RADA POWIATU KAZIMIERSKIEGO

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU KAZIMIERSKIEGO NA LATA 2015-2018 Z UWZGLĘDNIENIEM PERSPEKTYWY NA LATA 2019-2022

PROJEKT

KAZIMIERZA WIELKA 2015 r.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą Polskiej Akademii Nauk Pracownia Bada ń Środowiskowych i Gospodarki Odpadami 31-261 Kraków, ul. Józefa Wybickiego 7 Telefon: (12) 633 58 69, Fax: (12) 632 35 24

Zleceniodawca: Powiat Kazimierski reprezentowany przez: Zarz ąd Powiatu Kazimierskiego ul. Ko ściuszki 12 28-500

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU KAZIMIERSKIEGO NA LATA 2015-2018 Z UWZGLĘDNIENIEM PERSPEKTYWY NA LATA 2019-2022 PROJEKT

Kierownik zespołu autorskiego dr in ż. Beata Klojzy-Karczmarczyk

Kazimierza Wielka 2015 r.

2 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Zleceniodawca: Powiat Kazimierski reprezentowany przez: Zarz ąd Powiatu Kazimierskiego ul. Ko ściuszki 12 28-500 Kazimierza Wielka

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU KAZIMIERSKIEGO NA LATA 2015-2018 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019-2022

PROJEKT

Wykonano zgodnie z umow ą nr: 57 (C-2)14 z dn. 04.11.2014 r.

Wykonawca:

Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą Polskiej Akademii Nauk Pracownia Bada ń Środowiskowych i Gospodarki Odpadami ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków

Zespół autorski: dr in ż. Beata Klojzy-Karczmarczyk dr in ż. Said Makoudi mgr in ż. Janusz Mazurek mgr in ż. Jarosław Staszczak tech. Jan Żółtek

Kazimierza Wielka 2015 r.

3 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

SPIS TRE ŚCI

1. Wprowadzenie ...... 6 1.1. Podstawa prawna opracowania...... 6 1.2. Cel opracowania...... 7 1.3. Metodyka prac nad programem...... 10 1.4. Cele polityki ekologicznej pa ństwa oraz województwa świ ętokrzyskiego...... 11 1.5. Ochrona środowiska w dokumentach strategicznych powiatu...... 15 1.6. Kompetencje powiatu w zakresie ochrony środowiska...... 15 2. Ogólna charakterystyka powiatu kazimierskiego...... 22 2.1. Poło żenie administracyjne i geograficzne ...... 22 2.2. Sytuacja demograficzna...... 23 2.3. Warunki hydrologiczne i klimatyczne...... 24 2.4. Warunki geologiczne i hydrogeologiczne, surowce mineralne ...... 26 2.5. Środowisko przyrodnicze powiatu...... 27 2.6. Użytkowanie terenu i charakterystyka gleb ...... 27 2.7. Sytuacja gospodarcza powiatu ...... 28 2.8. Walory kulturowe i zabytki powiatu kazimierskiego...... 29 3. Stan zasobów i ocena zagrożeń środowiska na terenie powiatu kazimierskiego...... 31 3.1. Powietrze atmosferyczne ...... 31 3.1.1. Stan czysto ści powietrza atmosferycznego ...... 31 3.1.2. Źródła zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego w powiecie...... 37 3.2. Wody podziemne i powierzchniowe...... 38 3.2.1. Zasoby i stan czysto ści wód powierzchniowych...... 38 3.2.2. Zagro żenia powodziowe i susze...... 41 3.2.3. Zasoby i stan jako ści wód podziemnych...... 42 3.2.4. Wody termalne i mineralne...... 44 3.2.5. Gospodarka wodno – ściekowa...... 45 3.2.6. Ogniska zanieczyszcze ń wód podziemnych i powierzchniowych...... 49 3.3. Powierzchnia ziemi i zanieczyszczenie gleb...... 51 3.3.1. Stan jako ści gleb...... 51 3.3.2. Główne zagro żenia i problemy ochrony gleb...... 54 3.3.3. Skutki zaniechania rolniczego u żytkowania gruntów ornych...... 55 3.3.4. Zagro żenia powierzchni terenu...... 56 3.4. Zło ża surowców na terenie powiatu kazimierskiego...... 57 3.4.1. Zasoby surowców mineralnych...... 57 3.4.2. Wpływ eksploatacji odkrywkowej na środowisko...... 59 3.5. Klimat akustyczny ...... 59 3.6. Zasoby i walory przyrodnicze...... 62 3.6.1. Szata ro ślinna i świat zwierz ęcy, formy ochrony przyrody...... 63 3.6.2. Sie ć ekologiczna Natura 2000...... 67 3.6.3. Gospodarka le śna ...... 69 3.7. Elektromagnetyczne promieniowanie niejonizuj ące ...... 70 3.8. Gospodarka odpadami...... 72 3.9. Zagro żenie powa żnymi awariami...... 74 3.10. Odnawialne źródła energii...... 75 3.11. Główne zagro żenia dla środowiska na obszarze powiatu - podsumowanie...... 77 4. Cele, kierunki i zadania programu ochrony środowiska, harmonogram działa ń ekologicznych..... 80 4.1. Priorytety polityki ekologicznej powiatu kazimierskiego...... 80 4.2. Kierunki i harmonogram działa ń ekologicznych...... 85

4 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

4.2.1. Kierunki działa ń systemowych...... 87 4.2.1.1. Ochrona środowiska w planowaniu przestrzennym...... 87 4.2.1.1.1. Identyfikacja problemów ekologicznych...... 87 4.2.1.1.2. Cele i kierunki działa ń, harmonogram realizacji zada ń...... 89 4.2.1.2. Edukacja ekologiczna...... 91 4.2.1.2.1. Identyfikacja problemów ekologicznych...... 91 4.2.1.2.2. Cele i kierunki działa ń, harmonogram realizacji zada ń...... 92 4.2.2. Ochrona zasobów przyrodniczych...... 94 4.2.2.1. Ochrona przyrody...... 95 4.2.2.1.1. Identyfikacja problemów ekologicznych...... 95 4.2.2.1.2. Cele i kierunki działa ń, harmonogram realizacji zada ń...... 97 4.2.2.2. Ochrona zasobów i poprawa jako ści wody...... 101 4.2.2.2.1. Identyfikacja problemów ekologicznych...... 101 4.2.2.2.2. Cele i kierunki działa ń, harmonogram realizacji zada ń...... 103 4.2.2.3. Ochrona gleb i powierzchni ziemi...... 107 4.2.2.3.1. Identyfikacja problemów ekologicznych...... 107 4.2.2.3.2. Cele i kierunki działa ń, harmonogram realizacji zada ń...... 108 4.2.3. Poprawa jako ści środowiska i zapewnienie bezpiecze ństwa ekologicznego...... 112 4.2.3.1. Ochrona i poprawa jako ści powietrza atmosferycznego...... 112 4.2.3.1.1. Identyfikacja problemów ekologicznych...... 112 4.2.3.1.2. Cele i kierunki działa ń, harmonogram realizacji zada ń...... 114 4.2.3.2. Poprawa jako ści klimatu akustycznego...... 117 4.2.3.2.1. Identyfikacja problemów ekologicznych...... 117 4.2.3.2.2. Cele i kierunki działa ń, harmonogram realizacji zada ń...... 118 4.2.3.3. Ochrona przed promieniowaniem niejonizuj ącym...... 121 4.2.3.3.1. Identyfikacja problemów ekologicznych...... 121 4.2.3.3.2. Cele i kierunki działa ń, harmonogram realizacji zada ń...... 121 4.2.3.4. Przeciwdziałanie powa żnym awariom i ograniczanie skutków 123 nadzwyczajnych zagro żeń środowiska...... 4.2.3.4.1. Identyfikacja problemów ekologicznych...... 123 4.2.3.4.2. Cele i kierunki działa ń, harmonogram realizacji zada ń...... 124 4.2.3.5. Działania w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi...... 127 4.2.3.5.1. Identyfikacja problemów ekologicznych...... 127 4.2.3.5.2. Cele i kierunki działa ń, harmonogram realizacji zada ń...... 127 5. Wybrane zadania szczegółowe do realizacji w gminach w latach 2015 – 2022...... 129 6. Narz ędzia i instrumenty polityki ekologicznej powiatu...... 132 6.1. Instrumenty prawne ...... 132 6.2. Instrumenty finansowe - źródła finansowania programu...... 133 6.3. Instrumenty społeczne - działania informacyjno-edukacyjne...... 139 7. Zarz ądzanie i monitoring realizacji programu ...... 143 7.1. Zarz ądzanie programem ochrony środowiska ...... 143 7.2. Monitoring jako ści środowiska ...... 144 7.3. Monitoring polityki środowiskowej ...... 145 7.4. Monitoring realizacji zada ń programu...... 145 8. Wytyczne do sporz ądzenia programów gminnych...... 149 9. Streszczenie w j ęzyku niespecjalistycznym...... 153 10. Spis wykorzystanych materiałów ...... 160

5 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

1. WPROWADZENIE

1.1. Podstawa prawna opracowania Organ wykonawczy powiatu w celu realizacji polityki ochrony środowiska, sporz ądza powiatowy program ochrony środowiska, uwzgl ędniaj ąc wymagania o których mowa w art. 14 oraz art. 17 ustawy z dnia 21 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 1232, z pó źn. zm.). W szczególno ści program uwzgl ędnia cele ochrony środowiska zawarte w strategiach, programach i dokumentach programowych, o których mowa w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712, z pó źn. zm.). Powiatowy program ochrony środowiska uchwala Rada Powiatu. Nadrz ędnym celem programu ochrony środowiska jest wynikaj ąca z polityki ochrony środowiska, troska o zapewnienie bezpiecze ństwa ekologicznego środowiska na terenie powiatu (dla mieszka ńców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury społecznej) z zachowaniem zasady zrównowa żonego rozwoju społeczno-gospodarczego. Polityka ochrony środowiska zgodnie z art. 14, ust.1. ustawy Prawo ochrony środowiska, to zespół działa ń maj ących na celu stworzenie warunków niezb ędnych do realizacji ochrony środowiska, zgodnie z zasad ą zrównowa żonego rozwoju. Zadaniem powiatowego programu ochrony środowiska jest wskazanie sposobu realizacji polityki ochrony środowiska na terenie powiatu, poprzez wyznaczenie głównych celów ekologicznych (priorytetów ekologicznych, celów średnioterminowych i zada ń krótkoterminowych, wraz z uzasadnieniem ich wyboru, harmonogramem działa ń ekologicznych oraz wskazaniem środków niezb ędnych do osi ągni ęcia zało żonych celów). Powiatowy program ochrony środowiska jest dokumentem planowania strategicznego, wspomagaj ącym procesy decyzyjne i aktywne zarz ądzanie środowiskiem. Umo żliwia podj ęcie zintegrowanych działa ń na terenie gmin powiatu w celu zapewnienia mieszkańcom bezpiecze ństwa ekologicznego i stałej poprawy warunków życia, chroni ąc przy tym stan zasobów przyrodniczych i kulturowych. Realizacja programu ochrony środowiska, to cały szereg przedsi ęwzięć wymagaj ących wspólnego działania wszystkich instytucji samorz ądowych w powiecie, podmiotów gospodarczych oraz mieszka ńców. Realizacja przez samorz ądy zało żonych celów środowiskowych, jest jednoznacznie zwi ązana z ich kompetencjami stanowi ącymi i wykonawczymi. Rada Powiatu Kazimierskiego uchwalaj ąc program ochrony środowiska przyjmuje do realizacji wytyczone w nim priorytety i cele ekologiczne skoncentrowane na obszarach i w dziedzinach zapewniaj ących maksymalne korzy ści dla środowiska. Rada Powiatu Kazimierskiego w 2004 r. przyj ęła uchwał ą Nr X 073 2003 „Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego”. W dniu 30 czerwca 2008 r. uchwał ą Nr 99/2008 przyj ęto aktualizacj ę Programu ochrony środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2008 – 2011 z perspektyw ą do roku 2015”. W roku 2014 podj ęto działania maj ące na celu opracowanie nowego programu na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy do roku 2022. Program został

6 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 opracowany przez Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą, Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. Program ochrony środowiska dla Powiatu Kazimierskiego został opracowany zgodnie z art. 17 ust.1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska - (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 1232, z pó źn. zm.). Zweryfikowane i przyj ęte w opracowanym programie cele nadrz ędne polityki ochrony środowiska Powiatu Kazimierskiego, s ą zgodne z zało żeniami dotychczasowej Polityki Ekologicznej Pa ństwa (uchwała Sejmu RP z dnia 22 maja 2009 r. w sprawie przyj ęcia dokumentu: „Polityka ekologiczna Pa ństwa w latach 2009 - 2012 z perspektyw ą do roku 2016” ) oraz z aktualnie obowi ązuj ącymi dokumentami strategicznymi pa ństwa, w tym z dokumentem „Strategia Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 r.” , przyj ętym uchwał ą nr 58 Rady Ministrów z dn. 15 kwietnia 2014 r. Program ochrony środowiska dla Powiatu Kazimierskiego jest równie ż zgodny z bezpo średnim dokumentem nadrz ędnym jakim jest „Program Ochrony Środowiska dla Województwa Świ ętokrzyskiego na lata 2007-2015”. Program ochrony środowiska dla Powiatu Kazimierskiego został sporz ądzony przy współpracy i wykorzystaniu informacji udost ępnionych przez Wydział Rolnictwa i Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego w Kazimierzy Wielkiej. Przy opracowaniu dokumentu wykorzystano równie ż informacje przekazane przez urz ędy gmin Powiatu Kazimierskiego, sprawozdania Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Kielcach (WIO Ś), opracowania Wojewódzkiego Urz ędu Statystycznego oraz informacje z pozostałych instytucji i podmiotów realizuj ących na terenie powiatu zadania zwi ązane z ochron ą środowiska.

1.2. Cel opracowania Nadrz ędnym celem opracowania „Programu ochrony środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022” (w skrócie PO Ś) jest dokonanie aktualizacji powiatowej polityki ochrony środowiska poprzez weryfikacj ę i aktualizacj ę celów strategicznych i kierunków działa ń ekologicznych zmierzaj ących do zapewnienia maksymalnej ochrony środowiska jako istotnego elementu rozwoju gospodarczego i społecznego powiatu. W celu opracowania programu, przeprowadzono szczegółow ą analiz ę stanu i tendencji zmian jako ści głównych komponentów środowiska na terenie powiatu. Zgodnie z przyj ętą struktur ą programu, zdefiniowano w nim nadrz ędne cele średnioterminowe do osi ągni ęcia do roku 2022 oraz wynikaj ące z nich kierunki działa ń i zadania krótkoterminowe, przewidziane do realizacji w latach 2015 - 2018. Ochrona środowiska powinna by ć zagadnieniem spójnym z cało ści ą działa ń realizowanych przez powiat. Naczeln ą zasad ą, która powinna by ć przyj ęta w działaniach zmierzaj ących do zdrowego i przyjaznego środowiska jest zasada zrównowa żonego rozwoju. Oznacza to taki rozwój, który zaspokaja potrzeby obecnego pokolenia, nie ograniczaj ąc mo żliwo ści realizacji potrzeb przyszłych pokole ń. Zrównowa żony rozwój oznacza prowadzenie szerokiej działalno ści gospodarczej i

7 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 społecznej przy jednoczesnym ograniczaniu lub eliminowaniu degradacji środowiska naturalnego oraz na podejmowaniu działa ń zmierzaj ących do rewitalizacji zniszczonych elementów środowiska. Nadrz ędnym kryterium rozwi ąza ń o charakterze strategicznym na wszystkich szczeblach zarz ądzania w powiecie, powinna by ć kontynuacja działa ń systemowych zgodnie z zasad ą zrównowa żonego rozwoju. Jest to takie prowadzenie strategii, polityki i działa ń w poszczególnych sektorach gospodarki i życia społecznego, które pozwala zachowa ć zasoby i walory środowiska przyrodniczego w stanie zapewniaj ącym mo żliwo ści ci ągłego korzystania z nich, przy jednoczesnym zachowaniu trwało ści funkcjonowania procesów przyrodniczych oraz naturalnej ró żnorodno ści biologicznej na poziomie ekosystemowym, gatunkowym i genowym. Polityka środowiskowa umo żliwia harmonizacj ę rozwoju społeczno-gospodarczego z ochron ą walorów środowiska i powoduje konieczność integrowania zagadnie ń ochrony środowiska z polityk ą sektorow ą w głównych dziedzinach gospodarki. Długoterminowym celem PO Ś dla Powiatu Kazimierskiego jest d ąż enie do zrównowa żonego rozwoju gospodarczego, gdzie ochrona środowiska stanowi nierozł ączn ą cz ęść procesów rozwojowych i jest rozpatrywana razem z nimi. Sformułowanie podstaw polityki środowiskowej samorz ądu powiatowego wi ąż e si ę decyduj ąco z okre śleniem celu tej polityki, który z jednej strony powinien uwzgl ędnia ć krajowe i wojewódzkie zadania ochrony środowiska, za ś z drugiej strony tworzy ć warunki do realizacji lokalnych celów społeczno-ekonomicznych. Na przyszły stan środowiska przyrodniczego powiatu ma wpływ wiele czynników. S ą to m.in.: tempo wzrostu poziomu życia mieszka ńców, skala aktywno ści przemysłowo-usługowej, kierunki rozwoju rolnictwa i transportu oraz dost ępno ść środków finansowych na inwestycje z zakresu ochrony środowiska. Bior ąc pod uwag ę wyniki przeprowadzonych analiz głównych uwarunkowań i problemów ochrony środowiska, w opracowanym „Programie ochrony środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022” przyj ęto jako główny kierunek działa ń kontynuacj ę dotychczasowej polityki środowiskowej Powiatu Kazimierskiego skupionej wokół podstawowego celu: Kompleksowa poprawa jako ści środowiska Powiatu Kazimierskiego, dla zapewnienia bezpiecze ństwa ekologicznego, sprzyjaj ąca rozwojowi rolnictwa ekologicznego, realizowana z zachowaniem zasad zrównowa żonego rozwoju gospodarczego Cel ten jest zgodny z głównymi celami, priorytetami i zadaniami wynikaj ącymi z aktualnego programu ochrony środowiska dla województwa świ ętokrzyskiego. Cele PO Ś dla Powiatu Kazimierskiego są równie ż zgodne z celami i priorytetami odnosz ącymi si ę do środowiska przyrodniczego, sformułowanymi w „Strategii Rozwoju Województwa Świ ętokrzyskiego do roku 2020”. Ochrona środowiska jest jednym z obowi ązkowych działa ń władz publicznych, które poprzez swoj ą polityk ę powinny dąż yć do zapewnienia bezpiecze ństwa ekologicznego. Do obowi ązków powiatów nale ży, miedzy innymi, wykonywanie zada ń z zakresu ochrony środowiska oraz

8 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 odpowiedzialno ść za jako ść życia mieszka ńców. Członkostwo w Unii Europejskiej narzuca odpowiednie wymogi i konieczno ść osi ągni ęcia standardów UE w zakresie ochrony środowiska. Efektywno ść działa ń w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego zale ży, w znacznej mierze, od polityki i rozwi ąza ń przyj ętych na szczeblu lokalnym a tak że od pozyskania środków finansowych oraz zainteresowania i zrozumienia ze strony mieszka ńców. Podejmowane działania powinny by ć prowadzone zgodnie z opracowanym uprzednio programem działa ń krótko- i średnioterminowych, sporz ądzonym na podstawie przeprowadzonej analizy sytuacji aktualnej i przewidywanych zagro żeń środowiska w powiecie. Program ochrony środowiska jest dokumentem planowania strategicznego, stawiaj ącym cele i kierunki polityki ekologicznej samorz ądu powiatu i okre ślaj ącym wynikaj ące z niej działania. Program powinien by ć wykorzystywany, jako instrument strategicznego zarz ądzania powiatem w zakresie ochrony środowiska. Program ochrony środowiska powinien stanowi ć przesłank ę konstruowania budżetu powiatu i jest podstaw ą do ubiegania si ę o fundusze pomocowe ze źródeł krajowych oraz z funduszy Unii Europejskiej. Realizacja zada ń postawionych w programie ochrony środowiska, słu żą cych do osi ągni ęcia celów ekologicznych dla poszczególnych komponentów środowiska, powinna spowodowa ć popraw ę warunków życia mieszka ńców poprzez zachowanie lub polepszenie walorów środowiska przyrodniczego przy uwzgl ędnieniu mo żliwo ści dalszego rozwoju i utrzymaniu głównego charakteru działalno ści gospodarczej prowadzonej na obszarze powiatu. Poszczególne wytyczne, zawarte w programie ochrony środowiska, powinny by ć respektowane i uwzgl ędniane w programach i planach szczegółowych oraz w działaniach inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska. Program ochrony środowiska słu żyć b ędzie koordynacji działa ń zwi ązanych z ochron ą środowiska w powiecie.

Opracowany „Program ochrony środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022” składa si ę z nast ępuj ących elementów: − charakterystyka ogólna obszaru powiatu, − charakterystyka stanu aktualnego środowiska przyrodniczego na obszarze powiatu w odniesieniu do poszczególnych jego komponentów, − obserwowane oraz przewidywane zagro żenia środowiska przyrodniczego na obszarze powiatu, − priorytetowe cele ekologiczne postawione do osi ągni ęcia dla poszczególnych komponentów środowiska, − wynikaj ące z przyj ętych priorytetów główne kierunki działa ń zmierzaj ących do poprawy w zakresie ochrony środowiska w okresach krótko- i średnioterminowych, − uwarunkowania realizacyjne programu w zakresie koordynacji działa ń, źródeł finansowania oraz w zakresie zarz ądzania środowiskiem, − zasady monitorowania efektów wdra żania programu, − wytyczne do sporz ądzenia gminnych programów ochrony środowiska.

9 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Zgodnie z ustaw ą z dnia 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego pa ństwa (Dz. U. Nr 96, poz. 603 z 1998 r. z pó źn. zm.), powiat stanowi lokaln ą wspólnot ę samorz ądow ą na okre ślonym terytorium i powołany został do samodzielnego wykonywania okre ślonych ustawami szczegółowymi zada ń publicznych, na których realizacj ę wyposa żony został w środki materialne. Wykaz zada ń nale żą cych do powiatu zawiera art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorz ądzie powiatowym (tekst jednolity - Dz.U. 2013, poz. 595, z pó źn. zm.) i nale żą do nich w zakresie zwi ązanym z ochron ą środowiska nast ępuj ące zadania: ─ edukacja publiczna, w tym ekologiczna, ─ promocja i ochrona zdrowia, ─ transport i drogi publiczne, ─ kultura i ochrona dóbr kultury, ─ gospodarka wodna, ─ ochrona środowiska i przyrody, ─ rolnictwo, le śnictwo i rybactwo śródl ądowe, ─ ochrona przeciwpowodziowa.

1.3. Metodyka prac nad programem Obecny Program ochrony środowiska dla Powiatu Kazimierskiego , podobnie jak poprzednia aktualizacja programu na lata 2008-2015, został opracowany zgodnie z zasad ą otwartego planowania , czyli w ścisłej współpracy z przedstawicielami administracji rz ądowej, samorz ądowej, instytucji naukowo-badawczych, organizacji ekologicznych oraz z zakładami przemysłowymi funkcjonuj ącymi na danym terenie i lokaln ą społeczno ści ą. Istotnym aspektem przygotowania programu powiatowego jest ścisła współpraca z przedstawicielami gmin, ze wzgl ędu na konieczno ść wyznaczenia w programie powiatowym wytycznych do sporz ądzenia gminnych programów ochrony środowiska. Dokumentem wyj ściowym było opracowanie: Program ochrony środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2008-2011 z perspektyw ą do roku 2015 . W pracach nad obecn ą edycj ą PO Ś dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018, wykorzystano równie ż wszelkie dokumenty udost ępnione przez powiat i gminy takie jak: aktualne programy ochrony środowiska, sprawozdania z realizacji programów ochrony środowiska, strategie rozwoju powiatu oraz poszczególnych gmin, wyniki monitoringu środowiska, ankiety, sprawozdania środowiskowe i in. Na podstawie dostarczonych informacji oraz w oparciu o opublikowane wyniki bada ń środowiska na terenie powiatu za lata 2013-2014, uaktualniono dane dotycz ące stanu środowiska na terenie powiatu, w rozbiciu na poszczególnych jego komponenty oraz poddano analizie zakres realizowanych zada ń. Kieruj ąc si ę potrzeb ą zapewnienia zgodno ści programu ochrony środowiska z zasadami prowadzenia racjonalnej polityki ekologicznej przyjęto, że PO Ś dla Powiatu Kazimierskiego powinien mie ć czyteln ą struktur ę wynikaj ącą z potrzeb ochrony środowiska okre ślonych w trzech

10 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 podstawowych grupach działa ń ekologicznych. W zwi ązku z powy ższym, główne cele środowiskowe przewidziane do osi ągni ęcia do roku 2022 wraz z wynikaj ącymi z nich kierunkami działa ń i zadaniami szczegółowymi, zostały uj ęte w trzech głównych blokach tematycznych obejmuj ących: − kierunki działa ń realizowanych w sferze systemowej, − działania realizowane w zakresie ochrony zasobów środowiska, − działania dla poprawy jako ści środowiska i zwi ększenia bezpiecze ństwa ekologicznego. Przeprowadzona na potrzeby Programu ochrony środowiska dla Powiatu Kazimierskiego analiza i ocena aktualnego stanu środowiska w powiecie, stanowiła materiał wyj ściowy dla okre ślenia: − celów ekologicznych średnioterminowych niezb ędnych do osi ągni ęcia do roku 2022, − kierunków działa ń i zada ń krótkoterminowych na lata 2015-2018, − harmonogramu realizacji programu w latach 2015-2018 z perspektyw ą na lata 2019-2022, − zasad zarz ądzania programem i jego monitorowania, − aspektów finansowych wdra żania programu, − wytycznych dla konstruowania gminnych programów ochrony środowiska. Ponadto nale ży podkre śli ć, że podstawowymi danymi wyj ściowymi stanowi ącymi baz ę dla okre ślenia celów i kierunków działa ń w niniejszym dokumencie były informacje o zmianach środowiska w ubiegłych latach, szczególnie w okresie 2013 - 2014. W nowo opracowanym PO Ś dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015 -2018 wykorzystano równie ż wiele zapisów z poprzedniego Programu ochrony środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2008 – 2011, które z uwagi na aktualno ść problemów w dziedzinie ochrony środowiska nadal zachowały wa żno ść i istnieje uzasadniona celowo ść kontynuacji wyznaczonych wtedy celów i kierunków działa ń ekologicznych.

1.4. Cele polityki ekologicznej pa ństwa oraz województwa

Opracowany „Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022” zawieraj ący zaktualizowane cele polityki środowiskowej powiatu, jest zgodny z aktualnie obowiązuj ącymi dokumentami strategicznymi pa ństwa, w tym z dokumentem: „Strategia Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 r.”, oraz z zało żeniami dotychczasowej Polityki Ekologicznej Pa ństwa ( uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 maja 2009 r. w sprawie przyj ęcia dokumentu „Polityka ekologiczna Pa ństwa w latach 2009 - 2012 z perspektyw ą do roku 2016” ), oraz pozostaje w zgodno ści z celami okre ślonymi w obowi ązuj ącym „Programie Ochrony Środowiska dla Województwa Świ ętokrzyskiego na lata 2007-2015 z perspektyw ą do roku 2019”. W opracowanym PO Ś uwzgl ędniono równie ż wytyczne zawarte w dokumencie „ Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektyw ą do roku 2030” (w skrócie SPA 2020) przyj ętym przez Rad ę Ministrów w dniu 29.10.2014 r. Głównym celem SPA 2020 jest

11 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 zapewnienie zrównowa żonego rozwoju oraz efektywnego funkcjonowania gospodarki i społecze ństwa w warunkach zmieniaj ącego si ę klimatu. W dokumencie wskazano priorytetowe kierunki działa ń adaptacyjnych, które nale ży podj ąć do 2020 roku w najbardziej wra żliwych na zmiany klimatu obszarach, takich jak: gospodarka wodna, rolnictwo, le śnictwo, ró żnorodno ść biologiczna, zdrowie, energetyka, budownictwo i gospodarka przestrzenna, obszary zurbanizowane, transport, obszary górskie i strefy wybrze ża. W opracowanym PO Ś dla Powiatu Kazimierskiego uwzgl ędniono równie ż dokument UE „Strategia edukacji dla zrównowa żonego rozwoju” przyj ęty na spotkaniu przedstawicieli Ministerstw ds. Środowiska oraz Edukacji w Wilnie, 17-18 marca 2005 r.

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku stanowi, że pa ństwo zapewnia ochron ę środowiska, kieruj ąc si ę zasad ą zrównowa żonego rozwoju. Ochrona środowiska jest obowi ązkiem władz publicznych (m.in. powiatów), które powinny prowadzi ć polityk ę zapewniaj ącą bezpiecze ństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom. Jako podstawowy warunek skutecznej realizacji polityki ochrony środowiska w pa ństwie wymienia si ę respektowanie zasady zrównowa żonego rozwoju w strategiach i politykach w poszczególnych dziedzinach gospodarowania. Realizacja przyj ętej polityki ochrony środowiska opiera si ę na systemie prawa ochrony środowiska oraz programach, strategiach i polityce środowiskowej, okre ślanych na ró żnych szczeblach administracji. Polityka ochrony środowiska okre śla zasady i sposoby ochrony dziedzictwa przyrodniczego oraz racjonalne u żytkowanie zasobów przyrody. Wskazuje na konieczno ść zapewnienia bezpiecze ństwa ekologicznego, poprzez znaczny wzrost lesisto ści, utrzymanie europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000, ochron ę terenów wodno-błotnych, ochron ę bioró żnorodno ści, renaturalizacj ę i udra żnianie rzek, popraw ę stanu czysto ści wód powierzchniowych i podziemnych, popraw ę klimatu akustycznego oraz ochron ę przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych i powa żnymi awariami przemysłowymi, a tak że przeciwdziałanie zmianom klimatu oraz uporz ądkowanie gospodarowania odpadami. Obliguje do zrównowa żonego wykorzystywania surowców, materiałów, wody i energii oraz do coraz wi ększego rozwoju energetyki odnawialnej, nakazuje kształtowanie stosunków wodnych i ochron ę przed powodziami. Głównym celem polityki ochrony środowiska jest zapobieganie negatywnym zmianom w środowisku i ograniczenie ryzyka dla zdrowia ludzi wynikaj ącego z nara żenia na szkodliwe czynniki środowiskowe. Zgodnie z zasadami polityki ochrony środowiska, programy ochrony środowiska powinny by ć ukierunkowane na osi ągni ęcie głównych celów: − usprawnienie działa ń w sferze systemowej w celu zapewnienia realizacji zasady zrównowa żonego rozwoju, − przystosowanie do zmian klimatu, − ochrona ró żnorodno ści biologicznej, − racjonalne u żytkowanie zasobów przyrody, − zrównowa żone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii,

12 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

− poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego. W celu realizacji polityki ochrony środowiska prowadzonej zgodnie z zasadami zrównowa żonego rozwoju, w powiatowych programach ochrony środowiska nale ży uwzgl ędni ć nast ępuj ące grupy zada ń ekologicznych, koniecznych do realizacji w dłu ższych okresach czasu: 1. W zakresie działa ń systemowych : − zapewnienie, aby projekty dokumentów strategicznych podlegały procedurze oceny oddziaływania na środowisko a wyniki oceny były uwzgl ędniane w tych dokumentach, − wspieranie przedsi ębiorstw w zakresie przyst ępowania do systemów zarz ądzania środowiskowego, − doskonalenie struktur zarz ądzania środowiskiem, − podnoszenie świadomo ści ekologicznej mieszka ńców, − udział w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym w zakresie opiniowania ustale ń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (mpzp) oraz uzgadnianie zapisów mpzp w zakresie zada ń rz ądowych i samorz ądowych. 2. W zakresie ochrony zasobów naturalnych : − zachowanie bogatej ró żnorodno ści biologicznej, − racjonalne u żytkowanie i powi ększanie zasobów le śnych, − racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych, − ochrona przed erozj ą oraz stosowanie dobrych praktyk rolniczych i rekultywacja terenów zdegradowanych. 3. W zakresie poprawy jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego : − ochrona wód przed zanieczyszczeniem, − ochrona powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniem, − ochrona środowiska przed hałasem i przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych, − nadzór i poprawa gospodarowania odpadami, − skuteczny nadzór nad instalacjami b ędącymi potencjalnymi źródłami awarii przemysłowych powoduj ących zanieczyszczenie środowiska. Cele oraz zadania z zakresu ochrony środowiska dla Województwa Świ ętokrzyskiego zostały uj ęte w „ Programie Ochrony Środowiska dla Województwa Świ ętokrzyskiego na lata 2007-2015 z perspektyw ą do roku 2019 ”. W dokumencie tym okre ślono długoterminow ą polityk ę ochrony środowiska dla województwa, przedstawiono cele do osi ągni ęcia, okre ślono sposoby zarz ądzania środowiskiem i aspekty finansowe realizacji programu. Realizacja programu ma umo żliwi ć osi ągni ęcie w perspektywie długoterminowej, zrównowa żonego rozwoju całego województwa, gdzie ochrona środowiska stanowi nierozł ączn ą cz ęść procesów rozwojowych i jest rozpatrywana z nimi łącznie. W Programie Ochrony Środowiska dla Województwa Świ ętokrzyskiego okre ślono zakres działa ń, które musz ą by ć wdra żane na poziomie lokalnym. Zgodnie z wojewódzkim programem

13 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 ochrony środowiska do podstawowych zada ń, których wdro żenie wymaga uczestnictwa powiatu nale żą : ─ oszcz ędna gospodarka zasobami naturalnymi takimi jak woda, no śniki energii, wzrost lesisto ści w skali województwa, ─ rozwój obszarów szczególnie chronionych, ─ ekologiczna lokalizacja obiektów zwi ązanych z działalno ści ą przemysłow ą, ─ gospodarka wodno-ściekowa, ─ gospodarka odpadami komunalnymi, ─ zbieranie odpadów niebezpiecznych, ─ rozwój zaplecza turystyczno-rekreacyjnego, ─ usprawnienie ruchu podmiejskiego, ─ optymalizacja transportu publicznego, ─ edukacja ekologiczna. Dokumentem wynikaj ącym z Programu ochrony środowiska jest „Program ochrony powietrza dla województwa świ ętokrzyskiego” przyj ęty uchwał ą Nr XIII/234/2011 Sejmiku Województwa Świ ętokrzyskiego z dnia 14 listopada 2011 roku. Celem dokumentu jest osi ągni ęcie w całej strefie świ ętokrzyskiej do 2023 r. dopuszczalnych poziomów zanieczyszcze ń w powietrzu: pyłu PM10, PM2.5, benzo(a)pirenu oraz ozonu. Jak wynika ze zaktualizowanego w 2011 r. dokumentu, najwa żniejszymi kierunkami działa ń w zakresie ochrony powietrza są: − wprowadzenie ogranicze ń w stosowaniu paliw stałych, − realizacja gminnych programów ograniczania niskiej emisji – eliminacja niskosprawnych urz ądze ń na paliwa stałe, − rozbudowa i modernizacja sieci ciepłowniczych i sieci gazowych zapewniaj ąca podł ączenie nowych u żytkowników, − termomodernizacja budynków oraz wspieranie budownictwa energooszcz ędnego w budownictwie mieszkaniowym oraz w obiektach u żyteczno ści publicznej, − ograniczenie emisji z transportu, − ograniczenie emisji przemysłowej, − edukacja ekologiczna mieszka ńców. Dokumentem odniesienia dla powiatowego programu ochrony środowiska jest „ Program Ochrony Środowiska przed hałasem dla Województwa Świ ętokrzyskiego – Cz ęść II – Drogi Wojewódzkie” opracowany w 2014 r . Konieczno ść sporz ądzania Programu ochrony środowiska przed hałasem wynika z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r., poz. 1232 ze zm.). Wymóg ten został wprowadzony do POŚ przez implementacj ę Dyrektywy Unii Europejskiej 2002/49/WE, która nakłada na państwa członkowskie obowi ązek sporz ądzania planów działa ń dla potrzeb zarz ądzania problemami hałasu i skutkami oddziaływania hałasu.

14 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Dokumentami odniesienia dla programu powiatowego są tak że: „ Program małej retencji dla województwa świ ętokrzyskiego ” opracowany w r. 2006 przez Świ ętokrzyski Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Kielcach oraz „Program budowy przydomowych oczyszczalni ścieków dla województwa świ ętokrzyskiego” opracowany przez Urz ąd Marszałkowski Województwa Świ ętokrzyskiego - aktualizacja 2013 r.

1.5. Ochrona środowiska w dokumentach strategicznych powiatu Przy tworzeniu powiatowej polityki ekologicznej układem odniesienia oprócz polityki ekologicznej pa ństwa i województwa są lokalne dokumenty o charakterze strategicznym wspieraj ące kształtowanie polityki ochrony środowiska w powiecie. Podstawowym dokumentem jest strategia rozwoju powiatu. W dokumencie „Strategia rozwoju Powiatu Kazimierskiego na lata 2008-2013” dokonano podsumowania najważniejszych mocnych i słabych stron powiatu kazimierskiego z których wi ększo ść zwi ązana jest ze środowiskiem naturalnym. Wiele z nich pozostaje w dalszym ci ągu aktualnych. Do najwa żniejszych problemów w dziedzinie ochrony środowiska według Strategii rozwoju Powiatu Kazimierskiego na lata 2008-2013” nale żą : − niewystarczaj ąca edukacja ekologiczna w śród dorosłej cz ęś ci społecze ństwa, − niewystarczaj ąca sie ć kanalizacyjna, − brak kompleksowego programu oczyszczania ścieków i gospodarki odpadami, − konieczno ść rekultywacji składowiska odpadów komunalnych w Sielcu Biskupim, − nieszczelne szamba i gnojowniki o niewła ściwych parametrach technicznych, − brak punktu skupu surowców wtórnych, − brak rozwi ąza ń systemowych, zach ęt i preferencji podatkowych z tytułu ochrony środowiska, − zanieczyszczenia powietrza z lokalnych kotłowni. Z kolei do najwa żniejszych pozytywnych aspektów w dziedzinie ochrony środowiska w opracowanej w 2008 r. strategii zaliczono: − brak uci ąż liwego dla środowiska przemysłu na terenie powiatu, − nieska żone i dobre jako ściowo gleby, − rozpocz ętą edukacj ę ekologiczn ą w szkołach, − istniej ącą w Kazimierzy Wielkiej oczyszczalni ę ścieków o potencjale wystarczaj ącym dla całego powiatu (wymaga ona jednak modernizacji) oraz istniej ące oczyszczalnie w Podolanach i Krzczonowie, − istniej ące możliwo ści rozwoju małej retencji.

15 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

1.6. Kompetencje Powiatu w zakresie ochrony środowiska Uprawnienia i kompetencje jakimi dysponuje Starosta w zakresie ochrony środowiska i dziedzin pokrewnych stanowi ą o mo żliwo ściach bezpo średniego wpływania na sposób i zakres formalny realizacji powiatowej polityki ochrony środowiska. Szczególnie wa żnym elementem polityki ekologicznej realizowanej przez powiat jest edukacja ekologiczna wymagaj ąca współpracy zarówno z władzami województwa, jak i pozarz ądowymi organizacjami ekologicznymi. Do podstawowych kompetencji powiatu w zakresie ochrony środowiska za pomoc ą których mo że prowadzi ć działania na rzecz ochrony środowiska zgodnie z Regulaminem organizacyjnym Starostwa Powiatowego w Kazimierzy Wielkiej (Uchwała nr XXII/160/2013 z dnia 2 wrze śnia 2013) nale ży: − wykonywanie zada ń okre ślonych w ustawie o prawie wodnym, − wykonywanie zada ń okre ślonych w ustawie o rybactwie śródl ądowym, − wykonywanie zada ń okre ślonych w ustawie o ochronie gruntów rolnych i le śnych, − wykonywanie zada ń okre ślonych w ustawie prawo geologiczne i górnicze, − wykonywanie zada ń okre ślonych w ustawie o ochronie przyrody, − wykonywanie zada ń okre ślonych w ustawie o odpadach, − wykonywanie zada ń okre ślonych w ustawie prawo ochrony środowiska, − wykonywanie zada ń określonych w ustawie o lasach, − wykonywanie zada ń okre ślonych w ustawie prawo łowieckie. Szczegółowe kompetencje Powiatu w zakresie ochrony środowiska do których nale żą uprawnienia i zadania wynikaj ące z powy ższych aktów prawnych są nast ępuj ące: 1. Do zada ń Powiatu w zakresie ustawy Prawo ochrony środowiska nale ży w szczególno ści: 1) sporz ądzanie i uaktualnianie programu ochrony środowiska; 2) opiniowanie projektów gminnych programów ochrony środowiska; 3) wydawanie decyzji nakazuj ących ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko; 4) wydawanie decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu; 5) wydawanie pozwole ń na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii (wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, wytwarzanie odpadów, pozwolenia zintegrowane ); 6) nakładanie na prowadz ącego instalacj ę obowi ązku sporz ądzenia przegl ądu ekologicznego; 7) przyjmowanie zgłosze ń instalacji, z których emisja nie wymaga pozwolenia, mog ących negatywnie oddziaływa ć na środowisko; 8) ustalanie wymaga ń w drodze decyzji, dotycz ących eksploatacji instalacji, z której emisja nie wymaga pozwolenia, o ile jest to uzasadnione konieczno ści ą ochrony środowiska;

16 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

9) ustanawianie obszarów ograniczonego u żytkowania dla zakładów lub innych obiektów, nie wymienionych w art. 135 ust. 2 PO Ś, w drodze uchwały Rady Powiatu; 10) prowadzenie obserwacji terenów zagro żonych ruchami masowymi ziemi oraz terenów, na których wyst ępuj ą te ruchy, tak że rejestru zawieraj ącego informacje o tych terenach; 11) finansowanie ochrony środowiska i gospodarki wodnej w zakresie okre ślonym w art. 400a ust. 1 pkt 2, 5, 8, 9, 15, 16, 18, 21-25, 29, 31, 32 i 38-42 ustawy PO Ś. 2. Do zada ń Powiatu w zakresie ustawy Prawo wodne nale ży w szczególno ści: 1) wydawanie pozwole ń wodnoprawnych; 2) dokonywanie przegl ądu raz na 4 lata ustale ń pozwole ń wodnoprawnych na pobór wody lub wprowadzenie ścieków do wód, do ziemi lub urz ądze ń kanalizacyjnych, a tak że realizacji tych pozwole ń; 3) dokonywanie zmiany pozwolenia wodnoprawnego, je żeli zostały naruszone interesy osób trzecich, dokonano zmian sposobu u żytkowania wód w regionie wodnym lub dokonano zmian uprawnie ń innego zakładu; 4) stwierdzanie wyga śni ęcia, cofni ęcia, ograniczenia pozwolenia wodnoprawnego oraz przeniesienie prawa własno ści urz ądzenia wodnego; 5) ustanawianie bezpo średnich stref ochronnych uj ęć wody; 6) nadzór nad działalno ści ą spółek wodnych; 7) wydawanie decyzji w sprawie ustalenia linii brzegu; 8) wydawanie decyzji w sprawie przej ścia gruntów pokrytych powierzchniowymi wodami płyn ącymi do zasobu nieruchomo ści Skarbu Pa ństwa, oraz ich wykre ślenia z zasobu; 9) wydawanie decyzji w sprawie przej ścia w trwały zarz ąd odpowiednio – urz ędów morskich, regionalnych zarz ądów gospodarki wodnej, parków narodowych, wód oraz gruntów pokrytych tymi wodami stanowi ącymi własno ść Skarbu Pa ństwa; 10) ustalanie szczegółowych zakresów prac i terminów w zwi ązku z utrzymaniem urz ądze ń melioracji wodnych; 11) wydawanie decyzji nakazuj ących usuni ęcie drzew lub krzewów z wałów przeciwpowodziowych oraz terenów w odległo ści mniejszej ni ż 3 m od stopy wału po stronie odpowietrznej. 3. Do zada ń Powiatu w zakresie ustawy o rybactwie śródl ądowym nale ży w szczególno ści: 1) wydawanie kart w ędkarskich i kart łowiectwa podwodnego; 2) prowadzenie rejestru sprz ętu pływaj ącego, słu żą cego do amatorskiego połowu ryb; 4. Do zada ń Powiatu w zakresie ustawy Prawo geologiczne i górnicze należy w szczególno ści: 1) udzielanie, zmienianie, odmawianie udzielenia, cofni ęcie, przeniesienie, ograniczenie zakresu, wygaszanie koncesji w drodze decyzji na wydobywanie kopalin ze złó ż nieobj ętych własno ści ą górnicz ą na obszarze do 2 ha, w celu wydobycia metod ą odkrywkow ą w ilo ści do 20.000 m 3 w roku kalendarzowym i bez u życia środków strzałowych;

17 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

2) zatwierdzanie projektów robót geologicznych; 3) zatwierdzanie dokumentacji geologicznych oraz dodatków do dokumentacji geologicznych; 4) gromadzenie informacji geologicznej w celu wykonania zada ń okre ślonych w ustawie; 5) wydawanie: decyzji okre ślaj ącej wysoko ść nale żnej opłaty eksploatacyjnej w razie niedopełnienia przez przedsi ębiorc ę obowi ązku wniesienia opłaty lub wniesienia opłaty w wysoko ści innej ni ż nale żna; decyzji ustalaj ącej opłat ę dodatkow ą za działalno ść wykonywan ą z ra żą cym naruszeniem warunków okre ślonych w koncesji lub zatwierdzonym projekcie robót geologicznych; decyzji naliczaj ącej opłat ę podwy ższon ą za działalno ść wykonywan ą bez wymaganej koncesji albo bez zatwierdzonego projektu robót geologicznych; 6) kontrola i nadzór nad działalno ści ą regulowan ą ustaw ą prawo geologiczne i górnicze; 7) przyjmowanie zawiadomie ń od osób fizycznych o zamiarze podj ęcia wydobywania piasków i żwirów, na własne potrzeby w ilo ści do 10 m 3 w roku kalendarzowym, z nieruchomo ści stanowi ącej przedmiot jej prawa własno ści; 8) przyjmowanie zgłosze ń projektów robót geologicznych wykonywanych w celu wykorzystania ciepła ziemi, lub wydawanie decyzji zgłaszaj ącej sprzeciw rozpocz ęcia tych robót geologicznych; 5. Do zada ń Powiatu w zakresie ustawy o ochronie gruntów rolnych i le śnych nale ży w szczególno ści: 1) nakazywanie wła ścicielowi gruntu zalesiania, zadrzewiania, zakrzewiania lub zało żenia trwałych u żytków zielonych ze wzgl ędu na ochron ę gleb przed erozj ą i ruchami masowymi ziemi; 2) ustalanie kierunku i terminu rekultywacji; 3) uznawanie rekultywacji za zako ńczon ą; 4) prowadzenie sprawozdawczo ści z zakresu wielko ści obszarów i poło żenia gruntów zdewastowanych i zdegradowanych, podlegaj ących rekultywacji i zagospodarowaniu, wyników rekultywacji i zagospodarowania gruntów, istniej ących zasobów i eksploatacji złó ż torfów. 6. Do zada ń Powiatu w zakresie ustawy o ochronie zwierz ąt nale ży: 1) opiniowanie wydawanych zezwole ń na pozyskiwanie zwierz ąt wolno żyj ących w celu preparowania ich zwłok; 7. Do zada ń Powiatu w zakresie ustawy o ochronie przyrody należy w szczególno ści: 1) wydawanie zezwole ń na usuwanie drzew i krzewów z terenu nieruchomo ści b ędących własno ści ą gmin z terenu powiatu kazimierskiego; 2) naliczanie i pobieranie opłaty za usuni ęcie drzew lub krzewów, odraczanie w okre ślonych przypadkach, na okres 3 lat od dnia wydania zezwolenia, terminu uiszczenia opłaty za usunięcie drzew lub krzewów, oraz w okre ślonych przypadkach umarzanie nale żno ści z tytułu ustalonej opłaty za usuni ęcie drzew lub krzewów;

18 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

3) wymierzanie administracyjnej kary pieni ęż nej za m.in. zniszczenie terenów zieleni albo drzew lub krzewów spowodowane niewła ściwym wykonywaniem robót ziemnych lub wykorzystaniem sprz ętu mechanicznego albo urz ądze ń technicznych oraz zastosowaniem środków chemicznych w sposób szkodliwy dla ro ślinno ści, usuwanie drzew lub krzewów bez wymaganego zezwolenia, zniszczenia drzew, krzewów lub terenów zieleni spowodowane niewła ściwym wykonaniem zabiegów piel ęgnacyjnych; 4) prowadzenie rejestru zwierz ąt gatunków wymienionych w zał ącznikach A i B rozporz ądzenia Rady (WE) nr 338/97 z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi, zaliczonych do płazów, gadów, ptaków lub ssaków, wydawanie za świadcze ń o wpisie ich do rejestru oraz wykre ślenia z rejestru; 8. Do zada ń Powiatu w zakresie ustawy o odpadach nale ży w szczególno ści: 1) wydawanie zezwole ń na transport odpadów lub przyjmowanie zgłosze ń do prowadzonego rejestru od posiadaczy odpadów zwolnionych z obowi ązku uzyskania zezwolenia na prowadzenie transportu odpadów; 2) wydawanie zezwole ń na zbieranie i zezwole ń na przetwarzanie (odzysk, unieszkodliwianie) odpadów; 3) wzywanie do niezwłocznego zaniechania narusze ń przepisów ustawy w zakresie działalno ści obj ętej zezwoleniem lub działa ń niezgodnych z wydanym zezwoleniem; 4) przekazywanie do urz ędu marszałkowskiego kopii ostatecznych decyzji wydawanych w zakresie gospodarki odpadami i innych decyzji wydawanych na podstawie ustawy o odpadach – w celu umieszczenia ich w BDO; 9. Do zada ń Powiatu w zakresie ustawy o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji nale ży w szczególno ści: 1) wydawanie zezwole ń na prowadzenie działalno ści w zakresie zbierania odpadów przedsi ębiorcy prowadz ącemu punkt zbierania pojazdów; 10. Do zada ń Powiatu w zakresie ustawy o lasach nale ży w szczególno ści: 1) nadzór nad gospodark ą le śną w lasach niestanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa; 2) nadzór nad przebiegiem prac zwi ązanych ze sporz ądzeniem uproszczonych planów urz ądzania lasu dla lasów niestanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa oraz inwentaryzacj ą stanu lasu dla lasów nale żą cych do osób fizycznych i wspólnot gruntowych; 3) wydawanie decyzji zatwierdzaj ących uproszczone plany urz ądzania lasów niestanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa; 4) wydawanie decyzji zmieniaj ących las na u żytek rolny; 5) wydawanie decyzji w sprawie przyznania środków na pokrycie kosztów całkowitego lub cz ęś ciowego zalesienia gruntów; 11. Do zada ń Powiatu w zakresie ustawy Prawo łowieckie nale ży w szczególno ści:

19 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

1) wydawanie zezwole ń na odst ąpienie od zakazu chwytania i przetrzymywania zwierzyny łownej; 2) wydawanie zezwole ń na posiadanie i hodowanie lub utrzymywanie chartów rasowych lub ich miesza ńców; 3) wydzier żawianie obwodów łowieckich polnych na wniosek Polskiego Zwi ązku Łowieckiego, uwzgl ędnianie w wysoko ści czynszu za dzier żaw ę obwodu łowieckiego udziału w kosztach ochrony lasu przed zwierzyn ą oraz rozliczanie otrzymanego czynszu dzierżawnego miedzy nadle śnictwami i gminami; 4) wydawanie decyzji na odłów lub odstrzał redukcyjny zwierzyny w przypadku zagro żenia prawidłowego funkcjonowania obiektów produkcyjnych i u żyteczno ści publicznej przez zwierzyn ę; 12. Do zada ń Powiatu w zakresie ustawy o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko nale ży w szczególno ści: 1) prowadzenie wykazu danych o dokumentach zawieraj ących informacje o jego ochronie oraz zamieszczanie go na stronie internetowej – publicznie dost ępny wykaz danych; 2) udost ępnianie informacji o środowisku i jego ochronie; 13. Do zada ń Powiatu w zakresie ustawy o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych nale ży w szczególno ści: 1) wydawanie zezwole ń na emisj ę gazów cieplarnianych z instalacji obj ętych systemem handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych i określaj ących obowi ązki prowadz ących instalacje w zakresie monitorowania; 2) stwierdzanie wyga śni ęcia zezwolenia, w cz ęś ci dotycz ącej liczby przyznanych uprawnie ń do emisji, je żeli na skutek wyczerpania krajowej rezerwy uprawnienia do emisji nie zostały wydane na rachunek instalacji do dnia 30 kwietnia pierwszego roku kolejnego okresu rozliczeniowego; 3) stwierdzanie wyga śni ęcia zezwolenia, w przypadku gdy instalacja obj ęta systemem przestała spełnia ć przesłanki obj ęcia systemem lub gdy wielko ść emisji okre ślona w raporcie w poprzednim roku okresu rozliczeniowego wyniosła zero; 4) wydawanie zezwole ń na wniosek podmiotów podejmuj ących realizacj ę instalacji spalania paliw, z wyj ątkiem instalacji spalania odpadów niebezpiecznych lub komunalnych o nominalnej mocy cieplnej powy żej 20 MW, która b ędzie wytwarzała energi ę elektryczn ą przeznaczon ą do sprzeda ży osobom trzecim i w której będzie prowadzony rodzaj działalno ści okre ślony w poz. 2-29 w cz ęś ci B zał ącznika do ustawy; 14. Do zada ń Powiatu w zakresie ustawy o systemie zarz ądzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji nale ży w szczególno ści:

20 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

1) przekazywanie do krajowej bazy o emisjach gazów cieplarnianych i innych substancji, informacji o wielko ściach emisji unikni ętej lub emisji zredukowanej i terminach osi ągni ęcia tych redukcji oraz informacje o wielko ściach emisji i całkowitych kosztach inwestycji, w tym wysoko ści wsparcia ze środków publicznych, je żeli przedsi ęwzi ęcia s ą realizowane przy wsparciu ze środków publicznych; 15. Do zada ń Powiatu w zakresie ustawy o transporcie kolejowym nale ży w szczególno ści: 1) wydawanie decyzji o usuni ęciu drzew lub krzewów utrudniaj ących widoczność sygnałów i poci ągów lub eksploatacj ę urz ądze ń kolejowych albo powoduj ących zaspy śnie żne. 16. Do zada ń Powiatu w zakresie ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska nale ży w szczególno ści: 1) przedkładanie Zarz ądowi Powiatu informacji wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o wynikach kontroli obiektów o podstawowym znaczeniu dla danego terenu; 17. Do zada ń Powiatu w zakresie ustawy o swobodzie działalno ści gospodarczej nale ży w szczególno ści: 1) przekazywanie do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalno ści Gospodarczej informacji dotycz ących wydanych koncesji i zezwole ń działalno ści regulowanej.

21 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU KAZIMIERSKIEGO

2.1. Poło żenie administracyjne i geograficzne Powiat kazimierski został utworzony w wyniku reformy administracyjnej Polski dn. 1 stycznia 1999 roku. Powiat kazimierski poło żony jest w południowej cz ęś ci województwa świ ętokrzyskiego. Zajmuje obszar o powierzchni 422 km 2. Jest dwunastym pod wzgl ędem powierzchni powiatem województwa. W skład powiatu wchodzi 5 gmin w tym 2 miejsko-wiejskie: Kazimierza Wielka i oraz 3 wiejskie: , Czarnocin, Opatowiec. Najwi ększ ą gmin ą pod wzgl ędem powierzchni i liczby ludno ści jest Kazimierza Wielka (140,6 km 2 i 16326 mieszka ńców), najmniejsz ą gmin ą pod wzgl ędem powierzchni s ą Bejsce (57 km 2), a pod wzgl ędem ludno ści Opatowiec (3568 mieszka ńców). Stolic ą powiatu i siedzib ą Starostwa Powiatowego jest miasto Kazimierza Wielka zamieszkała przez 5770 mieszka ńców. Powiat Kazimierski poło żony jest na Płaskowy żu Proszowickim b ędącym cz ęś ci ą Niecki Nidzia ńskiej, poło żonej na Wy żynie Małopolskiej, którego wzgórza zbudowane s ą głównie ze skał lessowych. Przez centraln ą cz ęść powiatu, z zachodu na wschód przepływa rzeka Nidzica, lewobrze żny dopływ Wisły. Powiat kazimierski graniczy z czterema powiatami województwa małopolskiego: od zachodu z powiatem miechowskim, od południowego-zachodu i od południa z powiatem proszowickim, a od południowego wschodu z powiatami tarnowskim i d ąbrowskim. Od strony północnej powiat kazimierski graniczy z dwoma powiatami województwa świ ętokrzyskiego: buskim i pi ńczowskim. Obszar powiatu wchodzi w skład makroregionu geograficznego Niecki Nidzia ńskiej stanowi ącej rozległe obni żenia pomi ędzy Wy żyn ą Krakowsko – Cz ęstochowsk ą, a Wy żyn ą Kielecko – Sandomiersk ą. Cz ęść południowo-wschodnia powiatu zaliczana jest do regionu Niziny Nadwi śla ńskiej. W skład makroregionu Niecki Nidzia ńskiej na terenie powiatu wchodz ą nast ępuj ące jednostki geomorfologiczne: Płaskowy ż Proszowicki, Garb Wodzisławski i Dolina Nidy.

Rys. 1. Granice gmin powiatu kazimierskiego ( źródło - www.kazimierzaw.pl)

22 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

2.2. Sytuacja demograficzna Powiat kazimierski zamieszkuje 34 820 osób, co stanowi ok. 2,8 % ludno ści województwa (stan na 31.12.2014r.). W gminie Kazimierza Wielka zamieszkuje ok. 47% mieszka ńców powiatu (rys. 3.). Średnia g ęsto ść zaludnienia powiatu wynosi ok. 85 osób/km 2. Od wielu lat notuje si ę w powiecie ujemny przyrost naturalny. Poziom bezrobocia w powiecie wynosił na koniec roku 2014 12,7% ( źródło - Powiatowy Urz ąd Pracy w Kazimierzy Wielkiej). W I połowie 2014 roku zarejestrowanych w systemie REGON było 1821 podmiotów gospodarczych. W porównaniu z danymi całego województwa liczba jednostek zarejestrowanych w systemie REGON jest zdecydowanie ni ższa od średniej wojewódzkiej.

Tabela 1. Ludno ść powiatu kazimierskiego (stan na 31.12.2014 r.)

Liczba ludno ści Powierzchnia Wyszczególnienie 2 Ludno ść Ludno ść km ogółem miejska Miasto i gmina 140,6 16326 5770 Kazimierza Wielka Miasto i gmina 85,94 6727 1330 Skalbmierz Bejsce 57,0 4126 - Czarnocin 70,32 4073 - Opatowiec 68,41 3568 - Powiat ogółem 422,27 34 820 7100 Źródło: Ankiety z gmin, 2015 r.

16%

Kazimierza Wielka 34% Skalbmierz

17% Bejsce

Czarnocin

Opatowiec 13% 20%

Rys.2. Udziały gmin w całkowitej powierzchni powiatu kazimierskiego ( Źródło: - Ankiety z gmin, 2015 r.- stan na 31.12.2014)

23 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

10%

Kazimierza Wielka 12% Skalbmierz 47% Bejsce 12% Czarnocin

Opatowiec 19%

Rys.3. Ludno ść powiatu kazimierskiego w podziale na poszczególne gminy (Źródło: - Ankiety z gmin, 2015 r.- stan na 31.12.2014)

2.3. Warunki hydrologiczne Powiat kazimierski poło żony jest w dorzeczu górnej Wisły na jej lewym brzegu, w obr ębie zlewni rzek: Nidzicy, Nidy i Szreniawy (www.krakow.rzgw.gov.pl). Nidzica płyn ąca centralnie przez powiat kazimierzowski jest jednocze śnie jego najwi ększ ą rzek ą. Rzeka ta jest lewobrze żnym dopływem Wisły. Tworzy zlewni ę II rz ędu, której całkowita powierzchnia wynosi 708,4 km 2. Najwi ększym prawostronnym dopływem Nidzicy s ą rzeki: Kalinka, Małoszówka i Jawornik. Do najwa żniejszych lewobrze żnych dopływów tej rzeki nale ży ciek od Boczkowic i Sancygniówka. Średnie obj ęto ści odpływu rocznego mierzone w przekrojach w Skalbmierzu i Dobiesławicach wynosz ą odpowiednio 53 i 64,8 mln m 3/rok. Na tle zlewni II rz ędu województwa świ ętokrzyskiego zasoby zlewni Nidzicy kształtuj ą si ę na niskim poziomie. Wisła na terenie powiatu kazimierskiego stanowi jedynie niewielki odcinek południowo- wschodniej granicy powiatu. Zlewnia Nidy na terenie powiatu kazimierskiego obejmuje swoim zasi ęgiem jedynie północno-wschodni ą cz ęść powiatu w granicach gminy Czarnocin oraz Opatowiec. Pozostały obszar powiatu odwadniaj ą rzeki: Jawornik, Mły ńska, Mierzwa, Szreniawa wraz ze swoimi dopływami oraz szereg bezimiennych cieków. Nidzica i jej dopływy stanowi ą główn ą zlewni ę odwadniaj ącą powiat kazimierski. Na skrajnie małe zasoby wód powierzchniowych wskazuj ą odpływy roczne ze zlewni Nidzicy, której podło że sprzyja intensywnej infiltracji, a warunki klimatyczne sprzyjaj ą wysokiemu parowaniu. Uboga w wod ę zlewnia Nidzicy (aż po profil w Dobiesławicach), w której średnie odpływy jednostkowe nie przekraczaj ą 4,5 dm 3/s*km 2, s ą charakterystyczne dla ni żu środkowopolskiego. Nale ży podkre śli ć, i ż powiat kazimierski nale ży do obszarów deficytowych w wod ę. Szczególnie odczuwalne s ą niedobory opadów atmosferycznych w okresie wegetacji.

24 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Sie ć rzeczn ą uzupełniaj ą zbiorniki wodne, stawy rybne, cieki, kanały i rowy. W ramach du żej retencji (zbiorniki powyżej 5 mln. m 3) powiat kazimierski nie posiada żadnego zbiornika. Pozostałe zbiorniki wodne zaliczane s ą do tzw. małej retencji wód (w tym zbiorniki retencyjne i p-po ż.), które zestawiono w tabeli 2.

Tabela 2. Zbiorniki wodne (małej retencji, rybne, rekreacyjne) – stan na 31.12.2014 r.

Powierzchnia Obj ęto ść L.p. Gmina Nazwa zbiornika zalewu – max zbiornika -max Funkcja (ha) ( mln m3) Kazimierza Wielgus 0,10 b.d retencyjna Wielka Boronice 0,08 b.d retencyjna Lekszyce 0,05 b.d retencyjna Donosy 1,00 b.d retencyjna 1. Zi ęblice 0,40 b.d retencyjna Odonów 0,20 b.d p. po ż. Zagórzyce 0,60 b.d. retencyjna Kazimierza Wielka 5,90 b.d. retencyjna Zb. na rz. Małoszówka 20,93 0,40 retencyjna, p. pow. Opatowiec: Krzczonów bez nazwy 1,0 b.d. retencyjna 2. Kocina bez nazwy 1,0 b.d. retencyjna Chrustowice Dzi ęcioł 4,5 b.d. staw hodowlany Rzemienowice 2 stawy 7,2 ł ącznie 0,09 staw hodowlany Skalbmierz Skalbmierz – na rzece zbiornik retencyjny 3. 8,38 0,12 Szarbiówka Bejsce: Bejsce staw bez nazwy 4. Dobiesławice staw bez nazwy 4,35 ł ącznie 0,09 stawy staw bez nazwy Uściszowice staw bez nazwy Razem zbiorniki wodne 55,69 b.d. źródło: Program małej retencji województwa świ ętokrzyskiego 2006, uaktualnione informacje z gmin 2015 r.

Zbiorniki retencyjne s ą niezb ędne do utrzymania stałego poziomu wód gruntowych, stanowi ą równie ż źródło zasilania wód podziemnych. Łagodz ą skutki ekstremalnych zjawisk takich jak susza czy powód ź, s ą równie ż wykorzystywane do celów rekreacyjnych, podnosz ą atrakcyjno ść turystyczn ą i inwestycyjn ą wielu miejscowo ści i gmin. Niedostateczna retencja zbiornikowa nie pozwala na znacz ące wyrównanie odpływów, jest tak że zbyt mała dla istotnego ograniczenia zagro żenia powodziowego powiatu. Średnia roczna suma opadów atmosferycznych za okres od 1961 do 1991 w powiecie kazimierskim wynosiła ok. 575 mm. Najwy ższe opady notowane s ą w czerwcu i lipcu. Z bilansu parowania i niedoboru opadów obliczonego w okresie wegetacyjnym wynika, że powiat kazimierski znajduje si ę w rejonie najwy ższych niedoborów opadów atmosferycznych województwa świ ętokrzyskiego. Niedobory opadów wynosz ą tu około 350 mm (Program małej retencji…, 2006).

25 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Wody powierzchniowe na obszarze powiatu mog ą zosta ć wykorzystane do celów energetycznych (monta ż małych elektrowni wodnych). Aktualnie małe elektrownie wodne znajduj ą si ę m.in. w miejscowo ściach: Skalbmierz, Kazimierza Wielka, .

2.4. Warunki geologiczne i hydrogeologiczne Obszar powiatu kazimierskiego znajduje si ę w wi ększo ści w obr ębie Zapadliska Przedkarpackiego. Zapadlisko wypełnione jest osadami trzeciorz ędowymi o du żej zmienno ści facjalnej. Osady te zalegaj ą na zerodowanej powierzchni utworów prekambryjskich, paleozoicznych i mezozoicznych. W ko ńcowym, trzeciorz ędowym etapie sedymentacji osadziły si ę tu utwory sarmatu ilastego, wykształcone w postaci iłów i mułowców - iły krakowieckie. Wykazuj ą one du żą mi ąż szo ść , wzrastaj ącą w kierunku południowym, osi ągaj ąc w s ąsiedztwie Wisły ponad 300 metrów. Seria iłów krakowieckich jest praktycznie nieprzepuszczalna dla przepływu wód podziemnych oraz dla infiltracji wód opadowych i obejmuje swoim zasi ęgiem niemal cały obszar zapadliska w granicach województwa świ ętokrzyskiego. Na terenie powiatu kazimierskiego zapadlisko przedkarpackie przykryte jest lokalnie osadami czwartorz ędowymi. S ą to utwory piaszczyste i żwirowo-piaszczyste pochodzenia wodnolodowcowego i lodowcowego oraz rzecznego, rzadziej eolicznego. Utwory te w wi ększo ści wyst ępuj ą w strefach dolinnych rzek, a ich mi ąż szo ść rzadko przekracza 15 m, maksymalnie 30–40 m. Zwierciadło wód podziemnych w tych utworach jest swobodne lub utrzymuje si ę pod niewielkim napi ęciem. Warunki hydrogeologiczne powiatu kazimierskiego nie s ą zbyt zró żnicowane. Teren powiatu poło żony jest generalnie na obszarze mało zasobnym w wody podziemne. Tylko niewielki fragment powiatu znajduj ący si ę cz ęś ciowo w gminie Czarnocin oraz w północno-zachodniej cz ęś ci gminy Skalbmierz, poło żony jest na obszarze Głównego Zbiornika Wody Podziemnej -GZWP nr 409 Niecka Miechowska (SE). Zbiornik ten posiada ł ączn ą powierzchni ę ok. 2 580 km 2, natomiast powierzchnia jego obszaru ochronnego wynosi ok. 2 400 km2. GZWP Niecka Miechowska (SE) jest uznawany za zbiornik o zmiennej wydajno ści i posiadaj ący wod ę stosunkowo dobrej jako ści. W zwi ązku z budow ą geologiczn ą na obszarze powiatu kazimierskiego wyst ępuj ą kredowe, trzeciorz ędowe i czwartorz ędowe pi ętra wodonośne. Kredowe pi ętro wodono śne wyst ępuje w północnej i zachodniej cz ęś ci powiatu (w granicach zasi ęgu GZWP 409). Pod wzgl ędem zasobno ści w wod ę obszary kredowe s ą zró żnicowane, z przewag ą słabowodono śnych. Gł ębsze otwory wiertnicze wykazały znaczn ą mineralizacj ę wody, szczególnie w okolicy Działoszyc (powiat pi ńczowski), Bejsc i Senisławic. Utwory trzeciorz ędowego pi ętra wodono śnego s ą na ogół bardzo słabo wodono śne. Jedynie wkładki piaskowców i margli wykazuj ą wi ększ ą wodono śno ść o charakterze lokalnym. Wyjątek stanowi rejon Rosiejowa, gdzie trzeciorz ęd wykształcony jest w postaci anhydrytów łupkowych. Czwartorz ędowe pi ętro wodono śne wyst ępuje przewa żnie pod zwart ą pokryw ą lessow ą, na niewielkich gł ęboko ściach, w utworach piaszczystych lub żwirowo-piaszczystych. Wody

26 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 zbiorników czwartorz ędowych wykazuj ą podwy ższon ą zawarto ść żelaza i manganu. Równie ż pod wzgl ędem bakteriologicznym wody te s ą najbardziej zanieczyszczone. Najwi ększ ą osobliwo ści ą powiatu s ą odkryte w latach 60–tych ubiegłego stulecia źródła geotermalne w rejonie Odonowa koło Kazimierzy Wielkiej. Aktualnie nie są jeszcze eksploatowane. Obecnie trwaj ą prace wiertnicze których wyniki mog ą pozwoli ć w najbli ższej przyszło ści na wykorzystanie tych wód do celów grzewczych i balneologicznych.

2.5. Środowisko przyrodnicze powiatu Na terenie powiatu kazimierskiego wyst ępuj ą obszary, które ze wzgl ędu na wysokie walory przyrodniczo-krajobrazowe zostały obj ęte prawn ą ochron ą przyrody. Ogółem ok. 18,3 % powierzchni powiatu obj ęto ró żnymi formami ochrony przyrody i krajobrazu. W śród nich wyst ępuje fragment Nadnidzia ńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu poło żonego na północnych obrze żach powiatu (), fragment otuliny Kozubowskiego Parku Krajobrazowego poło żony we wschodniej cz ęś ci powiatu (gmina Czarnocin), fragment Nadnidzia ńskiego Parku Krajobrazowego oraz fragment Koszycko-Opatowieckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (gmina Opatowiec). Na terenie powiatu znajduj ą si ę we fragmentach obszary obj ęte ochron ą w ramach sieci ekologicznej Natura 2000. S ą to: obszar PLB260001 Dolina Nidy, obszar PLH260003 Ostoja Nidzia ńska oraz obszar PLH260029 Ostoja Kozubowska.

Lesisto ść na terenie powiatu jest bardzo niska (ok. 2,8%). Kompleksy le śne s ą niewielkie i rozproszone. Podło że lessowe, działalno ść rolnicza oraz zmieniaj ące si ę w przeszło ści warunki klimatyczne nie sprzyjały powstawaniu lasów. Wśród potencjalnej ro ślinno ści naturalnej nale ży wymieni ć subkontynentalne gr ądy lipowo-dębowo-grabowe. W wilgotnych dnach dolin wyst ępuj ą łęgi wierzbowo-topolowe. Miejscami na piaskach rosn ą niewielkie fragmenty borów sosnowych. W miejscach nieprzydatnych dla rolnictwa takich jak: ściany w ąwozów lessowych, stromizny zboczy, bardzo płytkie gleby, zachowały si ę zbiorowiska murawowe i krzewiaste, najcz ęś ciej bardzo zniekształcone. Charakterystyczne dla tego obszaru s ą ciepłolubne zbiorowiska kserotermiczne pochodzenia południowoeuropejskiego z szeregiem rzadkich i chronionych gatunków ro ślin. Są w śród nich rzadkie i prawnie chronione: miłek wiosenny, zawilec wielokwiatowy, dziewi ęć sił bezłodygowy, przebi śnieg, sasanka i wiele innych. Zbiorowiska te najcz ęś ciej wyst ępuj ą na suchych, słonecznych zboczach wzgórz, dolin rzecznych i w ąwozów, zwłaszcza o ekspozycji południowej, rzadziej wschodniej lub zachodniej.

2.6. U żytkowanie terenu i charakterystyka gleb Powiat kazimierski charakteryzuje si ę niewielk ą zmienno ści ą obszarow ą jako ści gleb. Cały teren powiatu pokrywaj ą lessy oraz wychodz ące spod nich na zboczach wzgórz wapienie i opoki. Na podło żach lessowych wykształciły si ę żyzne czarnoziemy i urodzajne gleby brunatne. Od dawna urodzajne gleby na tych terenach zostały pozbawione pokrywy le śnej. Gleby wapienne na zboczach

27 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 wzgórz są przewa żnie płytkie, miejscami skaliste, zasobne w w ęglan wapnia (CaCO 3) i dzi ęki temu ciepłe i niezakwaszone. Na terenach tych panuj ą specyficzne warunki mikroklimatyczne: wysokie temperatury powietrza i gleby oraz trudno ści w zaopatrywaniu si ę ro ślin w wod ę (zwłaszcza w porze suszy letniej). Sprzyja to wyst ępowaniu w tych rejonach gatunków ro ślin o du żych wymaganiach termicznych i odpornych na deficyty wodne. Grunty orne wyst ępuj ące w powiecie kazimierskim maj ą ok. 75% udziału w najlepszych glebach województwa świ ętokrzyskiego (dla klas bonitacyjnych I-IIIa). Wśród gruntów przydatnych do produkcji rolniczej w powiecie kazimierskim należy wyró żni ć: − gleby kompleksu pszennego bardzo dobrego (I i II klasa bonitacyjna) nadaj ące si ę pod upraw ę ro ślin o najwi ększych wymaganiach (pszenica, buraki cukrowe, warzywa) znajduj ące si ę głównie w gminach: Czarnocin, Opatowiec, Kazimierza Wielka i Skalbmierz, − gleby kompleksu pszennego dobrego (II, IIIa i IIIb klasa bonitacyjna) nadaj ące si ę pod upraw ę ro ślin o znacznych wymaganiach siedliskowych (pszenica, buraki cukrowe, warzywa) wyst ępuj ące głównie w gminach: Czarnocin i Skalbmierz. Pod wzgl ędem oceny jako ści i przydatno ści gleb (wg klasyfikacji IUNG w Puławach) gleby w powiecie kazimierskim posiadaj ą najwy ższy wska źnik waloryzacji (77 pkt).

2.7. Sytuacja gospodarcza powiatu Z opublikowanych w 2014 roku informacji GUS w Kielcach (www.stat.gov.pl) wynika, że na dzie ń 31.12.2013r., w powiecie kazimierskim było zarejestrowanych 1821 podmiotów gospodarczych. Liczba podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON w rolnictwie, le śnictwie, rybactwie i łowiectwie wynosiła jedynie 84. W przemy śle były zarejestrowane 134 podmioty. Zdecydowanie najwi ęcej podmiotów gospodarczych - 532 było zarejestrowanych w dziale handel i naprawa pojazdów samochodowych. Najwi ęcej podmiotów gospodarczych zarejestrowanych było w Kazimierzy Wielkiej - 996 oraz w gminie Skalbmierz - 337. W całym powiecie przewa żaj ącą form ą własno ści jest kapitał prywatny, a dominuj ącą form ą działalno ści jest działalno ść gospodarcza prowadzona przez osoby fizyczne. Bior ąc pod uwag ę struktur ę firm według klas wielko ści zatrudnienia, w powiecie kazimierskim, podobnie jak w innych powiatach, obserwowana jest zdecydowana dominacja mikroprzedsi ębiorstw. Firmy powiatu stanowi ą ok. 3,4% ogółu firm zarejestrowanych w województwie, co stanowi, w skali regionu, wynik przeci ętny. Wska źnik przedsi ębiorczo ści wynosz ący 102 firmy na 1 tys. mieszka ńców jest nieznacznie wy ższy od średniej dla województwa świ ętokrzyskiego. Struktura firm wg REGON dla poszczególnych sekcji działalno ści gospodarczej, ukazuje na tle regionu niewielki stopie ń specjalizacji firm powiatu, głównie w działalno ści budowlanej - 234 podmioty oraz działalno ści handlowej. Powiat kazimierski jest regionem typowo rolniczym, 89 % gruntów stanowi ą u żytki rolne. Rolnictwo powinno by ć wa żnym sektorem gospodarki powiatu daj ącym zatrudnienie dla wi ększo ści

28 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 mieszka ńców. Du że kompleksy gleb dobrej i bardzo dobrej przydatno ści rolniczej wykorzystywane s ą pod uprawy najcenniejszych upraw polowych takich jak pszenica oraz warzywa gruntowe, a tak że najcenniejszych ro ślin pastewnych i przemysłowych. Niestety zamkni ęcie cukrowni pozbawiło sektor rolniczy rynku zbytu dla lokalnej produkcji buraka cukrowego. Jako ść gleb i sprzyjaj ące warunki naturalne daj ą du że mo żliwo ści wytwarzania zdrowej żywno ści na terenie powiatu. Przykładem tego rodzaju działalno ści s ą powstaj ące gospodarstwa ekologiczne, oraz powstaj ące rolnicze grupy producentów warzyw, owoców, trzody chlewnej, posiadaj ące coraz bogatsz ą ofert ę handlow ą.

Na terenie powiatu kazimierskiego znajduj ą si ę udokumentowane zło ża surowców naturalnych (głównie surowców ilastych i piasku oraz fragment zło ża ropy naftowej Pławowice), które są eksploatowane w niewielkim zakresie. Z wyst ępowaniem kopalin w postaci piasków i surowców ilastych wi ąż e si ę funkcjonowanie na obszarze powiatu przemysłu produkcji spoiw mineralnych, półfabrykatów oraz gotowych elementów budowlanych. Eksploatowany surowiec jest wykorzystywany przez coraz mniej liczne zakłady ceramiki budowlanej powstałe przy miejscach wydobycia lub przez mniejsze zakłady rozrzucone po całym powiecie, które dodatkowo posiadaj ą zezwolenia na transport i odzysk popiołów i żużli z du żych ciepłowni i elektrowni. Do najwa żniejszych przedsi ębiorstw wykorzystuj ących lokalne surowce mineralne nale żą : Cegielnia firmy Progres S.C. w Kolosach gmina Czarnocin, PPUH „Prima-Bud” Zakład Produkcyjny w Skalbmierzu, FUH „ZAGBUD” Sokolin.

2.8. Walory kulturowe i zabytki powiatu kazimierskiego Powiat kazimierski oprócz walorów przyrodniczych i krajobrazowych posiada tak że bogate dziedzictwo historyczne i kulturowe, którego odzwierciedleniem s ą zabytki architektury budowlanej murowanej i drewnianej (głównie sakralnej), rozproszone na obszarze całego powiatu. Do najwa żniejszych zabytków architektury murowanej na terenie powiatu nale ży zaliczy ć ( źródło: www.kazimierzaw.pl): − Skalbmierz – ko ściół parafialny p.w. Św. Jana Chrzciciela, wzniesiony w XV wieku, z zachowaniem pozostało ści roma ńskich z XII/XIII wieku. S ą nimi dwie wie że i cz ęść prezbiterium. Stalle barokowe z XVIII wieku. − Opatowiec – ko ściół gotycki, podominika ński, przekształcony w XVII wieku, p.w. Św. Jakuba. − Małoszów - ko ściół p.w. Św. Mikołaja, wzniesiony w 1648 roku, barokowy. − Kocina – ko ściół p.w. Św. Barbary, zbudowany w 1672 roku, barokowy. − Kazimierza Wielka – ko ściół p.w. Podwy ższenia Krzy ża Św., zbudowany w 1663 roku przez Stanisława Warszyckiego - kasztelana krakowskiego, bezstylowy. − Bejsce – ko ściół p.w. Św. Mikołaja, gotycki, z XIV w., z kaplic ą Firlejów z 1600 roku. − Pałac w Bejscach - wzniesiony w 1802 roku, przez architekta Jakuba Kubickiego dla Marcina Badeniego. Jest pierwowzorem warszawskiego Belwederu.

29 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

− Czarnocin – ko ściół p.w. NMP, wzniesiony oko. 1360 roku przez Ottona z Mstyczowa, gotycki. − – ko ściół p.w. Michała Archanioła, wybudowany w latach 1651 – 1660.

Do najwa żniejszych zabytków architektury drewnianej na terenie powiatu nale ży zaliczy ć (źródło: www.kazimierzaw.pl): − Gorzków – ko ściół p.w. Św. Małgorzaty Męczennicy, wzniesiony w 1758 roku przez Józefa Mieroszewskiego, burgrabiego krakowskiego. − Cudzynowice – ko ściół p.w. Św. Antoniego, wzniesiony w 1757 roku przez Teres ę Ossoli ńsk ą, wystrój wn ętrz rokokowy. − Topola – ko ściół p.w. Wniebowzi ęcia NMP, wybudowany w latach 1839 – 1840 w Kazimierzy Małej, w latach 1973 -1974 przeniesiony do Topoli. − Stradów – ko ściół p.w. Św. Bartłomieja, wybudowany w 1657 roku. W ko ściele znajduje si ę słyn ący łaskami obraz NMP z dzieci ątkiem, pochodz ący z XVII wieku. − Rogów – spichlerz z 1684 roku, ko ściółek cmentarny z 1763, obecnie w Muzeum Wsi Kieleckiej w Tokarni, tam tak że znajduje si ę drewniana dzwonnica z Kazimierzy Wielkiej.

30 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

3. STAN ZASOBÓW I OCENA ZAGRO ŻEŃ ŚRODOWISKA POWIATU KAZIMIERSKIEGO

3.1. Powietrze atmosferyczne Czynnikiem maj ącym istotne znaczenie dla środowiska i dla zabezpieczenia odpowiedniego poziomu życia mieszka ńców, jest dobra jako ść powietrza atmosferycznego. Ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jako ści, w szczególno ści poprzez utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poni żej dopuszczalnych dla nich warto ści granicznych lub co najmniej na tych poziomach oraz zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie s ą one dotrzymane. Za zanieczyszczenia powietrza uwa ża si ę obecno ść w dolnej warstwie atmosfery substancji stałych, ciekłych i gazowych, obcych naturalnemu jej składowi oraz wyst ępuj ących w ilo ściach zagra żaj ących zdrowiu człowieka oraz szkodliwych dla ro ślin i zwierz ąt. Ocen ę stanu jako ści powietrza dla powiatu kazimierskiego sporz ądzono na podstawie wyników bada ń i ocen opublikowanych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Kielcach. Wyniki bada ń WIO Ś uzupełniono o materiały udost ępnione przez Starostwo Powiatowe oraz poszczególne gminy.

3.1.1. Stan czysto ści powietrza atmosferycznego Podstawowymi aktami prawnymi obowi ązuj ącymi w Polsce w zakresie prowadzenia i rozpowszechniania ocen jako ści powietrza s ą: ─ ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 1232, z pó źn. zm.), ─ rozporz ądzenie Ministra Środowiska z 24 sierpnia 2012 roku w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. 2012 r., poz. 1031), ─ rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 13 wrze śnia 2012 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz.U. 2012, poz. 1032), ─ rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 2 sierpnia 2012 r. w sprawie stref, w których dokonuje si ę oceny jako ści powietrza (Dz.U. 2012, poz. 914), ─ rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 12 wrze śnia 2008 r. w sprawie sposobu monitorowania wielko ści emisji substancji obj ętych wspólnotowym systemem handlu uprawnieniami do emisji (Dz.U. 2008, nr 183, poz. 1142). Celem oceny jako ści powietrza jest uzyskanie informacji o st ęż eniach zanieczyszcze ń na obszarze poszczególnych stref, w zakresie umo żliwiaj ącym: − Dokonanie klasyfikacji stref, według okre ślonych kryteriów (poziom dopuszczalny substancji, poziom dopuszczalny powi ększony o margines tolerancji, poziom docelowy, poziom celu długoterminowego), których warto ści zostały okre ślone w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z 24 sierpnia 2012 roku w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. 2012 r.,

31 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

poz. 1031). Wynik klasyfikacji jest podstaw ą do okre ślenia potrzeby podj ęcia i prowadzenia działa ń na rzecz poprawy jako ści powietrza w danej strefie (w tym opracowywania programów ochrony powietrza POP). − Uzyskanie informacji o przestrzennych rozkładach stęż eń zanieczyszcze ń na obszarze strefy, w zakresie umo żliwiaj ącym wskazanie obszarów przekrocze ń warto ści kryterialnych oraz okre ślenie poziomów st ęż eń wyst ępuj ących na tych obszarach. Informacje te s ą niezb ędne do okre ślenia obszarów wymagaj ących podj ęcia działa ń na rzecz poprawy jako ści powietrza (redukcji st ęż eń zanieczyszcze ń) lub, w przypadku uznania posiadanych informacji za niewystarczaj ące – do przeprowadzenia dodatkowych bada ń we wskazanych rejonach. − Wskazanie prawdopodobnych przyczyn wyst ępowania ponadnormatywnych st ęż eń zanieczyszcze ń w okre ślonych rejonach (w zakresie mo żliwym do uzyskania na podstawie posiadanych informacji). Roczna ocena jako ści powietrza w strefach jest wykonywana w oparciu o wyniki pomiarów przeprowadzonych w danym roku na stałych stacjach monitoringu. Ocen ę wykonuje si ę pod k ątem spełnienia kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia dla nast ępuj ących substancji:

− dwutlenek siarki (SO 2),

− dwutlenek azotu (NO 2), − tlenek w ęgla (CO),

− benzen (C 6H6),

− ozon (O 3), − pył zawieszony (PM10) − ołów (Pb) w pyle zawieszonym PM10, − arsen (As) w pyle zawieszonym PM10, − kadm (Cd) w pyle zawieszonym PM10, − nikiel (Ni) w pyle zawieszonym PM10, − benzo(a)piren (B(a)P) w pyle zawieszonym PM10, − pył zawieszony PM 2,5. Ocena wykonana pod k ątem spełnienia kryteriów odniesionych do ochrony roślin obejmuje:

− dwutlenek siarki (SO 2),

− dwutlenek azotu (NO 2),

− ozon (O 3). List ę substancji, dla których istnieje obowi ązek prowadzenia rocznej oceny jako ści powietrza zawiera rozporz ądzenie M Ś z 13 wrze śnia 2012 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r., poz. 1032). Ocen ę dla wszystkich zanieczyszcze ń wykonuje si ę w układzie stref okre ślonym w Rozporz ądzeniu M Ś z dnia 2 sierpnia 2012 r. w sprawie stref, w których dokonuje si ę oceny jako ści powietrza (Dz. U. z 2012 r., poz. 914). W nowym układzie, dla wszystkich zanieczyszcze ń uwzgl ędnionych w ocenie: SO 2, NO 2, NOx, CO, C 6H6, O 3, pyłu PM10,

32 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 zawarto ści ołowiu, arsenu, kadmu, niklu i benzo(a)pirenu w pyle PM10 oraz dla pyłu PM2,5, stref ę stanowi ą: − aglomeracja o liczbie mieszka ńców powy żej 250 tys., − miasto (nie b ędące aglomeracj ą) o liczbie mieszka ńców powy żej 100 tys., − pozostały obszar województwa, nie wchodz ący w skład aglomeracji i miast powy żej 100 tys. mieszka ńców. Podstaw ę klasyfikacji stref w oparciu o wyniki rocznej oceny jako ści powietrza, zgodnie z art.89 ustawy Prawo ochrony środowiska, stanowi ą: − dopuszczalny poziom substancji w powietrzu (z uwzględnieniem dozwolonej liczby przekroczeń poziomu dopuszczalnego okre ślonego dla niektórych zanieczyszcze ń), − dopuszczalny poziom substancji w powietrzu powi ększony o margines tolerancji (dozwolone przypadki przekrocze ń poziomu dopuszczalnego odnosz ą si ę tak że do jego warto ści powi ększonej o margines tolerancji), − poziomy docelowe dla niektórych substancji, − poziomy celów długoterminowych dla ozonu.

Tabela 3. Zestawienie stref oceny powietrza atmosferycznego w województwie świ ętokrzyskim

w latach 2012 - 2013 Nazwa Kod Typ strefy: Obszar Liczba Klasyfikacja wg strefy strefy A-aglomeracja strefy mieszka ńców kryteriów dot. M-miasto >100 tys. [km 2] w strefie ochrony ro ślin P- pozostałe [tys.] [tak/nie]

Miasto PL2601 M 110 200 938 nie

strefa PL2602 P 11 601 1 073 057 tak świ ętokrzyska (w tym powiat kazimierski)

Zaliczenie strefy do okre ślonej klasy zale ży od st ęż eń zanieczyszcze ń wyst ępuj ących na jej obszarze i wi ąż e si ę z okre ślonymi wymaganiami w zakresie działa ń na rzecz poprawy jako ści powietrza (w przypadku, gdy nie s ą spełnione odpowiednie kryteria) lub na rzecz utrzymania tej jako ści (je żeli spełnia ona przyj ęte standardy). Podstaw ę zaliczenia strefy do okre ślonej klasy, stanowi ą wyniki oceny uzyskane na obszarach o najwy ższych poziomach st ęż eń danego zanieczyszczenia w strefie. Powiat kazimierski znajduje si ę w strefie świ ętokrzyskiej (kod PL2602). Na terenie powiatu obowi ązuj ą dopuszczalne poziomy zanieczyszcze ń powietrza substancjami chemicznymi okre ślone ze wzgl ędu na: ─ ochron ę zdrowia ludno ści, ─ ochron ę ro ślin.

33 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

W tabelach poni żej przedstawiono w skrócie zasady zaliczenia strefy do okre ślonej klasy (A, B, C, D), które zale żą od st ęż eń zanieczyszcze ń wyst ępuj ących na ich obszarze i wi ążą si ę z okre ślonymi wymaganiami, co do działa ń na rzecz poprawy jako ści powietrza.

Tabela 4. Klasy stref i wymagane działania w zale żno ści od poziomów st ęż eń zanieczyszczenia, uzyskanych w rocznej ocenie jako ści powietrza, dla przypadków gdy dla zanieczyszczenia jest okre ślony poziom dopuszczalny i nie jest okre ślony

margines tolerancji Klasa strefy Poziom st ęż eń zanieczyszczenia Wymagane działania naprawcze

A nie przekraczaj ący poziomu utrzymanie st ęż eń zanieczyszczenia poni żej dopuszczalnego * poziomu dopuszczalnego oraz próba utrzymania najlepszej jako ść powietrza zgodnej ze zrównowa żonym rozwojem C powy żej poziomu dopuszczalnego* okre ślenie obszarów przekrocze ń poziomów dopuszczalnych opracowanie programu ochrony powietrza POP w celu osi ągni ęcia odpowiednich poziomów dopuszczalnych substancji w powietrzu (je śli POP nie był uprzednio opracowany) kontrolowanie st ęż eń zanieczyszczenia na obszarach przekrocze ń i prowadzenie działa ń maj ących na celu obni żenie st ęż eń przynajmniej do poziomów dopuszczalnych

* z uwzgl ędnieniem dozwolonych cz ęsto ści przekrocze ń okre ślonych w RM Ś w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu

Tabela 5. Klasy stref i wymagane działania w zale żno ści od poziomów st ęż eń zanieczyszczenia, uzyskanych w rocznej ocenie jako ści powietrza, dla przypadków gdy dla zanieczyszczenia jest okre ślony poziom dopuszczalny i margines tolerancji Klasa strefy Poziom st ęż eń zanieczyszczenia Wymagane działania naprawcze

A nie przekraczaj ący poziomu - utrzymanie st ęż eń zanieczyszczenia poni żej dopuszczalnego poziomu dopuszczalnego oraz próba utrzymania najlepszej jako ść powietrza zgodnej ze zrównowa żonym rozwojem B powy żej poziomu dopuszczalnego lecz - okre ślenie obszarów przekrocze ń poziomu nie przekraczaj ący poziomu dopuszczalnego dopuszczalnego powi ększonego o - okre ślenie przyczyn przekroczenia poziomu margines tolerancji dopuszczalnego substancji w powietrzu, podj ęcie działa ń w celu zmniejszenia emisji substancji C powy żej poziomu dopuszczalnego - okre ślenie obszarów przekrocze ń poziomu powi ększonego o margines tolerancji dopuszczalnego oraz poziomu dopuszczalnego powi ększonego o margines tolerancji - opracowanie programu ochrony powietrza POP w celu osi ągni ęcia poziomu dopuszczalnego w wyznaczonym terminie

* od 1.01.2010 dotyczy tylko pyłu PM2,5

34 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Tabela 6. Klasy stref i oczekiwane działania w zależno ści od poziomów st ęż eń zanieczyszczenia, uzyskanych w rocznej ocenie jako ści powietrza, dla przypadków gdy dla zanieczyszczenia jest okre ślony poziom docelowy Klasa strefy Poziom st ęż eń zanieczyszczenia Oczekiwane działania naprawcze

A nie przekraczaj ący poziomu brak docelowego* C powy żej poziomu docelowego* - dąż enie do osi ągni ęcia poziomu docelowego substancji w okre ślonym czasie za pomoc ą ekonomicznie uzasadnionych działa ń technicznych i technologicznych - opracowanie programu ochrony powietrza, w celu osi ągni ęcia odpowiednich poziomów docelowych w powietrzu, je śli POP nie był opracowany pod k ątem okre ślonej substancji

C2 powy żej poziomu docelowego - opracowanie programu ochrony powietrza, w celu osi ągni ęcia odpowiednich poziomów docelowych w powietrzu, je śli POP nie był opracowany pod k ątem okre ślonej substancji

* z uwzgl ędnieniem dozwolonych cz ęsto ści przekrocze ń okre ślonych w RM Ś w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu Klasa C2 – dotyczy tylko pyłu PM2.5

Tabela 7. Klasy stref i wymagane działania w zale żno ści od poziomów st ęż eń ozonu z uwzgl ędnieniem poziomu celu długoterminowego

Klasa Poziom st ęż eń ozonu Wymagane działania naprawcze strefy D1 nie przekraczaj ący poziomu celu brak długoterminowego D2 powy żej poziomu celu dąż enie do osi ągni ęcia poziomu celu długoterminowego długoterminowego do roku 2020

Na terenie powiatu kazimierskiego nie ma obecnie stałych stanowisk pomiarowych WIO Ś, najbli ższe stanowisko z którego wyniki wykorzystano w ocenie rocznej za rok 2012 i 2013 dla strefy świ ętokrzyskiej znajduje si ę w Busku. Poni żej zestawiono wyniki klasyfikacji strefy świ ętokrzyskiej dla poszczególnych grup zanieczyszcze ń w latach 2012-2013, udost ępnione w raportach WIO Ś w Kielcach. Tabela 8. Wynikowe klasy powiatu kazimierskiego (strefa świ ętokrzyska) dla poszczególnych zanieczyszcze ń (ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia) oraz klasa ogólna strefy w latach 2012-2013 Klasa Rok ogólna Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych substancji w strefie strefy Ben- PM PM SO NO CO Pb As Cd Ni B(a)P O 2 2 zen 10 2,5 3

2012 C A A A A C C/C2 A A A A C A/D2

2013 C A A A A C C/C2 A A A A C A/D2

35 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Tabela 9. Wynikowe klasy dla strefy świ ętokrzyskiej dla poszczególnych zanieczyszcze ń oraz klasa ogólna dla kryteriów ustanowionych w celu ochrony ro ślin Rok Symbol klasy wynikowej dla Klasa ogólna poszczególnych zanieczyszcze ń dla strefy obszaru całej strefy SO 2 NO x ozon 2012 A A A/D2 A 2013 A A A/D2 A

Wynikiem rocznej oceny jako ści powietrza w strefie świ ętokrzyskiej w 2012 i 2013 roku jest klasyfikacja stref wykonana dla kryterium ochrony zdrowia i kryterium ochrony ro ślin. Zgodnie z t ą klasyfikacj ą dla kryterium ochrony zdrowia strefa świ ętokrzyska zakwalifikowana została do klasy C. Dla kryterium ochrony ro ślin zaliczono stref ę świ ętokrzysk ą do klasy A. W wyniku oceny rocznej, obejmuj ącej rok 2013, na li ście stref zakwalifikowanych do opracowania programu ochrony powietrza POP znalazły si ę: strefa miasta Kielce (ze wzgl ędu na pył PM10, pył PM2,5 i B(a)P) - kryterium ochrony zdrowia; strefa świ ętokrzyska (ze wzgl ędu na pył PM10, pył PM2,5 i B(a)P) - kryterium ochrony zdrowia. W zwi ązku z powy ższym oraz z uwagi na wyniki wcze śniejszych bada ń monitoringu powietrza WIO Ś, zostały opracowane w latach 2011-2012 Programy ochrony powietrza dla województwa świ ętokrzyskiego - strefa świ ętokrzyska ze wzgl ędu na przekroczenia pyłu PM2,5 oraz PM10, benzo(a)pirenu i ozonu . Najwi ększe źródła emisji zanieczyszcze ń do powietrza, w tym przemysłowych, zlokalizowane są na terenie miast Kazimierza Wielka i Skalbmierz. Według danych Rocznika Statystycznego GUS, powiat kazimierski posiada jedn ą z najni ższych emisji pyłów i gazów w województwie świ ętokrzyskim. Jak wynika z danych GUS (tabela 10) w ostatnich latach nast ąpił znaczny spadek ilo ści zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych produkowanych na terenie powiatu. Wynika to z zastosowania urz ądze ń do redukcji zanieczyszcze ń oraz w znacznym stopniu z redukcji działalno ści gospodarczej w gał ęziach b ędących głównymi producentami zanieczyszcze ń powietrza (cukrownia, cegielnie, zakłady przeróbcze surowców mineralnych).

Tabela 10. Emisja zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych [Mg] do powietrza atmosferycznego z zakładów szczególnie uci ąż liwych powiatu kazimierskiego w 2009 i 2013 r. Rok Emisja zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych

Pyłowych Gazowych bez CO 2 razem w tym ze % razem w tym % zanieczyszcze ń spalania zanieczyszcze ń dwutlenek zatrzymanych w paliw zatrzymanych siarki urz ądzeniach do w urz ądzeniach redukcji do redukcji zanieczyszcze ń zanieczyszcze ń 2009 43 43 82,9 235 58 -

2013 12 12 - 21 6 -

Źródło: Urz ąd Statystyczny w Kielcach 2014r.

36 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Na ogólny poziom emisji zanieczyszcze ń do powietrza wpływa równie ż emisja ze źródeł powierzchniowych, która obejmuje głównie źródła tzw. „niskiej emisji” pyłów i gazów wyprowadzanych do powietrza i oddziaływuj ących negatywnie w miejscach ich powstawania, najcz ęś ciej na obszarach zwartej zabudowy mieszkaniowej. Nale żą do nich małe kotłownie przydomowe i niewielkie kotłownie w obiektach usługowych w sektorze bytowym i komunalnym. Nale ży równie ż wspomnie ć o emisji liniowej zanieczyszcze ń do powietrza, głównie ze środków transportu kołowego, szczególnie uci ąż liwej w pobli żu szlaków drogowych wojewódzkich i krajowych.

3.1.2. Źródła zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego w powiecie Z dokonanej analizy stanu oraz zagro żeń powietrza na obszarze powiatu wynika że głównymi źródłami zanieczyszczenia powietrza na terenie powiatu kazimierskiego są nast ępuj ące rodzaje emisji (w kolejno ści malej ącej): − emisja niska z kotłowni, indywidualnych palenisk domowych oraz prywatnych zakładów usługowo-produkcyjnych, − napływ zanieczyszcze ń z aglomeracji s ąsiaduj ących, − emisja komunikacyjna, − emisja z lokalnych zakładów przemysłowych, − emisja ze źródeł rolniczych. Niska emisja na terenie powiatu pochodzi głównie ze spalania węgla słabej jako ści w kotłowniach domowych (nie posiadaj ą one w praktyce żadnych urz ądze ń ochrony powietrza). Zagro żenie stanowi tak że nielegalne spalanie w kotłach domowych ró żnego rodzaju materiałów odpadowych, w tym tworzyw sztucznych (opakowa ń plastikowych). Wielko ść emisji z tych źródeł jest trudna do oszacowania i wykazuje zmienno ść sezonow ą, zwi ązan ą z okresem grzewczym. Wobec powy ższego w gminach powinny by ć opracowane „Programy ograniczania niskiej emisji ” w których wskazane zostan ą sposoby ograniczenia niskiej emisji takie jak np. modernizacja lub te ż całkowit ą wymiana systemów grzewczych zasilanych w ęglem na inne, bardziej ekologiczne źródła energii cieplnej. Podobne oddziaływanie na środowisko jak niska emisja, maj ą emisje ze źródeł komunikacyjnych. Na stan jako ści powietrza na terenie powiatu wpływa transport samochodowy, który stwarza zagro żenie pogorszenia jako ści powietrza w pobli żu dróg o du żym nat ęż eniu ruchu. Przez teren powiatu kazimierskiego przebiega kilka odcinków dróg krajowych i wojewódzkich. Przy szlakach komunikacyjnych emitowane s ą spaliny oraz pyły powstaj ące na skutek ścierania opon i nawierzchni dróg. Działalno ść zakładów przemysłowych i rolnictwa (w sferze produkcyjnej i usługowej) stanowi na terenie powiatu mniej istotne źródło zanieczyszczenia powietrza nakładaj ące si ę na pozostałe rodzaje emisji. Oprócz źródeł lokalnych, na jako ść powietrza znacz ąco wpływaj ą

37 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 równie ż ponadregionalne zanieczyszczenia gazowe i pyłowe pochodz ące z du żych s ąsiednich ośrodków przemysłowych i aglomeracji miejskich (głównie z Krakowa i z aglomeracji śląskiej, w mniejszym stopniu z Kielc).

3.2. Wody podziemne i powierzchniowe Wielko ść zasobów wodnych i ich stan jako ściowy nale żą do najwa żniejszych czynników wpływaj ących na ogólny stan środowiska przyrodniczego. Mo żliwo ść racjonalnego wykorzystania dost ępnych zasobów wody stanowi jeden z najwa żniejszych czynników rozwoju społeczno- gospodarczego. Wielko ść dost ępnych aktualnie zasobów wody wynika z naturalnych procesów zwi ązanych z jej obiegiem w przyrodzie (poziom opadów atmosferycznych, zdolno ści retencyjne zlewni, warunki infiltracji wód – budowa geologiczna podło ża). Znacz ący wpływ na zasoby wodne maj ą czynniki antropogeniczne (działalno ść przemysłowa, ska żenie wód ściekami, melioracja terenów, regulacja cieków wodnych, zmiany struktury wykorzystywania gruntów, urbanizacja, zwi ększenie ilo ści pobieranej wody). W zwi ązku z powy ższym, zachodzi konieczno ść przeciwdziałania niekorzystnym tendencjom prowadz ącym do pogarszania jako ści wody, a co za tym idzie zmniejszania jej zasobów dyspozycyjnych. 3.2.1. Zasoby i stan czysto ści wód powierzchniowych Teren powiatu kazimierskiego poło żony jest w dorzeczu górnej Wisły na jej lewym brzegu, w obr ębie zlewni rzek: Nidzicy, Nidy i Szreniawy. Powiat dysponuje umiarkowanie dobrymi zasobami wód powierzchniowych płyn ących. Potencjał rzek i cieków wodnych nie jest jednak w pełni wykorzystany. Na terenie powiatu znajduje si ę zbyt mało wi ększych zbiorników retencyjnych. Obowi ązek badania i oceny stanu wód powierzchniowych w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska wynika z art. 155a ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity Dz.U. z 2012 r. poz. 145, z pó źn. zm.). Do kompetencji wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska nale ży wykonywanie bada ń wód powierzchniowych w zakresie elementów fizykochemicznych, chemicznych i biologicznych. W 2011 roku wprowadzono zmiany w przepisach wykonawczych do znowelizowanej ustawy Prawo wodne, dostosowuj ące krajowy system monitoringu i oceny stanu wód powierzchniowych do wymaga ń dyrektywy 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego, ustanawiaj ącej ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej oraz dyrektyw EQS 2008/105/WE (w sprawie środowiskowych norm jako ści w dziedzinie polityki wodnej) i QA/QC 2009/90/WE (ustanawiaj ącej specyfikacje techniczne w zakresie analizy i monitorowania stanu chemicznego wód). Wprowadzono nowe rozporz ądzenia: − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jako ści dla substancji priorytetowych (Dz.U. Nr 257, poz.1545),

38 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

− rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 258, poz. 1549), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2011 r. w sprawie wykazu substancji priorytetowych w dziedzinie polityki wodnej (Dz. U. Nr 254, poz. 1528), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. Nr 258, poz.1550). Klasyfikacja i badania jako ści wód powierzchniowych przeprowadzana jest dla wydzielonych jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych. Jednolita cz ęść wód powierzchniowych (jcwp) jest podstawow ą jednostk ą gospodarki wodnej (ł ącznie z ochron ą środowiska) w my śl Ustawy Prawo wodne, zgodnie z Ramow ą Dyrektyw ą Wodn ą. Jednolita cz ęść wód jest poj ęciem obejmuj ącym zarówno zbiorniki wód stoj ących, jak i cieki, a tak że przybrze żne fragmenty wód morskich i wody podziemne. Jednolita cz ęść wód powierzchniowych (jcwp) - oznacza oddzielny i znacz ący element wód powierzchniowych, taki jak: − jezioro lub inny naturalny zbiornik wodny, − sztuczny zbiornik wodny, − struga, strumie ń, potok, rzeka, kanał, lub ich cz ęś ci, − morskie wody wewn ętrzne, wody przej ściowe lub przybrze żne. Ocen ę stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (jcwp) za 2011 roku wykonano dla jcw obj ętych monitoringiem w zakresie wynikaj ącym ze zrealizowanego programu pomiarowego. Dla monitorowanych naturalnych jcwp okre ślono stan ekologiczny, a dla wód silnie zmienionych i sztucznych potencjał ekologiczny. Stan chemiczny okre ślono dla jcwp badanych pod tym k ątem. Ocena sporz ądzona została w oparciu o zapisy: − rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jako ści dla substancji priorytetowych (Dz. U. Nr 257, poz. 1545), − rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 258, poz. 1549) oraz wytycznych opracowanych przez GIO Ś. W granicach powiatu kazimierskiego w latach 2012 - 2013, badania jako ści wód cieków powierzchniowych prowadzone były przez WIO Ś w Kielcach w 4 punktach pomiarowo-kontrolnych nale żą cych do sieci regionalnego monitoringu wód powierzchniowych (tabela 11). Jako ść wody rzeki Nidzica i jej dopływów w punktach pomiarowo-kontrolnych na terenie powiatu kazimierskiego jest badana w Skalbmierzu, Kazimierzy Wielkiej i Piotrowicach. W pocz ątkowym i uj ściowym odcinku rzeki jako ść wody kształtowała si ę na poziomie normatywów dla

39 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

II-III klasy czysto ści wód, natomiast w środkowym poni żej III klasy czysto ści wód. W śród wska źników, które decydowały o pogorszeniu jako ści wód tej rzeki w poszczególnych punktach pomiarowych znalazły si ę m.in.: barwa, zawiesina ogólna, ChZT, azot Kjeldahla, azotyny, fosforany, substancje rozpuszczone ogólne oraz wska źniki bakteriologiczne. Jako ść wody w Wi śle na obszarze powiatu kazimierskiego badana jest w jednym punkcie pomiarowo-kontrolnym w Opatowie. W roku 2013 w porównaniu z rokiem 2012 jako ść wód Wisły nie uległa zmianie. Wody charakteryzuj ą si ę ogóln ą nisk ą jako ści ą poni żej III klasy czysto ści. O takim stanie decyduje głównie wysokie zasolenie, zwi ązki azotu a tak że wska źniki bakteriologiczne. W latach 2012-2013 na terenie powiatu kazimierskiego nie prowadzono monitoringu zanieczyszczenia osadów dennych wód powierzchniowych. Uzyskane wyniki monitoringu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (jcwp) wskazuj ą że w ostatnich latach nie nast ąpiło istotne pogorszenie jako ści wód powierzchniowych w powiecie. Nale ży jednak podkre śli ć że w dalszym ci ągu wi ększo ść wód powierzchniowych na terenie powiatu nie spełnia wszystkich wymaga ń jakim powinny odpowiada ć wody śródl ądowe. Znaczna cz ęść badanych jcwp zagro żona jest eutrofizacj ą. Poni ższa tabela przedstawia ocen ę dla wszystkich przebadanych odcinków jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (jcwp) na terenie powiatu kazimierskiego w latach 2012-2013 (tj. ocen ę stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego w badanych jcw oraz ocen ę stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego w badanych jednolitych cz ęś ciach wód wyst ępuj ących w obszarach chronionych).

Tabela 11. Ocena stanu/potencjału ekologicznego i chemicznego rzek w punktach monitoringu obszarów chronionych jcwp na terenie powiatu kazimierskiego - ocena za lata 2010-2012 i 2013 ( źródło WIO Ś Kielce 2013, 2014 )

ocena spełnienia stan / potencjał Nazwa punktu wymaga ń dla ekologiczny w stan Lp monitoringu/kod stan chemiczny obszarów obszarach jcwp punktu/kod jcwp chronionych chronionych Rok 2012 2013 2012 2013 2012 2013 2012 2013 1 Nidzica - nie nie umiark. umiark. dobry zły zły Piotrowice/ spełnia spełnia PL01S1001_1486/ PLRW20009213989

2 Małoszówka - nie nie umiark. umiark. dobry zły zły Kazimierza spełnia spełnia Wielka/ PL01S1001_1485/ PLRW200062139869

3 Szarbiówka - nie nie umiark. umiark. dobry zły zły Skalbmierz/ spełnia spełnia PL01S1001_1487/ PLRW200062139849

40 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

4 Wisła - nie nie zły zły dobry zły zły Opatowiec/ spełnia spełnia PL01S1001_1492/ PLRW200021213999

3.2.2. Zagro żenia powodziowe i susze Powiat kazimierski nale ży do obszarów deficytowych w wod ę. Z uwagi na rolniczy charakter powiatu, szczególnie odczuwalne mog ą by ć niedobory opadów atmosferycznych w okresach wegetacji ro ślin uprawnych. Zarówno susze jak i powodzie nale żą do zagro żeń, w których dominuj ącą rol ę odgrywaj ą czynniki naturalne dodatkowo wspomagane przez niekorzystne zmiany w sposobie użytkowania terenu (wadliwe melioracje, nieuzasadnione regulacje koryt rzecznych, brak zbiorników retencyjnych itp.), które prowadz ą do zaburzenia obiegu wody i nasilania si ę tych zjawisk. Analiza zjawisk ekstremalnych w zakresie powodzi realizowana jest w ramach zada ń własnych przez wła ściwy terytorialnie RZGW oraz w zakresie oceny zjawiska suszy przez Instytut Uprawy Nawo żenia i Gleboznawstwa – Pa ństwowy Instytut Badawczy w Puławach (IUNiG). IUNiG opracowuje corocznie warto ści klimatycznego bilansu wodnego dla wszystkich gmin Polski oraz w oparciu o kategorie gleb okre śla w gminach aktualny stan zagro żenia susz ą rolnicz ą dla nast ępuj ących upraw: rzepaku i rzepiku oraz buraka cukrowego. Warto ści Klimatycznego Bilansu Wodnego (KBW), na podstawie których dokonywana jest ocena stanu zagro żenia susz ą, s ą dla gmin na obszarze powiatu kazimierskiego podobnie jak w całym kraju ujemne, jednak że warto ści te s ą dla w/w upraw znacznie wy ższe od warto ści krytycznych. KBW okre śla ró żnic ę pomi ędzy wielko ści ą opadów a wielko ści ą strat w procesie parowania. Znajomo ść wielko ści KBW pozwala okre śli ć jakie s ą potrzeby nawodnieniowe ro ślin uprawnych. Jak wynika z opublikowanych informacji IUNiG za rok 2014 (http://www.susza.iung.pulawy.pl/), na całym obszarze powiatu kazimierskiego w miesi ącach letnich odnotowano ujemne warto ści KBW. Maksymalne warto ści KBW na obszarze gmin powiatu były mało zró żnicowane i wynosiły od (-36,8 mm) w gminie Kazimierza Wielka do (-42,7 mm) na terenie gminy Opatowiec. Warto ści te nie zbli żaj ą si ę do poziomów krytycznych oznaczaj ących wyst ąpienie suszy o rozmiarach katastrofalnych ( -140 do - 200 w zale żno ści od rodzaju gleby i ro ślin). Poło żenie geograficzne i ukształtowanie terenu powiatu kazimierskiego powoduje, że na jego obszarze mog ą wyst ępowa ć równie ż ró żnego rodzaju lokalne zagro żenia powodzi ą i podtopieniami zwi ązane z opadami, roztopami oraz z mo żliwo ści ą wyst ąpienia zatorów na rzekach. Wi ększa cz ęść powiatu poło żona w zlewni Nidzicy (gminy: Skalbmierz, Kazimierza Wielka i w wi ększo ści teren gminy Bejsce) nie jest zagro żona zalaniem wezbranymi wodami Nidzicy. Wschodnia cz ęść powiatu (szczególnie niektóre tereny gminy Opatowiec wzdłu ż Wisły), zagro żona jest zalaniem przez wezbrane wody Wisły (www.krakow.rzgw.gov.pl). W roku 2010 w okresie powodzi, niespotykanie

41 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 wysoki poziom wody w Wi śle spowodował tak zwan ą cofk ę na rzece Nidzicy. Spowodowało to bezpo średnie zagro żenie dla niektórych miejscowo ści w gminach Bejsce i Opatowiec. Lokalne, trudne do przewidzenia zagro żenia zalaniem wodami powodziowymi i podtopieniem istniej ą równie ż wzdłu ż innych mniejszych cieków i rzek powiatu. Mog ą one wyst ępowa ć nagle w czasie szybkich roztopów wiosennych i deszczy nawalnych w okresach letnich. Szczegółowe mapy obszarów zagro żonych zalaniem wodami powodziowymi zostały udost ępnione za pomoc ą ogólnopolskiego portalu hydrologicznego (mapy.isok.gov.pl/imap).

3.2.3. Zasoby i stan jako ści wód podziemnych Teren powiatu kazimierskiego poło żony jest generalnie na obszarze mało zasobnym w wody podziemne. Warunki hydrogeologiczne powiatu kazimierskiego nie s ą zbyt zró żnicowane. Na obszarze powiatu wyst ępuj ą kredowe, trzeciorz ędowe i czwartorz ędowe pi ętra wodono śne. Najwa żniejsze, kredowe pi ętro wodono śne, wyst ępuje w północnej i zachodniej cz ęś ci powiatu na niewielkim obszarze znajduj ącym si ę cz ęś ciowo w gminie Czarnocin oraz w północno-zachodniej cz ęś ci gminy Skalbmierz. W obr ębie pietra kredowego znajduje si ę Główny Zbiornik Wody Podziemnej - GZWP nr 409 Niecka Miechowska (SE), charakteryzuj ący si ę zmienn ą wydajno ści ą i średni ą jako ści ą wody. Pod wzgl ędem zasobno ści w wod ę obszary kredowe s ą zró żnicowane, z przewag ą słabowodono śnych. Ocen ę wód podziemnych w kontek ście ich wykorzystania do celów spo żywczych przeprowadza si ę w oparciu o rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jako ści wody przeznaczonej do spo życia przez ludzi (Dz. U. z 2007 r. Nr 61, poz. 417) oraz rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2010 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie jako ści wody przeznaczonej do spo życia przez ludzi (Dz. U. z 2010 r. Nr 72, poz. 466). Wyniki bada ń wód podziemnych ocenia si ę równie ż w oparciu o rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz.U. z 2008 r. Nr 143, poz. 896). Zgodnie z w/w rozporz ądzeniem klasyfikacja elementów fizykochemicznych stanu wód podziemnych obejmuje pi ęć klas jako ści wód podziemnych: − klasa I - wody bardzo dobrej jako ści, − klasa II - wody dobrej jako ści, − klasa III - wody zadowalaj ącej jako ści, − klasa IV - wody niezadowalaj ącej jako ści, − klasa V - wody złej jako ści. Do roku 2005 badanie jako ści wód podziemnych na obszarze powiatu kazimierskiego odbywało si ę w ramach sieci monitoringu krajowego w punkcie monitoringu nr 503 w Kazimierzy Małej (stratygrafia – czwartorz ęd, wody – gruntowe, typ o środka – porowy). W badanym punkcie – studni kopanej ujmuj ącej wody poziomu czwartorz ędowego, stwierdzano wody IV klasy nie spełniaj ące wymagania dla wód do picia i na potrzeby gospodarcze. Ponadto na obszarze powiatu

42 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 istniał punkt nale żą cy do sieci monitoringu regionalnego jako ści zwykłych wód podziemnych WIO Ś nr 98 w M ękarzowicach - gm. Czarnocin, zlokalizowany w utworach kredowych w obr ębie GZWP 409. W punkcie tym stwierdzano przewa żnie III klas ę jako ści wody oraz brak przekrocze ń dopuszczalnych zawarto ści w wodzie do picia i na potrzeby gospodarcze. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity Dz. U. z 2012 r. poz. 145 z pó źn. zm.) zobowi ązuje Pa ństwow ą Słu żbę Hydrogeologiczn ą do wykonywania bada ń i oceny stanu wód podziemnych w zakresie elementów fizykochemicznych i ilo ściowych. Badania i klasyfikacj ę wód podziemnych w punktach sieci krajowej w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska wykonuje Pa ństwowy Instytut Geologiczny – Pa ństwowy Instytut Badawczy w Warszawie przy koordynacji i na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Aktualnie na terenie województwa świ ętokrzyskiego wykonuje si ę badania stanu chemicznego jednolitych cz ęś ci wód podziemnych (JCWPd) w punktach sieci krajowej w ramach monitoringu operacyjnego, którym obejmuje si ę jednolite cz ęś ci wód podziemnych uznane za zagro żone niespełnieniem okre ślonych dla nich celów środowiskowych. W latach 2006-2014 na terenie powiatu kazimierskiego nie wykonywano bada ń jako ści wód podziemnych w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska (badania PIG) oraz w ramach monitoringu regionalnego (badania WIO Ś w Kielcach). Z bada ń monitoringowych wód podziemnych przeprowadzonych dla wydzielonych jednolitych cz ęś ci wód podziemnych (JCWPd) w latach 2006 - 2014 na terenie innych powiatów (głównie powiatu buskiego) wynika, i ż aktualnie jako ść wody podziemnej badana dla obszaru JCWPd 120 obejmuj ącego m.in. wody GZWP 409, oscyluje wokół V klasy jako ści wód podziemnych ze wzgl ędu na przekroczenie warto ści granicznych takich parametrów wody jak: przewodno ść el. wł. (PEW), NH 4, NO 2, B, Cl, F, Mg, K, SO 4, Na. Oprócz bada ń prowadzonych w ramach PM Ś, Pa ństwowa Powiatowa Inspekcja Sanitarna (PPIS) w Busku Zdroju prowadzi badania jako ści wody z uj ęć podziemnych na terenie powiatu kazimierskiego. Z opublikowanego raportu za rok 2012 (pssebusko.w.interia.pl), wynika że w ewidencji Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej na terenie powiatu kazimierskiego znajduje si ę aktualnie 12 urz ądze ń wodnych do zaopatrzenia ludno ści w wod ę przeznaczon ą do spo życia. Na liczb ę t ę składa si ę: 10 wodoci ągów posiadaj ących uj ęcia wody na terenie powiatu kazimierskiego w tym 6-publicznych, 4-wodoci ągi komercyjne oraz stał ą kontrol ą obj ęte s ą 2-sieci wodoci ągowe tj.; wodoci ąg Stary Korczyn zaopatruj ący cał ą gm. Opatowiec oraz cz ęś ciowo gm. Bejsce, wodoci ąg Pałecznica zaopatruj ący Gunów. W 2012 r. kontrolowano na terenie powiatu kazimierskiego ł ącznie 8 urz ądze ń zbiorowego zaopatrzenia ludno ści w wod ę przeznaczon ą do spo życia (6 wodoci ągów publicznych posiadaj ących własne uj ęcia wody oraz 2 sieci wodoci ągowe zaopatrywane z uj ęć „obcych” tj. Stary Korczyn, Pałecznica), co stanowiło 100% urz ądze ń wodnych zbiorowego zaopatrzenia ludno ści w wod ę. Ponadto skontrolowano 3 urz ądzenie lokalne tj. wodoci ąg POLAN w Krzczonowie, wodoci ąg TORADO w Podolanach oraz wodoci ąg Szkoły Podstawowej w miejscowo ści Gorzków. Stan sanitarny urz ądze ń zbiorowego zaopatrzenia ludno ści w wod ę

43 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

(wodoci ągów publicznych) został oceniony na koniec roku jako dobry. W zdecydowanej wi ększo ści jako ść wody spełniała obowi ązuj ące wymogi sanitarne, nieznaczne przekroczenia wska źników bakteriologicznych i fiz-chem. wyst ępowały sporadycznie. Na osobn ą uwag ę zasługuje zła pod wzgl ędem fizykochemicznym i bakteriologicznym jako ść wody, pochodz ącej z wodoci ągów lokalnych. Woda z wodoci ągu Szkoły Podstawowej w miejscowo ści Gorzków nie odpowiadała wymogom sanitarnym z uwagi na podwy ższon ą zawarto ść azotanów. Wodoci ąg TORADO w Podolanach z uwagi na zł ą jako ść bakteriologiczn ą wody oraz przekroczone parametry chemiczne w postaci ponadnormatywnej zawarto ści azotanów i manganu, został w sierpniu 2012 r. unieruchomiony decyzj ą Pa ństwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Busku-Zdroju. W zwi ązku z powy ższym stwierdzono konieczność podj ęcia działa ń celem poprawy zaopatrzenia w wod ę mieszka ńców.

3.2.4. Wody termalne i mineralne Do wód termalnych zalicza si ę wody podziemne posiadaj ące na wypływie z uj ęcia temperatur ę co najmniej 20 oC. Wody termalne z racji gł ęboko ści na jakiej wystepuj ą s ą cz ęsto równie ż bardziej zmineralizowane ni ż wody podziemne w płytszych horyzontach. Podstawowym zastosowaniem dla wód termalnych średnio i wysokotemperaturowych jest bezpo średnia produkcja ciepła. Wody niskotemperaturowe mog ą by ć równie ż wykorzystywane do ogrzewania w systemach z pompami ciepła. W zale żno ści od składu chemicznego i zawarto ści specyficznych składników, wody termalne mog ą by ć tak że zakwalifikowane jako wody lecznicze do wykorzystania w balneologii oraz z uwagi na temperatur ę nadaj ą si ę równie ż do celów rekreacyjnych. Wody termalne nale żą do ekologicznych, odnawialnych źródeł energii, których wykorzystanie przyczynia si ę do poprawy jako ści powietrza atmosferycznego. W latach sze ść dziesi ątych ubiegłego wieku na terenie powiatu kazimierskiego w trakcie poszukiwa ń ropy naftowej odwiercono kilkadziesi ąt otworów rozpoznawczych do gł ęboko ści kilkuset metrów. W wyniku bada ń stwierdzono wyst ępowanie w rejonie kazimierskim na znacznej gł ęboko ści ogromnych zasobów wód podziemnych o parametrach pozwalaj ących na ich zaliczenie do wód termalnych i mineralnych - siarczkowych. Obszar powiatu kazimierskiego poło żony jest cz ęś ciowo w obr ębie południowej cz ęś ci jednostki strukturalnej niecki miechowskiej. Strefa ta uwa żana jest za jeden z perspektywicznych obszarów wyst ępowania wód termalnych. Korzystne warunki geotermalne zostały tu potwierdzone licznymi gł ębokimi otworami wiertniczymi wykonywanymi od lat sze ść dziesi ątych ubiegłego wieku. Z analizy dost ępnych materiałów wynika, że najbardziej perspektywicznym zbiornikiem geotermalnym jest cenoma ński zbiornik geotermalny a jedna z najbardziej korzystnych lokalizacji dla budowy uj ęcia wód termalnych jest w rejonie Kazimierzy Wielkiej (Cudzynowice). Strop utworów cenoma ńskich znajduje si ę tu na gł ęboko ści około 670 m p.p.t., a ich całkowita mi ąż szo ść wynosi około 120 m. Oceniono że wody zbiornika cenoma ńskiego charakteryzuj ą si ę temperatur ą na

44 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 wypływie z uj ęcia w zakresie od 25 do 27 oC i wydajno ści ą rz ędu 50 m 3/h. Pod wzgl ędem chemicznym są to wody typu Na-Cl i mineralizacji do 15,0 g/dm 3. Charakterystyczn ą cech ą tych wód jest powszechne wyst ępowanie składników nadaj ących wodom wła ściwo ści lecznicze takich jak: siarkowodór, jod, brom. Woda termalna o takim składzie chemicznym nadaj ą si ę do wykorzystania w balneologii i rekreacji.

W roku 2012 w Starostwie Powiatowym w Kazimierzy Wielkiej powstał zespół koordynuj ący a nast ępnie spółka „Wody termalne i lecznicze w Kazimierzy Wielkiej” których zadaniem było stworzenie mo żliwo ści wykorzystania wód termalnych i mineralnych do celów grzewczych i balneologicznych. W roku 2014 r. rozpocz ęto wiercenie gł ębokiego otworu w rejonie Cudzynowic, w celu udost ępnienia zło ża wód termalnych. Wody termalno-siarczkowe wyst ępuj ące na terenie powiatu daj ą szans ę na rozwój Kazimierzy Wielkiej i po średnio całego powiatu. Powiat kazimierski został wpisany do strategii rozwoju województwa świ ętokrzyskiego na lata 2014-2020 jako obszar turystyczno-uzdrowiskowy co daje mo żliwo ści ubiegania si ę o środki pomocowe UE na doko ńczenie inwestycji i rozpocz ęcie w oparciu o posiadane zło ża wody termalnej działalno ści uzdrowiskowo- rekreacyjnej.

3.2.5. Gospodarka wodno-ściekowa Na obszarze powiatu woda do celów komunalnych pozyskiwana jest przede wszystkim z uj ęć podziemnych. Na terenie powiatu kazimierskiego nie ma uj ęć wód powierzchniowych o znaczeniu gospodarczym. W zwi ązku z mał ą wydajno ści ą i słab ą jako ści ą źródeł wody podziemnej, gminy Kazimierza Wielka, Bejsce oraz Opatowiec korzystaj ą z wody z uj ęcia powierzchniowego na Nidzie – Stary Korczyn, uzdatnianej w stacji uzdatniania wody w Nowym Korczynie (na terenie powiatu buskiego), zarz ądzanej przez komunalny zwi ązek mi ędzygminny Nida 2000 (http://www.nida2000.realnet.pl/).

Tabela 12. Uj ęcia wód podziemnych i powierzchniowych w powiecie kazimierskim (stan na grudzie ń 2014 r. - dane z urz ędów gmin, 2015 r.) Gmina Ujęcia Zasi ęg wodoci ągu Uzdatnianie Uj ęcia wód podziemnych

Nie wymaga uzdatniania Rosiejów Rosiejów, , Podgaje, Tempoczów dora źnie- uj ęcie własne Kolonia, Bronocice dezynfekowanie podchlorynem sodu Skalbmierz Nie wymaga Dro żejowice, Sielec Kolonia, Kobylniki, Kr ępice, uzdatniania Płu żki , Topola, Skalbmierz, Zakrzów, okresowe- (uj ęcie poza Tępoczów R ędziny, Baranów, Zakrzówek, Sietejów, dezynfekowanie terenem gminy) Kózki, Szczekarzów, Bełzów, , Bolowiec, podchlorynem Małoszów, Przybenice, sodu

45 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Cieszkowy, Ciu ślice, Czarnocin, Charzewice, D ębiany, Mękarzowice, Koryto, Krzy ż, Mal życe, M ękarzowice, Michałowice, Nie wymaga Zagaje Mikołajów, Miławczyce, Opatkowiczki, Soboszów, uzdatniania- Czarnocin Stradowskie Sokolina, Stradów, Stropieszyn, Swoszowice, jedynie awaryjne (uj ęcie własne) , Zagajów, , Bieglów, chlorowanie , B ędziaki Stojanowice, Dobiesławice, , , (uj ęcie własne) Sędziszowice, Bejsce, Morawiany, Morawianki, Kijany, Wymaga Kaczkowice Bejsce Bro ńczyce, , Czy żowice uzdatniania- (uj ęcie własne) Uj ęcie dla Szkoły Podstawowej chlorowanie Czy żowice Uj ęcie dla Zlewni Mleka Dobiesławice Zagórzyce, Broniszów, Gabułtów, Zi ęblice, Nie wymaga Gm. Czarnocin Jakuszowice, Kazimierza Mała uzdatniania Pa śmiechy, Cudzynowce, Hałdowiec, Donosy, Odonów, Płu żki gm. Kamyszów, Słonowice, Miasto Kazimierza Wielka, Nie wymaga Słaboszów (woj. Wojciechów-10,5km sieci-oddane w 2008, Skorczów, uzdatniania małopolskie) Kazimierza Gunów-Wilków Wielka Pałecznica Nie wymaga Gunów-Kolonia (poza powiatem) uzdatniania

Łękawa - uj ęcie Łękawa osiedle tymczasowe Wymaga Chwalibogowice Chwalibogowice, Opatowiec, Kra śniów, Senisławice, uzdatniania (uj ęcie własne) Podskale (od żelazianie i Opatowiec odmanganianie) Jurków Kamienna, Kocina, Krzczonów, Charbinowice, Wymaga gm. Wi ślica Tr ębanów, Rzemienowice, Ksany uzdatniania (powiat buski) Uj ęcia powierzchniowe Bejsce Nida 2000 (Stary Kazimierza Korczyn - uj ęcie Kazimierza Wielka, Bejsce, Chrustowice, Mistrzowie, Wymaga Wielka poza obszarem Kęsów, Rogów uzdatniania Opatowiec powiatu) Źródło: Uaktualnione dane z gmin 2015 r. Na ogół wody z uj ęć podziemnych są dobrej jako ści i nadaj ą si ę bezpo średnio lub po prostym uzdatnianiu (chlorowaniu i od żelazianiu) do spo życia i na potrzeby gospodarcze. Powiat jest wzgl ędnie równomiernie nasycony sieci ą wodoci ągow ą i posiada średni poziom zwodoci ągowania ok. 90% (na podst. informacji z gmin, stan na 31.12.2014 r.). Tabela 13. Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludno ści w powiecie kazimierskim w roku 2012 (źródło: GUS Kielce, 2013) Wyszczególnienie Ogółem Na cele Produkcyjne (poza rolnictwem i nawodnie ń eksploatacji sieci wodoci ągowej a le śnictwem) w rolnictwie razem Z uj ęć własnych le śnictwie wody powierz- podziemne oraz uzup. razem powierzch podziemne chniowe stawów niowe rybnych w dekametrach sze ściennych województwo 1301124 1173052 1164578 6234 69978 58094 1326 56768 powiat kazimierski 604 - - - - 604 267 337 a – pobór wód na uj ęcia przed wtłoczeniem do sieci

46 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Tabela 14. Zu życie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludno ści w powiecie kazimierskim w dekametrach sze ściennych, w roku 2013 ( źródło: GUS Kielce, 2014) Wyszczególnienie Ogółem Przemysł Rolnictwo Eksploatacja Przemysł Rolnictwo Eksploatacja i sieci i sieci le śnictwo a wodoci ągo- le śnictwo a wodoci ągo- wej b wej b

dam 3 % ogółem województwo 1224763,9 1115813,0 65955,0 42995,9 91,1 5,4 3,5 powiat kazimierski 689,7 - - 689,7 - - 100,0 a - Woda zu żyta do nawadniania w rolnictwie i le śnictwie oraz napełniania i uzupełniania stawów rybnych b - bez zu życia wody na cele przemysłowe z wodoci ągów stanowi ących własno ść gmin, wojewódzkich zakładów usług wodnych

Tabela 15. Ścieki przemysłowe i komunalne wymagaj ące oczyszczania odprowadzane do wód powierzchniowych lub do ziemi w roku 2012 ( źródło: GUS Kielce, 2013) Rok ogółem Oczyszczane Nie oczyszczane razem odprowadzane razem mecha- chemicz biologi- z podwy ż. z sieci ą nicznie -nie cznie usuwanie zakładów kanali- biogenów przemysł. zacji w dekametrach sze ściennych województwo 2012 74247 50219 24028 24028 - 2013 86290 52946 33344 33344 powiat 2012 227 227 - - 227 - - - - kazimierski 2013 224 224 - -- 224 - - - -

Znacznie wolniej na terenie powiatu kazimierskiego rozwi ązywany jest problem gospodarki ściekowej. Mi ędzy długo ści ą sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej, istniej ą znaczne dysproporcje, co w warunkach powiatu stanowi zagro żenie dla czysto ści wód powierzchniowych i podziemnych. Gminy Bejsce i Czarnocin nie posiadaj ą w ogóle sieci kanalizacyjnej. W 2013 r. średnio na terenie powiatu korzystało z kanalizacji jedynie 24,3% mieszka ńców (GUS, 2014). Nale ży podkre śli ć że niekorzystne proporcje pomi ędzy długo ści ą sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej utrzymuj ą si ę od wielu lat na podobnym poziomie w wi ększo ści gmin powiatu z zauwa żaln ą niewielk ą popraw ą w ostatnich 4 latach.

Tabela 16. Gospodarka wodno-ściekowa na terenie powiatu – stan na 31.12.2014 r. Ilo ść przydomowych oczyszczalni ścieków Wodoci ągi Kanalizacja Ilo ść przył ączy Ilo ść przył ączy (biologiczna, drena ż Lp. Gmina % % wodoci ągowych kanalizacji rozs ączaj ący, przepustowo ść do 5m 3/d) 1. Skalbmierz 99,2 23,7 1721 385 bd 2. Bejsce 81,0 - 573 - 361 3. Czarnocin 99,5 - 1110 - 134 4. Opatowiec 100 10,0 932 75 144 Kazimierza 5. 70,0 42,2 2565 1208 29 Wielka bd -brak danych Źródło: uaktualnione dane z gmin, 2015 r,.

47 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Ścieki bytowo-gospodarcze ze skanalizowanych obszarów odprowadzane s ą do oczyszczalni ścieków zlokalizowanych na terenie powiatu w Kazimierzy Wielkiej. Usuwanie ścieków w warunkach wiejskich wymaga innych rozwi ąza ń ni ż w miastach, co wynika z rozproszenia zabudowy oraz z innego sposobu korzystania z wody. Możliwe s ą dwa systemy odprowadzania ścieków: kanalizacja zbiorcza, z centraln ą oczyszczalni ą ścieków na obszarach skupionej zabudowy oraz kanalizacja przyzagrodowa (lokalna) na terenach, gdzie wyst ępuje zabudowa rozproszona i samotnicza. Gminy Bejsce i Czarnocin w dalszym ci ągu nie posiadają sieci kanalizacyjnej co przy znacznym stopniu zwodoci ągowania stanowi realne zagro żenie dla środowiska gruntowo-wodnego. Uporządkowanie gospodarki wodno – ściekowej, powinno by ć dalej jednym z podstawowych zada ń, którego realizacja w znacznym stopniu przyczyni si ę do poprawy jako ści środowiska wodnego.

Tabela 17. Oczyszczalnie ścieków w powiecie kazimierskim (stan na 31.12.2014 r.) Lp Gmina Nazwa Typ oczyszczalni Przepusto- Obsługiwany Doci ąż enie % oczyszczalni wo ść rejon m3/dob ę 1. Czarnocin Przy Szkole Bio-clere 7 Szkoła podstawowa b.d. Podstawowej w biologiczna Czarnocinie

Przy gimnazjum SEBICO 6 Gimnazjum w b.d. w Cieszkowach biologiczna Cieszkowach

2. Bejsce brak 3. Skalbmierz brak

4. Kazimierza Osiedle mech. – biologiczna 1900 Kazimierza W., b.d. Wielka Kazimierza Odonów, Donosy, Wielka Słonowice, Cudzynowice, Kamyszów Hołdowiec, Jakuszowice, Kazimierza Mała, Stradlice, Wojciechów Podolany mech. – biologiczna 22 Osiedle 49,3 mieszkaniowe Łękawa mech. – biologiczna 19 Osiedle 58,9 mieszkaniowe oraz wie ś cz ęś ciowo 5. Opatowiec Spółdzielnia mech. – biologiczna 57 Krzczonów- osiedle b.d. Osiedla modernizowana w plus ścieki dowo żone Mieszka ńców 2003r. Krzczonów b.d. - brak danych źródło: informacje z gmin 2015 r.

Sie ć kanalizacji deszczowej ogólnospławnej w powiecie znajduje si ę na terenach miasta i gminy Kazimierza Wielka oraz na terenie miasta Skalbmierz. W pozostałych miejscowo ściach

48 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 powiatu poza pojedynczymi odprowadzeniami wód opadowych z obiektów gospodarczych, nie ma systemów kanalizacji deszczowej. Polska przyst ępuj ąc do Unii Europejskiej zobowi ązała si ę do wypełnienia wymogów dyrektywy Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 roku dotycz ącej oczyszczania ścieków komunalnych (Dz. Urz. WE L 135 z 30.05.1991 r., str. 40-52, z pó źn. zm.; Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 002, str. 26) zgodnie z okre ślonymi w negocjacjach i zapisanymi w Traktacie Akcesyjnym terminami i okresami przej ściowymi. W 2003 r. utworzono Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych (KPO ŚK). KPO ŚK zatwierdzony został przez Rz ąd RP w dniu 16 grudnia 2003 r. Program ten zawiera wykaz aglomeracji o RLM powy żej 2 000, wraz z wykazem niezb ędnych przedsi ęwzi ęć w zakresie budowy, rozbudowy lub modernizacji oczyszczalni ścieków komunalnych oraz budowy i modernizacji zbiorczych systemów kanalizacyjnych, jakie nale ży zrealizowa ć w tych aglomeracjach w terminie do ko ńca 2015 r. KPO ŚK jest instrumentem wdra żania dyrektywy Rady 91/271/EWG w odniesieniu do redukcji zanieczyszcze ń biodegradowalnych z oczyszczalni > 2 000 RLM oraz redukcji zwi ązków azotu i fosforu. Na potrzeby realizacji zada ń przewidzianych w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych Wojewoda Świ ętokrzyski utworzył na terenie województwa aglomeracje. Na terenie powiatu kazimierskiego wyznaczono 2 aglomeracje.

Tabela 18. Zestawienie aglomeracji utworzonych przez Wojewod ę Świ ętokrzyskiego na terenie powiatu kazimierskiego ( źródło: AKPO ŚK 2010). Równowa żna liczba Aglomeracja Gmina mieszka ńców (RLM) Kazimierza Wielka Kazimierza Wielka, 21 500 (aglomeracja priorytetowa) Skalbmierz, Bejsce Opatowiec (aglomeracja zlikwidowana uchwał ą Sejmiku Województwa 2 311 Opatowiec Świ ętokrzyskiego nr VIII/131/11 z dn. 30.05.2011r.)

W aktualnie obowi ązuj ącej trzeciej aktualizacji KPO ŚK zatwierdzonej przez Rad ę Ministrów w dniu 1 lutego 2011 r. (AKPO ŚK 2010), uj ęto jedynie aglomeracj ę Kazimierza Wielka jako jedn ą z aglomeracji priorytetowych dla wypełnienia wymogów Traktatu Akcesyjnego UE .

3.2.6. Ogniska zanieczyszcze ń wód powierzchniowych i podziemnych Podstawowym źródłem zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych są zanieczyszczenia pochodzenia antropogenicznego, b ędące wynikiem działalno ści człowieka.

49 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Umownie mo żna je podzieli ć pod wzgl ędem zasi ęgu wyst ępowania na obszarowe, liniowe i punktowe. Ze wzgl ędu na pochodzenie zanieczyszcze ń mo żna je podzieli ć na: geogeniczne czyli zwi ązane z uwarunkowaniami przyrodniczymi i geologicznymi oraz antropogeniczne, b ędące wynikiem działalno ści człowieka. Najcz ęś ciej mamy do czynienia z zanieczyszczeniami poligenetycznymi powstaj ącymi w wyniku oddziaływania na danym obszarze ró żnych rodzajów zanieczyszcze ń. Zanieczyszczenia obszarowe s ą to trafiaj ące ze spływami wód opadowych i roztopowych do cieków powierzchniowych nawozy mineralne i organiczne oraz środki ochrony ro ślin i ścieki bytowe z terenów nieskanalizowanych. Zanieczyszczenia te są trudne do oszacowania i kontrolowania, a maj ą znaczny wpływ na stan czysto ści wód powierzchniowych. Na obszarze powiatu kazimierskiego problem zanieczyszcze ń obszarowych jest widoczny wsz ędzie tam, gdzie rzeki przepływaj ą przez tereny wiejskie o niskim stopniu skanalizowania i nie posiadaj ące własnych oczyszczalni ścieków. Rolniczy charakter zlewni powoduje wprowadzanie do wód rzek ścieków komunalnych (zły stan bakteriologiczny wody) oraz nawozów rolniczych (du że st ęż enia azotanów). Do zanieczyszcze ń obszarowych zaliczamy tak że zanieczyszczenia małopowierzchniowe takie jak składowiska odpadów oraz zanieczyszczenia wielkoobszarowe (emisja gazów i pyłów do atmosfery). Zanieczyszczenia liniowe w powiecie stanowi ą: zanieczyszczone chemicznie i bakteriologicznie rzeki, drogi o intensywnym ruchu samochodowym. Ze wzgl ędu na du żą intensywno ść ruchu, ogniska te stwarzaj ą potencjalne zagro żenia ska żenia powierzchni terenu, a st ąd infiltracyjnego wnikania do wód podziemnych poprzez wody opadowe takich substancji jak: substancje ropopochodne, gazowe produkty spalin (głównie zwi ązki azotu, siarki, ołowiu i rt ęci), innych substancji nieorganicznych m.in. soli rozmrażaj ących, środków przeciwkorozyjnych. Zanieczyszczenia te infiltruj ą do wód w sposób ci ągły i długotrwały, powoduj ąc z upływem czasu ich kumulacj ę. Zanieczyszczenia punktowe to głównie ścieki komunalne i podrz ędnie przemysłowe. W powiecie kazimierskim podobnie jak w całym województwie, zbyt wolno rozwi ązywany jest problem gospodarki ściekowej. Pomiędzy długo ści ą sieci wodociągowej i kanalizacyjnej istnieje znaczna dysproporcja, co stanowi zagro żenie dla czysto ści wód. Znacz ący wpływ na zanieczyszczenie wód powierzchniowych ma słabo rozwini ęta gospodarka ściekowa na terenach wiejskich. Gminy Bejsce i Czarnocin nie posiada w ogóle sieci kanalizacyjnej. Ścieki komunalne s ą najcz ęś ciej gromadzone w bezodpływowych zbiornikach o ró żnej jako ści wykonania oraz kiepskim stanie technicznym i wywo żone do oczyszczalni. Część ścieków mo że trafia ć nielegalnie na pola i nieu żytki. Ze wzgl ędu na znaczne koszty dowozu ścieków do oczyszczalni, problemu tego nie da si ę rozwi ąza ć bez budowy sieci kanalizacyjnej lub wdro żenia programu budowy oczyszczalni przydomowych. Bior ąc pod uwag ę trudn ą sytuacj ę finansow ą gmin oraz wieloletnie zaniedbania w tym zakresie sprawa sanitacji terenów

50 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 wiejskich winna by ć przez najbli ższe lata zadaniem priorytetowym w dziedzinie ochrony środowiska na terenie powiatu kazimierskiego. Zanieczyszczenia antropogeniczne s ą szczególnie niebezpieczne dla wód powierzchniowych i podziemnych. Zwi ązane s ą z rozwojem gospodarczym terenów miejskich i post ępuj ącą urbanizacj ą terenów wiejskich. Ogniska wielkopowierzchniowe, do których nale żą : emisje gazów i pyłów przemysłowych, zarówno ze źródeł zlokalizowanych na terenie powiatu, jak i napływaj ące z terenów ościennych, niedostatecznie rozwini ęta sie ć kanalizacyjna i oczyszczalni ścieków oraz zabiegi chemizacji rolnictwa i le śnictwa, powoduj ą cz ęstsze zanieczyszczenia wód podziemnych wskutek bezpo średniego zrzutu zanieczyszcze ń do gruntu, co jest szczególnie gro źne w dolinach rzecznych, gdzie płytko zalega zwierciadło wód podziemnych. Innym istotnym zagro żeniem dla wód podziemnych na terenie powiatu s ą dzikie wysypiska odpadów. Szczególnie niebezpieczne s ą składowiska umiejscowione w dolinie potoku czy jarze, gdzie wody podziemne nie s ą dostatecznie izolowane warstw ą utworów nieprzepuszczalnych. Zagro żeniem dla jako ści wód podziemnych mog ą by ć potencjalnie składowiska odpadów komunalnych, w przypadku zaistnienia nieprawidłowo ści w ich funkcjonowaniu lub braku odpowiedniej rekultywacji. Składowiska te wymagaj ą stałej kontroli poprzez prowadzenie monitoringu. W powiecie kazimierskim znajduj ą si ę trzy składowiska komunalne zlokalizowane w miejscowo ściach: Bejsce-Łubinówka, Chwalibogowice oraz Sielec Biskupi w zlewni rzek Wisły i Nidzicy. Składowisko w Sielcu Biskupim czynne do niedawna, zostało obecnie (stan na 2015 r.) postawione w stan likwidacji. Dwa pozostałe składowiska s ą nieczynne (Bejsce-Łubinówka, Chwalibogowice). Składowiska te nie stanowi ą bezpo średniego zagro żenia dla środowiska, równie ż w przypadku wyst ąpienia powodzi. W powiecie kazimierskim brak jest składowisk odpadów przemysłowych mog ących stanowi ć zagro żenie dla środowiska. Zanieczyszczenia geogeniczne zwi ązane s ą z naturalnymi procesami przyrodniczymi i geologicznymi. Na obszarze powiatu kazimierskiego cz ęstym zjawiskiem jest wzrost naturalnej zawarto ści żelaza i manganu w wodach podziemnych. Zjawisko to wyst ępuje głównie w utworach czwartorz ędowych, na skutek wymywania zwi ązków żelaza i manganu, przy zmianach kwasowo ści oraz potencjału red-ox.

3.3. Powierzchnia ziemi i zanieczyszczenie gleb 3.3.1. Stan jako ści gleb Ochrona gleb w rozumieniu ustawy Prawo ochrony środowiska prowadzona jest w ramach ochrony powierzchni ziemi i polega na zachowaniu możliwo ści ich produkcyjnego wykorzystania oraz utrzymaniu jako ści na poziomie wymaganych standardów (okre ślonych rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 09.09.2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi). Ustawa ta postanawia, że oceny jako ści gleb i ziemi oraz obserwacji długofalowych zmian w tym zakresie dokonuje si ę w ramach monitoringu krajowego, który realizowany jest przez IUNG Puławy

51 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 i przewiduje pobieranie prób badawczych z profili glebowych poło żonych w ści śle okre ślonych miejscach kraju. Powiat kazimierski charakteryzuje si ę bardzo wysok ą jako ści ą gleb nie tylko w skali wojewódzkiej, ale i krajowej. Struktura jako ściowa gleb w powiecie kazimierskim jest bardzo korzystna dla rozwoju rolnictwa. Najwy ższa I klasa bonitacyjna obejmuje ok. 5 780 ha gleb, klasa II – 9 592 ha, klasa III – 14 719 ha, klasa IV – 5127 ha, klasa V – 958 ha, klasa VI – 936 ha. Średni wska źnik jako ści rolniczej przestrzeni produkcyjnej wynosi 96,4 pkt. (w skali 120-to punktowej). Pod wzgl ędem oceny jako ści i przydatno ści gleb (wg IUNG) gleby w powiecie kazimierskim posiadaj ą najwy ższy wska źnik waloryzacji 77,1 pkt, przy średniej dla województwa wynosz ącej 52,2 pkt i kraju: 49,5 pkt. Gleby klas chronionych prawnie o najwy ższej przydatno ści rolniczej tj. I do IVb stanowi ą w powiecie 96,8% ogółu gruntów ornych i sadów, podczas gdy w województwie 51,7% a w kraju 51,1%. Na terenie powiatu wyró żnia si ę nast ępuj ące rodzaje gleb: − brunatne – przewa żaj ące w regionie, powstałe na lessach, glinach i piaskach gliniastych, − czarnoziemy powstałe głównie na lessach i piaskach słabo gliniastych, posiadaj ące gł ęboki poziom próchniczy, − rędziny wytworzone na wapieniach i marglach, zalegaj ące głównie na stokach, − lekkie mady, gleby torfowe i murszowate wyst ępuj ące głównie w obr ębie dolin Nidy i Wisły oraz na terenach podmokłych, − gleby bielicowe o słabej strukturze. Pod wzgl ędem przydatno ści do produkcji rolniczej poszczególnych gruntów ornych w powiecie kazimierskim wyró żniamy gleby: − gleby kompleksu pszennego bardzo dobrego (I i II klasa bonitacyjna) wyst ępuj ące głównie w gminach: Czarnocin, Opatowiec, Kazimierza Wielka i Skalbmierz; − gleby kompleksu pszennego dobrego (II, IIIa i IIIb klasa bonitacyjna) wyst ępuj ące w gminach: Czarnocin i Skalbmierz. Wa żnym zadaniem w ochronie gleb jest dostarczanie informacji o ich jako ści i oddziaływaniu potencjalnych czynników zanieczyszczaj ących. Jednym z istotnych elementów oceny jako ści gleb jest badanie poziomu zakwaszenia, oraz stopnia zanieczyszczenia metalami ci ęż kimi. Zakwaszenie zale ży od rodzaju skały macierzystej, nat ęż enia procesów degradacyjnych (np. erozji wodnej, ługowania, zasolenia) a tak że ogólnego poziomu kultury rolnej. Gleby silniej zakwaszone posiadaj ą ni ższ ą przydatno ść rolnicz ą, cechuj ą si ę słabsz ą przyswajalno ści ą składników pokarmowych oraz wymagaj ą wi ększych nakładów na rekultywacj ę w przypadku ska żenia. Obowi ązek prowadzenia monitoringu, obserwacji zmian i oceny jako ści gleby i ziemi w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska wynika z zapisów art. 26 ustawy Prawo Ochrony Środowiska. Natomiast kryteria oceny okre ślone s ą w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Monitoring chemizmu gleb ornych Polski stanowi podsystem Pa ństwowego Monitoringu Środowiska w zakresie jako ści gleby i ziemi. Celem bada ń jest obserwacja

52 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 zmian szerokiego zakresu cech gleb użytkowanych rolniczo, szczególnie wła ściwo ści chemicznych, zachodz ących w okre ślonych przedziałach czasu pod wpływem rolniczej i pozarolniczej działalno ści człowieka. Monitoring chemizmu gleb ornych Polski jest realizowany od roku 1995. W 5-letnich odst ępach czasowych s ą pobierane próbki glebowe z sieci stałych punktów pomiarowo-kontrolnych, zlokalizowanych na gruntach ornych charakterystycznych dla pokrywy glebowej kraju. Kolejna, czwarta tura Monitoringu przypadła na lata 2010-2012 i podobnie jak w poprzednich latach była realizowana przez Instytut Uprawy Nawo żenia i Gleboznawstwa – PIB w Puławach, na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Na terenie powiatu kazimierskiego nie ma aktualnie punktów pomiarowo-kontrolnych wł ączonych do krajowej sieci monitoringu gleb. Przyczyn ą tego jest brak potencjalnych źródeł ska żeń gleby. W zwi ązku z powy ższym, ocena stopnia zanieczyszczenia gleb na terenie powiatu jest utrudniona. W latach od 1992 do 1997 r. w ramach Ogólnokrajowego Programu Bada ń Rolniczej Przestrzeni Produkcyjnej na terenie powiatu kazimierskiego przeprowadzono ocen ę stopnia zanieczyszczenia gleb metalami ci ęż kimi (tab. 19).

Tabela 19. Wyniki bada ń gleb w powiecie kazimierskim (badania w latach 1995 i 2000) - źródło: Raport WIO Ś Kielce, 2006.

Ilo ść prób Pierwiastek Zawarto ść w mg/kg minimalna maksymalna średnia 67 Cd 0,14 0,93 0,41 Cu 1,9 30,8 11,7 Ni 3,3 25,0 16,5 Pb 6,2 70,0 21,2 Zn 19,8 194,1 78,3

W wyniku przeprowadzonych bada ń, w glebach na terenie powiatu kazimierskiego nie stwierdzono przekroczenia zawarto ści badanych metali w odniesieniu do standardów jakości gleb użytkowanych rolniczo. Badania te potwierdziły, że na terenie powiatu istniej ą odpowiednie warunki do podejmowania upraw rolniczych metodami ekologicznymi i do produkcji nieska żonej żywno ści.

Tabela 20. Zakwaszenie gleb powiatu kazimierskiego w okresie od 2001 do 2005 r. - źródło: Raport WIO Ś Kielce, 2006. Procent gleb bardzo kwa śnych i kwa śnych powiat kazimierski 20 woj. świ ętokrzyskie 44 Polska 57

Istotnym składnikiem oceny jako ści gleb jest ocena wła ściwo ści agrochemicznych gleb. Jest ona realizowana w cyklach pi ęcioletnich i dotyczy poziomu zakwaszenia gleb oraz ich zasobno ści w podstawowe składniki pokarmowe (fosfor, potas, magnez). Badania przeprowadzone w okresie od 2000 do 2005 r. w województwie świ ętokrzyskim wskazuj ą, że podstawowe składniki pokarmowe

53 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 oraz stopie ń zakwaszenia gleb utrzymywał si ę na podobnym poziomie do poprzednich okresów badawczych. Na przewa żaj ącej cz ęś ci powiatu kazimierskiego udział gleb kwa śnych i bardzo kwa śnych wynosi maksymalnie do 20% (gminy: Skalbmierz, Czarnocin, Opatowiec i Bejsce), oraz 21-40 % w gminie Kazimierza Wielka. Jak wynika z bada ń, jedynie 20% powierzchni u żytków rolnych w powiecie wykazuje odczyn bardzo kwa śny i kwa śny. Kwa śny odczyn gleb ogranicza pobieranie przyswajalnych składników z gleby, a równocze śnie zwi ększa dost ępno ść dla ro ślin szkodliwych pierwiastków w tym metali ci ęż kich. Ze wzgl ędu na dobr ą zasobno ść w podstawowe składniki pokarmowe gleby powiatu kazimierskiego posiadaj ą niedobory poni żej średnich niedoborów gleb województwa. Niedobory składników pokarmowych gleb powiatu przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco: − bardzo niska i niska zawarto ść fosforu na 33 % powierzchni u żytków rolnych, − bardzo niska i niska zawarto ść potasu na 61 % powierzchni u żytków rolnych, − bardzo niska i niska zawarto ść magnezu na 1 % powierzchni u żytków rolnych, Niedobory podstawowych składników pokarmowych w glebach przekładaj ą si ę bezpo średnio na poziom produkcji ro ślinnej. Znajomo ść zawarto ści tych składników jest podstaw ą efektywnego gospodarowania gruntami uprawnymi w tym zrównowa żonego ich nawo żenia w celu osi ągni ęcia odpowiedniego poziomu produkcji bez powodowania nadmiernego obci ąż enia dla środowiska gruntowo-wodnego.

3.3.2. Główne zagro żenia i problemy ochrony gleb Wyst ępuj ące na całym obszarze powiatu kazimierskiego dobre i bardzo dobre jako ściowo gleby, stanowi ą bardzo mocny pozytywny element środowiska przyrodniczego. Oparty na tym rozwój produkcji rolniczej w powiecie, powinien si ę jednak odbywa ć w sposób zrównowa żony, tak aby w maksymalnym stopniu mo żna było unikn ąć zagro żeń dla gleb i środowiska gruntowo-wodnego. Główne zagro żenia dla gleb na terenie powiatu podobnie jak na obszarze całego województwa zwi ązane s ą przede wszystkim z lokaln ą działalno ści ą gospodarcz ą, napływem zanieczyszcze ń z aglomeracji s ąsiednich oraz w mniejszym stopniu z produkcj ą roln ą i powoln ą urbanizacj ą terenów rolniczych. Do najwa żniejszych czynników powoduj ących degradacj ę gleb na terenie powiatu kazimierskiego nale ży zaliczy ć: − pogłębiaj ące si ę niedobory wody, − erozja wodna i wietrzna, szczególnie na terenach poło żonych na stokach o spadkach powy żej 9 o, − zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych, − zanieczyszczenie atmosfery w tym głównie oddziaływanie s ąsiednich du żych o środków przemysłowych, − degradacj ę fizyczn ą, chemiczn ą i biologiczn ą gleb, w tym zwi ązan ą z niewła ściwym wykonywaniem zabiegów agrotechnicznych i chemicznych,

54 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

− wyst ępuj ąca lokalnie (punktowo) podwy ższona zawarto ść w ęglowodorów aromatycznych i siarki siarczanowej, − urbanizacj ę i osadnictwo. Działalno ść przemysłowa, komunalna i rolnicza człowieka, mo że prowadzi ć do niekorzystnych zmian w środowisku glebowym. Do najcz ęstszych przekształce ń nale żą działania zwi ązane z odkrywkowym wydobywaniem surowców mineralnych: deformacja terenu, zmiana struktur geologicznych, zmiany stosunków wodnych oraz wycofywanie si ę ro ślin i zwierz ąt z eksploatowanego obszaru. Stopie ń uszkodzenia gruntów i gleb okre śla si ę stosuj ąc poj ęcia degradacji i dewastacji: − grunty zdegradowane to grunty, których rolnicza lub le śna warto ść u żytkowa zmalała, w szczególno ści w wyniku pogorszenia si ę warunków przyrodniczych albo wskutek zmian środowiska oraz działalno ści przemysłowej, a tak że wadliwej działalno ści rolniczej, − grunty zdewastowane to grunty, które utraciły całkowicie warto ść u żytkow ą w wyniku przyczyn, o których mowa powy żej. Najwi ększym zagro żeniem gleb w powiecie kazimierskim jest erozja wodna a rzadziej erozja wąwozowa. Potencjalnym zagro żeniem tego rodzaju obj ętych jest ok. 60% gruntów rolnych, z czego ok. 25% nara żonych jest na niszcz ącą erozj ę intensywn ą, siln ą i bardzo siln ą. Dotyczy to szczególnie gruntów ornych poło żonych na stokach o spadkach w przedziale 6º–10º których jest ok. 9% - dane IUNG w Puławach, 1984 r. Znaczny areał gleb lessowych, wykorzystywanych pod intensywne uprawy polowe zagro żony jest równie ż erozj ą wietrzn ą (ok. 38%). Erozji tej sprzyja lokalny niedobór lasów, nadmierne uproszczenie agrocenoz, brak zadrzewie ń i zakrzewie ń śródpolnych, spełniaj ących rol ę wiatrochronn ą oraz cz ęsto wyst ępuj ące przesuszenia (susze, niewła ściwa melioracja). Pod wpływem czynników naturalnych oraz antropogenicznych zachodzi pogorszenie wła ściwo ści u żytkowych gleby. Czynnikiem antropogenicznym powodującym niszczenie gleb jest niewłaściwe u żytkowanie gruntów lub niewła ściwe stosowanie środków ochrony ro ślin i nawozów sztucznych. Z punktu widzenia ochrony środowiska najwa żniejsze jest zapobieganie zanieczyszczeniu gleb metalami ci ęż kimi. Tego typu zanieczyszczenia wyst ępuj ą mi ędzy innymi w otoczeniu zakładów przemysłowych, usługowych, składów materiałowych oraz w rejonach składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych. W powiecie kazimierskim znajduje si ę jedno eksploatowane do niedawna składowisko odpadów komunalnych w Sielcu Biskupim oraz dwa nieczynne - Bejsce- Łubinówka i Chwalibogowice.

3.3.3. Skutki zaniechania rolniczego u żytkowania gruntów ornych Powiat kazimierski posiada charakter wybitnie rolniczy z nieznacznym udziałem przemysłu. W ostatnich latach obserwuje sie jednak powolne odchodzenie od działalno ści rolniczej, w tym na potrzeby własne. Likwidacja cukrowni powa żnie przyczyniła si ę do ograniczenia lokalnego rynku zbytu dla produkcji rolniczej. Skutkuje to post ępuj ącym zaniechaniem rolniczego wykorzystania

55 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 gruntów ornych, które staj ą si ę ugorami na które zaczyna wkracza ć ro ślinno ść ł ąkowa i le śna. Sprzyja temu naturalne rozdrobnienie działek rolnych na terenie powiatu. Powstawanie odłogów na których rozwija si ę ro ślinno ść ł ąkowa i zadrzewienia śródpolne niesie dla środowiska przyrodniczego ró żne skutki, zarówno pozytywne jak i negatywne. Odłogowanie gruntów rolnych przez okres dłu ższy ni ż kilka lat mo że ju ż stanowi ć zagro żenie dla bioró żnorodno ści obszaru. Odłogowanie doprowadza równie ż do całkowitego zaniku ł ąk jednoko śnych, na których nast ępuje szybka sukcesja agresywnych, mało warto ściowych gatunków ro ślin. Z powodu zaprzestania u żytkowania pastwiskowego nieurodzajnych gruntów, w tym np. muraw ciepłolubnych, których flora i fauna są uzale żnione od prowadzenia ekstensywnego wypasu, obserwuje si ę wkraczanie na ł ąki gatunków wysokich ro ślin wypieraj ących szybko gatunki niskie, bardziej szlachetne, które przegrywaj ą z nimi konkurencj ę o światło i składniki pokarmowe. Zmiany te powoduj ą zubo żenie ró żnorodno ści gatunkowej drobnych ssaków i ptactwa na terenach dotkni ętych odłogowaniem. O ile zmiany polegaj ące na powstaniu zadrzewie ń śródpolnych mo żna uzna ć za interesuj ące z krajobrazowego punktu widzenia, to zarastanie ł ąk ro ślinno ści ą wysok ą przyczynia si ę do zmniejszenia atrakcyjno ści krajobrazowej. Innym problemem zwi ązanym z powi ększaniem si ę areałów terenów odłogowanych jest wyst ępuj ące na wiosn ę zagro żenie po żarowe. Przesuszone wysokie trawy stanowi ą, w przypadku zaistnienia po żaru, potencjalne zagro żenie dla lasów i terenów zamieszkałych. Grunty odłogowane mog ą by ć terenami potencjalnej ekspansji inwestorów maj ących na celu pozyskanie ich dla potrzeb budownictwa mieszkaniowego oraz wykorzystania do celów przemysłowo-usługowych.

3.3.4. Zagro żenia powierzchni terenu Konieczno ść ochrony powierzchni ziemi wynika z przepisów zapisanych w nast ępuj ących aktach prawnych: − Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 1232, z pó źn. zm.); − Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jednolity Dz. U. 2012 r., poz. 647, z pó źn. zm.); − Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych, (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 1205, z pó źn. zm.); − Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze, (Dz.U. z 2011 r., Nr 163 poz. 981, z pó źn. zm); − Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie. Dz.U. z 2007 r., Nr 75 poz. 493, z pó źn. zm.).

Na obszarze powiatu kazimierskiego istnieje mo żliwość powstania niekorzystnych krajobrazowo i przyrodniczo zmian ukształtowania powierzchni terenu w konsekwencji prowadzonej

56 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 działalno ści gospodarczej. Wynika to głównie z negatywnych nast ępstw działalno ści zwi ązanej z odkrywkow ą eksploatacj ą surowców mineralnych wyst ępuj ących w niektórych rejonach powiatu. Dla zniwelowania negatywnych skutków ingerencji w krajobraz, przewa żaj ącym kierunkiem rekultywacji górniczych wyrobisk odkrywkowych powinien by ć tam gdzie to mo żliwe kierunek wodny, pozwalaj ący zamieni ć zagro żenia wynikaj ące z eksploatacji kopalin w szanse rozwoju w postaci tworzenia zbiorników wodnych w celach retencyjnych, rekreacyjnych i dla podniesienia atrakcyjno ści terenu. Na terenie powiatu kazimierskiego istnieje szereg miejsc, gdzie prowadzono eksploatacj ę, zmieniaj ąc tym samym stan środowiska naturalnego, jednak w wi ększo ści z nich wydobycie surowca zostało całkowicie zaniechane. W wi ększo ści przypadków tereny po eksploatacji nie zostały poddane rekultywacji. Najwi ęcej porzuconych odkrywek dotyczy złó ż wapieni, gipsów, surowców ilastych i piasków. Wymienione surowce mog ą by ć obecnie pozyskiwane w sposób nie kontrolowany, na potrzeby miejscowej ludno ści. Pozostało ści ą takiego wydobycia s ą przewa żnie niewielkie odkrywki, dewastuj ące powierzchni ę terenu. W wielu wypadkach, wyrobiska te mog ą by ć wykorzystywane jako nielegalne wysypiska odpadów przyczyniaj ąc sie do zanieczyszczenia wód podziemnych.

3.4. Zło ża surowców na terenie Powiatu Kazimierskiego 3.4.1. Zasoby surowców mineralnych Na terenie powiatu kazimierskiego wyst ępuj ą do ść licznie, w wi ększo ści nie eksploatowane, zło ża surowców mineralnych (tabela 20). Głównie są to zło ża surowców ilastych ceramiki budowlanej i piasków. Surowce ilaste ceramiki budowlanej Kopalin ą najbardziej rozpowszechnion ą na terenie powiatu s ą surowce ilaste. Udokumentowano szereg złó ż tego surowca, które od wielu lat były eksploatowane i wykorzystywane do produkcji elementów ceramiki budowlanej. Obecnie wi ększo ść z nich nie jest ju ż eksploatowana. Wśród udokumentowanych złó ż surowców ilastych ceramiki budowlanej nale ży wymieni ć: Góry Sieradzkie, K ęsów, Kolosy I, Odonów, Odonów I, Skorczów, Szarbia, Topola. Obecnie okresowo eksploatowane jest jedynie zło że Kolosy I (gmina Czarnocin). Kolosy I jest zło żem o powierzchni ok. 2,1 ha. W roku 2013 posiadało zasoby geologiczne bilansowe w wysoko ści 110 tys. Mg, przemysłowe – 110 tys. Mg (Bilans Zasobów...2014).

Kruszywo naturalne Kruszywa naturalne (piaski) nie s ą aktualnie eksploatowane w powiecie kazimierskim. Zło że kruszyw naturalnych Ławy-Morawianki-Urzuty zostało udokumentowane we wschodniej cz ęś ci powiatu, w gminie Opatowiec. Zło że to, o powierzchnia 36,15 ha, posiada zasoby geologiczne bilansowe, rozpoznane wst ępnie w kat. C 2 wynosz ące 2659 tys. Mg.

57 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Gipsy W północnej cz ęś ci powiatu kazimierskiego, w gminach Skalbmierz i Czarnocin wyst ępuj ą zło ża gipsów. W przeszło ści gipsy były wydobywane na skal ę lokaln ą przez miejscow ą ludno ść w rejonie Sielca i Budziszowic. Były one wykorzystywano do produkcji materiałów budowlanych. Brak jest szczegółowych opracowa ń geologicznych dokumentuj ących ich jako ść , przydatno ść dla potrzeb budownictwa oraz zasoby. Obecnie gipsy nie s ą eksploatowane. Równie ż nie przewiduje si ę wznowienia wydobycia ze wzgl ędu na niewielki obszar wyst ępowania, brak udokumentowanych złó ż oraz brak opłacalno ści inwestycji.

Wapienie i margle W przeszło ści surowce w ęglanowe wydobywane były na terenie powiatu na niewielk ą skal ę przez miejscow ą ludno ść . Odznaczaj ą si ę one słabymi parametrami wytrzymało ściowymi, niewielkim rozprzestrzenieniem oraz poło żeniem na obszarach wyst ępowania gleb chronionych. W zwi ązku z powy ższym nie stanowi ą perspektywicznej bazy surowcowej.

Ropa naftowa W najbardziej wysuni ętej na południe cz ęś ci powiatu znajduje si ę fragment udokumentowanego i eksploatowanego zło ża ropy naftowej Pławowice. Wi ększa cz ęść tego zło ża znajduje si ę w woj. małopolskim (powiat proszowicki). Zło że Pławowice jest eksploatowane i posiada koncesj ę wa żną do 26.08.2019 r, wydan ą przez Ministra Środowiska. Pławowice jest zło żem o powierzchni ok. 2449 ha. W roku 2013 posiadało zasoby geologiczne 97,07 tys. Mg, przemysłowe – 24,27 tys. Mg, a wydobycie wyniosło 4.96 tys. Mg. Użytkownikiem zło ża jest PGNiG S.A. Oddział Sanocki, Zakład Górnictwa Nafty i Gazu. Aktualnie eksploatacja zło ża prowadzona jest poza granicami powiatu kazimierskiego. W powiecie znajduje si ę jedynie fragment terenu i obszaru górniczego tego zło ża.

Tabela 20. Wykaz złó ż kopalin na terenie powiatu kazimierskiego (opracowano na podstawie Bilansu Zasobów Złó ż Kopalin w Polsce PIG-PIB, Warszawa 2014 – stan na 31.12.2013 r.) Stan Zasoby Zasoby zagospodarowania wydobywalne przemysłowe Zło że zło ża bilansowe w tys. Mg w tys. Mg Piaski i żwiry Ławy E 343 343 Ławy- P 2 659 * - Morawianki- Urzuty Surowce ilaste ceramiki budowlanej Góry Sieradzkie Z 86 * - Kęsów R 207 * - Kolosy I T 110 110 Odonów Z 2653 * - Odonów I Z 1081 * -

58 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Skorczów R 267 * - Szarbia Z 41 * - Topola Z 337 * - Ropa naftowa Pławowice E 97,07 24,71 Obja śnienia do tabeli: * zasoby geologiczne bilansowe E – zło że zagospodarowane – eksploatowane P – zło że o zasobach rozpoznanych wst ępnie R – zło że o zasobach rozpoznanych szczegółowo T – zło że zagospodarowane – eksploatowane okresowo Z – zło że zaniechane M – zło że skre ślone z bilansu zasobów w roku sprawozdawczym

3.4.2. Wpływ eksploatacji odkrywkowej na środowisko Eksploatacja surowców skalnych narusza naturalne warunki przyrodnicze i wywołuje szereg zmian w środowisku naturalnym. Odkrywkowy system wydobycia surowców mineralnych jaki istnieje na terenie powiatu kazimierskiego powoduje powstanie przekształceń powierzchni terenu w postaci wyrobisk. Sporadycznie mo że równie ż wyst ępowa ć zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego. Na terenie powiatu eksploatowane są mniejsze obszarowo zło ża, urabianie kopaliny odbywa si ę bez udziału materiałów wybuchowych, a rekultywacja wykorzystanych górniczo terenów jest znacznie łatwiejsza i mniej kosztowna. Znacz ące zmiany wywołuj ą powstałe wyrobiska, ale tak że zakłady przeróbcze wykorzystuj ące surowce. Niekorzystne oddziaływanie zakładów przeróbczych dotyczy równie ż zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego i hałasu. Te dwa czynniki s ą dodatkowo zwi ększone wzmo żonym transportem, który zawsze towarzyszy tego typu działalno ści. Zagro żeniem dla środowiska s ą tak że miejsca nielegalnego pozyskiwania surowców, głównie piasku. Samo w sobie wydobycie na tak niewielk ą skal ę, ma niewielki negatywny wpływ na środowisko. Zaniechanie wydobycia powoduje te ż do ść szybk ą samorekultywacj ę. Problem gwałtownie narasta, gdy w niezabezpieczonych wyrobiskach gromadzone s ą nielegalnie odpady. Głównym problemem i jednocze śnie zadaniem wynikaj ącym z prowadzonej na terenie powiatu działalno ści górniczej jest konieczno ść rekultywacji obszarów po wydobyciu kopalin.

3.5. Klimat akustyczny Hałas jest jednym z bardziej uci ąż liwych zagro żeń cywilizacyjnych. Rozwój gospodarczy zwi ązany jest z powstawaniem nowych zakładów przemysłowych, rozwojem transportu, a co za tym idzie ze zwi ększonym generowania hałasu przemysłowego, komunalnego i komunikacyjnego. Obecnie nara żone na hałas s ą nie tylko budynki mieszkalne, szkoły i inne obiekty poło żone w pobli żu arterii komunikacyjnych b ądź zakładów przemysłowych, lecz równie ż tereny wypoczynkowo– rekreacyjne, a nawet tereny le śne. Rozpoznanie problemu nadmiernej emisji hałasu do środowiska jest znacznie słabsze w porównaniu do innych oddziaływa ń na środowisko. Badania hałasu wykonywane w ostatnich latach w skali kraju, wskazuj ą na poszerzanie si ę obszarów o niekorzystnym klimacie akustycznym, co prowadzi do zwi ększenia populacji obj ętej oddziaływaniem. Do głównych źródeł

59 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 hałasu, wpływaj ących na zwi ększenie uci ąż liwo ści akustycznej dla środowiska w powiecie kazimierskim, nale ży zaliczy ć transport drogowy oraz w mniejszym, ograniczonym zakresie działalno ść niektórych obiektów przemysłowych. W województwie świ ętokrzyskim, w ramach monitoringu hałasu oraz kontroli i ewidencji obiektów emituj ących hałas, realizowane s ą działania obejmuj ące: − planowe, cykliczne badania hałasu komunikacyjnego w miastach, w celu opracowania planów akustycznych miast; − planowe badania hałasu drogowego na głównych trasach komunikacyjnych; − planowe i interwencyjne kontrole zakładów przemysłowych oraz innych obiektów emituj ących hałas do środowiska. Realizuj ąc zadania Programu Pa ństwowego Monitoringu Środowiska Województwa Świ ętokrzyskiego na lata 2010-2012, w roku 2011 i 2012 WIO Ś w Kielcach wykonywał pomiary hałasu komunikacyjnego na terenie województwa świ ętokrzyskiego. Głównym zało żeniem wykonanych pomiarów było okre ślenie warunków panuj ących w bezpo średnim s ąsiedztwie tras komunikacyjnych i uzyskanie informacji o uci ąż liwo ści akustycznej analizowanych miejsc. Laboratorium WIO Ś zrealizowało pomiary hałasu w oparciu o rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 2011 roku w sprawie wymaga ń w zakresie prowadzenia pomiarów poziomów w środowisku substancji lub energii przez zarz ądzaj ącego drog ą, lini ą kolejow ą, lini ą tramwajow ą, lotniskiem, portem (Dz. U. 2011 r., Nr 140, poz. 824). Z dniem 23 pa ździernika 2012 roku weszło w życie nowe rozporz ądzenie Ministra Środowiska zmieniaj ące dotychczasowe rozporz ądzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku z 14 czerwca 2007 roku (Dz.U. 2007 r., Nr 120, poz. 826). Dotychczas obowiązuj ące rozporz ądzenie zawierało jedne z najostrzejszych norm w Unii Europejskiej. Dopuszczalny poziom hałasu w porze dnia był okre ślony dla dróg lub linii kolejowych na poziomie od 50 dB do 65 dB, a w porze nocy - od 45 dB do 55 dB. Dla pozostałych obiektów i działalno ści b ędącej źródłem hałasu dopuszczalny poziom hałasu w porze dnia wynosił od 45 dB do 55 dB, a w porze nocy od 40 dB do 45 dB. Zmiana rozporz ądzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku z 14 czerwca 2007 roku (Dz.U. 2007 Nr 120, poz. 826) spowodowała podniesione dopuszczalnego poziomu hałasu pochodz ącego od dróg lub linii kolejowych do warto ści od 50 do 68 dB w porze dnia oraz od 45 do 60 dB w porze nocy. Dla pozostałych obiektów i działalno ści b ędącej źródłem hałasu dopuszczalny poziom hałasu pozostał bez zmian i wynosi od 45 dB do 55 dB w porze dnia oraz od 40 dB do 45 dB w porze nocy. Hałas przemysłowy Zagro żenie hałasem przemysłowym na terenie powiatu kazimierskiego wyst ępuje w niewielkim stopniu. Źródła hałasu przemysłowego maj ą zasi ęg lokalny najcz ęś ciej ograniczony do terenu własnego i nie powoduj ą znacz ącego pogorszenia klimatu akustycznego na terenach sąsiednich. Kontrole WIO Ś prowadzone w latach 2011-2012 nie stwierdziły przypadków drastycznych przekrocze ń dopuszczalnego poziomu hałasu ze przedsi ębiorstw produkcyjno-usługowych na terenie

60 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 powiatu. Faktyczna skala problemu hałasu mo że by ć jednak inna gdy ż nie wszystkie przypadki narusze ń w zakresie przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu s ą zgłaszane. Hałas drogowy Szybki rozwój motoryzacji indywidualnej w ostatnich latach poł ączony ze wzrostem przewozów transportowych oraz opó źnieniami w rozbudowie układów drogowo-ulicznych przyczynił si ę do znacznego pogorszenia klimatu akustycznego zwłaszcza na obszarach zurbanizowanych. Dora źną popraw ę sytuacji mo żna uzyska ć poprzez polepszenie stanu nawierzchni i zmian ę pr ędko ści strumienia pojazdów. Istotnym zagro żeniem ze strony hałasu drogowego jest wzrost ruchu samochodowego (zwłaszcza ci ęż arowego) na drogach o znaczeniu ponadlokalnym. W latach 2011 - 2012 oraz w 2014 r. badania monitoringowe nat ęż enia hałasu komunikacyjnego na terenie powiatu kazimierskiego nie były wykonywane. W roku 2013 na terenie powiatu wyznaczony został jeden punkt pomiaru hałasu drogowego, znajduj ący si ę w Kazimierzy Wielkiej przy ul. Kolejowej w rejonie zabudowy mieszkaniowo-usługowej. Pomiary przeprowadzone w terminie 22-23.10.2013 r. wykazały równowa żny poziom d źwi ęku A dla pory dnia (rozumianej jako przedział czasu od godz. 6 do godz.

22) LA eqD = 65,1 dB, co oznacza przekroczenie dopuszczalnego poziomu dla tej zabudowy jedynie o 0,1 dB. W porze nocnej (rozumianej jako przedział czasu od godz. 22 do godz. 6) przekrocze ń równowa żnego poziomu d źwi ęku A nie stwierdzono - LA eqN = 55,1 dB przy dopuszczalnym 56 dB. Uchwał ą Sejmiku Województwa Świ ętokrzyskiego z dnia 29 grudnia 2014 r. nr III/72/14 przyj ęto „Program ochrony środowiska przed hałasem dla terenów poza aglomeracjami, poło żonych w pobli żu dróg wojewódzkich z terenu województwa świ ętokrzyskiego, których eksploatacja spowodowała negatywne oddziaływanie akustyczne - część I drogi krajowe, cz ęść II drogi wojewódzkie”. W dokumencie tym, w „cz ęś ci II drogi wojewódzkie” analizie w celu okre ślenia proponowanych działa ń naprawczych poddano m.in. trasy komunikacyjne przebiegaj ące na terenie powiatu kazimierskiego, tj.: − odcinek drogi wojewódzkiej nr 768 Jędrzejów – W ęchadłów – Skalbmierz – Kazimierza Wielka – Koszyce – Brzesko który biegnie przez gminy: Skalbmierz, Kazimierza Wielka, Bejsce, − odcinek drogi wojewódzkiej nr 776 Kraków - Proszowice – Kazimierza Wielka – Wi ślica – Busko Zdrój który biegnie przez gminy: Kazimierza Wielka, Czarnocin, W „ Programie ochrony środowiska przed hałasem dla terenów poza aglomeracjami, poło żonych w pobli żu dróg wojewódzkich z terenu województwa świ ętokrzyskiego... ” przewiduje si ę zastosowanie działa ń naprawczych dla cz ęś ci z w/w tras drogowych zlokalizowanych na terenie powiatu kazimierskiego. Przewiduje si ę m.in. wyprowadzenie ruchu ci ęż kich pojazdów z centrum miasta poprzez budow ę obwodnicy Kazimierzy Wielkiej.

61 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

3.6. Zasoby i walory przyrodnicze, formy ochrony przyrody Powiat kazimierski pomimo wyra źnego niedoboru lasów, posiada znaczne walory przyrodnicze i krajobrazowe. Najcenniejszymi obszarami pod wzgl ędem ekologicznym, są tereny poło żone w dolinach rzecznych (głównie w dolinie Nidzicy) stanowi ące wa żne korytarze ekologiczne. Ze wzgl ędu na ochron ę szczególnego bogactwa przyrodniczego niektóre z terenów w powiecie zgłoszone zostały do programu „Natura 2000”, w ramach którego wyznaczone zostały tzw. obszary specjalnej ochrony ptaków oraz specjalne obszary ochrony siedlisk. Na terenie powiatu wyst ępuje równie ż wiele innych form ochrony przyrody. Ogółem powierzchnia terenu powiatu o szczególnych walorach przyrodniczych obj ęta prawn ą ochron ą wynosiła w 2013 r. 7 741,9 ha czyli 18,3 % całej powierzchni powiatu (GUS Kielce 2014). Najwa żniejsze obszary prawnie chronione na terenie powiatu to: fragment Nadnidzia ńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu poło żonego na północnych obrze żach powiatu (gmina Opatowiec), fragment Kozubowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu jako cz ęść otuliny Kozubowskiego Parku Krajobrazowego poło żony we wschodniej cz ęś ci powiatu (gmina Czarnocin), drobny fragment Nadnidzia ńskiego Parku Krajobrazowego oraz fragment Koszycko-Opatowieckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (gmina Opatowiec). Na terenie powiatu znajduj ą si ę we fragmentach nast ępuj ące obszary obj ęte ochron ą w ramach sieci ekologicznej Natura 2000: obszar PLB260001 Dolina Nidy, obszar PLH260003 Ostoja Nidzia ńska oraz obszar PLH260029 Ostoja Kozubowska. Ponadto na obszarze powiatu kazimierskiego znajduj ą si ę pojedyncze u żytki ekologiczne oraz pomniki przyrody o żywionej i nieo żywionej. Tabela 21. Parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, u żytki ekologiczne oraz obszary Natura 2000 na terenie powiatu kazimierskiego ( źródło - informacje z gmin 2015 r., natura2000.gdos.gov.pl) Nazwa obszaru Powierzchnia Powierzchnia Powierzchnia powiatu Cz ęść obszaru podlegaj ącego całkowita obszaru otuliny [ha] obj ęta obszarem gminy ochronie prawnej [ha] chronionym [ha] Nadnidzia ński Park 22 874 26 113 134 Opatowiec Krajobrazowy Kozubowski Park jedynie niewielki 6 169 6 592 Czarnocin Krajobrazowy fragment otuliny parku Kozubowski Obszar jedynie niewielki Chronionego 6 036 Czarnocin - fragment Krajobrazu Nadnidzia ński Obszar Chronionego 26 011 - 537 Opatowiec Krajobrazu Koszycko-Opatowiecki Obszar Chronionego 6 197 - 5 950 Opatowiec Krajobrazu Natura 2000: obszar PLB260001 Dolina 19 956 - b.d. Opatowiec Nidy Natura 2000: obszar PLH260003 Ostoja 26 515,6 - b.d. Opatowiec Nidzia ńska Natura 2000: obszar PLH260029 Ostoja 4 256,7 - b.d. Czarnocin Kozubowska

62 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Użytek ekologiczny 2,86 - 2,86 Skalbmierz Rosiejów

3.6.1. Szata ro ślinna i świat zwierz ęcy

Powiat kazimierski stanowi jeden z najintensywniej zagospodarowanych rolniczo regionów Polski. Na skutek wielkoobszarowej produkcji rolniczej w ci ągu ostatnich 100 – 200 lat, nast ąpiła utrata znacznej cz ęś ci ró żnorodno ści biologicznej. Obszar powiatu kazimierskiego charakteryzuje si ę obecnie bardzo niskim wska źnikiem lesisto ści wynosz ącym ok. 2,8%. Niski wska źnik lesisto ści ma ścisły zwi ązek z urodzajnymi glebami pokrywaj ącymi powiat, które wykorzystywane s ą od wieków dla potrzeb gospodarki rolnej. Obecny charakter ro ślinno ści w powiecie to efekt przekształce ń środowiska przez gospodark ę człowieka. Wi ększo ść lasów została zast ąpiona przez u żytki rolne i tereny zabudowane ze specyficzn ą ro ślinno ści ą synantropijn ą i obcego pochodzenia, a tereny podmokłe w wi ększo ści odwodniono. W krajobrazie gminy dominuj ą pola uprawne. Lasy w powiecie są znacznie zró żnicowane pod wzgl ędem rozmieszczenia, wielko ści kompleksów le śnych, a tak że ró żnią si ę składem gatunkowym i wiekowym oraz siedliskowym. Dominuj ą siedliska lasu mieszanego o wysokim stopniu zwarcia i silnie rozwini ętym podszyciu i runie. Cz ęść lasów znajduj ących si ę na terenie powiatu to lasy chronione. Posiadaj ą one funkcj ę ochronną jako lasy wodochronne, pełni ące istotn ą rol ę w retencji wód oraz glebochronne (nasadzone na stokach i w obr ębie w ąwozów chroni ące gleby przed erozj ą). Prócz lasów na drzewostan składaj ą si ę zadrzewienia śródpolne, przydro żne i siedliska rolnicze, jak równie ż pozostało ści parków podworskich, najbardziej widoczne na terenach gminy Kazimierza Wielka. Na terenie powiatu, w wi ększo ści pozbawionym lasów, ro ślinno ść wysoka wyst ępuje najcz ęś ciej w formie zadrzewie ń towarzysz ących ciekom wodnym i drogom, a głównie zakrzewie ń śródpolnych. Przewa żaj ącym drzewostanem ci ągów drzew wzdłu ż rzek s ą olchy, wierzby i topole, natomiast wzdłu ż dróg, przewa żaj ą lipy, wi ązy i topole. Zakrzewienia śródpolne porastaj ą cz ęsto wysokie miedze, oddzielaj ące pola na skłonach. Charakterystyczny jest dla nich du ży udział tarniny, cz ęsto te ż wyst ępuje robinia i leszczyna. Zakrzewienia te maj ą wybitne walory biocenotyczne (m.in. stanowi ą ostoje ptactwa) i estetyczno-krajobrazowe. Wśród ekosystemów niele śnych najwi ększy obszar powiatu zajmuj ą najbardziej przekształcone przez człowieka tereny upraw rolnych. W zwi ązku, z tym bogato reprezentowana jest grupa zbiorowisk chwastów pól uprawnych, okrajków, terenów wydeptywanych i ruderalnych. W śród dobrze wykształconych agrofitocenoz wyst ępuj ą rzadkie zbiorowiska m.in. wyki czteronasiennej oraz włóczydła polnego i czechrzycy grzebieniowej oraz zagro żone wygini ęciem chwasty reprezentuj ące południowy i południowo-wschodni element geograficzny flory tj.: miłek letni, rolnica polna, jaskier polny, czechrzyca grzebieniowa i włóczydło polne. Rzeki powiatu jak Nidzica, Małoszówka, nieliczne zbiorniki wodne oraz strumienie i rowy melioracyjne stanowi ą dogodne siedliska dla rozwoju zbiorowisk wodnych. W dolinie Nidzicy i

63 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Małoszówki oraz innych wi ększych strumieni, na terenach nie zalesionych i nie zaj ętych pod upraw ę roli wyst ępuj ą tak że ró żnego rodzaju zbiorowiska szuwarowe oraz wilgotne ł ąki i turzycowiska. Zbiorowiska wodne w zale żno ści od warunków siedliskowych przedstawiaj ą ró żne postacie organizacji. Spotykamy zarówno dobrze wykształcone fitocenozy, skupiaj ące wi ększo ść gatunków charakterystycznych, jak i agregacje jednogatunkowe, trudne do identyfikacji. Zbiorowiska ł ąkowe i pastwiskowe powszechne na terenie powiatu, w znacznej cz ęś ci wykorzystywane s ą jako ł ąki ko śne. Obszary, na których nie jest prowadzona działalno ść rolnicza, porastaj ą ł ąki ziołoro ślowe. Wi ększo ść zbiorowisk ł ąkowych, zwłaszcza wra żliwych na zmiany wilgotno ściowe, nale ży na tym terenie do potencjalnie zagro żonych. Zaprzestanie wykaszania oraz melioracja jest przyczyn ą zarastania wielu ł ąk, a zmiana sposobu ich u żytkowania powoduje przekształcanie u żytków zielonych na grunty orne. Zbiorowiska synantropijne rozwin ęły si ę na terenach zagospodarowanych przez człowieka i ró żnicuje si ę je na dwie grupy. Pierwsza to zbiorowiska segetalne czyli ro ślinno ść wyst ępuj ąca w śród upraw polowych ro ślin okopowych i zbo żowych. S ą to m.in. rolnica polna, miłek letni, czechrzyca grzebieniowa i włóczydło polne, które wraz z wyk ą czteronasienn ą i ostró żką poln ą tworz ą wielogatunkowe zbiorowiska. Druga grupa synantropijna to zbiorowiska ruderalne (zr ębów le śnych i nieu żytków), a w śród nich bez czarny, leszczyna, śliwa, tarnina, kruszyna pospolita, szakłak pospolity, szałwia okółkowa, rdest, jaskółcze ziele, wierzba iwa, łubin trwały. Zbiorowiska przywodne w dolinach rzecznych to cenne zbiorowiska ł ęgu olszowo-jesionowego oraz ro ślinno ść wyst ępuj ąca w korytach rzek, brze żnych partiach rowów melioracyjnych i w obr ębie stawów. Charakterystycznym elementem szaty ro ślinnej powiatu s ą murawy kserotermiczne i wielogatunkowe zaro śla krzewów. Murawy kserotermiczne wykształciły si ę na ciepłych, południowych zboczach, o znacznym nachyleniu, nie wykorzystywanych rolniczo. S ą to barwne i bogate florystycznie zbiorowiska, z wieloma rzadkimi ro ślinami, o charakterze stepu ł ąkowego, nale żą ce do zespołów omanu w ąskolistnego, miłka wiosennego i kłosownicy pierzastej . Na obrze żach muraw, na zboczach w ąwozów lessowych czy zarastaj ących murawach rozwijaj ą si ę wielogatunkowe zaro śla krzewiaste z udziałem leszczyny lub z dominuj ącą tarnin ą. Wyst ępuj ą tu tak że takie gatunki krzewów jak dere ń świdwa, kruszyna pospolita, głogi, szakłak, a tak że wykształciły si ę ciepłolubne zaro śla z kolcowojem szkarłatnym. Murawy i zaro śla stanowi ą równie ż bardzo wa żny element biocenotyczny i ekologiczny w otwartym krajobrazie rolniczym stanowi ąc ostoj ę dla zwierz ąt i pełni ąc funkcj ę glebochronn ą. Na terenie powiatu wyst ępuj ą obszarowe formy ochrony przyrody. Północne obrze że gminy Czarnocin przylega do Kozubowskiego Parku Krajobrazowego stanowi ącego fragment Ostoi Nidzia ńskiej, przewidzianej do ochrony w ramach ogólnoeuropejskiej sieci „Natura 2000”. Kozubowski Park Krajobrazowy oraz poło żony na terenie jego otuliny Kozubowski Obszar Chronionego Krajobrazu, chroni ą krajobraz wzgórz lessowych z interesuj ącymi formami erozyjnymi oraz du żymi powierzchniami lasów gr ądowych z gatunkami ciepłolubnych ro ślin. Otulina

64 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Kozubowskiego Parku Krajobrazowego obejmuje Zagaje Stradowskie, Stradów, Mal życe, Mękarzowice i Turnawiec. Północno-zachodnia granica gminy Czarnocin pokrywa si ę z granic ą Miechowsko-Działoszyckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, który chroni kompleksy le śne w postaci zbiorowisk gr ądowych i świetlistej d ąbrowy oraz pagórki kredowe i w ąwozy lessowe, na których rozwin ęły si ę murawy kserotermiczne z rzadkimi ro ślinami. Południowo-wschodnia granica gminy pokrywa si ę z granic ą Koszycko-Opatowieckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, który chroni bory mieszane z bogato rozwini ętym runem. Na tym obszarze ochronie podlegaj ą równie ż walory przyrodnicze dolin rzecznych, pełni ące rol ę korytarzy i ci ągów ekologicznych. Przewa żaj ąca cz ęść gminy Opatowiec wchodzi w skład Koszycko-Opatowieckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Pozostała cze ść gminy (sołectwo Kocina) le ży w granicach otuliny Nadnidzia ńskiego Parku Krajobrazowego i cz ęś ciowo w granicach tego parku. Na obszarze tym dominuj ą zbiorowiska niele śne. W dolinach rzek wyst ępuj ą zbiorowiska torfowiskowe, ł ąkowe z udziałem ro ślin halofilnych. W cz ęś ci południowej wyst ępuj ą murawy kserotermiczne. Brzegi stawów i doliny rzeczne wchodz ą w skład biocenoz ł ąkowo-bagiennych, które stanowi ą siedliska l ęgowe dla licznego ptactwa wodno - błotnego. Północne fragmenty gminy Opatowiec znajduj ą si ę w obr ębie obszaru OSO PLB 260001 Dolina Nidy, utworzonego Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 229, poz. 2313). Utworzono równie ż obszar SOO PLH 260003 Ostoja Nidzia ńska, który obejmuje północny skrawek gminy Opatowiec. Oba obszary obejmuj ą dolin ę Nidy oraz fragmenty przylegaj ących do niej płaskowy żów. Krajobraz jest tu bardzo urozmaicony. Rzeka Nida silnie meandruje tworz ąc liczne starorzecza. Towarzysz ą jej kompleksy wilgotnych i podmokłych ł ąk oraz bagien. Przy małym spadku koryta rzeki, co roku tworz ą si ę tu rozlewiska i rozwijaj ą si ę zbiorowiska szuwarowe. Obszar ten stanowi ostoj ę dla szeregu rzadkich i chronionych gatunków ptaków (zwłaszcza wodno-błotnych). Przylegaj ące do doliny Nidy, lekko faliste obszary płaskowy żów, porozcinane s ą licznymi w ąwozami, parowami oraz suchymi dolinami. Wapienne i gipsowe wzgórza oraz zbocza w ąwozów porastaj ą murawy kserotermiczne, a doliny s ą zaj ęte przez zbiorowiska ł ąkowe. Obszar ostoi jest słabo zalesiony. Wyst ępuj ące tutaj jedynie miejscami zbiorowiska le śne to przede wszystkim lasy świe że z fragmentami siedlisk borowych i olsowych. Granice obszarów PLB 260001 Dolina Nidy i PLH 260003 Ostoja Nidzia ńska ustanowionych w ramach systemu Natura 2000, pokrywaj ą si ę z granicami Nadnidzia ńskiego Parku Krajobrazowego. Na obszarze Nadnidzia ńskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny w granicach gminy poło żony jest fragment projektowanego rezerwatu przyrody „Szczytniki”. Na uwag ę zasługuje obszar gminy Skalbmierz, w której nie wyst ępuj ą obszarowe formy ochrony przyrody. Jednak że północno-zachodnia granica gminy pokrywa si ę z granic ą Miechowsko- Działoszyckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, który chroni kompleksy le śne w postaci zbiorowisk gr ądowych i świetlistej d ąbrowy oraz pagórki kredowe i w ąwozy lessowe, na których rozwin ęły si ę murawy kserotermiczne z rzadkimi ro ślinami. Natomiast południowo-wschodnia granica

65 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 gminy pokrywa si ę z granic ą Koszycko-Opatowieckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, który chroni bory mieszane z bogato rozwini ętym runem. Na tym obszarze ochronie podlegaj ą równie ż walory przyrodnicze dolin rzecznych, pełni ące rol ę korytarzy i ci ągów ekologicznych. W gminie Skalbmierz znajduje si ę u żytek ekologiczny Rosiejów. Jest to halizna poro śni ęta w 80% krzewami, leszczyn ą, robini ą i czeremch ą. Obszar powiatu charakteryzuje si ę znacznym przekształceniem ekosystemów, co wynika z prowadzonej tu od wieków intensywnej gospodarki rolnej. Wi ększe zró żnicowanie siedlisk i co za tym idzie wi ększe zró żnicowanie gatunkowe zwierz ąt, wyst ępuje w dolinie Nidzicy i dolinach mniejszych cieków oraz na terenach zalesionych i zakrzaczonych. Jednak na wi ększo ści obszaru powiatu, gdzie zdecydowanie dominuj ą grunty orne wyst ępuj ą głównie gatunki pospolite, zwi ązane z ekosystemami rolniczymi oraz z siedliskami ludzkimi. Znacz ąco pozytywn ą rol ę w wyst ępowaniu i składzie fauny odgrywaj ą zadrzewienia śródpolne, kompleksy le śne, wszystkie zbiorniki wodne i wi ększe powierzchnie ł ąk. Pomimo znacz ącego przekształcenia terenów świat ro ślin i zwierz ąt jest do ść zró żnicowany. Obecne s ą tutaj ró żnorodne siedliska oraz zespoły faunistyczne zasiedlaj ące skrajnie odmienne ekosystemy, jak np. ekosystemy le śne, ł ąkowe, murawowe, wodne, szuwarowe, agrocenozy i urbicenozy. Obszarami najbardziej sprzyjaj ącymi bioró żnorodno ści s ą doliny cieków wodnych, gdzie wyst ępuje wymieszanie pól, ł ąk, terenów podmokłych i bagiennych, zadrzewie ń, a na zboczach stoków wyst ępuj ą lasy oraz murawy i zaro śla kserotermiczne. Funkcje ostoi, a zarazem korytarzy ekologicznych, generalnie pełni ą tereny w dolinie Nidzicy i doliny pozostałych cieków. Teren doliny Nidzicy ma istotne znaczenie jako korytarz ekologiczny, ułatwiaj ący rozprzestrzenianie si ę i migracj ę gatunków. Lokalnymi ostojami fauny są tak że wi ększe zadrzewienia i lasy li ściaste, zaro śla i murawy. Fauna na terenie powiatu kazimierskiego charakteryzuje si ę umiarkowanym zró żnicowaniem gatunków zwierz ąt. Wyst ępuje tu wi ększo ść typowych dla regionu świ ętokrzyskiego gatunków ssaków, z przewag ą zwierzyny drobnej. Gatunki ssaków zwi ązane z kompleksami le śnymi to sarna, wiewiórka, kuna le śna, drapie żne z rodziny łasicowatych, lis, zaj ąc, licznie reprezentowane s ą drobne ssaki owado żerne, polnikowate i gryzonie Powiat charakteryzuje si ę znaczn ą ró żnorodno ści ą gatunków chronionych ptaków. Ptaki na terenach powiatu gniazduj ą cz ęsto na ł ąkach, obszarach podmokłych, dolinach rzek i starorzeczach. Najliczniej reprezentowane s ą tu ptaki le śne oraz ptaki wodno-błotne. W siedliskach tych wystepuj ą równie ż chronione gatunki płazów i motyli (www.natura2000.mos.gov.pl) . Płazy najliczniej wyst ępuj ą w dolinach rzecznych, w śród nich na uwag ę zasługuj ą: żaba trawna, rzekotka drzewna i ropucha szara. Po śród owadów nale ży wymieni ć motyla pazia królowej, mieniaka stró żnika, gatunki wa żek i biegacze. Gady wyst ępuj ą głównie w kompleksach le śnych i reprezentowane s ą przez jaszczurk ę zwink ę, jaszczurk ę żyworodn ą, padalca i zaskro ńca. W rzekach i potokach powiatu mimo post ępuj ącego zanieczyszczenia, spotka ć mo żna kilkana ście gatunków ryb i raków, w tym gatunki chronione. W śród ryb wyst ępuj ą takie gatunki jak: oko ń, kiełb, kle ń, pło ć ukleja. Dość liczne s ą równie ż mi ęczaki zwi ązane ze środowiskiem przywodnym, stosunkowo licznie wyst ępuje ślimak winniczek.

66 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

3.6.2. Sie ć ekologiczna Natura 2000 Celem utworzenia europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000 jest zachowanie ró żnorodno ści biologicznej krajów Unii Europejskiej poprzez ochron ę siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej flory i fauny na jej terytorium. Jest ona tworzona w oparciu o dwie dyrektywy unijne: − Dyrektyw ę Rady 92/43/EWG z dn. 21.05.1992. r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych i dzikiej flory i fauny (w oparciu o ni ą tworzone b ędą Specjalne Obszary Ochrony - SOO), − Dyrektyw ę Rady 79/409/EWG z dnia 02.04.1979. r. w sprawie ochrony dziko żyj ących ptaków (stanowi ącej podstaw ę do wydzielenia Obszarów Specjalnej Ochrony - OSO).

W granicach powiatu kazimierskiego znajduj ą si ę niewielkie fragmenty nast ępuj ących obszarów europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000 (źródło - www.natura2000.mos.gov.pl) : Obszar OSO - PLB260001 - Dolina Nidy Obszar stanowi dolina rzeki Nidy o szeroko ści 2-3 km, a wyj ątkowo 6 km koło miejscowo ści Umianowice, gdzie tworzy si ę delta wsteczna. Meandry rzeczne i starorzecza s ą charakterystyczne dla doliny. Na znacznym obszarze wyst ępuj ą ł ąki ko śne przechodz ące w miejscach zabagnionych w turzycowiska. Przy starorzeczach i oczkach wodnych wyst ępuj ą zespoły szuwarowe, a w bezpo średnim s ąsiedztwie rzeki szuwar mannowy. Ponadto w bezpo średnim s ąsiedztwie koryta wyst ępuj ą zaro śla wierzbowe i olsy, a tak że sporadycznie zespoły łęgowe. W okresie wiosennym i letnim wzbieraj ąca rzeka tworzy rozległe rozlewiska. Obszar OSO - PLB260001 stanowi ostoj ę ptaków o randze europejskiej. Wyst ępuje tu ok. 30 gatunków ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej , 10 gatunków z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi (PCK). W okresie l ęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej nast ępuj ących gatunków ptaków: b ączek (PCK), b ąk (PCK), ślepowron, błotniak ł ąkowy, błotniak stawowy, błotniak zbo żowy (PCK), bocian czarny, czapla biała, dzi ęcioł białoszyi, mewa czarnogłowa, perkoz dwuczuby, perkoz rdzawoszyi, perkozek, zausznik, gęgawa, cyranka, cyraneczka, krakwa, płaskonos, podgorzałka, czernica, głowienka, hełmiatka, kropiatka, zielonka, krwawodziób, rycyk, dudek, remiz; w stosunkowo wysokim zag ęszczeniu (C7) wyst ępuj ą: bocian biały, derkacz, wodnik, rybitwa białoczelna, podró żniczek, zimorodek, g ąsiorek, dziwonia, srokosz, trzciniak, brz ęczka, świerszczak (około 1% populacji krajowej), strumieniówka i słowik szary (www.natura2000.mos.gov.pl).

Obszar SOO - PLH260003 - Ostoja Nidzia ńska Obszar stanowi fragment rejonu Ponidzia. Obejmuje naturaln ą dolin ę Nidy i fragmenty przylegaj ących do niej płaskowy żów. Krajobraz jest tu bardzo urozmaicony. Rzeka Nida silnie meandruje tworz ąc liczne starorzecza. W środkowej cz ęś ci biegu Nidy utworzył si ę rozległy kompleks wilgotnych i podmokłych ł ąk, bagien i starorzeczy. Przy małym spadku koryta rzeki, co roku tworz ą si ę tu rozlewiska i rozwijaj ą zbiorowiska szuwarowe i utrzymuj ą ł ąki ko śne. Lessowe, lekko faliste obszary płaskowy żów porozcinane s ą licznymi wąwozami, parowami oraz suchymi dolinami. Na

67 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 odlesionym obszarze zlokalizowane s ą dwa du że kompleksy stawów rybnych, b ędące ostoj ą wielu gatunków ptaków. W centrum Ponidzia mamy do czynienia z typow ą rze źbą krasow ą zwi ązan ą z wyst ępowaniem pokładów gipsu. Charakteryzuje j ą wyst ępowanie licznych jaski ń, lejów krasowych, wywierzysk i ślepych dolinek. Wapienne i gipsowe wzgórza oraz zbocza w ąwozów porastaj ą murawy kserotermiczne, a dolinki zaj ęte s ą przez zbiorowiska ł ąkowe. Na NE od miejscowo ści Szczerbaków znajduje si ę niewielki płat halofilnych szuwarów i ł ąk, zniszczony przez odwodnienie i próby orki, lecz mo żliwy do renaturyzacji. Obszar ostoi jest słabo zalesiony. Wyst ępuj ące tutaj zbiorowiska le śne to przede wszystkim lasy świe że z fragmentami siedlisk borowych i olsowych. Jednym z głównych walorów ostoi jest kras gipsowy, tworz ący podło że dla rzadko spotykanych, kserotermicznych, nagipsowych muraw. Zwi ązane s ą z nimi stanowiska wielu najrzadszych składników naczyniowej flory polskiej. Znajduje si ę tu jedyne w Polsce stanowisko Serratula lycopifolia, oraz jedna z najmocniejszych populacji Carlina onopordifolia. Dobrze wykształcone i zachowane s ą tak że zbiorowiska ł ąkowe i torfowiskowe, oraz lasy ł ęgowe. Jest to obszar wyst ępowania słonych źródeł, wokół których rozwijaj ą si ę ł ąki halofilne. Ł ącznie na terenie obszaru zidentyfikowano 19 rodzajów siedlisk z Zał ącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG i 20 gatunków z Zał ącznika II. W ostoi wyst ępuje bogata fauna bezkr ęgowców, zwłaszcza zwi ązanych z siedliskami kserotermicznymi. Jest to miejsce l ęgowe wielu gatunków ptaków, zwłaszcza wodno-błotnych i wa żny punkt na szlaku wędrówkowym ptaków. Dolina Nidy jest ostoj ą ptaków o randze europejskiej (www.natura2000.mos.gov.pl) tworz ąc jeden z najwi ększych w tej cz ęś ci kraju system rozlewisk.

Obszar SOO - PLH 260029 - Ostoja Kozubowska Obszar poło żony jest w obr ębie Niecki Nidzia ńskiej w południowo-wschodniej cz ęś ci Garbu Wodzisławskiego ( www.natura2000.mos.gov.pl). Stanowi ą go rozległe kompleksy le śne o zró żnicowanym składzie gatunkowym. Teren charakteryzuje si ę urozmaicon ą rze źbą wykształcon ą na kredowym, pokrytym lessami podło żu. Wzniesienia porozcinane s ą licznymi dolinkami, jarami i wąwozami. Południowy fragment obszaru stanowi ą kompleksy podmokłych ł ąk i pastwisk, porozcinanych licznymi kanałami. Ponad 80% obszaru stanowi ą lasy w wi ększo ści gr ądy, bory sosnowo-dębowe, fragmenty olsów i ł ęgów wi ązowych wyst ępuj ą tak że murawy kserotermiczne z ro ślinno ści ą stepow ą. Ostoja Kozubowska to najwi ększy kompleks lasów gr ądowych i ł ęgowych na obszarze Niecki Nidzia ńskiej. Wyst ępuje tu specyficzna posta ć gr ądu (nadnidzia ńska) nie spotykana w innych regionach. Na terenie ostoi jest du ży udział gatunków kalcyfilnych i ciepłolubnych. Płaty ro ślinno ści charakteryzuj ą si ę du żym bogactwem florystycznym, w tym udziałem gatunków chronionych, rzadkich i zagro żonych. Na terenie ostoi znajduj ą si ę silne i liczne populacje obuwika pospolitego (np. rezerwat Wroni Dół). Ponadto w obszarze stwierdzono obecno ść górskich gatunków ro ślin. Ostoja Kozubowska jest jednym z głównych stanowisk jelonka rogacza w Polsce (rezerwat Polana Polichno wraz z otoczeniem) i jako taka powinna by ć obj ęta ochron ą ścisł ą w poł ączeniu z ochron ą czynn ą (przebudowa drzewostanu - usuwanie nasadze ń modrzewia oraz usuwanie ro ślinno ści

68 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 krzaczastej powoduj ącej zacienianie d ębów). Dodatkowo ł ąki w południowo wschodniej cz ęś ci obszaru zasiedla populacja modraszka telejusa, a w rosn ących tam wierzbach stwierdzono wyst ępowanie pachnicy d ębowej (www.natura2000.mos.gov.pl) .

3.6.3. Gospodarka le śna

Podstawowymi przepisami prawnymi reguluj ącymi zagadnienia gospodarki le śnej b ędącej w gestii powiatu s ą: − Ustawa z dnia 28 wrze śnia 1991 r. o lasach (tj. Dz. U.2011, nr 12, poz. 59 ze zm.) , − Rozporz ądzenie Rady Wspólnot Europejskich Nr 2080/92 EWG okre ślaj ące m.in. wielko ść i zakres wsparcia finansowego udzielanego wła ścicielom zalesiaj ącym grunty rolne (wymóg stosowania tego rozporz ądzenia, które znacz ąco przyspieszyło tempo zalesie ń w pa ństwach zachodnich, powstał z chwil ą wej ścia Polski do UE). Lesisto ść powiatu kazimierskiego jest na poziomie bardzo niskim i wynosi ok. 2,8%. Wska źnik lesisto ści powiatu pozostaje praktycznie na tym samym poziomie od roku 2004 kiedy to wynosił ok. 2,7 %. Dla porównania lesisto ść województwa wynosi ok. 27,5% - wg danych GUS z 2014 r. Lasy i grunty le śne w powiecie kazimierskim zajmuj ą 1219 ha (stan na 31.12.2014 r.). W Lasach Pa ństwowych prowadzona jest gospodarka le śna na powierzchni około 576 ha przez Nadle śnictwo Pi ńczów – Le śnictwo Kazimierza Wielka (www.radom.lasy.gov.pl/pinczow). Pod wzgl ędem siedliskowym przewa ża zdecydowanie „las wy żynny”, charakteryzuj ący si ę drzewostanem li ściastym z przewaga buka, d ębu i grabu. Siedlisko to cechuje si ę silnym zwarciem oraz dobrze rozwini ętym podszytem i runem. Jest natomiast mało przydatne dla celów penetracji turystycznej. W niektórych kompleksach Lasów Pa ństwowych wyst ępuj ą skupiska mniej warto ściowych drzewostanów topolowych, które stanowi ą element antropopresji. Lasy prywatne w powiecie kazimierskim zajmuj ą powierzchni ę 604 ha ( źródło - Starostwo Powiatowe w Kazimierzy Wielkiej, 2015). Lasy prywatne charakteryzuj ą si ę silnym rozproszeniem tworz ąc niewielkie powierzchnie o charakterze ekotonowym. Lasy gminne w powiecie zajmuj ą powierzchni ę 31 ha, lasy b ędące własno ści ą powiatu to tylko 2 ha. Pozostałe 6 ha stanowi ą lasy wspólnot gruntowych i ko ścioła. Na terenach wyst ępowania gleb niskich klas bonitacyjnych zgłaszane są potrzeby zalesieniowe. Powierzchnia gruntów przewidzianych do zalesienia wg „Krajowego Programu Zwi ększania Lesisto ści” – opracowanie Ministerstwa Środowiska (aktualizacja 2003 r.) na lata 2001 – 2020 wynosi 278 ha, w tym sektor pa ństwowy nie jest przewidziany do zalesienia. Przy tak niewielkim stopniu zalesienia, gospodarka le śna w powiecie nie posiada wi ększego znaczenia. Najwa żniejszym zadaniem lasów na terenie powiatu kazimierskiego powinna by ć funkcja ochronna dla innych elementów środowiska oraz funkcja rekreacyjno-turystyczna. Główne zagro żenia i problemy w zakresie lesisto ści w powiecie to: − bardzo silny niedobór lasów oraz du że rozdrobnienie istniej ących kompleksów le śnych,

69 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

− niepełne wykonywanie zabiegów piel ęgnacyjnych oraz nie realizowanie odnowie ń w lasach prywatnych i na gruntach przej ściowo pozbawionych drzewostanu, − za śmiecanie terenów le śnych wokół terenów mieszkaniowych oraz dróg.

3.7. Elektromagnetyczne promieniowanie niejonizuj ące Promieniowanie niejonizuj ące powstaje w wyniku działania zespołów sieci i urządze ń elektroenergetycznych, urz ądze ń wykorzystywanych do bada ń w diagnostyce i zabiegach fizykoterapeutycznych, stacji nadawczych, telekomunikacyjnych, radiolokacyjnych i radionawigacyjnych. Źródłami tego promieniowania s ą systemy przesyłowe energii elektrycznej, stacje radiowe, telewizyjne i telefonii komórkowej oraz urz ądzenia elektryczne o mniejszej uci ąż liwo ści, diagnostyczne, terapeutyczne, przemysłowe, a tak że domowe. Promieniowanie to ma istotny wpływ na środowisko, mo że negatywnie oddziaływa ć na zdrowie ludzi, zwierz ąt i wzrost ro ślin powoduj ąc tzw. efekt termiczny b ędący przyczyn ą zmian biologicznych w organizmach żywych. Dla ochrony środowiska istotne znaczenie maj ą urz ądzenia, które emituj ą fale elektromagnetyczne wysokiej cz ęstotliwo ści w postaci radiofal o cz ęstotliwo ści 0,1–300 MHz i mikrofal od 300 do 300 000 MHz, umieszczone w środowisku naturalnym. W polskim prawie ochrona przed polami elekroenergetycznymi została uj ęta w ustawie Prawo ochrony środowiska. Zgodnie z powy ższym aktem prawnym zapewnienie najlepszego stanu środowiska powinno by ć realizowane poprzez utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poni żej dopuszczalnych lub, co najmniej na tych poziomach oraz zmniejszenie poziomów pól elektromagnetycznych, co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie s ą one dotrzymane. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 30 pa ździernika 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. 2003, nr 192, poz. 1883) okre śla: − dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku, zró żnicowane dla: - terenów przeznaczonych pod zabudow ę mieszkaniow ą, - miejsc dost ępnych dla ludno ści, − zakresy cz ęstotliwo ści pól elektromagnetycznych, dla których okre śla si ę parametry fizyczne charakteryzuj ące oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko; − metody sprawdzania dotrzymania dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych; − metody wyznaczania dotrzymania dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych. Utrzymana została zasada, zgodnie, z któr ą nie normuje si ę dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych tam gdzie przebywanie ludzi nie b ędzie miało miejsca. Rozporz ądzenie okre śla równie ż zakresy cz ęstotliwo ści pól elektromagnetycznych, dla których okre ślone zostan ą parametry fizyczne, charakteryzuj ące oddziaływanie tych pól na środowisko, tak że zakres i sposób prowadzenia bada ń pól elektromagnetycznych.

70 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Na mocy Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie rodzajów instalacji których eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz.U. z 2010 r., nr 130, poz. 880) zgłoszenia wymagaj ą nast ępuj ące urz ądzenia wytwarzaj ące pola elektromagnetyczne: − linie i stacje elektroenergetyczne o napi ęciu znamionowym nie ni ższym ni ż 110 kV, − instalacje radiokomunikacyjne, radionawigacyjne i radiolokacyjne, których równowa żna moc promieniowania izotropowo jest równa 15W lub wy ższa, emituj ące pola elektromagnetyczne o cz ęstotliwo ści od 30 kHz do 300 GHz. W latach 2008-2014 WIO Ś w Kielcach wykonywał na obszarze województwa świ ętokrzyskiego pomiary nat ęż enia pól elektromagnetycznych zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 roku w sprawie zakresu z sposobu prowadzenia okresowych bada ń poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. Nr 221, poz. 1645). Zakres bada ń obejmował pomiary nat ęż enia składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego w przedziale od 3MHz do 3GHz. Pomiary nat ęż enia promieniowania elektromagnetycznego wykonano tradycyjnie w stałych 45 punktach województwa. Ostatnie opublikowane pomiary wykonane zostały w roku 2013. Pomimo obowi ązywania w Polsce rygorystycznych przepisów w zakresie ochrony ludno ści przed promieniowaniem elektromagnetycznym, w żadnym z mierzonych punktów nie wykazano przekrocze ń dopuszczalnego poziomu promieniowania pól elektromagnetycznych w środowisku. Na obszarze powiatu kazimierskiego znajduje sie jeden punkt w Skalbmierzu (tab. 22). Zmierzone warto ści pola elektromagnetycznego (PEM) były wielokrotnie ni ższe od warto ści dopuszczalnej.

Tabela 22. Wyniki pomiarów monitoringu pól elektromagnetycznych na terenie powiatu kazimierskiego w roku 2013 ( źródło - Raport WIO Ś Kielce, 2014 r.) Średnia arytmetyczna Warto ść zmierzonych Nazwa punktu Data dop. Lp Współrz ędne geograficzne warto ści pomiarowego pomiaru skutecznych [V/m] nat ęż eń PEM [V/m] Skalbmierz

ul. ppor. N 50o 19’01,50” 1. “Brzozy II” 18.06.2012 0,51 7,0 E 020o23’53,60” (przed ko ściołem pw. Jana Chrzciciela)

Terenami potencjalnie zagro żonymi promieniowaniem elektromagnetycznym niejonizuj ącym są obszary w bezpo średniej blisko ści linii energetycznych wysokiego napi ęcia. Do najwi ększych urz ądze ń elektroenergetycznych na obszarze powiatu kazimierskiego należy linia elektroenergetyczna o napi ęciu znamionowym 110 kV Proszowice - Kazimierza Wielka - Pi ńczów - Kije, której potencjalny szkodliwy wpływ rozci ąga si ę 12 m od osi linii w obie strony, oraz stacja

71 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 elektroenergetyczna 110/15 kV w Kazimierzy Wielkiej, której uci ąż liwo ść zamyka si ę w granicach obiektu. Drugim potencjalnym zagro żeniem s ą stacje bazowych telefonii komórkowych (BTS). Na podstawie informacji uzyskanych ze źródeł internetowych (http//malopolska.btsearch.pl) oraz po weryfikacji na podstawie informacji z gmin ustalono, i ż na terenie powiatu kazimierskiego stacje te zlokalizowane s ą głównie w nast ępuj ących miejscowo ściach: Kazimierza Wielka, Odonów, Sielec Biskupi, Zakrzów, Czy żowice, B ędziaki, Soboszów.

3.8. Gospodarka odpadami Odpady wytwarzane w sektorze komunalnym i przemysłowym mogą w znacz ący sposób wpływa ć na stan środowiska naturalnego. Jednym z podstawowych celów nowego systemu gospodarki odpadami komunalnymi w Polsce jest osi ągni ęcie odpowiednich poziomów ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji kierowanych na składowiska oraz zwi ększenie poziomu recyklingu i odzysku odpadów zebranych selektywnie. Zgodnie z nowymi uregulowaniami prawnymi, od 2013 r. gospodark ą odpadami komunalnymi na terenie powiatów zajmuj ą si ę gminy które stały si ę posiadaczem tych odpadów lub zwi ązki gmin. Rola powiatu w dziedzinie gospodarowania odpadami została ograniczona jedynie do działa ń administracyjnych w zakresie przysługuj ących Staro ście uprawnie ń decyzyjnych (wydawanie pozwole ń na prowadzenie działalno ści w zakresie zbierania, przetwarzania i transportu odpadów). Zgodnie z art. 3b Ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach oraz rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z 29 maja 2012 r. w sprawie poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego u życia i odzysku innymi metodami niektórych frakcji odpadów komunalnych, gminy do dnia 31 grudnia 2020 r. powinny osi ągn ąć : − w przypadku odpadów komunalnych takich jak: papier, metale, tworzywa sztuczne i szkło - co najmniej 50% poziom recyklingu i przygotowania do ponownego u życia; − w przypadku innych ni ż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych- co najmniej 70% poziom recyklingu, przygotowania do ponownego u życia i odzysku innymi metodami. Zgodnie z art. 3c cytowanej ustawy, gminy maj ą równie ż obowi ązek ograniczy ć mas ę odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r.: − do dnia 16 lipca 2013 r. – do nie wi ęcej ni ż 50% wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania; − do dnia 16 lipca 2020 r. – do nie wi ęcej ni ż 35% wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania Poziomy ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania, które gmina jest obowi ązana osi ągn ąć w poszczególnych latach oraz

72 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 sposób obliczania poziomu ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania, zostały okre ślone w drodze ni żej wymienionych rozporz ądze ń: − Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 25 maja 2012 r. w sprawie poziomów ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania oraz sposobu obliczania poziomu ograniczania masy tych odpadów. − Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 29 maja 2012 r. w sprawie poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego u życia i odzysku innymi metodami niektórych frakcji odpadów komunalnych. Gospodark ę odpadami komunalnymi na terenie powiatu kazimierskiego prowadz ą na mocy nowych uregulowa ń prawnych bezpo średnio gminy oraz Ekologiczny Zwi ązek Gospodarki Odpadami Komunalnymi z siedzib ą w Rz ędowie, do którego oprócz Kazimierzy Wielkiej nale żą gminy Bejsce, Czarnocin i Opatowiec. Zorganizowanym zbieraniem odpadów na terenie powiatu obj ętych jest aktualnie 100% mieszka ńców. W nowym systemie gospodarowania odpadami komunalnymi nieruchomo ści zostały podzielone na trzy grupy: nieruchomo ści zamieszkałe, nieruchomości niezamieszkałe oraz nieruchomo ści mieszane. Wprowadzony system gospodarowania odpadami komunalnymi wymaga, aby ka żdy wła ściciel nieruchomo ści zło żył deklaracj ę o wysoko ści opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Wysoko ść stawki opłaty zale żna jest od sposobu gromadzenia odpadów komunalnych (z segregacj ą lub wył ącznie jako odpady zmieszane) oraz od ilo ści osób zamieszkuj ących posesj ę. Dla tych mieszka ńców, którzy segreguj ą odpady, opłata za ich odbiór jest obliczana według stawki obni żonej. Odpady komunalne zbierane na terenie gmin powiatu kazimierskiego zagospodarowywane s ą aktualnie w instalacjach poza terenem gminy. Składowisko odpadów komunalnych w Sielcu Biskupim znajduje si ę obecnie w stanie likwidacji, przyjmowane są jedynie odpady jakie mo żna b ędzie wykorzysta ć do celów rekultywacji ( źródło - informacja UG w Skalbmierzu, 2015r.). Szczegółowe informacje na temat gospodarki odpadami na terenie powiatu gromadzone s ą w wojewódzkiej bazie danych o odpadach (Wojewódzki System Odpadowy - WSO). Źródłem informacji o odpadach komunalnych s ą sprawozdania z gospodarowania odpadami składane corocznie do Marszałka województwa świ ętokrzyskiego. Informacje o odpadach zamieszczane s ą równie ż w publikacjach Głównego Urz ędu Statystycznego (GUS). Posiadacz odpadów jest zobowi ązany, na podstawie art. 9q ustawy z dnia 13 wrze śnia 1996 r. o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach (tekst jednolity: Dz. U. z 2012 r. poz. 391 z pó źn. zm.), do sporz ądzania rocznego sprawozdania z realizacji zada ń z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi, które jest opracowywane na podstawie sprawozda ń kwartalnych przekazywanych przez przedsi ębiorców prowadz ących działalno ści w zakresie odbierania odpadów komunalnych z nieruchomo ści poło żonych na terenie danej gminy lub gmin członkowskich zwi ązku. W śród informacji, które sprawozdanie zawiera jest m.in. wskazanie osi ągni ętego poziomu recyklingu, poziomu przygotowania do ponownego u życia i

73 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

odzysku innymi metodami oraz stopie ń ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania w danym roku. Powiat kazimierski charakteryzuje si ę jednym z najmniejszych w województwie poziomem wytwarzania odpadów komunalnych. Poni żej w tabeli 23 zestawiono porównanie ilo ści odpadów komunalnych zebranych na terenie powiatu kazimierskiego w latach 2010-2013. Jak wynika z porównania w ostatnich latach ilo ść odbieranych odpadów komunalnych utrzymuje si ę na średnim poziomie ok. 3 tys. Mg rocznie.

Tabela 23. Ilo ść odebranych odpadów komunalnych z terenu powiatu kazimierskiego w latach 2010 -2012 w tys. Mg (źródło Raport GUS, Kielce 2013r.) Rok 2010 Rok 2011 Rok 2012 Rok 2013 *

Wyszczególnienie w tym w tym w tym w tym gospodar- gospodar- gospodar- ogółem gospodar- ogółem ogółem ogółem stwa stwa stwa stwa domowe domowe domowe domowe

województwo 185,6 125,1 179,9 130,5 167,3 114,9 141,8 102,4 powiat kazimierski 3,4 2,8 3,0 2,4 2,7 2,1 2,0 1,9

* odpady zmieszane - dane szacunkowe, dane nie obejmuj ą odpadów komunalnych zebranych selektywnie

3.9. Zagro żenie powa żnymi awariami Przez powa żną awari ę wg art. 3 pkt. 23 ustawy Prawo ochrony środowiska rozumie si ę zdarzenie, w szczególno ści emisj ę, po żar lub eksplozj ę, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których wyst ępuje jedna lub wi ęcej niebezpiecznych substancji, prowadz ące do natychmiastowego powstania zagro żenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagro żenia z opó źnieniem. Zgodnie z art. 243 ww. Ustawy - ochrona środowiska przed powa żną awari ą oznacza zapobieganie zdarzeniom mog ącym powodowa ć awari ę oraz ograniczanie jej skutków dla ludzi i środowiska. Na negatywne skutki awarii nara żone s ą: powierzchnia ziemi, grunt, wody gruntowe, podziemne i powierzchniowe, powietrze oraz zdrowie i życie ludzi. Zapobieganie zagro żeniom polega na ochronie wód podziemnych, uj ęć wody i innych obszarów poprzez izolowanie projektowanych obiektów do podło ża, odbieraniu wód opadowych poprzez szczelny system odprowadzania ścieków deszczowych oraz odpowiednie planowanie przeciwdziałania sytuacjom awaryjnym na wszystkich szczeblach administracji rz ądowej i samorz ądowej. Główne zadania zwi ązane z prowadzeniem spraw zwi ązanych z przeciwdziałaniem wyst ąpienia powa żnej awarii nale żą do Pa ństwowej Stra ży Po żarnej (PSP) oraz Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska. Działania prewencyjne oraz ewidencjonowanie zakładów o zwi ększonym lub du żym ryzyku wyst ąpienia awarii przyczynia si ę do przewidywania zagro żeń wynikaj ących z wyst ąpienia powa żnej awarii.

74 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Na terenie powiatu kazimierskiego nie wyst ępuj ą zakłady o zwi ększonym lub du żym ryzyku wyst ąpienia awarii. W okresie 2012-2014 nie odnotowano zdarze ń z substancjami chemicznymi mog ącymi spowodowa ć ska żenia ziemi jak i powietrza. Potencjalnym zagro żeniem lokalnym, mog ą by ć substancje niebezpieczne zgromadzone przez przedsiębiorstwa działaj ące na terenie powiatu, które wykorzystuj ą te substancje w procesach technologicznych. Działania prewencyjne polegaj ą na systematycznej kontroli w/w zakładów przez Stra ż Po żarn ą. Na podstawie art. 29 pkt. 4 ustawy z dnia 20.07.1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 686) prowadzony jest rejestr zakładów, mog ących spowodowa ć powa żną awari ę w formie elektronicznej bazy danych. W bazie PSPA (Potencjalni Sprawcy Powa żnych Awarii) prowadzonej przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska brak jest na terenie powiatu kazimierskiego zakładów du żego ryzyka (ZDR) i zakładów zwi ększonego ryzyka (ZZR) wyst ąpienia powa żnych awarii. Zagro żenie powa żną awari ą mo że wynika ć równie ż z przewo żenia substancji niebezpiecznych. W efekcie awarii autocystern ska żeniu mo że ulec teren przyległy do drogi, a przy wi ększej skali substancje niebezpieczne mog ą dosta ć si ę do wód powierzchniowych lub infiltrowa ć w gł ąb podło ża. Na terenie powiatu kazimierskiego najwi ększym potencjalnym zagro żeniem dla środowiska w tym zakresie s ą odcinki tranzytowe dróg wojewódzkich nr 768 oraz 776. Nadzór nad przewozem drogowym towarów niebezpiecznych sprawuje wojewoda. Szczegółowe przepisy dot. przewozu substancji niebezpiecznych zawarte s ą w Ustawie z dnia 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezpiecznych (Dz. U. z 2011 r. nr 227 poz. 1367 ze zmianami).

3.10. Odnawialne źródła energii Odnawialne źródła energii to źródła wykorzystuj ące w procesie przetwarzania energi ę wiatru, promieniowania słonecznego, geotermaln ą, spadku rzek oraz energi ę pozyskiwan ą z biomasy, biogazu wysypiskowego, a tak że biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu składowanych szcz ątek ro ślinnych i zwierz ęcych. Do energii wytwarzanej z odnawialnych źródeł energii zalicza si ę, niezale żnie od parametrów technicznych źródła, energi ę elektryczn ą lub ciepło pochodz ące ze źródeł odnawialnych, w szczególno ści z: − elektrowni wodnych, − elektrowni wiatrowych, − źródeł wytwarzaj ących energi ę z biomasy, − źródeł wytwarzaj ących energi ę z biogazu, − słonecznych ogniw fotowoltaicznych, − słonecznych kolektorów do produkcji ciepła, − źródeł geotermicznych, − ciepła gruntu, środowiska wodnego oraz powietrza w systemach z pompą ciepła.

75 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Zgodnie z analiz ą potencjału teoretycznego i technicznego źródeł energii odnawialnej przeprowadzon ą dla potrzeb Programu ochrony środowiska dla województwa świ ętokrzyskiego na lata 2007 -2015, w powiecie kazimierskim istnieje mo żliwo ść wykorzystania energii odnawialnej z niektórych rodzajów źródeł. W związku z wyst ępowaniem na obszarze powiatu znacznych zasobów wód termalnych (wody o temperaturze powy żej 20 oC) istniej ą perspektywy pozyskania energii geotermalnej do celów grzewczych z wykorzystaniem pomp ciepła (analiza stanu aktualnego w zakresie zagospodarowania wód termalno-mineralnych w Kazimierzy Wielkiej przedstawiona została w rozdz. 3.2.4.). Na terenie powiatu kazimierskiego istniej ą dogodne warunki do rozwoju lokalnych małych elektrowni wodnych (MEW). Działalno ść w tym zakresie mo żna poł ączy ć z budow ą stopni pi ętrz ących i zbiorników retencyjnych poprawiaj ących bilans wodny gleb. Na terenie powiatu kazimierskiego znajduj ą si ę obecnie cztery działaj ące elektrownie wodne (tabela 24). Tabela 24. Małe Elektrownie Wodne (MEW) działaj ące w powiecie kazimierskim ( źródło - Starostwo Powiatowe w Kazimierzy Wielkiej, 2015r.)

Gmina Lokalizacja Rzeka Moc [kW]

Skalbmierz MEW w Skalbmierzu rz. Nidzica km 27+750 moc max – 33,91

moc min – 25,43

Bejsce MEW w Morawianach rz. Nidzica km 7+ 220 moc śred – 16,90

moc max – 24,48

Kazimierza Wielka MEW w Kazimierzy rz. Nidzica km 18 + 970 moc – 26,9 Wielkiej MEW w Kazimierzy rz. Młynówka km 0+040 moc śred –14,3 Wielkiej moc max – 20,7 Źródło: dane uzyskane ze Starostwa Powiatowego w Kazimierzy Wielkiej, grudzie ń 2007

Powiat kazimierski znajduje si ę w przewa żaj ącej cz ęś ci w mało korzystnej strefie energetycznej wiatru. Na terenie powiatu kazimierskiego działaj ą lokalnie (głównie w gminie Kazimierza Wielka) małe elektrownie wiatrowe o mocach do 200 kW. Biomasa stanowi jedno ze źródeł energii odnawialnej któr ą mo żna pozyska ć wykorzystuj ąc instalacje do spalania nadwy żek słomy oraz odpadów drzewnych. Wykorzystanie tych źródeł skoncentrowane jest na obszarach intensywnej produkcji rolnej i drzewnej. Obszary upraw rolnych powiatu s ą dobrym zapleczem do produkcji biomasy. W powiecie kazimierskim jak i w całym województwie generalnie istniej ą umiarkowanie dobre warunki do wykorzystania energii promieniowania słonecznego przy dostosowaniu typu systemów i wła ściwo ści urz ądze ń wykorzystuj ących t ę energi ę do charakteru, struktury i rozkładu w czasie promieniowania słonecznego. Na terenie całego województwa istniej ą podobne mo żliwo ści

76 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 wykorzystania tego źródła energii. Energia słoneczna zaczyna by ć obecnie wykorzystywana coraz cz ęś ciej zarówno w obiektach gminnych jak i przez indywidualnych inwestorów. Dodatkowym bod źcem do tego mo że byc system subwencji dla osób chc ących zmieni ć źródło ogrzewania na bardziej ekologiczne, wykorzystuj ące nowoczesne technologie. Na obszarze powiatu mo żliwe do pozyskania s ą równie ż zasoby energii ze źródeł niskotemperaturowych (grunt, powietrze, środowisko wodne), które to w systemach z pomp ą ciepła stanowi ą tzw. dolne źródło. Są to jednak inwestycje kosztowne zwracaj ące si ę dopiero w dłu ższym okresie czasu. Tak że i tu wa żnym bod źcem do stosowania tych technologii mog ą by ć programy wsparcia finansowego i odpowiednia pomoc w wyborze wła ściwego rozwi ązania technicznego.

3.11. Główne zagro żenia dla środowiska na obszarze powiatu - podsumowanie Analiza aktualnego stanu środowiska na terenie powiatu kazimierskiego przeprowadzona w oparciu o wyniki bada ń wykonywanych głównie przez WIO Ś, PIB-PIG oraz Sanepid, w latach 2011- 2014, oraz analiza informacji o stanie działa ń w zakresie ochrony środowiska przekazanych przez gminy powiatu i inne instytucje bior ące czynny udział w ochronie środowiska, pozwala podj ąć wnioski, że w dalszym ci ągu do najistotniejszych problemów powiatu kazimierskiego w dziedzinie szeroko pojmowanej ochrony środowiska nale ży zaliczy ć: ─ nienajlepszy stan jako ści wód powierzchniowych, ─ średni stan jako ściowy i ilo ściowy wód podziemnych, ─ znaczn ą dysproporcj ę pomi ędzy długo ści ą sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej, ─ napływ emisji zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych z aglomeracji s ąsiednich, ─ wzrastaj ące zagro żenie hałasem komunikacyjnym, ─ bardzo niski poziom zalesienia. Przedstawione powy żej problemy i zwi ązane z nimi zagro żenia dla środowiska przyrodniczego w powiecie, wynikaj ą z przyczyn niezale żnych od realizacji programu ochrony środowiska, głównie ekonomicznych. Konsekwentna realizacja przyj ętych w programie celów i priorytetów ekologicznych, szczególnie w zakresie poprawy stanu ekologicznego najbardziej zagro żonych komponentów środowiska, powinna w dalszym ci ągu stanowi ć podstaw ę planowania szczegółowych zada ń i nakładów finansowych zwi ązanych z ochron ą środowiska w powiecie przy udziale wszystkich jednostek samorz ądu terytorialnego i organizacji ekologicznych. Z danych uzyskanych z poszczególnych gmin powiatu wynika że w latach 2011-2014 nast ąpił wyra źny wzrost długo ści sieci wodoci ągowej, praktycznie wi ększo ść mieszka ńców uzyskała dost ęp do wodoci ągu. Długo ść sieci kanalizacyjnej zwi ększyła si ę jednak w bardzo niewielkim zakresie a w dwóch gminach sie ć kanalizacji sanitarnej nie istnieje. Stan wód powierzchniowych na terenie powiatu oceniono, jako poni żej stanu dobrego, co świadczy o potrzebie podj ęcia dalszych działa ń maj ących na celu usprawnienie gospodarki wodno- ściekowej - budowa kolejnych odcinków kanalizacji sanitarnej i deszczowej, a tak że podj ęcie działa ń

77 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 maj ących na celu ograniczenie ilo ści zanieczyszcze ń dopływaj ących do wód ze źródeł powierzchniowych. Główn ą przyczyn ą zanieczyszczenia wód powierzchniowych na terenie powiatu kazimierskiego jest odprowadzanie do wód nieoczyszczonych ścieków oraz zanieczyszczonych wód opadowych, co jest zwi ązane z utrzymuj ącym si ę niskim stopniem skanalizowania poszczególnych gmin. Uporz ądkowanie gospodarki wodno-ściekowej na terenie powiatu jest jednym z głównych zada ń, którego realizacja w znaczny sposób przyczyni si ę do poprawy jako ści środowiska naturalnego, a w szczególno ści wód powierzchniowych. Analiza wyników bada ń wód podziemnych wykonywanych przez WIO Ś w otoczeniu powiatu kazimierskiego, przeprowadzonych w latach 2011-2014 prowadzi do wniosku, że stan jako ści wód podziemnych w powiecie, szczególnie w poziomie czwartorz ędowym równie ż nie jest najlepszy. Zagro żenie dla wód podziemnych stanowi post ępuj ąca chemizacja rolnictwa. Ogniska wielkopowierzchniowe, do których nale żą : zabiegi chemizacji rolnictwa i le śnictwa, emisje gazów i pyłów przemysłowych zarówno ze źródeł zlokalizowanych na terenie powiatu, jak i napływaj ące z terenów sąsiednich, niedostatecznie rozwini ęta sie ć kanalizacyjna i brak centralnych oczyszczalni ścieków, powoduj ą cz ęstsze zanieczyszczenia wód podziemnych wskutek bezpo średniego zrzutu ścieków do gruntu, co jest szczególnie gro źne w dolinach rzecznych, gdzie zwierciadło wód podziemnych zalega płytko. W okresie ostatnich kilku lat jako ść powietrza w strefie świ ętokrzyskiej (wg kryteriów ochrony zdrowia oraz ochrony ro ślin) nie uległa zmianie. Dalej jest to w uj ęciu ogólnym klasa C dla ochrony zdrowia i klasa A dla ochrony ro ślin. Jednak nale ży pami ęta ć, że wynik klasyfikacji dla strefy nie powinien by ć jednoznacznie uto żsamiany ze stanem jako ści powietrza na obszarze powiatu. Powiat kazimierski przez brak przemysłu, charakteryzuje si ę na tle województwa bardzo nisk ą emisj ą pyłów i gazów. W powiecie kazimierskim głównym źródłem emisji zanieczyszcze ń do powietrza jest tzw. emisja antropogeniczna, wynikaj ąca z działalno ści człowieka. Na obszarze powiatu jest to głównie emisja niska która pochodzi głównie ze spalania w ęgla w lokalnych kotłowniach i paleniskach indywidualnych oraz w mniejszym stopniu emisja komunikacyjna. Źródłem powstawania zanieczyszcze ń powietrza w powiecie jest przede wszystkim wykorzystywanie w przestarzałych urz ądzeniach grzewczych paliw w postaci niskiej jako ści w ęgla, a tak że ró żnego rodzaju materiału odpadowego. Wielko ść emisji z tych źródeł jest trudna do oszacowania i wykazuje zmienność sezonow ą, zwi ązan ą z okresem grzewczym. Oprócz źródeł lokalnych na jako ść powietrza w powiecie znacz ący wpływ maj ą ponadregionalne zanieczyszczenia pochodz ące z sąsiednich regionów (głównie z aglomeracji krakowskiej i śląskiej). Zagro żenie hałasem w powiecie kazimierskim jest relatywnie niewielkie. Głównym źródłem hałasu na niektórych terenach powiatu powoduj ącym najwi ększ ą lokaln ą uci ąż liwo ść akustyczn ą jest hałas drogowy. Popraw ę klimatu akustycznego w tym zakresie mo żna uzyska ć poprzez budow ę nowych tras obwodnicowych lub alternatywnych wyposażonych w stosowne zabezpieczenia

78 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 akustyczne, wyprowadzaj ących ruch pojazdów ci ęż kich z centrum miast w obszary niezamieszkałe oraz kontynuacj ę modernizacji dróg istniej ących.

Konieczna jest tak że kontrola i podj ęcie dalszych działa ń w zakresie ochrony przeciwpowodziowej: zbiorniki retencyjne, kontrola wałów, umacnianie potoków (w miejscach rzeczywi ście wymagaj ących tych działa ń, poniewa ż regulacja potoków na znacznej długo ści jest powa żnym bł ędem skutkuj ącym zniszczeniem życia biologicznego w rzece). Na terenie powiatu kazimierskiego przewa żaj ą bardzo żyzne gleby I-III klasy bonitacji. Gleby klas chronionych prawnie o najwy ższej przydatno ści rolniczej tj. I do IVb stanowią w powiecie 96,8% ogółu gruntów ornych i sadów, co sprawia, że jako ść gleb w powiecie nale ży uzna ć za bardzo dobr ą. Działalno ść przemysłowa, komunalna i rolnicza człowieka, mo że prowadzi ć do niekorzystnych zmian w środowisku glebowym. Odnosi si ę to zarówno do zanieczyszcze ń chemicznych gleby jak i niekorzystnych zmian powierzchni terenu. Szczególn ą uwag ę w tym wzgl ędzie nale ży zwróci ć na tereny odkrywkowej eksploatacji kopalin pod k ątem ich odpowiedniej rekultywacji po okresie eksploatacji.

79 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

4. CELE, KIERUNKI I ZADANIA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA, HARMONOGRAM DZIAŁA Ń EKOLOGICZNYCH

Cele ekologiczne programu ochrony środowiska, stanowi ą zbiór najwa żniejszych działa ń po osi ągni ęciu których, powinna nast ąpi ć poprawa jako ści poszczególnych elementów środowiska lub powinien zosta ć utrzymany obecny zadowalaj ący jego stan. Na podstawie dokonanej analizy aktualnego stanu środowiska na terenie Powiatu Kazimierskiego (rozdz. 2. oraz rozdz. 3. programu), wyznaczono nadrz ędne cele ekologiczne, główne kierunki działa ń słu żą ce do ich osi ągni ęcia oraz konkretne zadania ekologiczne do realizacji w ramach wyznaczonych kierunków. Działania te w wi ększo ści maj ą charakter ci ągły i powinny by ć realizowane a ż do osi ągni ęcia zało żonego celu. Wszystkie wyznaczone cele nadrz ędne oraz kierunki działa ń i zadania, stanowi ą podstaw ę realizacji polityki ochrony środowiska Powiatu Kazimierskiego. Zgodnie z przyj ętą struktur ą programu, cele nadrz ędne zdefiniowano w trzech podstawowych obszarach działa ń: − działania o charakterze systemowym, − działania dla ochrona zasobów przyrodniczych, − działania dla poprawa jako ści środowiska i zapewnienie bezpiecze ństwa ekologicznego. Zdefiniowanym celom nadrz ędnym, przewidzianym do realizacji do roku 2022, przypisano wynikaj ące z nich kierunki działa ń i zadania krótkoterminowe do realizacji w latach 2015 - 2018. Cele, kierunki działa ń i zadania ekologiczne s ą zgodne z aktualnie obowi ązuj ącymi dokumentami strategicznymi pa ństwa, w tym z zało żeniami dokumentu „Strategia Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020r.” przyj ętego uchwał ą nr 58 Rady Ministrów z dn. 15 kwietnia 2015r. oraz z zało żeniami obowi ązuj ącego aktualnie „Programu Ochrony Środowiska dla Województwa Świ ętokrzyskiego na lata 2007-2015 ”. Wyznaczone cele, kierunki i zadania ekologiczne, okre ślaj ą plan działa ń zmierzaj ących do poprawy jako ści wszystkich komponentów środowiska na terenie powiatu kazimierskiego.

4.1. Priorytety polityki ekologicznej Powiatu Kazimierskiego Wybór celów nadrz ędnych i wynikaj ących z nich priorytetów ekologicznych oraz zada ń krótkoterminowych dla Powiatu Kazimierskiego, wynika z priorytetów i zada ń z zakresu ochrony środowiska wyszczególnionych w aktualnie obowi ązuj ących dokumentach wy ższego rz ędu z których najwi ększe znaczenie posiadaj ą:

− Strategia bezpiecze ństwo energetyczne i środowisko – perspektywa do 2020 r.,

− Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektyw ą do roku 2030,

− Strategia edukacji dla zrównowa żonego rozwoju,

− Program Ochrony Środowiska dla Województwa Świ ętokrzyskiego,

80 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

− Program ochrony powietrza dla województwa świ ętokrzyskiego,

− Program Ochrony Środowiska przed hałasem dla Województwa Świ ętokrzyskiego - Cz ęść II – Drogi Wojewódzkie,

− Program budowy przydomowych oczyszczalni ścieków dla województwa świ ętokrzyskiego,

− Strategia Rozwoju Powiatu Kazimierskiego. Przy wyznaczaniu celów i zada ń ekologicznych kierowano si ę równie ż nast ępuj ącymi uwarunkowaniami okre ślaj ącymi charakter i specyfik ę powiatu: − wybitnie rolniczy charakter gospodarki z niewielkim udziałem przemysłu, − perspektywy rozwoju rekreacyjno - turystycznego powiatu, − aktualny stan środowiska naturalnego i komfort życia mieszka ńców, − aktualna diagnoza zagro żeń środowiska na obszarze powiatu, − aktualny stopie ń realizacji przedsi ęwzi ęć maj ących na celu popraw ę stanu środowiska. W wyniku przeprowadzonej analizy stanu aktualnego środowiska w latach 2011 - 2015 i w latach poprzednich, oraz na podstawie oceny zagro żeń środowiska i potrzeb oraz mo żliwo ści rozwoju gospodarczego powiatu, w „Programie ochrony środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015- 2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022” przyj ęto nadrz ędny cel polityki ekologicznej Powiatu Kazimierskiego : Kompleksowa poprawa jako ści środowiska Powiatu Kazimierskiego, dla zapewnienia bezpiecze ństwa ekologicznego, sprzyjaj ąca rozwojowi rolnictwa ekologicznego, realizowana z zachowaniem zasad zrównowa żonego rozwoju gospodarczego

Polityka ekologiczna w powiecie powinna by ć realizowana zgodnie z przyj ętymi strategiami ochrony środowiska i zrównowa żonego rozwoju społeczno-gospodarczego z uwzgl ędnieniem nast ępuj ących zasad: 1. Zasada likwidacji aktualnych problemów , którymi w dziedzinie ochrony środowiska s ą: − zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych; − zanieczyszczenie gleb; − dysproporcje pomi ędzy długo ści ą sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej; − emisje zanieczyszcze ń ze środków transportu i kotłowni lokalnych lub pieców indywidualnych opalanych w ęglem (tzw. „niska emisja”); − emisje zanieczyszcze ń przemysłowych lokalnych i z regionów s ąsiednich; − tereny zdegradowane i zdewastowane; − nadmierny hałas w centrach miejscowo ści, przy ci ągach komunikacyjnych.

81 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

2. Zasada prewencji czyli zapobiegania przyszłym problemom. Zasada ta dotyczy rozwoju dziedzin gospodarki, mog ących negatywnie oddziaływa ć na środowisko. Dla skutecznego przeciwdziałania potencjalnym problemom niezb ędne jest wskazanie terenów, sektorów dziedzin sprzyjaj ących rozwojowi problemów środowiskowych. Działania prewencyjne powinny by ć podejmowane na etapie powstawania zanieczyszcze ń, podczas ich emisji oraz w miejscu ich odbioru. 3. Zasada spójno ści . Zasada ta dotyczy zintegrowanej polityki rozpatrywania problemów rozwojowych z problemami ochrony środowiska. 4. Zasada oszcz ędnego korzystania z zasobów naturalnych . Zasada ta zaleca prowadzenie edukacji ekologicznej w zakresie oszcz ędnego korzystania z nieodnawialnych zasobów oraz propagowanie oszcz ędnego korzystania z zasobów odnawialnych. 5. Zasada odpowiedzialno ści grup zadaniowych . Wdra żanie programu ochrony środowiska powinno by ć realizowane przy udziale wszystkich grup zadaniowych uczestnicz ących w programie, dla programu powiatowego s ą to głównie: gminy, jednostki zwi ązane z przemysłem, jednostki zwi ązane z rolnictwem, organizacje pozarz ądowe i inne. 6. Zasada regionalizmu . Zasada ta oznacza, że ka żdy region ma prawo do własnej polityki społeczno-gospodarczej i ekologicznej. Program działa ń niezb ędnych dla realizacji polityki środowiskowej powinien by ć okre ślony poprzez wyznaczenie celów priorytetowych i zada ń prowadz ących do osi ągni ęcia poprawy stanu poszczególnych elementów środowiska: − poprawa jako ści powietrza atmosferycznego, − poprawa jako ści wód powierzchniowych i podziemnych, − racjonalne korzystanie z zasobów glebowych, − racjonalne korzystanie z surowców mineralnych, − ochrona obszarów i obiektów przyrodniczych, − zwi ększenie lesisto ści, − zmniejszenie uci ąż liwo ści hałasu dla mieszka ńców i środowiska, − ochrona przed skutkami promieniowania elektromagnetycznego, − prawidłowa gospodarka odpadami, − zrównowa żony rozwój turystyki i rekreacji, − zwi ększenie świadomo ści ekologicznej mieszka ńców. Poprawa stanu środowiska uzale żniona jest od poprawy stanu jego poszczególnych komponentów: powietrza atmosferycznego, wód powierzchniowych i podziemnych, zasobów przyrodniczych. Natomiast na podniesienie komfortu życia mieszka ńców składa si ę kilka czynników, które wzajemnie si ę uzupełniaj ą, m.in.: poprawa warunków bytowych, poprawa jako ści obsługi turystyki, rekreacji i wypoczynku, wzrost atrakcyjno ści środowiska przyrodniczego i krajobrazowego, ale równie ż poprawa

82 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 stanu jako ści wód, powietrza oraz terenów le śnych. Realizacja wyznaczonych celów, kierunków i zada ń ekologicznych, w odniesieniu do konkretnych elementów środowiska, jest podstaw ą polityki ekologicznej powiatu i powinna prowadzi ć do jego zrównowa żonego rozwoju. Przeprowadzona ocena stanu środowiska powiatu wykazała, że priorytety Powiatu Kazimierskiego w zakresie ochrony środowiska w latach 2015-2018 i w perspektywie do roku 2022, powinny stanowi ć w wi ększo ści kontynuacj ę i rozwini ęcie celów oraz zada ń realizowanych dotychczas w nast ępuj ących obszarach działa ń:

Ochrona i poprawa jako ści powietrza atmosferycznego Do zada ń priorytetowych w zakresie poprawy jako ści powietrza atmosferycznego nale ży ograniczenie niskiej emisji ze źródeł lokalnych oraz emisji ze źródeł komunikacyjnych. Nale ży propagowa ć likwidacj ę lub modernizacj ę indywidualnych, małych kotłowni opalanych paliwem o niskiej jako ści. Nale ży zwi ększy ć promocj ę wykorzystania bardziej ekologicznych no śników ciepła ni ż w ęgiel oraz zwi ększy ć udział odnawialnych źródeł energii, w celu ograniczenia emisji szkodliwych substancji do atmosfery. Wa żnym zadaniem wymagaj ącym skoordynowanych działa ń jednostek szczebla gminnego, powiatowego, wojewódzkiego i krajowego jest usprawnienie komunikacji poprzez budow ę nowych odcinków dróg, obwodnic, modernizacj ę istniej ących i budow ę tras rowerowych. Zadania te jednocze śnie wpłyn ą korzystnie na popraw ę klimatu akustycznego. Zwi ększenie wykorzystania źródeł energii odnawialnej W okresie najbli ższych 10 lat stopniowe zwi ększenie wykorzystania ekologicznych (w tym odnawialnych) źródeł energii wykorzystywanych m.in. w ogrzewaniu budynków i uzyskiwaniu ciepłej wody u żytkowej, powinno zyska ć aprobat ę nie tylko w instytucjach i firmach ale tak że w śród mieszka ńców. Sukces wzrostu wykorzystania ciepła z zasobów odnawialnych wi ąż e si ę z działaniami promocyjnymi modelowych technologii wykorzystuj ących m.in. energi ę geotermaln ą, energi ę sło ńca i systemy z pompami ciepła, oraz z działaniami informacyjnymi dotycz ącymi korzy ści dla środowiska i mieszka ńców, wynikaj ących ze stosowania tych technologii. Główn ą rol ę w tym zakresie odgrywa pa ństwo i tworzony system legislacyjny w postaci zach ęt ekonomicznych. Rola powiatu i gmin powinna polega ć na promowaniu odnawialnych źródeł energii poprzez dawanie przykładu we wdra żaniu odnawialnych źródeł w obiektach im podległych. Ochrona i poprawa jako ści wód powierzchniowych i podziemnych. Priorytet ten wi ąż e si ę ochron ą istniej ących zasobów wód powierzchniowych płyn ących i stoj ących (zbiorniki wodne u żytkowane do celów hodowlanych, rekreacji i wypoczynku) poprzez eliminacj ę potencjalnych zagro żeń w postaci zrzutu nieoczyszczonych ścieków komunalnych i przemysłowych do wód. W zakresie tego priorytetu realizowane b ędą zadania z zakresu rozbudowy i modernizacji systemów kanalizacji sanitarnej i deszczowej. W ramach ochrony wód powierzchniowych realizowane b ędę równie ż zadania maj ące na celu ochron ę dorzecza Wisły przed zanieczyszczeniami. Do zada ń tych nale ży obj ęcie kanalizacj ą sanitarn ą terenów dot ąd nieskanalizowanych lub tam gdzie to jest

83 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 ekonomicznie nieuzasadnione budowane b ędą przydomowe oczyszczalnie ścieków. Całkowite uporz ądkowanie gospodarki wodno-ściekowej przyczyni si ę nie tylko do poprawy jako ści wód, ale tak że do rozwoju funkcji wypoczynkowo-turystycznych regionu. Ochrona przed hałasem. Do zada ń priorytetowych w zakresie poprawy klimatu akustycznego zwi ązanego z eksploatacj ą dróg na terenie powiatu nale żą działania zwi ązane z modernizacj ą nawierzchni dróg istniej ących oraz budow ą nowych dróg i obwodnic. Racjonalna gospodarka odpadami. W zwi ązku z obowi ązuj ącymi nowymi uwarunkowaniami prawnymi (ustawa z dnia 13 wrze śnia 1996 r. o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach - tekst jednolity Dz. U. 2012 r., poz. 391 ze zm.), zadania w przedmiocie gospodarki odpadami komunalnymi realizowane s ą przez gminy lub przez zwi ązki międzygminne. Główne zadania w zakresie gospodarowania odpadami (w tym z sektora komunalnego) wynikaj ą z ustawowej konieczno ści ograniczania ich składowania. W tym celu konieczne jest rozwijanie systemów selektywnego zbierania odpadów, ograniczanie ilo ści odpadów u źródła, wdra żanie nowoczesnych technologii odzysku i unieszkodliwiania odpadów oraz prowadzenie kampanii edukacyjnych dla mieszka ńców. Zorganizowanym zbieraniem odpadów komunalnych obj ętych jest aktualnie 100% mieszka ńców. Wa żnym zadaniem są działania edukacyjne w śród mieszka ńców w zakresie promowania postaw proekologicznych w post ępowaniu z odpadami, szczególnie w temacie ograniczenia zjawiska nielegalnego spalania odpadów. Powiat posiada mechanizmy prawne pozwalaj ące na kontrolowanie przedsi ębiorców w zakresie gospodarowania odpadami przemysłowymi (tylko dla podmiotów, dla których wydał decyzje). Edukacja ekologiczna. Intensyfikacja działa ń systemowych w zakresie szeroko pojmowanej edukacji ekologicznej stanowi istotny element wszelkich działa ń proekologicznych. Wszystkie wprowadzane przez samorz ądy działania proekologiczne musz ą spotka ć si ę ze zrozumieniem i akceptacj ą ze strony społecze ństwa, w innym przypadku działania te mog ą okaza ć si ę bezcelowe i w efekcie nie przynios ą zamierzonych korzy ści. W gminach powiatu kazimierskiego zgodnie z zasad ą, że edukacj ą ekologiczn ą nale ży obj ąć cało ść społecze ństwa, organizowane s ą akcje ekologiczne z udziałem dzieci, młodzie ży i dorosłych. Najwa żniejsze działania w zakresie edukacji ekologicznej to: − wdra żanie programów edukacji ekologicznej w szkołach, − organizowanie konkursów i akcji promuj ących racjonalne korzystanie ze środowiska, − edukacja mieszka ńców w zakresie oszcz ędnego korzystania z komponentów środowiska, w tym ograniczania ilo ści odpadów komunalnych, − propagowanie wykorzystania systemów energii odnawialnej, − upowszechnianie zasad stosowania dobrych praktyk rolniczych, − prowadzenie kampanii informacyjnych w mediach.

84 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Ochrona i poprawa stanu ekologicznego zasobów przyrodniczych. Powiat kazimierski posiada tereny o bardzo wysokich walorach przyrodniczych, rolniczych i turystycznych. Przyroda powiatu charakteryzuje si ę ró żnorodno ści ą i bogactwem fauny i flory, chronionej na terenie parków krajobrazowych, obszarów chronionego krajobrazu, obszarów Natura 2000, użytków ekologicznych. Wysokiej jako ści nieska żone gleby, pozwalaj ą na rozwój rolnictwa ekologicznego. Na obszarze powiatu istniej ą dobre warunki do rozwoju aktywnych form turystyki rekreacyjnej poł ączonej z edukacj ą ekologiczn ą. W zwi ązku z powy ższym turystyka ekologiczna powinna by ć promowana jako jeden z wa żnych kierunków rozwoju powiatu. Kontynuacja dalszego rozwoju ekologicznego rolnictwa oraz funkcji turystycznych i rekreacyjnych, uzale żniona jest w znacznej mierze od zachowania i poprawy stanu ekologicznego istniej ących walorów przyrodniczych.

4.2. Kierunki i harmonogram działa ń ekologicznych Cele i kierunki działa ń w zakresie ochrony środowiska dla Powiatu Kazimierskiego okre ślone zostały w nawi ązaniu do głównych priorytetów i zada ń wyszczególnionych w dokumentach wy ższego szczebla tj m.in.: Strategia Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko, Program Ochrony Środowiska dla Województwa Świ ętokrzyskiego, Strategia Rozwoju Powiatu Kazimierskiego. Nale ży jednak pami ęta ć, że ze wzgl ędu na indywidualny charakter powiatu w zakresie potrzeb i zagro żeń w dziedzinie ochrony środowiska, od cz ęś ci zada ń i priorytetów zawartych w tych dokumentach odst ąpiono a niektóre zadania zostały zmodyfikowane w celu dostosowania do lokalnych warunków. Program ochrony środowiska dla Powiatu Kazimierskiego, zawiera zadania ekologiczne podzielone w zale żno ści od podmiotu realizuj ącego na dwie grupy (zadania własne powiatu i zadania koordynowane w ró żnym stopniu przez powiat): − zadania własne (Wł) - pod poj ęciem zada ń własnych nale ży rozumie ć te przedsi ęwzi ęcia, które będą finansowane w cało ści lub cz ęś ciowo ze środków bud żetowych b ędących w dyspozycji powiatu, poprzez koordynacj ę rozumie si ę zaplanowane uczestniczenie w danym zadaniu lub procesie, tak że bez konieczno ści ponoszenia nakładów finansowych. − zadania koordynowane (Kr) - s ą to pozostałe zadania, zwi ązane z ochron ą środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów przyrodniczych, które s ą finansowane ze środków przedsi ębiorstw oraz ze środków zewn ętrznych, b ędących w dyspozycji organów i instytucji szczebla gminnego, powiatowego, wojewódzkiego i centralnego.

Niektóre zadania (np. realizowane bezpo średnio przez mieszka ńców termomodernizacje budynków) maj ące po średni wpływ na zu życie energii i popraw ę czysto ści powietrza w powiecie, nie s ą dla powiatu ani zadaniami własnymi, ani koordynowanymi. W takim przypadku kolumn ę „Typ zadania ” w tabeli harmonogramu pozostawiono pust ą (-). Realizacja zada ń ekologicznych finansowych

85 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

(inwestycyjnych) spoczywa głównie na gminach, podmiotach gospodarczych i instytucjach odpowiedzialnych, przy świadomym udziale mieszka ńców. Zadania inwestycyjne zwi ązane są w wi ększo ści z infrastruktur ą (wodoci ągi, kanalizacja, oczyszczalnie ścieków, drogi) której stan wpływa znacz ąco na jako ść poszczególnych komponentów środowiska naturalnego oraz na poziom życia mieszka ńców. Powiat posiada zbyt ograniczone środki na realizacj ę zada ń tego typu.

Poni żej, w kolejnych podrozdziałach, dokonano szczegółowego omówienia celów, priorytetów i zada ń w zakresie ochrony środowiska powiatu, realizowanych przez wszystkie instytucje pa ństwowe, samorz ądowe, organizacje, podmioty bior ące udział w ochronie środowiska na terenie powiatu , w podziale na poszczególne komponenty środowiska oraz przedstawiono wpływ realizacji tych działa ń na środowisko. W opisie celów i zada ń zastosowano nast ępuj ący układ hierarchiczny: − Cele nadrz ędne przewidziane do realizacji do roku 2022, przypisane zostały do poszczególnych komponentów środowiska, którym nadano oznaczenia literowe (np. P – powietrze atmosferyczne), − Kierunki działa ń w ramach celu nadrz ędnego oznaczone zostały dodatkowo cyframi w kolumnie Lp1 harmonogramu działa ń ekologicznych, − Zadania krótkoterminowe do realizacji w latach 2015-2018 w ramach poszczególnych kierunków działa ń, oznaczono dodatkowymi cyframi w kolumnie Lp2 harmonogramu.

Wykaz zastosowanych w programie skrótów literowych do oznaczenia symbolu celu nadrz ędnego: 1. Kierunki działa ń systemowych : S - Stosowanie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych i planowaniu przestrzennym. E - Wzrost świadomo ści ekologicznej społecze ństwa. 2. Działania w zakresie ochrony zasobów przyrodniczych : B - Wzrost ró żnorodno ści biologicznej i ochrona terenów cennych przyrodniczo. W - Poprawa jako ści wód powierzchniowych i podziemnych oraz ochrona ich zasobów. G - Ochrona gleb przed zanieczyszczeniem i degradacją, rekultywacja terenów zdegradowanych i zdewastowanych. 3. Działania w zakresie poprawy jako ści środowiska i zapewnienia bezpiecze ństwa ekologicznego P - Ochrona i poprawa jako ści powietrza atmosferycznego poprzez ograniczenie emisji gazów i pyłów. H - Minimalizacja uci ąż liwo ści hałasu przemysłowego i komunikacyjnego. N - Kontrola i ograniczenie emisji promieniowania niejonizuj ącego. A - Ograniczenie skutków awarii przemysłowych i nadzwyczajnych zagro żeń środowiska, poprawa bezpiecze ństwa transportu substancji niebezpiecznych. O - Minimalizacja wytwarzania odpadów, rozwój systemów selektywnego zbierania i odzysku odpadów.

86 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Opracowany zakres merytoryczny harmonogramu działań ekologicznych na lata 2015-2018 z perspektyw ą do roku 2022, odpowiada poszczególnym komponentom środowiska naturalnego, omówionym szczegółowo w analizie stanu i diagnozie zagro żeń środowiska powiatu kazimierskiego (rozdz.3). Do ka żdego celu nadrz ędnego przypisano kierunki działa ń średnioterminowych do roku 2022 oraz konkretne zadania krótkoterminowe do wykonania w latach 2015-2017. W kolumnie „Rodzaj zadania” dokonano podziału zada ń na średnioterminowe – (M) do roku 2022, oraz krótkoterminowe – (S) przewidziane na lata 2015-2018. Zadania o charakterze ci ągłym oraz okresowe zaliczono do zada ń średnioterminowych. W tabelach 25 do 34 zestawiono cele ekologiczne i zadania szczegółowe które nale ży rozumie ć jako katalog proponowanych działa ń proekologicznych, których realizacja uzale żniona jest od aktualnych potrzeb, sytuacji ekonomicznej oraz mo żliwo ści uzyskania dofinansowania na poszczególne przedsi ęwzi ęcia z Wojewódzkiego b ądź Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, z funduszy Unii Europejskiej oraz innych źródeł wymienionych w rozdz. 6 programu.

4.2.1. Kierunki działa ń systemowych Skuteczna realizacja celów ochrony środowiska zale ży w du żej mierze od działa ń o charakterze systemowym, które s ą elementem harmonijnego równowa żenia celów ochrony środowiska oraz celów gospodarczych i społecznych dla osi ągni ęcia optymalnego rozwoju. Oznacza to, że coraz wi ększy nacisk nale ży kła ść na działania umo żliwiaj ące: zwi ększenie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa, uwzgl ędnianie aspektów ekologicznych w politykach sektorów gospodarki i działaniach planistycznych, zarz ądzanie środowiskowe oraz aktywizacj ę rynku do działa ń na rzecz ochrony środowiska.

4.2.1.1. Ochrona środowiska w planowaniu przestrzennym 4.2.1.1.1. Identyfikacja problemów ekologicznych Dla zachowania cennych zasobów przyrodniczych, utrzymania i poprawy jako ści środowiska oraz zapewnienia bezpiecze ństwa ekologicznego, bez konieczno ści hamowania rozwoju gospodarczo- społecznego regionu, nale ży kierowa ć si ę zasadami zrównowa żonego rozwoju. W tym celu nale ży uwzgl ędni ć podstawowe potrzeby ochrony środowiska we wszystkich dokumentach strategicznych, odnosz ących si ę do głównych dziedzin gospodarki maj ących wpływ na środowisko, takich jak: transport, przemysł (w tym energetyczny), gospodarka komunalna i urbanistyka, budownictwo, rolnictwo i le śnictwo, turystyka i rekreacja. Powy ższe sektory wykazuj ą najwi ększ ą presj ę na środowisko poprzez bezpo średnie i po średnie korzystanie z jego zasobów oraz generowanie zanieczyszcze ń i szkodliwych oddziaływa ń fizycznych. Organy odpowiedzialne za przygotowanie powiatowych i gminnych dokumentów strategicznych, powinny dba ć o integracj ę celów i zada ń dotycz ących rozwoju danej dziedziny z ochron ą środowiska. Szczególnie wa żna jest rola jednostek samorz ądowych w tworzeniu, wdra żaniu i koordynacji sektorowych dokumentów o charakterze strategicznym (projekty polityk, programy, strategie, plany zagospodarowania terenu), które powinny by ć poddawane tzw. strategicznym

87 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 ocenom oddziaływania na środowisko dla sprawdzenia, czy rozwi ązania w nich zastosowane nie stanowi ą zagro żenia dla środowiska przyrodniczego. Konieczno ść przeprowadzania ocen wynika z ustawy z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jednolity Dz. U. z 2015 r., poz. 1235 z pó źn. zm.). Przepisy dotycz ące konieczno ści uwzgl ędniania zagadnie ń dotycz ących ochrony środowiska w planach zagospodarowania przestrzennego zawarte s ą w ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jednolity: Dz. U. z 2012, poz. 647 z pó źn. zm.). Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego s ą podstawowymi instrumentami kształtowania ładu przestrzennego pozwalaj ącymi na racjonaln ą gospodark ę terenami. Nale ży d ąż yć do wzmocnienia roli planowania przestrzennego jako instrumentu ochrony środowiska. Do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego wykonywane s ą opracowania ekofizjograficzne i prognozy oddziaływania na środowisko, które uwzgl ędniaj ą zagadnienia ochrony środowiska na etapie tworzenia tych planów. Opracowywane przez gminy, plany zagospodarowania przestrzennego, powinny odnosi ć si ę do lokalizacji obiektów mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, wskazywa ć i uwzgl ędnia ć obiekty obj ęte i przewidziane do obj ęcia ró żnymi formami ochrony przyrody oraz inne obszary o szczególnych walorach przyrodniczych (art.15, pkt 2, pkt 3 Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym). Ponadto w planach zagospodarowania przestrzennego nale ży uwzgl ędnia ć działania na rzecz optymalizacji potrzeb transportowych, wykorzystywania odnawialnych źródeł energii czy te ż zachowania proporcji pomi ędzy obszarami zainwestowanymi i biologicznie czynnymi. Zgodnie z ustaw ą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym tak że powiaty oraz inne jednostki mog ą współuczestniczy ć w opiniowaniu i uzgadnianiu ustale ń projektów gminnych opracowa ń planistycznych w zakresie swoich kompetencji. W gminnych dokumentach strategicznych takich jak studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz plany zagospodarowania przestrzennego nale ży uwzgl ędni ć potrzeby utrzymania równowagi ekologicznej i racjonalnej gospodarki zasobami przyrodniczymi oraz wskaza ć sposoby ochrony poszczególnych elementów środowiska naturalnego. Dla osi ągni ęcia powy ższych celów nale ży: − zapewni ć racjonalne wykorzystanie i ochron ę powierzchni ziemi i gospodarowanie zasobami gleby, − zapewni ć kompleksowe rozwi ązanie problemów zabudowy, gospodarki wodno-ściekowej, systemów komunikacyjnych, gospodarowania odpadami, − zapewni ć ochron ę elementom krajobrazowym środowiska, w tym poprzez odpowiednie zagospodarowanie i kształtowanie projektowanych terenów zieleni, − dokona ć identyfikacji obszarów wymagaj ących zachowania i ochrony z uwagi na ich walory przyrodnicze, je śli nie zostały one do tej pory wyznaczone i obj ęte ochron ą prawn ą, − uwzgl ędni ć istniej ące i projektowane sieci oraz korytarze ekologiczne, − zapewni ć ochron ę powietrza atmosferycznego, ochron ę przed hałasem i szkodliwym promieniowaniem dla terenów zabudowy mieszkaniowej,

88 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

− zapewni ć prawidłowy proces przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko skutków ustale ń projektowanego dokumentu, Szczególn ą rol ę w planowaniu przestrzennym maj ą opracowania ekofizjograficzne i inwentaryzacje zasobów przyrodniczych. Je żeli szkodliwe oddziaływanie na środowisko nie mo że by ć wyeliminowane lub ograniczone nale ży okre śli ć sposób zagospodarowania obszarów obj ętych szkodliwym oddziaływaniem. Zidentyfikowane mo żliwe problemy ekologiczne: − niedostateczne działania edukacyjne wyja śniaj ące korzy ści środowiskowe opracowania planów zagospodarowania terenu, − potencjalne konflikty społeczne dotycz ące lokalizacji inwestycji proekologicznych, − istniej ąca presja na lokalizowanie zabudowy w s ąsiedztwie obiektów cennych przyrodniczo (rezerwaty, u żytki ekologiczne, doliny potoków), − presja na odrolnienie gruntów pod działalno ść gospodarcz ą, − presja na inwestycje naruszaj ące integralno ść korytarzy ekologicznych, szczególnie w dolinach rzecznych.

4.2.1.1.2. Cele i kierunki działa ń, harmonogram realizacji zada ń

Cel nadrz ędny (S) - Stosowanie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych i planowaniu przestrzennym

Kierunki działa ń na lata 2015-2022: S 1 - Opracowywanie dokumentów o charakterze strategicznym S 2 - Działania edukacyjne w zakresie opracowywania dokumentów strategicznych Osi ągni ęcie wyznaczonego celu ekologicznego w dziedzinie planowania strategicznego dla zapewnienia ochrony środowiska przyrodniczego wymaga w szczególno ści nast ępuj ących działa ń: − prowadzenie procedur ocen oddziaływania na środowisko dla dokumentów strategicznych z uwzgl ędnieniem opracowa ń ekofizjograficznych, inwentaryzacji przyrodniczych oraz przy udziale instytucji naukowych i lokalnych organizacji ekologicznych, − dąż enie do zapobiegania w planach zagospodarowania przestrzennego fragmentacji siedlisk przyrodniczych oraz wyznaczanie i utrzymanie funkcjonalnych korytarzy ekologicznych, łącz ących poszczególne siedliska, − uwzgl ędnianie potrzeby ochrony przed zainwestowaniem terenów spełniaj ących funkcje korytarzy ekologicznych, stref ekotonowych od kompleksów le śnych oraz otulin biologicznych cieków wodnych, − wykonywanie okresowych aktualizacji waloryzacji przyrodniczej w gminach oraz aktualizacja opracowa ń ekofizjograficznych, − aktualizacja studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin w zakresie uwzgl ędnienia wyników okresowej waloryzacji przyrodniczej zawartej w opracowaniach ekofizjograficznych i inwentaryzacjach przyrodniczych.

89 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Tabela 25. Stosowanie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych i planowaniu przestrzennym – kierunki działa ń i zadania do wykonania na terenie Powiatu Kazimierskiego do roku 2022 Cel nadrz ędny (S) - Stosowanie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych i planowaniu przestrzennym Jednostki Lp1 Kierunki działa ń Lp2 Działania Okres realizacji Rodzaj Typ Finansowanie realizuj ące Współpraca Wydziału Rolnictwa i Ochrony Gminy 1 Środowiska z wykonawcami Zadanie ci ągłe M Kr Bud żet Powiatu* Powiat gminnych dokumentów Opracowywanie strategicznych dokumentów o Prowadzenie procedur ocen Gminy Bud żet Powiatu* 1 charakterze 2 oddziaływania na środowisko Zadanie ci ągłe M Wł / Kr Powiat Bud żety Gmin strategicznym dla dokumentów strategicznych dla gminy Uwzgl ędnianie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego potrzeb ochrony Gminy Bud żet Powiatu* 3 Zadanie ci ągłe M Kr zasobów przyrodniczych, gleb Powiat Bud żety Gmin urodzajnych oraz zasobów złó ż kopalin Udział pracowników powiatu w Działania szkoleniach w zakresie edukacyjne w wprowadzanych nowych zakresie 2 1 przepisów w dziedzinie ochrony Powiat Zadanie ci ągłe M Wł Bud żet Powiatu opracowywania środowiska dokumentów Zakup czasopism i opracowa ń z strategicznych zakresu ochrony środowiska

* Działania b ędą wykonywane przez powiat w ramach zada ń własnych etatowych bez konieczno ści poniesienia dodatkowych kosztów

90 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

4.2.1.2. Edukacja ekologiczna 4.2.1.2.1. Identyfikacja problemów ekologicznych Ogólne zobowi ązania do prowadzenia edukacji ekologicznej okre śla ustawa Prawo ochrony środowiska. Ustanawia ona obowi ązek uwzgl ędniania problematyki ochrony środowiska i zrównowa żonego rozwoju w programach kształcenia ogólnego we wszystkich typach szkół (art. 77 ustawy Prawo ochrony środowiska). Obowi ązek popularyzacji ochrony środowiska adresowany jest równie ż do wszystkich środków masowego przekazu (art. 78 ustawy Prawo ochrony środowiska). Odpowiednie podej ście do tematu edukacji ekologicznej mieszka ńców, jest jednym z podstawowych warunków skutecznej realizacji celów i zada ń postawionych w programie ochrony środowiska. Zapewnienie mieszka ńcom łatwego i mo żliwie szerokiego dost ępu do informacji o środowisku i jego ochronie, a tak że o działaniach instytucji w sektorze ochrony środowiska, skutkuje wzrostem świadomo ści ekologicznej oraz wzrostem ilo ści inicjatyw oddolnych w dziedzinie ekologicznego korzystania ze środowiska. Kierunki edukacji ekologicznej w Polsce wyznacza Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej „Przez edukacj ę do zrównowa żonego rozwoju” oraz dokument UE „Strategia edukacji dla zrównowa żonego rozwoju”. Wskazuje ona na konieczno ść wł ączania tre ści dotycz ących ochrony środowiska do programów edukacji formalnej, a tak że wspierania programów edukacji nieformalnej i innych inicjatyw mieszka ńców powiatu. Działania w zakresie edukacji ekologicznej powinny dociera ć do wszystkich grup zawodowych, społecznych i wiekowych. Aby to osi ągn ąć konieczne jest znalezienie odpowiednio szerokich i zró żnicowanych środków przekazu. Formy i tre ści przekazu powinny by ć dostosowane do specyficznych cech społeczno ści lub grup do których s ą skierowane. Mo żna wyró żni ć wiele grup, do których maj ą by ć kierowane odpowiednio przygotowane informacje, najbardziej typowymi grupami cho ć nie jedynymi s ą: − pracownicy administracji publicznej, − nauczyciele, pracownicy lokalnych mediów (głównie prasy), pracownicy o środków kultury, − dzieci i młodzie ż, − doro śli mieszka ńcy miast, − doro śli mieszka ńcy terenów wiejskich, − przedsi ębiorcy, kadry kierownicze i pracownicy dozoru w przedsi ębiorstwach. Istotnym elementem skutecznie realizowanej polityki ekologicznej jest współpraca instytucji administracji publicznej z organizacjami pozarz ądowymi. Edukacj ę ekologiczn ą w śród dzieci i młodzie ży najlepiej jest prowadzi ć w trakcie zaj ęć szkolnych lub pozaszkolnych w świetlicach. Oprócz edukacji najmłodszych, kluczowe znaczenie ma podnoszenie świadomo ści ekologicznej pracowników administracji pa ństwowej, samorz ądowej, nauczycieli oraz pracowników firm. W szkołach gminy przeprowadzane s ą corocznie akcje ekologiczne z udziałem dzieci i młodzie ży. Ponadto w ramach działa ń proekologicznych w bud żecie gminy planowane s ą środki finansowe, przeznaczone na promocj ę działa ń ekologicznych. Edukacja ekologiczna mieszka ńców jest realizowana m.in. poprzez:

91 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

− strony internetowe promuj ące działania proekologiczne w gminie, − druk ulotek i broszur informacyjnych dostarczanych bezpo średnio do domów, − plakaty rozwieszane w miejscach publicznych, − szkolenia, − publikacje w prasie lokalnej, − konkursy ekologiczne samodzielne lub b ędące elementem lokalnych imprez rozrywkowych. Konieczne działania dla skutecznego osi ągni ęcia celów prowadzonych akcji edukacyjnych to: − realizacja programu edukacji ekologicznej w szkołach, − tworzenie o środków edukacji ekologicznej, − promocja i pomoc w tworzeniu gospodarstw ekologicznych i agroturystycznych, − opracowanie projektów ście żek ekologicznych i tras turystycznych, − organizowanie konkursów promuj ących racjonalne korzystanie ze środowiska, − utrzymanie systemu zarz ądzania środowiskowego, − promowanie walorów krajobrazowo-przyrodniczych gminy, − edukacja mieszka ńców w zakresie oszcz ędnego korzystania z komponentów środowiska, w tym ograniczania ilo ści odpadów komunalnych, − prowadzenie szkole ń dla pracowników, − zwi ększenie ilo ści pracowników do realizacji zaplanowanych przedsi ęwzi ęć z zakresu edukacji ekologicznej.

Zidentyfikowane problemy ekologiczne: − znaczne niedobory środków finansowych na cele edukacyjne, − brak o środków edukacji ekologicznej, − zbyt niski poziom edukacji starszych grup społecze ństwa oraz brak wi ększej liczby ofert edukacyjnych skierowanych do tej grupy wiekowej, − brak jednolitego programu edukacji ekologicznej w szkołach podstawowych, − zbyt mało konkursów promuj ących racjonalne korzystanie ze środowiska, − niedostateczna ilo ść ście żek ekologicznych, rowerowych i tras turystycznych, − niewystarczaj ące promowanie walorów krajobrazowo-przyrodniczych gminy.

4.2.1.2.2. Cele i kierunki działa ń, harmonogram realizacji zada ń Cel nadrz ędny E - Wzrost świadomo ści ekologicznej społecze ństwa

Kierunki działa ń na lata 2015-2022: E 1 - Rozwój edukacji ekologicznej E 2 - Rozwój i doskonalenie komunikacji społecznej

92 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Tabela 26. Wzrost świadomo ści ekologicznej społecze ństwa – kierunki działa ń i zadania do wykonania na terenie Powiatu Kazimierskiego do roku 2022 Cel nadrz ędny (E) – Wzrost świadomo ści ekologicznej społecze ństwa Jednostki Lp1 Kierunki działa ń Lp2 Działania Okres realizacji Rodzaj Typ Finansowanie realizuj ące Działania dla utrzymania i rozbudowy ście żek Bud żety Gmin 1 Gminy Zadanie ci ągłe M Kr ekologicznych, rowerowych Dotacje WFO ŚiGW i tras turystycznych Promocja działa ń Bud żety Gmin Gminy ekologicznych (w tym w Bud żet Powiatu Powiat 2 gospodarowaniu odpadami) Zadanie ci ągłe M Wł / Kr Środki własne Zwi ązków Zwi ązki Mi ędzygminnych Mi ędzygminne Dotacje WFO ŚiGW Współpraca i wspieranie Gminy Bud żet Gminy 3 programów edukacji Zadanie ci ągłe M Wł / Kr Powiat Dotacje WFO ŚiGW Rozwój edukacji ekologicznej dla szkół 1 ekologicznej Prowadzenie szkole ń dla rolników w zakresie stosowania Ośrodek Kodeksu Dobrej Praktyki Doradztwa 4 Rolniczej w celu ograniczania Zadanie okresowe M - Bud żet ODR Rolniczego zanieczyszcze ń gleb i wód (ODR) niekontrolowanymi spływami powierzchniowymi Koordynowanie działa ń Ośrodek Doradztwa dotycz ących upowszechniania Rolniczego Bud żet ODR 5 zasad Dobrych Praktyk Zadania ci ągłe M Wł / Kr Gminy Bud żety Gmin Rolniczych - szkolenia dla Powiat rolników Informowanie społecze ństwa w Rozwój zakresie ochrony środowiska i doskonalenie 2 1 poprzez stron ę internetow ą Powiat Zadania ci ągłe M Wł Bud żet Powiatu* komunikacji Starostwa Powiatowego w społecznej Kazimierzy Wielkiej

* Działania b ędą wykonywane przez powiat w ramach zada ń własnych etatowych bez konieczno ści poniesienia dodatkowych kosztów

93 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

4.2.2. Ochrona zasobów przyrodniczych Podstawowym aktem prawnym w dziedzinie ochrony przyrody jest ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tj. Dz. U. z 2015 r., poz. 627 z pó źn. zm.). Ustawa ta okre śla cele, zasady i formy ochrony przyrody żywej i nieo żywionej oraz krajobrazu. Formami ochrony przyrody na obszarze powiatu kazimierskiego są: parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, użytki ekologiczne, pomniki przyrody, ochrona gatunkowa ro ślin, zwierz ąt i grzybów. Ochrona zasobów przyrodniczych ma na celu: ─ utrzymywanie procesów ekologicznych i stabilno ści ekosystemów, ─ zachowanie ró żnorodno ści biologicznej, ─ zachowanie dziedzictwa geologicznego, ─ zapewnienie ci ągło ści istnienia gatunków ro ślin lub zwierz ąt wraz z siedliskami poprzez utrzymywanie lub przywracanie ich do wła ściwego stanu, ─ utrzymywanie lub przywracanie do wła ściwego stanu siedlisk przyrodniczych, a tak że innych zasobów przyrody i jej składników, ─ kształtowanie wła ściwych postaw człowieka wobec przyrody. Szczegółowy opis walorów przyrodniczych powiatu kazimierskiego przedstawiono w rozdz. 3.6 programu. Do najwa żniejszych i najcz ęstszych zagro żeń oraz problemów w dziedzinie ochrony przyrody, nale ży zaliczy ć w szczególno ści: − post ępuj ący zanik i zubo żenie cennych gatunków fauny i flory w wyniku niekorzystnych zmian wynikaj ących z gospodarczego wykorzystania środowiska. − powstawanie barier ekologicznych utrudniaj ących prawidłowe funkcjonowanie systemu przyrodniczego, bariery przegradzaj ą korytarze ekologiczne i wywołuj ą brak ł ączno ści przestrzennej pomi ędzy obszarami w ęzłowymi co skutkuje zakłóceniem równowagi ekologicznej i prowadzi do obni żenia sprawno ści funkcjonowania całego systemu przyrodniczego. W zwi ązku z powy ższym, głównym celem polityki ekologicznej w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu jest d ąż enie do zachowania ró żnorodno ści biologicznej na poziomach: wewn ątrzgatunkowym (genetycznym), gatunkowym oraz ponadgatunkowym (ekosystemowym), bez konieczno ści nadmiernego ograniczania rozwoju gospodarczego. Nale ży d ąż yć do eliminacji konfliktów powstaj ących w wyniku trudno ści pogodzenia konieczno ści rozwoju gospodarczego z konieczno ści ą zachowania ró żnorodno ści biologicznej. Ochrona ró żnorodno ści biologicznej zwi ązana jest z konieczno ści ą ochrony zasobów przyrody i krajobrazu na terenie powiatu. Ochrona ta powinna by ć realizowana niezale żnie od formalnego statusu ochronnego danego obszaru czy sposobu jego u żytkowania. Istotne znaczenie ma uwzgl ędnienie potrzeb ochrony przyrody ju ż na etapie opracowania dokumentów planistycznych w gminach w zakresie zagospodarowania przestrzennego.

94 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

4.2.2.1. Ochrona przyrody 4.2.2.1.1. Identyfikacja problemów ekologicznych Ochrona zasobów przyrody ma prowadzi ć do zachowania istniej ącego jej stanu (ró żnorodno ści gatunkowej) oraz stwarzania warunków do jak najlepszego rozwoju. Nadrz ędnym zadaniem w zakresie ochrony przyrody jest powstrzymanie tendencji do zmniejszania si ę ró żnorodno ści biologicznej oraz dąż enie do odbudowy zniszczonych ekosystemów. W zwi ązku z powy ższym jako podstaw ę wszelkich działa ń w zakresie ochrony przyrody nale ży przyj ąć aktualne opracowania w zakresie inwentaryzacji przyrodniczej województwa oraz gmin, w celu wytypowania nowych obszarów, dla których konieczna jest ochrona. Inwentaryzacja taka jest prowadzona w ramach działa ń Regionalnego Konserwatora Przyrody oraz w ramach wykonywanych opracowa ń przyrodniczych i ekofizjograficznych dla gmin. Opracowania te w istotny sposób wspomagaj ą typowanie obszarów cennych przyrodniczo. Do zada ń w dziedzinie ochrony przyrody i krajobrazu, wykonywanych głównie przez gminy, nale żą działania w zakresie realizacji i koordynacji następuj ących głównych zada ń: − kształtowanie polityki zagospodarowania przestrzennego respektuj ącego warto ści przyrodnicze i krajobrazowe, − nale żyte uwzgl ędnianie roli opracowa ń ekofizjograficznych przy tworzeniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, − kształtowanie wła ściwych postaw społecze ństwa wobec przyrody poprzez prowadzenie szkole ń i edukacji ekologicznej w zakresie ochrony przyrody i bioró żnorodno ści, − promowanie istniej ących form ochrony przyrody i innych miejsc cennych przyrodniczo, w tym tworzenie ście żek przyrodniczo - dydaktycznych, − ochrona istniej ących i zakładanie nowych terenów zielonych na obszarach miast, − zapewnienie dogodnych warunków organizacyjno-przestrzennych do rozwoju agroturystyki. Ochrona bioró żnorodno ści powinna by ć realizowana na zasadach zrównowa żonego rozwoju, dlatego te ż na wyznaczonych obszarach ochronnych nie przewiduje si ę wprowadzenia ochrony ścisłej. Generalnie nale ży stwierdzi ć, że u żytkowanie ziemi na tych obszarach nie mo że doprowadzi ć do zaniku siedlisk lub gatunków, pomniejszenia areału ich wyst ępowania lub do zmniejszenia liczebno ści gatunków ro ślin i zwierz ąt. Ochrona bioró żnorodno ści mo że by ć realizowana na podstawie planów ochrony, które wskazuj ą kierunki i metody gospodarowania na danym terenie. B ędą one zawiera ć np.: wytyczne dotycz ące zachowania lub przywrócenia ekstensywnych metod gospodarowania na obszarach rolniczych lub respektowania zasad ekologicznej gospodarki le śnej. Ich ustalenia b ędą wi ążą ce dla planów zagospodarowania przestrzennego, planów urz ądzania lasów oraz innych dokumentów strategicznych. Zgodnie z ustaw ą o ochronie przyrody, rady gmin mogą w drodze uchwały, objąć ochron ą szczególnie cenne miejsca i obiekty przyrodnicze w formie u żytków ekologicznych, stanowisk dokumentacyjnych, zespołów przyrodniczo-krajobrazowych i pomników przyrody. Istotnym kierunkiem działa ń sprzyjaj ącym zachowaniu bioró żnorodno ści na obszarze powiatu b ędzie ochrona obszarów

95 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 cennych przyrodniczo, dotychczas nie obj ętych ochron ą prawn ą, ale wa żnych z punktu widzenia zapewnienia spójno ści systemu przyrodniczego. Do takich obszarów nale żą przede wszystkim doliny rzeczne pełni ące funkcj ę korytarzy ekologicznych, ł ącz ących obszary w ęzłowe. Chronione powinny by ć tak że tereny zieleni, drzewostan parkowy oraz zadrzewienia i zakrzewienia, szczególnie te wzdłu ż cieków wodnych, które zapobiegaj ą przedostawaniu si ę do wód powierzchniowych zanieczyszcze ń. Wa żnym działaniem w zakresie ochrony przyrody b ędzie odbudowa zniszczonych ekosystemów, które utraciły równowag ę przyrodnicz ą. Dotyczy to szczególnie ekosystemów wodnych oraz cennych przyrodniczo wilgotnych siedlisk w dolinach cieków wodnych. Działania naprawcze powinny prowadzi ć do przywrócenia naturalnych stosunków wodnych oraz do odbudowy koryt cieków wodnych. Renaturalizacji powinny podlega ć wszystkie koryta cieków wodnych niekorzystnie przekształcone w wyniku utwardzenia ich dna i niepotrzebnej obudowy brzegów. Skuteczna ochrona ró żnorodno ści uzale żniona jest w znacznym stopniu od dokładnego rozpoznania zasobów przyrodniczych, a tak że od poziomu wiedzy społecze ństwa na ten temat. Dlatego niezwykle istotne jest okresowe aktualizowanie opracowa ń ekofizjograficznych i przyrodniczych w gminach oraz przygotowanie odpowiednich programów edukacyjnych z zakresu ochrony przyrody. Nale ży dąż yć do jak najpełniejszego respektowania w planach miejscowych i innych opracowaniach planistycznych ustale ń planów ochrony parków krajobrazowych, obszarów Natura 2000, opracowa ń ekofizjograficznych i inwentaryzacji przyrodniczych. Obszary o du żych walorach przyrodniczych i podlegaj ące prawnej ochronie przyrody, mog ą by ć szczególnie atrakcyjne dla turystów. Walory przyrodnicze w poł ączeniu z udost ępnieniem lokalnych zasobów dziedzictwa kulturowego mog ą stanowi ć podstaw ę do rozwoju ró żnych form turystyki, a zwłaszcza agroturystyki i turystyki objazdowej. Turystyka powinna spełnia ć rol ę czynnika aktywizacji lokalnej społeczno ści i sta ć si ę instrumentem wspomagaj ącym restrukturyzacj ę wsi oraz wpływa ć na przemiany społeczno-gospodarcze i awans ekonomiczny terenów wiejskich, stymuluj ąc rozwój usług i handlu. Planowanie rozwoju turystyki, jak równie ż budowa i rozbudowa obiektów turystyczno- rekreacyjnych powinny by ć oparte o rygorystyczne respektowanie norm ochrony środowiska. Kształtowanie polityki i zagospodarowania przestrzennego respektuj ącego warto ści przyrodnicze i krajobrazowe realizowane b ędzie przez planowanie inwestycji z zachowaniem walorów przyrodniczych i krajobrazowych oraz zapewnienie dogodnych warunków organizacyjno-przestrzennych do rozwoju agroturystyki w powiecie. Realizacja tych działa ń w zakresie ochrony i wzrostu bioró żnorodno ści przyczyni si ę do wzrostu atrakcyjno ści turystycznej i krajobrazowej regionu oraz zwróci uwag ę na ochron ę cennej flory i fauny. Brak działa ń w tym zakresie mo że spowodowa ć obni żenie walorów przyrodniczych poprzez wygini ęcie cennych gatunków ro ślin i zwierz ąt. Zwi ększenie zalesie ń oraz ochrona istniej ących zasobów le śnych jest jednym z niezb ędnych działa ń proekologicznych, warunkuj ących osi ągni ęcie celów ochrony środowiska przyrodniczego oraz rozwój komplementarnych dziedzin gospodarki, zwłaszcza turystyki. Jak wynika z analizy stanu aktualnego, powiat posiada bardzo niski wska źnik lesisto ści (ok. 2,8%), co mo że stanowi ć przeszkod ę dla

96 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 rozwoju ró żnych form turystyki zwłaszcza agroturystyki, ekoturystyki oraz wypoczynku weekendowego i rekreacji w środowisku le śnym. Lokalizacja zalesie ń powinna m.in. zapewnia ć: zmniejszenie rozdrobnienia i rozproszenia kompleksów le śnych, tworzenie korytarzy ekologicznych pomi ędzy wi ększymi kompleksami le śnymi oraz poł ączenie ich z obszarami o funkcjach ekologicznych. W odniesieniu do lasów istniej ących, szczególnie istotna b ędzie powszechna i ci ągła ich ochrona przed wył ączeniem z u żytkowania le śnego. Formalne aspekty działalno ści gospodarczej w lasach reguluj ą plany urz ądzania lasów. Plany te zawieraj ą mi ędzy innymi, programy edukacji le śnej społecze ństwa i programy ochrony przyrody, które w sferze działa ń gospodarczych uwzgl ędniaj ą m. in. potrzeb ę ochrony siedlisk przyrodniczych oraz ochron ę zagro żonych i chronionych gatunków fauny i flory.

Zidentyfikowane problemy ekologiczne: − brak pełnego opracowania monitoringu stanu zachowania gatunków, obszarów chronionych, ptaków i siedlisk przyrodniczych, zgodnego z wymaganiami krajowymi i mi ędzynarodowymi, − zbyt mała retencja wód powierzchniowych, − niski stopie ń lesisto ści powiatu, − za śmiecanie terenów le śnych wokół terenów mieszkaniowych i turystycznych, − zbyt mała ilo ść ście żek dydaktycznych w obr ębie obszarów przyrodniczo cennych, − niewystarczaj ąca ilo ść infrastruktury turystycznej i komunalnej w s ąsiedztwie lasów, − mało rozpropagowana agroturystyka i turystyka weekendowa.

4.2.2.1.2. Cele i kierunki działa ń, harmonogram realizacji zada ń Osi ągni ęcie poprawy w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego powiatu kazimierskiego wymaga nast ępuj ących działa ń: W dziedzinie gospodarki le śnej: − prowadzenie zalesiania równolegle z działaniami prowadz ącymi do zró żnicowania struktury gatunkowej lasów i poprawy struktury wiekowej drzewostanów, − opracowanie wieloletniego programu zalesienia nieu żytków oraz jego wdra żanie, − zalesianie gruntów porolnych gatunkami bliskimi rodzimej florze, − utrzymanie i ochrona istniej ących kompleksów le śnych (chronionych), − uwzgl ędnienie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego struktury przestrzennej lasów w krajobrazie, − ograniczanie lub eliminacja zewn ętrznej presji na ekosystemy le śne. Ochrona zwierz ąt i ro ślin: − ochrona naturalnych siedlisk, stanowisk chronionych gatunków ro ślin i zwierz ąt, − opracowanie planów ochrony siedlisk gatunków fauny i flory, które s ą zagro żone, − dokarmianie zwierz ąt dziko żyj ących, − wydawanie informatorów o najcenniejszych walorach powiatu i zasadach ich ochrony,

97 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

− prowadzenie edukacji dla mieszka ńców na temat ochrony rodzimej fauny, a tak że negatywnych zjawisk zwi ązanych z wypalaniem traw i pól, − zaniechanie realizacji du żych inwestycji na terenach wzmo żonej ochrony fauny. Utrzymanie i rozwój terenów zieleni urz ądzonej: − prace piel ęgnacyjne na terenach obj ętych ochron ą, − budowa przyrodniczych ście żek dydaktycznych oraz dróg rowerowych, − prowadzenie zaj ęć z przyrody i biologii na ście żkach dydaktycznych, − ochrona istniej ącej zieleni urz ądzonej. Gospodarka łowiecka, gospodarka w ędkarska: − zwi ększenie liczebno ści podstawowych gatunków zwierzyny drobnej, − zwi ększenie powierzchni u żytkowej obwodów łowieckich, − utrzymanie oraz poprawa stanu ekosystemów wodnych i od wody zale żnych, w szczególno ści poprzez wprowadzanie rodzimych gatunków ryb. Obszary chronione i pomniki przyrody: − obejmowanie ró żnymi formami ochrony prawnej, terenów przyrodniczo cennych wskazanych w waloryzacji przyrodniczej, − przygotowanie planu zabiegów konserwacyjnych i pielęgnacyjnych obszarów chronionych oraz pomników przyrody. Wskazane powy żej działania wymagaj ą współpracy ze strony powiatu, gmin, wła ścicieli i zarz ądców terenów, instytucji naukowych i organizacji ekologicznych, organów samorz ądowych i rz ądowych wy ższego szczebla. Powiat mo że pełni ć rol ę doradcz ą i koordynacyjn ą dla niektórych z działa ń niezb ędnych dla zabezpieczenia istniej ących na jego terenie form ochrony przyrody. Wynika to z ograniczonych mo żliwo ści finansowych oraz posiadanych kompetencji (np. w stosunku do lasów pa ństwowych) czy te ż cieków wodnych zarz ądzanych przez RZGW). Zasadniczym narz ędziem powiatu i gmin w ochronie zasobów przyrodniczych jest odpowiednio kształtowana polityka ekologiczna w zakresie działa ń systemowych, w planowaniu strategicznym, działaniach administracyjnych i edukacji ekologicznej społecze ństwa. Działania w zakresie ochrony przyrody powinny si ę koncentrowa ć wokół wyznaczonego celu nadrz ędnego i wynikaj ących z niego głównych kierunków:

Cel nadrz ędny (B) – Wzrost ró żnorodno ści biologicznej i ochrona terenów cennych przyrodniczo

Kierunki działa ń na lata 2015-2022: B 1 - Ochrona, rozwój i uporz ądkowanie systemu obszarów chronionych B 2 - Kształtowanie polityki zagospodarowania przestrzennego respektuj ącego warto ści przyrodnicze i krajobrazowe B 3 - Realizacja zrównowa żonej gospodarki na terenach le śnych

98 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Tabela 27. Wzrost ró żnorodno ści biologicznej i ochrona terenów cennych przyrodniczo – kierunki działa ń i zadania do wykonania na terenie Powiatu Kazimierskiego do roku 2022 Cel nadrz ędny (B) – Wzrost ró żnorodno ści biologicznej i ochrona terenów cennych przyrodniczo Jednostki Lp1 Kierunki działa ń Lp2 Działania Okres realizacji Rodzaj Typ Finansowanie realizuj ące Ochrona istniej ących i Bud żety Gmin 1 zakładanie nowych terenów Gminy Zadanie ci ągłe M - Dotacje WFO ŚiGW zielonych Fundusze UE Powiat Bud żet Powiatu Piel ęgnacja terenów zielonych 2 Gminy Zadanie ci ągłe M Wł / Kr Bud żety Gmin w pasach drogowych Zarz ądcy dróg Bud żety zarz ądców dróg Gminy Bie żą ca ewidencja i aktualizacja Instytucje Bud żety Gmin 3 istniej ących na terenie powiatu odpowiedzialne - Zadanie ci ągłe M Kr Bud żet słu żb ochrony form ochrony przyrody słu żby ochrony przyrody Ochrona, rozwój przyrody i uporz ądkowanie Gminy 1 Ochrona, piel ęgnacja i systemu obszarów Instytucje Bud żety Gmin konserwacja istniej ących chronionych 4 odpowiedzialne - Zadanie ci ągłe M Kr Bud żet słu żb ochrony obiektów i form ochrony słu żby ochrony przyrody przyrody przyrody Kontrola przestrzegania zakazu 5 wypalania ł ąk, ściernisk, rowów Gminy Zadanie ci ągłe M - Bud żety Gmin itp Wspieranie organizacji po żytku publicznego w zakresie działa ń Gminy Bud żet Powiatu 6 Zadanie ci ągłe M Wł / Kr wpływaj ących na popraw ę stanu Powiat Bud żety Gmin środowiska przyrodniczego Planowanie inwestycji z Gminy Bud żet Powiatu * zachowaniem walorów 1 Powiat Zadanie ci ągłe M Wł / Kr Bud żety Gmin przyrodniczych i Kształtowanie Inwestorzy Bud żety Inwestorów polityki krajobrazowych zagospodarowania Aktualizacja opracowa ń przestrzennego ekofizjograficznych w gminach 2 2 Gminy Zadanie okresowe M Kr Bud żety Gmin respektuj ącego w celu ochrony obszarów warto ści przyrodniczo cennych przyrodnicze i Zapewnienie dogodnych krajobrazowe warunków organizacyjno- 3 Gminy Zadanie ci ągłe M - Bud żety Gmin przestrzennych do rozwoju agroturystyki

99 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Bud żet Powiatu Gminy Bud żety Gmin Prowadzenie zalesień na Powiat Bud żety Wła ścicieli 1 Zadanie okresowe M Wł / Kr terenach nieu żytków Wła ściciele nieruchomo ści nieruchomo ści Dotacje WFO ŚiGW Realizacja Fundusze UE zrównowa żonej Opracowanie uproszczonych 3 planów urz ądzania lasów lub gospodarki na Gminy Bud żety Gmin 2 inwentaryzacja stanu lasów nie 2015-2018 S - terenach le śnych Powiat Bud żet Powiatu stanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa Nadzór nad lasami nie 3 stanowi ącymi własno ści Skarbu Powiat Zadanie okresowe M Wł Bud żet Powiatu Pa ństwa * Działania b ędą wykonywane przez powiat w ramach zada ń własnych etatowych bez konieczno ści poniesienia dodatkowych kosztów

100 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

4.2.2.2. Ochrona zasobów i poprawa jako ści wody 4.2.2.2.1. Identyfikacja problemów ekologicznych Podstaw ą ochrony wód są ustawy Prawo ochrony środowiska oraz Prawo wodne. Ochrona wód polega na zapewnieniu jak najlepszej ich jako ści, w tym utrzymywaniu ilo ści wody na poziomie zapewniaj ącym ochron ę równowagi biologicznej. Szczególn ą uwag ę zwraca si ę na ochron ę wód podziemnych, polegaj ącą na zmniejszaniu ryzyka zanieczyszczenia, poprzez ograniczanie oddziaływania na obszary zasilania zbiorników wód podziemnych oraz utrzymywaniu równowagi zasobów tych wód. Ustawa Prawo wodne nakazuje gospodarowanie wodami zgodnie z zasadami zrównowa żonego rozwoju, uwzgl ędniaj ącymi zasad ę wspólnych interesów. Ochrona wód powinna by ć realizowana poprzez współprac ę administracji publicznej, u żytkowników wód i przedstawicieli lokalnych społeczno ści. Jednym z celów polityki środowiskowej pa ństwa, województwa, powiatu i gminy jest zapewnienie mieszka ńcom wody pitnej o odpowiedniej jako ści. Z tego powodu wa żne jest utrzymanie jako ści wód podziemnych i powierzchniowych, co najmniej na poziomie wymaganym przepisami. Ochrona wód powierzchniowych a po średnio podziemnych wi ąż e si ę głównie z wprowadzeniem zintegrowanego systemu gospodarki wodno-ściekowej. Wprowadzenie zintegrowanego systemu gospodarki wodno-ściekowej wynika z Dyrektywy 91/271/EWG i polega na rozbudowie systemów kanalizacji i modernizacji istniej ących oczyszczalni ścieków, z uwzgl ędnieniem aspektów zlewniowych. W miejscach, gdzie budowa kanalizacji zbiorczej generuje nadmierne koszty (np. przy rozproszonej zabudowie), dyrektywa dopuszcza zastosowanie indywidualnych rozwi ąza ń, pod warunkiem, że pozwol ą one na osi ągni ęcie tego samego poziomu ochrony wód. Na obszarach, gdzie wyst ępuje rozproszona zabudowa działania b ędą ukierunkowane na skanalizowanie i odprowadzenie ścieków do oczyszczalni indywidualnych. Uporz ądkowanie gospodarki ściekowej przyczyni si ę nie tylko do poprawy jako ści wód powierzchniowych, ale tak że zapobiegnie zanieczyszczeniu wód podziemnych. Urz ąd Marszałkowski Województwa Świ ętokrzyskiego opracował „Program budowy przydomowych oczyszczalni ścieków dla województwa świ ętokrzyskiego - aktualizacja 2013r.” Z definicji, przydomowe oczyszczalnie ścieków s ą to urz ądzenia przeznaczone do oczyszczania ścieków bytowo-gospodarczych w ilo ści do 5 m3/d, pochodz ących z budynków mieszkalnych jedno- i wielorodzinnych, zamieszkałych stale lub okresowo (np. domki letniskowe) oraz w obiektach u żytkowania zbiorowego (motele, szkoły, pensjonaty, punkty gastronomiczne). Podana wielko ść 5 m 3/d wynika bezpo średnio z ustawy Prawo wodne, która nadaje wła ścicielowi gruntu prawo do wprowadzania do wód lub do ziemi oczyszczonych ścieków bez pozwolenia wodnoprawnego do tej wielko ści. Na terenie powiatu kazimierskiego najbardziej uzasadnione jest wdro żenie Programu budowy przydomowych oczyszczalni ścieków w gminach typowo wiejskich: Opatowiec, Bejsce i Czarnocin. Ochrona jako ści wód podziemnych ma na celu zmniejszenie przenikania zanieczyszcze ń z powierzchni ziemi do warstw wodono śnych. W tej sytuacji konieczne jest respektowanie w planowaniu przestrzennym oraz w działaniach realizacyjnych, wszelkich informacji bie żą cych oraz prognoz dotycz ących oddziaływa ń na środowisko wodne projektowanej zabudowy. Zbiorniki wód podziemnych

101 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 podlegają ochronie zgodnie z art. 98 ustawy Prawo ochrony środowiska. Ich ochrona polega w szczególno ści na: − zmniejszeniu ryzyka zanieczyszczenia tych wód poprzez ograniczenie oddziaływania na obszarach ich zasilania, − utrzymaniu równowagi zasobów tych wód. Wa żnym elementem ochrony wód podziemnych jest zapewnienie aktualnej informacji o jako ści tych wód. Zadanie to powinno by ć realizowane poprzez regionalny i lokalny monitoring wód podziemnych, który winien zapewni ć stał ą obserwacj ę dynamiki zmian jako ściowych oraz wspomaga ć działania zmierzaj ące do likwidacji lub ograniczenia ujemnego wpływu czynników antropogenicznych. Cele średnioterminowe w zakresie ochrony wód cz ęś ciowo s ą zbie żne z celami w zakresie poprawy ich jako ści i mog ą by ć rozpatrywane wspólnie. Zostały one zebrane w trzech kierunkach działa ń, z których do najwa żniejszych nale żą : ochrona zasobów i poprawa stanu wód podziemnych i powierzchniowych oraz zapewnienie mieszka ńcom wody pitnej dobrej jako ści. Zadania te zgłaszane s ą przez gminy i wynikaj ą ze stanu skanalizowania i zwodoci ągowania. W kierunku racjonalizacji wykorzystania zasobów wodnych nale ży realizowa ć zadania zwi ązane z modernizacj ą systemów zaopatrzenia mieszka ńców w wod ę, które przyczyni ą si ę do zminimalizowania strat wody, oraz zadania zwi ązane ze sprawnym dostarczeniem wody do wszystkich mieszka ńców poprzez utrzymanie w nale żytym stanie technicznym sieci wodoci ągowej. W ramach działa ń zwi ązanych z ochron ą wód nale ży kontynuowa ć realizacj ę zada ń o charakterze nieinwestycyjnym polegaj ących na inwentaryzacji istniej ących źródeł zanieczyszcze ń wód i gleb ściekami. Istotne znaczenie maj ą działania w kierunku ograniczania spływu powierzchniowego zanieczyszcze ń do wód. W rolnictwie i przemy śle konieczne jest wprowadzenie najlepszych dost ępnych praktyk i technik co w konsekwencji ograniczy ilo ść zu żywanej wody i przyczyni si ę do zmniejszenia ładunku zanieczyszcze ń wprowadzanych do odbiorników. Istotnym zagadnieniem w tej materii jest proces podnoszenia świadomo ści ekologicznej mieszka ńców, m.in. poprzez propagowanie proekologicznych postaw obejmuj ących praktyki oszcz ędzania wody. Działania nastawione na zminimalizowanie strat wody powinny obejmowa ć wszystkie dziedziny gospodarki korzystaj ące z zasobów wodnych ze szczególnym uwzgl ędnieniem rolnictwa, przemysłu, gospodarki komunalnej Realizacja działa ń w zakresie ochrony wód powierzchniowych i podziemnych poprzez ograniczenie nielegalnego zrzutu ścieków, przyczyni si ę do poprawy jako ści rzek i cieków, co przeło ży si ę na popraw ę warunków bytowania organizmów wodnych i przyczyni si ę do dalszego ograniczenia zanieczyszczenia wód dorzecza Nidzicy, Nidy a w efekcie ko ńcowym Wisły. Poprawa infrastruktury (kanalizacja i wodoci ągi) wpłynie na zwi ększenie mo żliwo ści rozwojowych powiatu. Zadania te wpłyn ą równie ż na ograniczenie zagro żenia wód zbiornika GZWP 409. Analiz ę stanu aktualnego jako ści wód powierzchniowych i podziemnych na terenie powiatu kazimierskiego zawiera rozdz. 3.2 programu.

102 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Zidentyfikowane problemy ekologiczne: − zagro żenie zanieczyszczeniem Głównego Zbiornika Wód Podziemnych GZWP 409, − niekorzystny wpływ obszarowych zanieczyszcze ń pochodz ących ze spływów powierzchniowych, − dysproporcja pomi ędzy długo ści ą sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej, − du ża liczba zakładów przemysłowych stwarzaj ących potencjalne zagro żenie dla wód powierzchniowych i podziemnych, − zdegradowane tereny poprzemysłowe na obszarze gminy, − mo żliwo ść przenikania do wód i do ziemi ścieków przemysłowych zawieraj ących substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego, − niewystarczaj ący poziom retencji powierzchniowej (zbyt mała ilo ść zbiorników wodnych), − zagro żenie eutrofizacj ą wód.

4.2.2.2.2. Cele i kierunki działa ń, harmonogram realizacji zada ń Dla poprawy jako ści wód powierzchniowych i podziemnych w powiecie kazimierskim i osi ągni ęcia wyznaczonego celu ekologicznego będzie konieczne przeprowadzenie nast ępuj ących działa ń: Wody powierzchniowe: − racjonalizacja gospodarowania wod ą, − ochrona przed zabudow ą terenów przylegaj ących do cieków oraz terenów zaplanowanych pod budow ę zbiorników retencyjnych, − budow ę nowych zbiorników retencyjnych, w celu przeciwdziałania zjawiskom suszy hydrologicznej i powodzi, − bie żą ca konserwacja koryt potoków (oczyszczanie z odpadów, zabezpieczenie skarp na odcinkach tego wymagaj ących, usuwanie niedro żno ści, oczyszczanie przepustów pod mostami), − bie żą ca konserwacja sztucznych rowów odwadniaj ących, − ograniczenie zanieczyszcze ń odprowadzanych do wód i do ziemi poprzez kontrole stanu technicznego urz ądze ń do przechowywania i oczyszczania ścieków komunalnych, kontrole sposobu post ępowania ze ściekami, zapobieganie za śmiecaniu dolin potoków i cieków, − edukacja mieszka ńców w zakresie zagro żeń wynikaj ących z nieprawidłowej gospodarki ściekami i promocja nowoczesnych technologii gromadzenia i usuwania ścieków, − prowadzenie kontroli obiektów o najwi ększym zagro żeniu dla wód powierzchniowych przez uprawnione jednostki, − edukacja rolników w zakresie odpowiedniego stosowania nawozów, zgodnie z zasadami dobrej praktyki rolniczej, − ograniczanie zanieczyszcze ń obszarowych i punktowych pochodz ących z działalno ści rolniczej i bytowej. Wody podziemne: − wprowadzenie regularnego monitorowania chemizmu wód GZWP 409, − ograniczenie zanieczyszcze ń punktowych odprowadzanych do wód i ziemi: rekultywacja nieczynnych składowisk odpadów, ograniczenie wpływu oddziaływania czynnych składowisk odpadów,

103 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

− bie żą cą likwidacja „dzikich wysypisk”, − podejmowanie działa ń podmiotów gospodarczych w zakresie racjonalnego gospodarowania wod ą, w tym eliminowanie nieuzasadnionego wykorzystania wód podziemnych do celów przemysłowych. Sie ć wodoci ągowa i kanalizacja: − rozbudow ę sieci wodoci ągowej, kanalizacyjnej sanitarnej i deszczowej oraz budow ę nowych odcinków na terenach przeznaczonych pod budownictwo, − utrzymanie kanalizacji deszczowej w dobrym stanie technicznym, − budow ę przydomowych oczyszczalni na terenach, gdzie budowa sieci kanalizacji sanitarnej jest nieopłacalna z przyczyn ekonomicznych, b ądź bardzo trudna do realizacji ze wzgl ędów technicznych (ukształtowanie terenu, rozproszona budowa), − prowadzenie inwentaryzacji przydomowych oczyszczalni i okresowej kontroli w zakresie prawidłowego odprowadzania ścieków i wywozu osadów ściekowych, − kontynuacj ę wsparcia finansowego dla mieszka ńców gminy realizuj ących przydomowe, biologiczne oczyszczalnie ścieków.

Cel nadrz ędny (W) - Poprawa jako ści wód powierzchniowych i podziemnych oraz ochrona ich zasobów

Kierunki działa ń na lata 2015-2022:

W 1 - Efektywne zarz ądzanie zasobami wodnymi i ich racjonalne wykorzystanie W 2 - Ochrona zasobów i poprawa stanu wód podziemnych i powierzchniowych W 3 - Zapewnienie mieszka ńcom wody pitnej dobrej jako ści W 4 - Ochrona terenów zagro żonych powodziami i zjawiskiem suszy hydrologicznej

104 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Tabela 28. Poprawa jako ści wód powierzchniowych i podziemnych i ochrona ich zasobów – kierunki działa ń i zadania do wykonania na terenie Powiatu Kazimierskiego do roku 2022 Cel nadrz ędny (W)- Poprawa jako ści wód powierzchniowych i podziemnych i ochrona ich zasobów Jednostki Lp1 Kierunki działa ń Lp2 Działania Okres realizacji Rodzaj Typ Finansowanie realizuj ące Efektywne Bud żety Dostawców zarz ądzanie Dostawcy wody - wody zasobami Minimalizacja strat wody Przedsi ębiorstwa 1 1 Zadanie ci ągłe M Kr Dotacje WFO ŚiGW wodnymi i ich w sieci wodoci ągowej Wodoci ągów i Dotacje NFO ŚiGW racjonalne Kanalizacji Fundusze UE wykorzystanie Bud żety Przedsi ębiorstw Ochrona zasobów Rozbudowa sieci kanalizacyjnej Wodoci ągów i i poprawa stanu Przedsi ębiorstwa na terenie powiatu, Kanalizacji wód Wodoci ągów i 2 1 wyrównywanie dysproporcji Zadanie ci ągłe M Kr Bud żety Gmin podziemnych Kanalizacji pomi ędzy długo ści ą sieci Dotacje WFO ŚiGW i Gminy kanalizacyjnej i wodoci ągowej Dotacje NFOŚiGW powierzchniowych Fundusze UE Bud żety wła ścicieli Budowa przydomowych Wła ściciele nieruchomo ści oczyszczalni ścieków na nieruchomo ści Dotacje WFO ŚiGW 2 terenach gdzie brak mo żliwo ści Zadanie ci ągłe M Kr Dotacje NFO ŚiGW przył ączenia do sieci Gminy Dotacje z Bud żetu kanalizacyjnej Powiatu Dotacje z Bud żetu Gmin Prowadzenie inwentaryzacji i kontroli przydomowych 3 Gminy Zadanie ci ągłe M - Bud żety Gmin zbiorników i oczyszczalni ścieków komunalnych Ograniczenie negatywnego wpływu na środowisko Bud żety Wła ścicieli zanieczyszcze ń punktowych z Wła ściciele nieruchomo ści 4 działalno ści rolniczej i i zarz ądcy Zadanie ci ągłe M Kr Dotacje WFO ŚiGW przemysłowej poprzez nieruchomo ści Dotacje NFO ŚiGW likwidacj ę źródeł zanieczyszczenia

105 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Bie żą ca konserwacja potoków, Bud żet Wła ścicieli i cieków i rowów Wła ściciele i 5 Zadanie ci ągłe M - zarz ądców cieków odwadniaj ących, renaturalizacja zarz ądcy cieków Dotacje WFO ŚiGW koryt potoków Ograniczenie zanieczyszcze ń niekontrolowanymi spływami powierzchniowymi poprzez Ośrodek Doradztwa 6 Zadanie ci ągłe M Kr Bud żet ODR system szkole ń dla rolników – Rolniczego (ODR) stosowanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej Prowadzenie monitoringu Bud żet WIO Ś WIO Ś w Kielcach 7 jako ści wód powierzchniowych Zadanie ci ągłe M Kr Bud żet PIB-PIG PIB-PIG Warszawa i podziemnych Warszawa

Bud żety Przedsi ębiorstw Przedsi ębiorstwa Wodoci ągów i Sukcesywna rozbudowa sieci Wodoci ągów i Kanalizacji 1 wodoci ągowej i modernizacja Zadanie ci ągłe M - Kanalizacji Dotacje WFO ŚiGW wodoci ągów gminnych Zapewnienie Gminy Dotacje NFO ŚiGW mieszka ńcom Fundusze UE 3 wody pitnej dobrej Bud żety Przedsi ębiorstw jako ści Ochrona uj ęć wody i Przedsi ębiorstwa Wodoci ągów zbiorników wodnych, które Wodoci ągów i i Kanalizacji 2 Zadanie ci ągłe M Kr pełni ą funkcj ę zaopatrzenia Kanalizacji Dotacje WFO ŚiGW ludno ści w wod ę pitn ą Dotacje NFO ŚiGW Fundusze UE Bud żet ŚZMiUW Systematyczna kontrola ŚZMiUW Bud żety Wła ścicieli dro żno ści cieków i urz ądze ń 1 Wła ściciele cieków Zadanie ci ągłe M Kr cieków i urz ądze ń wodnych , budowa zbiorników Ochrona terenów i urz ądze ń wodnych wodnych retencyjnych zagro żonych Dotacje WFO ŚiGW 4 powodziami i zjawiskiem suszy RZGW, Systematyczna kontrola stanu Świ ętokrzyski hydrologicznej Bud żet RZGW 2 wałów przeciwpowodziowych i Zarz ąd Melioracji i Zadanie ci ągłe M Kr Bud żet ŚZMiUW urz ądze ń wodnych Urz ądzeń Wodnych (ŚZMiUW)

106 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

4.2.2.3. Ochrona gleb i powierzchni ziemi 4.2.2.3.1. Identyfikacja problemów ekologicznych Główne zasady oraz cele ochrony powierzchni ziemi okre ślaj ą przepisy ustawy Prawo ochrony środowiska. Istota działa ń ochronnych polega na zapobieganiu i przeciwdziałaniu niekorzystnym zmianom powierzchni ziemi, a w razie jej uszkodzenia lub zniszczenia, na przywróceniu do stanu wła ściwego. Zasadnicz ą jednak i zarazem najbardziej szczegółow ą regulacj ą dotycz ącą problematyki ochrony zasobów i jako ści gruntów jest Ustawa o ochronie gruntów rolnych i le śnych. Celem jej jest zachowanie jak najwi ększego areału gruntów, poprawa ich warto ści oraz pełne wykorzystanie dla potrzeb produkcji rolnej i le śnej. Cel ten ma charakter gospodarczy, jednak że ł ącz ą si ę z nim tak że cele środowiskowe, bowiem grunty rolne i le śne nale życie zagospodarowane s ą te ż pozytywnym elementem środowiska, podnosz ącym jego warto ść . Do najwa żniejszych czynników powoduj ących degradację gleb na terenie powiatu kazimierskiego nale ży zaliczy ć: − pogłębiaj ące si ę niedobory wody, − erozja wodna i wietrzna, szczególnie na terenach poło żonych na stokach o spadkach powy żej 9 o, − zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych, − zanieczyszczenie atmosfery w tym głównie oddziaływanie s ąsiednich du żych o środków przemysłowych, − degradacj ę fizyczn ą, chemiczn ą i biologiczn ą gleb, w tym zwi ązan ą z niewła ściwym wykonywaniem zabiegów agrotechnicznych i chemicznych, − wyst ępuj ąca lokalnie (punktowo) podwy ższona zawarto ść w ęglowodorów aromatycznych i siarki siarczanowej, − urbanizacj ę i osadnictwo. Szczegółowe informacje na temat aktualnego stanu oraz zagro żeń gleb w powiecie kazimierskim zamieszczono w rozdz. 3.3. programu. W realizacji zada ń ochrony gleb, z których cz ęść posiada charakter nieinwestycyjny lub wi ąż e si ę z działalno ści ą statutow ą niektórych jednostek, uczestniczy ć będą takie jednostki jak: Świ ętokrzyski O środek Doradztwa Rolniczego ( ŚODR), Świ ętokrzyski Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych ( ŚZMiUW), Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Okr ęgowe Stacja Chemiczno-Rolnicze oraz placówki o światowe. Ochrona gleb wymaga prowadzenia kontroli stanu jako ści gleb i ich przydatno ści rolniczej. Nale ży równie ż prowadzi ć akcje szkoleniowe w zakresie wła ściwego stosowania nawozów w celu ochrony gleb przed degradacj ą powodowan ą przez produkcj ę rolnicz ą. Istotne jest prowadzenie rejestracji zmian fizycznych, chemicznych i biologicznych gleb, wynikaj ących z rodzaju i intensywno ści eksploatacji oraz oddziaływania negatywnych czynników takich jak: erozja, przemysł, emisje, odpady, ścieki. Prowadzenie okresowych bada ń jako ści gleby i ziemi stanowi istotny element ich ochrony. Zakres i sposób prowadzenia tych bada ń okre śla w drodze rozporz ądzenia Minister wła ściwy ds. środowiska. Są to zadania w ramach działa ń prewencyjno - kontrolnych, które maj ą charakter działa ń długookresowych.

107 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Na powierzchni ę ziemi i stan gleb lokalnie wpływa równie ż prowadzona działalno ść górnicza w zakresie eksploatacji odkrywkowej surowców mineralnych. Eksploatacja powoduje powstanie wyrobisk, przekształce ń powierzchni terenu które powinny by ć na bie żą co rekultywowane. Z korzystaniem z zasobów kopalin wi ąż e si ę równie ż konieczno ść odpowiedniego zagospodarowania wyrobisk poeksploatacyjnych. Zapewnienie wła ściwej rekultywacji terenów poeksploatacyjnych jest konieczne, ze wzgl ędu na ochron ę walorów krajobrazowych i przyrodniczych terenów zdegradowanych. Niezb ędne działania w zakresie ochrony gruntów, gleb i powierzchni ziemi polegaj ą na: − ograniczaniu przeznaczania gruntów rolnych i le śnych na cele nierolnicze i niele śne, tzn. ograniczania innego ni ż rolniczy sposobu u żytkowania gruntów rolnych oraz innego ni ż le śny sposobu u żytkowania gruntów le śnych, − zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych i le śnych, szkodom w produkcji rolnej i le śnej oraz w drzewostanach, − poprawianiu warto ści u żytkowej gruntów oraz zapobieganiu obni żania ich produkcyjno ści, − przywracaniu gruntom zdegradowanym albo zdewastowanym ich warto ści u żytkowych, przyrodniczych i krajobrazowych (rekultywacja).

Zidentyfikowane problemy ekologiczne: − sezonowe deficyty wody glebowej, − podatno ść niektórych gleb na erozj ę wodn ą i eoliczn ą, − rezygnacja z u żytkowania rolniczego gleb i zwi ązana z tym ich degradacja (procesy erozyjne, silne zachwaszczenie i zakrzewienie).

4.2.2.3.2. Cele i kierunki działa ń, harmonogram realizacji zada ń Gleby na obszarze powiatu kazimierskiego charakteryzuj ą si ę dobrym stanem chemicznym i wysokim potencjałem ekologicznym. Do głównych działa ń ekologicznych w zakresie ochrony gleb nale ży przede wszystkim zaliczy ć działania zwi ązane z zapewnieniem skutecznej kontroli przestrzegania wymogów ochrony gleb, w tym prowadzenia działa ń edukacyjnych upowszechniaj ących ekologiczne zasady gospodarki rolniczej. Nale ży poło żyć szczególny nacisk na: − systematyczn ą kontrol ę poziomu zanieczyszcze ń w glebach, − propagowanie w śród rolników racjonalnego gospodarowania zasobami glebowymi i stosowania wła ściwych zabiegów agrotechnicznych (optymalizacja sposobów intensywno ści nawo żenia i stosowania środków ochrony ro ślin, zwi ększenie zu życia nawozów naturalnych kosztem substytutów chemicznych), − opracowanie i wdro żenie programów edukacyjnych dotycz ących ochrony powierzchni ziemi i gleb, − identyfikacj ę gruntów i nieu żytków do planowanego zalesienia, − promowanie wśród mieszka ńców działa ń ograniczaj ących degradacj ę i erozj ę gleb,

108 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

− likwidacj ę punktowych źródeł zanieczyszczenia gleb (nielegalne wysypiska odpadów, nieszczelne szamba), − kontrol ę podmiotów gospodarczych w zakresie ich wpływu na zanieczyszczenie środowiska glebowego, − upowszechnienie zasad Dobrej Praktyki Rolniczej i rozwój rolnictwa ekologicznego.

Cel nadrz ędny (G) – Ochrona gleb przed zanieczyszczeniem i degradacj ą, rekultywacja terenów zdegradowanych i zdewastowanych

Kierunki działa ń na lata 2015-2022: G 1 - Ochrona powierzchni ziemi - rekultywacja terenów zdegradowanych i zdewastowanych G 2 - Ochrona gleb u żytkowanych rolniczo z jednoczesnym zachowaniem oraz wzmocnieniem walorów ekologicznych rolniczej przestrzeni produkcyjnej G 3 - Rekultywacja terenów zdegradowanych i zdewastowanych

109 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Tabela 29. Ochrona gleb przed zanieczyszczeniem i degradacj ą, rekultywacja terenów zdegradowanych i zdewastowanych – kierunki działa ń i zadania do wykonania na terenie Powiatu Kazimierskiego do roku 2022

Cel nadrz ędny (G) – Ochrona gleb przed zanieczyszczeniem i degradacj ą, rekultywacja terenów zdegradowanych i zdewastowanych Jednostki Lp1 Kierunki działa ń Lp2 Działania Okres realizacji Rodzaj Typ Finansowanie realizuj ące Działania w zakresie Środki własne Wła ścicieli rekultywacji, rewitalizacji i Wła ściciele i zarz ądców 1 zagospodarowania terenów po i zarz ądcy Zadanie ci ągłe M - nieruchomo ści eksploatacji odkrywkowej nieruchomo ści Dotacje WFO ŚiGW surowców mineralnych Ochrona Monitoring stopnia powierzchni ziemi zanieczyszczenia gleb w obr ębie funkcjonuj ących 1 - rekultywacja terenów 2 obecnie i w przeszło ści WIO Ś Zadanie ci ągłe M - Bud żet WIO Ś zdegradowanych zakładów przemysłowych oraz i zdewastowanych wokół czynnych i zamkni ętych składowisk odpadów Kontrola w zakresie Powiat Bud żet Powiatu* 3 wykonywania obowi ązku Zadanie ci ągłe M Wł / Kr WIO Ś Bud żet WIO Ś rekultywacji gruntów Ochrona gleb Prowadzenie systemowych użytkowanych bada ń okre ślaj ących rolniczo z zanieczyszczenie gleb WIO Ś Bud żet WIO Ś 2 1 Zadanie okresowe M - jednoczesnym użytkowanych rolniczo w IUNG Puławy Bud żet IUNG Puławy zachowaniem oraz ramach krajowego monitoringu wzmocnieniem ekologicznego walorów Wykonanie okresowych bada ń ekologicznych Bud żet Powiatu 2 jako ści gleb dla potrzeb Powiat 2015-2016 S Wł rolniczej Dotacje WFO ŚiGW przestrzeni planowania przestrzennego produkcyjnej Kontrola podmiotów

gospodarczych w zakresie ich 3 WIO Ś Zadania ci ągłe M - Bud żet WIO Ś wpływu na zanieczyszczenie gleb

110 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Koordynowanie działa ń dotycz ących upowszechniania Ośrodek Doradztwa zasad Dobrych Praktyk 4 Rolniczego Zadania ci ągłe M Kr Bud żet ODR Rolniczych oraz upraw Powiat ekologicznych - szkolenia dla rolników Ochrona i wprowadzenie Bud żety Gmin zadrzewie ń, zakrzewie ń oraz Bud żety Wła ścicieli upraw spełniaj ących rol ę Gminy gruntów przeciwerozyjn ą i 5 Wła ściciele gruntów Zadania ci ągłe M Kr Dotacje WFO ŚiGW zapobiegaj ących pogarszaniu Fundusze UE si ę jako ści gleb oraz

przeciwdziałaj ących

zakwaszaniu Bie żą ca likwidacja punktowych Wła ściciele Środki Wła ścicieli 6 Zadania ci ągłe M Kr źródeł zanieczyszczenia gleb nieruchomo ści nieruchomo ści * Działania b ędą wykonywane przez powiat w ramach zada ń własnych etatowych bez konieczno ści poniesienia dodatkowych kosztów

111 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

4.2.3. Poprawa jako ści środowiska i zapewnienie bezpiecze ństwa ekologicznego

4.2.3.1. Ochrona i poprawa jako ści powietrza atmosferycznego 4.2.3.1.1. Identyfikacja problemów ekologicznych Ochrona powietrza polega na zapobieganiu powstawaniu zanieczyszcze ń, ograniczaniu lub eliminowaniu wprowadzonych do powietrza substancji zanieczyszczaj ących w celu zmniejszenia st ęż eń do dopuszczalnego poziomu lub utrzymania ich na poziomie dopuszczalnych wielko ści. Oceny powietrza atmosferycznego dokonuje si ę na podstawie rozporz ądzenia Ministra Środowiska w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r. Nr 0, poz. 1031). Dyrektywa 2008/50/WE (dyrektywa CAFE) Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jako ści powietrza i czystego powietrza dla Europy (Dz. Urz. UE L.152 z 11 czerwca 2008 r.) jest podstawowym aktem prawnym Unii Europejskiej w zakresie jako ści powietrza w pa ństwach członkowskich. Dyrektywa CAFE wprowadziła nowe mechanizmy dotycz ące zarz ądzania jako ści ą powietrza w strefach. Dyrektywa podlega procesowi transpozycji do prawa polskiego, jej wdro żenie nast ępuje poprzez wprowadzenie zmian w ustawie Prawo ochrony środowiska oraz ustawie o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie oraz ocenach oddziaływania na środowisko. W zwi ązku ze zmianami kompetencji do wydawania aktów wykonawczych do w/w ustaw, zmianie uległy tak że wymagania jakim powinny odpowiada ć programy ochrony powietrza, a tak że zawarto ść i sposób przekazywania informacji dotycz ących zanieczyszczenia powietrza. Główne zdiagnozowane zagro żenia i problemy w dziedzinie ochrony powietrza na terenie powiatu kazimierskiego (szczegółowo przedstawione w rozdz. 3.1 programu) to: − niska emisja której źródłem jest spalanie w ęgla kiepskiej jako ści w małych kotłowniach lokalnych i w indywidualnych gospodarstwach domowych, − wzrastaj ące nat ęż enie ruchu drogowego, − napływ zanieczyszcze ń z s ąsiednich regionów (Kraków, aglomeracja śląska, Kielce). Działania w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego powinny si ę skupia ć na działaniach prewencyjnych oraz eliminowaniu trzech głównych źródeł zanieczyszczenia: niskiej emisji, emisji komunikacyjnej oraz emisji przemysłowej. W zakresie egzekwowania wymogów ochrony powietrza na terenie powiatu, najwi ększe uprawnienia posiadają: starosta powiatowy oraz marszałek województwa, do których kompetencji nale ży m.in. wydawanie pozwole ń w drodze decyzji na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza oraz przyjmowanie zgłosze ń instalacji mog ących negatywnie oddziaływa ć na środowisko, z których emisja nie wymaga pozwolenia. Wszystkie wi ększe podmioty gospodarcze emituj ące zanieczyszczenia do powietrza powinny podj ąć działania zmierzaj ące do ograniczenia emisji. B ędą one obejmowa ć wprowadzanie nowych, „czystych technologii”, modernizacj ę procesów technologicznych oraz instalowanie urz ądze ń redukuj ących ilo ść emitowanych zanieczyszcze ń. Szeroko powinna by ć tak że stosowana zasada

112 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 stosowania najlepszych, dost ępnych środków technicznych - BAT. W zakładach przemysłowych i usługowych powinny by ć wprowadzane systemy zarz ądzania środowiskowego (ISO, EMAS lub inne), daj ące korzy ści nie tylko w zakresie ochrony środowiska, ale równie ż ekonomiczne. Szczególnie wa żnym zadaniem jest ograniczenie niskiej emisji poprzez likwidacj ę i modernizacj ę starych, niskosprawnych kotłowni oraz wymian ę wyeksploatowanych kotłów na nowoczesne, wysokosprawne i posiadaj ące atesty. Węgiel powinien by ć zast ępowany innymi, bardziej ekologicznymi no śnikami ciepła (gaz ziemny i in.). Jednym ze sposobów znacznego ograniczenia niskiej emisji jest wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Najwi ększe szanse na rozwój w powiecie ma wykorzystanie energii wód geotermalnych, ciepła gruntu, oraz w mniejszym stopniu energii słonecznej. Nale ży równie ż promowa ć działania zmniejszaj ące straty cieplne w budynkach (izolacja cieplna). Termoizolacja prowadzona zarówno w skali indywidualnego odbiorcy, jak i zakładów przemysłowych mo że znacznie zredukowa ć zu życie energii, co automatycznie ograniczy emisj ę zanieczyszcze ń do powietrza. Emisja ze źródeł komunikacyjnych mo że stanowi ć zagro żenie na obszarze miast: Kazimierza Wielka, Skalbmierz oraz na terenach znajduj ących si ę w bezpo średnim s ąsiedztwie szlaków komunikacyjnych o du żym nat ęż eniu ruchu pojazdów. Jej zmniejszenie mo że nast ąpi ć dzi ęki egzekwowaniu norm emisji spalin, niedopuszczaniu do ruchu pojazdów w złym stanie technicznym oraz nie posiadaj ących katalizatorów. Konieczna jest tak że rozbudowa i modernizacja infrastruktury drogowej. Du że znaczenie ma podniesienie standardu dróg i poprawa ich stanu technicznego. Zdecydowan ą popraw ę jako ści powietrza mo żna uzyska ć wyprowadzaj ąc ruch tranzytowy z miasta. Jednym z istotnych czynników wpływaj ących na popraw ę jako ści powietrza atmosferycznego będzie wzrost świadomo ści ekologicznej mieszka ńców. Szczególn ą rol ę powinny tu odegra ć szkoły, środki masowego przekazu i pozarz ądowe organizacje ekologiczne wspieraj ące działania samorz ądów. W najbli ższych latach szczególnie wa żne b ędzie promowanie działa ń prowadz ących do ograniczania niskiej emisji i emisji komunikacyjnej, które wpływaj ą znacz ąco na wyst ępowanie przekrocze ń dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu. Zadania w zakresie działa ń zapobiegawczo-kontrolnych, nieinwestycyjnych, realizowane s ą głównie przez Urz ąd Marszałkowski, WIO Ś, powiat i gminy z ich własnych bud żetów. Zadania w zakresie ograniczenia niskiej emisji to przewa żnie zadania inwestycyjne, które są finansowane głównie przez gminy, wła ścicieli nieruchomo ści, przedsi ębiorców oraz zarz ądców dróg z wykorzystaniem dost ępnych funduszy własnych i pomocowych ze źródeł UE. Zwi ększenie wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii realizowane jest poprzez promowanie odnawialnych źródeł energii oraz technologii, poprzez dawanie przykładu we wdrażaniu odnawialnych źródeł energii oraz wspieranie pozyskiwania energii słonecznej dla obiektów prywatnych i gminnych. W zwi ązku z niedotrzymywaniem kryterium ochrony zdrowia, potwierdzonym wynikami monitoringu powietrza wykonywanego przez WIO Ś, strefa świ ętokrzyska w której znajduje si ę powiat kazimierski, została zakwalifikowana do opracowania programu ochrony powietrza. Zadanie to zrealizował w roku 2012 Urz ąd Marszałkowski województwa świ ętokrzyskiego. W programie wskazano

113 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 na konieczno ść modernizacji dróg wojewódzkich krzy żuj ących si ę w Kazimierzy Wielkiej, oraz konieczno ść wyprowadzenia tranzytowego ruchu samochodów ci ęż arowych z centrum Kazimierzy Wielkiej i Skalbmierza. Zidentyfikowane problemy ekologiczne: − niska emisja - wykorzystywanie w ęgla jako głównego źródła ogrzewania domów, − wzrastaj ące nat ęż enie ruchu drogowego, przestarzały układ komunikacyjny (brak obwodnic), − zanieczyszczenia napływowe z s ąsiednich aglomeracji.

4.2.3.1.2. Cele i kierunki działa ń, harmonogram realizacji zada ń Działania prowadz ące do rozwi ązania powy ższych problemów lub cz ęś ciowego złagodzenia ich skutków to: − zmniejszenie rozmiaru niskiej emisji, zwi ększeniu wykorzystania paliw alternatywnych, − wprowadzenie pomiarów st ęż eń zanieczyszcze ń powietrza w sieci monitoringu, − identyfikacja wyst ępowania i mo żliwo ści wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej, − promowanie wykorzystanie odnawialnych źródeł energii (energia geotermalna, pompy ciepła, biomasa, kolektory słoneczne), − promowanie zmiany rodzaju paliwa stosowanego do celów grzewczych na paliwo o parametrach bardziej przyjaznych środowisku np. gaz, olej, wysokiej jako ści w ęgiel ekologiczny, biomasa, − edukacja społecze ństwa w zakresie ochrony powietrza, w tym oszcz ędno ści energii i stosowania odnawialnych źródeł energii, szkodliwo ści spalania odpadów, − termomodernizacja budynków stanowi ących mienie powiatu lub gmin, − budowa, rozbudowa i przebudowa sieci gazowniczej w poszczególnych gminach powiatu, − wyprowadzenie ruchu tranzytowego z obszaru miast (budowa obejść drogowych, obwodnic), − pomoc finansowa w usuwaniu i unieszkodliwianiu materiałów zawieraj ących azbest. Dla minimalizacji skutków zagro żeń powietrza zdiagnozowanych na terenie gmin powiatu kazimierskiego oraz osi ągni ęcia takiego jego stanu, który nie b ędzie zagra żał zdrowiu ludzi i środowisku oraz b ędzie spełniał wymagania prawne w zakresie jako ści powietrza i norm emisyjnych, przewidziano kierunki działa ń średnio i krótkoterminowych na lata 2015-2022:

Cel nadrz ędny (P) – ochrona i poprawa jako ści powietrza atmosferycznego poprzez ograniczenie emisji gazów i pyłów

Kierunki działa ń na lata 2015-2022

P 1 - Identyfikacja źródeł i monitorowanie zanieczyszcze ń powietrza P 2 - Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza pochodz ącego z niskiej emisji P 3 - Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza pochodz ącego ze źródeł komunikacyjnych P 4 - Ograniczanie emisji z zakładów przemysłowych P 5 - Zwi ększenie wykorzystania niekonwencjonalnych, odnawialnych źródeł energii

114 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Tabela 30. Ochrona i poprawa jako ści powietrza atmosferycznego poprzez ograniczenie emisji gazów i pyłów – kierunki działa ń i zadania do wykonania na terenie Powiatu Kazimierskiego do roku 2022 Cel nadrz ędny (P) – Ochrona i poprawa jako ści powietrza atmosferycznego poprzez ograniczenie emisji gazów i pyłów Jednostki Lp1 Kierunek działa ń Lp2 Działania Okres realizacji Rodzaj Typ Finansowanie realizuj ące Coroczna ocena jako ści 1 powietrza na podstawie WIO Ś Zadanie ci ągłe M - Bud żet WIO Ś prowadzonego monitoringu Opracowanie gminnych Programów ograniczania niskiej Bud żety Gmin Identyfikacja 2 Gminy 2015-2017 S - źródeł i emisji (PONE) oraz programów Dotacja NFO ŚiGW 1 monitorowanie gospodarki niskoemisyjnej zanieczyszcze ń Opracowanie programów powietrza usuwania wyrobów zawieraj ących azbest. Bud żety Gmin Gminy 3 Udzielanie wsparcia dla Zadanie ci ągłe M Kr Dotacja NFO ŚiGW Powiat mieszka ńców w zakresie Dotacja WFO ŚiGW usuwania, transportu i utylizacji wyrobów zawieraj ących azbest Wykorzystanie odnawialnych Wła ściciele Bud żet Gmin źródeł energii w obiektach i zarz ądcy Bud żet Powiatu powiatowych, gminnych oraz 1 nieruchomo ści 2015-2017 S Wł / Kr Bud żety wła ścicieli i wspieranie finansowe osób Gminy zarz ądców nieruchomo ści fizycznych w zakresie zmiany Powiat Dotacje WFO ŚiGW sposobu ogrzewania na ekolog. Zmniejszenie Bud żety Gmin zanieczyszczenia Wła ściciele Bud żet Powiatu i zarz ądcy Bud żety wła ścicieli i 2 powietrza 2 Termomodernizacja budynków Zadanie ci ągłe M Wł / Kr pochodz ącego z nieruchomo ści zarz ądców nieruchomo ści niskiej emisji Dotacje WFO ŚiGW Fundusze UE Ograniczenie spalania odpadów w kotłowniach domowych poprzez realizacj ę działa ń 3 Gminy Zadanie ci ągłe M - Bud żety Gmin kontrolnych i egzekucyjnych zmierzaj ących do eliminacji tego procederu Zmniejszenie Poprawa stanu nawierzchni Bud żety zarz ądców dróg 3 zanieczyszczenia 1 dróg, dbało ść o jako ść i Zarz ądcy dróg Zadanie ci ągłe M Wł / Kr Fundusze UE powietrza czysto ść dróg Dotacje pa ństwowe pochodz ącego ze

115 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Bud żety zarz ądców dróg 2 Budowa obwodnic miast Zarz ądcy dróg Zadanie okresowe M - Fundusze UE Dotacje pa ństwowe Budowa i rozbudowa tras Gminy Bud żet Gminy rowerowych, wspieranie akcji 3 Powiat Zadanie ci ągłe M Kr Bud żet Powiatu promuj ących korzystanie z Fundusze UE rowerów Kontrola dotrzymywania przez 1 zakłady przemysłowe WIO Ś Zadanie ci ągłe M Kr Bud żet WIO Ś standardów emisyjnych Wydawanie pozwole ń na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza lub pozwole ń Starosta zintegrowanych z Kazimierski Ograniczanie uwzgl ędnieniem procesu Bud żet Powiatu* 2 Zadanie ci ągłe M Wł / Kr 4 emisji z zakładów kompensacji emisji na Bud żet Województwa Marszałek przemysłowych obszarach przekrocze ń, województwa przyjmowanie zgłosze ń instalacji mog ących negatywnie oddziaływa ć na środowisko Instalowanie nowych oraz Bud żety zakładów poprawa sprawno ści obecnie Zakłady przemysłowych 3 Zadanie ci ągłe M - funkcjonuj ących urz ądze ń do przemysłowe Dotacje WFO ŚiGW redukcji zanieczyszcze ń Dotacje NFO ŚiGW Jednostki naukowo- Rozpoznanie wyst ępowania i Bud żety wła ścicieli badawcze mo żliwo ści wykorzystania nieruchomo ści

źródeł energii odnawialnej Wła ściciele (m.in. energia słoneczna, Bud żet Powiatu 1 i zarz ądcy Zadanie ci ągłe M Wł / Kr Zwi ększenie biomasa, biogaz, pompy ciepła, Bud żety Gmin nieruchomo ści wykorzystania zasoby wód geotermalnych) i

niekonwencjonal- zwi ększenie udziału ich Dotacje WFO ŚiGW 5 Powiat nych wykorzystania. Fundusze UE Gminy odnawialnych Wła ściciele Bud żety wła ścicieli źródeł energii Wdra żanie odnawialnych źródeł i zarz ądcy nieruchomo ści energii oraz technologii nieruchomo ści Bud żet Powiatu 2 Zadanie ci ągłe M Wł / Kr zwi ększaj ących efektywne Powiat Bud żety Gmin wykorzystanie energii Gminy Dotacje WFO ŚiGW Fundusze UE * Działania b ędą wykonywane przez powiat w ramach zada ń własnych etatowych bez konieczno ści poniesienia dodatkowych kosztów

116 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

4.2.3.2. Poprawa jako ści klimatu akustycznego 4.2.3.2.1. Identyfikacja problemów ekologicznych Głównymi źródłami emisji hałasu do środowiska na obszarze powiatu kazimierskiego jest transport drogowy o zasi ęgu oddziaływania ograniczonym głównie do stref oddziaływania wokół dróg krajowych, w mniejszym stopniu lokalnych, oraz niektóre obiekty przemysłowe w ograniczonym zasi ęgu ich oddziaływania (przewa żnie w granicach własno ści inwestora). Zgodnie z przepisami ochrony środowiska bie żą ce przeciwdziałanie zagro żeniom dla klimatu akustycznego polega ć ma na zapewnieniu jak najlepszego stanu klimatu akustycznego na danym obszarze. W planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym przewiduje si ę mo żliwo ść ustanowienia stref ograniczonego u żytkowania lub rozwi ąza ń kompensuj ących negatywne oddziaływanie. Dla osi ągni ęcia poprawy klimatu akustycznego i zmniejszenia skali nara żenia mieszka ńców na ponadnormatywny poziom hałasu, podj ęte działania musz ą by ć przedmiotem polityki długofalowej oraz zwi ązanymi z ni ą programami naprawczymi. Oprócz działa ń o charakterze ci ągłym niezb ędna te ż b ędzie realizacja zada ń dora źnych realizowanych w krótszych przedziałach czasowych. Główne problemy w zakresie oddziaływania hałasu na terenie powiatu kazimierskiego wynikaj ące z diagnozy stanu aktualnego zwi ązane s ą z nast ępuj ącymi zjawiskami: − niekorzystne rozszerzanie si ę terenów zagro żonych hałasem zwi ązanym z ustawicznym wzrostem nat ęż enia ruchu pojazdów, w tym całodobowego ruchu samochodów ci ęż arowych, co powoduje zwi ększenie liczby osób nara żonych na ponadnormatywne oddziaływanie hałasu zwi ązanego z eksploatacj ą dróg (768, 776 oraz na niewielkim odcinku drogi krajowej 79). Na obszarach zagro żonych hałasem drogowym nale ży obligowa ć zarz ądców dróg do wypełniania obowi ązków dotycz ących eliminacji uci ąż liwo ści akustycznych poprzez realizacj ę infrastruktury przeciwhałasowej (dotyczy ć to b ędzie przede wszystkim dróg i ulic obj ętych modernizacj ą lub rozbudow ą), budow ę obwodnic wyprowadzaj ących ruch pojazdów z centrów miejscowo ści (Kazimierza Wielka, Skalbmierz) oraz ewentualne rozwa żenie mo żliwo ści budowy nowych alternatywnych dróg. − działalno ść zakładów przemysłowych. Zagro żenie hałasem przemysłowym stanowi znacznie mniejszy problem, ni ż zagro żenie hałasem drogowym. Nadmierna emisja hałasu zwi ązanego z działalno ści ą zakładów produkcyjnych, winna by ć ograniczana przez same zakłady produkcyjne np. poprzez stosowanie zabezpiecze ń akustycznych na urz ądzeniach powoduj ących hałas lub popraw ę izolacyjno ści akustycznej budynków, w których prowadzona jest działalno ść produkcyjna (w ramach modernizacji lub zmiany profilu produkcyjnego). Z dniem 23 pa ździernika 2012 roku weszło w życie nowe rozporz ądzenie Ministra Środowiska zmieniaj ące dotychczasowe rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku. Dotychczas obowi ązuj ące rozporz ądzenie zawierało jedne z najostrzejszych norm w Unii Europejskiej. W nowym rozporz ądzeniu limity te zostały podniesione. W wyniku tego nast ąpiło formalne zmniejszenie powierzchni obszarów nara żonych na ponadnormatywne oddziaływanie akustyczne źródeł hałasu.

117 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Źródłami na terenie powiatu kazimierskiego, dla których ustalono rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 1 pa ździernika 2012 r. (Dz. U. 2012, poz. 1109), dopuszczalne poziomy hałasu, w środowisku s ą: − drogi, − linie elektroenergetyczne, − pozostałe obiekty i działalno ść b ędąca źródłem hałasu. Polityk ę Unii Europejskiej w zakresie walki z hałasem okre śla dyrektywa 2002/49/WE w sprawie oceny i zarz ądzania hałasem w środowisku. Zgodnie z ustaw ą Prawo ochrony środowiska, ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska poprzez utrzymanie poziomu hałasu poni żej poziomu dopuszczalnego lub na tym poziomie, a w przypadku przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu na jego zmniejszeniu do co najmniej dopuszczalnego. Ponadto problem zagro żenia hałasem nale ży integrowa ć z aspektami planowania przestrzennego w gminach przy opracowywaniu lub wprowadzaniu zmian do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Głównym kierunkiem działa ń (celem średnioterminowym) w zakresie hałasu na terenie powiatu jest zmniejszenie uci ąż liwo ści hałasu komunikacyjnego i lokalnie w przypadku wyst ąpienia, przemysłowego. Dla realizacji tych celów wyznaczono zadania o charakterze inwestycyjnym i nieinwestycyjnym. Zadaniem ci ągłym dla Inspektoratu WIO Ś w Kielcach jest kontrola zakładów przemysłowych w zakresie emisji hałasu. W działaniach gmin istotne jest systematyczne uwzgl ędnianie w opracowywanych planach zagospodarowania przestrzennego wpływu lokalizacji przedsi ęwzi ęć uci ąż liwych dla środowiska. Zarz ądcy dróg mog ą realizowa ć działania ograniczaj ące oddziaływanie hałasu, poprzez budow ę ekranów izolacyjnych wzdłu ż niektórych odcinków dróg, na których dochodzi do przekrocze ń dopuszczalnego nat ęż enia hałasu. Zidentyfikowane problemy ekologiczne: − zły stan techniczny cz ęś ci infrastruktury drogowej, − uci ąż liwo ść akustyczna zwi ązana z wzrostem nat ęż enia ruchu na drogach krajowych i wojewódzkich, brak obwodnic miast, − brak systemu monitorowania hałasu drogowego.

4.2.3.2.2. Cele i kierunki działa ń, harmonogram realizacji zada ń Osi ągni ęcie poprawy klimatu akustycznego w powiecie poprzez obni żenie poziomu hałasu wymaga realizacji nast ępuj ących działa ń pozainwestycyjnych: − okresowe wykonywanie pomiarów hałasu wzdłu ż głównych szlaków komunikacyjnych, − opracowanie mapy akustycznej powiatu, − stworzenie bazy danych o obiektach przemysłowych i usługowych stwarzaj ących zagro żenie akustyczne dla mieszka ńców i środowiska, − wykonanie analiz studialnych w celu optymalizacji organizacji ruchu drogowego w powiecie, − opracowanie programów edukacyjnych dotycz ących ochrony przed hałasem, − kontrolowanie podmiotów gospodarczych w zakresie ich wpływu na środowisko akustyczne.

118 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Do głównych działa ń inwestycyjnych warunkuj ących osi ągni ęcie zakładanego celu ekologicznego w zakresie ograniczenia hałasu nale żą : − kontynuacja modernizacji i przebudowy dróg, budowa obwodnic, − przebudowa skrzy żowa ń na których wystepuj ą najwi ększe problemy komunikacyjne, − utworzenie terenów zieleni izolacyjnej wokół obiektów uci ąż liwych dla środowiska, − budowa ekranów izolacyjnych przez zarz ądców dróg, − budowa systemu monitorowania hałasu drogowego, − zwi ększenie skuteczno ści egzekwowania ogranicze ń pr ędko ści pojazdów, − wykonywanie nawierzchni dróg w technologii ograniczaj ącej emisj ę hałasu do środowiska. Realizacja zada ń w zakresie ochrony przed hałasem przyczyni si ę do zmniejszenia uci ąż liwo ści hałasu komunikacyjnego który jest głównym problemem w zakresie emisji hałasu na obszarze powiatu kazimierskiego. Brak realizacji zaproponowanych działa ń spowoduje nieuchronny wzrost uci ąż liwo ści hałasu.

Cel nadrz ędny (H) – Minimalizacja uci ąż liwo ści hałasu komunikacyjnego i przemysłowego

Kierunki działa ń na lata 2015-2022: H 1 - Ograniczanie uci ąż liwo ści hałasu komunikacyjnego H 2 - Ograniczanie uci ąż liwo ści hałasu przemysłowego

119 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Tabela 31. Minimalizacja uci ąż liwo ści hałasu komunikacyjnego i przemysłowego – kierunki działa ń i zadania do wykonania na terenie Powiatu Kazimierskiego do roku 2022

Cel nadrz ędny (H) – Minimalizacja uci ąż liwo ści hałasu komunikacyjnego i przemysłowego Jednostki Lp1 Kierunek działa ń Lp2 Działania Okres realizacji Rodzaj Typ Finansowanie realizuj ące

Prowadzenie pomiarów poziomów hałasu w środowisku Zarz ądcy dróg i 1 Zadanie ci ągłe M - Bud żety zarz ądców dróg dla dróg krajowych i dróg kolei wojewódzkich

Ograniczanie GDDKiA w Warszawie uci ąż liwo ści ZDW w Kielcach 1 Poprawa stanu nawierzchni hałasu ZDP w Kazimierzy 2 dróg wojewódzkich, krajowych, Zarz ądcy dróg Zadanie ci ągłe M Kr komunikacyjnego Wielkiej powiatowych i gminnych Bud żety Gmin Dotacje pa ństwowe Bud żety zarz ądców dróg Budowa obwodnic Kazimierzy Zadanie okresowe 3 Zarz ądcy dróg M - Fundusze UE Wielkiej i Skalbmierza (przewidywany termin do 2020r.) Dotacje pa ństwowe Kontrola zakładów 1 przemysłowych w zakresie WIO Ś Zadanie ci ągłe M - Bud żet WIO Ś Ograniczanie emisji hałasu 2 uci ąż liwo ści hałasu Podejmowanie przedsi ęwzi ęć Bud żety przedsi ębiorców przemysłowego organizacyjnych i technicznych 2 Przedsi ębiorcy Zadanie ci ągłe M - Po życzki WFO ŚiGW w celu ograniczenia emisji Fundusze UE hałasu przemysłowego

120 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

4.2.3.3. Ochrona przed promieniowaniem niejonizuj ącym 4.2.3.3.1. Identyfikacja problemów ekologicznych Zgodnie z ustaw ą Prawo ochrony środowiska, ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poni żej poziomów dopuszczalnych lub na tych poziomach, a tak że przez zmniejszenie poziomów tych pól do warto ści dopuszczalnych, w przypadku ich przekroczenia. Prawo ochrony środowiska okre śla obowi ązki zwi ązane z ocenami i pomiarami poziomów pól elektromagnetycznych na terenach przeznaczonych pod zabudow ę mieszkaniow ą oraz w miejscach dost ępnych dla ludno ści. Art. 123 w. wym. ustawy, nakłada na organy kontrolne WIO Ś obowi ązek badania poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku. Zasady monitoringu reguluje rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych bada ń poziomów w środowisku (Dz. U. z 2007 r. Nr 221, poz. 1645). Z analizy stanu aktualnego (rozdz. 3.7 programu) wynika że źródła pól elektromagnetycznych na terenie powiatu nie stanowi ą aktualnie wi ększego zagro żenia promieniowaniem. Nale ży jednak wskaza ć na potencjaln ą mo żliwo ść wyst ąpienia zwi ększonej emisji promieniowania elektromagnetycznego w wyniku: − ci ągłego wzrostu zapotrzebowania na usługi radiokomunikacyjne, − rozwoju systemów telefonii komórkowych (budowa nowych masztów przeka źnikowych bazowych stacji telefonii komórkowej), − rozwoju systemów zasilania elektroenergetycznego.

Zidentyfikowane problemy ekologiczne: − zbyt mała ilo ść punktów monitorowania wielko ści promieniowania niejonizuj ącego w powiecie, − lokalizowanie obiektów emituj ących promieniowanie niejonizuj ące w pobli żu zabudowy, − intensywny rozwój systemów telefonii mobilnej.

4.2.3.3.2. Cele i kierunki działa ń, harmonogram realizacji zada ń

Cel nadrz ędny (N) – Kontrola i ograniczanie emisji promieniowania niejonizuj ącego

Kierunki działa ń na lata 2015-2022: N 1 - Ocena oddziaływania pól elektromagnetycznych N 2 - Ochrona przed polami elektromagnetycznymi

121 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Tabela 32. Kontrola i ograniczenie emisji promieniowania niejonizuj ącego – kierunki działa ń i zadania do wykonania na terenie powiatu kazimierskiego do roku 2022 Cel nadrz ędny (N) – Kontrola i ograniczenie emisji promieniowania niejonizuj ącego Jednostki Lp1 Kierunek działa ń Lp2 Działania Okres realizacji Rodzaj Typ Finansowanie realizuj ące Dokonywanie oceny poziomów pól elektromagnetycznych w 1 WIO Ś Zadanie ci ągłe M Kr Bud żet WIO Ś środowisku i obserwacji ich zmian Gminy Gromadzenie i analiza danych Ocena Starosta Bud żety Gmin nt. instalacji emituj ących pola oddziaływania 2 Kazimierski Zadanie ci ągłe M Wł / Kr Bud żet Powiatu* elektromagnetyczne 1 pól Marszałek Bud żet Województwa wymagaj ących zgłosze ń elektromagnetycz- Województwa nych Prowadzenie rejestru zawieraj ącego informacje o terenach, na których 3 WIO Ś Zadanie ci ągłe M Kr Bud żet WIO Ś stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych Weryfikacja wniosków o Starosta 1 lokalizacj ę stacji bazowych Zadanie ci ągłe M Wł Budżet Powiatu* Ochrona przed Kazimierski telefonii komórkowej polami 2 elektromagnetycz- Modernizacja istniej ących sieci Bud żet Zakładu Zakład nymi 2 elektroenergetycznych i stacji Zadanie okresowe M - Energetycznego Energetyczny transformatorowych Fundusze UE

* Działania b ędą wykonywane przez powiat w ramach zada ń własnych etatowych bez konieczno ści poniesienia dodatkowych kosztów

122 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

4.2.3.4. Przeciwdziałanie powa żnym awariom i ograniczanie skutków nadzwyczajnych zagro żeń środowiska 4.2.3.4.1. Identyfikacja problemów ekologicznych Podstawowym aktem prawnym reguluj ącym zagadnienia przeciwdziałania powa żnym awariom jest ustawa Prawo ochrony środowiska, w której zawarte s ą: przepisy ogólne, instrumenty prawne słu żą ce przeciwdziałaniu tym awariom, obowi ązki zakładu stwarzaj ącego takie zagro żenie, obowi ązki organów administracji w tym zakresie oraz zagadnienia dotycz ące współpracy mi ędzynarodowej (w przypadku wyst ąpienia awarii transgranicznych). Dodatkowo wiele rozwi ąza ń zwi ązanych z tym tematem, zawartych jest w ustawie o ochronie przeciwpo żarowej z dn. 24 sierpnia 1991 r. (tekst jednolity Dz.U. 2009, nr 178, poz. 1380 z pó źn. zm.) i ustawie o Pa ństwowej Stra ży Po żarnej z dn. 24 sierpnia 1991 r. (tekst jednolity Dz.U. 2009, nr 12, poz. 68 z pó źn. zm.). Zgodnie z art. 3 pkt. 23, ustawy PO Ś przez powa żną awari ę nale ży rozumie ć: „zdarzenie, w szczególno ści emisj ę, po żar lub eksplozj ę, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których wyst ępuje jedna lub wi ęcej niebezpiecznych substancji, prowadz ące do natychmiastowego powstania zagro żenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagro żenia z opó źnieniem” . Z kolei powa żna awaria przemysłowa to: „ powa żna awaria w zakładzie ” (art. 3, pkt. 24, PO Ś). Zakład stwarzaj ący zagro żenie wyst ąpienia powa żnej awarii przemysłowej w zale żno ści od rodzaju, kategorii i ilo ści substancji niebezpiecznej b ędącej w jego posiadaniu zostaje uznany za zakład o zwi ększonym lub du żym ryzyku wyst ąpienia awarii. Na terenie powiatu kazimierskiego nie ma zakładów o du żym ryzyku wyst ąpienia awarii. Realnym źródłem zagro żenia oprócz awarii w zakładach przemysłowych mo że by ć równie ż transport i przeładunek substancji niebezpiecznych. Obowi ązki zwi ązane z ewentualnymi awariami przemysłowymi spoczywaj ą głównie na prowadz ącym taki zakład oraz na organach Pa ństwowej Stra ży Po żarnej (PSP). Zgodnie z zapisami Ustawy Prawo ochrony środowiska, ka żdy zakład stwarzaj ący takie ryzyko musi zosta ć zgłoszony do wła ściwych organów PSP. Zgłoszenie to musi zosta ć przekazane do wiadomo ści Wojewódzkiemu Inspektorowi Ochrony Środowiska. Prowadzona ewidencja zakładów powinna by ć systematycznie weryfikowana. Główne zagro żenia i problemy w zakresie mo żliwo ści wyst ąpienia powa żnych awarii przemysłowych na terenie powiatu, podobnie jak w całym województwie zwi ązane s ą z takimi czynnikami jak: − brak odpowiednio przystosowanych dróg do bezpiecznego przewozu materiałów niebezpiecznych, − powa żne awarie przemysłowe nale żą do grupy zdarze ń losowych szczególnie trudnych do przewidzenia, − brak wystarczaj ącej edukacji społecze ństwa w zakresie postępowania w przypadku zaistnienia powa żnej awarii przemysłowej, − brak w pełni sprawnych mechanizmów monitoringu i nadzorowania obiektów produkcyjnych i magazynowych.

123 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Działania na terenie powiatu w celu ochrony przed wyst ąpieniem powa żnej awarii powinny by ć ukierunkowane przede wszystkim na systematyczn ą kontrol ę przedsi ębiorstw posiadaj ących substancje niebezpieczne. Zagro żenie powa żną awari ą na terenie powiatu kazimierskiego mo że wynika ć głównie z nast ępuj ących przyczyn: − awaria transportowa przy przewo żeniu materiałów niebezpiecznych, − awaria przemysłowa (po żar, wyciek substancji niebezpiecznych). Realizacja zada ń w zakresie ochrony przed zagro żeniami dla środowiska przyczyni si ę do zwi ększenia bezpiecze ństwa mieszka ńców i środowiska. Spowoduje popraw ę skuteczno ści przeciwdziałania zagro żeniom w efekcie prowadzonych kontroli w przedsi ębiorstwach posiadaj ących substancje niebezpieczne oraz zwi ększy stopie ń przygotowania odpowiednich słu żb do podj ęcia natychmiastowej i skutecznej akcji ratowniczej. Brak działa ń w tym zakresie b ędzie skutkował brakiem przygotowania do zarz ądzania sytuacj ą kryzysow ą i podj ęcia natychmiastowych działa ń w celu minimalizacji skutków w przypadku zaistnienia powa żnego zagro żenia środowiska.

Zidentyfikowane główne problemy ekologiczne: − transport substancji niebezpiecznych (w Kazimierzy krzy żuj ą si ę wojewódzkie trasy transportu drogowego w tym materiałów niebezpiecznych - głównie paliw), − braki w zakresie edukacji społecze ństwa odno śnie postepowania na wypadek zaistnienia powa żnej awarii.

4.2.3.4.2. Cele i kierunki działa ń, harmonogram realizacji zada ń

W celu zapewnienia ochrony środowiska i poprawy bezpiecze ństwa mieszka ńców powiatu kazimierskiego przed skutkami ewentualnych powa żnych awarii konieczna jest realizacja okre ślonych poni żej kierunków działa ń i zada ń:

Cel nadrz ędny (A) –Ograniczanie skutków awarii przemysłowych i nadzwyczajnych zagro żeń środowiska, poprawa bezpieczeństwa transportu substancji niebezpiecznych

Kierunki działa ń na lata 2015-2022: A 1 - Działania profilaktyczne i kontrolne A 2 - Działania zmierzaj ące do zmniejszenia zagro żenia w przypadku wyst ąpienia awarii

124 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Tabela 33. Ograniczenie skutków awarii przemysłowych i nadzwyczajnych zagro żeń środowiska, poprawa bezpiecze ństwa transportu substancji niebezpiecznych – kierunki działa ń i zadania do wykonania na terenie powiatu kazimierskiego do roku 2022 Cel nadrz ędny (A) – Ograniczenie skutków awarii przemysłowych i nadzwyczajnych zagro żeń środowiska, poprawa bezpiecze ństwa transportu substancji niebezpiecznych Jednostki LP1 Kierunki działa ń LP2 Działania Okres realizacji Rodzaj Typ Finansowanie realizuj ące Systematyczna kontrola Komenda 1 przedsi ębiorstw posiadaj ących Pa ństwowej Stra ży Zadanie ci ągłe M - Bud żet PSP substancje niebezpieczne Po żarnej Prowadzenie ewidencji źródeł powa żnych awarii przemysłowych - aktualizacja WIO Ś Bud żet PSP 2 Zadanie ci ągłe M Kr bazy zakładów o zwi ększonym PSP Bud żet WIO Ś i du żym ryzyku wyst ąpienia powa żnej awarii Aktualizacja tras optymalnego Działania przewozu substancji Urz ąd 1 profilaktyczne i niebezpiecznych, budowa Marszałkowski 3 Zadanie ci ągłe M - Bud żet Województwa kontrolne parkingów dla pojazdów Województwa przewo żą cych substancje Świ ętokrzyskiego niebezpieczne Doskonalenie technologii Bud żety produkcji w celu ograniczenia 4 Przedsi ębiorcy Zadanie ci ągłe M - przedsi ębiorców ryzyka wyst ąpienia powa żnej Fundusze UE awarii Kontrola przestrzegania Inspekcja europejskiej umowy „ADR” o 5 Transportu Zadanie ci ągłe M - Bud żet ITD przewozie substancji i Drogowego (ITD) materiałów niebezpiecznych Starosta Działania Kazimierski zmierzaj ące do Bud żety Gmin Stałe podnoszenie sprawno ści Gminy zmniejszenia Bud żet PSP 2 1 systemu zarz ądzania i Komenda Zadanie ci ągłe M Wł / Kr zagro żenia w Bud żet Powiatu* reagowania kryzysowego Powiatowa przypadku Pa ństwowej Stra ży wyst ąpienia awarii Po żarnej (PSP) Informowanie społecze ństwa o WIO Ś zagro żeniach powstałych w Wła ściwy organ Bud żet WIO Ś 2 wyniku powa żnej awarii Zadanie ci ągłe M Kr Pa ństwowej Stra ży Bud żet organu PSP przemysłowej z udziałem Po żarnej materiałów niebezpiecznych

125 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Prowadzenie akcji informacyjno - edukacyjnych Komenda dla społecze ństwa dotycz ących Powiatowa 3 Zadanie ci ągłe M - Bud żet PSP zasad post ępowania na Pa ństwowej Stra ży wypadek zaistnienia powa żnej Po żarnej awarii Komenda Utrzymywanie w gotowo ści Powiatowa 4 słu żb ratowniczych na wypadek Zadanie ci ągłe M - Bud żet PSP Pa ństwowej Stra ży zaistnienia powa żnej awarii Po żarnej * Działania b ędą wykonywane przez powiat w ramach zada ń własnych etatowych bez konieczno ści poniesienia dodatkowych kosztów

126 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

4.2.3.5. Działania w zakresie gospodarowania odpadami 4.2.3.5.1. Identyfikacja problemów ekologicznych Celem głównym w rozwijaniu systemów gospodarki odpadami jest ograniczenie ilo ści powstających odpadów poprzez poło żenie nacisku na zapobieganie powstawaniu odpadów i na ponowne ich u życie, jak równie ż intensyfikacj ę odzysku, szczególnie recyklingu takich materiałów jak: szkło, metale, tworzywa sztuczne oraz papier i tektura. Powy ższe działania przyczyni ą si ę do ograniczenia ilo ści odpadów unieszkodliwianych na składowiskach poprzez składowanie, oraz pozwol ą na osi ągni ęcie celów zało żonych w polityce ekologicznej pa ństwa i wymaga ń zawartych w podpisanym przez Polsk ę Traktacie Akcesyjnym UE. Gospodarowanie odpadami komunalnymi na terenie powiatu kazimierskiego na mocy nowych uregulowa ń prawnych, realizuj ą gminy oraz komunalne zwi ązki międzygminne. Zorganizowanym zbieraniem odpadów na terenie powiatu obj ętych jest 100% mieszka ńców. Jednym z podstawowych celów nowego systemu gospodarki odpadami komunalnymi w Polsce, jest osi ągni ęcie odpowiednich poziomów ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji kierowanych na składowiska oraz zwi ększenie poziomu recyklingu i odzysku odpadów zebranych selektywnie. Dla zach ęcenia mieszka ńców do selektywnego zbierania odpadów, wprowadzono ni ższe stawki opłaty za odpady segregowane. W ramach prowadzonej gospodarki odpadami komunalnymi, gmina lub zwi ązek gmin zobowi ązany jest równie ż do prowadzenia edukacji ekologicznej społecze ństwa w zakresie prawidłowego postepowania z odpadami komunalnymi, w tym z odpadami niebezpiecznymi. Jednym z wa żnych elementów gospodarki odpadami innymi ni ż komunalne, jest udział gmin powiatu w sukcesywnym usuwaniu odpadów zawieraj ących azbest z obiektów budowlanych (głównie pokry ć dachowych).

Zidentyfikowane problemy ekologiczne: − zbyt niski poziom świadomo ści ekologicznej społecze ństwa odno śnie konieczno ści segregacji odpadów, − wprowadzenie nowego systemu gospodarowania odpadami nie zlikwidowało całkowicie problemu „dzikich” wysypisk, drobnym przedsi ębiorcom dalej opłaca si ę pozbywa ć nielegalnie niektórych grup odpadów, − brak skutecznego nadzoru nad podmiotami gospodarczymi w zakresie prowadzonej przez nie gospodarki odpadami.

4.2.3.5.2. Cele i kierunki działa ń, harmonogram realizacji zada ń

Cel nadrz ędny (O) – Minimalizacja wytwarzania odpadów, rozwój systemów selektywnego zbierania i odzysku odpadów

Kierunki działa ń na lata 2015-2022:

O 1 - Zapobieganie powstawaniu odpadów O 2 - Rozwój systemów selektywnego zbierania i odzysku odpadów O 3 - Działania kontrolne w gospodarce odpadami, rekultywacja składowisk odpadów komunalnych oraz eliminowanie nielegalnych składowisk

127 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Tabela 34. Minimalizacja wytwarzania odpadów, rozwój systemów selektywnego zbierania i odzysku odpadów – kierunki działa ń i zadania do wykonania na terenie powiatu kazimierskiego do roku 2022 Cel nadrz ędny (O) - Minimalizacja wytwarzania odpadów, rozwój systemów selektywnego zbierania i odzysku odpadów Lp1 Kierunki działa ń Lp2 Działania Jednostki Okres realizacji Rodzaj Typ Finansowanie realizuj ące Edukacja ekologiczna Zapobieganie społecze ństwa w zakresie Gminy Bud żety Gmin 1 powstawaniu 1 prawidłowego postepowania z Zwi ązki Zadanie ci ągłe M - Bud żety Zwi ązków odpadów odpadami komunalnymi (w tym Mi ędzygminne Mi ędzygminnych odpadami niebezpiecznymi) Rozwój systemów Bud żety Gmin Gminy selektywnego zbierania Bud żety Zwi ązków 1 Zwi ązki 2015-2016 S - odpadów komunalnych, w tym Mi ędzygminnych Mi ędzygminne zbierania surowców wtórnych Dotacje WFO ŚiGW Zapewnienie prawidłowej Gminy Bud żety Gmin gospodarki odpadami 2 Zwi ązki 2015-2015 S - Bud żety Zwi ązków niebezpiecznymi z sektora Mi ędzygminne Mi ędzygminnych komunalnego Rozwój systemów selektywnego Bud żety Gmin 2 zbierania i odzysku Udział w tworzeniu systemów Bud żety Zwi ązków Gminy odpadów regionalnych instalacji do Mi ędzygminnych 3 Zwi ązki 2015-2016 S - odzysku i unieszkodliwiania Fundusze UE Mi ędzygminne odpadów komunalnych Dotacje WFO ŚiGW Dotacje NFO ŚiGW Kontynuacja akcji usuwania Bud żety Gmin wyrobów zawieraj ących azbest Środki własne Gminy 4 zgodnie z gminnymi Zadanie ci ągłe M - wła ścicieli posesji Wła ściciele posesji Programami usuwania Dotacje WFO ŚiGW wyrobów azbestowych Dotacje NFO ŚiGW Działania Rekultywacja zamykanych Bud żety Wła ścicieli Wła ściciel kontrolne w 1 składowisk odpadów Zadanie ci ągłe M - składowisk składowiska gospodarce komunalnych Dotacje WFO ŚiGW odpadami, Bud żety Gmin Gminy na terenach rekultywacja Likwidowanie nielegalnych Środki własne 2 gminnych Zadanie ci ągłe M - 3 składowisk wysypisk odpadów wła ścicieli terenów Wła ściciele terenów odpadów Dotacje WFO ŚiGW komunalnych oraz Nadzór nad gospodark ą WIO Ś eliminowanie Bud żet WIO Ś 3 odpadami z sektora Starosta Zadanie ci ągłe M Wł / Kr nielegalnych Bud żet Powiatu* gospodarczego Kazimierski składowisk * Działania b ędą wykonywane przez powiat w ramach zada ń własnych etatowych bez konieczno ści poniesienia dodatkowych kosztów

128 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

5. Wybrane zadania szczegółowe do realizacji w gminach w latach 2015 – 2022

Na podstawie informacji przekazanych przez Urz ędy Gmin Powiatu Kazimierskiego zestawiono listy przedsi ęwzi ęć priorytetowych w zakresie ochrony środowiska przewidzianych do realizacji w najbli ższych latach jako rozwini ęcie celów okre ślonych w Programie ochrony środowiska dla powiatu kazimierskiego. Przedstawione poni żej zadania, dotycz ą jedynie zakresu konkretnych, proponowanych działa ń, które wynikaj ą nie tylko z priorytetów ekologicznych gmin, ale cz ęsto zale żą od mo żliwo ści pozyskania środków finansowych na dany cel. Oznacza to, że niektóre priorytety znajduj ące si ę wy żej w hierarchii potrzeb nie mogły by ć w poni ższych zestawieniach uj ęte ze wzgl ędu na brak środków do ich realizacji.

Tabela 35. Lista przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w gminie Kazimierza Wielka w latach 2015 – 2022 Koszty rzeczywiste Źródła Opis realizacji Lp. Zadanie Termin realizacji planowane finansowania przedsi ęwzi ęcia 1 Budowa sieci kanalizacji sanitarnej w brak danych środki własne inwestycja planowana do brak danych miejscowościach Cło i Wymysłów fundusze UE realizacji przez Gmin ę Kazimierza Wielka w roku 2016

Tabela 36. Lista przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w gminie Skalbmierz w latach 2015 – 2022 Koszty rzeczywiste Źródła Opis realizacji Lp. Zadanie Termin realizacji planowane finansowania przedsi ęwzi ęcia 1. Rekultywacja składowiska odpadów w brak danych brak danych brak danych brak danych Sielcu Biskupim

2. Likwidacja i unieszkodliwienie wyrobów Brak danych Brak danych Do roku 2032 Wymiana pokry ć dachowych zawieraj ących azbest na obszarze gminy z eternitu i unieszkodliwienie zgodnie z przepisami prawa

129 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Tabela 37. Lista przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w gminie Czarnocin w latach 2015 – 2022 Koszty rzeczywiste Źródła Opis realizacji Lp. Zadanie Termin realizacji planowane finansowania przedsi ęwzi ęcia 1. Budowa przydomowych oczyszczalni brak danych Bud żet Gminy 2015 - 2020 brak danych ścieków Dotacje

2. Termomodernizacja budynku UG w 1 775 000 zł Bud żet Gminy 2015 brak danych Czarnocinie oraz budynku OSP w Dotacje Czarnocinie 3. Usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest brak danych Środki własne 2015-2018 Planowane usuni ęcie zgodnie z harmonogramem działa ń Europejski Fundusz ok. 270 Mg zawartych w Programie usuwania azbestu Spójno ści i materiałów zawieraj ących azbest

Tabela 38. Lista przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w gminie Bejsce w latach 2015 – 2022 Koszty rzeczywiste Źródła Opis realizacji Lp. Zadanie Termin realizacji planowane finansowania przedsi ęwzi ęcia 1. Prowadzenie monitoringu oddziaływania brak danych brak danych Przez 30 lat od czasu na środowisko składowiska zamkni ętego zako ńczenia eksploatacji lub w roku 2005 Bejce – Łubinówka, do zaprzestania oddziaływania 2. Budowa przydomowych oczyszczalni brak danych Bud żet Gminy 2015 - 2022 brak danych ścieków Dotacje

130 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Tabela 39. Lista przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w gminie Opatowiec w latach 2015 – 2022 Koszty rzeczywiste Źródła Opis realizacji Lp. Zadanie Termin realizacji planowane finansowania przedsi ęwzi ęcia 1. Prowadzenie monitoringu oddziaływania Brak danych Brak danych Przez 30 lat od czasu Realizacja zgodnie z na środowisko składowiska zamkni ętego zako ńczenia eksploatacji lub Planem Gospodarki w roku 2005 Chwalibogowice, zgodnie z do zaprzestania Odpadami dla Powiatu wymogami prawa, składowisko obecnie oddziaływania Kazimierskiego, w trakcie rekultywacji składowisko w trakcie rekultywacji 2. Budowa przydomowych oczyszczalni brak danych Bud żet Gminy 2015 - 2022 brak danych ścieków Dotacje

131 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

6. NARZ ĘDZIA I INSTRUMENTY POLITYKI EKOLOGICZNEJ

Efektywno ść działa ń w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego zale ży, w znacznej mierze, od polityki i rozwi ąza ń przyj ętych na szczeblu lokalnym, od wielko ści pozyskanych środków finansowych oraz od stopnia zainteresowania i zrozumienia ze strony społecze ństwa. Program ochrony środowiska jest dokumentem planowania strategicznego, formułuj ącym cele i kierunki polityki ekologicznej samorz ądu powiatowego i okre ślaj ącym wynikaj ące z niej działania. Program powinien by ć wykorzystywany, jako instrument strategicznego zarz ądzania w zakresie ochrony środowiska, jako podstawa tworzenia szczegółowych programów operacyjnych oraz zawierania umów i porozumie ń z innymi jednostkami administracyjnymi i podmiotami gospodarczymi. Program ochrony środowiska powinien stanowi ć przesłank ę konstruowania budżetu powiatu i jest podstaw ą do ubiegania si ę o środki pomocowe ze źródeł krajowych i funduszy Unii Europejskiej. Poszczególne wytyczne zawarte w programie, powinny by ć respektowane i uwzgl ędniane w programach i planach szczegółowych oraz w działaniach inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska. Program słu żyć b ędzie koordynacji szczegółowych działa ń zwi ązanych z ochron ą środowiska w powiecie kazimierskim w latach 2015-2022. Realizacja procesu zrównowa żonego rozwoju prowadzona jest według zasad zawartych w aktualnych dokumentach strategicznych pa ństwa, województwa i powiatu. Polityka ekologiczna powiatu jest i b ędzie realizowana przy zastosowaniu omówionych poni żej instrumentów zarz ądzania programem: prawnych, finansowych oraz społecznych.

6.1. Instrumenty prawne Instrumenty prawne przysługuj ące powiatom, gminom oraz instytucjom kontrolnym służą ce zarz ądzaniu programem ochrony środowiska i realizacji polityki ekologicznej na terenie powiatu to:

1. Pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii: − pozwolenia na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, − pozwolenia wodnoprawne na wprowadzanie oczyszczonych ścieków do wód, − pozwolenia w zakresie gospodarowania odpadami, − decyzje okre ślaj ące dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku, − decyzje nakazuj ące ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko, − koncesje, − pozwolenia zintegrowane. 2. Działania kontrolne WIO Ś i nakładanie kar za niezgodne z przepisami korzystanie ze środowiska.

132 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Kompetencje do wydawania pozwole ń w zakresie ochrony przed zanieczyszczeniami i uci ąż liwo ściami na terenie powiatu podzielono pomi ędzy Marszałka, a Starost ę. Za podstawowe kryterium rozdziału kompetencji przyjmuje si ę skal ę uci ąż liwo ści danego obiektu. Z kolei rola gminnych organów ochrony środowiska polega na wydawaniu opinii i uzgodnie ń oraz wydawaniu decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji inwestycji mog ących negatywnie oddziaływa ć na środowisko. Starosta jest organem wła ściwym we wszystkich sprawach dotycz ących obiektów i zakładów zaliczanych do przedsi ęwzi ęć mog ących potencjalnie znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, dla których raport oddziaływania na środowisko mo że by ć wymagany. Marszałek województwa jest organem wła ściwym w sprawach dotycz ących obiektów i zakładów zaliczanych do przedsi ęwzi ęć mog ących zawsze znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, dla których raport jest wymagany. Szczególnym instrumentem prawnym jest pomiar stanu środowiska okre ślany mianem monitoringu. Prowadzony jest on zarówno jako badania jako ści środowiska, jak te ż w odniesieniu do ilo ści zasobów środowiskowych. Monitoring był zwykle zaliczany do instrumentów informacyjnych. Stanowił on i stanowi podstaw ę analiz, ocen oraz podejmowanych decyzji. Obecnie, wprowadzenie bada ń monitoringowych jako obowi ązuj ących poprzez zapisy w aktach prawnych, pozwala na zaklasyfikowanie monitoringu, jako instrumentu o znaczeniu prawnym. Wa żnym czynnikiem bezpo średnio kształtuj ącym polityk ę ekologiczn ą w powiecie i maj ącym wpływ na egzekwowanie wymaga ń przepisów ochrony środowiska, s ą uprawnienia i zadania przysługuj ące urz ędom administracji powiatowej i gminnej na mocy obowi ązuj ących ustaw i przepisów wykonawczych. Kompetencje Wydziału Rolnictwa i Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego w Kazimierzy Wielkiej, w zakresie uprawnie ń i zada ń zwi ązanych z ochron ą środowiska ustala w oparciu o obowi ązuj ące akty prawne, „ Regulamin organizacyjny Starostwa Powiatowego w Kazimierzy Wielkiej ”.

6.2. Instrumenty finansowe - źródła finansowania programu Realizacja poszczególnych projektów zwi ązanych z ochron ą środowiska wymaga nakładów finansowych co jest mo żliwe poprzez wykorzystanie m.in.: − środków publicznych - pochodz ących z bud żetu pa ństwa, powiatu, gmin lub pozabud żetowych instytucji publicznych, − środków prywatnych - środki własne inwestorów, − środków publiczno-prywatnych - pochodz ących z bud żetu powiatu, gmin lub pozabud żetowych instytucji publicznych oraz środków własnych inwestora. Formy finansowania inwestycji ekologicznych w powiecie to głównie: − udziały własne powiatu, gmin lub przedsi ębiorstw, − zobowi ązania kapitałowe (kredyty, po życzki, obligacje, leasing),

133 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

− udziały kapitałowe – (akcje i udziały w spółkach), − dotacje. Skuteczna realizacja zada ń postawionych w programie ochrony środowiska, wymaga zabezpieczenia odpowiednich środków bud żetowych oraz pozabud żetowych. Do realizacji programu konieczne jest posiadanie sprawnego systemu finansowania zada ń ochrony środowiska, w którym głównymi źródłami finansowania s ą: − bud żet powiatu, − bud żety gmin, − fundusze ekologiczne, − programy pomocowe, − środki własne inwestorów. Zadania powiatu w zakresie ochrony środowiska finansowane s ą z bud żetu powiatu jako zadania własne, oraz ze środków zewn ętrznych krajowych i unijnych, pozyskanych na realizacj ę niektórych zada ń. Do instrumentów finansowych powiatu w zakresie ochrony środowiska nale żą głownie środki pozyskiwane z: − opłat za korzystanie ze środowiska, − z nało żonych kar, − inne źródła np. po życzki, dotacje. Jednostki organizacyjne, instytucje i podmioty realizuj ące zadania inwestycyjne w zakresie ochrony środowiska i przyrody oraz zadania w zakresie edukacji ekologicznej, mog ą czyni ć starania o uzyskanie pomocy finansowej ze środków funduszy strukturalnych, funduszy celowych, fundacji oraz banków. Specyfik ą systemu finansowania ochrony środowiska w Polsce jest to, że wi ększ ą cz ęść wydatków ponosz ą przedsi ębiorstwa, fundusze ekologiczne i samorz ądy terytorialne. Dokładne okre ślenie źródeł, a szczególnie wielko ści środków mo żliwych do pozyskania stwarza du że trudno ści, szczególnie tych po roku 2015. Odnosi si ę to zarówno do środków własnych jak i innych, w tym szczególnie dotyczy to dost ępno ści środków unijnych w aktualnym okresie programowania - lata 2014-2020. W zale żno ści od rodzaju zadania form ą dofinansowania mo że by ć dotacja, preferencyjny kredyt lub po życzka. Poni żej w syntetycznej formie, wymienione zostały najwa żniejsze potencjalne źródła finansowania zada ń ekologicznych Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego , realizowanych w latach 2015-2022: − Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (www.nfosigw.gov.pl ) promuje du że przedsi ęwzi ęcia w dziedzinie ochrony środowiska. Celem działalno ści NFO ŚiGW jest wspieranie inwestycji ekologicznych o znaczeniu i zasi ęgu ogólnopolskim i ponadregionalnym oraz wybranych zada ń lokalnych, szczególnie istotnych z punktu widzenia potrzeb środowiska.

134 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

− Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Kielcach (WFO ŚiGW), udziela pomocy finansowej na realizacj ę zada ń z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej zgodnych z kierunkami Strategii Bezpiecze ństwo Ekologiczne i Środowisko, Polityki Ekologicznej Pa ństwa, Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych, Strategii Rozwoju Województwa Świ ętokrzyskiego, Programu Ochrony Środowiska dla Województwa Świ ętokrzyskiego, Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Świ ętokrzyskiego, Programu Ochrony Powietrza dla Województwa Świ ętokrzyskiego, Planu działalno ści Wojewódzkiego Funduszu i stosowanymi przez Wojewódzki Fundusz kryteriami wyboru przedsi ęwzi ęć do dofinansowania oraz zada ń wynikaj ących ze zobowi ąza ń mi ędzynarodowych Polski i obowi ązuj ących przepisów prawa. WFO ŚiGW najcz ęś ciej jedynie współfinansuje zadania inwestycyjne, do wysoko ści nie przekraczaj ącej 90% potwierdzonych dokumentami kosztów realizacji zadania. Podstawow ą form ą działalno ści WFO ŚiGW jest udzielanie po życzek na korzystnych warunkach oprocentowania i spłat a tak że dofinansowywanie niektórych zada ń w formie dotacji. Szczegółowe informacje o zasadach finansowania znajdują sie na stronie (www.wfos.pl). W roku 2015 dofinansowane mog ą by ć zadania w nast ępuj ących priorytetach dziedzinowych: - ochrona i zrównowa żone gospodarowanie zasobami wodnymi, - racjonalne gospodarowanie odpadami i ochrona powierzchni ziemi, - ochrona atmosfery oraz ochrona przed hałasem, - ochrona ró żnorodno ści biologicznej i funkcji ekosystemów, - inne działania ochrony środowiska, w tym edukacja. − Bank Ochrony Środowiska S.A . (BO Ś), jest bankiem komercyjnym, nastawionym na finansowanie przedsi ęwzi ęć słu żą cych wył ącznie ochronie środowiska. Współpracuje z organizacjami zajmuj ącymi si ę finansowaniem działa ń z zakresu ochrony środowiska np. NFO ŚiGW, WFO ŚiGW. Bank współfinansuje w szerokim zakresie zadania z zakresu ochrony wody i gospodarki wodnej, ochrony atmosfery, ochrony powierzchni ziemi. Szczegółowe, aktualne informacje o zasadach finansowania banku, znajduj ą si ę na stronie internetowej http://www.bosbank.pl/. − Fundusze strukturalne Unii Europejskiej w zakresie ochrony środowiska dost ępne w latach 2014-2020 . W ramach funduszy strukturalnych działaj ą programy operacyjne. W Polsce dost ępne są nast ępuj ące programy operacyjne (PO) w ramach których mo żna uzyska ć dofinansowanie do projektów w dziedzinie ochrony środowiska: − Regionalne programy operacyjne wojewódzkie (RPO), − Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, − Program Rozwoju Obszarów Wiejskich.

135 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 Na poziomie krajowym z polityki spójno ści w latach 2014-2020 realizowanych b ędzie 5 tematycznych programów operacyjnych, w tym program Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 (www.pois.gov.pl) który jest jednym z najwa żniejszych źródeł finansowania du żych przedsi ęwzi ęć w ochronie środowiska w Polsce w okresie programowym na lata 2014-2020. Głównym celem Programu jest podniesienie atrakcyjno ści inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu to żsamo ści kulturowej i rozwijaniu spójno ści terytorialnej. Program obejmie wsparciem takie dziedziny jak: transport, środowisko, energetyk ę, kultur ę i dziedzictwo kulturowe, szkolnictwo wy ższe, a tak że ochron ę zdrowia. W zakresie ochrony środowiska przewidziano dofinansowanie dla: − du żych inwestycji komunalnych, − inwestycji ekologicznych w przedsi ębiorstwach, − projektów ochrony przyrody i bezpiecze ństwa ekologicznego, − edukacji ekologicznej. Wsparcie z Programu otrzymują zarówno samorz ądy i przedsi ębiorcy, jak równie ż m.in. organizacje pozarz ądowe, parki narodowe i Lasy Pa ństwowe. Obecnie przygotowane zostały programy operacyjne które pozwol ą na kontynuacj ę realizacji zada ń w dziedzinie ochrony środowiska do roku 2020. W ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 przewidziano realizacj ę zada ń skupionych wokół 8 osi priorytetowych, z których dla realizacji zada ń programów ochrony środowiska najwa żniejsza jest Oś II - Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu . Głównym celem Programu Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 jest wsparcie gospodarki efektywnie korzystaj ącej z zasobów i przyjaznej środowisku oraz sprzyjaj ącej spójno ści terytorialnej i społecznej. Obszary mo żliwe do wsparcia w tym programie to przede wszystkim zadania w nast ępuj ących dziedzinach: − gospodarka niskoemisyjna, − przystosowanie do zmian klimatu, − zapobieganie ryzyku i zarz ądzanie ryzykiem, − ochrona środowiska naturalnego, − efektywno ść wykorzystania zasobów w sektorze środowiska, − dziedzictwo kulturowe, − zrównowa żony transport, − bezpiecze ństwo energetyczne, − sektor zdrowia. Regionalny Program Operacyjny Województwa Świ ętokrzyskiego 2014-2020 (RPO) Celem głównym RPO dla Województwa Świ ętokrzyskiego na lata 2014-2020 jest tworzenie warunków dla wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Celami szczegółowymi s ą:

136 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

− podnoszenie konkurencyjno ści i innowacyjno ści gospodarki regionu, − poprawa spójno ści wewn ętrznej regionu osi ągana w oparciu o zasad ę zrównowa żonego rozwoju, − rozwój potencjału instytucjonalnego podmiotów z terenu świ ętokrzyskiego. Działania z zakresu ochrony środowiska realizowane będą w ramach Osi priorytetowej - Ochrona Środowiska. Maksymalna warto ść dotacji z UE mo że wynie ść od 50 do 85% środków kwalifikowanych inwestycji. Celem głównym realizacji działa ń dla Osi priorytetowej - Ochrona środowiska jest wzmocnienie stanu bezpiecze ństwa ekologicznego regionu z zachowaniem zasad równowagi pomi ędzy popraw ą stanu środowiska, racjonalnym u żytkowaniem zasobów naturalnych oraz minimalizowaniem niekorzystnych oddziaływa ń na środowisko i jego zasoby. Cele szczegółowe to: − Zapewnienie stabilno ści ekosystemów oraz odporno ści na wpływ zewn ętrznych zakłóce ń środowiska oraz zapobieganie i minimalizowanie ryzyka wyst ąpienia kl ęsk żywiołowych, − Ochrona zasobów wodnych poprzez ograniczenie zanieczyszcze ń przedostaj ących si ę do wód podziemnych, powierzchniowych, gleb oraz działania na rzecz poprawy jako ści wód, − Zapobieganie powstawaniu odpadów, przygotowanie do ponownego ich u życia oraz intensyfikacja odzysku odpadów, a tym samym ograniczenie ich ilo ści na składowiskach.

W ramach RPO udzielane jest bezzwrotne dofinansowanie przedsi ęwzi ęć w czterech głównych obszarach: − gospodarki wodno-ściekowej, − poprawy jako ści powietrza i zwi ększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii, − gospodarki odpadami, − poprawy bezpiecze ństwa ekologicznego oraz ochrony przed skutkami kl ęsk żywiołowych.

Głównymi beneficjentami programu mog ą by ć: − Jednostki samorz ądu terytorialnego (JST), ich zwi ązki i stowarzyszenia, − Jednostki organizacyjne JST posiadaj ące osobowo ść prawn ą, − Administracja rz ądowa, − Spółki wodne, − Przedsi ębiorcy, − Organizacje pozarz ądowe, partnerzy społeczni i gospodarczy.

Drugim obszarem działania RPO zwi ązanym ze środowiskiem jest Oś priorytetowa 4 - Regionalna polityka energetyczna przyjazna środowisku . Celem wiod ącym jest wspieranie przej ścia na gospodark ę niskoemisyjn ą we wszystkich sektorach. Będzie to realizowane poprzez stworzenie warunków do zrównowa żonego rozwoju nowoczesnego sektora energetycznego oraz sektora

137 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 transportu miejskiego celem zapewnienia bezpiecze ństwa energetycznego mieszka ńców regionu oraz poprawy jako ści ich życia, z uwzgl ędnieniem zasad ochrony środowiska. Cele szczegółowe to: − Zwi ększenie produkcji i wykorzystania rozproszonych odnawialnych źródeł energii oraz zmniejszenie energochłonno ści w sektorze publicznym, mieszkaniowym i w przedsi ębiorstwach, − Dostosowanie sieci dystrybucyjnych do rozwijaj ącego si ę rynku odnawialnych źródeł energii oraz poprawa ich stanu technicznego, − Poprawa jako ści powietrza poprzez zmniejszenie emisji zanieczyszcze ń oraz gazów cieplarnianych do powietrza pochodz ących z indywidualnego ogrzewania mieszka ń, procesów przemysłowych i energetyki, − Stworzenie warunków dla budowy sprawnych, przyjaznych dla podró żnych, ekologicznych i zintegrowanych systemów transportu miejskiego. Główni beneficjenci programu to: − Jednostki samorz ądu terytorialnego, ich zwi ązki i stowarzyszenia, − Jednostki organizacyjne JST posiadaj ące osobowo ść prawn ą, − Administracja rz ądowa, − Przedsi ębiorcy, − Jednostki naukowe, − Szkoły wy ższe, − Spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe.

Program Operacyjny Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014 – 2020

Aktualny Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 – 2020 (PROW 2014-2020) został opracowywany na podstawie przepisów Unii Europejskiej, w szczególno ści rozporz ądzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1305/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) i uchylaj ącego rozporz ądzenie Rady (WE) nr 1698/2005 oraz projektów aktów wykonawczych Komisji Europejskiej. Zgodnie z przepisami Unii Europejskiej program rozwoju obszarów wiejskich jest wkomponowany w cało ściowy system polityki rozwoju kraju, w szczególno ści poprzez mechanizm Umowy Partnerstwa. Umowa ta okre śla strategi ę wykorzystania środków unijnych na rzecz realizacji wspólnych dla UE celów okre ślonych w unijnej strategii wzrostu „Europa 2020 - Strategia na rzecz inteligentnego i zrównowa żonego rozwoju sprzyjaj ącego wł ączeniu społecznemu ” z uwzgl ędnieniem potrzeb rozwojowych danego pa ństwa członkowskiego. Celem głównym Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020 jest poprawa konkurencyjno ści rolnictwa, zrównowa żone zarz ądzanie zasobami naturalnymi i działania w dziedzinie klimatu oraz zrównowa żony rozwój terytorialny obszarów wiejskich. Jednym z wa żnych celów PROW jest

138 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 działanie dla odtwarzania i zachowania ró żnorodno ści biologicznej, w tym na obszarach NATURA 2000 i obszarach o utrudnieniach naturalnych. Drugim wa żnym celem, szczególnie dla powiatu kazimierskiego jest promowanie zrównowa żonych metod gospodarowania poprzez rolnictwo zrównowa żone i rolnictwo ekologiczne.

Kredyty udzielane na preferencyjnych warunkach Preferencyjne kredyty na inwestycje proekologiczne, bez mo żliwo ści umorze ń udzielane s ą przez Bank Ochrony Środowiska S.A.(BO Ś). Kredytobiorca musi posiada ć cz ęść własnych środków na sfinansowanie zadania. BO Ś przy udzielaniu po życzek kieruje si ę podobnymi kryteriami jak FO ŚiGW – do głównych kryteriów zalicza si ę efektywno ść ekologiczn ą zadania i jego zgodno ść z priorytetami dla polityki ekologicznej województwa.

Komercyjne kredyty bankowe Komercyjne kredyty bankowe ze wzgl ędu na du że koszty finansowe zwi ązane z oprocentowaniem, nie mog ą by ć brane pod uwag ę jako podstawowe źródła finansowania inwestycji, lecz jako uzupełnienie środków z po życzek preferencyjnych. Samorz ądy s ą obecnie postrzegane przez banki jako interesuj ący i wiarygodni klienci, st ąd dost ęp do kredytów jest coraz łatwiejszy. Warunki komercyjnych kredytów inwestycyjnych udzielanych jednostkom samorz ądu terytorialnego s ą ka żdorazowo negocjowane indywidualnie. Własne środki inwestorów Niektóre inwestycje b ędą pokrywane ze środków własnych ró żnych podmiotów gospodarczych i inwestorów prywatnych. Inwestycje przewidywane do realizacji przez podmioty gospodarcze mog ą by ć dofinansowywane z kredytów komercyjnych oraz uzupełniaj ąco z funduszy ochrony środowiska, pod warunkiem uznania danego zadania za priorytetowe.

6.3. Instrumenty społeczne - działania informacyjno-edukacyjne Istotnym elementem skutecznego zarz ądzania środowiskiem jest świadomo ść ekologiczna społecze ństwa oraz przyjazne dla środowiska nawyki i codzienna postawa ludno ści. Edukacja i informacja z komunikacj ą s ą ze sob ą ści śle powi ązane. Wła ściwa informacja przyspiesza proces edukacji. W przypadku osi ągni ęcia wła ściwego poziomu edukacji, komunikacja z grupami zadaniowymi jest łatwiejsza, a przekazywane informacje s ą wła ściwie odbierane i wykorzystywane. Rzetelna informacja o stanie środowiska i działaniach na rzecz jego ochrony, a tak że umiej ętno ść porozumiewania si ę ze społecze ństwem s ą niezb ędne dla sukcesu realizowanej polityki ekologicznej. Powiat oraz gminy, przy wsparciu organizacji ekologicznych oraz placówek oświatowych i badawczych, powinny zapewni ć odpowiednie wsparcie medialne, zadba ć o sprzyjaj ącą atmosfer ę oraz promowa ć wyniki akcji na rzecz ochrony środowiska.

139 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Tradycyjne instrumenty, takie jak pozwolenia oraz system opłat i kar nie spełni ą całego zakresu celów i zada ń wyznaczonych przez program ochrony środowiska dla powiatu. Ka żda grupa zadaniowa (jednostka realizuj ąca zadanie oraz wszyscy mieszka ńcy) ponosi odpowiedzialno ść za zapewnienie czystego środowiska, zapobieganie problemom i ukierunkowanie przyszłego rozwoju. Mieszka ńcy powiatu powinni by ć informowani o zadaniach poprzez pras ę, biuletyny, internet, lokalne media, czy te ż poprzez środki po średnie, takie jak pozarz ądowe organizacje ekologiczne. Realizacja celów programu ochrony środowiska poprzez edukacj ę ekologiczn ą, jest zadaniem długotrwałym, które nale ży realizowa ć w sposób ci ągły w działaniach gmin, co w dłu ższym horyzoncie czasu przynosi korzy ści ekologiczne i umo żliwia rozwi ązanie lub złagodzenie wa żnych problemów ekologicznych. Nawet wieloletnie nakłady na edukacj ę ekologiczn ą i cz ęsto z ni ą zwi ązan ą profilaktyk ę zagro żeń s ą znacznie ni ższe, ni ż wynikaj ące z ich zaniedbania, koszty likwidacji strat ekologicznych lub szybkiego wdro żenia wymaga ń prawnych. Jednym z najwa żniejszych instrumentów społecznych s ą kampanie informacyjno-edukacyjne. Współpraca powiatu i gmin z przedsi ębiorstwami oraz wł ączenie si ę społecznych organizacji ekologicznych w proces informacyjno-edukacyjny powinny by ć ukierunkowane na: − prowadzenie szkole ń dla nauczycieli, urz ędników, przedsi ębiorców, działaczy samorz ądu terytorialnego i mieszka ńców, − przygotowywanie i kolporta ż materiałów informacyjno-edukacyjnych dla mieszka ńców, − organizowanie konkursów, wystaw, prelekcji, − prowadzenie ró żnego rodzaju kampanii ekologicznych. Działalno ść informacyjno-edukacyjna w szkołach Szkoły maj ą bardzo szerokie mo żliwo ści wł ączenia si ę w proces informacyjno-edukacyjny zwi ązany z problematyk ą ochrony środowiska. W tym zakresie mo żliwe s ą zarówno formy zaj ęć lekcyjnych, jak i pozalekcyjnych. Szkoły powinny w szczególno ści: − inicjowa ć i korzysta ć z kontaktów z władzami samorz ądowymi oraz innymi reprezentantami społeczno ści lokalnej, szkołami wy ższymi, jednostkami badawczymi, terenowymi o środkami edukacji ekologicznej oraz innymi instytucjami i organizacjami (w tym z pozarz ądowymi organizacjami ekologicznymi), − uczestniczy ć w krajowych i mi ędzynarodowych programach edukacji ekologicznej, − stale podejmowa ć i rozszerza ć zakres praktycznych działa ń na rzecz ochrony środowiska w szkole i jej otoczeniu, − eksponowa ć pozytywn ą rol ę dzieci w edukacji ekologicznej dorosłych, − prowadzi ć edukacj ę ekologiczn ą w terenie. Dla osi ągni ęcia tych celów szkoła powinna wprowadzi ć ró żne formy działa ń bezpo średnio skierowanych na pobudzenie świadomo ści, podnoszenie poziomu wiedzy i wyrabianie umiej ętno ści

140 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 wśród dzieci i młodzie ży, a po średnio równie ż u wszystkich mieszka ńców. Spo śród zalecanych form edukacyjno-oświatowych nale ży wymieni ć, miedzy innymi: − ście żki tematyczne w ramach przedmiotu o środowisku w nauczaniu pocz ątkowym oraz w klasach wy ższych w ramach poszczególnych przedmiotów, − badania ankietowe dzieci i młodzie ży, − rozmowy i spotkania z ciekawymi lud źmi (przedstawiciele wydziałów ochrony środowiska urz ędów gmin i starostwa, przedstawiciele zakładów przemysłowych, organizacji ekologicznych, jednostek naukowo-badawczych), − konkursy plastyczne, literackie, konkursy zbiórki surowców wtórnych, − przedstawienia teatralne, happeningi ekologiczne, − festyny, aukcje, pokazy, − dni otwarte w zakładach przemysłowych i w jednostkach badawczych, − współpraca i wymiana do świadcze ń z innymi szkołami, − tworzenie klubów młodego ekologa.

Kampania informacyjno-edukacyjna dla podmiotów gospodarczych Jest drugim wa żnym kierunkiem podnoszenia świadomo ści ekologicznej społecze ństwa. Główny ci ęż ar działa ń informacyjno-szkoleniowych dla podmiotów gospodarczych z terenu powiatu powinny przej ąć izby gospodarcze, izby rzemie ślnicze, cechy, kongregacje kupieckie, itp. Zakres szkole ń powinien obejmowa ć, mi ędzy innymi: − zagadnienia prawne w ochronie środowiska, − obowi ązki podmiotów gospodarczych w zakresie ochrony środowiska, − zagadnienia zwi ązane ze stosowaniem najlepszych dost ępnych technik (BAT), − zagadnienia zwi ązane z obni żaniem materiałochłonno ści, wodochłonno ści i energochłonno ści procesów technologicznych, − zagadnienia zwi ązane z mo żliwo ści ą pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych, − gospodark ę odpadami przemysłowymi wraz z recyklingiem odpadów. Zdecydowana wi ększo ść osób czynnych zawodowo ma bezpo średni wpływ na stan środowiska. Wynika to z mniej lub bardziej świadomych decyzji podejmowanych na ka żdym stanowisku pracy. Realizacja zada ń zwi ązanych z ochron ą środowiska w znacznej mierze zale żna jest od konkretnych działa ń podejmowanych w zakładach pracy. Skuteczno ść tych działa ń wymaga spełnienia nast ępuj ących warunków: − wiedza o ochronie środowiska w miejscu pracy powinna by ć upowszechniana przez kierownictwo zakładu, specjalistyczne słu żby pracownicze i zwi ązki zawodowe, wł ączaj ąc w to program doskonalenia zawodowego kadry oraz elementy edukacji środowiskowej zwi ązanej ze specyfik ą prowadzonej działalno ści,

141 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

− w programach szkoleniowych słu żb BHP w zakładach pracy, nale ży podj ąć tematyk ę skutków oddziaływania zakładów na lokalne środowisko i zdrowie ludzi, − we wszystkich działaniach promocyjnych nale ży zwróci ć uwag ę na technologie i rozwi ązania przyjazne środowisku. Kampania informacyjno-edukacyjna prowadzona przez organizacje społeczne Działania pozarz ądowych organizacji ekologicznych polegaj ą głównie na: − kształtowaniu świadomo ści ekologicznej osób zaanga żowanych w działania społeczne, − przybli żaniu społecze ństwu istoty i znaczenia problemów ekologicznych, − wpływaniu na osoby i instytucje odpowiedzialne za podejmowanie decyzji dotycz ących zarz ądzania środowiskiem, − propagowaniu humanistycznego i kulturowego wzorca ekologii.

142 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

7. ZARZ ĄDZANIE I MONITORING REALIZACJI PROGRAMU

7.1. Zarz ądzanie programem ochrony środowiska Podstawow ą zasad ą realizacji programu ochrony środowiska powinna by ć zasada wykonywania zada ń przez jednostki zwi ązane z systemem zarz ądzania środowiskiem, świadome istnienia programu i ich roli w jego realizacji. W realizacji poszczególnych zada ń programu ochrony środowiska uczestnicz ą nast ępuj ące podmioty: − podmioty uczestnicz ące w organizacji i zarz ądzaniu programem, − podmioty bezpo średnio realizuj ące zadania programu, − podmioty kontroluj ące przebieg realizacji i efekty programu, − społeczno ść lokalna, jako główny podmiot odbieraj ący wyniki działa ń programu. Zarz ądzanie środowiskiem odbywa si ę na wielu poziomach: krajowym, wojewódzkim, powiatowym oraz gminnym i obejmuje działania środowiskowe odpowiednio na danym obszarze. Działania na rzecz środowiska podejmowane s ą tak że w mniejszej skali przez podmioty gospodarcze korzystaj ące ze środowiska, które kieruj ą si ę głównie efektami ekonomicznymi i zasadami konkurencji rynkowej, ale zmuszone s ą do respektowania obowi ązuj ącego prawa nad wykonaniem którego powinny czuwa ć słu żby ochrony środowiska. Podmioty gospodarcze uczestnicz ą w zarz ądzaniu środowiskiem poprzez: − respektowanie wymaga ń zawartych w pozwoleniach emisyjnych, − modernizacj ę wykorzystywanych technologii, a w szczególno ści eliminowanie technologii uci ąż liwych dla środowiska, − instalowanie urz ądze ń ochrony środowiska i kontrolowanie wielko ści emisji zanieczyszcze ń. Instytucje działaj ące w ramach administracji rz ądowej i samorz ądowej odpowiedzialne za wykonywanie i egzekwowanie przepisów prawa maj ą na celu zapobieganie zanieczyszczeniu środowiska przez: − racjonalne planowanie przestrzenne, − kontrolowanie gospodarczego korzystania ze środowiska, − porz ądkowanie działalno ści zwi ązanej z gospodarczym korzystaniem ze środowiska, − instalowanie urz ądze ń ochrony środowiska. Najwa żniejsze działania w ramach zarz ądzania środowiskiem realizowane przez powiat i gminy dotycz ą nast ępuj ących zagadnie ń: − wdra żanie programu ochrony środowiska - koordynacja wdra żania programu, weryfikacja celów i ich realizacji, ocena wdro żenia celów, współpraca z jednostkami realizuj ącymi zadania, − edukacja i komunikacja ze społecze ństwem w ramach systemu informacji o środowisku - rozwój ró żnorodnych form edukacji ekologicznej, wykorzystanie mediów w celu informowania

143 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

społecze ństwa o planowanych działaniach z zakresu ochrony środowiska, w tym realizacji programu, wydawanie ulotek i broszur informacyjnych itp., − propagowanie wdra żania systemów zarz ądzania środowiskiem w instytucjach i przedsi ębiorstwach, − monitoring stanu środowiska – monitoringu komponentów środowiska oraz stopnia nara żenia mieszka ńców na skutki jego zanieczyszczenia. Głównym wykonawc ą programu powiatowego jest Starostwo Powiatowe a bezpo średnim odbiorc ą społeczno ść lokalna. Bezpo średnim realizatorem zada ń programu b ędą wszystkie podmioty gospodarcze planuj ące i realizuj ące inwestycje zgodnie z kierunkami nakre ślonymi przez program. Starosta poprzez Kierowników wła ściwych w sprawach ochrony środowiska jednostek organizacyjnych, sprawuje nadzór i realizuje zarz ądzanie programem, tj. koordynacja prac, monitorowanie realizacji programu, uruchamianie działa ń koryguj ących, przygotowanie sprawozda ń oraz przedstawianie raportów Radzie Powiatu. Do zakresu odpowiedzialno ści Kierowników wydziałów merytorycznych nale ży nadzór nad realizacj ą zada ń zawartych w programie ochrony środowiska, sporz ądzanie sprawozda ń z jego wykonania i przekazywanie raportów Staro ście. Co dwa lata organ wykonawczy Powiatu Kazimierskiego sporz ądza raport z wykonania cało ści zada ń programu i przedstawia go Radzie Powiatu.

7.2. Monitoring jako ści środowiska Podstaw ą oceny efektywno ści wdra żania programu ochrony środowiska jest wynik prowadzonego monitoringu. Monitoring dostarcza informacji na podstawie, których mo żna oceni ć, czy stan środowiska ulega poprawie czy pogorszeniu. W pracach kontroluj ących efektywno ść wdra żania programu ochrony środowiska wyró żniamy: − monitoring jako ści środowiska, − monitoring polityki środowiskowej. Monitoring środowiska mo że by ć traktowany jako system kontroli stanu środowiska, dostarczaj ący informacji o efektach wszystkich działa ń na rzecz ochrony środowiska. Jest narz ędziem wspomagaj ącym prawne, finansowe i społeczne instrumenty zarz ądzania środowiskiem. Zakres, sposób i cz ęstotliwo ść prowadzenia bada ń monitoringowych jest okre ślony odpowiednimi rozporz ądzeniami oraz wskazówkami i wytycznymi, dost ępnymi w opracowaniach specjalistycznych, z odniesieniem do poszczególnych komponentów środowiska. Badania stanu środowiska na obszarze powiatu realizowane s ą głównie w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska przez organy Wojewódzkiej Inspekcji Ochrony Środowiska. Wykonywane badania wchodz ą w skład systemu pozyskiwania, gromadzenia, przetwarzania i udost ępniania informacji o środowisku, co umo żliwia ocen ę prawidłowo ści realizowanej polityki ekologicznej. Ocenie podlegaj ą oddzielnie poszczególne elementy monitoringu środowiska:

144 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

− monitoring wód powierzchniowych, − monitoring wód podziemnych, − monitoring zbiorników zaporowych, − monitoring wody pitnej, − monitoring jako ści powietrza, − monitoring gleb, − monitoring hałasu, − monitoring promieniowania elektromagnetycznego, − inne dora źne działania monitoringowe.

7.3. Monitoring polityki środowiskowej Konieczno ść monitorowania polityki ochrony środowiska oznacza, że wdra żanie programu ochrony środowiska jako jednego z podstawowych elementów tej polityki, będzie podlegało regularnej ocenie w zakresie: − oceny stopnia wykonania zada ń, − oceny stopnia realizacji przyj ętych celów, − oceny rozbie żno ści pomi ędzy celami i zadaniami, − analizy przyczyn powstałych rozbie żno ści. Najwa żniejszym wska źnikiem oceny osi ągni ęć w zakresie realizacji polityki ochrony środowiska są wyniki monitorowania stopnia realizacji zada ń. Wyniki oceny rozbie żno ści pomi ędzy celami i analiza przyczyny tych rozbie żno ści, b ędą stanowiły wkład do opracowania kolejnej aktualizacji programu ochrony środowiska. 7.4. Monitoring realizacji zada ń programu Pomiar stopnia realizacji zada ń programu odbywa si ę poprzez mierniki zwi ązane z poszczególnymi celami. Do szczególnie wa żnych rodzajów mierników realizacji polityki ekologicznej zaliczono: − stopie ń zmniejszenia ró żnicy (w %) mi ędzy faktycznym zanieczyszczeniem środowiska a naukowo uzasadnionym dopuszczalnym (ładunkiem krytycznym), − ilo ść zu żywanej energii, materiałów, wody oraz ilo ść wytwarzanych odpadów i emitowanych zanieczyszcze ń w przeliczeniu na jednostk ę dochodu narodowego lub wielko ść produkcji (wyra żon ą w wielko ściach fizycznych lub za pomoc ą warto ści sprzedanej), − stosunek kosztów do uzyskiwanych efektów ekologicznych (dla oceny programów i projektów inwestycyjnych w ochronie środowiska). Mierniki powinny by ć gromadzone i wykorzystywane do ocen realizacji polityki ekologicznej samorz ądu powiatowego. Poza wymienionymi powy żej miernikami do oceny realizacji zada ń ekologicznych stosowane s ą równie ż nast ępuj ące rodzaje wska źników:

145 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

− wska źniki społeczno-ekonomiczne, − wska źniki stanu środowiska i zmiany presji na środowisko, − wska źniki aktywno ści pa ństwa i społecze ństwa. Monitoring środowiska powinien by ć traktowany jako system kontroli jego stanu, dostarczaj ący informacji o uzyskanych efektach wszystkich działa ń na rzecz ochrony środowiska. Jest tak że narz ędziem wspomagaj ącym prawne, finansowe i społeczne instrumenty zarz ądzania środowiskiem. Zmiany warto ści wska źników charakteryzuj ących elementy środowiska są wymiernym efektem realizacji programu ochrony środowiska. Wyró żnia si ę trzy rodzaje wska źników (mierników) przydatnych do monitorowania programu: 1. Wska źniki presji wywieranej na środowisko, odnosz ą si ę do tych form działalno ści, które zmniejszaj ą ilo ść i jako ść zasobów środowiska, przy czym mo żliwe jest rozró żnienie: − wska źników presji bezpo średniej, wyra żonej w kategoriach emisji zanieczyszcze ń lub konsumpcji zasobów środowiska, − wska źników presji po średniej, opisuj ących te szkodliwe formy działalno ści człowieka, które w efekcie prowadz ą do wywierania presji bezpo średniej. 2. Wska źniki stanu odnosz ące si ę do jako ści środowiska i jako ści jego zasobów. Odnosz ą si ę one do ostatecznych celów realizacji programu i powinny by ć konstruowane w sposób umo żliwiaj ący dokonanie przegl ądowej oceny stanu środowiska i zmian dokonuj ących si ę w danym okresie czasu. 3. Wska źniki reakcji które wskazuj ą, w jakim stopniu społecze ństwo zainteresowane jest odpowiedzi ą na stan środowiska. Reakcja społeczna dotyczy ć mo że indywidualnych i kolektywnych działa ń prowadz ących do ograniczenia, opanowania lub unikni ęcia negatywnego oddziaływania na środowisko, ewentualnie powstrzymania post ępuj ącej ju ż degradacji środowiska. Zmiany warto ści wska źników charakteryzuj ących elementy środowiska są wymiernym efektem post ępu w realizacji programu. Wska źniki monitoringu programu ochrony środowiska dla powiatu kazimierskiego wraz z miernikami ich realizacji zestawiono w tabeli 40.

Tabela 40. Wska źniki monitorowania realizacji programu ochrony środowiska dla powiatu kazimierskiego Mierniki stanu środowiska/zmiany presji na Źródło informacji/ Lp. środowisko jednostka monitoruj ąca Zmniejszenie ładunków zanieczyszcze ń wprowadzanych do wód powierzchniowych: − jako ść wód powierzchniowych w punktach monitoringowych, Przedsi ębiorstwa wodoci ągów i kanalizacji 1. − długo ść nowych odcinków kanalizacji, WIO Ś w Kielcach − % ludno ści gminy obsługiwany przez kanalizacj ę, − % ludno ści gminy obsługiwany przez oczyszczalnie ścieków, − ilo ść nowych oczyszczalni przydomowych, Zmniejszenie ładunków zanieczyszcze ń wprowadzanych do 2. wód podziemnych: WIO Ś w Kielcach − jako ść wód podziemnych w punktach monitoringu,

146 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Wzrost jako ści wody pitnej: − % ludno ści gminy obj ętych zbiorowym zaopatrzeniem w wod ę, − długo ść zmodernizowanych odcinków sieci Przedsi ębiorstwa wodoci ągów i kanalizacji 3. wodoci ągowej, SANEPID w Busku Zdroju − ilo ść zu żywanej wody na 1 mieszka ńca/rok, − ilo ść zu żytej wody na cele przemysłowe, − wyniki bada ń jako ści wody pitnej w sieci rozdzielczej, Zmniejszenie ilo ści zanieczyszcze ń wprowadzanych do powietrza: − klasyfikacja strefy dla kryterium ochrony zdrowia, − klasyfikacja strefy dla kryterium ochrony ro ślin, − średnioroczne wska źniki zanieczyszczenia powietrza (SO , NO , PM10), 2 2 Burmistrzowie, Wójtowie Gmin − często ść przekraczania st ęż eń 24h PM10 ponad warto ść WIO Ś w Kielcach 4. dopuszczaln ą, Urz ąd Statystyczny w Kielcach − ilo ść energii wytworzonej ze źródeł odnawialnych,

− wielko ść emisji zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych do powietrza z zakładów, − ilo ść obiektów gminnych, powiatowych poddanych termomodernizacji, − ilo ść dofinansowanych inwestycji (zmiana ogrzewania), Stan jako ści ziemi i gleb : 5. Starosta Powiatowy − powierzchnia terów przeznaczonych do rekultywacji, Zmniejszenie hałasu emitowanego do środowiska: Starosta Powiatowy 6. − ilo ść decyzji administracyjnych w zakresie emisji Marszałek Województwa hałasu, Ochrona przyrody i krajobrazu: − powierzchnia terenów obj ętych ochron ą prawn ą, − liczba pomników przyrody, Burmistrzowie, Wójtowie Gmin 7. − udział terenów zieleni publicznej (urz ądzonej, bez Nadle śnictwo lasów komunalnych) w stosunku do całkowitej Wojewódzki Konserwator Przyrody powierzchni miasta, − wska źnik lesisto ści gminy, Promieniowanie elektromagnetyczne niejonizuj ące: WIO Ś w Kielcach 8. − liczba zidentyfikowanych obszarów o przekroczonych

warto ściach dopuszczalnych, Zwi ększenie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa: − ilo ść szkole ń, odczytów, prelekcji, Burmistrzowie, Wójtowie Gmin 9. − ilo ść akcji zorganizowanych dla ochrony środowiska,

− ilo ść instytucji bior ących udział w organizowanych akcjach (szkoły, domy kultury, itp.), Gospodarowanie odpadami: − całkowita masa odpadów komunalnych wytworzonych na terenie gmin, − całkowita masa odpadów z sektora gospodarczego wytworzonych na terenie gmin, − całkowita masa odpadów niebezpiecznych wytworzonych Wojewódzki System Odpadowy w sektorze komunalnym i gospodarczym, 10. Gminy − masa odpadów komunalnych zbieranych selektywnie, Zwi ązki Mi ędzygminne − masa odpadów komunalnych składowanych bez przetworzenia na składowiskach, − osi ągni ęty poziom redukcji składowania odpadów ulegaj ących biodegradacji w stosunku do wytworzonych w 1995 r., − ilo ść usuni ętych odpadów azbestowych,

147 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Wielko ść nakładów na ochron ę środowiska: − wielko ść nakładów na ochron ę środowiska na mieszka ńca, Burmistrzowie, − wielko ść nakładów na dofinansowanie przydomowych 11. Wójtowie Gmin oczyszczalni ścieków,

− wielko ść dofinansowania na usuwanie odpadów azbestowych, − wielko ść dofinansowania wymiany systemów ogrzewania, Burmistrzowie, 12. Wielko ść nakładów na edukacj ę ekologiczn ą Wójtowie Gmin

Lista przyj ętych wska źników jest list ą otwart ą i mo że a nawet powinna by ć modyfikowana w przypadku pojawienia si ę nowych istotnych mierników nie uwzgl ędnionych wcze śniej. Proponuje si ę utrzymanie analizy poziomu mierników w odst ępach dwóch lat w uj ęciu ilo ściowym, w celu uchwycenia szybko ści przeobra żeń środowiska. Wska źniki powinny by ć szerzej analizowane podczas sporz ądzania raportów z wykonania programu ochrony środowiska.

Bezpo średnim wska źnikiem zaawansowania realizacji zada ń przedstawionych w programie ochrony środowiska b ędzie wysoko ść ponoszonych nakładów finansowych. Uzyskane efekty rzeczowe, zweryfikowane przez ocen ę stanu jako ści i dotrzymywania norm środowiskowych, dokonan ą w ramach systemu monitoringu, ilustrowa ć b ędą stopie ń zaawansowania realizacji programu i umo żliwia ć dokonywanie na bie żą co niezb ędnych korekt w tym dokumencie.

148 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

8. WYTYCZNE DO SPORZ ĄDZANIA PROGRAMÓW GMINNYCH Efektywno ść działa ń podejmowanych w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego w gminie, zale ży w znacznym stopniu od przyj ętych rozwi ąza ń w zakresie polityki ochrony środowiska na szczeblu lokalnym, od wielko ści środków finansowych pozyskanych na ochron ę środowiska oraz od zainteresowania społecze ństwa podejmowanymi tematami i od stopnia poparcia ze strony lokalnych przedsi ębiorców, organizacji społecznych i samych mieszka ńców. Podejmowane inicjatywy powinny być prowadzone zgodnie z opracowanym uprzednio programem działa ń krótko- i średnioterminowych, sporz ądzonym na podstawie przeprowadzonej analizy sytuacji aktualnej i przewidywanych zagro żeń środowiska w gminie, z uwzgl ędnieniem oddziaływa ń z ośrodków o ściennych. W gminnych programach ochrony środowiska powinny si ę znale źć przewidziane do realizacji na terenie gminy zadania ekologiczne, podzielone na dwie podstawowe grupy: − zadania własne (pod zadaniami własnymi nale ży rozumie ć te przedsi ęwzi ęcia, które b ędą finansowane w cało ści lub cz ęś ciowo ze środków bud żetowych będących w dyspozycji gminy), − zadania koordynowane (są to pozostałe zadania, zwi ązane z ochron ą środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które s ą finansowane ze środków przedsi ębiorstw oraz ze środków zewn ętrznych, b ędących w dyspozycji organów i instytucji szczebla powiatowego, wojewódzkiego i centralnego). Zadania własne powinny by ć uj ęte w programie z pełnym zakresem informacji niezb ędnej do kontroli ich realizacji (opis przedsi ęwzi ęcia, terminy realizacji, instytucja realizuj ąca lub współrealizuj ąca zadanie, koszty, źródła finansowania). Zadania koordynowane powinny by ć uj ęte w programie w takim stopniu szczegółowo ści, jaki jest mo żliwy do okre ślenia i dost ępny na terenie gminy. Jest niezb ędne, aby do prac nad gminnym programem ochrony środowiska były wł ączone wszystkie wła ściwe ze wzgl ędu na zasi ęg swojej działalno ści instytucje zwi ązane z ochron ą środowiska i zagospodarowaniem przestrzennym, oraz przedsi ębiorstwa odziaływuj ące na środowisko przyrodnicze w szerokim rozumieniu, jak równie ż przedstawiciele społecze ństwa. Przedstawiciele społecze ństwa to głównie: organy samorz ądu terytorialnego, samorz ądu gospodarczego (je śli istniej ą na terenie gminy) oraz ekologiczne organizacje pozarz ądowe obejmuj ące zakresem swej działalno ści dan ą gmin ę. Gminny program ochrony środowiska powinien by ć skoordynowany z nast ępuj ącymi dokumentami: − dokumentami strategicznymi gminy (strategie rozwoju, plany rozwoju, studia uwarunkowa ń zagospodarowania przestrzennego), − szczegółowymi planami ochrony obszarów przyrodniczo cennych, lasów itp., − istniej ącymi ju ż lokalnymi, miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, − lokalnymi planami rozwoju infrastruktury (je żeli były opracowane): mieszkalnictwa, transportu, zaopatrzenia w energi ę, itd., − gminnym regulaminem utrzymania porz ądku i czysto ści,

149 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

− programem ochrony powietrza obejmuj ącym teren gminy, − programem ochrony środowiska przed hałasem i programem ochrony wód, jeżeli programy te (dla obszarów obejmujących teren danej gminy) zostały lub zostan ą opracowane w zwi ązku z wymaganiami wynikaj ącymi z ustawy Prawo ochrony środowiska (zgodnie z t ą ustaw ą naprawcze programy ochrony powietrza opracowuje si ę dla obszarów, gdzie zostan ą stwierdzone przekroczenia dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu, natomiast programy ochrony wód – dla wchodz ących w skład dorzeczy obszarów, na których nie s ą osi ągni ęte wymagane poziomy jako ści wód), − programami ochrony zabytków i opieki nad zabytkami oraz innymi dokumentami powi ązanymi z ochron ą środowiska. Gminne programy ochrony środowiska powinny obowi ązkowo zawiera ć odniesienia do kierunków działa ń i przedsi ęwzi ęć okre ślonych w aktach prawa miejscowego wy ższego szczebla, obejmuj ących swoim zakresem obszar działa ń zwi ązanych ze środowiskiem, w tym tzw. działania naprawcze, słu żą ce poprawie stanu środowiska na terenie gminy. Przy sporz ądzaniu programów ochrony środowiska na szczeblu lokalnym, szczególnie istotnym zadaniem s ą konsultacje społeczne. Zagadnienie to reguluje ustawa o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Wła ściwie przeprowadzone konsultacje (najlepiej jako bezpo średnie spotkania z mieszka ńcami i zainteresowanymi instytucjami, organizacjami społecznymi, podmiotami gospodarczymi), pozwol ą na uzyskanie informacji, które mog ą okaza ć si ę pomocne m.in. przy formułowaniu kierunków i zada ń bud żetowych uj ętych w programach. Poni żej w tabeli 41 zestawiono szczegółowe wytyczne, które powinny zosta ć uwzgl ędnione przy aktualizacji programów ochrony środowiska dla gmin powiatu kazimierskiego.

Tabela 41. Szczegółowe wytyczne dla sporz ądzenia gminnych programów ochrony środowiska w zakresie uwzgl ędniania głównych celów ekologicznych w powiecie kazimierskim Cele Główne obszary działa ń Wzmocnienie systemu zarz ądzania ochron ą środowiska Doskonalenie Wdro żenie systemu monitorowania na terenie gminy stopnia realizacji celów i zada ń systemów wynikaj ących z zapisów Programu ochrony środowiska dla Powiatu zarz ądzania ochron ą Kazimierskiego. środowiska Uwzgl ędnianie działa ń ekologicznych w planowaniu przestrzennym Ochrona środowiska Nowo opracowywane plany zagospodarowania przestrzennego powinny w w miejscowych wi ększym stopniu odnosi ć si ę do lokalizacji obiektów mog ących potencjalnie planach negatywnie oddziaływa ć na środowisko, wskazywa ć i uwzgl ędnia ć obszary oraz zagospodarowania obiekty obj ęte i przewidziane do obj ęcia ró żnymi formami ochrony przyrody ze przestrzennego wzgl ędu na o szczególne walory przyrodnicze. Edukacja i udział społecze ństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska Promowanie wśród mieszka ńców postaw zgodnych z zasadami ochrony krajobrazu i Edukacja ekologiczna przyrody we wszystkich dziedzinach życia codziennego. Edukacja ekologiczna społecze ństwa na temat zalet wykorzystania proekologicznych no śników energii i szkodliwo ści spalania materiałów odpadowych (szczególnie tworzyw sztucznych).

150 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

Promocja obszarów chronionych oraz planowanych do obj ęcia ochron ą poprzez utworzenie ście żek przyrodniczo-edukacyjnych. Wspieranie programów edukacji ekologicznej dla szkół. Promocja rolnictwa ekologicznego i proekologicznych postaw w gospodarce rolnej, mog ącej stanowi ć podstaw ę rozwoju gospodarczego gmin powiatu. Działania dla utrzymania i rozbudowy ście żek ekologicznych, rowerowych i tras turystycznych. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody Ochrona przyrody, Bie żą ca ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych. Ochrona gleb i Okre ślenie w planie zagospodarowania przestrzennego zasad dost ępu do terenów zasobów kopalin wyj ątkowo cennych przyrodniczo. Przeciwdziałanie rozwojowi budownictwa mieszkalnego i rekreacyjnego na terenach cennych przyrodniczo. Wzmacnianie roli opracowa ń ekofizjograficznych przy uzgadnianiu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Planowanie inwestycji z zachowaniem walorów przyrodniczych i krajobrazowych. Zapobieganie urbanizacji terenów granicz ących z obszarami Natura 2000. Rekultywacja terenów po wydobyciu kopalin. Ochrona walorów krajobrazowych terenów w obszarach wiejskich, degradowanego zabudow ą chaotyczn ą i rozproszon ą. Kształtowanie wła ściwych postaw społecze ństwa wobec przyrody poprzez prowadzenie szkole ń i edukacji ekologicznej w zakresie ochrony przyrody i bioró żnorodno ści. Zalesianie le żą cych odłogiem terenów w celu zwi ększenia powierzchni i funkcji ochronnych lasów. Ochrona lasów na terenach obszarów Natura 2000. Zapewnienie dogodnych warunków organizacyjno-przestrzennych do rozwoju agroturystyki w powiecie. Opracowanie wskaza ń ochrony i docelowego zagospodarowania terenów wyst ępowania rezerw zasobów kopalin (poprzez egzekucj ę zapisów w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego), w celu zabezpieczenia ich przed zainwestowaniem uniemo żliwiaj ącym ich eksploatacj ę. Stosowanie zasad Dobrej Praktyki Rolniczej i rozwój sektorów rolnictwa w pełni ekologicznego. Promowanie ró żnorodno ści produkcji rolniczej na terenach wiejskich.

Zrównowa żone wykorzystanie materiałów, wody i energii Racjonalizacja Rozbudowa i modernizacja sieci wodoci ągowych w celu zmniejszenia strat wody w użytkowania wody systemach przesyłowych. Sukcesywny rozwój i modernizacja wodoci ągów gminnych. Wspieranie działa ń maj ących na celu zmniejszenie zu życia wody w gospodarstwach domowych. Minimalizacja wykorzystania wód podziemnych do celów przemysłowych. Zmniejszenie zapotrzebowania na wod ę w przemy śle i rolnictwie. Zmniejszenie zu życia Poprawa parametrów energetycznych budynków - termomodernizacje budynków (w energii tym użyteczno ści publicznej). Wykorzystanie Rozpoznanie zasobów i mo żliwo ści oraz realizacja wykorzystania źródeł energii energii odnawialnej odnawialnej: słonecznej, wodnej, geotermalnej, ciepła gruntu, biomasy. Propagowanie i wdra żanie alternatywnych źródeł energii (w tym energii geotermalnej). Zmniejszenie Ograniczenie nieprawidłowego wykorzystania zasobów naturalnych. materiałochłonno ści Minimalizacja zanieczyszcze ń i zapobieganie zanieczyszczeniom, uci ąż liwo ściom i i odpadowo ści zagro żeniom u źródła. Promowanie przedsi ęwzi ęć proekologicznych (ulgi podatkowe, mo żliwo ść współfinansowania, itp.). Poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego Poprawa jako ści wód Rozbudowa sieci kanalizacyjnej na terenie powiatu. powierzchniowych Modernizacja starych i budowa nowych oczyszczalni ścieków.

151 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

podziemnych oraz Zabezpieczenie uj ęć wody i zbiorników wodnych, które pełni ą funkcj ę zaopatrzenia racjonalizacja ludno ści w wod ę pitn ą. wykorzystania tych Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach gdzie brak mo żliwo ści zasobów budowy kanalizacji zbiorczej. Wymiana odcinków sieci wodoci ągowej z rur azbestowo-cementowych i stalowych. Likwidacja nielegalnych odprowadze ń ścieków komunalnych do cieków wodnych. Stopniowe ograniczanie negatywnego wpływu na środowisko zanieczyszcze ń obszarowych i punktowych pochodz ących z działalno ści rolniczej. Systematyczne kontrolowanie zbiorników bezodpływowych.

Ochrona przed Systematyczna kontrola oraz konserwacja wałów i urządze ń wodnych oraz naprawa i powodzi ą rozbudowa systemu regulacji i zabudowy rzek i potoków przy maksymalnym i susz ą hydrologiczn ą wykorzystaniu lokalnych surowców naturalnych (zapory przeciwpowodziowe, stopnie, progi, żłoby oraz lokalne umocnienia brzegów). Budowa zbiorników retencyjnych spełniaj ących funkcje zabezpieczaj ące i rekreacyjno-hodowlane. Poprawa jako ści Przechodzenie na ogrzewanie inne ni ż w ęglowe. powietrza Promowanie i wykorzystanie nowych no śników energii ekologicznej pochodz ących atmosferycznego ze źródeł odnawialnych – energia słoneczna, wody geotermalne, biomasa, pompy ciepła. Wyprowadzenie ruchu tranzytowego z obszaru miast, przebudowa dróg o małej przepustowo ści. Projektowanie linii zabudowy uwzgl ędniaj ącej odpowiednie przewietrzanie osiedli na terenach o g ęstej zabudowie. Bie żą ca modernizacja dróg i ci ągów komunikacyjnych. Budowa i rozbudowa tras rowerowych, wspieranie akcji promuj ących korzystanie z rowerów. Uwzgl ędnienie w specyfikacjach zamówie ń publicznych, potrzeb ochrony powietrza (zakup urz ądze ń spełniaj ących normy emisyjne, ograniczenie emisji niezorganizowanej z placów budów). Termomodernizacja obiektów u żyteczno ści publicznej. Usuwanie, transport i unieszkodliwianie odpadów zawieraj ących azbest. Ograniczenie spalania odpadów w kotłowniach domowych poprzez realizacj ę działa ń kontrolnych i egzekucyjnych zmierzaj ących do eliminacji tego procederu. Ochrona przed Uwzgl ędnienie w opracowywanych planach zagospodarowania przestrzennego hałasem i wibracjami wymaga ń w zakresie ochrony przed hałasem zgodnie z art. 114 Ustawy Prawo Ochrony Środowiska. Opracowanie programów edukacyjnych u świadamiaj ących problemy i konieczno ść ochrony przed hałasem. Remonty i modernizacja dróg gminnych, wykonywanie nasadze ń drzew wzdłu ż dróg gminnych. Promieniowanie Wprowadzenie do planów zagospodarowania przestrzennego zapisów dot. elektromagnetyczne lokalizacji źródeł promieniowania niejonizuj ącego. Preferowanie mało konfliktowych lokalizacji źródeł pól elektromagnetycznych. Gromadzenie i analiza danych zawieraj ących informacje o źródłach promieniowania elektromagnetycznego wymagaj ących zgłoszenia.

Powa żne awarie Współpraca z WIO Ś w zakresie gromadzenia danych o obiektach mog ących by ć przyczyn ą powa żnej awarii. Współdziałanie z powiatem i słu żbami, na rzecz podnoszenia sprawno ści systemu zarz ądzania i reagowania kryzysowego. Zapewnienie Likwidacja na bie żą co nielegalnych wysypisk odpadów. prawidłowej Wspieranie rozwoju czystych technologii bezodpadowych i niskoodpadowych. gospodarki Rozwój selektywnej zbiórki odpadów komunalnych, w tym zbiórki surowców odpadami, wtórnych oraz zapewnienie prawidłowej gospodarki odpadami niebezpiecznymi bezpiecznej dla pochodz ącymi z sektora komunalnego. środowiska Kontynuacja akcji usuwania wyrobów zawieraj ących azbest. Udział gmin w budowaniu systemów regionalnych instalacji do odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych.

152 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

9. STRESZCZENIE W J ĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM Ochrona środowiska jest jednym z obowi ązkowych działa ń władz publicznych, które poprzez własn ą polityk ę ochrony środowiska powinny dąż yć do zapewnienia bezpiecze ństwa ekologicznego. Do obowi ązków powiatów i gmin nale ży, miedzy innymi, wykonywanie zada ń z zakresu ochrony środowiska oraz odpowiedzialno ść za jako ść życia mieszka ńców. Członkostwo w Unii Europejskiej narzuca odpowiednie wymogi i konieczno ść osi ągni ęcia standardów unijnych w zakresie ochrony środowiska. Powiat Kazimierski w celu realizacji polityki ochrony środowiska, zobowi ązany jest do sporz ądzenia i nast ępnie realizacji powiatowego programu ochrony środowiska, uwzgl ędniaj ąc wymagania okre ślone w ustawie Prawo ochrony środowiska oraz dokumentach nadrz ędnych dla programu jakimi s ą dokumenty strategiczne pa ństwa, województwa oraz lokalne strategie rozwoju społeczno-gospodarczego regionu kazimierskiego. Program ochrony środowiska uchwala Rada Powiatu Kazimierskiego. Nadrz ędnym celem opracowania programu ochrony środowiska, jest troska o zapewnienie bezpiecze ństwa ekologicznego środowiska na terenie gmin powiatu kazimierskiego (dla mieszka ńców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury społeczno-gospodarczej) z zachowaniem zasady zrównowa żonego rozwoju społeczno-gospodarczego powiatu z racjonalnym wykorzystaniem bogatych walorów przyrodniczych, geologicznych i rolniczych środowiska naturalnego powiatu kazimierskiego. Zadaniem powiatowego programu ochrony środowiska jest wskazanie sposobu realizacji polityki ekologicznej państwa i powiatu na jego terenie, poprzez wyznaczenie głównych celów ekologicznych i wynikaj ących z nich zada ń ekologicznych, wraz z uzasadnieniem ich wyboru, harmonogramem działa ń ekologicznych oraz wskazaniem mo żliwych źródeł pozyskania środków niezb ędnych do osi ągni ęcia zało żonych celów. Realizacja programu ochrony środowiska to cały szereg przedsi ęwzi ęć ekologicznych zmierzaj ących do poprawy stanu środowiska, wymagaj ących wspólnego działania władz powiatowych, gminnych, wszystkich instytucji samorz ądowych, podmiotów gospodarczych oraz mieszka ńców gminy. W roku 2014 podj ęto prace maj ące na celu aktualizacj ę programu ochrony środowiska dla powiatu kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy średnioterminowej na lata 2019-2022. Aktualizacja programu została sporz ądzona przy współpracy i wykorzystaniu materiałów udost ępnionych przez Wydział Rolnictwa i Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego w Kazimierzy Wielkiej. Przy opracowaniu dokumentu wykorzystano równie ż informacje przekazane przez urz ędy gmin powiatu kazimierskiego, sprawozdania Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie, opracowania Wojewódzkiego Urz ędu Statystycznego oraz informacje z pozostałych instytucji i podmiotów realizuj ących na terenie powiatu zadania zwi ązane bezpo średnio lub po średnio z ochron ą środowiska. W celu aktualizacji programu, przeprowadzono wielokryterialn ą analiz ę stanu aktualnego i ocen ę tendencji zmian jako ści głównych komponentów środowiska na terenie powiatu. Na podstawie

153 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 przeprowadzonej oceny stanu środowiska zaproponowano, tam gdzie to jest konieczne, szereg działa ń niezb ędnych dla poprawy stanu poszczególnych elementów środowiska oraz ochrony jego zasobów. Realizacja zaproponowanych zada ń i wynikaj ących z nich inwestycji proekologicznych oraz bie żą ce działania chroni ące środowisko, przyczyni ą si ę do poprawy warunków życia mieszka ńców gmin powiatu kazimierskiego poprzez zachowanie lub polepszenie walorów środowiska przyrodniczego. Program działa ń niezb ędnych dla realizacji polityki ekologicznej Powiatu Kazimierskiego, w zakresie ochrony środowiska, powinien by ć realizowany w oparciu o zaproponowane w sporz ądzonym Programie Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego (w skrócie PO Ś) cele priorytetowe i wynikaj ące z nich zadania prowadz ące do osi ągni ęcia poprawy jako ści poszczególnych elementów środowiska: − poprawa jako ści powietrza atmosferycznego, − poprawa jako ści wód powierzchniowych i podziemnych, − ochrona gleb, − ochrona obszarów i obiektów przyrodniczych, − ochrona i rozwój terenów le śnych powiatu, − niedopuszczenie do pogorszenia klimatu akustycznego, − profilaktyka w zakresie zagro żeń ze strony promieniowania elektromagnetycznego, − rozwój systemów komunikacji społecznej i edukacji ekologicznej. Poszczególne wytyczne, zawarte w programie ochrony środowiska, powinny by ć respektowane i uwzgl ędniane w programach i planach szczegółowych oraz w działaniach inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska. Efektywno ść inwestycji w dziedzinie ochrony środowiska zale ży, w znacznej mierze, od mo żliwo ści pozyskania środków finansowych na te działania oraz zainteresowania i zrozumienia ze strony mieszka ńców dla realizacji ustalonej polityki ekologicznej powiatu kazimierskiego. Opracowany dokument PO Ś dla Powiatu Kazimierskiego składa si ę z nast ępuj ących głównych bloków tematycznych: 1. Podstawy prawne programu oraz charakterystyka ogólna obszaru powiatu w aspekcie ochrony środowiska. Przedstawiono podstaw ę prawn ą i formaln ą sporz ądzenia aktualizacji PO Ś dla Powiatu Kazimierskiego, główne cele opracowania oraz cele polityki ekologicznej i strategii pa ństwa, województwa świ ętokrzyskiego i powiatu kazimierskiego, istotne dla formy i tre ści opracowywanego dokumentu, a tak że okre ślono kompetencje Starostwa Powiatowego w zakresie ochrony środowiska. Omówiono główne uwarunkowania lokalizacyjne (administracyjne, geograficzne, demograficzne), oraz aktualn ą sytuacj ę gospodarcz ą powiatu w powi ązaniu z warunkami naturalnymi środowiska (budowa geologiczna, hydrogeologiczna, środowisko przyrodnicze, hydrologia, u żytkowanie terenu i charakterystyka gleb).

154 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

2. Charakterystyka stanu aktualnego środowiska przyrodniczego na obszarze powiatu w odniesieniu do poszczególnych komponentów środowiska, wraz z ocen ą obserwowanych i przewidywanych zagro żeń środowiska naturalnego. Analiza stanu aktualnego środowiska jest jednym z dwóch najistotniejszych elementów PO Ś dla Powiatu Kazimierskiego, zawiera aktualne informacje o stanie wszystkich istotnych komponentów środowiska naturalnego na terenie powiatu oraz przedstawia najwa żniejsze zdiagnozowane zagro żenia dla środowiska, stwierdzone na podstawie przeprowadzonej analizy stanu aktualnego. Dokonana ocena i diagnoza zagro żeń środowiska, stanowiła podstaw ę do okre ślenia celów i kierunków działa ń ekologicznych dla powiatu na lata 2015-2018 a w perspektywie do roku 2022. Analiza stanu środowiska na terenie powiatu przeprowadzona w oparciu o wyniki bada ń monitoringowych wykonywanych głównie przez WIO Ś w Kielcach w latach 2011-2014, oraz analiza informacji o stanie działa ń w zakresie ochrony środowiska przekazanych przez gminy i inne instytucje, pozwala wyci ągn ąć wnioski, że w dalszym ci ągu do najistotniejszych problemów powiatu w dziedzinie ochrony środowiska nale ży zaliczy ć: ─ nienajlepszy stan jako ści wód powierzchniowych, ─ średni stan jako ściowy i słaby stan ilo ściowy wód podziemnych, ─ zdecydowany brak wystarczaj ącego pokrycia terenu sieci ą kanalizacyjn ą, ─ napływ emisji zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych z aglomeracji s ąsiednich, ─ wzrastaj ące zagro żenie hałasem komunikacyjnym, ─ bardzo niski poziom lesisto ści powiatu. Przedstawione powy żej problemy i zwi ązane z nimi zagro żenia dla jako ści środowiska przyrodniczego w powiecie, wynikaj ą zarówno z przyczyn niezale żnych, zewn ętrznych jak i z przyczyn wynikaj ących z istnienia lokalnych źródeł zanieczyszczenia oraz uwarunkowa ń historycznych. Wobec powy ższego, konsekwentna realizacja zaproponowanych w rozdz.4 programu celów i zada ń ekologicznych, szczególnie w zakresie poprawy stanu najbardziej zagro żonych ze źródeł lokalnych komponentów środowiska czyli powietrza i wód, powinna w dalszym ci ągu stanowi ć podstaw ę planowania szczegółowych inwestycji ekologicznych zwi ązanych z ochron ą środowiska w powiecie. Wykaz najwa żniejszych zaplanowanych szczegółowych inwestycji ekologicznych w gminach do realizacji w latach 2015-2022 przedstawia rozdz. 5 programu. Realizacja i zakres zada ń b ędą zale żeć od aktualnych potrzeb oraz od mo żliwo ści pozyskania środków finansowych na ich realizacj ę. 3. Cele ekologiczne postawione do osi ągni ęcia dla poszczególnych komponentów środowiska. Główne kierunki działa ń zmierzaj ących do poprawy w zakresie ochrony środowiska w okresach krótko- i średnioterminowych. W rozdziale 4 programu, w wyniku dokonanej oceny stanu aktualnego oraz przeprowadzonej analizy zagro żeń dla środowiska na terenie powiatu kazimierskiego, przedstawiono i omówiono najwa żniejsze priorytety polityki ekologicznej powiatu. Okre ślone zostały główne cele ekologiczne do osi ągni ęcia do roku 2022, oraz wynikaj ące z nich kierunki działa ń i zadania krótkoterminowe na lata

155 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

2015-2018. Cele oraz kierunki działa ń ekologicznych, rozpatrywano w trzech głównych obszarach działa ń: − działania o charakterze systemowym, − działania dla ochrony zasobów przyrodniczych, − działania dla poprawy jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego. W rozdziale w sposób syntetyczny (w uj ęciu tabelarycznym) przedstawiono harmonogram realizacji priorytetów ekologicznych powiatu, okre ślaj ąc jednocze śnie do jakiej grupy zada ń nale żą poszczególne działania planowane do realizacji (zadania własne powiatu, zadania koordynowane przez powiat a realizowane przez inne jednostki oraz zadania b ędące całkowicie w zakresie kompetencji innych jednostek). Wi ększo ść z proponowanych kierunków działa ń to zadania o charakterze ci ągłym, których realizacja b ędzie prowadzona w okresie obowi ązywania programu, a stopie ń ich zrealizowania b ędzie zale żny od posiadanych środków finansowych. W opracowanym PO Ś dla Powiatu Kazimierskiego zaproponowano nast ępuj ące priorytetowe cele nadrz ędne, wokół których b ędą si ę skupia ć działania szczegółowe: 1. Kierunki działa ń systemowych : S - Stosowanie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych i planowaniu przestrzennym. E - Wzrost świadomo ści ekologicznej społecze ństwa. 2. Działania w zakresie ochrony zasobów przyrodniczych : B - Wzrost ró żnorodno ści biologicznej i ochrona terenów cennych przyrodniczo. W - Poprawa jako ści wód powierzchniowych i podziemnych oraz ochrona ich zasobów. G - Ochrona gleb przed zanieczyszczeniem i degradacj ą, rekultywacja terenów zdegradowanych i zdewastowanych. 3. Działania w zakresie poprawy jako ści środowiska i zapewnienia bezpiecze ństwa ekologicznego P - Ochrona i poprawa jako ści powietrza atmosferycznego poprzez ograniczenie emisji gazów i pyłów. H - Minimalizacja uci ąż liwo ści hałasu przemysłowego i komunikacyjnego. N - Kontrola i ograniczenie emisji promieniowania niejonizuj ącego. A - Ograniczenie skutków awarii przemysłowych i nadzwyczajnych zagro żeń środowiska, poprawa bezpiecze ństwa transportu substancji niebezpiecznych. O - Minimalizacja wytwarzania odpadów, rozwój systemów selektywnego zbierania i odzysku odpadów. 4. Zadania szczegółowe dla gmin powiatu kazimierskiego w perspektywie do roku 2022 W rozdziale 5 programu przedstawiono w uj ęciu tabelarycznym, proponowane w najbli ższych latach własne zadania ekologiczne gmin, wraz z przewidywanymi kosztami (tam gdzie to mo żliwe) ich realizacji w latach 2015-2018 i w perspektywie do roku 2022. Wi ększo ść proponowanych zada ń posiada charakter ci ągły. Stopie ń ich zrealizowania b ędzie zale żny od posiadanych i pozyskanych przez gmin ę środków finansowych. Przy okre ślaniu i wyborze zada ń własnych zało żono, że przyj ęte do realizacji cele

156 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 i działania b ędą wypadkow ą obiektywnych potrzeb i realnych mo żliwo ści ich spełnienia. Ich wybór wynika głównie z: − zada ń obligatoryjnych, nało żonych na samorz ądy gminne przez ustawodawc ę, zawartych w obowi ązuj ących aktach prawnych i dokumentach strategicznych pa ństwa, − obligatoryjnych zada ń nało żonych na samorz ądy gminne w dokumentach planowania strategicznego: wojewódzkich, powiatowych i gminnych, − z dost ępnych środków finansowych w bud żecie gmin i z mo żliwo ści pozyskania środków ze źródeł zewn ętrznych. Najwa żniejsze zadania w zakresie działa ń systemowych na lata 2015-2018 i w perspektywie do roku 2022 przewidziane do realizacji w PO Ś dla Powiatu Kazimierskiego to: −−− działania w zakresie opracowywania dokumentów o charakterze strategicznym, szczególnie w gminach powiatu, −−− prowadzenie procedur ocen oddziaływania na środowisko dla inwestycji oraz dla opracowywanych dokumentów strategicznych, −−− uwzgl ędnianie w miejscowych gminnych planach zagospodarowania przestrzennego konieczno ści ochrony zasobów środowiska, −−− działania edukacyjne w zakresie opracowywania dokumentów strategicznych, −−− prowadzenie i koordynacja działa ń edukacyjnych maj ących na celu wzrost świadomo ści ekologicznej społecze ństwa. Główne zadania w zakresie ochrony zasobów przyrodniczych na lata 2015-2018 i w perspektywie do roku 2022 przewidziane do realizacji w PO Ś dla Powiatu Kazimierskiego to: −−− ochrona i poprawa jako ści wód powierzchniowych i podziemnych oraz ochrona ich zasobów (budowa i przebudowa odcinków sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej, bie żą ca konserwacja potoków, cieków i rowów odwadniaj ących, budowa zbiorników retencyjnych, −−− ochrona gleb przed ska żeniem i degradacj ą, rekultywacja, likwidowanie nielegalnych wysypisk odpadów na terenach gminnych. Najwa żniejsze zadania w zakresie poprawy jako ści środowiska przyrodniczego na lata 2015-2018 i w perspektywie do roku 2022 przewidziane do realizacji w PO Ś dla Powiatu Kazimierskiego to: −−− ochrona i poprawa jako ści powietrza atmosferycznego poprzez ograniczenie emisji gazów i pyłów (opracowanie planów gospodarki niskoemisyjnej, udzielanie dotacji dla osób fizycznych w zakresie zmiany systemów ogrzewanie na instalacje ekologiczne, zwi ększenie wykorzystania energii odnawialnej, −−− minimalizacja uci ąż liwo ści hałasu komunikacyjnego, −−− eliminowanie zagro żeń zwi ązanych z odpadami azbestowymi.

157 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

5. Uwarunkowania realizacyjne programu w zakresie koordynacji działa ń, źródeł finansowania oraz w zakresie zarz ądzania środowiskiem Efektywno ść działa ń w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego zale ży, w znacznej mierze, od polityki i rozwi ąza ń przyj ętych na szczeblu lokalnym, od wielko ści pozyskanych środków finansowych oraz od stopnia zainteresowania i zrozumienia ze strony społecze ństwa. Program ochrony środowiska stanowi przesłank ę konstruowania budżetu powiatu i jest podstaw ą do ubiegania si ę o środki pomocowe ze źródeł krajowych i funduszy Unii Europejskiej. W rozdziale przedstawiono najwa żniejsze instrumenty prawne, finansowe oraz społeczne za pomoc ą których mo żna b ędzie d ąż yć do osi ągni ęcia celów i zada ń ekologicznych nakre ślonych w programie ochrony środowiska. Istotnym elementem skutecznego zarz ądzania środowiskiem jest świadomo ść ekologiczna społecze ństwa oraz przyjazne dla środowiska nawyki i codzienna postawa ludno ści. W zwi ązku z powy ższym, prowadzenie skutecznej edukacji ekologicznej jest jednym z najistotniejszych działa ń, warunkuj ących powodzenie realizacji zada ń ekologicznych zaproponowanych w programie. 6. Zasady monitorowania efektów wdra żania programu. W rozdziale okre ślono, kto i w jaki sposób powinien sprawowa ć nadzór nad realizacj ą postanowie ń zawartych w aktualizowanym programie. Okre ślono sposób, w jaki powinien by ć prowadzony monitoring wdra żania programu (monitoring jako ści środowiska oraz monitoring skuteczno ści realizacji polityki środowiskowej w powiecie). Okre ślono najwa żniejsze mierniki monitorowania stopnia realizacji PO Ś dla Powiatu Kazimierskiego z podziałem na poszczególne monitorowane komponenty środowiska lub główne źródła jego zagro żeń. 7. Wytyczne dla opracowania gminnych programów ochrony środowiska. W rozdziale przedstawiono wynikaj ące z tre ści PO Ś dla Powiatu Kazimierskiego szczegółowe wytyczne dla sporz ądzenia gminnych programów ochrony środowiska w zakresie uwzgl ędniania głównych celów ekologicznych w powiecie kazimierskim. Przy sporz ądzaniu programów ochrony środowiska na szczeblu gminnym, szczególnie istotnym zadaniem s ą konsultacje społeczne. Zagadnienie to reguluje ustawa o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Właściwie przeprowadzone konsultacje (najlepiej jako bezpo średnie spotkania z mieszka ńcami i zainteresowanymi instytucjami, organizacjami społecznymi, podmiotami gospodarczymi), pozwol ą na uzyskanie informacji, które mog ą okaza ć si ę pomocne m.in. przy formułowaniu kierunków i zada ń bud żetowych uj ętych w programach.

Wnioski: Realizacja celów nadrz ędnych wyznaczonych w „Programie Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022” oraz wynikaj ących z nich kierunków działa ń ekologicznych i zada ń szczegółowych, w odniesieniu do poszczególnych komponentów środowiska, b ędzie elementem realizacji polityki ochrony środowiska powiatu, zgodnie z nadrz ędn ą strategi ą pa ństwa i województwa świ ętokrzyskiego. Realizacja zada ń zawartych w programie

158 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022 powinna prowadzi ć do zrównowa żonego rozwoju powiatu kazimierskiego, w którym ochrona środowiska i wzrost gospodarczy pozostaj ą w równowadze gwarantuj ącej bezpiecze ństwo zarówno dla środowiska jak i dla zdrowia i życia mieszka ńców.

159 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

10. SPIS WYKORZYSTANYCH MATERIAŁÓW

1. Ankieta dla potrzeb opracowania aktualizacji programu ochrony środowiska - Gmina Kazimierza Wielka. 2. Ankieta dla potrzeb opracowania aktualizacji programu ochrony środowiska - . 3. Ankieta dla potrzeb opracowania aktualizacji programu ochrony środowiska - . 4. Ankieta dla potrzeb opracowania aktualizacji programu ochrony środowiska - Gmina Opatowiec. 5. Ankieta dla potrzeb opracowania aktualizacji programu ochrony środowiska - Gmina Czarnocin. 6. Informacje i opracowania statystyczne. Ochrona środowiska i le śnictwo w województwie świ ętokrzyskim w latach 2011-2012. Urz ąd Statystyczny w Kielcach, 2013. 7. Polityka ekologiczna pa ństwa w latach 2009-2012 z perspektyw ą do roku 2016, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2008 r. 8. Strategia Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 r., - uchwała nr 58 Rady Ministrów z dn. 15 kwietnia 2014 r. 9. Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektyw ą do roku 2030 - Uchwała Rady Ministrów z dnia 29.10.2014 r. Warszawa 2014. 10. Wytyczne sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym. Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2002. 11. Informacje i opracowania sprawozdawcze Wydziału Ochrony Środowiska i Rolnictwa, Starostwa Powiatowego w Kazimierzy Wielkiej. 12. Ustawa Prawo ochrony środowiska z dn. 27 kwietnia 2001 r. (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 1232, z pó źn. zm. wraz z rozporz ądzeniami wykonawczymi). 13. Kleczkowski A.S. (red.), 1984 - Ochrona wód podziemnych. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, 328. 14. Kleczkowski A.S. 1990 (red.) – Mapa obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony. Skala 1:500 000. Instytut Hydrogeologii i Geologii In żynierskiej AGH, Kraków. 15. Malinowski J. (red), 1991 – Hydrogeologia – Budowa geologiczna Polski. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa. 16. Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2008 – 2011 z perspektyw ą do roku 2015. 17. Projekt europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000 - www.natura2000.mos.gov.pl 18. Raport - Stan środowiska w województwie świ ętokrzyskim w latach 2011-2012, WIO Ś Kielce. Biblioteka monitoringu środowiska. Kielce 2013. 19. Strategia Rozwoju Powiatu Kazimierskiego. 20. Program Ochrony Środowiska dla Województwa Świ ętokrzyskiego na lata 2007 – 2015. Urz ąd Marszałkowski Województwa Świ ętokrzyskiego. 21. Program ochrony środowiska przed hałasem dla województwa świ ętokrzyskiego. Urz ąd Marszałkowski Województwa Świ ętokrzyskiego. 22. Program budowy przydomowych oczyszczalni ścieków dla województwa świ ętokrzyskiego. Urz ąd Marszałkowski Województwa Świ ętokrzyskiego - aktualizacja 2013 r. 23. Program ochrony powietrza dla województwa świ ętokrzyskiego. 24. Wyniki oceny jako ści powietrza i klasyfikacji stref w województwie świ ętokrzyskim w 2012 roku. WIO Ś w Kielcach. 25. Wyniki klasyfikacji i oceny stanu wód powierzchniowych w województwie świ ętokrzyskim w latach 2010-2012 roku. WIO Ś w Kielcach, 2013. 26. Wyniki klasyfikacji i oceny stanu wód powierzchniowych w województwie świ ętokrzyskim w roku 2013. WIO Ś w Kielcach, 2014. 27. Program małej retencji dla województwa świ ętokrzyskiego. 28. Bilans zasobów złó ż kopalin w Polsce wg stanu na 31.12.2013 r. PIG-PIB. Warszawa 2014. 29. http://wikipedia.pl 30. www.kazimierzaw.pl 31. www.stat.gov.pl/ 32. http://www.nfosigw.gov.pl/ 33. http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl

160 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2015-2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2019-2022

34. http://www.funduszestrukturalne.gov.pl 35. http://www.ekofundusz.org.pl 36. http://www.eog.gov.pl 37. natura2000.gdos.gov.pl 38. www.gddkia.gov.pl

161