalizacji. Niniejsze inwestycje były składane w ramach jednego konkursu, jednakże jedna z nich trafiła na listę projektów rezerwowych. Okazało się, iż ze względu na zaoszczędzone środki w programie, mogła ona zostać zrealizowana. Biorący udział w badaniu przedstawiciel beneficjenta stwierdził, iż późniejsze realizowanie inwestycji było bardzo ważne, ponieważ sprawiło, iż nie nałożyły się na siebie dwa remonty, które byłyby bardzo uciążliwe dla mieszkańców i kuracjuszy. Dzięki rozplanowanemu w czasie procesowi kompleksowej modernizacji, zrealizowano dwa zadania, zapewniając mniejsze trudności społeczności lokalnej.

V. Analiza zmian – efekty projektu Projekt przyczynił się do wdrożenia zmian w przestrzeni publicznej, między poprzez zrewitalizowanie 5,41 ha obszaru oraz budowę dróg o łącznej długości 2,14 km, a także wymianę sieci wodociągowej o długości około 2 kilometrów. Niniejsze działania wpłynęły między innymi na poprawę estetyki otoczenia ale również zwiększyły jakość życia mieszkańców i zmniejszyły skalę patologicznych zachowań na tym obszarze. Do najważniejszych efektów projektu należy przede wszystkim poprawa wyglądu centrum miasta, a w szczególności całkowita odnowa deptaka, który jest kluczowym miejscem dla mieszkańców i kuracjuszy. Dodatkowo inwestycje realizowane w ramach projektu umożliwiły wymianę całej infrastruktury technicznej, co przyczyniło się do wzrostu jakości życia mieszkańców, szczególnie dzięki wymianie rur wodociągowych. W trakcie wywiadu przedstawiciel beneficjenta wskazywał, iż rury, które zostały wymienione były bardzo stare i przez to obniżała się jakość wody dostarczanej mieszkańcom. Ponadto istniało większej prawdopodobieństwo wystąpienia awarii, która wpłynęłaby na jakość życia mieszkańców. Obecnie dzięki przeprowadzonej inwestycji udało się doprowadzić do:  wzrostu poziomu życia mieszkańców poprzez zapewnienie dostępu do estetycznych obszarów, które spełniają funkcje społeczne w zakresie zapewnienia możliwości bezpiecznego poruszania się rowerem, a także spacerów w estetycznej przestrzeni otoczonej zielenią;

- 108 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

 wzrostu atrakcyjności gospodarczej obszaru poprzez zwiększenie liczebności kuracjuszy, którzy przychodzą do centrum aby pospacerować ze względu na poprawiony poziom bezpieczeństwa, a także atrakcyjność zrewitalizowanego obszaru;  wzrostu atrakcyjności turystycznej poprzez uatrakcyjnienie obszaru, co sprawia, iż turyści chętniej spędzają czas w centrum;  zmniejszenia skali przestępczości oraz zwiększenia poczucia bezpieczeństwa mieszkańców poprzez zamontowany monitoring oraz dobre oświetlenie terenu;  zwiększenia atrakcyjności przestrzeni, która przekłada się na większe zainteresowanie punktów usługowych i handlowych niniejszym obszarem;  zmniejszenia skali osób pijących alkohol w miejscach publicznych, ze względu na zamontowany monitoring, jednakże należy podkreślić, iż problem nie został wyeliminowany, a jedynie przeniesiony w inne miejsce.

Podsumowując efekty podjętych działań należy podkreślić, iż projekt wpłynął na wiele przestrzeni życia społecznego, a także spowodował poprawę infrastruktury, która jest kluczowa dla miasta, ze względu na jego uzdrowiskowy charakter. Projekt w znacznym stopniu poprawił konkurencyjność Buska Zdroju, ponieważ pozwolił nadać znacznie ładniejszy charakter miejscu, które jest centralnym punktem miejscowości i pełni funkcję zarówno rekreacyjną jak i handlową. Atrakcyjność miejscowości pośród sąsiadujących gmin wzrosła, co w dłuższej perspektywie może przełożyć się na wzrost dochodów gminy z tytułu podatku płaconego przez turystów oraz kuracjuszy.

VI. Cechy wyróżniające projekt jako dobrą praktykę – know-how Projekt należy zaliczyć do przedsięwzięć, które powinny być przykładem dla innych gmin, szczególnie czerpiących największe dochody z turystyki. Duże znaczenie dla turystów oraz osób przyjeżdżających skorzystać z usług zdrowotnych ma możliwość odpowiedniego spędzenia czasu na świeżym powietrzu. Ważne jest również dla nich przebywanie w atrakcyjnej i bezpiecznej przestrzeni, a taka została stworzona w Busku Zdroju poprzez realizację inwestycji rewitalizacyjnej. Należy podkreślić, iż stworzenie deptaka od podstaw, wraz z utworzeniem ścieżki rowerowej oraz miejsc zieleni zwiększyło przewagę konkurencyjną niniejszego miasta wobec pozostałych gmin, które starają się ściągać nowych turystów. Jest to szczególnie ważne do podkreślenia w kontekście gmin, które będą starały się rozwinąć u siebie usługi uzdrowiskowe, a zaplecze turystyczne Buska Zdrój będzie uniemożliwiało mniejszym gminom nawiązanie równej walki rynkowej o klienta, którym jest kuracjusz i turysta chcący odpocząć. Projekt można uznać za innowacyjny w obszarze poddania kompleksowej rewitalizacji przestrzeni publicznej

- 109 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin centrum miasta, a dodatkowo kompleksowej wymiany infrastruktury technicznej. Jest to szczególnie ważne ze względu na konieczność odpowiedniego zaplanowania działań, tak aby najpierw wymieniona została infrastruktura techniczna, a następnie podjęte zostały działania rewitalizacyjne. Inwestycja została dobrze zaplanowana na etapie projektowania, a jej kompleksowość w odpowiedzi na potrzeby niniejszego obszaru i przyczynienie się do wzrostu konkurencyjności miasta mogą być przykładem dobrej praktyki. Jako czynnik sukcesu należy również wskazać bezproblemowe zrealizowanie wszystkich zadań, na co wskazywali badani respondenci reprezentujący beneficjenta. Pewne problemy dostrzegali mieszkańcy, ale jakość zrealizowanej rewitalizacji rekompensuje te problemy, o czym wspominają w swojej wypowiedzi. Podsumowując należy podkreślić, iż gmina prezentuje się jako miejsce, w którym można aktywnie odpocząć, między innymi korzystając z piękna natury i spacerując, co można dostrzec przeglądając zdjęcia promocyjne zawarte na stronie internetowej. Realizowany projekt idealnie wpisał się w know-how, które chce promować gmina, ponieważ umożliwia spędzenie wolnego czasu pośród zadbanej zieleni, a dodatkowo daje możliwość komfortowego podróżowania rowerem lub spacerowania. To wszystko jest możliwe dzięki zrealizowanej inwestycji i świadczy o sukcesie projektu. Może również stanowić przykład dobrej praktyki, która obrazuje idealne wykorzystanie możliwości gminy w zakresie infrastruktury niezbędnej turystom i przyczyniającej się do wzrostu atrakcyjności miasta.

VII. Możliwość upowszechnienia dobrej praktyki, rekomendacje Realizowany projekt był w pełni komplementarny z lokalnym programem inwestycyjnym i w pełni rewitalizował określony obszar, między innymi poprzez kompleksowość podejmowanych działań inwestycyjnych. Oznacza to, iż nie będzie on potrzebował podejmowania kolejnych inwestycji w najbliższych kilkunastu latach. Zakłada się również, iż nie będzie konieczności dokonywania wymiany sieci kanalizacyjnych oraz wodociągowych i teleinformatycznych, ponieważ takie inwestycje doprowadziłyby do zniszczenia zmodernizowanej nawierzchni deptaka. Biorąc pod uwagę możliwość w zakresie zwiększenia odziaływania projektu, należy rozważyć dalszą rewitalizację przestrzeni publicznej, jednakże w obszarze odnowy elewacji budynków znajdujących się na obszarze wcześniej poddanym modernizacji. Na niniejszy aspekt wskazywali zarówno respondenci reprezentujący beneficjenta, ale również mieszkańcy, z którymi prowadzone były rozmowy. W perspektywie finansowej 2014-2020 należy zaplanować dalszą implementację rozwiązań przewidzianych w opisywanym projekcie, ze szczególnym uwzględnieniem wieloetapowości działań, opartych na wymianie infrastruktury podziemnej, a następnie przystąpienia do wymiany chodnika, oświetlenia i ponownego zagospodarowania zieleni.

- 110 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

Warto zauważyć, iż badani respondenci nie wskazywali na ryzyka związane z projektem, chociaż za takie może zostać uznana konieczność odpowiedniego zaplanowania harmonogramu realizacji zadania, ze względu na konieczność wykonywania prac w odpowiedniej kolejności.

10.1.3 Gmina Ostrowiec Świętokrzyski

I. Informacje podstawowe

Tytuł projektu Uzupełnienie funkcji kulturalno - rekreacyjnych w ramach rewitalizacji obszaru Śródmieścia Miasta Ostrowca Świętokrzyskiego

Beneficjent/ realizator Gmina Ostrowiec Świętokrzyski

Okres realizacji 2008-2012

Miejsce realizacji Miasto Ostrowiec Świętokrzyski

Zasięg projektu Śródmieście Miasta Ostrowca

Źródło finansowania RPOWŚ 2007-2013, działanie 6.1

II. Kontekst realizacji projektu

W latach 2007-2013 sytuacja w Ostrowcu Świętokrzyskim ulegała pogorszeniu zarówno pod względem liczby ludności, stopy bezrobocia jak i aktywności gospodarczej. Miasto boryka się z procesami stagnacyjnymi, ujemnym saldem migracji, zanieczyszczeniem środowiska.

Działania rewitalizacyjne w Ostrowcu Świętokrzyskim odpowiadały na następujące problemy:  postępujące ubożenie społeczeństwa;  starzenie się społeczeństwa;  bariery architektoniczne utrudniające poruszanie się osobom niepełnosprawnym;  mała ilość zagospodarowanych miejsc wypoczynkowo – rekreacyjnych;  park miejski nie w pełni przystosowany do celów rekreacyjnych i kulturalnych;  uboga oferta masowych imprez kulturalnych i sportowo - rekreacyjnych;  rozszerzanie się narkomani i alkoholizmu wśród dzieci i młodzieży;  niewykorzystane możliwości zagospodarowania czasu wolnego dzieci i młodzieży;  „ucieczka” wykształconej młodzieży – małe perspektywy rozwoju społeczno –zawodowego w Ostrowcu Św.;  mała ilość aktywnych organizacji pozarządowych w stosunku do ich ogólnej liczby;  nie w pełni rozwinięty system kanalizacyjny;  wymagający poprawy układ komunikacyjny;  zdegradowana tkanka mieszkaniowa  braki w urządzeniu infrastruktury drogowej;  brak średniej klasy bazy turystyczno-noclegowej;  zagrożenie wzrostem poziomu hałasu W dokumencie programowym LPR wyodrębniono następujące obszary przeznaczone do rewitalizacji: 1. Uzupełnienie funkcji kulturalnorekreacyjnych w ramach rewitalizacji obszaru Śródmieścia Miasta Ostrowca, 2.Kompleksowa odbudowa tkanki staromiejskiej w Rynku z zachowaniem dziedzictwa –walorów historycznych, 3. Ulica Kościelna -pamięć i tożsamość Świętokrzyskiego, 4. Budowa Ostrowieckiego Browaru Kultury 5. Rozbudowa bazy sportowo rekreacyjnej, 6. Przebudowa i rozbudowa systemu oświetlenia ulicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim-. W projekcie realizowanym w Działaniu 6.1. RPO WŚ 2007-2013 wdrażano zadania z obszaru 1,2 i 6. Łącznie w ujęciu finansowym zrealizowano 30% zadań obszaru. W latach 2007-2013 większość pozostałych zadań zaplanowanych w LPR została zrealizowana ze środków własnych oraz środków RPO WŚ

- 111 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

2007-2013 poza OP6, m.in. w ramach projektów OP 5 „Renowacja i konserwacja zabytkowego Kościoła pod wezwaniem Świętego Stanisława Biskupa i Męczennika w Ostrowcu Świętokrzyskim - /Denkowie/”,” Gimnazjum na miarę XXI wieku - modernizacja Publicznego Gimnazjum Nr 3 w Ostrowcu Świętokrzyskim”. Rozpoczęto także realizację zadania z obszaru 4 Ostrowiecki Browar Kultury w partnerstwie publiczno- prywatnym. Stan rewitalizacji w mieście Ostrowiec Świętokrzyski należy uznać za zakończony w przeważającym stopniu.

III. Opis prowadzonych działań W ramach projektu zrealizowano następujące prace : Przebudowa/rozbudowa ulic: Starokunowskiej, Sienkiewicza (nowa nawierzchnia asfaltowa, chodniki, miejsca postojowe, ścieżka rowerowa) , Górzystej i Młyńskiej (nowa nawierzchnia z kostki, chodniki, kan. Deszczowa). Budowa schodów między ul. Górzystą a Starokunowską z oświetleniem i odwodnieniem. Renowacja zbiorników wodnych z budową pomostu (molo). Budowa boiska (26x44m). Budowa monitoringu imprez masowych Muszli oraz wizyjnego Parku Miejskiego. Budowa zadaszonej Muszli koncertowej z przyłączami, widownią, parkingiem przy Al. 3 Maja. Przebudowa/budowa nawierzchni w parku: chodniki, ściezki rowerowe dł. 8km, miasteczka rowerowego, oświetlenia. Wyposażenie skateparku i placu zabaw, wykonanie tablic informacyjnych. zagospodarowanie terenu wokół Kina Etiuda MCK. Zieleń i nawadnianie.

Powyższe działania były realizowane przez wybrane w ramach przetargu firmy, Przetarg trzeba było powtórzyć ze względu na brak wykonawców skłonnych zrealizować inwestycję w budżecie przewidzianym w projekcie. Należy podkreślić, iż gmina nie miała problemów z wybranym wykonawcą. Projekt został zrealizowany zgodnie z przyjętym harmonogramem, chociaż jak podkreślali przedstawiciele beneficjenta w trakcie wywiadów pogłębionych, doszło do drobnych opóźnień na poszczególnych etapach realizacji inwestycji.

IV. Czynniki sprzyjające/ograniczające prowadzenie działań oraz wprowadzanie korzystnych zmian Rozpatrując czynniki sprzyjające oraz bariery, które utrudniały realizowanie działań należy podkreślić, iż przedstawiciele beneficjenta nie dostrzegali żadnych utrudnień. Wskazywali na bezproblemową realizację

- 112 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin działań, co było możliwe poprzez wybór odpowiedniej firmy w przetargu. Modernizacja nie była uciążliwa dla mieszkańców, prace przeprowadzane były etapowo, kolejno w różnych punktach parku. Podsumowując czynniki, które miały wpływ na realizowane działania, należy stwierdzić, iż efektywność realizowanego przedsięwzięcia jest możliwa przede wszystkim poprzez jego dobre zaplanowanie na etapie projektowania i składania wniosku o dofinansowanie. Czynnikiem wpływającym na możliwości wprowadzenia kompleksowej zmiany były ograniczenia budżetowe. Należy również podkreślić, iż niniejsza inwestycja wpisywała się w Strategię Zrównoważonego Rozwoju Miasta Ostrowiec Świętokrzyski. Zapisy Strategii odwołujące się do zagadnień środowiska przyrodniczego i zagospodarowania terenów zielonych decydowały o priorytetyzacji inwestycji. Korzystne zmiany wynikały również z przyjęciem założenia dotyczącego wieloaspektowego zagospodarowania parku jako miejsca do uprawiania sportu, rekreacji dorosłych i dzieci oraz miejsca imprez kulturalnych.

V. Analiza zmian – efekty projektu Projekt przyczynił się do rewaloryzacji przestrzeni publicznej, udostepnienia i rozszerzenia skali możliwości rekreacji sportowej i częstotliwości zdarzeń kulturalnych. W wyniku realizacji projektu liczba uczestniczących w imprezach kulturalnych zwiększyła się z 10 do 20 tys. rocznie. Zdaniem przedstawicieli Miejskiego Centrum Kultury renowacja muszli koncertowej spowodowała średnioroczny wzrost imprez kulturalnych na terenie parku o 20-30 procent. W wyniku podniesienia atrakcyjności przestrzeni zwiększyła się także liczba zajęć sportowych organizowanych na terenie parku. Zwiększyło się bezpieczeństwo publiczne – wprowadzenie systemu monitoringu wizyjnego przyczyniło się do zwiększenia wykrywalności przestępstw i zmniejszonej liczby wezwań Straży Miejskiej. Projekt nie przyczynił się do zwiększenia atrakcyjności gospodarczej obszaru. Plany wybudowania hoteli wokół parku nie powiodły się. Nastąpiło jednak zwiększenie aktywności społecznej, wiele imprez kulturalnych, społecznych i sportowych realizowanych jest przez lokalne organizacje pozarządowe.

- 113 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

Obecnie dzięki przeprowadzonej inwestycji udało się doprowadzić do:  wzrostu poziomu życia mieszkańców poprzez zapewnienie dostępu do estetycznych obszarów, które spełniają funkcje rekreacyjne, kulturalne i społeczne;  wzrostu aktywności organizacji społecznych na terenie obszaru ;  wzrostu atrakcyjności turystycznej poprzez uatrakcyjnienie obszaru, co sprawia, iż turyści chętniej spędzają czas w parku;  zmniejszenia skali przestępczości oraz zwiększenia poczucia bezpieczeństwa mieszkańców poprzez zamontowany monitoring oraz dobre oświetlenie terenu;  zmniejszenia skali osób pijących alkohol w miejscach publicznych, ze względu na zamontowany monitoring, jednakże należy podkreślić, iż problem nie został wyeliminowany, a jedynie przeniesiony w inne miejsce. Podsumowując efekty podjętych działań należy podkreślić, iż projekt wpłynął na wiele przestrzeni życia społecznego, a także spowodował poprawę infrastruktury, Pozytywnym efektem jest zwiększenie aktywności organizacji pozarządowych na terenie objętym wsparciem.

VI. Cechy wyróżniające projekt jako dobrą praktykę – know-how Projekt należy zaliczyć do przedsięwzięć, które powinny być przykładem dla innych gmin, szczególnie ulokowanych na terenach o niskim potencjale turystycznym, dużymi wskaźnikami bezrobocia i niskiej aktywności gospodarczej oraz spetryfikowanym zakresem wykluczenia społecznego na terenie miasta. Należy podkreślić, iż w wyniku przeprowadzonych inwestycji nadających przestrzeni publicznej nowe funkcje wzrosła aktywność organizacji pozarządowych. Jest to szczególnie ważne do podkreślenia w kontekście gmin, które nie mogą oczekiwać w dużych zewnętrznych impulsów rozwojowych. Jako czynnik sukcesu należy również wskazać bezproblemowe zrealizowanie wszystkich zadań, na co wskazywali badani respondenci reprezentujący beneficjenta.. Może również stanowić przykład dobrej praktyki, która obrazuje idealne wykorzystanie możliwości gminy w zakresie wy Korzystania zmodernizowanej infrastruktury dla rrozwoju kapitału pomostowego.

VII. Możliwość upowszechnienia dobrej praktyki, rekomendacje Realizowany projekt był w pełni komplementarny z lokalnym programem inwestycyjnym i w pełni rewitalizował określony obszar, między innymi poprzez kompleksowość podejmowanych działań inwestycyjnych. Oznacza to, iż nie będzie on potrzebował podejmowania kolejnych inwestycji w najbliższych kilkunastu latach. Biorąc pod uwagę możliwość w zakresie zwiększenia odziaływania projektu, należy rozważyć dalszą rewitalizację przestrzeni publicznej, jednakże w obszarze budowy dalszej infrastruktury sportowej: pożądane są głównie inwestycje w zakresie infrastruktury w postaci na przykład kortów tenisowych czy otwartych czy zamkniętych, budowa zadaszenia widowni amfiteatru lub budowy różnego rodzaju ścieżek edukacyjno-przyrodniczych, a dla grup zorganizowanych w zakresie ekologii lub innowacyjnych, lub źródeł odnawialnych energii. W okresie programowania 2014-2020 ze względu na niski efekt gospodarczy i niski potencjał endogenny obszaru w zakresie gospodarczym przy wysokim efekcie społecznym należy kontynuować projekty udostepniające przestrzeń publiczną dla celów rekreacyjnych i aktywizujące społeczność przy pomocy lokalnych organizacji pozarządowych w skali zdegradowanych osiedli mieszkaniowych.

- 114 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin 10.1.4 Gmina Chmielnik

I. Informacje podstawowe

Tytuł projektu Rewitalizacja starej części miasta Chmielnik - etap I i II

Beneficjent/ realizator Gmina Chmielnik

Okres realizacji 2008-2015

Miejsce realizacji Miasto Chmielnik

Zasięg projektu Śródmieście Miasta Chmielnik

Źródło finansowania RPOWŚ 2007-2013, działanie 6.1

II. Kontekst realizacji projektu

Niewątpliwie do największych atutów miejscowości Chmielnik można zaliczyć położenie gminy w promieniu 1 godziny jazdy samochodem od dużych atrakcji turystycznych województwa świętokrzyskiego, co przy wzroście popytu na turystykę kulturową może mieć duże znaczenie w kontekście Chmielnika jako „bazy wypadowej” – jednak obecna baza noclegowa i gastronomiczna nie należy do mocnych stron gminy. Przebiegająca przez gminę droga krajowa nr. 74 umożliwia z jednej strony szybki dojazd do stolicy województwa, dzięki czemu gmina jest atrakcyjnym miejscem zamieszkania dla osób pracujących w Kielcach i okolicach, z drugiej zaś łączy ją z Buskiem Zdrój. Rozwój uzdrowiska w Busku związany jest ze wzrostem kuracjuszy, którzy w wolnym czasie mogą zwiedzać gminę Chmielnik oraz korzystać z usług świadczonych na jej terenie. Do mocnych stron gminy możemy zaliczyć również przyciąganie „na zakupy” mieszkańców terenów oddalonych nawet o kilkanaście kilometrów od Chmielnika oraz organizowanie licznych wydarzeń kulturalnych, w tym Spotkań z Kulturą Żydowską, natomiast do słabych rozpoznawalność i dostępność produktów turystycznych oraz brak wystarczającej ilości miejsc parkingowych.

Działania rewitalizacyjne w mieście Chmielnik odpowiadały na problemy ujemnego przyrostu naturalnego, niskiej aktywności gospodarczej, oraz niskiej jakości życia mieszkańców, mierzonej dostępnością parkingów, obiektów sportowo-rekreacyjnych. Problemem Chmielnika w ewaluowanym okresie był też wysoki udział bezrobocia rejestrowanego. Zdiagnozowano potrzebę zrewitalizowania obszarów pełniących funkcje publiczne oraz zagospodarowania obszarów przewidzianych do pełnienia funkcji sportowo-rekreacyjnych dla zmniejszenia skali wykluczenia społecznego ludności i dla zahamowania procesów depopulacynych.

Zakres działań rewitalizacyjnych wskazanych w LPR dla gminy i miasta Chmielnik obejmował rewitalizację Starego Miasta w celu odtworzenia funkcji publicznej i reprezentacyjnej na tym terenie. Zadanie to zostało w części – 9% założonego budżetu - wykonane ze środków RPO WŚ 2007-2013. Poza tym realizowano zadania poradnictwa młodzieżowego i bazę lokalnych przedsiębiorców. Poza środkami OP 6 RPO WŚ 2007-2013 w miejscowości Chmielnik przeprowadzono rewitalizację osiedla 22 lipca oraz uruchomiono świetlicę środowiskowa i system lokalnych poręczeń dla przedsiębiorców. W ewaluowanym okresie w ramach działania 5.3. RPO WŚ 2007-2013 zrealizowano projekt „Utworzenie ośrodka edukacyjno-muzealnego "Świętokrzyski Sztetl" w budynku zabytkowej Synagogi w Chmielniku”, poprawiono także infrastrukturę dróg gminnych i w ramach działania 5.2. zrealizowano projekt „Budowa Hali Sportowej przy Zespole Szkół Nr 3 w Chmielniku”, również realizujący cele LPR. Stan zrealizowania zadań zakładanych w dokumencie programowym rewitalizacji w omawianym okresie należy uznać za umiarkowany. Nie przeprowadzono w pełni inwestycji zaplanowanych w ramach rewitalizacji Starego Miasta.

W latach 2007-2013 w miejscowości Chmielnik odnotowano wzrost liczby ludności spowodowany dodatnim saldem migracji, spadek liczby osób bezrobotnych i utrzymanie się liczby przedsiębiorstw przy spadkowej tendencji w regionie. Kierunek działań rewitalizacyjnych zmierzający do zwiększenia liczby ludności poprzez

- 115 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin poprawę jakości życia w mieście umożliwił osiągnięcie wszystkich celów założonych w Lokalnym Programie Rewitalizacji.

III. Opis prowadzonych działań

 Rewitalizacja ulicy Sienkiewicza i ul. Wspólnej – I etap

 II etap rewitalizacji miasta, obszerny projekt, obejmujący kilka inwestycji. W jego ramach dokonano m.in.:

o rewitalizacji, przebudowy skweru z pomnikiem „gęsiej studni” przy ul. Kileckiej i Sienkiewicza,

o wykonano przebudowę Placu Kościuszki, części ul. Szydłowskiej i chodnika w rynku.

o Rewitalizacja parku miejskiego pomiędzy ul. Dygasińskiego i Żeromskiego.

o Modernizacja boisk sportowych przy ul. Szkolnej w Chmielniku.

o Budowa systemu monitoringu w parku miejskim, który był rewitalizowany.

- 116 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

o Budowa budynku administracyjno-bibliotecznego w centrum miasta. Był on wybudowany z własnych środków w ramach LPR

o Wybudowanie mieszkań socjalnych również w ramach LPR – wpłynęło na zwiększenie skali i jakości zasobów mieszkaniowych

o Remont zabytkowego budynku synagogi i utworzenie w nim ośrodka edukacyjno muzealnego „Świętokrzyski Sztetl” – realizacja w ramach RPOWŚ

Powyższe działania były realizowane przez wybraną w ramach przetargu firmę, która odpowiedzialna była za kompleksową modernizację przestrzeni zgodnie z warunkami zamówienia. Należy podkreślić, iż gmina nie miała problemów z wybranym wykonawcą. Projekt został zrealizowany zgodnie z przyjętym harmonogramem, chociaż jak podkreślali przedstawiciele beneficjenta w trakcie wywiadów pogłębionych, doszło do drobnych opóźnień na poszczególnych etapach realizacji inwestycji. Dzięki przyjęciu dwuetapowej inwestycji prace nie były uciążliwe dla mieszkańców.

IV. Czynniki sprzyjające/ograniczające prowadzenie działań oraz wprowadzanie korzystnych zmian

Przy wdrażaniu interwencji nie prowadzono konsultacji społecznych. Czynnikiem sprzyjającym przeprowadzeniu inwestycji była zgodność i komplementarność zaplanowanych działań z zapisami Strategii Rozwoju Gminy Chmielnik, która była konsultowana i zawierała odniesienia do planowanych interwencji. Biorąc pod uwagę sukces przedsięwzięcia, zwłaszcza w aspekcie ludnościowym – utrzymanie dodatniego tempa migracji, można stwierdzić, iż działania te były podejmowane zgodnie z potencjałem endogennym obszaru. Czynniki te zadecydowały o włączeniu Chmielnika do ZIT WOF.

V. Analiza zmian – efekty projektu

Projekt przyczynił się do poprawy estetyki przestrzeni miejskiej. Realizował jedno z z zadań Strategii, związane z celem zwiększenia potencjału ludnościowego obszaru. Zrewitalizowane tereny miejskie wzmocniły także efekty promocji gminy na szczeblu ponadlokalnym za sprawą projektu powstania ośrodka edukacyjno muzealnego „Świętokrzyski Sztetl” oraz projektu realizowanego przez Chmielnickie Centrum Kultury – miał on

- 117 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin na celu promocję tego ośrodka, której skutkiem jest zwiększony napływ turystów odwiedzających ten ośrodek

Nastąpiła poprawa sprawności komunikacyjnej poprzez realizację projektów rewitalizacji i przebudowy ulic, wybudowano również infrastrukturę drogową z elementami infrastruktury towarzyszącej na nowo powstałym osiedlu Gasińskiego w Chmielniku (ale nie był to projekt rewitalizacyjny).

Nastąpił wzrost bezpieczeństwa dzięki monitoringowi, szczególnie na terenie parku, który do tej pory był terenem nieoświetlonym i zaniedbanym, a w tej chwili jest wizytówką miasta. Mieszkańcy uzyskali większy dostęp do infrastruktury technicznej i społecznej. Poprawił się stan techniczny budynków i budowli. Polepszył się ład przestrzenny i poziom estetyki miasta. Inwestycje powstałe w wyniku projektów zapewniają dostępność dla osób niepełnosprawnych, m.in. poprzez obniżenie krawężników, wykonanie podjazdów, windy i podnośniki (m.in. w budynku Ratusza i zabytkowej Synagogi). Poprzez naprawę stanu nawierzchni dróg nastąpiło zmniejszyło emisji hałasu i w małym stopniu zredukowana została emisję zanieczyszczeń. Odtworzono wartości zabytkowe, historyczne i artystyczne dzięki wyremontowaniu budynku synagogi oraz odnowieniu ulic, np. wokół synagogi, gdzie wykonano chodniki z kostki brukowej, żeby zachować styl starego miasteczka.

VI. Cechy wyróżniające projekt jako dobrą praktykę – know-how

Oba projekty, łącznie z przedsięwzięciami komplementarnymi budującymi produkt kulturalny obszary – chmielnicki sztetl – przyczyniły się do zwiększenia roli miasta w powiecie kieleckim i przyłączenia go do KOF i Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych. Miasto poprzez rewitalizację przestrzeni publicznej oraz modernizację infrastruktury społecznej i organizację imprez kulturalnych zwiększyło swoją atrakcyjność jako miejsca zamieszkania w obrębie KOF. Utrzymało dodatnie saldo migracji, zwiększyło liczbę pracujących.. Godne uwagi jest również prowadzenie przez miasto komplementarnych projektów ukierunkowanych na środowiska zagrożone wykluczeniem społecznym – budowa świetlicy środowiskowej ze środków własnych, inne przedsięwzięcia. Można stwierdzić, że w wyniku realizacji projektów oraz działań komplementarnych, zorientowanych na wsparcie lokalnych NGOS i przedsiębiorców, miasto Chmielnik rozwiązało swoje lokalne problemy społeczne i gospodarcze leżące u podstawy konstruowania LPR.

- 118 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin 10.2 Lista materiałów i danych zastanych poddanych analizie

Dokumenty strategiczne

 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego

 Narodowy Plan Rewitalizacji

 Umowa Partnerstwa na lata 2014-2020

 Strategia Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do roku 2020

 Studium Uwarunkowań Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Świętokrzyskiego oraz Studia dla poszczególnych miast

 Krajowa Polityka Miejska

 Lokalne Programy Rewitalizacji na obszarach objętych wsparciem

 Lokalne Strategie Rozwoju miast objętych wsparciem

 Strategia ZIT KOF do roku 2020

Dokumenty programowe oraz inne obowiązujące dokumenty, tj. wytyczne, zalecenia min.:

 Regionalny Program Operacyjny Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 wraz z Uszczegółowieniem

 Regionalny Program Operacyjny Województwa Świętokrzyskiego na lata 2014-2020 wraz z Uszczegółowieniem

 Wytyczne Ministra Rozwoju Regionalnego w zakresie programowania działań dotyczących mieszkalnictwa z 13 sierpnia 2008 r.

 Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020

 dane statystyczne – wykorzystanie tych danych pozwoli m. in. na określenie wpływu realizowanej interwencji na zmianę sytuacji na wspartych obszarach (bank danych BDL) – zestaw wskaźników został przedstawiony w tabeli w rozdziale wyżej

 dane ŚSIP (Świętokrzyski System Informacji Przestrzennej)

 dane KSI SIMIK 07-13

 sprawozdania z realizacji RPOWŚ 2007-2013 oraz komponentu regionalnego PO KL

 sprawozdania z realizacji LPR

 wnioski o dofinansowanie projektu w ramach działania 6.1 i 6.2 RPOWŚ 2007-2013 N=79

 Kryteria wyboru projektów w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007 – 2013

 Sprawozdania z realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013.

- 119 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin  Wskaźniki realizacji celów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 na poziomie działania.

 Obowiązujący Podręcznik Kwalifikowalności Wydatków objętych dofinansowaniem w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013.

Raporty ewaluacyjne, w tym:

 Ocena oraz wyznaczanie pożądanych działań rewitalizacyjnych realizowanych w ramach priorytetu 9 RPO WD „Odnowa zdegradowanych obszarów miejskich na terenie Dolnego Śląska” Miasta, 2013, Raport ewaluacyjny, Ekowert, Wrocław

 Ocena skuteczności zastosowania wybranych mechanizmów programowych wpływających na efekty wdrażania Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego, w tym planów rozwoju uzdrowisk oraz programów rewitalizacji, Raport ewaluacyjny, 2012, Instytut Rozwoju Miast, Kraków

 Znaczenie projektów realizowanych w ramach RPO WP dla rozwoju miast województwa podkarpackiego, Raport ewaluacyjny, 2012, UniRegio, Kraków

 Ocena postępów realizacji celów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego za pomocą modelu HERMIN” do roku 2009 oraz do roku 2010

 „Analiza systemu wskaźników monitorowania w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013”

 „Ewaluacja mid-term Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007 2013”.

Opracowanie związane z obszarem rewitalizacji, obecne na stronach internetowych, w tym:

 Małgorzata Zięba (2006), Proces rewitalizacji a rewaluacja dzielnic miejskich – zarys problemu, Zeszyty Naukowe nr 703 Akademii Ekonomicznej w Krakowie

 Elżbieta Strzelecka, Rewitalizacja miast w kontekście zrównoważonego rozwoju, Budownictwo i inżynieria środowiska 2 (2011)

 Krzysztof Skalski (red.), O budowie metod rewitalizacji w Polsce – aspekty wybrane, Monografia i Studia Instytutu Spraw Publicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010

 Podręcznik rewitalizacji – Zasady, procedury i metody działania współczesnych procesów rewitalizacji, Warszawa 2003

 Nina Grad, Przedsiębiorczość miejska – lokalne programy rewitalizacji instrumentami odnowy miast, Przedsiębiorczość – Edukacja 2011 tom 7 Przedsiębiorczość w warunkach globalizacji str. 207-224

 Katarzyna Gralak, Instrumenty finansowania lokalnych projektów rewitalizacyjnych, Zeszyty Naukowe Polityki Europejskie, Finanse i Marketing Nr 4 (53) 2010, str. 9-17

 Rewitalizacja miast polskich (tomy 1-12), Instytut Rozwoju Miast, Kraków - http://irm.krakow.pl/pl/publikacje_instytutu_rozwoju_miast_ntrewitalizacji.html

- 120 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin  Teresa Topczewska, Rewitalizacja miast w polityce państwa, Człowiek i środowisko 31 (1-2) 2007, str. 5-35

 Maciej Przewoźniak, Teoretyczne aspekty przyrodniczej rewitalizacji miast: ku metodologii zintegrowanej rewitalizacji urbanistyczno-przyrodniczej, Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych 2005, t. 01, str. 24-34

 Katarzyna Świerczewska-Pietras, Instrumenty wspierające działania rewitalizacyjne i ich wpływ na aktywizację zdegradowanych układów przestrzennych na przykładzie Wrocławia, Łodzi i Krakowa, Prace Komisji Geografii Przemysłu Nr 15, Warszawa-raków 2010, str. 177- 184

 Adam Sebastian Górski, Znaczenie badań tożsamości lokalnej mieszkańców w procesie rewitalizacji, materiał z I Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej pt. „Badania Interdyscyplinarne w Architekturze” kwiecień 2015

 Jerzy Leszkowski-Baczyński, Rewitalizacja społeczna jako odpowiedź na problemy obszarów miejskich, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Sociologica 52, 2015, str. 95-108

 Bogusław Szuba, Kryterium środowiskowego kształtowania przestrzeni w procesie rewitalizacji miast, Problemy Rozwoju Miast – Kwartalnik Naukowy Instytutu Rozwoju Miast Rok XI, Zeszyt IV/2014, str. 41-48

 Dominika Muszyńska-Jeleszyńska, Znaczenie konsultacji społecznych w procesach rewitalizacji obszarów miejskich, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Rok LXXVII – zeszyt 1 – 2015, str. 257-271

 Milena Stettner, Rewitalizacja zabudowy śródmiejskiej kluczem do zrównoważonego rozwoju małych miast, [w:] T. Jemczura, H. A. Kretek (red.), Zrównoważony rozwój – debiut naukowy 2014, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Raciborzu, Racibórz 2015, str. 74-83

 Agnieszka Sobol, Rewitalizacja miast w kolorach zieleni, Studia Ekonomiczne 2014 (187), str. 285-295

 Aleksandra Jadach-Sepioło, Gentryfikacja w kontekście rewitalizacji, [w:] A. Zborowski, Demograficzne i społeczne uwarunkowania rewitalizacji miast w Polce, IRM, Kraków 2009, str. 125-135

 Krzysztof Herbst, Społeczny sens rewitalizacji, Ekonomia Społeczna Teksty 3/2008

- 121 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin 10.3 Kwestionariusz badania CAWI z beneficjentami

Tytuł maila: Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego - badanie z beneficjentami działań 6.1 i 6.2 RPOWŚ 2007-2013

Treść e-maila z zaproszeniem do wzięcia udziału w badaniu

Szanowni Państwo,

Na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Świętokrzyskiego firma Agrotec Polska realizuje badanie, którego celem jest ocena wpływu inwestycji realizowanych w ramach Działań 6.1 i 6.2 RPOWŚ 2007-2013 na zwiększenie atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin. W załączniku przesyłamy list polecający potwierdzający nasze zaangażowanie w badanie.

Jednym z jego elementów jest badanie ankietowe z wszystkimi beneficjentami Działań 6.1 i 6.2 RPOWŚ 2007-2013.

W związku z tym zwracamy się z uprzejmą prośbą o wypełnienie ankiety internetowej. Badanie jest poufne, a wyniki będą prezentowane tylko w postaci zbiorczych zestawień statystycznych (wykresy, tabele) uniemożliwiających identyfikację respondentów. Aby wypełnić ankietę należy kliknąć w poniższy link i postępować zgodnie z instrukcjami pojawiającymi się na ekranie.

{SURVEYURL}

Do każdego projektu została skierowana jedna ankieta. Link powyżej dotyczy projektu:

{ATTRIBUTE_2}

({ATTRIBUTE_3})

W zał. przesyłamy ankietę w PDF, aby ułatwić zapoznanie się z jej zakresem i wypełnienie w wersji elektronicznej.

Prosimy wypełnić ankietę do 13 listopada br. (piątek) do końca dnia.

Wypełnienie ankiety zajmuje ok. 10-15 min.

W przypadku pytań lub wątpliwości prosimy o kontakt z koordynatorem badań kwestionariuszowych - Cezary Przybył (Agrotec Polska Sp. z o.o., tel.: 22 403 80 26, e-mail: [email protected]). Informujemy, że z niektórymi beneficjentami będziemy się również spotykać osobiście w celu przeprowadzenia wywiadów indywidualnych (pogłębionych).

Na wszelki wypadek podajemy numer token, system może o niego poprosić: {TOKEN}

Z poważaniem,

Zespół badawczy Agrotec Polska

- 122 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

Strona startowa ankiety (widoczna po kliknięciu w link)

Szanowni Państwo!

Bardzo prosimy o udzielanie odpowiedzi na wszystkie pytania. Istnieje możliwość cofania ankiety (bez utraty wpisanych odpowiedzi) - służy do tego przycisk "Wstecz" widoczny na dole strony. Częściowo wypełnioną ankietę można zapisać klikając przycisk "Przełóż na później" i powrócić do niej w dogodnym terminie (należy kliknąć w ten sam link co na początku). Po udzieleniu odpowiedzi na wszystkie pytania prosimy wcisnąć przycisk "Wyślij". Ankieta powinna zostać wypełniona tylko jeden raz dla danego projektu (tytuł projektu wyświetla się w nagłówku). Po wysłaniu ankiety link staje się nieaktywny.

W przypadku pytań lub wątpliwości prosimy o kontakt z koordynatorem badań kwestionariuszowych - Cezary Przybył (Agrotec Polska Sp. z o.o., tel.: 22 403 80 26, e-mail: [email protected]).

Z góry dziękujemy za wzięcie udziału w badaniu,

Zespół badawczy Agrotec Polska

MODUŁ I

P1. Które z poniżej wymienionych działań zostały zrealizowane w ramach Państwa projektu(można wybrać więcej niż jedną odpowiedź)?

[Pytanie wielokrotnego wyboru] 1. Wyposażenie dróg i ulic w elementy infrastruktury obsługi transportu publicznego (np. zatoczki, podjazdy, zjazdy) oraz pasażerów (np. przystanki, wysepki), z uwzględnieniem udogodnień dla osób niepełnosprawnych, 2. Zakup taboru publicznego transportu miejskiego, budowa zintegrowanego sytemu zarządzania transportem publicznym, inwestycje w infrastrukturę służącą świadczeniu usług transportu publicznego, 3. Budowa i modernizacja parkingów dla samochodów oraz rowerów, m.in. przy końcowych przystankach komunikacji miejskiej, 4. Tworzenie systemów wpływających na poprawę jakości i bezpieczeństwa systemu komunikacyjnego miast: m.in.: centralnego sterowania sygnalizacją, systemów monitorowania ruchu i bezpieczeństwa na kluczowych trasach, newralgicznych punktach miasta wraz z informowaniem o aktualnej sytuacji ruchowej, systemy dystrybucji i identyfikacji biletów, systemów informacji dla podróżnych – w tym systemów on-line, systemów monitorowania bezpieczeństwa montowane na przystankach, stacjach, węzłach przesiadkowych, parkingach, w taborze, oraz miejsc organizacji imprez masowych, 5. Renowacja i wzrost estetyki funkcjonalnej przestrzeni publicznej, szczególnie służące podniesieniu atrakcyjności miast dla ruchu turystycznego (projekty wpisane w lokalne programy rewitalizacji), 6. Budowa nowych lub modernizacja istniejących dworców autobusowych, zajezdni, przystanków czy parkingów dla taboru, z uwzględnieniem udogodnień dla osób niepełnosprawnych,

- 123 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin 7. Podniesienie stanu jakościowego i ilościowego bazy targowej i wystawienniczej, wraz z zapleczem kongresowo- konferencyjnym 8. Kompleksowe projekty dot. rewitalizacji zmarginalizowanych miejscowości lub części miejscowości, będących centrami gmin, wynikające z lokalnych programów rewitalizacji (dot. infrastruktury wodno-ściekowej, drogowej, edukacyjnej, turystycznej, sportowej i kulturalnej, gospodarki odpadami, modernizacji i odbudowy publicznych systemów ciepłowniczych, zaopatrzenia w energię elektryczną, wzrostu estetyki przestrzeni publicznej, systemów monitorowania bezpieczeństwa w miejscach publicznych, mieszkaniowej, tylko dla lokali socjalnych – w zakresie określonym w Rozporządzeniu nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego),

MODUŁ II

P2. Czy Państwa projekt jest komplementarny* z innym/i projektem/ami współfinansowanym/i ze środków RPO WŚ 2007-2013?

[Pytanie jednokrotnego wyboru]

1. Tak -> przejście do pytania P3, P4 2. Nie 99. Nie wiem/trudno powiedzieć

* Przez projekty komplementarne należy rozumieć projekty realizowane przez beneficjenta i/lub inny podmiot, które są skierowane na osiągnięcie wspólnego lub takiego samego celu.

P3. Jeśli tak, prosimy opisać na czym polegała komplementarność?

[Pytanie otwarte]

......

99. Nie wiem/trudno powiedzieć

P4. Jeśli tak, prosimy wpisać o jaki/e projekt/y chodzi?

[Pytanie otwarte]

......

99. Nie wiem/trudno powiedzieć

P5. Czy Państwa projekt jest komplementarny* z innym/i projektem/ami współfinansowanym/i ze środków innych niż RPO WŚ 2007-2013?

[Pytanie jednokrotnego wyboru]

1. Tak -> przejście do pytania P6,P7,P8 2. Nie 99. Nie wiem/trudno powiedzieć

* Przez projekty komplementarne należy rozumieć projekty realizowane przez beneficjenta i/lub inny podmiot, które są skierowane na osiągnięcie wspólnego lub takiego samego celu.

P6. Jeśli tak, prosimy opisać na czym polegała komplementarność?

- 124 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin [Pytanie otwarte]

......

99. Nie wiem/trudno powiedzieć

P7. Jeśli tak, prosimy wybrać z jakich źródeł jest/są finansowany/e ten/te projekt/y? (można wskazać więcej niż jedną odpowiedź)

[Pytanie wielokrotnego wyboru] 1. Środki własne 2. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 2007-2013 3. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2007-2013 4. Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej 2007-2013 5. Program Operacyjny Kapitał Ludzki 2007-2013 6. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 7. Środki krajowe - instrumenty wsparcia mieszkalnictwa: np. Fundusz Termomodernizacji i Remontów, program wspierający gminy w budowie mieszkań komunalnych 8. Środki krajowe - instrumenty z zakresu efektywności energetycznej, ochrony środowiska i niskoemisyjności: projekty wspierane w m.in. ramach Systemu Zielonych Inwestycji, program Lemur - Energooszczędne Budynki Użyteczności Publicznej, wsparcie tworzenia mikroinstalacji OZE 96. Inne - jakie? (prosimy wpisać) ... P8. Jeśli tak, prosimy wpisać o jaki/e projekt/y chodzi?

[Pytanie otwarte]

......

99. Nie wiem/trudno powiedzieć

MODUŁ III P9. Na jakie potrzeby lokalne odpowiadały działania zrealizowane w ramach projektu? Można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź.

[Pytanie wielokrotnego wyboru]

1. redukcja patologii społecznych i zjawiska wykluczenia społecznego 2. wzrost dostępności mieszkańców do usług infrastruktury technicznej, poprawa jakości tych usług 3. wzrost dostępności mieszkańców do usług świadczonych przy użyciu infrastruktury społecznej 4. poprawa stanu technicznego budynków i budowli 5. poprawa poziomu bezpieczeństwa 6. zapewnienie ładu przestrzennego i wysokiego poziomu estetyki 7. odtworzenie wartości zabytkowych, historycznych i artystycznych 8. zapewnienie dostępności dla osób niepełnosprawnych 9. rozwój aktywności publicznej mieszkańców rewitalizowanego obszaru 10. obniżenie poziomu zanieczyszczenia i redukcja emisji zanieczyszczeń

- 125 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin 11. poprawa sytuacji demograficznej 12. podniesienie gęstości zaludnienia 13. optymalizacja wykorzystania budynków i budowli 14. rozwój przedsiębiorczości, 15. zwiększenie przychodów podatkowych z CIT 16. zwiększenie przychodów podatkowych z PIT 17. zmniejszenie nakładów na instrumenty publiczne 18. poprawa estetyki przestrzeni miejskiej 19. promocja na szczeblu ponadlokalnym 20. zachowanie dziedzictwa kulturowego miasta 21. zwiększenie atrakcyjności turystycznej 22. zwiększenie skali lub jakości zasobów mieszkaniowych 23. rozwój oferty kulturalnej miasta 24. poprawa sytuacji lokalowej instytucji publicznych 25. poprawa dostępności komunikacyjnej

MODUŁ IV

P10. Prosimy zaznaczyć, jaki był zakres terytorialny prowadzonej interwencji:

[Pytanie jednokrotnego wyboru]

1. Jedna nieruchomość 2. Jedna ulica (nie centralna) 3. Kilka ulic (nie centralnych) 4. Centrum, przestrzeń reprezentacyjna miasta 5. Teren rekreacyjny (zielony) 96. Inne, jakie? ... 99. Nie wiem/trudno powiedzieć

P11. Czy zakres terytorialny projektu 99. Nie wiem/trudno obejmował: 1. Tak 2. Nie powiedzieć

Obszar poprzemysłowy 1 2 99

Obszar powojskowy 1 2 99

P12. Prosimy określić skalę oddziaływania projektu. Czy użytkownikami rezultatów projektu są:

[Pytanie jednokrotnego wyboru]

1) wyłącznie mieszkańcy obszaru realizacji projektu 2) mieszkańcy szerszego obszaru miasta niż obszar realizacji projektu

P13. Czy z rezultatów projektu korzystają także mieszkańcy miast innych gmin, miast ?

[Pytanie jednokrotnego wyboru] 1. Tak 2. Nie

- 126 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin 99. Nie wiem/trudno powiedzieć

MODUŁ V

P14. Czy w wyniku realizacji projektu osiągnęli Państwo następujące efekty na 99. Nie wiem/trudno 1. Tak 2. Nie obszarze realizacji projektu? / Wyświetla się powiedzieć po kolei każda potencjalna odpowiedź/

1. wzrost PKB na mieszkańca 1 2 99

2. wzrost liczby przedsiębiorstw 1 2 99 3. wartość nakładów inwestycyjnych ze środków prywatnych 1 2 99

4. wzrost liczby turystów 1 2 99

5. wzrost liczby inwestycji 1 2 99 6. wzrost zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw 1 2 99 7. redukcja zjawisk patologii społecznych i wykluczenia społecznego 1 2 99 8. wzrost dostępności mieszkańców do usług infrastruktury technicznej 1 2 99 9. poprawa stanu technicznego budynków i budowli 1 2 99

10. poprawa poziomu bezpieczeństwa 1 2 99 11. wzrost dostępności mieszkańców do infrastruktury społecznej, edukacyjnej, 1 2 99 kulturalnej, rekreacyjnej i sportowej 12. wzrost liczby miejsc pracy (jeśli tak, to ile mniej więcej nowych miejsc pracy powstało 1 2 99 na obszarze realizacji projektu?)

P14a. Ile mniej więcej nowych miejsc pracy powstało na obszarze realizacji projektu?

[Wartość liczbowa, tylko cyfry]

......

P15. Czy dla utrzymania wskazanych przez 1. Tak 2. Nie 99. Nie wiem/trudno Pana(ią) wyżej efektów projektu x powiedzieć konieczne będzie w latach 2014-2020:

- 127 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

1. Przeprowadzenie kolejnych inwestycji 1 2 99

2. Zatrudnienie dodatkowych osób w 1 2 99 instytucji beneficjenta

P16. Czy w wyniku realizacji projektu wystąpiły 1. Tak 2. Nie 99. Nie wiem/trudno negatywne efekty uboczne, takie jak: /Wyświetla powiedzieć się każda potencjalna odpowiedź/

1. przeniesienie zdiagnozowanego w LPR problemu, rozwiązanego w wyniku realizacji projektu na inny obszar miasta, np. zwiększenie bezpieczeństwa 1 2 99 reprezentacyjnych obszarów miasta przyczyniło się do zwiększenia przestępczości na obszarach peryferyjnych

2. przeniesienie wzrostu kosztów utrzymania inwestycji zrealizowanych w ramach projektu X na 1 2 99 użytkowników lokalnych, np. poprzez wzrost czynszów, podatków lokalnych

MODUŁ VI

P17. Jak oceniają Państwo kryteria wyboru

projektów? Oceny prosimy dokonać w skali

ocena szkolnej, gdzie 1 oznacza bardzo niską ocenę, a

5 bardzo wysoką

Niska ocena Niska

Średnie ocena Średnie

powiedzieć

Wysoka ocena Wysoka

-

Nie wiem/Trudno wiem/Trudno Nie

-

-

2 2

-

Bardzo niska niska Bardzo

3 3

4 4

Bardzo wysoka ocena wysoka Bardzo

-

-

99 99

1 1 5 5 1. Jasność/przejrzystość kryteriów wyboru 1 ->P19 2->P19 3 4 5 99 projektów 2. Trafność* kryteriów wyboru projektów (*trafność rozumiana jako możliwość wyboru (uzyskania dofinansowania) tych projektów, 1 ->P20 2->P20 3 4 5 99 które w największym stopniu przyczyniają się do rewitalizacji) 3. Możliwość* spełniania przez projektodawców kryteriów wyboru projektów (*Możliwość 1 ->P21 2->P21 3 4 5 99 rozumiana jako realność/łatwość spełnienia tych kryteriów) 4. Dostępność informacji na temat kryteriów 1 2 3 4 5 99 wyboru projektów

- 128 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin P18. Które kryteria były niejasne/nieprzejrzyste?

[Pytanie wielokrotnego wyboru]

Lista kryteriów

P19. Które kryteria były nietrafne?

[Pytanie wielokrotnego wyboru]

Lista kryteriów

P20. Które kryteria były trudne do spełnienia?

[Pytanie wielokrotnego wyboru]

Lista kryteriów

MODUŁ VII

P21. Prosimy ocenić czy na

poszczególnych etapach

przygotowania i realizacji projektu pojawiły się

problemy oraz jeśli tak - w

Bardzo duże duże Bardzo

Bardzo małe małe Bardzo

problemy problemy

powiedzieć

-

-

Duże problemy Duże

Małe problemy Małe

Brak problemów Brak

Nie wiem/Trudno wiem/Trudno Nie

jakiej skali?

Średnie problemy Średnie

-

-

-

5 5

1 1

Nie dotyczy (projekt (projekt dotyczy Nie

-

znajduje w tejfazie) w znajduje

-

4 4

-

2 2

3 3

88 88

99 99

nie nie 77 77 1. Przygotowanie 7 88 1 2 3 4 ->P23 5 -> P23 99 koncepcji projektu 7 2. Przygotowanie wniosku o dofinansowanie wraz z 7 88 1 2 3 4 -> P23 5 -> P23 99 wymaganymi 7 załącznikami 3. Realizacja rzeczowa 7 88 1 2 3 4 -> P23 5 -> P23 99 projektu 7 7 4. Rozliczanie projektu 88 1 2 3 4 -> P23 5 -> P23 99 7 5. Utrzymanie trwałości 7 88 1 2 3 4 -> P23 5 -> P23 99 projektu 7

P22a. Prosimy ogólnie opisać na czym polegały problemy na etapie przygotowania koncepcji projektu oraz jakie były ich przyczyny.

[Pytanie otwarte]

......

P22b. Prosimy ogólnie opisać na czym polegały problemy na etapie przygotowania wniosku o dofinansowanie wraz z wymaganymi załącznikami oraz jakie były ich przyczyny. [Pytanie otwarte]

- 129 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin ......

P22c. Prosimy ogólnie opisać na czym polegały problemy na etapie realizacji rzeczowej projektu oraz jakie były ich przyczyny.

[Pytanie otwarte]

......

P22d. Prosimy ogólnie opisać na czym polegały problemy na etapie rozliczania projektu oraz jakie były ich przyczyny.

[Pytanie otwarte]

......

P22e. Prosimy ogólnie opisać na czym polegały problemy na etapie utrzymania trwałości projektu oraz jakie były ich przyczyny.

[Pytanie otwarte]

......

P23. Czy w projekcie wystąpiły problemy na etapie przygotowania i przeprowadzenia zamówień publicznych?

[Pytanie jednokrotnego wyboru]

1. Tak -> przejście do pytania P24 2. Nie 88. Nie przeprowadziliśmy jeszcze żadnego zamówienia 99. Nie wiem/ trudno powiedzieć

P24. Prosimy wybrać na czym polegały problemy na etapie przygotowania i przeprowadzania zamówień (można wybrać dowolną liczbę odpowiedzi):

[Pytanie wielokrotnego wyboru]

1. Trudności w przygotowaniu dokumentacji dotyczącej zamówienia (brak specjalistycznej wiedzy, itp.) 2. Błędy w przygotowanej dokumentacji dotyczącej zamówienia 3. Liczne zapytania do SIWZ ze strony potencjalnych Wykonawców 4. Zapytania do SIWZ skutkujące koniecznością jej zmiany 5. Konieczność anulowania zamówienia (jeszcze przed złożeniem ofert przez potencjalnych Wykonawców) 6. Brak złożonych ofert ze strony Wykonawców 7. Konieczność proszenia oferentów o wyjaśnienia/dodatkowe dokumenty 8. Złożone oferty przekraczające dostępny budżet (szacunkową wartość zamówienia) 9. Konieczność anulowania zamówienia (po złożeniu ofert przez Wykonawców) 10. Odwołania złożone po rozstrzygnięciu zamówienia (prze oferentów) 11. Wycofanie się Wykonawcy z podpisania umowy 96. Inna przyczyna problemów - jaka? (prosimy wpisać)..... 99. Nie wiem/trudno powiedzieć

- 130 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin P25. Czy w Państwa projekcie wystąpiły problemy na etapie jego rzeczowej realizacji (proszę nie brać pod uwagę problemów związanych z przygotowaniem i przeprowadzaniem zamówień omówionych we wcześniejszej części kwestionariusza)?

[Pytanie jednokrotnego wyboru]

1. Tak -> przejście do pytania P26 2. Nie 99. Nie wiem/trudno powiedzieć

P26. Prosimy wybrać na czym polegały problemy na etapie jego rzeczowej realizacji (można wskazać dowolną liczbę odpowiedzi)?

[Pytanie wielokrotnego wyboru]

1. Opóźnienia w realizacji/nieterminowość ze strony Wykonawcy 2. Nieprawidłowe wykonanie (niezgodne z projektem, umową, itp.)/ brak solidności ze strony Wykonawcy 3. Zerwanie umowy przez Wykonawcę 4. Zerwanie umowy przez nas (beneficjenta) 5. Dodatkowy zakres zadania nieprzewidziany na etapie zlecania zamówienia (np. dodatkowe roboty) 6. Sytuacje nieprzewidziane związane z realizacją zamówienia 7. Zwiększenie kosztów realizacji zamówienia - konieczność aneksowania umów 8. Kolizja z innymi inwestycjami/ projektami/ działaniami uniemożliwiająca/ opóźniająca realizację 9. niejednoznaczność przepisów prawnych 10. Brak wystarczających zasobów kadrowych 96. Inna przyczyna problemów - jaka? (prosimy opisać)... 99. Nie wiem/trudno powiedzieć

P27. Czy na etapie przygotowywania i realizacji projektu wystąpiły problemy związane z zabezpieczeniem wkładu własnego?

[Pytanie jednokrotnego wyboru]

1. Tak 2. Nie 99. Nie wiem/trudno powiedzieć

P28. Prosimy wskazać czy w trakcie realizacji projektu odnotowali Państwo 99. Nie wiem/trudno 1. Tak 2. Nie wpływ następujących czynników na powiedzieć realizację projektu:

1. Ograniczenia budżetowe spowodowane mniejszymi niż zakładane wpływami do 1 2 99 budżetu miasta 2. Ograniczenia budżetowe spowodowane koniecznością przesunięcia środków na inne 1 2 99

- 131 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin inwestycje 3. Sprzeciwy obywatelskie, negatywny odbiór projektu w konsultacjach społecznych 1 2 99 4. Zmiany wskaźników makroekonomicznych w skali kraju, 1 2 99 5. Zmiany pozycji konkurencyjnej innych miast/gmin, 1 2 99

6. Zmiany indeksów cen, kursów walut 1 2 99

To było już ostatnie pytanie. Serdecznie dziękujemy za udział w badaniu prowadzonym na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Świętokrzyskiego.

Zespół badawczy Agrotec Polska

10.4 Kwestionariusz badania CATI z władzami JST

Kwestionariusz badania CATI z władzami JST

Wprowadzenie

Dzień dobry. Nazywam się ...... , jestem ankieterem firmy Agrotec Polska. Na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Świętokrzyskiego prowadzone jest badanie ewaluacyjne, dotyczące oceny wpływu inwestycji rewitalizacyjnych realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 na zwiększenie atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin (projekty w ramach Działań 6.1 i 6.2 RPOWŚ 2007-2013). Jednym z elementów tego badania jest ankieta telefoniczna skierowana do władz jednostek samorządu terytorialnego, które korzystały w Programu. Dotyczy ona m.in. planów rewitalizacyjnych na przyszłość czy długotrwałych efektów zrealizowanych już inwestycji rewitalizacyjnych.

Badanie jest poufne, a pozyskane odpowiedzi będą analizowane w sposób statystyczny. Bardzo prosimy o wzięcie udziału w ankiecie i odpowiedź na przygotowane pytania. Będziemy bardzo wdzięczni za pomoc w realizacji tego badania. Odpowiedź na pytania zawarte w ankiecie zajmuje ok. 15 minut.

[Równolegle jest prowadzone badanie CAWI z beneficjentami projektów z Działania 6.1 i 6.2 RPOWŚ, ankieta została skierowana do tych samych JST, z którymi będą prowadzone wywiady CATI. Pytania w CAWI dotyczą jednak poszczególnych projektów, za wypełnienie ankiet CAWI odpowiadają opiekunowie/koordynatorzy tych projektów. Pytania w CATI są skierowane do władz gmin/miast (wójt, burmistrz, zastępcy, sekretarz, pracownik z komórki odpowiedzialnej za inwestycje/infrastrukturę/ rozwój itp.; oczywiście może to być również osoba od projektu, ale lepiej uniknąć takiej sytuacji. Celem CATI jest poznanie szerszej perspektywy niż wiedza i opinie koordynatora projektu]

- 132 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin I - Ogólna sytuacja JST

P1. Proszę powiedzieć, które z odczytanych przeze mnie potencjalnych potrzeb rozwojowych Pana(i) gminy/miasta [należy kontrolować z jaką JST się rozmawia i właściwie wybierać określenie gmina/miasto] stanowiły wyzwanie dla rozwoju w latach 2007-2013.

[Wielokrotny wybór]

1. Redukcja patologii społecznych i zjawiska wykluczenia społecznego 2. Wzrost dostępności mieszkańców do usług infrastruktury technicznej, poprawa jakości tych usług 3. Wzrost dostępności mieszkańców do usług świadczonych przy użyciu infrastruktury społecznej 4. Poprawa stanu technicznego budynków i budowli 5. Poprawa poziomu bezpieczeństwa 6. Zapewnienie ładu przestrzennego i wysokiego poziomu estetyki 7. Odtworzenie wartości zabytkowych, historycznych i artystycznych 8. Zapewnienie dostępności dla osób niepełnosprawnych 9. Rozwój aktywności publicznej mieszkańców rewitalizowanego obszaru 10. Obniżenie poziomu zanieczyszczenia i redukcja emisji zanieczyszczeń 11. Poprawa sytuacji demograficznej 12. Podniesienie gęstości zaludnienia 13. Optymalizacja wykorzystania budynków i budowli 14. Rozwój przedsiębiorczości 15. Zwiększenie przychodów podatkowych z CIT 16. Zwiększenie przychodów podatkowych z PIT 17. Zmniejszenie nakładów na instrumenty publiczne 18. Poprawa estetyki przestrzeni miejskiej 19. Promocja na szczeblu ponadlokalnym 20. Zachowanie dziedzictwa kulturowego miasta 21. Zwiększenie atrakcyjności turystycznej 22. Zwiększenie skali lub jakości zasobów mieszkaniowych 23. Rozwój oferty kulturalnej miasta 24. Poprawa sytuacji lokalowej instytucji publicznych 25. Poprawa dostępności komunikacyjnej

96. Inne potrzeby – jakie? ....

P2. Proszę powiedzieć, w jaki sposób zmieniła się w latach 2007-2015

sytuacja społeczno-gospodarcza w Pana(i) gminie/mieście biorąc pod

się

uwagę następujące wymiary: udno

nie wiem/ wiem/ nie

pozostała pozostała

tr

pogorszyła

-

-

bez zmian bez

poprawiła się poprawiła

-

powiedzieć

2 2

-

3 3

99 99 1 1 1. Poziom przychodów do budżetu 1 2 3 99 2. Poziom wykluczenia społecznego mieszkańców 1 2 3 99 3. Poziom życia mieszkańców 1 2 3 99 4. Liczba przedsiębiorstw 1 2 3 99 5. Wartość nakładów inwestycyjnych ze środków prywatnych 1 2 3 99 6. Liczba turystów 1 2 3 99 7. Poziom zatrudnienia 1 2 3 99

- 133 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin 8. Dostępność usług infrastruktury technicznej 1 2 3 99 9. Stan techniczny budynków i budowli 1 2 3 99 10. Bezpieczeństwo mieszkańców 1 2 3 99 11. Dostępność infrastruktury społecznej, edukacyjnej, kulturalnej, 1 2 3 99 rekreacyjnej i sportowej 12. Stan środowiska przyrodniczego 1 2 3 99

P3. Proszę powiedzieć, jakie będą główne wyzwania rozwojowe Pana(i) gminy/miasta w latach 2015-2020? /pytanie otwarte/ ... 9999. Nie wiem/trudno powiedzieć

II - Inwestycje rewitalizacyjne

P4. Porozmawiajmy teraz o inwestycjach związanych z rewitalizacją Pana(i)

gminy/miasta w latach 2007-2013. Proszę powiedzieć, czy podczas

Nie

Tak

-

przygotowywania Lokalnego Programu Rewitalizacji wystąpiły następujące -

nie wiem/ wiem/ nie

2 2

1 1

trudno

problemy: -

powiedzieć 99 99

1. Brak doświadczenia Pana(i) instytucji w projektowaniu działań 1 2 99 rewitalizacyjnych 2. Brak uporządkowania stanu własnościowego terenów przeznaczonych do 1 2 99 rewitalizacji 3. Brak doświadczenia w realizacji projektów w formule partycypacji społecznej 1 2 99 4. Brak zagwarantowanych środków budżetowych na realizację działań przeznaczonych do rewitalizacji, konieczność pozyskiwania środków 1 2 99 zewnętrznych na realizację działań

P5. Które z tych problemów pozostają nadal aktualne w 2015 roku?

/System dostarcza odpowiedzi zaznaczonych wcześniej „Tak”/

Nie

Tak

-

-

nie wiem/ wiem/ nie

2 2

1 1

trudno

-

powiedzieć 99 99

1. Brak doświadczenia Pana(i) instytucji w projektowaniu działań 1 2 99 rewitalizacyjnych 2. Brak uporządkowania stanu własnościowego terenów przeznaczonych do 1 2 99 rewitalizacji 3. Brak doświadczenia w realizacji projektów w formule partycypacji społecznej 1 2 99 4. Brak zagwarantowanych środków budżetowych na realizację działań przeznaczonych do rewitalizacji, konieczność pozyskiwania środków 1 2 99 zewnętrznych na realizację działań

- 134 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin P6. Proszę powiedzieć, jaki mniej więcej odsetek projektów/inwestycji z Lokalnego Planu Rewitalizacji (LPR) przeznaczonych do realizacji został zakończony w latach 2007-2015? 1. Mniej niż 10% 2. 10-20% 3. 21-50% 4. 51-99% 5. Wszystkie projekty przewidziane do realizacji w ramach LPR zostały zrealizowane 99. Nie wiem/trudno powiedzieć

P7. Z jakich środków finansowano realizację tych projektów?

[Wielokrotny wybór]

1. Środki własne 2. Regionalny Program Operacyjny Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 (RPOWŚ 2007-2013) 3. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 2007-2013 (PO IG) 4. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2007-2013 (PO IŚ) 5. Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej 2007-2013 (PO RPW) 6. Program Operacyjny Kapitał Ludzki 2007-2013 (PO KL) 7. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (PROW) 8. Środki krajowe - instrumenty wsparcia mieszkalnictwa: np. Fundusz Termomodernizacji i Remontów, program wspierający gminy w budowie mieszkań komunalnych 9. Środki krajowe - instrumenty z zakresu efektywności energetycznej, ochrony środowiska i niskoemisyjności: projekty wspierane w m.in. ramach Systemu Zielonych Inwestycji, program Lemur - Energooszczędne Budynki Użyteczności Publicznej, wsparcie tworzenia mikroinstalacji OZE 96. Inne - jakie?...

P8. Porozmawiajmy teraz o projekcie/projektach [tu ankieter musi wiedzieć ile

i jakie projekty realizowała dana JST; tytuły projektów powinny się wyświetlać zieć

Nie

Tak

-

np. w nagłówku] zrealizowanym/ych w Pana(i) gminie/mieście w ramach -

nie wiem/ wiem/ nie

2 2

1 1

trudno

Działań 6.1 i 6.2 RPOWŚ 2007-2013. Czy generalnie rzecz biorąc, jego/ich - powied realizacja przyczyniła się do: 99

1. Poprawy warunków podnoszenia atrakcyjności gospodarczej miasta/ gminy 1 2 99 2. Wzmocnienia funkcji miejskiej obszaru, skali jego oddziaływania na okoliczne 1 2 99 gminy, inne miasta 3. Zwiększenia atrakcyjności miasta/gminy jako miejsca zamieszkania 1 2 99 4. Zwiększenia atrakcyjności miasta/gminy jako miejsca prowadzenia działalności 1 2 99 gospodarczej 5. Zwiększenia atrakcyjności turystycznej miasta/gminy 1 2 99

P9. Czy, Pana(i) zdaniem, podczas realizacji tego projektu/tych projektów wykorzystano mocne strony, potencjał endogenny gminy/miasta? 1. Tak -> P9a 2. Nie, celem projektu było wyłącznie uzupełnienie deficytów

- 135 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin 99. Nie wiem/trudno powiedzieć

P9a. Jakie mocne strony, jaki potencjał gminy/miasta wykorzystano (np. kulturowy, kulinarny, przyrodniczy itp.)? /pytanie otwarte/ ...

9999. Nie wiem/trudno powiedzieć

P10. Czy, Pana(i) zdaniem, realizacja tego projektu/tych projektów ę

przyczyniła się do:

wcale

stopniu stopniu

W znacznym znacznym W

powiedzieć

-

nie wiem/ trudno trudno wiem/ nie

W ograniczonym ograniczonym W

Nie przyczyniła si przyczyniła Nie

1 1

-

-

-

2 2

3 3 99 99

1. Wzrostu PKB na mieszkańca 1 2 3 99 2. Wzrostu liczby przedsiębiorstw 1 2 3 99 3. Wzrostu wartości nakładów inwestycyjnych ze środków prywatnych 1 2 3 99 4. Wzrostu liczby turystów 1 2 3 99 5. Wzrostu liczby inwestycji 1 2 3 99 1-> 2-> 6. Wzrostu zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw 3 99 P10a P10a 7. Redukcji zjawisk patologii społecznych i wykluczenia społecznego 1 2 3 99 8. Wzrostu dostępności mieszkańców do usług infrastruktury technicznej 1 2 3 99 9. Poprawy stanu technicznego budynków i budowli 1 2 3 99 10. Poprawy poziomu bezpieczeństwa 1 2 3 99 11. Wzrostu dostępności mieszkańców do infrastruktury społecznej, 1 2 3 99 edukacyjnej, kulturalnej, rekreacyjnej i sportowej

P10a. Ile mniej więcej nowych miejsc pracy powstało w wyniku realizacji tego projektu/tych projektów? /pytanie otwarte/ ...

9999. Nie wiem/trudno powiedzieć

P11. Czy w wyniku relizacji projektu/ów wystąpiły negatywne efekty uboczne,

takie jak:

wiem/ wiem/

Nie

Tak

-

-

nie nie

2 2

1 1

trudno

-

powiedzieć 99 99

1. Przeniesienie zdiagnozowanego w Lokalnym Planie Rewitalizacji problemu, rozwiązanego w wyniku realizacji projektu/ów, na inny obszar gminy/miasta, 1 2 99 np. zwiększenie bezpieczeństwa reprezentacyjnych obszarów miasta przyczyniło

- 136 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin się do zwiększenia przestępczości na obszarach peryferyjnych 2. Przeniesienie wzrostu kosztów utrzymania inwestycji zrealizowanych w ramach projektu/ów na użytkowników lokalnych, np. poprzez wzrost czynszów, 1 2 99 podatków lokalnych

III - Plany na przyszłość

P12. Czy zamierzają Państwo w latach 2014-2020 realizować projekty/inwestycje w ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji? 1. Tak -> P13, P14, P16, P18, P19 2. Nie -> zakończyć wywiad 99. Nie wiem/trudno powiedzieć -> zakończyć wywiad

P13. Jeśli tak, proszę powiedzieć czego będą dotyczyły te projekty? /pytanie otwarte/ ...

9999. Nie wiem/trudno powiedzieć

P14. Czy znany jest już wstępny budżet/koszt tych projektów? 1. Tak -> P15 2. Nie 99. Nie wiem/trudno powiedzieć P15. Proszę podać orientacyjny koszt realizacji projektów? /pytanie otwarte/ ...

9999. Nie wiem/trudno powiedzieć P16. Czy zamierzają Państwo finansować projekty ze środków zewnętrznych? 1. Tak -> P17 2. Nie 99. Nie wiem/trudno powiedzieć P17. Czy zamierzają Państwo finansować projekt ze środków RPOWŚ 2014-2020? 1. Tak 2. Nie 99. Nie wiem/trudno powiedzieć

P18. Czy planowane projekty będą kontynuacją projektów współfinansowanych w ramach RPOWŚ 2007-2013? 1.Tak 2. Nie 99. Nie /trudno powiedzieć P19. Czy dopuszczają Państwo możliwość korzystania z instrumentów zwrotnych przy realizacji ww. projektów? 1.Tak 2. Nie

- 137 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin 99. Nie /trudno powiedzieć

To już było ostatnie pytanie. Dziękuję za udzielone odpowiedzi. 10.5 Scenariusze indywidualnych i telefonicznych wywiadów pogłębionych

Scenariusz IDI z beneficjentami RPOWŚ 2007-2013

Wprowadzenie

 Przedstawienie się badacza, podanie zasad i planowanego czasu spotkania (do 30 minut)

 Wyjaśnienie roli wywiadu, poufności oraz anonimowości zapisu. Uzyskanie zgody na nagrywanie

W czasie wywiadu

 Nie należy trzymać się kolejności poszczególnych pytań w blokach – należy pozwolić Rozmówcy na swobodne wypowiadanie się

 W przypadku uzyskania odpowiedzi wskazującej na istnienie problemu w danej kwestii – należy na bieżąco dopytywać o przyczyny danego stanu rzeczy oraz możliwości niwelowania problemów

 Przed zakończeniem wywiadu należy upewnić się, że wszystkie najważniejsze kwestie zostały poruszone, jeśli któraś z nich została pominięta, należy do niej powrócić

 Scenariusz ma charakter ramowy i nie wszystkie poruszane w nim problemy muszą być dobrze znane danemu Rozmówcy. Należy skupić się za każdym razem na indywidualnym doświadczeniu rozmówcy

1. Na wstępie proszę pokrótce opisać efekty projektu /tytuł/. Czy wszystko co zostało zaplanowane zostało zrealizowane w zakładanym zakresie? Jakie były przyczyny doboru właśnie tej inwestycji do realizacji w ramach RPOWŚ 2007-2013 spośród wszystkich projektów wskazanych w Lokalnym Programie Rewitalizacji?

2. Czy w trakcie realizacji projektu wystąpiły trudności, bariery realizacyjne? Jeśli tak, to jakie?

3. Proszę powiedzieć, spełnienie którego kryterium oceny wniosku o dofinansowanie, było dla Państwa najtrudniejsze? A spełnienie którego było najłatwiejsze?

4. Jakie czynniki miały pozytywny wpływ na realizację projektu? /Wymienić/

 czynniki wewnętrzne

 Inwestycje oraz inne interwencje realizowane w danej lokalizacji, realizowane z innych środków  Udział partnerów społecznych  Przebieg konsultacji społecznych  Dobór typów interwencji w projekcie, wewnętrzna spójność projektu  Spójność polityki lokalnej (inwestycyjnej, promocyjnej, itp.)

- 138 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin  Odchylenia w stosunku do zakładanych wpływów budżetowych i inne niezakładane ograniczenia budżetowe,  Architektura instytucji – procesy organizacyjne na każdym etapie wdrażania projektu,

 czynniki zewnętrzne

 Zmiany wskaźników makroekonomicznych w skali kraju,  Zmiany pozycji konkurencyjnej innych miast/gmin,  Zmiany indeksów cen, kursów walut  czynniki instytucjonalne (zmiana kryteriów doboru projektów, inne działania IZ RPOWŚ 2007-2013)

5. Które z tych czynników miały negatywny wpływ na realizację projektu, stwarzały ryzyko niezrealizowania efektów bądź wpływały na zmniejszenie skali działania?

6. Proszę powiedzieć w jakim stopniu – ogólnie rzecz biorąc - realizacja projektu wpłynęła na następujące aspekty rozwoju miasta:

a) Jakość życia, codzienną wygodę życia mieszkańców

b) Estetykę obszaru

c) Nadanie nowych funkcji (zmianę funkcji obszaru – np. na usługową, rekreacyjną)

d) Ochronę dziedzictwa materialnego, duchowego i budowanie tożsamości lokalnej

e) Rozwijanie przedsiębiorczości i podnoszenie poziomu aktywności ekonomicznej mieszkańców

f) Zapobieganie marginalizacji i wykluczeniu z życia społeczności miejskiej

g) Zmniejszenie skali patologii społecznej, przestępczości, wykroczeń

h) Zmniejszenie poziomu bezrobocia

7. Jakie jeszcze dodatkowe efekty wystąpiły w wyniku realizacji projektu?

8. Proszę powiedzieć, jaka jest skala oddziaływania efektów projektu, czy działania rozwiązały zakładany problem, czy też spowodowały jedynie jego redukcję? Czy wystąpiło zjawisko „przeniesienia się” problemów na inny obszar miasta?

9. A jaki odsetek mieszkańców korzysta z efektów projektu? Czy użytkownicy rezultatów inwestycji pochodzą również z innych miast, gmin?

10. Proszę powiedzieć, czy w okresie 2007-2013 realizowali Państwo dodatkowo inne inwestycje na obszarze realizacji projektu, finansowane z innych źródeł? Jakie to były działania?

11. Jakie inne działania, inwestycje są, Pana(i) zdaniem, niezbędne na obszarze realizacji projektu, tak, żeby wzmocnić efekty uzyskane podczas realizacji projektu?

To już wszystko, dziękuję.

- 139 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin Scenariusz wywiadu IDI z przedstawicielem Departamentu Polityki Regionalnej

Wprowadzenie

 Przedstawienie się badacza, podanie zasad i planowanego czasu spotkania (do 30 minut)

 Wyjaśnienie roli wywiadu, poufności oraz anonimowości zapisu. Uzyskanie zgody na nagrywanie

W czasie wywiadu

 Nie należy trzymać się kolejności poszczególnych pytań w blokach – należy pozwolić Rozmówcy na swobodne wypowiadanie się

 W przypadku uzyskania odpowiedzi wskazującej na istnienie problemy w danej kwestii – należy na bieżąco dopytywać o przyczyny danego stanu rzeczy oraz możliwości niwelowania problemów

 Przed zakończeniem wywiadu należy upewnić się, że wszystkie najważniejsze kwestie zostały poruszone, jeśli któraś z nich została pominięta, należy do niej powrócić

 Scenariusz ma charakter ramowy i nie wszystkie poruszane w nim problemy muszą być dobrze znane danemu Rozmówcy. Należy skupić się za każdym razem na indywidualnym doświadczeniu rozmówcy

1. Proszę powiedzieć, w jakim stopniu – Pana(i) zdaniem – osiągnięto, w ramach interwencji OP6 RPOWŚ 2007-2013 cel główny RPO POPRAWA WARUNKÓW SPRZYJAJĄCYCH BUDOWIE KONKURENCYJNEJ I GENERUJĄCEJ NOWE MIEJSCA PRACY REGIONALNEJ GOSPODARKI? Które projekty, w Pana(i) opinii, w największym stopniu realizowały ten cel? Jakie działania są potrzebne do utrzymania trwałości efektów tych projektów w kolejnych latach wdrażania RPOWŚ 2014- 2020?

2. Czy, Pana(i) zdaniem, realizacja projektów przyczyniła się do włączenia małych miasteczek i obszarów marginalizowanych w procesy rozwojowe? Które projekty, uważa Pan(i) za najbardziej udane w tym obszarze? Jakie działania są potrzebne do utrzymania trwałości efektów tych projektów w kolejnych latach wdrażania RPOWŚ 2014-2020?

3. Czy, Pana(i) zdaniem, realizacja projektów OP 6 RPOWŚ 2007-2013 przyczyniła się do zwiększenia potencjału miast obszaru metropolitarnego Kielc? Czy wpłynęła na zmniejszenie skali odpływu kapitału i mieszkańców tych miast? Które projekty, uważa Pan(i) za najbardziej udane w tym obszarze? Jakie działania są potrzebne do utrzymania trwałości efektów tych projektów w kolejnych latach wdrażania RPOWŚ 2014-2020?

4. Które projekty, Pana(i) zdaniem, w największym stopniu zagospodarowały tereny poprzemysłowe? A tereny powojskowe? Jakie wystąpiły bariery w reindustrializacji tych terenów, nadania im funkcji gospodarczej?

5. Proszę powiedzieć, jak ocenia Pan(i) z perspektywy lat wdrażania RPOWŚ 2007-2013 skuteczność realizacji celów RPO w ramach prowadzonych interwencji? Czy – patrząc z perspektywy lat - należało przyjąć inne założenia?

- 140 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin 6. Biorąc pod uwagę założenia dotyczące realizacji projektów rewitalizacyjnych w perspektywie 2014-2020 proszę powiedzieć jakie kryteria doboru lokalizacji powinny zostać zastosowane? Które z obszarów strategicznej interwencji powinny być wsparte w pierwszej kolejności dla zwiększenia funkcji miast i centrów gmin regionu? Na jakich typach operacji powinni skupić się beneficjenci z poszczególnych OSI?

To już wszystko, dziękuję!

Scenariusz wywiadu IDI z przedstawicielem Departamentu Wdrażania EFRR

Wprowadzenie

 Przedstawienie się badacza, podanie zasad i planowanego czasu spotkania (do 30 minut)

 Wyjaśnienie roli wywiadu, poufności oraz anonimowości zapisu. Uzyskanie zgody na nagrywanie

W czasie wywiadu:

 Nie należy trzymać się kolejności poszczególnych pytań w blokach – należy pozwolić Rozmówcy na swobodne wypowiadanie się

 W przypadku uzyskania odpowiedzi wskazującej na istnienie problemu w danej kwestii – należy na bieżąco dopytywać o przyczyny danego stanu rzeczy oraz możliwości niwelowania problemów

 Przed zakończeniem wywiadu należy upewnić się, że wszystkie najważniejsze kwestie zostały poruszone, jeśli któraś z nich została pominięta, należy do niej powrócić.

 Scenariusz ma charakter ramowy i nie wszystkie poruszane w nim problemy muszą być dobrze znane danemu Rozmówcy. Należy skupić się za każdym razem na indywidualnym doświadczeniu rozmówcy.

1. Proszę powiedzieć, jak ocenia Pan(i), zdolność potencjalnych beneficjentów do realizacji projektów rewitalizacyjnych w latach 2007-2013? Jak często zdarzało się, że projekt nie uzyskał dofinansowania z powodu niewłaściwie przygotowanego Lokalnego Programu Rewitalizacji? Jakie były najczęstsze błędy przygotowanych LPR?

2. Biorąc pod uwagę Działanie 6.1. RPOWŚ 2007-2013, proszę powiedzieć jakie najczęściej błędy formalne popełniane były przez potencjalnych beneficjentów? Jakie to były błędy?

3. Biorąc pod uwagę projekty wybrane do realizacji, proszę powiedzieć jakie aspekty oceny merytorycznej były zazwyczaj najlepiej oceniane? A jakie najgorzej?

4. W jakim zakresie, Pana(i) zdaniem, beneficjenci uwzględniali w uzasadnieniu projektów potencjał endogenny miasta, jego specyficzne przewagi konkurencyjne, możliwości rozwoju? Czy, Pana(i) zdaniem, projekty skierowane do realizacji w ramach RPOWŚ 2007-2013 ukierunkowane były raczej na wyrównywanie deficytów czy tez bardziej na szukanie szans rozwoju? 5. Jakie bariery realizacji zgłaszali beneficjenci podczas realizacji projektów? /Doprecyzować/:

- 141 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin  czynniki finansowe (np. problemy z rozliczaniem projektu, opóźnieniami w przekazywaniu środków/transzy, problemy z zabezpieczeniem wkładu własnego)?  czynniki organizacyjne, techniczne, losowe (np. problemy z terminową realizacją projektu spowodowane m.in.: złymi warunkami atmosferycznymi, problemami leżącymi po stronie wykonawców i podwykonawców)?  czynniki prawne (niejasne przepisy, niejednoznaczna interpretacja przepisów, zmiany przepisów prawnych, problemy z PZP i innymi ustawami)?  czynniki proceduralne (np. pozyskiwanie odpowiednich zezwoleń, brak zrozumiałych procedur)?  kwestie merytoryczne (np. problemy z przygotowaniem wniosku o dofinansowanie/wniosku o płatność, odpowiednim zakwalifikowywaniem wydatków)?  czynniki kadrowe (np. zbyt mała liczba pracowników, niedostateczne przygotowanie)/

6. Jak Pan(i) sądzi, czy w przyszłym okresie programowania, biorąc pod uwagę zmienione oczekiwania wobec projektów rewitalizacji miast, beneficjenci RPOWŚ mogą mieć problemy ze spełnieniem kryteriów doboru projektów? Jakie typy interwencji, konieczne dla uzyskania kompleksowości interwencji mogą stanowić problem dla beneficjentów? Jakie kryteria będą dla nich najtrudniejsze do wypełnienia?

To już wszystko, dziękuję!

Scenariusz wywiadu IDI z regionalnymi ekspertami w obszarze rewitalizacji

Wprowadzenie

 Przedstawienie się badacza, podanie zasad i planowanego czasu spotkania (do 30 minut)

 Wyjaśnienie roli wywiadu, poufności oraz anonimowości zapisu. Uzyskanie zgody na nagrywanie

W czasie wywiadu:

 Nie należy trzymać się kolejności poszczególnych pytań w blokach – należy pozwolić Rozmówcy na swobodne wypowiadania się

 W przypadku uzyskania odpowiedzi wskazującej na istnienie problemu w danej kwestii – należy na bieżąco dopytywać o przyczyny danego stanu rzeczy oraz możliwości niwelowania problemów

 Przed zakończeniem wywiadu należy upewnić się, że wszystkie najważniejsze kwestie zostały poruszone, jeśli któraś z nich została pominięta, należy do niej powrócić.

Scenariusz ma charakter ramowy i nie wszystkie poruszane w nim problemy muszą być dobrze znane danemu Rozmówcy. Należy skupić się za każdym razem na indywidualnym doświadczeniu rozmówcy. 1. Proszę powiedzieć, jak generalnie ocenia Pan(i) kondycję miast województwa świętokrzyskiego? Które z nich mają największy potencjał realizowania funkcji centrów

- 142 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin lokalnego rozwoju? A które ośrodków subregionalnych? Czy sytuacja tych miast zmieniła się od 2007 roku? Dlaczego?

2. Porozmawiajmy teraz o poszczególnych obszarach funkcjonalnych województwa. Jakie są, Pana(i) zdaniem, główne potrzeby miast przemysłowej, północnej części województwa, ze szczególnym uwzględnieniem Staropolskiego Okręgu Przemysłowego?

3. Czy miasta takie jak: Ostrowiec Świętokrzyski, Starachowice, Skarżysko-Kamienna, Końskie mają potencjał odbudowania funkcji centrum lokalnego (w skali powiatu)? Czy mają szansę rozwinąć funkcje zmniejszające skale depopulacji tych obszarów, poziom bezrobocia? Jaki powinien być kierunek ich rozwoju i główna funkcja?

4. Proszę powiedzieć jaka jest ranga potrzeb inwestycyjnych tych miast dla zwiększenia ich atrakcyjności jako miejsca do zamieszkania? Co jest potrzebne w pierwszym rzędzie?

5. A jeśli chodzi o atrakcyjność gospodarczą? Co jest potrzebne w pierwszym rzędzie?

6. Biorąc pod uwagę typy operacji, inwestycji realizowanych w ramach RPO 2007-2013 proszę powiedzieć, które z nich w największym stopniu wspierały potencjał rozwojowy tych miast:

/Wymienić/

 Kompleksowe projekty dot. rewitalizacji zmarginalizowanych obszarów miast, wynikające z lokalnych programów rewitalizacji (wsparcie będzie dotyczyło infrastruktury wodno- ściekowej, drogowej, edukacyjnej, turystycznej, sportowej i kulturalnej, gospodarki odpadami, modernizacji i odbudowy publicznych systemów ciepłowniczych, zaopatrzenia w energię elektryczną, wzrostu estetyki przestrzeni publicznej, systemów monitorowania bezpieczeństwa w miejscach publicznych, mieszkaniowej – Obszary wybrane do wsparcia mieszkalnictwa, które się odnoszą do art. 7 ust. 2 pkt. a. Rozporządzenia nr 1080/2006 muszą być zgodne z co najmniej trzema kryteriami, z których dwa muszą zgadzać się z punktami a. do h. Art. 47 Rozporządzenia nr 1828/2006),

 Wyposażenie dróg i ulic w elementy infrastruktury obsługi transportu publicznego (np. zatoczki, podjazdy, zjazdy) oraz pasażerów (np. przystanki, wysepki), z uwzględnieniem udogodnień dla osób niepełnosprawnych,

 Zakup taboru transportu publicznego, budowa zintegrowanego sytemu zarządzania transportem publicznym inwestycje w infrastrukturę służącą świadczeniu usług transportu publicznego,

 Tworzenie systemów wpływających na poprawę jakości i bezpieczeństwa systemu komunikacyjnego miast: m.in.: centralnego sterowania sygnalizacją, systemów monitorowania ruchu i bezpieczeństwa na kluczowych trasach, newralgicznych punktach miasta wraz z informowaniem o aktualnej sytuacji ruchowej, systemy dystrybucji i identyfikacji biletów, systemów informacji dla podróżnych – w tym systemów on-line, systemów monitorowania bezpieczeństwa montowane na przystankach, stacjach, węzłach przesiadkowych, parkingach, w taborze, oraz miejsc organizacji imprez masowych,

- 143 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin  Renowacja i wzrost estetyki funkcjonalnej przestrzeni publicznej, szczególnie służące podniesieniu atrakcyjności miast dla ruchu turystycznego,

 Budowa nowych lub modernizacja istniejących dworców autobusowych, zajezdni, przystanków czy parkingów dla taboru,

 Podniesienie stanu jakościowego i ilościowego bazy targowej i wystawienniczej, wraz z zapleczem kongresowo- konferencyjnym – projekty o oddziaływaniu regionalnym

7. Jakie są możliwe szanse i zagrożenia tych obszarów? Jakie czynniki mogą hamować proces rozwojowy tych miast, a jakie mogą go wspierać?

8. Przejdźmy teraz do miast leżących w południowej części województwa, takich jak na przykład: Kazimierza Wielka, Staszów i Opatów. Jakie są, Pana(i) zdaniem, główne potrzeby miast rolniczej, południowej części województwa?

9. Czy miasta takie jak: Kazimierza Wielka, Staszów, Opatów mają potencjał odbudowania funkcji centrum lokalnego (w skali powiatu)? Czy mają szansę rozwinąć funkcje zmniejszające skale depopulacji tych obszarów, poziom bezrobocia? Jaki powinien być kierunek ich rozwoju i główna funkcja?

10. Proszę powiedzieć jaka jest ranga potrzeb inwestycyjnych tych miast dla zwiększenia ich atrakcyjności jako miejsca do zamieszkania? Co jest potrzebne w pierwszym rzędzie?

11. A jeśli chodzi o atrakcyjność gospodarczą? Co jest potrzebne w pierwszym rzędzie?

12. Biorąc pod uwagę typy operacji, inwestycji realizowanych w ramach RPO 2007-2013 proszę powiedzieć, które z nich w największym stopniu wspierały potencjał rozwojowy tych miast:

/Wymienić/

13. Jakie są możliwe szanse i zagrożenia tych obszarów? Jakie czynniki mogą hamować proces rozwojowy tych miast, a jakie mogą go wspierać?

14. Przejdźmy teraz do miast uzdrowiskowych regionu – Busko-Zdrój – Solec Zdrój, Czy miasta te, mają potencjał odbudowania swojej funkcji uzdrowiskowej, turystycznej? Czy mają szansę rozwinąć funkcje zmniejszające skale depopulacji tych obszarów, poziom bezrobocia? Jaki powinien być kierunek ich rozwoju i główna funkcja?

15. Proszę powiedzieć jaka jest ranga potrzeb inwestycyjnych tych miast dla zwiększenia ich atrakcyjności jako miejsca do zamieszkania? Co jest potrzebne w pierwszym rzędzie?

16. A jeśli chodzi o atrakcyjność gospodarczą? Co jest potrzebne w pierwszym rzędzie?

17. Biorąc pod uwagę typy operacji, inwestycji realizowanych w ramach RPO 2007-2013 proszę powiedzieć, które z nich w największym stopniu wspierały potencjał rozwojowy tych miast /WYMIENIĆ/

18. Jakie są możliwe szanse i zagrożenia tych obszarów? Jakie czynniki mogą hamować proces rozwojowy tych miast, a jakie mogą go wspierać? 19. Porozmawiajmy teraz o miastach, znajdujących się w miejscach atrakcyjnych przyrodniczo – Sandomierz, miasta w rejonie Gór Świętokrzyskich, takich jak Bieliny, Nowa Słupia, itd. Czy

- 144 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin miasta te, mają potencjał odbudowania swojej funkcji turystycznej? Czy mają szansę rozwinąć funkcje zmniejszające skale depopulacji tych obszarów, poziom bezrobocia? Jaki powinien być kierunek ich rozwoju i główna funkcja?

20. Proszę powiedzieć jaka jest ranga potrzeb inwestycyjnych tych miast dla zwiększenia ich atrakcyjności jako miejsca do zamieszkania? Co jest potrzebne w pierwszym rzędzie?

21. A jeśli chodzi o atrakcyjność gospodarczą? Co jest potrzebne w pierwszym rzędzie?

22. Biorąc pod uwagę typy operacji, inwestycji realizowanych w ramach RPO 2007-2013 proszę powiedzieć, które z nich w największym stopniu wspierały potencjał rozwojowy tych miast /Wymienić/

23. Jakie są możliwe szanse i zagrożenia tych obszarów? Jakie czynniki mogą hamować proces rozwojowy tych miast, a jakie mogą go wspierać?

24. Na koniec porozmawiajmy o miastach KOF, Czy miasta te, maja potencjał odbudowania swojej funkcji lokalnego centrum rozwoju? Czy mają szansę rozwinąć funkcje zmniejszające skale depopulacji tych obszarów, poziom bezrobocia? Jaki powinien być kierunek ich rozwoju i główna funkcja?

25. Proszę powiedzieć jaka jest ranga potrzeb inwestycyjnych tych miast dla zwiększenia ich atrakcyjności jako miejsca do zamieszkania? Co jest potrzebne w pierwszym rzędzie?

26. A jeśli chodzi o atrakcyjność gospodarczą? Co jest potrzebne w pierwszym rzędzie?

27. Biorąc pod uwagę typy operacji, inwestycji realizowanych w ramach RPO 2007-2013 proszę powiedzieć, które z nich w największym stopniu wspierały potencjał rozwojowy tych miast /Wymienić/

28. Jakie są możliwe szanse i zagrożenia tych obszarów? Jakie czynniki mogą hamować proces rozwojowy tych miast, a jakie mogą go wspierać?

To już wszystko, dziękuję!

Scenariusz TDI z przedstawicielami władz miast/gmin

Wprowadzenie

 Przedstawienie się badacza, podanie zasad i planowanego czasu (do 30 minut)

 Wyjaśnienie roli wywiadu, poufności oraz anonimowości zapisu. Uzyskanie zgody na nagrywanie

W czasie wywiadu:

 Nie należy trzymać się kolejności poszczególnych pytań w blokach – należy pozwolić Rozmówcy na swobodne wypowiadania się

 W przypadku uzyskania odpowiedzi wskazującej na istnienie problemu w danej kwestii – należy na bieżąco dopytywać o przyczyny danego stanu rzeczy oraz możliwości niwelowania problemów

- 145 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin  Przed zakończeniem wywiadu należy upewnić się, że wszystkie najważniejsze kwestie zostały poruszone, jeśli któraś z nich została pominięta, należy do niej powrócić

 Scenariusz ma charakter ramowy i nie wszystkie poruszane w nim problemy muszą być dobrze znane danemu Rozmówcy. Należy skupić się za każdym razem na indywidualnym doświadczeniu rozmówcy

1. Proszę powiedzieć, jakie inwestycje zrealizowano w latach 2007-2013? Które z nich miały największy wpływ na rozwój miasta? /Dopytać/ Problemy/potrzeby dla obszaru (gminy, miasta) dotyczyć będą następujących aspektów:

 poprawa sytuacji demograficznej

 podniesienie gęstości zaludnienia

 optymalizacja wykorzystania budynków i budowli

 rozwój przedsiębiorczości,

 zwiększenie przychodów podatkowych z CIT

 zwiększenie przychodów podatkowych z PIT

 zmniejszenie nakładów na instrumenty publiczne

 poprawa estetyki przestrzeni miejskiej

 promocja na szczeblu ponadlokalnym

 zachowanie dziedzictwa kulturowego miasta

 zwiększenie atrakcyjności turystycznej

 zwiększenie skali lub jakości zasobów mieszkaniowych

 rozwój oferty kulturalnej miasta

 poprawa sytuacji lokalowej instytucji publicznych

 poprawa sprawności komunikacyjnej

2. Które z inwestycji zrealizowanych w latach 2007-2013 w mieście miały największy wpływ na poprawę jakości życia mieszkańców? Jaka była skala tych inwestycji (ograniczona do mieszkańców ulicy, dzielnicy, całego miasta)?

/Dopytać/

 redukcja patologii społecznych i zjawiska wykluczenia społecznego

 wzrost dostępności mieszkańców do usług infrastruktury technicznej, poprawa jakości tych usług

 wzrost dostępności mieszkańców do usług świadczonych przy użyciu infrastruktury społecznej

 poprawa stanu technicznego budynków i budowli

- 146 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin  poprawa poziomu bezpieczeństwa

 zapewnienie ładu przestrzennego i wysokiego poziomu estetyki

 odtworzenie wartości zabytkowych, historycznych i artystycznych

 zapewnienie dostępności dla osób niepełnosprawnych

 rozwój aktywności publicznej mieszkańców rewitalizowanego obszaru

 obniżenie poziomu zanieczyszczenia i redukcja emisji zanieczyszczeń

3. Jakie inwestycje zrealizowano w ramach LPR w tym okresie? Jakie były źródła ich finansowania? Które z tych inwestycji w największym stopniu przyczyniły się do poprawy sytuacji miasta? A do poprawy jakości życia mieszkańców?

4. Proszę powiedzieć, jak Pan(i) ocenia efekty projektów X.Y realizowanych na obszarze miasta w ramach LPR? Jaka jest skala oddziaływania tych projektów? /Dopytać się: tylko skala lokalna, całe miasto, mieszkańcy okolicznych gmin/

5. Czy w wyniku realizacji projektów XY można zauważyć efekty uboczne inwestycji, takie jak: większy tłok, mniejszą dostępność obszaru? Inne negatywne strony inwestycji?

5. A czy efekty inwestycji XY wzmocniły efekty innych działań, projektów realizowanych na terenie miasta? Jakich?

6. Jakie czynniki zewnętrzne i wewnętrzne wpływały na realizację zadań wskazanych w LPR w latach 2007-2013? /Dopytać/

 czynniki wewnętrzne

 Inwestycje oraz inne interwencje realizowane w danej lokalizacji, realizowane z innych środków

 Udział partnerów społecznych

 Przebieg konsultacji społecznych

 Dobór typów interwencji w projekcie, wewnętrzna spójność projektu

 Spójność polityki lokalnej (inwestycyjnej, promocyjnej, itp.)

 Odchylenia w stosunku do zakładanych wpływów budżetowych i inne niezakładane ograniczenia budżetowe,

 Architektura instytucji – procesy organizacyjne na każdym etapie wdrażania projektu,

 czynniki zewnętrzne

 Zmiany wskaźników makroekonomicznych w skali kraju,

 Zmiany pozycji konkurencyjnej innych miast/gmin,

 Zmiany indeksów cen, kursów walut

 Czynniki instytucjonalne (zmiana kryteriów doboru projektów, inne działania IZ RPOWŚ 2007-2013)

- 147 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin 7. Proszę powiedzieć, jakie są pilne potrzeby rozwojowe miasta? Czego one dotyczą?

8. Jakie inwestycje są w mieście niezbędne do poprawy jakości życia mieszkańców? Na jakich obszarach miasta?

9. Jakie inwestycje są niezbędne do podniesienia atrakcyjności miasta jako miejsca do zamieszkania? Na jakich obszarach miasta?

10. Jakie inwestycje są niezbędne do podniesienia atrakcyjności inwestycyjnej, atrakcyjności prowadzenia działalności gospodarczej? Na jakich obszarach miasta?

11. Biorąc pod uwagę projekty przewidziane do realizacji w ramach LPR, prosimy wskazać które z nich będą miały największe znaczenie dla rozwoju miasta w latach 2015-2020? Które powinny być realizowane w pierwszej kolejności?

To wszystko, dziękuję. 10.6 Scenariusz zogniskowanego wywiadu grupowego (FGI)

Scenariusz FGI z przedstawicielami mieszkańców, władz lokalnych, przedsiębiorców, inwestorów Krótka informacja o celach badania. Zapewnienie o anonimowości badania. Przedstawienie się uczestników. 1. Proszę powiedzieć jakie ważne zmiany zaszły w Państwa mieście w latach 2007-2013? Czy na lepsze?

2. Jakie najważniejsze inwestycje, remonty, modernizacje mogą Państwo wskazać, jako ważne dla miasta i jego mieszkańców? Dlaczego, Państwa zdaniem, są one najważniejsze? Jakie korzyści przyniosły?

3. Jak, Państwa zdaniem, żyje się w mieście X? Czy generalnie rzecz biorąc/dopytać dlaczego/:

a) W mieście żyje się wygodnie

b) W mieście żyje się bezpiecznie

c) W mieście można zarobić na życie

d) W mieście można zaspokoić potrzeby kulturalne, społeczne, edukacyjne swoje i bliskich. Są dostępne wszystkie ważne usługi

e) W mieście można zrobić dobry interes i wyjść na swoje

f) Można być dumnym ze swojego miejsca zamieszkania

g) Łatwo można dojechać do innego miasta

h) W mieście można rozwinąć rodzinę

i) W mieście nic się nie marnuje

j) W mieście jest czysto i ładnie

k) Władze lokalne dobrze realizują swoje zadania

4. Czy znają Państwo/korzystają Państwo/ z efektów projektu X? /W razie potrzeby opisać projekt X/. Jak często korzystają Państwo z tego obszaru?

- 148 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin 5. Proszę powiedzieć, jakie efekty, Państwa zdaniem, przyniosła realizacja projektu x w skali miasta. Jakie korzyści? Dla kogo? Może straty? Komu?

6. Jak wyglądała sytuacja wcześniej? Co się zmieniło w wyniku realizacji projektu x?

7. Proszę powiedzieć, czy zauważyli Państwo, po zakończeniu realizacji projektu X, efekty uboczne, takie jak większy tłok, mniejszą dostępność obszaru? Inne negatywne strony inwestycji?

8. Proszę powiedzieć co jest najbardziej potrzebne w Państwa mieście obecnie? Jakiego typu inwestycje?

/Dopytać się o następujące zagadnienia/ a) Problemy/potrzeby istotne dla mieszkańców dotyczyć będą następujących zagadnień:  redukcja patologii społecznych i zjawiska wykluczenia społecznego

 wzrost dostępności mieszkańców do usług infrastruktury technicznej, poprawa jakości tych usług

 wzrost dostępności mieszkańców do usług świadczonych przy użyciu infrastruktury społecznej

 poprawa stanu technicznego budynków i budowli

 poprawa poziomu bezpieczeństwa

 zapewnienie ładu przestrzennego i wysokiego poziomu estetyki

 odtworzenie wartości zabytkowych, historycznych i artystycznych

 zapewnienie dostępności dla osób niepełnosprawnych

 rozwój aktywności publicznej mieszkańców rewitalizowanego obszaru

 obniżenie poziomu zanieczyszczenia i redukcja emisji zanieczyszczeń

b)Problemy/potrzeby dla obszaru (gminy, miasta) dotyczyć będą następujących aspektów:

 poprawa sytuacji demograficznej

 podniesienie gęstości zaludnienia

 optymalizacja wykorzystania budynków i budowli

 rozwój przedsiębiorczości,

 zwiększenie przychodów podatkowych z CIT

 zwiększenie przychodów podatkowych z PIT

 zmniejszenie nakładów na instrumenty publiczne

 poprawa estetyki przestrzeni miejskiej

 promocja na szczeblu ponadlokalnym

 zachowanie dziedzictwa kulturowego miasta

- 149 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin  zwiększenie atrakcyjności turystycznej

 zwiększenie skali lub jakości zasobów mieszkaniowych

 rozwój oferty kulturalnej miasta

 poprawa sytuacji lokalowej instytucji publicznych

 poprawa sprawności komunikacyjnej

Pytania dla przedsiębiorców:

1. Prosimy powiedzieć, czy generalnie rzecz biorąc interesy idą lepiej czy też gorzej na obszarze realizacji projektu przed i po zakończeniu projektu x?

2. Czy zwiększyła się liczba klientów? Czy zwiększyła się liczba dostawców lokalnych?

3. Jakie są, Pana(i) zdaniem, potrzeby przedsiębiorców takich jak Pan(i), dotyczące obszaru realizacji projektu X? Jakie powinny być inwestycje na tym obszarze, wspierające lokalną przedsiębiorczość? A jakie powinny to być inwestycje na terenie miasta, poza obszarem projektu X?

Pytania dla inwestorów:

1. Proszę powiedzieć, czy efekty projektu X wpłynęły na Pana(i) decyzje inwestycyjne na tym obszarze? Dlaczego?

2. Jakich korzyści spodziewał(a) się Pan(i ) na obszarze realizacji projektu? Czy zostały one osiągnięte?

3. Jakie jeszcze inne inwestycje na obszarze realizacji projektu byłyby, Pana(i) zdaniem, korzystne dla potencjalnych inwestorów? Dlaczego?

4. A w całym mieście?

To już wszystko, dziękuję!

- 150 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

- 151 - Ewaluacja wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w zakresie zwiększenia atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin

Agrotec Polska Sp. z o.o.

ul. Dzika 19/23 lok. 55 00-172 Warszawa

tel.: + 48 22 403-80-26

fax: + 48 22 403-80-25 e-mail: [email protected]

- 152 -