Neder-Rijn/Lek

Maatregelenboek Een overzicht van mogelijke rivierverruimende maatregelen in het stroomgebied

september 2003

er Rivi r de Ruimte voo Voorwoord

Met gepaste trots presenteren we het maatregelenboek Planstudie Ruimte voor de Rivier. Hiermee worden op overzichtelijke wijze alle mogelijke maatregelen voor rivierverruiming langs de Rijntakken in kaart gebracht. De maatregelen komen voort uit eerdere studies, zoals Spankracht, en uit de nauwe en interactieve samenwerking tussen de projectorganisatie en haar directe omgeving, vertegenwoordigd in klankbordgroepen, gemeenten en waterschappen.

Het maatregelenboek bestaat uit vier delen: Boven-Rijn/Waal, Neder-Rijn/Lek, IJssel en Benedenrivieren. Een overzicht in deze verschijningsvorm geeft U de kans in alle rust te ontdekken welke maatregelen mogelijk zijn, waar ze liggen en wat ze in grote lijn inhou- den. Om U een indruk te geven wat er met een maatregel wordt bereikt, is van iedere maatregel een aantal kenmerken (effecten) vermeld.

We hebben getracht door een heldere ordening, opmaak en rijk gebruik van beeldmateri- aal, dit maatregelenboek zo gebruiksvriendelijk mogelijk te maken. Zo zijn de maatregelen per type geordend, heeft elk type maatregel een eigen opmaak en is de hoeveelheid tekst beperkt.

Het doel van de PKB Ruimte voor de Rivier is een pakket van maatregelen vast te stellen waarmee de noodzakelijke waterstanddaling wordt bereikt. In de planstudie onderzoeken we welke van de hier gepresenteerde mogelijke maatregelen in dit pakket opgenomen kunnen worden. Dit is de reden dat er in dit boek wordt gesproken over ‘mogelijke maatregelen’, want niet alle 600 maatregelen zullen uitgevoerd worden. Met dit maatregelenboek kunnen wij samen de discussie voeren over welke maatregelen uiteindelijk overblijven en over hoe ons rivierengebied er in de toekomst uit zal zien.

Ik wens u veel inspiratie toe!

Ton Sprong

Projectdirecteur Ruimte voor de Rivier

Den Haag, september 2003

3 4 Overzicht hoofdstukken

Voorwoord 3

1 Inleiding 7

2 Het maatregelenboek 8

Legenda Uiterwaard maatregelen uitklapper

3 Uiterwaard maatregelen

4 Lopende projecten / recentelijk uitgevoerd

5 Knelpunten

6 Kleinschalige dijkverleggingen

7 Grootschalige dijkverleggingen

8 Retentie

9 Groene rivieren (bij de Neder-Rijn/Lek niet aan de orde)

10 Overige maatregelen

5 6 1 Inleiding

Dit Maatregelenboek is de papieren weergave van alle mogelijke rivierverruimende maatregelen die in de Blokkendoos zijn opgenomen. De Blokkendoos is een computerprogramma dat is ontworpen om de effecten van mogelijke rivierverruimende maatregelen in beeld te brengen. Het is een beslissingsondersteunend middel in de planstudiefase voor de Plano- logische Kernbeslissing (PKB) Ruimte voor de Rivier. In de Blokkendoos (en dus ook het Maatregelenboek) zijn alle maatregelen opgenomen uit de (eerdere) Spankrachtstudie. De discussie of deze maatregelen ingezet worden voor de korte termijn zal bij het samenstellen van de maatregelenpakketten volop gevoerd worden. De code van een maatregel in dit boek komt overeen met de code in de Blokkendoos. Via die code zijn Blokkendoos en Maatregelenboek gekoppeld. Omdat de Blokkendoos een ondersteunend instrument is, zijn alle maatregelen die een rol in de discussie kunnen spelen opgenomen. In het Maat- regelenboek zijn in totaal bijna 600 mogelijke maatregelen opgenomen, onderverdeeld in:

• Uiterwaardmaatregelen • Knelpunten • Binnendijkse maatregelen • Overige maatregelen

Het Maatregelenboek is een losbladig document, omdat er altijd wijzigingen kunnen optre- den. Nieuwe versies van pagina’s kunnen dan makkelijk worden ingevoegd in het boek zonder dat dit grote consequenties heeft voor de opmaak van het gehele boek.

Niet alle uiterwaarden zijn in de ontwerpsessies (najaar 2002) uitgewerkt. Bij een aantal uiterwaarden wordt er op dit moment al gewerkt aan het opstellen van een inrichtingsplan. Er is voor gekozen om voor deze uiterwaarden de benodigde informatie "af te tappen" van het lopende proces. Ook de recent uitgevoerde projecten zijn niet uitgewerkt in de ontwerpsessies.

Elk hoofdstuk heeft een andere kleuraanduiding, zichtbaar bovenaan de pagina. Vanaf het begin van ieder nieuw hoofdstuk start de paginanummering opnieuw. Bij het zoeken naar een maatregel kunt u in het overzicht bekijken welke kleur bij de maatregel hoort. Vervolgens kunt u op de eerste pagina van het betreffende hoofdstuk de pagina opzoeken.

Hoofdstuk 2 geeft een algemene omschrijving van alle maatregelen die in het boek voor- komen. Daarna worden in hoofdstuk 3 als eerste de uiterwaardmaatregelen in woord en beeld beschreven. Naast een korte omschrijving van de uiterwaard zijn de maatregelen gevisualiseerd middels bewerkte luchtfoto’s. Daarnaast is de geschetste variant uit de ontwerpsessies gepresenteerd. In een tabel staan de belangrijkste effecten kort weergegeven. Hoofdstuk 4 behandelt de lopende en recent uitgevoerde projecten. De contouren van de projecten staan weergegeven op een luchtfoto. Hoofdstuk 5, knelpunten; 6 kleinschalige dijkverleggingen; 7 grootschalige dijkverleggingen; 8 retentie en 9 groene rivieren zijn door middel van contouren op luchtfoto’s of kaarten in beeld gebracht. Daarnaast staan de effecten omschreven in een tabel. Als laatste, in hoofdstuk 10 worden de overige maatregelen, bijvoorbeeld kribverlaging, beschreven.

7 2 Het maatregelenboek

Uiterwaardmaatregelen

De uiterwaardmaatregelen zijn het resultaat van de ontwerpsessies zoals die in september en november 2002 zijn gehouden. Tijdens die sessies zijn er per uiterwaard gemiddeld twee mogelijke ontwerpen gemaakt. Daarnaast is er altijd de mogelijkheid om een uiterwaard met rust te laten. Bij het maken van de ontwerpen is veel rekening gehouden met de aanwezige waarden, zoals de landschappelijke, natuurwetenschappelijke en cultuurhistorische waarden.

Er zijn maatregelen waarbij de functie landbouw gehandhaafd blijft. In dat geval is uitgegaan van het verlagen van de uiterwaard tot een niveau waarbij een acceptabel productieniveau intact blijft (minimaal 60% van de landbouwgebruikswaarde ten opzichte van binnendijkse gronden, waarbij een zomerkade gehandhaafd blijft). Bij varianten waar sprake is van natuurontwikkeling is de terreinverlaging afgestemd op de mogelijk te realiseren ecotopen (moeras, natuurlijk grasland, etc.). Bij de aanleg van geulen is er van uitgegaan dat "de overkant" bereikbaar blijft. In een aantal gevallen betekent dit dat een brug aangelegd moet worden. De brug is ook begroot.

Knelpunten

In het studiegebied ligt een groot aantal zogenaamde "hydraulische knelpunten". Dit zijn plekken waar om uiteenlopende redenen de doorvoer van het hoge water wordt geremd. Het kan daarbij gaan om: • Hoogwatervrije terreinen • Hoge kades dwars op de stroomrichting van de rivier, bruggenhoofden en veerstoepen • Vernauwingen van het winterbed

Hoogwatervrije terreinen. In de uiterwaarden ligt een groot aantal hoogwatervrije terreinen. Van origine gaat het veelal om steenfabrieksterreinen. Maar in de loop der jaren is er ook allerlei andere bedrijvigheid op dit soort terreinen ontstaan. Soms is de bedrijvigheid gestopt en liggen de terreinen er verla- ten bij. In hoeverre een hoogwatervrij terrein een knelpunt vormt is sterk afhankelijk van de ligging en de omvang. Vaak gaat het ook om een combinatie van een terrein en de hoog gelegen weg er naar toe. Als maatregel is in de Blokkendoos het verwijderen van het hoogwatervrije terrein opgenomen. In het merendeel van de gevallen komt dat neer op het afgraven van het terrein tot het maaiveld van het omliggende terrein. Daarbij is er na afgraven uitgegaan van de functie natuur en het ecotoop natuurlijk grasland.

Hoge kades dwars op de stroomrichting van de rivier, bruggenhoofden en veerstoepen. Het gaat hier om kades die dwars op de stroomrichting bij maatgevende omstandigheden liggen. Juist deze "dwars ligging" geeft opstuwing. Ook veerstoepen en bruggenhoofden veroorzaken opstuwing. De kades kunnen worden verlaagd of worden verwijderd. Beide mogelijkheden zijn in de Blokkendoos opgenomen. Vaak vormt het verlagen of verwijderen van een kade ook een onderdeel van een ontwerp voor een uiterwaard. Dubbelingen zijn er bij het bouwen van de Blokkendoos uit gehaald. Bruggenhoofden kunnen doorlatend worden gemaakt en veerstoepen kunnen worden gestroomlijnd.

Vernauwingen van het winterbed. Op een aantal plaatsen langs de rijntakken ligt de winterdijken naar verhouding dicht tegenover elkaar. Het winterbed van de rivier wordt als het ware ingesnoerd. Er ontstaat een fles- senhals die bij hoge afvoeren bovenstrooms tot een hogere waterstand leidt. Een goede oplossing om meer water door te laten is om aan een - of aan beide kanten van de rivier de dijk te verleggen. Over het algemeen zal het gaan om kleinschalige dijkverleggingen (voorlopig is als grens een oppervlakte nieuw buitendijks van maximaal 25 ha gebruikt).

Bij kleinschalige dijkverleggingen is er van uit gegaan dat de functie landbouw wordt omgezet in natuur met als ecotoop natuurlijk grasland. Eventueel aanwezige andere ecotopen blijven gehandhaafd.

8 Het maatregelenboek

Binnendijkse maatregelen

In de Spankrachtstudie is een groot aantal mogelijke binnendijkse maatregelen bekeken. Het gaat daarbij om: • Grootschalige dijkverleggingen • Groene rivieren • Retentiegebieden

Grootschalige dijkverleggingen. Het gaat hierbij om het over een grote lengte verleggen van de winterdijk. Eigenlijk wordt hiermee het winterbed over een grote lengte verbreed.

Groene rivieren. Het gaat hier in feite om een nieuwe rivierloop in het binnendijkse gebied, die alleen bij extreem hoge afvoeren watervoerend zal zijn. Naar verwachting zal zo’n groene rivier 1 keer per 500 jaar vol water stromen. Aan weerskanten van de groene rivier zullen uiteraard dijken moeten worden aangelegd, die even hoog zullen zijn als de dijken langs de rivier. Het begrip "groen" houdt in dat het huidige grondgebruik (veelal landbouw) blijft gehandhaafd. Maar een inrichting met meer natuur behoort ook tot de mogelijkheden.

Een bijzondere vorm van een groene rivier zijn de zogenaamde bypasses. Bij een aantal ste- den is de rivier zo ingesnoerd, dat een nieuwe rivierloop over een relatief korte afstand al veel effect kan hebben. Naast een "groene" variant is ook gekeken wat het effect zal zijn indien een "blauwe" variant wordt gemaakt. Daarbij wordt niet het huidige grondgebruik gehandhaafd, maar wordt het maaiveld zover verlaagd dat er continue water staat.

Retentiegebieden. Bij retentiegebieden gaat het om gebieden waar bij extreme hoge afvoeren water tijdelijk "wordt geparkeerd". Als de waterstand weer zakt wordt het gebied weer geleegd. In de geselecteerde gebieden is relatief weinig bebouwing aanwezig. In tegenstelling tot andere rivierverruimingsmaatregelen werkt het effect van retentie stroomafwaarts door. Immers een deel van de hoogwaterpiek wordt weggenomen en daar profiteert het hele gebied benedenstrooms van het inlaatpunt van.

Overige maatregelen

Er is nog een aantal maatregelen die moeilijk in beelden zijn vast te leggen, omdat ze niet gebiedsspecifiek of duidelijk begrensd zijn. Het gaat om: • Kribaanpassingen • Zomerbedverdieping • Reductie zijdelingse toestroming (alleen langs de IJssel) • Kadeverlaging of kadeverwijdering

Kribaanpassingen. Door de hoogte en de vorm van de kribben (zogenaamde strekdammen langs de rivier) aan te passen wordt de stromingsweerstand voor het rivierwater verlaagd. Het water stroomt er makkelijker overheen. Dit zal bij zeer hoge afvoeren een paar centimeter waterstanddaling tot gevolg kunnen hebben. Kribaanpassing is een maatregel die je niet "per krib" uitvoert, maar per traject. In de Blokkendoos is de maatregel dus per traject opgenomen. Niet overal kan deze maatregel op een zelfde manier worden ingezet. De manier waarop en dus ook de effectiviteit van deze maatregel wordt bepaald door scheepvaartkundige randvoorwaarden.

Zomerbedverdieping. Bij deze maatregel wordt het zomerbed van de rivier verdiept. Deze maatregel is alleen op de meer benedenstroomse delen van de rivier effectief. Dat zijn ook de delen waar de rivier van nature sedimenteert (zand en klei afzet). Dat zal tot gevolg hebben dat er regelmatig moet worden gebaggerd om de nieuwe diepte te handhaven. Nadeel van deze maatregel is ook dat het kan leiden tot verdroging binnendijks.

9 Het maatregelenboek

Reductie zijdelingse toestroming. De IJssel is de enige rijntak waar de zijdelingse toestroming een fors aandeel heeft in de De maatregelen in de Blokkendoos zijn maatgevende hoogwaterstand op de rivier. Via allerlei zijstromen (oude IJssel, Twente kanaal, heel concreet. Waarom zijn ze zo concreet etc.) komt er water in de hoofdstroom. Het reduceren van deze zijdelingse toestroming in als het bij de Planologische Kernbeslissing tijden van zeer hoge afvoeren leidt benedenstrooms tot aan Kampen tot een minder hoge nog niet gaat om het opstellen van inrich- waterstand. In de Blokkendoos zijn twee mogelijke situaties opgenomen, namelijk het tingsplannen? Dat heeft te maken met de reduceren van de zijdelingse toestroming met 25% en 50%. Of en op welke wijze dit kan zekerheid die nodig is om uiteindelijk voor worden gerealiseerd zal in overleg met de betreffende waterschappen en aan de hand van een maatregelenpakket te kiezen, met verdere studies bekeken moeten worden. name op het vlak van waterstandseffect en kosten. Het gebeurt nog helaas te vaak dat Integrale kadeverlaging en kadeverwijdering. als na een besluit een plan verder wordt Bij de knelpunten zijn al die kades opgenomen die substantieel het water opstuwen. Bij de uitgewerkt "de verlaging van de maatge- maatregel integrale kadeverlaging en kadeverwijdering gaat het om het verlagen respectie- vende hoogwaterstand en of de kosten velijk verwijderen van alle overige dwarskaden. Alle kleine beetjes helpen. Ook al vormt een tegen vallen". kade niet direct een knelpunt, een zekere opstuwing heeft elke kade. In de Blokkendoos is daarom deze maatregel opgenomen. Voorbeeld: Het waterstandsverlagend effect van een maatregel wordt door twee zaken bepaald; Effecten de mate waarin de doorvoercapaciteit van de rivier wordt vergroot en de verandering In het Maatregelenboek zijn bij een groot aantal maatregelen in een apart kader de belang- van de zogenaamde ruwheid van het ter- rijkste effecten in beeld gebracht. Het is een selectie uit de ruim 100 kolommen met effec- rein . Bij de doorvoercapaciteit gaat het ten die in de Blokkendoos zitten. De in het Maatregelenboek opgenomen effecten maken om het vergroten van de doorsnede waar- het mogelijk een snel beeld te vormen van de betreffende maatregel. Opgenomen zijn: door het water kan stromen. Kort gezegd • MHW-winst (m) gaat het om breder (zoals bij het verleggen • Oppervlakte maatregel (m2) van een dijk) en/of dieper maken (zoals bij • Ruimtelijke kwaliteit score het verlagen van een uiterwaard), hoe • Volume vergraving (1000 m3) meer water er doorheen kan stromen. • Verandering areaal landbouw (ha) De ruwheid van het terrein bepaalt hoe • Verandering areaal met natuurwaarde (ha) snel het water kan stromen. Hoe ruwer een • Aantal betrokken bedrijven gebied, hoe meer weerstand het water • Aantal betrokken woningen ondervindt, hoe minder snel het water • Kosten (M€) wordt afgevoerd. De ruwheid wordt in • Kosteneffectiviteit (m2/M€) belangrijke mate bepaalt door de aanwezige vegetatie. Moeras is ruwer dan grasland en geeft dus meer weerstand. Maar ook MHW-winst. obstakels (kades, steenfabrieksterreinen) Hier staat aangegeven hoeveel meter de maatgevende hoogwaterstand daalt als de maat- kunnen de doorstroming belemmeren. regel wordt uitgevoerd. Daarbij is de informatie die er op dit moment beschikbaar is in een Een vergroting van de ruwheid kan het model ingevoerd dat dit berekent. Als te zijner tijd besloten wordt om de betreffende maat- effect van het vergroten van de doorvoer- regel uit te voeren en er na de PKB procedure in een vervolgprocedure een inrichtingsplan capaciteit teniet doen. De mate waarin dit wordt opgesteld, wordt de MHW-winst opnieuw bepaald. Deze kan afwijken van hetgeen gebeurt, is mede afhankelijk van de plek nu is berekend. waar de doorvoercapaciteit wordt vergroot of waar er meer ruwheid komt. Het vergro- Oppervlakte maatregel. ten van de doorvoercapaciteit op een stuk De oppervlakte van de maatregel is hier uitgedrukt in hectares. Bij dijkverleggingen gaat het waar die al meer dan voldoende is heeft om het areaal dat toegevoegd wordt aan het winterbed (uitgedijkt wordt). Bij een paar knel- weinig zin. Het vergroten van de ruwheid punten, zoals het verlagen van een kade, is de eenheid geen hectare, maar strekkende in zo’n gebied kan wel grote gevolgen heb- meters. ben. Ook het vergroten van de doorvoercapaciteit in een gebied waar water amper Ruimtelijke kwaliteitsscore. kan stromen (stroomluwe delen) heeft wei- Het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit is een van de doelstellingen van de planstudie. nig effect. Meer ruwheid in deze gebieden In aparte sessies is met de omgeving de regionale ruimtelijke kwaliteit gedefinieerd. Die kwa- heeft ook weinig effect. liteit is vertaald naar een koers per gebied (bijvoorbeeld een uiterwaard). Alle maatregelen Of en de mate waarin een maatregel een zijn geconfronteerd met deze koersen en beoordeeld in hoeverre het uitvoeren van de maat- waterstandverlagend effect heeft wordt dus regel een (zeer) positieve, neutrale of (zeer) negatieve bijdrage levert aan de koers. Er zijn door veel factoren bepaald. Om een goede vijf klassen onderscheiden (++, +, 0, -, --). berekening te kunnen maken moeten die factoren wel bekend zijn. Er moet dus Volume vergraving. bekend zijn waar en hoeveel er in een Hier staat in m3 het volume grond dat vrij komt als de betreffende maatregel wordt uitge- uiterwaard wordt verlaagd en welke vege- voerd. Een verdere onderverdeling van dit volume is in de Blokkendoos opgenomen. tatie verwacht mag worden.

10 Het maatregelenboek

Verandering areaal landbouw. Hier is opgenomen de verandering van het areaal landbouw ten opzichte van de huidige situatie. Hier zal het vaak gaan om een afname van het areaal. Deze afname heeft voor het grootste deel de toename van het areaal natuur tot gevolg. Hier is niet in beeld gebracht de arealen waar de landbouw als functie blijft gehandhaafd, maar waar er wel sprake kan zijn van een achteruitgang van de landbouwkundige waarden (verlies NGE’s). Dit effect is wel in de Blokkendoos opgenomen.

Verandering areaal met natuurwaarde. Hier is opgenomen de verandering van het areaal met natuurwaarde ten opzichte van de huidige situatie. De verandering kan negatief zijn (dus in feite een afname), maar zal over het algemeen positief zijn, omdat bij het merendeel van de maatregelen sprake is van een omzetting van de huidige functie naar de functie natuur.

Aantal betrokken woningen/bedrijven. Een aantal maatregelen zal gevolgen hebben voor de aanwezige opstallen. Zo zullen bij het verlagen van een steenfabrieksterrein eventueel aanwezige woningen en bedrijven moeten verdwijnen. Bij de ontwerpsessies voor de uiterwaarden is veelal rekening gehouden met aanwezige bebouwing. Bij de buitendijkse maatregelen en de kleinschalige dijkverleggingen gaat het in feite om het verlies aan woningen en bedrijven. Alleen waar er sprake is van verlies aan bebouwing is dat in het Maatregelenboek in beeld gebracht. Voor het bovenrivierengebied zijn de binnendijkse maatregelen (nog) niet op een zelfde niveau uitgewerkt als de buitendijkse maatregelen. Bij de binnendijkse maatregelen gaat het hier om woningen en bedrijven die binnen de contour van de maatregel liggen.

Kosten. De kosten worden voor een belangrijk deel bepaald door de wijze van verwerking van het vrijkomende volume grond. Omdat er meerdere mogelijkheden van verwerken zijn, zijn er vier verwerkingsscenario’s opgesteld (met name voor het bovenrivierengebied). Per scenario zijn de kosten (in miljoenen euro’s) bepaald. In het Maatregelenboek zijn alleen de kosten opgenomen die voortvloeien uit het verwerkingsscenario "storten in bestaande zandgaten". De andere scenario’s zijn terug te vinden in de Blokkendoos.

De opgenomen kosten zijn totaalkosten, dus zowel de directe als de indirecte kosten en inclusief allerlei opslagen vanwege onzekerheden, etc.

Kosteneffectiviteit. De kosteneffectiviteit is de verhouding van de "kosten" en de "mate van daling van de maatgevende hoogwaterstand ("oppervlakte MHW-winst"). Hoe hoger het getal hoe effec- tiever de maatregel vanuit kosten overwegingen is. Dit getal staat nooit op zich zelf. Het kan namelijk zijn dat een maatregel die bijna niets kost, maar ook bijna geen MHW-winst ople- vert hoog "scoort" bij kosteneffectiviteit. Maatregelen, die geen MHW-winst geven voldoen niet aan het doel en vallen eigenlijk af. De kosteneffectiviteit moet dus altijd in samenhang met de MHW-winst worden bekeken.

11 Legenda

Legenda bij hoofdstuk Uiterwaardmaatregelen (foto links op iedere pagina)

permanent water

moeras / plasdras

natuurlijk grasland

stroomdal grasland

nieuwe kade

nieuwe dijk

strang / geul

stroomrichting tijdens inundatie

doorvoer tijdens hoog water

kade verwijderen / doorlatend maken

kade verlagen

verwijderen obstakel

doorlatend maken

landbouw / cultuurlijk grasland

dynamische ruigte

bos

stroomrichting rivier 3 Uiterwaard maatregelen Inhoud

Code Naam Pagina Code Naam Pagina

R03-1 Roswaard 2 R30-R31-2 Domswaard + Stuweiland Maurik 33 R03-2 Roswaard 3 R32-R33-1 Meandertak Gravenbol R04-1 Middelwaard 4 + Lunenburgerwaard 34 R05-06-1 Huissensche Waarden zuid 5 R32-R33-2 Meandertak Gravenbol R05-06-2 Huissensche Waarden noord 6 + Lunenburgerwaard 35 R07-1 Groote of Koningspleij 7 R34-1 Rijswijcksche buitenpolder 36 R10-1 Drielsche uiterwaarden 8 R34-2 Rijswijcksche buitenpolder 37 R13-1 Doorwerthsche waarden 9 R35-1 Rijswijcksche waard 38 R13-2 Doorwerthsche waarden 10 R35-2 Rijswijcksche waard 39 R13-3 Doorwerthsche waarden 11 R36-1 Bosscherwaarden 40 R17-1 Randwijcksche uiterwaarden 12 R36-2 Bosscherwaarden 41 R17-2 Randwijcksche uiterwaarden 13 R37-1 Beusichemse waard 42 R19-1 Wageninger benedenwaarden 14 R37-2 Beusichemse waard 43 R19-2 Wageninger benedenwaarden 15 R38-1 Schalkwijker buitenwaard 44 R20-1 Rhenensche buitenwaarden 16 R38-2 Schalkwijker buitenwaard 45 R20-2 Rhenensche buitenwaarden 17 R39-1 Redichemsche waard 46 R21-1 Wolfswaard 18 R40-1 Lazaruswaard 47 R21-2 Wolfswaard 19 R41-1 Steenwaard 48 R21-3 Wolfswaard 20 R41-2 Steenwaard 49 R22-1 Middelwaard 21 R42-1 Goilberdingerwaard 50 R22-2 Middelwaard 22 R43-R44-R47-1 Honswijkerwaarden, Stuweiland R23-1 Rhenen 23 en ’t Waalsche waard 51 R23-2 Rhenen 24 R43-R44-R47-2 Honswijkerwaarden, Stuweiland R24-1 Tollewaard 25 en ’t Waalsche waard 52 R24-2 Tollewaard 26 R49-R51-1 Heerenwaard en Polder de Eendragt 53 R25-1 Ingensche waarden 27 R50-1 Bossenwaard 54 R25-2 Ingensche waarden 28 R50-2 Bossenwaard 55 R26-1 Elster buitenwaarden 29 R51-2 Polder de Eendragt 56 R26-2 Elster buitenwaarden 30 R51-3 Polder de Eendragt 57 R28-R29-1 Mauriksche- en Ecksche waarden R52-1 Graafsche waard 58 + Koornwaard 31 R52-2 Graafsche waard 59 R28-R29-R34-2 R52-3 Graafsche waard 60 Mauriksche- en Ecksche waarden, R53-1 Kersbergsche- en Achthovensche Koornwaard en Rijswijcksche uiterwaarden 61 buitenpolder 32 R54-1 Vogelzang 62 R55-1 Koekkoeksche waard 63 R56-1 Lekwaard 64

0 Uiterwaard maatregelen

Wat is uiterwaardvergraving? Relevante locaties voor uiterwaardvergraving Het geheel of gedeeltelijk verlagen van de uiterwaarden. Dit kan In het kader van de planstudies zijn in het najaar van 2002 ontwerp- gebeuren door vlaksgewijze verlaging of door lijnvormige afgravin- sessies georganiseerd met de regio. Op interactieve wijze is voor alle gen, waardoor geulen kunnen ontstaan die bij een bepaalde water- uiterwaarden verkend op welke wijze er extra ruimte voor de rivier stand in de rivier gaan meestromen. Vaak is sprake van een combi- te realiseren is. Elke uiterwaard is gemiddeld genomen in 2 varianten natie van beide typen vergraving. uitgewerkt.

Wat gebeurt er bij uiterwaardvergraving? Een aantal uiterwaardmaatregelen bevatten naast uiterwaardverla- De uiterwaarden van een rivier maken onderdeel uit van het winter- ging ook een kleinschalige dijkverlegging. Deze maatregelen zijn bed. Gedurende een hoogwater stromen deze waarden mee als dan gedeeltelijk ook binnendijks. Het gaat om de volgende uiter- waterafvoer en doen dienst als waterberging. Het water dat bij hoog waardmaatregelen: water de uiterwaard instroomt, heeft tussen de zomerkaden en • R37-1 Beusichemse waard winterdijk een lagere stroomsnelheid dan in de hoofdstroom. • R37-2 Beusichemse waard Hierdoor kunnen fijnere kleideeltjes neerslaan, waardoor de uiter- • R52-2 Graafsche waard waarden in de loop der jaren steeds hoger zijn komen te liggen. Hiermee heeft de rivier zelf het doorstroomprofiel van het winterbed De beschrijving van de maatregelen staan in dit hoofdstuk. Tevens is verkleind. Met uiterwaardvergraving zijn grote waterstandeffecten een contour weergegeven in hoofdstuk 6 voor de uiterwaardmaat- te bereiken. regelen met kleinschalige dijkverleggingen.

1 Roswaard R03-1

In deze variant wordt een nevengeul aangelegd. De bestaande zomerkade wordt verlaagd en gedeeltelijk verwijderd. Het hoogwatervrije terrein wordt gestroomlijnd en de hoogste ➙ delen van het maaiveld worden verlaagd. Over de nevengeul komt een brug waardoor recreatief gebruik van het deel van de uiterwaard achter de nevengeul mogelijk blijft. In de stroomschaduw van de rivier kan ooibosontwikkeling plaatsvinden. De ontwikkeling van ooibos sluit aan bij de plannen voor de Gelderse Poort. De steenfabriek (rijksmonument) blijft gehandhaafd.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is landbouw. Subkoers is cultuurhistorie. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Graven nevengeul • Verwijderen/verlagen zomerkade • Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland • Ontwikkelen zachthout ooibos • Ontwikkelen natuurlijk grasland zonder ontgraving

• Stroomlijnen bebouwing hoogwatervrij terrein

• Aanleg brug over nevengeul ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,095 Oppervlak maatregel (m2) 463,3 Ruimtelijke kwaliteit score - Volume vergraving (1000 m3) 879 Verandering areaal landbouw (ha) -46,9 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 48,2 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 45,09 Kosten effectiviteit 10,28

2 Roswaard R03-2

De Roswaard is een uiterwaard gelegen aan het Pannerdensch kanaal ten noorden van Doornenburg. De karakteristieke vorm (halve cirkel) is ontstaan door een oude Rijnstrang. De uiterwaard heeft voornamelijk een agrarisch karakter. In het midden van de uiterwaard direct aan het Pannerdensch Kanaal bevindt zich een steenfabriek op een hoogwatervrij terrein. Deze steenfabriek is een rijksmonument. De uiterwaard wordt begrensd door een zomerkade direct aan het Pannerdensch Kanaal (leidijk). In de directe nabijheid van de uiterwaard bevindt zich Kasteel Doornenburg. Deze variant gaat uit van behoud van het bestaande open cultuurlandschap in aansluiting op het omringende landschap. Het landschapsbeeld en gebruik zoals dat vanaf rond 1900 al aanwezig is blijven daarmee grotendeels bestaan. De bestaande zomerdijk wordt afgegraven en vervangen door een meer naar achteren gelegen lagere kade (teruglegging). Het hoog- ➙ watervrije terrein inclusief de monumentale steenfabriek wordt volledig afgegraven. Verder wordt het maaiveld verlaagd tot het niveau waarop nog landbouw mogelijk is. De recreatieve mogelijkheden in de uiterwaard zijn wandelen en fietsen.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is landbouw. Subkoers is cultuurhistorie. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Afgraven hoogwatervrij terrein (incl. bebouwing) • Verlagen zomerkade • Teruglegging zomerkade

• Afgraven maaiveld met behoud van landbouwfunctie

indien noodzakelijk ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,094 Oppervlak maatregel (m2) 448,3 Ruimtelijke kwaliteit score + Volume vergraving (1000 m3) 837 Verandering areaal landbouw (ha) -0,2 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) -0,7 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 2 Kosten (M€) 34,09 Kosten effectiviteit 13,15

3 Middelwaard R04-1

De Middelwaard is gelegen op de rechteroever van de Neder-Rijn in het verlengde van de Loowaard. Het is een kleine uiterwaard bestaande uit voornamelijk landbouwgebied. Er bevindt zich een hoogwatervrij terrein met een boerderij, daarnaast ligt er een veerdam naar het pontje bij Looveer.

In deze uiterwaard wordt de bestaande veerdam doorlatend gemaakt. Aansluitend op de lopende projecten in de Loowaard wordt in de Middelwaard natuurlijk grasland ontwikkeld. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze ➙ variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Doorlatend maken veerdam

• Ontwikkelen van natuurlijk grasland (zonder ontgraving) ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,000 Oppervlak maatregel (m2) 0,0 Ruimtelijke kwaliteit score + Volume vergraving (1000 m3) 0 Verandering areaal landbouw (ha) -14,6 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 23,9 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 1,28 Kosten effectiviteit 0,00

4 Huissensche Waarden zuid R05-R06-1

De Huissensche Waarden liggen ten oosten van Huissen op de linkeroever van de Neder-Rijn en hebben een grotendeels agrarische functie. Het bestaat uit een voornamelijk halfopen cultuurlandschap met natuurelementen, aardkundige waarden (kronkelwaarden) en industri- ële objecten. Door de uiterwaard loopt de toegangsweg naar het Looveer. In deze variant wordt een grote nevengeul aangelegd over vrijwel de gehele lengte van de uiterwaard. Aan de bovenstroomse zijde van de nevengeul komen twee instroomopeningen en benedenstrooms sluit de nevengeul aan op de plas Zwanewater. Deze plas wordt vergroot en verondiept. Het gebied tussen de neven-geul en de Neder-Rijn wordt verlaagd en ➙ uiteindelijk beheerd als natuurlijk grasland. De vrijkomende specie kan gebruikt worden om de plas te verondiepen. De zomerkade wordt verlaagd en plaatselijk verwijderd. De weg naar de betonfabriek wordt doorlatend gemaakt. Verder kan in de stroomluwe delen van de uiterwaard hardhout ooibosontwikkeling plaatsvinden. Het noordelijk deel van de uiterwaard ➙ wordt ontzien van maatregelen vanwege de karakteristieke kronkelwaarden en enkele vervuilde stortplaatsen. Ook worden kleine wielen en kolken ontzien.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is landbouw. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

mogelijk toekomstbeeld

• Graven nevengeul • Ontwikkelen van hardhout ooibos MHW-winst waterstand (m) 0,310 • Afgraven maaiveld en ontwikkelen • Uitbreiding winplas, daarna verondiepen Oppervlak maatregel (m2) 2353,7 tot natuurlijk grasland tot ca 3 m Ruimtelijke kwaliteit score + • Verlagen maaiveld en ontwikkelen • Doorlatend maken toegangsweg fabriek Volume vergraving (1000 m3) 6012 tot dynamische ruigte • Verlagen/verwijderen zomerkade Verandering areaal landbouw (ha) -164,4 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 212,6 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0

Kosten (M€) 346,99

Kosten effectiviteit 6,78 ➙

5 Huissensche Waarden noord R05-R06-2

Deze variant gaat uit van behoud van de landschappelijke structuur in het noordelijk deel van de uiterwaard en behoud van de kolken en wielen in het zuidelijk en middendeel van de uiterwaard. Voor behoud van de kolken en wielen wordt er reliëfvolgend ontkleit. ➙ De uiterwaard behoudt haar grootschalige open karakter. In deze variant wordt de zomerkade verlaagd, worden kades doorlatend gemaakt en wordt het maaiveld verlaagd tot het niveau waarop er nog landbouw mogelijk is (beheerslandbouw). Verder wordt de plas

Zwanewater vergroot en verondiept. De vrijkomende specie van de maaiveldverlaging kan ➙ gebruikt worden om de plas te verondiepen. Het zuidelijk deel van de uiterwaard dient als weidevogelgebied.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is landbouw. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

mogelijk toekomstbeeld

• Afgraven maaiveld met behoud van landbouwfunctie MHW-winst waterstand (m) 0,317 • Uitbreiding plas (winning + verondiepen tot 3m) Oppervlak maatregel (m2) 2356,8 • Verlagen zomerkade (scheepvaartpeil) Ruimtelijke kwaliteit score + • Doorlatend maken kade Volume vergraving (1000 m3) 6553 Verandering areaal landbouw (ha) -15,5 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) -32,3 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0

Kosten (M€) 240,48

Kosten effectiviteit 9,80 ➙

6 Groote- of Koningspleij R07-1

De uiterwaard Grote of Koningspleij is gelegen aan de noordzijde van het splitsingspunt IJsselkop. Het gebied wordt in het oosten begrensd door de IJssel, in het westen door de Neder-Rijn en in het noorden door de industriële bebouwing van Arnhem. Het splitsingspunt is niet alleen rivierkundig maar ook landschappelijk een belangrijk gebied. Landschappelijk is het wenselijk het open en daarmee herkenbaar te houden. Het gebied fungeert als vogelge- bied (overwinteringsplaats van Ganzen) en als recreatiegebied (sportvissen, jachthaven, picknickplaats). Voor deze uiterwaard is één variant ontwikkeld waarbij het maaiveld langs de nieuwe haven wordt verlaagd. Een verdere maaiveldverlaging is niet zinvol omdat een groot deel van het ➙ gebied in de stroomschaduw van de aarden baan van de N325 is gelegen.

Koers van deze uiterwaard is landbouw, subkoers is natuur. De maatregel heeft een positief effect op de ruimtelijke kwaliteit omdat het aansluit bij de wens om het landschap open te houden.

• Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,026 Oppervlak maatregel (m2) 270,5 Ruimtelijke kwaliteit score + Volume vergraving (1000 m3) 187 Verandering areaal landbouw (ha) -8,1 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 7,9 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 5,67 Kosten effectiviteit 47,67

7 Drielsche uiterwaarden R10-1

De Drielsche uiterwaarden is een smalle langgerekte uiterwaard op de linkeroever van de Neder-Rijn. Het uitzicht wordt landschappelijk vooral gekenmerkt door de Stuw Driel, de beboste stuwwal en Kasteel Doorwerth aan de overzijde van de rivier. In het westen van het gebied is een plas aanwezig die gebruikt wordt als recreatiegebied (zwemmen en sportvissen). Verder is het gebied vooral ingericht voor agrarisch gebruik (graslanden). Voor deze uiterwaard is één variant ontworpen Deze bestaat uit maaiveldverlaging van een groot deel van het gebied en het doorlaatbaar maken van de aanwezige dwarskades. Ter plekke van een bestaande vervuilde puntbron wordt geen ontgraving uitgevoerd. Landschappelijk wordt er naar gestreefd dat het zicht op de stuwwal en de rivier vanaf de dijk behouden blijft. Een beheer gericht op de ontwikkeling van natuurlijk grasland zal hiervoor zorgdragen. ➙

Natuurontwikkeling is hier zinvol omdat het gebied hiermee kan fungeren als verbindend ➙ element tussen de brede uiterwaarden ten oosten en westen van deze uiterwaard. Door de aanleg van een Vinexwijk neemt de recreatieve druk op het gebied toe. Reeds aanwezige vraag is een goede recreatieve ontsluiting over het stuweiland.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur en stedelijk uitloopgebied. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Afgraven maaiveld tot plasdrassituatie • Doorlatend maken kades

MHW-winst waterstand (m) -0,027 Oppervlak maatregel (m2) -194,9 Ruimtelijke kwaliteit score + Volume vergraving (1000 m3) 808 Verandering areaal landbouw (ha) -41,2 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 46,9 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0

Kosten (M€) 26,68

Kosten effectiviteit -7,31 ➙

8 Doorwerthsche waarden R13-1

Deze uiterwaard ligt tegenover Driel, op de rechteroever van de Neder-Rijn. De ruimtelijke kwaliteit van deze uiterwaard is erg hoog. Kenmerkend zijn het kasteel Doorwerth, de steenfabriek en de ligging van deze uiterwaard op de overgang van de beboste stuwwal en het (half)open rivierengebied. Bij deze variant wordt een strang gegraven die het westelijk deel van de uiterwaard (t.o.v. de A50) koppelt met het oostelijk deel (natuurreservaat). Daarentegen worden het noordelijk en het zuidelijk deel van elkaar gescheiden. De strang staat niet in open verbinding met de rivier om het schone kwelwater te scheiden van het voedselrijke rivierwater. De locatie van ➙ de strang omzeilt de bestaande stortplaatsen. Het stroomdalgrasland in het noordelijk deel van de uiterwaard wordt gespaard. Het maaiveld ten zuiden van de strang wordt verlaagd en uiteindelijk beheerd als natuurlijk grasland. Het hoogwatervrije terrein met de steenfabriek wordt gestroomlijnd. De toegangsweg naar de fabriek wordt verder doorlatend gemaakt en de zomerkade wordt verlaagd. Door de geplande afgravingen worden de cultuurhistorische waarden en de landbouw aangetast. Bovendien wordt het schone kwelwater versneld onttrokken, wat vanuit de natuurontwikkeling niet gewenst is.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur en cultuurhistorie. Subkoers is landbouw. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

mogelijk toekomstbeeld

• Graven strang (niet gekoppeld aan rivier wel aan plassen) • Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland • Stroomlijnen hoogwatervrij terrein • Zomerkade verlagen • Doorlatend maken toegangsweg

MHW-winst waterstand (m) 0,105 2 Oppervlak maatregel (m ) 1036,5 ➙ Ruimtelijke kwaliteit score -- Volume vergraving (1000 m3) 1596 Verandering areaal landbouw (ha) -60,5 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 62,0 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 60,34 Kosten effectiviteit 17,18

9 Doorwerthsche waarden R13-2

Deze uiterwaard ligt tegenover Driel, op de rechteroever van de Neder-Rijn. De ruimtelijke kwaliteit van deze uiterwaard is erg hoog. Kenmerkend zijn het kasteel Doorwerth, de steenfabriek en de ligging van deze uiterwaard op de overgang van de beboste stuwwal en het (half)open rivierengebied. Deze variant speelt in op het zoveel mogelijk behouden van de bestaande situatie. Het maaiveld wordt verlaagd, maar de (beheers)landbouwfunctie, gekoppeld aan natuurdoelen wordt voortgezet. Het hoogwatervrije terrein met de steenfabriek wordt gestroomlijnd. De toegangsweg naar de fabriek wordt doorlatend gemaakt en de zomerkade wordt verlaagd. De bosontwikkeling in het westelijk deel (van A50) wordt uitge- ➙ breid en verbindt daarmee de beide bestaande bosgebiedjes. Om het schone kwel-water vanuit de Veluwe op te vangen wordt een kwelmoeras ontwikkeld in het stroomluwe deel van de rivier. De landschappelijke structuur rondom het kasteel blijft behouden. Hoewel de ontwikkeling van de natuur positief is, zijn de effecten op cultuurhistorie en landbouw negatief. De maatregelen zijn te ingrijpend. De ontwikkeling van het kwelmoeras is positief voor de natuur, vernattingseffecten op de landbouw worden verwacht en er wordt afbreuk gedaan aan het cultuurhistorische patroon en het huidige landschapsbeeld (contrast open rivierenlandschap en bebost stuwwallenlandschap). De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur en cultuurhistorie. Subkoers is landbouw. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

mogelijk toekomstbeeld

• Afgraven maaiveld met behoud landbouwfunctie • Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland • Stroomlijnen hoogwatervrij terrein • Verlagen zomerdijk • Doorlaatbaar maken kade • Ontwikkelen kwelmoeras (niet vergraven)

MHW-winst waterstand (m) 0,122 Oppervlak maatregel (m2) 1316,1 ➙ Ruimtelijke kwaliteit score - Volume vergraving (1000 m3) 2396 Verandering areaal landbouw (ha) -29,3 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 45,8 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 75,61 Kosten effectiviteit 17,41

10 Doorwerthsche waarden R13-3

Deze variant bevat de minst ingrijpende maatregelen; het zuidelijk deel van de uiterwaard wordt verlaagd tot aan het niveau waarop (beheers) landbouw nog mogelijk is. Verder wordt het hoogwatervrije terrein gestroomlijnd, de zomerkade verlaagd en de toegangsweg door- ➙ laatbaar gemaakt. Het noordelijk en het westelijk deel blijven onveranderd. Ingrepen in deze waardevolle uiterwaard zijn niet gewenst. In de variant wordt vergraven, het landbouwkundig gebruik gaat achteruit en worden geen nieuwe kansen voor de natuur ontwikkeld.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur en cultuurhistorie. Subkoers is landbouw. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

mogelijk toekomstbeeld

• Afgraven maaiveld met behoud van landbouwfunctie • Stroomlijnen hoogwatervrij terrein • Verlagen zomerkade • Doorlaatbaar maken toegangsweg

MHW-winst waterstand (m) 0,102 Oppervlak maatregel (m2) 962,9 Ruimtelijke kwaliteit score -

Volume vergraving (1000 m3) 1533

Verandering areaal landbouw (ha) 0,0 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) -4,8 ➙ Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 46,31 Kosten effectiviteit 20,79

11 Randwijcksche uiterwaarden R17-1

Deze uiterwaard is een open, brede uiterwaard die gekenmerkt wordt door de overgang van de Betuwe naar de Veluwe. Kenmerkend zijn het agrarisch karakter en de aanwezigheid van enkele poelen. De steenfabrieken bij Heteren, de toegangswegen en de kades vormen rivierkundige knelpunten die apart in de blokkendoos zijn opgenomen.

In de uiterwaard wordt een strang gegraven die aangesloten zal worden aan de strang van het project Lexkesveer. Verder wordt het maaiveld afgegraven en uiteindelijk natuurlijk grasland ontwikkeld. Aan de zuidkant van de uiterwaard, langs de winterdijk wordt moeras en zachthout ooibos ontwikkeld. De kades worden afgegraven of doorlatend gemaakt.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is landbouw. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. ➙

• Afgraven strang en koppelen aan strang Lexkesveer • Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland • Moeras en zachthout-ooibos ontwikkelen • Kades afgraven/doorlatend maken

MHW-winst waterstand (m) 0,085 Oppervlak maatregel (m2) 1006,7 Ruimtelijke kwaliteit score - Volume vergraving (1000 m3) 1788 Verandering areaal landbouw (ha) -129,3 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 144,8 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0

Kosten (M€) 99,04

Kosten effectiviteit 10,17 ➙

12 Randwijcksche uiterwaarden R17-2

In deze variant wordt de uiterwaard afgegraven en natuurlijk grasland ontwikkeld. De zomerkades worden verlaagd.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is landbouw. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een onbekende bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

➙ ➙

• Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland • Verlagen zomerkades

MHW-winst waterstand (m) -0,036 Oppervlak maatregel (m2) -411,1 Ruimtelijke kwaliteit score Volume vergraving (1000 m3) 0 Verandering areaal landbouw (ha) -127,3 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 140,3 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0

Kosten (M€) 11,19

Kosten effectiviteit -36,75

➙ ➙

13 Wageninger benedenwaarden R19-1

De Wageninger benedenwaarden bestaat uit een open cultuur/natuurlandschap gekenmerkt door strangen, ruigte en enkele bosschages. De omgeving wordt gekenmerkt door de stadsrand van Wageningen en de uiterwaarden aan de overzijde die in landbouwkundig gebruik zijn. In deze variant is de aansluiting van het oostelijke deel van de uiterwaard (Bovenste Polder), gelegen ten oosten van de Pabstendam bepalend. Natuurontwikkelingsmaatregelen zijn hier reeds uitgevoerd.

In deze variant wordt een strang gegraven die aangesloten zal worden op de strangen van de naastgelegen uiterwaarden. In het gebied eromheen zal natuurlijk grasland ontwikkeld ➙ worden. Met de natuurontwikkeling als voorgesteld in variant 1 van de Rhenensche buitenwaarden (R20-1) gelegen ten westen van deze uiterwaard, ontstaat op deze wijze een doorlopend (natuur)gebied. Het havenkanaal zal net als in het resterende deel van de uiterwaard worden opengesteld voor (extensieve) vormen van recreatie. De boomgaard blijft behouden. In verband met verontreinigingen in de oostelijk gelegen uiterwaard (Bovenste Polder) zal het zuidelijk deel van de toegangsweg Pabstendam niet doorlatend worden gemaakt.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur en stedelijk uitloopgebied. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Graven strang • Verlaging uiterwaard en ontwikkelen tot natuurlijk grasland • Doorlatend maken noordelijk deel dam/weg • Aanpassen/verlagen zomerkade

• Kribverlaging ➙ MHW-winst waterstand (m) 0,016 Oppervlak maatregel (m2) 204,1 Ruimtelijke kwaliteit score + Volume vergraving (1000 m3) 265 Verandering areaal landbouw (ha) -7,7 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 25,0 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 20,85 Kosten effectiviteit 9,79

14 Wageninger benedenwaarden R19-2

Het gedeelte van het bedrijventerrein aan de zuidzijde van het havenkanaal wordt verwij-

derd en het bijbehorende hoge terreingedeelte wordt verlaagd. In het zuid-oostelijke deel van de uiterwaard - dat in de stroomschaduw ligt van het hoge, ➙ verontreinigde terrein in de naast gelegen uiterwaard - wordt ontwikkeld tot moeras. Hetgeen bijdraagt aan de variatie in natuurdoeltypen.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur en stedelijk uitloopgebied. Uitvoering van de ➙ maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Graven strang • Verlaging uiterwaard en natuurlijk grasland • Moerasontwikkeling • Verwijderen industriegebied • Doorlatend maken deel dam/weg

• Verwijderen zomerkade

• Kribverlaging

➙ ➙ MHW-winst waterstand (m) 0,020 Oppervlak maatregel (m2) 262,4 Ruimtelijke kwaliteit score + Volume vergraving (1000 m3) 249 Verandering areaal landbouw (ha) -7,9 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 28,1 Aantal betrokken bedrijven 1 Aantal betrokken woningen 2 Kosten (M€) 30,98 Kosten effectiviteit 8,47

15 Rhenensche buitenwaarden R20-1

Deze uiterwaard bestaat uit een halfopen cultuurlandschap, is smal en wordt landbouwkundig gebruikt. Kenmerkend punt is de voormalige steenfabriek met de plassen en bosschages. Het gebied vormt een overgang naar het natuurreservaat de Blauwe Kamer.

Deze variant zorgt voor een doorlopend (natuur)gebied tussen de aangrenzende uiterwaarden: de Wageninger Benedenwaarden en het gebied rond Blauwe Kamer. Uitbreiding van het bestaand buitendijks ooibosje lijkt mogelijk omdat het in de stroom-

schaduw van de haven ligt. De voormalige steenfabriek blijft gehandhaafd. ➙

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland • Verwijderen zomerkade • Stroomlijnen hoogwatervrij terrein

• Kribverlaging en deels kribverwijdering ➙ MHW-winst waterstand (m) 0,010 Oppervlak maatregel (m2) 109,0 Ruimtelijke kwaliteit score ++ Volume vergraving (1000 m3) 152 Verandering areaal landbouw (ha) -9,7 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 10,6 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 5,61 Kosten effectiviteit 19,44

16 Rhenensche buitenwaarden R20-2

Centraal in deze variant staat het behouden en versterken van het bestaande open karakter van de uiterwaard, alsmede het daaraan gepaard gaande agrarisch gebruik. Vrij zicht over de Neder-Rijn, naar de uiterwaarden en dijk aan de overkanzijde van de rivier vanaf de voet van de Wageningse Berg blijft dan mogelijk. Cultuurhistorisch is het behouden van de steenfa-

briek en het landbouwgebied van belang. ➙

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een neutrale bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Stroomlijnen hoogwatervrij terrein

• Kribverlaging ➙ MHW-winst waterstand (m) 0,006 Oppervlak maatregel (m2) 97,2 Ruimtelijke kwaliteit score 0 Volume vergraving (1000 m3) 0 Verandering areaal landbouw (ha) 0,0 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) -9,2 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 0,42 Kosten effectiviteit 233,39

17 Wolfswaard R21-1

Wolfswaard is een relatief brede uiterwaard bestaande uit een open cultuurlandschap met afwisselend kaden en plassen en enkele bomen en struiken. De twee steenfabrieken en drie hoogspanningsmasten zijn opvallende elementen in de uiterwaard.

De ontwikkeling van (riviergebonden) natuur in deze grote uiterwaard sluit aan op de bestaande ontwikkelingen aan de noordzijde van de Neder-Rijn. Er ontstaat een samenhangend geheel van natuurlijke graslanden, ruigten en af en toe moerasontwikkeling. Een ver- antwoorde inpassing van rivierkundige maatregelen betekent inspelen op bestaande hoogte-

verschillen (door reliëfvolgend ontgraven) en handhaven van bestaande landschappelijke patronen of elementen. ➙ Tevens zijn er mogelijkheden voor extensieve vormen van recreatie (bijvoorbeeld struin- natuur).

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is landbouw. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

mogelijk toekomstbeeld

• Graven nevengeul

• Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland ➙ • Verwijderen zomerkade • Verwijderen dwarskades • Doorlaatbaar maken toegangsweg

MHW-winst waterstand (m) 0,015 Oppervlak maatregel (m2) 201,6 Ruimtelijke kwaliteit score -- Volume vergraving (1000 m3) 1485 Verandering areaal landbouw (ha) -150,8 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 161,5 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 99,30 Kosten effectiviteit 2,03

18 Wolfswaard R21-2

De Wolfswaard is een relatief brede uiterwaard bestaande uit een open cultuurlandschap met afwisselend kaden en plassen en enkele bomen en struiken. De twee steenfabrieken en drie hoogspanningsmasten zijn opvallende elementen in de uiterwaard.

In deze variant worden de dwarskades verwijderd en de zomerkade verlaagd tot het niveau waarop landbouwfunctie nog mogelijk blijft. De toegangswegen worden doorlaatbaar gemaakt. Centraal in deze variant staat het behoud en versterken van het bestaande relatief open

karakter van de uiterwaard, alsmede het daaraan gepaard gaande agrarisch gebruik. Vanaf de zuidelijke bandijk blijft een vrij zicht over de uiterwaarden en de overkant mogelijk. ➙ Mogelijkheden voor recreatieve ontwikkelingen in de uiterwaard zijn beperkt. Het behouden van het landbouwkundig gebruik betekent dat daarmee de betekenis van het gebied voor weidevogels en ganzen behouden blijft.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is landbouw. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Dit komt door de negatieve gevolgen van het verwijderen van de kades voor de landbouw.

mogelijk toekomstbeeld

• Afgraven zomerkades tot niveau land-

bouw mogelijk blijft • Verwijderen dwarskades ➙ • Doorlaatbaar maken toegangswegen

MHW-winst waterstand (m) 0,013 Oppervlak maatregel (m2) 192,8 Ruimtelijke kwaliteit score - Volume vergraving (1000 m3) 0 Verandering areaal landbouw (ha) 0,0 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 0,0 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 0,39 Kosten effectiviteit 493,83

19 Wolfswaard R21-3

De Wolfswaard is een relatief brede uiterwaard bestaande uit een open cultuurlandschap met afwisselend kaden en plassen en enkele bomen en struiken. De beide steenfabrieken en de drie hoogspanningsmasten zijn opvallende elementen in het gebied. Van de drie varianten die voor deze uiterwaard zijn ontwikkeld is de derde variant de meest vergaand omdat hierin ook het grote steenfabrieksterrein wordt verwijderd. Hiernaast wordt het maaiveld afgegraven en wordt een aantal plassen gegraven. Na afgraving wordt het gebied ontwikkeld tot tot natuurlijk grasland en moeras. De hydraulische weerstand van het gebied zal door het ontstaan van wilgenstruwelen in de moerassige zone zeer sterkt toe-

nemen. De waterstand winst die door het afgraven en verwijderen van de steenfabriek wordt geboekt wordt hiermee teniet gedaan. Deze variant resulteert zelfs in een waterstandsstijgend ➙ effect.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is landbouw. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

mogelijk toekomstbeeld

• Verwijderen hoogwatervrij terrein en

steenfabriek • Afgraven maaiveld en ontwikkelen ➙ tot natuurlijk grasland • Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot moeras • Aanleg van plassen • Verwijderen zomer- en dwarskades

MHW-winst waterstand (m) -0,036 Oppervlak maatregel (m2) -313,4 Ruimtelijke kwaliteit score -- Volume vergraving (1000 m3) 3220 Verandering areaal landbouw (ha) -152,6 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 141,8 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 1 Kosten (M€) 148,87 Kosten effectiviteit -2,11

20 Middelwaard R22-1

De Middelwaard maakt deel uit van de rivier met zijn open, langgerekte uiterwaarden aan de voet van een steile en beboste helling. Op de overgang van hoog en droog naar laag en nat ligt het stadje Rhenen. Dit gebied heeft zeer bijzondere cultuurhistorische waarden: zoals de Grebbelinie, de monumentale boerderij net tegen de binnenkant van de Marsdijk en de Marspolder.

Het saneren van de bedrijventerreinen aan de zuidoever betekent het herstel van het uitzicht op Rhenen, Grebbeberg en Neder-Rijn, en daarmee de overgang van Stuwwal naar Betuwe. De natuurontwikkeling sluit aan bij hetgeen plaats vindt in het gebied Blauwe Kamer aan de

overzijde. Er ontstaat hierdoor een ecologische verbinding met natte, moerasachtige gebieden stroomafwaarts. ➙ ➙ In deze variant wordt een nevengeul gegraven. Het omliggende gebied wordt afgegraven en er wordt natuurlijk grasland ontwikkeld. De hoogwatervrije terreinen worden afgegraven en het landhoofd van de N233 wordt verwijderd. Ook de zomerkades en dwarskades worden verwijderd.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Graven nevengeul • Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland • Afgraven hoogwatervrije terreinen

• Verwijderen landhoofd

• Verwijderen zomerkades en dwarskades ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,140 Oppervlak maatregel (m2) 2048,2 Ruimtelijke kwaliteit score ++ Volume vergraving (1000 m3) 549 Verandering areaal landbouw (ha) -13,8 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 26,5 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 34,55 Kosten effectiviteit 59,29

21 Middelwaard R22-2

In deze uiterwaard zal een nevengeul aangelegd worden, die voor de brug aangetakt wordt. De hoge (bedrijfs)terreinen blijven bestaan, het stroomafwaartse deel van de Middelwaard

verandert ten opzichte van de bestaande toestand niet. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze ➙ ➙ variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Graven nevengeul

• Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland

• Verwijderen zomerkades en dwarskades ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,059 Oppervlak maatregel (m2) 787,6 Ruimtelijke kwaliteit score + Volume vergraving (1000 m3) 259 Verandering areaal landbouw (ha) -14,9 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 19,3 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 14,60 Kosten effectiviteit 53,96

22 Rhenen R23-1

Bij deze variant blijft de overgang van stad via open landbouwgebied naar de rivier behouden. Zicht op Rhenen blijft mogelijk ook vanaf de overzijde van de rivier. Er zijn mogelijkheden voor recreatieve ontsluiting (wandelen, fietsen, et cetera). Het hogere deel van de uiterwaard direct ten westen van de veerweg blijft gehandhaafd (evenementen terrein). Ecologische waarden van het plassengebiedje aan de westzijde van de uiterwaard leiden tot het uitblijven van ingrepen in dit deel van de uiterwaard. (verbinding met omringende uiter-

waarden via stepping stones). Een deel van de uiterwaard leent zich voor verlaging met behoud van huidige landbouwge- ➙ bruik. Daarnaast is het mogelijk zomerkades, en een deel van de dwarskades aan te passen. De kaden worden doorstroombaar gemaakt zodat de aanwezige wegen behouden kunnen blijven, andere kades worden verlaagd.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur en stedelijk uitloopgebied. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Afgraven maaiveld en behoud landbouwfunctie • Verlagen zomerkades • Verwijderen dwarskades • Doorstroombaar maken toegangsweg

MHW-winst waterstand (m) 0,017 ➙ Oppervlak maatregel (m2) 215,5 Ruimtelijke kwaliteit score - Volume vergraving (1000 m3) 134 Verandering areaal landbouw (ha) 6,5 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) -1,8 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 4,88 Kosten effectiviteit 44,15

23 Rhenen R23-2

De ontwikkeling van de uiterwaard in deze variant staat in het teken van de ontwikkeling van de zogenaamde Robuuste Verbindingszone tussen de Veluwe en de Utrechtse Heuvel- rug. De relatief hoge uiterwaard wordt niet verlaagd maar ontwikkeld tot natuurterrein. Op deze wijze ontstaat een samenhangend geheel met aangrenzende gebieden en uiterwaarden (Heuvelrug, Blauwe Kamer). Ingrepen blijven beperkt tot ontwikkeling van natuurlijk beheerd grasland en aanpassen van

zomerkades, dwarskades en de toegangsweg.

➙ ➙ De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur en stedelijk uitloopgebied. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Ontwikkelen natuurlijk grasland (niet afgraven maaiveld) • Verlagen zomerkades

• Verlagen dwarskades en toegangweg

➙ MHW-winst waterstand (m) 0,020 ➙ Oppervlak maatregel (m2) 273,6 Ruimtelijke kwaliteit score + Volume vergraving (1000 m3) 0 Verandering areaal landbouw (ha) -14,5 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 19,3 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 1,27 Kosten effectiviteit 214,79

24 Tollewaard R24-1

De Tollewaard is een uiterwaard gelegen ten westen van Rhenen aan de linkeroever van de Neder-Rijn. Het is een uiterwaard bestaande uit een open cultuurlandschap met agrarisch en industrieel gebruik. Er liggen twee steenfabrieken met toegangswegen. Verder liggen er meerdere waterplassen die een goede aanzet voor een strang vormen.

In deze variant wordt in de uiterwaard een nevengeul gegraven en het gebied eromheen, inclusief het hoogwatervrije terrein met steenfabriek verlaagd. In het afgegraven gebied rond de geul wordt natuurlijk grasland ontwikkeld. De toegangsweg naar de steenfabriek wordt doorlaatbaar gemaakt. De zomerkades worden verlaagd en de dwarskades verwijderd. De ruimtelijke ingreep in deze variant bestaat uit landschapsvernieuwing met natuurontwikkeling in aansluiting op een reeds bestaande strang. Er ontstaat een afwisselend natuurlijk ➙ beeld van moeras, natuurlijk grasland en open water. Ecologisch gezien is hier sprake van een grote diversiteit. Recreatief gebruik (wandelen, struinen, sportvissen etc.) kan over de hele uiterwaard plaats vinden; de nevengeul kan gepasseerd worden.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Graven nevengeul • Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland • Doorlaatbaar maken toegangsweg • Verwijderen dwarskades

• Afgraven zomerkades

• Verwijderen hoogwatervrij terrein en steenfabriek ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,075 Oppervlak maatregel (m2) 879,7 Ruimtelijke kwaliteit score ++ Volume vergraving (1000 m3) 731 Verandering areaal landbouw (ha) -38,8 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 62,5 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 2 Kosten (M€) 62,52 Kosten effectiviteit 14,07

25 Tollewaard R24-2

De Tollewaard is een uiterwaard gelegen ten westen van Rhenen aan de linkeroever van de Neder-Rijn. Het is een uiterwaard bestaande uit een open cultuurlandschap met agrarisch en industrieel gebruik. Er liggen twee steenfabrieken met toegangswegen. Verder liggen er meerdere waterplassen die een goede aanzet voor een strang vormen.

De variant is - in grote lijnen - gericht op het behoud van de huidige situatie. Het landschap is open, agrarisch met een afwisseling van steenfabrieken, plassen en enkele opgaande beplantingselementen. Dit (agrarisch) beeld sluit aan bij het binnendijkse gebruik en landschapsbeeld. Recreatief kan het gebied verder ontsloten worden door wandelpaden over de kades, sportvissen etc. Ecologisch gezien zou het gebied (eventueel als beheerslandbouw-gebied) kunnen ➙ dienen als weidevogelgebied. Er is reeds in de uitgangstoestand een aanzienlijke oppervlakte natte tot moerassige terreinen (waaronder een oude strang).

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een neutrale bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Stroomlijnen hoogwatervrij terrein

• Doorlaatbaar maken toegangsweg

• Verwijderen dwarskaden ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,000 Oppervlak maatregel (m2) 0,0 Ruimtelijke kwaliteit score 0 Volume vergraving (1000 m3) 0 Verandering areaal landbouw (ha) 0,0 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 0,0 Aantal betrokken bedrijven Aantal betrokken woningen Kosten (M€) 0,18 Kosten effectiviteit 0,00

26 Ingensche waarden R25-1

De Ingensche waarden ligt aan de linkeroever van de Neder-Rijn tegenover Elst (Provincie Utrecht). De uiterwaard bestaat uit een open cultuurlandschap met een grote zandwinplas en twee veerwegen naar de pont (veerhuis). In deze variant wordt de plas deels verondiept en omgevormd tot natuurlijk grasland. Het centrale deel van de plas en de verbinding met de Neder-Rijn blijven bestaan en zullen met een nieuw te graven gedeelte in het stroomopwaarts gelegen deel van de uiterwaard een nieuwe strang vormen. De landbouw in het oostelijk deel van de Ingense Waard wordt - mede door uiterwaardverlaging - omgevormd tot natuurlijk grasland. In ecologische zin vormen deze maatregelen een aansluiting bij de ontwikkelingen in aanliggende gebieden. Er ontstaat een variatie in beeld en natuurlijke diversiteit. De recreatieve mogelijkheden zijn wandelen, vissen en een fietsverbinding met het pontje. ➙

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur en recreatie. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Graven strang • Gedeeltelijk verondiepen plas en ontwikkelen tot natuurlijk grasland • Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland

• Verwijderen zomerkade en dwarskade

• Doorlaatbaar maken veerweg ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,047 Oppervlak maatregel (m2) 556,3 Ruimtelijke kwaliteit score ++ Volume vergraving (1000 m3) 351 Verandering areaal landbouw (ha) -35,2 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 37,2 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 20,59 Kosten effectiviteit 27,01

27 Ingensche waarden R25-2

De Ingensche waarden ligt aan de linkeroever van de Neder-Rijn tegenover Elst (Provincie Utrecht). De uiterwaard bestaat uit een open cultuurlandschap met als meest opvallende elementen een grote zandwinplas en twee veerwegen naar de pont (veerhuis). De plas blijft een opvallend element. De openheid betekent dat vanuit uiterwaard en vooral vanaf de dijk het uitzicht over de Neder-Rijn, de Amerongse uiterwaarden (kasteel) met op de achtergrond de Heuvelrug behouden blijft. In ecologisch opzicht biedt deze variant mogelijkheden voor weidevogelbeheer. Het oostelijk deel van de uiterwaard heeft al een belangrijke betekenis als weidevogelgebied. De rivierkundige maatregelen in deze variant zijn beperkt tot het doorlaatbaar maken van de veerweg, het verwijderen van enige dwarskades en (zo mogelijk) verlagen van de zomerkades. ➙ Dit in verband met het uitgangspunt in deze variant het bestaande landbouwgebruik te handhaven.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur en recreatie. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Doorlaatbaar maken veerweg

• Verwijderen dwarskades

• Verlagen zomerkades (zo mogelijk i.v.m. landbouw) ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,116 Oppervlak maatregel (m2) 1341,9 Ruimtelijke kwaliteit score - Volume vergraving (1000 m3) 0 Verandering areaal landbouw (ha) 0,0 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 0,0 Aantal betrokken bedrijven Aantal betrokken woningen Kosten (M€) 1,36 Kosten effectiviteit 987,96

28 Elster buitenwaarden R26-1

De Elster buitenwaarden is gelegen aan de rechteroever van de Neder-Rijn bij Elst (Provincie Utrecht). De uiterwaard bestaat uit een open cultuurlandschap. Opvallende kenmerken in de uiterwaard zijn de ontgrondingsplas en de veerweg. Direct langs de uiterwaard ligt de bebouwing van Elst en Remmerden met op de achtergrond een bosgebied op de hoog gelegen stuwwal. In deze uiterwaard staat het behoud van het open karakter en het gebruik als landbouwge-

bied voorop. Omringende gebieden (Heuvelrug; Betuwe) blijven zichtbaar vanuit de uiterwaard. ➙ De zomerkade blijft behouden. Via deze kade kan wellicht een aantrekkelijke fietsroute door de uiterwaard ontwikkeld worden. Extensivering van landbouwkundig gebruik opent perspectieven voor agrarisch natuurbeheer: weidevogel gebied. Gecombineerd met vernatting (kwel vanuit de heuvelrug!) ontstaan interessante vegetaties.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is een dilemma; landbouw of natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een onbekende bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Verlagen zomerkade (zo mogelijk i.v.m. landbouw) • Verwijderen dwarskades • Doorlaatbaar maken veerweg

MHW-winst waterstand (m) 0,019

Oppervlak maatregel (m2) 239,7

Ruimtelijke kwaliteit score ➙ Volume vergraving (1000 m3) 0 Verandering areaal landbouw (ha) 0,0 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 0,0 Aantal betrokken bedrijven Aantal betrokken woningen Kosten (M€) 0,53 Kosten effectiviteit 448,99

29 Elster buitenwaarden R26-2

De Elster buitenwaarden is gelegen aan de rechteroever van de Neder-Rijn bij Elst (Provincie Utrecht). De uiterwaard bestaat uit een open cultuurlandschap. Opvallende kenmerken in de uiterwaard zijn de ontgrondingsplas en de veerweg. Direct langs de uiterwaard ligt de bebouwing van Elst en Remmerden met op de achtergrond een bosgebied op de hoog gelegen stuwwal. De ontwikkeling tot natuurgebied sluit aan bij de ontwikkeling, in uitvoering, in de aangren-

zende gebieden. Hierdoor ontstaat een aaneengesloten, riviergebonden natuurgebied aan de

➙ voet van de stuwwal van de Utrechtse Heuvelrug. De differentiatie binnen de uiterwaard ➙ draagt bij aan een gevarieerde mogelijkheden voor natuurontwikkeling. De geprojecteerde geul past in het streven in dit gedeelte van de noordoever Neder-Rijn relatief schoon water af te voeren naar de Kromme Rijn (nabij Wijk bij Duurstede). Dit verbetert de waterkwaliteit in de Kromme Rijn.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is een dilemma; landbouw of natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een onbekende bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Graven nevengeul (ten behoeve van rivierkwel) • Verwijderen zomerkades • Verwijderen dwarskades • Verlagen deel uiterwaard en ontwikkelen tot natuurlijk grasland

• Doorlatend maken veerweg ➙ MHW-winst waterstand (m) 0,103

Oppervlak maatregel (m2) 1107,5

Ruimtelijke kwaliteit score ➙ Volume vergraving (1000 m3) 2398 Verandering areaal landbouw (ha) -93,9 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 104,8 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 93,63 Kosten effectiviteit 11,83

30 Mauriksche- en Ecksche waarden + Koornwaard R28-R29-1

De Mauriksche- en Ecksche waarden liggen aan de linkeroever van de Neder-Rijn bij het plaatsje Maurik. Het oostelijk deel van de uiterwaard bestaat voornamelijk uit een open cultuur landschap. Het westelijk deel bestaat uit een open/ halfopen waterlandschap gedomineerd door een grote zandwinplas met veel recreatie. Deze variant gaat uit van een drastische ingreep in de door (zand)winplassen gedomineerde uiterwaard. Een belangrijk ingreep daarbij is het gedeeltelijk opvullen van de nu willekeurig ontwikkelde (zandwin)plassen. Bij deze variant blijft eenderde van de plassen gehandhaafd. Eenderde van de plassen zal ondieper gemaakt worden en ontwikkeld worden tot recreatieve of natuurlijke oevers. Eenderde van de plassen zal tot op ongeveer het maaiveld opgevuld worden en ontwikkeld tot natuurlijk beheerd grasland. Aan de zuiden oostzijde van de plas zal intensieve recreatie kunnen plaatsvinden, aan de noordzijde minder intensief. Tevens zal

er een vrij moeilijk toegankelijk kerngebied ontwikkeld worden. Ecologische ontwikkeling van ➙ het gebied is mede gezien bovenstaande maatregelen relatief beperkt. Het oostelijk deel van de uiterwaard biedt mogelijkheden voor weidevogelbeheer of andere vormen van agrarisch natuurbeheer. Door het verkleinen van het totaal oppervlak aan water worden de mogelijkheden voor waterrecreatie beperkt.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is recreatie. Subkoers is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

mogelijk toekomstbeeld

• Verlagen zomerkade Echtsewaard tot 6,5m+ NAP • Verondiepen plassen tot natuurlijk beheerd grasland en ondiep water (recreatie) • Verlagen hoge terreinen

• Verwijderen dwarskades

• Verlagen voormalige (ban)dijken oude geul ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,006 Oppervlak maatregel (m2) 34,6 Ruimtelijke kwaliteit score - Volume vergraving (1000 m3) 213 Verandering areaal landbouw (ha) -9,1 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 1,6 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 7,99 Kosten effectiviteit 4,33

31 Mauriksche- en Ecksche waarden, Koornwaard en Rijswijcksche buitenpolder R28-R29-R34-2

De Mauriksche en Ecksche waarden, Koornwaard en Rijswijcksche buitenpolder omvatten een vrij groot gebied aan de zuidoever van de Neder-Rijn ten westen van het Amsterdam- Rijnkanaal. Het gebied wordt gedomineerd door een grote zandwinplas in de Koornwaard ten zuiden van de stuw. Deze plas wordt gebruikt als recreatiegebied (Eiland van Maurik). Het oostelijk deel van het gebied (Mauriksche en Ecksche waarden) bestaat voornamelijk uit een open cultuurlandschap. Ook de Rijswijcksche buitenpolder in het westen, tegen het Amsterdam-Rijnkanaal, wordt gekenmerkt door een open cultuurlandschap. In de uiterwaard zijn nog een aantal zandwinplassen, een steenfabriek en een crossterrein aanwezig. In deze variant wordt een landschappelijke aaneensluiting van de drie uiterwaarden nagestreefd. In het oostelijke deel zal een nieuwe plas worden aangelegd en het maaiveld worden verlaagd en ontwikkeld tot natuurlijk grasland. In de stroomluwe delen zal ooibosont-

wikkeling worden nagestreefd. In het westelijk deel zal het fabrieksterrein worden verwijderd ➙ en het crossterrein worden gestroomlijnd. De zandwinputten zullen worden verondiept en omgevormd tot een aantal kleine strangen. Door het creëren van bos wordt landschappelijk een duidelijker onderscheid gemaakt tussen de hoofdgeul en de strangen en plassen in de uiterwaard. Hiernaast worden de recreatieve mogelijkheden (hoofdkoers) binnen de drie uiterwaarden verbeterd en uitgebreid. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is recreatie. Subkoers is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

mogelijk toekomstbeeld

• Verwijderen (dwars)kades • Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland • Aanleg van plassen • Verondiepen van plassen • Doorlatend maken van wegen • Ooibosontwikkeling in stroomluwe delen

• Verwijderen hoogwatervrij terrein en fabriek

• Stroomlijnen hoogwatervrij terrein ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,108 Oppervlak maatregel (m2) 1295,3 Ruimtelijke kwaliteit score + Volume vergraving (1000 m3) 4215 Verandering areaal landbouw (ha) -249,3 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 235,8 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 218,72 Kosten effectiviteit 5,92

32 Domswaard + Stuweiland Maurik R30-R31-2

De Domswaard is een zeer smalle uiterwaard die de overgang vormt van het (kom)gebied van de Kromme Rijn/Langbroekerwetering naar de Neder-Rijn/Lek. Een ruimtelijk zeer fraaie overgang, mede door de wijze waarop de boerderijen aan de binnendijkse zijde ten opzichte van de dijk gelegen zijn (steeds op een afstand van circa 75-100 meter) en de wijze waarop de dijk onder een hoek de richting van het kavelpatroon in het binnendijkse gebied aansnijdt. Een jong cultuurmonument is de stuw, met bijbehorende gebouwen en nederzetting aan de dijk. Door de kleine uiterwaard kunnen er weinig maatregelen worden uitgevoerd. In deze variant worden de kades verwijderd en natuurlijk grasland ontwikkeld. ➙

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Uiterwaard ontwikkelen tot natuurlijk grasland

• Verwijderen kades ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,041 Oppervlak maatregel (m2) 301,4 Ruimtelijke kwaliteit score + Volume vergraving (1000 m3) 88 Verandering areaal landbouw (ha) -12,8 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 23,3 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 11,92 Kosten effectiviteit 25,28

33 Meandertak Gravenbol + Lunenburgerwaard R32-R33-1

De Meandertak Gravenbol en Lunenburgerwaard liggen aan de rechteroever van de Neder- Rijn ten oosten van Wijk bij Duurstede. De Gravenbol bestaat door de oude riviermeander en winplas voornamelijk uit water. De Lunenburgerwaard is een meer halfopen uiterwaard met naast de landbouw ook natuurelementen en een steenfabriek.

Deze variant gaat uit van het behoud van het huidige landbouwkundige gebruik en open karakter. Het lijkt mogelijk een deel van de hoogste delen van de uiterwaard te verlagen zonder agrarisch gebruik onmogelijk te maken. ➙ Het recreatief (mede)gebruik van deze uiterwaard kan verder worden ontwikkeld. De oude haven van Wijk bij Duurstede staat op de nominatie te worden ontwikkeld tot passantenha- ven voor recreatievaart. Wellicht kan door het gebied een doorgaande (fiets) route worden ontwikkeld.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is recreatie en stedelijk uitloopgebied. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Verlagen kades • Afgraven maaiveld en behouden van natuur en landbouw • Stroomlijnen hoogwatervrijterrein en verwijderen steenfabriek

• Doorlaatbaar maken toegangsweg ➙ MHW-winst waterstand (m) 0,018 Oppervlak maatregel (m2) 126,6 Ruimtelijke kwaliteit score - Volume vergraving (1000 m3) 327 Verandering areaal landbouw (ha) 0,0 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) -2,8 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 9,73 Kosten effectiviteit 13,01

34 Meandertak Gravenbol + Lunenburgerwaard R32-R33-2

De ontwikkeling is gericht op integrale natuurontwikkeling van het gebied. Met mogelijkhe-

den voor recreatief (mede)gebruik. Natuurontwikkeling sluit aan bij de natuurontwikkeling in de Amerongse Buitenwaarden. Langs de dijk is een mogelijkheid de differentiatie in het ➙ gebied nog te vergroten door de ontwikkeling van moeras. Op de te handhaven hoge ter- reingedeelten is het mogelijk een bosgebiedje te ontwikkelen. De plas aan de zuidzijde van de meandertak wordt deels ondieper gemaakt en voor recreatief medegebruik geschikt gemaakt. Wel moet worden afgewogen in hoeverre dit gebruik zich laat verenigen met de gewenste natuurontwikkeling.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is recreatie en stedelijk uitloopgebied. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Verwijderen kades • Ontwikkelen tot natuurlijk grasland (niet afgraven) • Moerasontwikkeling langs dijk • Doorlaatbaar maken toegangsweg • Bosontwikkeling op hoogwatervrij terrein

• Verondiepen plas tot ondiep water en natuurlijk grasland ➙ MHW-winst waterstand (m) 0,040 Oppervlak maatregel (m2) 329,2 Ruimtelijke kwaliteit score + Volume vergraving (1000 m3) 964 Verandering areaal landbouw (ha) -65,2 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 93,7 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 38,44 Kosten effectiviteit 8,56

35 Rijswijcksche buitenpolder R34-1

De Rijswijcksche buitenpolder is gelegen aan de linkeroever van de Neder-Rijn ten zuid- oosten van Wijk bij Duurstede. Dit gebied ligt in het verlengde van de Mauriksche en Ecksche Waarden en de Koornwaard (R28 en R29). De maatregelen in de Rijswijksche buitenpolder zijn afgestemd op een gelijksoortig doel als deze uiterwaarden. Dat wil zeggen: een duidelijk onderscheid aanbrengen tussen moderne en voormalige riviertakken. Met herontwikkeling van het agrarisch gebruikte cultuurlandschap van de uiterwaarden. Juist in dit gebied lijkt een dergelijk herstel van een typisch agrarisch uiterwaarden/cultuurlandschap op zijn plaats. De voormalige meander van de Neder-Rijn zal herontwikkeld worden. Kleiputten worden

gecultivieerd tot landbouwgrond; Verder zullen kleine landschapselementen en vrije uitzich- ten worden behouden of herontwikkeld. Er zullen wandel en fietsroutes en andere kleinscha- ➙ lige recreatieve voorzieningen worden ontwikkeld. De steenfabriek op het hoogwatervrije terrein in het centrum van de Rijswijcksche Buitenpolder blijft behouden.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is landbouw en natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Graven geul/ herstel oude meander • Verondiepen randen meander tot natuurlijk grasland • Verondiepen plassen tot grasland ("omputten") • Afgraven maaiveld en behoud van landbouwfunctie • Stroomlijnen hoogwatervrij terrein • Verlagen omgeving HGO terrein en ontwikkelen tot natuurlijk grasland • Verlagen zomerkades

• Verwijderen dwarskades

• Doorlaatbaar maken wegen/veerweg ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,066 Oppervlak maatregel (m2) 713,9 Ruimtelijke kwaliteit score + Volume vergraving (1000 m3) 1448 Verandering areaal landbouw (ha) -17,3 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) -9,1 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 67,31 Kosten effectiviteit 10,61

36 Rijswijcksche buitenpolder R34-2

De Rijswijcksche buitenpolder is gelegen aan de linkeroever van de Neder-Rijn ten zuid- oosten van Wijk bij Duurstede. Dit gebied ligt in het verlengde van Mauriksche en Ecksche Waarden en de Koornwaard (R28 en R29). Deze variant gaat uit van integrale natuurontwikkeling: natuurlijk grasland, ondiep open water en mogelijkheden voor bos- en moerasontwikkeling. Daarbij is aangesloten bij de beoogde ontwikkeling van het reeds bestaande (natuur)inrichtingsplan voor dit gebied. Dit plan voorziet in het herontwikkelen van de twee bestaande grotere plassen tot een stel- sel van kleinere en grotere geulen, moeras(bos) en natuurlijk grasland. Van belang is de ontwikkeling van een grote geul, in aansluiting bij hetgeen is voorgesteld

in variant 2 van de Mauriksche en Ecksche Waarden & Koornwaard (R28-R29-1). Een der- gelijke geul zou beide uiterwaarden tot een geheel maken. ➙ Het doortrekken van de geul betekent een toename van het gebruik van de uiterwaard door water- en oeverrecreatie.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is landbouw en natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Graven geul vanuit Maurickse-Ecksche Waarden • Graven nieuwe plassen/geultjes (volgens bestaand plan) • Deels verondiepen bestaande plassen/geulen • Verlagen noord-westelijk deel uiterwaard tot een natuurlijk beheerd grasland • Stroomlijnen hoogwatervrije terreinen • Verwijderen zomer- en dwarskades

• Doorlaatbaar maken wegen

• Plaatselijk bosontwikkeling (bestaand bos aanpassen) ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,135 Oppervlak maatregel (m2) 1575,3 Ruimtelijke kwaliteit score - Volume vergraving (1000 m3) 2664 Verandering areaal landbouw (ha) -117,8 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 115,4 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 159,46 Kosten effectiviteit 9,88

37 Rijswijcksche waard R35-1

De Rijswijcksche waard ligt aan de linkeroever van de Neder-Rijn net na de kruising van het Amsterdam-Rijn Kanaal met de Neder-Rijn. Het gaat om een relatief smalle, deels relatief hooggelegen uiterwaard. Het landschap wordt in belangrijke mate bepaald door het Amsterdam-Rijn Kanaal en zijn kruising met de Neder-Rijn. In deze variant wordt de uiterwaard verlaagd tot het niveau waarop de landbouwfunctie behouden kan blijven. Verder wordt de zomerkade aangepast, de dwarskades verwijderd en de toegangsweg doorlaatbaar gemaakt. Deze eerste variant gaat uit van het behoud van het open en agrarische karakter van het gebied. Het scala aan rivierkundige mogelijkheden is dan beperkt. In ecologisch opzicht blijft er hooguit enige ruimte voor weidevogels en ganzen. Mogelijkheden voor recreatief gebruik

zijn niet aan de orde. ➙

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Verwijderen zomerkades en dwarskades • Afgraven maaiveld deel uiterwaard en ontwikkelen tot natuurlijk grasland

• Doorlatend maken toegangsweg

• Ontwikkelen van natuurlijk grasland ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,008 Oppervlak maatregel (m2) 87,4 Ruimtelijke kwaliteit score - Volume vergraving (1000 m3) 18 Verandering areaal landbouw (ha) 0,0 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) -0,5 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 0,54 Kosten effectiviteit 161,46

38 Rijswijcksche waard R35-2

De Rijswijcksche waard ligt aan de linkeroever van de Neder-Rijn net na de kruising van het Amsterdam Rijn Kanaal met de Neder-Rijn. In deze variant wordt de uiterwaard inclusief het hoogwatervrij terrein verlaagd en natuurlijk grasland ontwikkeld. Verder wordt de zomerkade aangepast, de dwarskades verwijderd en de toegangsweg doorlaatbaar gemaakt. Het gebied is te smal voor de ontwikkeling van een geul of stang met rivierkundig effect. Het ontwikkelen van natuurlijk grasland betekent het behoud van een relatief open gebied. Het zicht op en over de uiterwaard en de aanliggende terreinen en landschapselementen blijft daarmee bestaan.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze

variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. ➙

• Verlagen uiterwaarden ontwikkelen tot natuurlijk grasland • Verlagen zomerkades • Afgraven hoogwatervrij terrein

• Doorlatend maken toegangsweg

• Verwijderen dwarskades ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,031 Oppervlak maatregel (m2) 246,3 Ruimtelijke kwaliteit score + Volume vergraving (1000 m3) 409 Verandering areaal landbouw (ha) -23,1 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 29,4 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 22,72 Kosten effectiviteit 10,84

39 Bosscherwaarden R36-1

De Bosscherwaarden is een uiterwaard gelegen aan de rechteroever van de Neder-Rijn net voorbij de kruising van het Amsterdam-Rijn kanaal met de Neder-Rijn. Het is een relatief hooggelegen uiterwaard met een open cultuurlandschap. Het landschap wordt in belangrijke mate bepaald door het Amsterdam-Rijn Kanaal en zijn kruising met de Neder-Rijn. Deze variant gaat uit van het behoud en deels herontwikkelen van het open en agrarische karakter van het gebied. In ecologisch opzicht blijft er enige ruimte voor weidevogels en ganzen. Mogelijkheden voor recreatief gebruik zijn gewenst. Mede in verband met de nabijheid van Wijk bij Duurstede (uitloopgebied). Het gaat daarbij om het behoud en of ontwikkelen van ➙ een (fiets)route langs het kanaal en de zomerkade. In het gebied bevindt zich een bijzondere, voormalige steenfabriek met een zogenaamde "ringoven". Uit cultuurhistorisch oogpunt is behoud van dit element van belang.

• Verlagen uiterwaard en behoud landbouwfunctie • Verlagen zomerkades (als mogelijk t.b.v. landbouw)

• Stroomlijnen hoogwatervrij terrein

• Verondiepen plassen t.b.v. landbouw ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,060 Oppervlak maatregel (m2) 624,7 Ruimtelijke kwaliteit score - Volume vergraving (1000 m3) 859 Verandering areaal landbouw (ha) 4,4 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) -14,6 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 27,12 Kosten effectiviteit 23,03

40 Bosscherwaarden R36-2

De Bosscherwaarden is een uiterwaard gelegen aan de rechteroever van de Neder-Rijn net voorbij de kruising van het Amsterdam-Rijn kanaal met de Neder-Rijn. Het is een relatief hooggelegen uiterwaard met een open cultuurlandschap. Het landschap wordt in belangrijke mate bepaald door het Amsterdam-Rijn kanaal en zijn kruising met de Neder-Rijn. Deze variant gaat uit van het ontwikkelen van het gebied als natuurgebied. Het richtbeeld voor de natuur in deze variant omvat: natuurlijk beheerd grasland en ondiep water in de vorm van een strang. Deze variant zorgt voor behoud van het open karakter van het gebied. Wellicht laat deze ontwikkeling het ontwikkelen van recreatief (mede)gebruik toe. ➙ Reeds in de bestaande situatie wordt een deel van het terrein door landbouw op natuur- vriendelijke wijze beheerd.

• Graven strang • Afgraven maaiveld zuidelijk deel en ontwikkelen tot natuurlijk grasland • Noordzijde ontwikkelen tot natuurlijk grasland (zonder afgraving) • Verwijderen zomer- en dwarskades

• Stroomlijnen hoogwatervrij terrein

• Verondiepen plassen en ontwikkelen tot natuurlijk grasland ➙ MHW-winst waterstand (m) 0,086 Oppervlak maatregel (m2) 1032,1 Ruimtelijke kwaliteit score + Volume vergraving (1000 m3) 801 Verandering areaal landbouw (ha) -69,5 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 80,7 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 47,68 Kosten effectiviteit 21,65

Kosten effectiviteit Kosten 151,75

) (M Kosten 0,64 €

Aantal betrokken woningen betrokken Aantal 0

Aantal betrokken bedrijven betrokken Aantal 0

Verandering areaal met natuurwaarde (ha) natuurwaarde met areaal Verandering 4,3

Verandering areaal landbouw (ha) landbouw areaal Verandering -4,3

Volume vergraving (1000 m (1000 vergraving Volume ) 0

Ruimtelijke kwaliteit score kwaliteit Ruimtelijke

) Oppervlak maatregel (m maatregel Oppervlak 97,4

MHW-winst waterstand (m) waterstand MHW-winst 0,017

➙

• Doorlatend maken toegangswegen en veerweg en toegangswegen maken Doorlatend •

• Verwijderen dwarskades en bandijk; deel bandijk alleen verlagen alleen bandijk deel bandijk; en dwarskades Verwijderen •

• Kleinschalige dijkverlegging Kleinschalige •

maatregelen van deze variant levert een onbekende bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Kwaliteit. Ruimtelijke de aan bijdrage onbekende een levert variant deze van maatregelen De hoofdkoers voor deze uiterwaard is een dilemma; landbouw of natuur. Uitvoering van de van Uitvoering natuur. of landbouw dilemma; een is uiterwaard deze voor hoofdkoers De

➙

Een van de betrokken bedrijven past dit reeds toe. reeds dit past bedrijven betrokken de van Een

worden gecombineerd met het ontwikkelen van agrarisch natuurbeheer (weidevogels). natuurbeheer agrarisch van ontwikkelen het met gecombineerd worden

rijke huiskavels (direct grenzend aan de bedrijfsgebouwen). Waar mogelijk kan een en ander en een kan mogelijk Waar bedrijfsgebouwen). de aan grenzend (direct huiskavels rijke

uiterwaarden, vormen de buitendijkse terreinen hier tevens de voor de agrariërs zeer belang- zeer agrariërs de voor de tevens hier terreinen buitendijkse de vormen uiterwaarden,

historische elementen en structuren te behouden. In tegenstelling tot de meeste andere meeste de tot tegenstelling In behouden. te structuren en elementen historische

Deze eerste variant is er op gericht bestaand agrarisch gebruik en het geheel aan cultuur- aan geheel het en gebruik agrarisch bestaand gericht op er is variant eerste Deze

bij het Oude Veerhuis. Oude het bij

en enkele erven. In de Beusichemse waard ligt verder nog een camping en een jachthaven een en camping een nog verder ligt waard Beusichemse de In erven. enkele en

uiterwaard bestaat uit een open cultuurlandschap met restanten van hagen, boomopstanden hagen, van restanten met cultuurlandschap open een uit bestaat uiterwaard

De Beusichemse waard is een uiterwaard gelegen aan de linkeroever van de Neder-Rijn. De Neder-Rijn. de van linkeroever de aan gelegen uiterwaard een is waard Beusichemse De

R37-1 waard Beusichemse Beusichemse waard R37-2

De Beusichemse waard is een uiterwaard gelegen aan de linkeroever van de Neder-Rijn. De uiterwaard bestaat uit een open cultuurlandschap met restanten van hagen, boomopstanden en enkele erven. In de Beusichemse waard ligt verder nog een camping en een jachthaven bij het Oude Veerhuis. Deze variant gaat uit van het ontwikkelen van het gebied als natuurgebied. Dit sluit aan bij de ontwikkeling van een aaneengesloten, buitendijks natuurgebied aan de noordoever van de Neder-Rijn. Het richtbeeld voor de natuur in deze variant omvat: natuurlijk beheerd grasland en ondiep water in de vorm van een strang. Deze ontwikkeling betekent een aantasting van het agrarische en cultuurhistorische karakter van de uiterwaard. Wellicht laat deze ontwikkeling het op

- beperkte schaal - ontwikkelen van recreatief (mede)gebruik toe. ➙

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is een dilemma; landbouw of natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een onbekende bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Graven geul • Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland • Zuidelijk deel uiterwaard ontwikkelen tot natuurlijk grasland (zonder afgraving) • Verwijderen kades • Doorlatend maken veerweg

• Toegangswegen verwijderen tot op maaiveld

• Kleinschalige dijkverlegging ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,069 Oppervlak maatregel (m2) 737,9 Ruimtelijke kwaliteit score Volume vergraving (1000 m3) 623 Verandering areaal landbouw (ha) -104,8 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 122,6 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 53,40 Kosten effectiviteit 13,82

43 Schalkwijker buitenwaard R38-1

Schalkwijker buitenwaard is gelegen aan de rechteroever van de Neder-Rijn. De uiterwaard bestaat uit een open cultuurlandschap met een landelijke sfeer door de aanwezigheid van restanten van hagen en boomopstanden. Deze variant gaat uit van behoud van het open en agrarische karakter van het gebied. Daarom worden alleen de zomerkades verlaagd en een aantal dwarskades verwijderd.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. ➙

• Verlagen zomerkades • Verwijderen dwarskades

MHW-winst waterstand (m) 0,016 Oppervlak maatregel (m2) 196,7 Ruimtelijke kwaliteit score - Volume vergraving (1000 m3) 0 Verandering areaal landbouw (ha) 0,0 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 0,0 Aantal betrokken bedrijven Aantal betrokken woningen

Kosten (M€) 0,53

Kosten effectiviteit 370,77 ➙

44 Schalkwijker buitenwaard R38-2

Schalkwijker buitenwaard is gelegen aan de rechteroever van de Neder-Rijn. De uiterwaard bestaat uit een open cultuurlandschap met een landelijke sfeer door de aanwezigheid van restanten van hagen en boomopstanden. Deze variant gaat uit van het ontwikkelen van het gebied als natuurgebied. Het richtbeeld voor de natuur in deze variant omvat: natuurlijk beheerd grasland en ondiep water in de vorm van een strang. Ondanks de wijziging in grondgebruik/functie blijft het

open karakter van het gebied behouden. Van belang is het behouden van het zuidelijk deel van deze uiterwaard en deze niet te verlagen en te vergraven. Dit in verband met het voor- ➙ komen van stroomdal graslanden op een (voormalig) rivierduincomplex.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Graven strang • Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland • Verwijderen zomer- en dwarskades • Hoog gedeelte: niet verlagen en ontwikkelen tot stroomdalgrasland

MHW-winst waterstand (m) 0,027 Oppervlak maatregel (m2) 340,6 Ruimtelijke kwaliteit score ++ Volume vergraving (1000 m3) 889 Verandering areaal landbouw (ha) -24,9 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 71,8 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0

Kosten (M€) 72,33

Kosten effectiviteit 4,71 ➙

45 Redichemsche waard R39-1

De Redichemse waard is gelegen aan de linkeroever in een binnenbocht van de Neder-Rijn. De uiterwaard bestaat uit een open cultuurlandschap met een grootschalig ontzanding. De grootschalige ontzandingsplas aan de noordkant van de uiterwaard wordt verondiept. De rest van de uiterwaard wordt verlaagd en beheerd als natuurlijk grasland. De recreatieve mogelijkheden blijven gehandhaafd.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is recreatie. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

➙

• Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland

• Verondiepen waterplas

• Verlagen kade ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,016 Oppervlak maatregel (m2) 205,7 Ruimtelijke kwaliteit score + Volume vergraving (1000 m3) 365 Verandering areaal landbouw (ha) -0,5 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) -0,6 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 13,38 Kosten effectiviteit 15,38

46 Lazaruswaard R40-1

De Lazaruswaard is een smalle uiterwaard gelegen aan de linkeroever van de Neder-Rijn bij Culemborg. In de uiterwaard is veel bebouwing aanwezig dat reikt tot aan het veer. De spoorbrug Culemborg doorsnijdt de uiterwaard en vormt een knelpunt. In het westelijk gedeelte van de uiterwaard is natuur en zijn plassen aanwezig. De uiterwaard vormt een uitloopgebied van de stad Culemborg. Doordat vroeger de Binnen- Lek door de uiterwaard heeft gestroomd heeft het gebied een cultuurhistorische waarde. Ook de veerpont en de benedenstad bij de haven hebben een cultuurhistorische waarde. In deze variant wordt een geul gegraven die met een duiker onder het spoor gaat. De haven

wordt verplaatst en bebouwing verwijderd. De bestaande waterplas wordt verondiept. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is stedelijk uitloopgebied en cultuur- ➙ historie. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Afgraven maaiveld en behouden landbouwfunctie • Verondiepen waterplas • Verlagen kade • Verwijderen bebouwing

• Behouden oversteek pont ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,035 Oppervlak maatregel (m2) 449,4 Ruimtelijke kwaliteit score ++ Volume vergraving (1000 m3) 473 Verandering areaal landbouw (ha) -2,2 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 8,5 Aantal betrokken bedrijven 3 Aantal betrokken woningen 56 Kosten (M€) 82,35 Kosten effectiviteit 5,46

47 Steenwaard R41-1

De Steenwaard is een kleine uiterwaard gelegen aan de rechteroever van de Neder-Rijn. Het bestaat uit een open cultuurlandschap met landbouw en natuur. Het grootste gedeelte van de Steenwaard valt onder een uitgevoerd project. De maatregelen van deze variant gelden voor het westelijk gedeelte van de uiterwaard. In deze variant wordt er een strang gegraven die benedenstrooms van de uiterwaard aantakt. Het weiland tussen deze strang en de rivier wordt ontwikkeld en beheerd als natuurlijk grasland.

De kade tussen het uitgevoerde project en dit deel van de uiterwaard wordt verlaagd. ➙

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Graven strang

• Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland

• Verlagen kade ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,010 Oppervlak maatregel (m2) 141,6 Ruimtelijke kwaliteit score ++ Volume vergraving (1000 m3) 255 Verandering areaal landbouw (ha) -14,8 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 19,3 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 24,60 Kosten effectiviteit 5,76

48 Steenwaard R41-2

De Steenwaard is een kleine uiterwaard gelegen aan de rechteroever van de Neder-Rijn. Het bestaat uit een open cultuurlandschap met landbouw en natuur. Het grootste gedeelte van de Steenwaard valt onder een uitgevoerd project. De maatregelen van deze variant gelden voor het westelijk gedeelte van de uiterwaard. In deze variant wordt het gebied afgegraven en beheerd als natuurlijk grasland. De kade tussen het gerealiseerde project en dit deel van de uiterwaard wordt verlaagd.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. ➙

• Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland

• Verlagen kade ➙ MHW-winst waterstand (m) 0,012 Oppervlak maatregel (m2) 86,7 Ruimtelijke kwaliteit score + Volume vergraving (1000 m3) 203 Verandering areaal landbouw (ha) -9,9 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 13,5 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 8,61 Kosten effectiviteit 10,07

49 Goilberdingerwaard R42-1

De Goilberdingerwaard (steenfabriek Ossewaard) is een kleine uiterwaard gelegen aan de linkeroever van de Neder-Rijn. De uiterwaard bestaat uit een open landschap met landbouw. Deze uiterwaard wordt afgegraven en beheerd als natuurlijk grasland.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een onbekende bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

➙

• Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,000 Oppervlak maatregel (m2) 0,0 Ruimtelijke kwaliteit score Volume vergraving (1000 m3) 3 Verandering areaal landbouw (ha) -4,5 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 4,5 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 2,69 Kosten effectiviteit 0,00

50 Honswijkerwaarden, Stuweiland en ’t Waalsche waard R43-R44-R47-1

De Honswijkerwaarden en ‘t Waalse Waard zijn gelegen aan de noordzijde van stuw Hagestein. Beide uiterwaarden worden gekenmerkt door een open cultuurlandschap met voornamelijk landbouw en enkele natuurelementen. In het oosten van het gebied ligt het fort Honswijk als opvallend cultuurhistorisch element. Aan de westzijde wordt het gebied begrensd door het Lekkanaal met aan de overzijde de stedelijke bebouwing van Nieuwegein. ‘t ‘Waalsche waard wordt doorsneden door de A27. Het stuwcomplex van Hagestein is gesi-

tueerd op een eiland (Ossenwaard) in een voormalige meanderbocht van de Neder-Rijn. Deze meander wordt alleen nog bij hoge afvoeren doorstroomd. Bij lage afvoeren wordt het ➙ water door de stuw en de sluis aan de andere zijde van het eiland afgevoerd.

In deze maatregel wordt de bebouwing op het stuweiland verwijderd en het maaiveld van het stuweiland en ‘t Waalsche Waard verlaagd. Aan de noordzijde van deze uiterwaard zal nieuw bos worden aangeplant ter aanvulling van de bestaande bosschages. Verschillende kades worden afgegraven.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur en cultuurhistorie. Subkoers is recreatie. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

mogelijk toekomstbeeld

• Verwijderen (dwars)kades • Verwijderen bebouwing • Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland • Ooibosontwikkeling in stroomluwe delen

MHW-winst waterstand (m) 0,078

2 Oppervlak maatregel (m ) 1002,5 ➙ Ruimtelijke kwaliteit score ++ Volume vergraving (1000 m3) 403 Verandering areaal landbouw (ha) -48,1 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 43,6 Aantal betrokken bedrijven 1 Aantal betrokken woningen 9 Kosten (M€) 36,15 Kosten effectiviteit 27,73

51 Honswijkerwaarden, Stuweiland en ’t Waalsche waard R43-R44-R47-2

De Honswijkerwaarden en ‘t Waalse Waard zijn gelegen aan de noordzijde van stuw Hagestein. Beide uiterwaarden worden gekenmerkt door een open cultuurlandschap met voornamelijk landbouw en enkele natuurelementen. In het oosten van het gebied ligt het fort Honswijk als opvallend cultuurhistorisch element. Aan de westzijde wordt het gebied begrensd door het Lekkanaal met aan de overzijde de stedelijke bebouwing van Nieuwegein. ‘t Waalsche waard wordt doorsneden door de A27. Het stuwcomplex van Hagestein is gesi-

In deze variant wordt in tegenstelling tot de eerste variant, ook de uiterwaard van de Honsdijkerwaarden verlaagd. In ‘t Waalsche Waard wordt een geul gegraven en de rest van de uiterwaard wordt verlaagd en beheerd als natuurlijk grasland. De bestaande bosschages gaan hiermee verloren. De bebouwing op het stuweiland wordt gehandhaafd.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur en cultuurhistorie. Subkoers is recreatie. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

mogelijk toekomstbeeld

• Verwijderen (dwars)kades • Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland • Ooibosontwikkeling in stroomluwe delen • Graven strang

MHW-winst waterstand (m) 0,089

Oppervlak maatregel (m2) 1284,7 Ruimtelijke kwaliteit score + ➙ Volume vergraving (1000 m3) 628 Verandering areaal landbouw (ha) -37,0 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 53,3 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 40,88 Kosten effectiviteit 31,42

52 Heerenwaard en Polder de Eendragt R49-R51-1

De uiterwaarden Heerenwaard en Polder de Eendragt zijn gelegen ten westen van Vianen aan de linkeroever van de Lek. De uiterwaarden zijn van elkaar gescheiden door de het bruggenhoofd van de A2. Beide uiterwaarden worden gekenmerkt door een open cultuurlandschap. In Polder de Eendragt wordt dit landschapsbeeld af en toe onderbroken door natuurelementen. Verder liggen in deze uiterwaard twee campings en een jachthaven.

In deze variant wordt een strang gegraven die door middel van een duiker in het dijklichaam van de A2 beide uiterwaarden met elkaar verbind. De uiterwaard naast de strang wordt ver-

laagd en beheerd als natuurlijk grasland. De plas waarin de jachthaven is gelegen wordt verondiept en verbonden met de oostelijk gelegen plas. ➙

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is stedelijk uitloopgebied. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

mogelijk toekomstbeeld

• Verwijderen (dwars)kades

• Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot

natuurlijk grasland • Graven strang ➙ • Aanleg duiker in grondlichaam • Verondiepen plas

MHW-winst waterstand (m) 0,075 Oppervlak maatregel (m2) 1092,4 Ruimtelijke kwaliteit score ++ Volume vergraving (1000 m3) 1516 Verandering areaal landbouw (ha) -90,7 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 102,4 Aantal betrokken bedrijven 1 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 94,26 Kosten effectiviteit 11,59

53 Bossenwaard R50-1

De Bossenwaard is een uiterwaard gelegen aan de rechteroever van de Lek. De uiterwaard bestaat uit een open cultuurlandschap met plaatselijk wat bomen en struiken. De uiterwaard wordt doorsneden door de rijksweg A2. In deze variant wordt een strang gegraven die via een duiker onder de snelweg door gaat. In deze variant takt de strang ook aan de Hollandsche (Kromme) IJssel. De strang ligt dicht tegen de winterdijk. Het gebied tussen de strang en de rivier wordt afgegraven en beheerd als natuurlijk grasland. ➙

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur en stedelijk uitloopgebied. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

mogelijk toekomstbeeld

• Graven strang en aanbrengen duiker onder rijksweg A2 • Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland • Verlagen kade

• Aanleggen doorlaat naar Hollandsche

(Kromme) IJssel ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,026 Oppervlak maatregel (m2) 349,0 Ruimtelijke kwaliteit score ++ Volume vergraving (1000 m3) 409 Verandering areaal landbouw (ha) -4,4 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 22,9 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 24,18 Kosten effectiviteit 14,44

54 Bossenwaard R50-2

De Bossenwaard is een uiterwaard gelegen aan de rechteroever van de Lek. De uiterwaard bestaat uit een open cultuurlandschap met plaatselijk wat bomen en struiken. De uiterwaard wordt doorsneden door de rijksweg A2. In deze variant wordt een strang aangelegd dicht tegen de rivier aan. In deze variant wordt geen verbinding gemaakt met de strang en de Hollandsche (Kromme) IJssel. Het gebied tussen de strang en de rivier wordt afgegraven en beheerd als natuurlijk grasland. ➙ De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur en stedelijk uitloopgebied. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

mogelijk toekomstbeeld

• Graven strang en aanbrengen duiker onder rijksweg A2 • Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot

natuurlijk grasland

• Verlagen kade ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,034 Oppervlak maatregel (m2) 399,0 Ruimtelijke kwaliteit score ++ Volume vergraving (1000 m3) 563 Verandering areaal landbouw (ha) -5,0 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 21,0 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 25,52 Kosten effectiviteit 15,64

55 Polder de Eendragt R51-2

De Polder de Eendragt is gelegen aan de linkeroever van de Lek ter hoogte van Vianen. De uiterwaard wordt gekenmerkt door een open cultuurlandschap af en toe doorbroken door natuurelementen. Verder liggen er twee campings en een jachthaven in de uiterwaard. De Polder de Eendragt wordt doorsneden door de rijksweg A2 en daardoor gescheiden van de Heerenwaard (uiterwaard R49). In deze variant wordt een strang gegraven die wordt doorgetrokken tot het einde van de uiterwaard. De kades worden verlaagd en de uiterwaard wordt verder vergraven en beheerd als natuurlijk grasland. De plassen in de polder de Eendragt worden verondiept.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is landbouw. Uitvoering van de ➙ maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Graven strang • Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland

• Verlagen kade/weg

• Verwijderen bebouwing ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,020 Oppervlak maatregel (m2) 308,8 Ruimtelijke kwaliteit score + Volume vergraving (1000 m3) 1230 Verandering areaal landbouw (ha) -71,0 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 81,9 Aantal betrokken bedrijven 1 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 69,78 Kosten effectiviteit 4,43

56 Polder de Eendragt R51-3

De Polder de Eendragt is gelegen aan de linkeroever van de Lek ter hoogte van Vianen. De uiterwaard wordt gekenmerkt door een open cultuurlandschap, af en toe doorbroken door natuurelementen. Verder liggen er twee campings en een jachthaven in de uiterwaard. De Polder de Eendragt wordt doorsneden door de rijksweg A2 en daardoor gescheiden van de Heerenwaard (uiterwaard R49). In deze variant wordt een strang gegraven. Het overige gebied van de uiterwaard blijft zoals de bestaande situatie behouden.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is landbouw. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. ➙

• Graven strang ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,008 Oppervlak maatregel (m2) 126,3 Ruimtelijke kwaliteit score + Volume vergraving (1000 m3) 513 Verandering areaal landbouw (ha) -5,5 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 7,2 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 24,65 Kosten effectiviteit 5,12

57 Graafsche waard R52-1

De Graafsche waard is gelegen aan de rechteroever van de Lek in een binnenbocht van de rivier. De uiterwaard wordt gekenmerkt door een open cultuurlandschap, af en toe doorbroken door natuurelementen en een aantal kleine plassen. Aan de oostkant van de uiterwaard ligt een camping en een jachthaven. Het gebied wordt, na afgraving van het maaiveld, ontwikkeld tot natuurlijk grasland met behoud van de karakteristieke verkaveling. In het gehele gebied worden de kades afgegraven en nieuwe sloten aangelegd. De camping wordt verwijderd.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is cultuurhistorie. Uitvoering van de ➙ maatregelen van deze variant levert een neutrale bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland (klei afgraven tot 1 m boven veenpakket) • Zomerkades verlagen • Dwarskades verwijderen • Verwijderen camping • Graven sloten

mogelijk toekomstbeeld ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,009 Oppervlak maatregel (m2) 145,3 Ruimtelijke kwaliteit score 0 Volume vergraving (1000 m3) 698 Verandering areaal landbouw (ha) -64,3 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 84,7 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 35,10 Kosten effectiviteit 4,14

58 Graafsche waard R52-2

De Graafsche waard is gelegen aan de rechteroever van de Lek in een binnenbocht van de rivier. De uiterwaard wordt gekenmerkt door een open cultuurlandschap, af en toe doorbroken door natuurelementen en een aantal kleine plassen. Aan de oostkant van de uiterwaard ligt een camping en een jachthaven. In deze variant wordt een kleinschalige dijkverlegging uitgevoerd. Verder wordt het gebied, na afgraving van het maaiveld, ontwikkeld tot natuurlijk grasland met behoud van de karak-

teristieke verkaveling. In het gehele gebied worden de kades afgegraven en nieuwe sloten aangelegd. De camping wordt verwijderd. ➙

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is cultuurhistorie. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een neutrale bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Kleinschalige dijkverlegging • Zomerkades verlagen • Afgraven maaiveld en ontwikkelen • Dwarskades verwijderen tot natuurlijk grasland (klei afgra- • Verwijderen camping ven tot 1 m boven veenpakket) • Verwijderen depot • Graven sloten

mogelijk toekomstbeeld ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,049 Oppervlak maatregel (m2) 820,0 Ruimtelijke kwaliteit score 0 Volume vergraving (1000 m3) 1698 Verandering areaal landbouw (ha) -71,7 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 92,4 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 69,86 Kosten effectiviteit 11,74

59 Graafsche waard R52-3

Het gebied wordt, na afgraving van het maaiveld, ontwikkeld tot natuurlijk grasland met

behoud van de karakteristieke verkaveling. In het gehele gebied worden de kades afgegraven en nieuwe sloten aangelegd. In deze variant wordt geen dijkverlegging uitgevoerd en ➙ blijft de camping behouden.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is cultuurhistorie. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een onbekende bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit.

• Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland (klei afgraven tot 1 m boven veenpakket) • Zomerkades verlagen • Dwarskades verwijderen • Verwijderen depot

• Graven sloten ➙ MHW-winst waterstand (m) 0,024 Oppervlak maatregel (m2) 354,6 Ruimtelijke kwaliteit score Volume vergraving (1000 m3) 844 Verandering areaal landbouw (ha) -82,5 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 116,6 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 55,56 Kosten effectiviteit 6,38

60 Kersbergsche- en Achthovensche uiterwaarden R53-1

De Kersbergsche- en Achthovensche uiterwaard liggen aan de linkeroever van de Lek. Het zijn smalle en kwetsbare uiterwaarden met een open cultuurlandschap met kleinschalige natuurelementen. De getijdewerking vanuit zee is op deze hoogte van de rivier te merken. De uiterwaard wordt in deze variant afgegraven en ontwikkeld tot natuurlijk grasland. De kades worden verlaagd.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is cultuurhistorie. Uitvoering van de

maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. ➙

• Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland

• Verlagen kade ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,005 Oppervlak maatregel (m2) 100,6 Ruimtelijke kwaliteit score ++ Volume vergraving (1000 m3) 301 Verandering areaal landbouw (ha) -33,9 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 39,9 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 23,31 Kosten effectiviteit 4,32

61 Vogelzang R54-1

De Vogelzang is een uiterwaard gelegen aan de rechteroever van de Lek. Het bestaat uit open cultuurlandschap met waardevolle kronkelwaarden, waardevolle natuur (stroomdalgrasland) en een camping. Dit gebied wordt afgegraven en beheerd als natuurlijk grasland. Het hoogwatervrije terrein wordt gestroomlijnd.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is cultuurhistorie. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. ➙

• Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland

• Stroomlijnen hoogwatervrij terrein

• Kade verlagen ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,006 Oppervlak maatregel (m2) 114,2 Ruimtelijke kwaliteit score ++ Volume vergraving (1000 m3) 152 Verandering areaal landbouw (ha) -0,6 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 10,4 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 5,77 Kosten effectiviteit 19,81

62 Koekkoeksche waard R55-1

De Koekoeksche waard is gelegen aan de linkeroever van de Lek. Het is een uiterwaard gekenmerkt met een open natuur- en cultuurlandschap met een grote camping (camping de Koekoek). In deze uiterwaard wordt afgegraven en natuurlijk grasland ontwikkeld, waarbij de karakteristieke verkaveling blijft behouden. De kades worden verlaagd.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is cultuurhistorie. Uitvoering van de

maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. ➙

• Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot grasland

(klei afgraven tot 1 m boven veenpakket)

• Kade afgraven ➙

MHW-winst waterstand (m) 0,025 Oppervlak maatregel (m2) 503,0 Ruimtelijke kwaliteit score ++ Volume vergraving (1000 m3) 171 Verandering areaal landbouw (ha) -9,2 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 17,1 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 14,51 Kosten effectiviteit 34,66

63 Lekwaard R56-1

De Lekwaard is een zeer smalle uiterwaard gelegen aan de rechteroever van de Lek. In deze uiterwaard wordt het gebied afgegraven tot 1 meter boven het veenpakket en beheerd als natuurlijk grasland. Verder worden de kades verlaagd en de nieuwe sloten volgens oude verkavelingspatroon gegraven.

De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is cultuurhistorie. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. ➙

• Vergraven: klei afgraven tot 1 m boven veenpakket

• Afgraven kade

• Vergraven sloten ➙ MHW-winst waterstand (m) 0,012 Oppervlak maatregel (m2) 272,5 Ruimtelijke kwaliteit score ++ Volume vergraving (1000 m3) 100 Verandering areaal landbouw (ha) 0,0 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 13,7 Aantal betrokken bedrijven 0 Aantal betrokken woningen 0 Kosten (M€) 8,00 Kosten effectiviteit 34,06

64 65 4 Lopende projecten / recentelijk uitgevoerd Inhoud

Code Naam Pagina

W03-W04-R01-R02-1-L 2 Rijnwaardense uiterwaarden 20401 Bakenhof 2 R11_1_L Rosandepolder zonder spoorbrug Oosterbeek 2 50010 Landhoofd spoorbrug Oosterbeek-Nijmegen 2 R16_R19_1_L Renkumse- en Wageningse benedenwaarden 2 5000 Veerstoep Lexkesveer 2 R21_R22_1_L Manuswaard de Spees 3 R27_1_L Amerongse Bovenpolder 3 R30_1_L Toegangsdam stuw Amerongen 3 R42_1_L Goilberdingerwaard (Everdingen) 3 R46_1_L Vianen 3 R51_1_L Lexmond 3

0 Lopende projecten / recentelijk uitgevoerd

Lopende projecten zijn uiterwaardmaatregelen die vooruitlopend op de Planologische Kernbeslissing Ruimte voor de Rivier zijn opgestart.

Code Naam MHW-winst Oppervlakte Ruimtelijke Volume Verandering Verandering Aantal Aantal Kosten Kosten- waterstand maatregel Kwaliteit vergraving areaal areaal met betrokken betrokken effectiviteit (m) (m2) score landbouw natuurwaarde bedrijven woningen

W03_W04_R01_R02_1_L Rijnwaardense uiterwaarden 0,358 2725,0 + 6346 -105,5 104,1 0 0 230,74 11,8 20401 Bakenhof 0,061 610,8 -1,6 27,6 1 0 32,69 18,68 R11_1_L Rosandepolder zonder spoorbrug Oosterbeek 0,070 542,8 + 1113 -110,8 81,3 0 2 101,09 5,37 50010 landhoofd spoorbrug Oosterbeek- Nijmegen 0,120 1094,6 0,0 0,0 0 56,18 19,48 R16_R19_1_L Renkumse- en Wageningse benedenwaarden 0,004 29,4 + 579 -12,6 21,2 0 0 44,94 0,65 5000 veerstoep Lexkesveer, Wageningen 0,148 1601,4 1077 62,5 0 46,94 34,11 R21_R22_1_L Manuswaard de Spees 0,001 18,2 245 -5,6 10,1 0 0 15,86 1,15 R27_1_L Amerongse Bovenpolder 0,004 18,7 ++ 938 -122,5 222,6 0 0 107,33 0,17 R30_1_L Toegangsdam stuw Amerongen 0,039 264,7 0 0,0 0,0 0 0 0,00 99.999,99 R42_1_L Goilberdingerwaard (Everdingen) -0,034 -24,0 + 503 -66,8 70,9 0 0 46,31 -0,52 R46_1_L Vianen 0,033 354,6 + 1090 -56,2 61,3 0 0 69,92 5,07 R51_1_L Lexmond 0,000 0,0 + 185 -12,3 8,9 0 0 11,79 0,00

1 Lopende projecten / recentelijk uitgevoerd

W03-W04-R01-R02-1-L 20401 R11_1_L Rijnwaardense uiterwaarden Bakenhof Rosandepolder zonder spoorbrug Het project Rijnwaardense uiterwaarden wordt Het project Bakenhof wordt uitgevoerd onder Oosterbeek uitgevoerd onder leiding van Dienst Landelijk leiding van Rijkswaterstaat Directie Oost Het project Rosandepolder zonder spoorbrug Gebied Gelderland te Arnhem. Nederland te Arnhem met als contactpersoon Oosterbeek wordt uitgevoerd onder leiding Iede Blok. van Rijkswaterstaat Directie Oost Nederland te Arnhem met als contactpersoon Carel van Belois.

50010 R16_R19_1_L 5000 Landhoofd spoorbrug Oosterbeek- Renkumse- en Wageningse beneden- Veerstoep Lexkesveer Nijmegen waarden Het project Veerstoep Lexkesveer wordt uitge- Het project Landhoofd spoorbrug Oosterbeek- Het project Renkumse- en Wageningse bene- voerd onder leiding van Rijkswaterstaat Nijmegen wordt uitgevoerd onder leiding van denwaarden wordt uitgevoerd onder leiding Directie Oost Nederland te Arnhem met als Rijkswaterstaat Directie Oost Nederland te van Rijkswaterstaat Directie Oost Nederland contactpersoon Danielle Verhoeven. Arnhem met als contactpersoon Carel van te Arnhem met als contactpersoon Danielle Belois. Verhoeven.

2 Lopende projecten / recentelijk uitgevoerd

R21_R22_1_L R27_1_L R30_1_L Manuswaard de Spees Amerongse Bovenpolder Toegangsdam stuw Amerongen Het project Manuswaard de Spees wordt uit- Het project Amerongse Bovenpolder wordt Het project Toegangsdam stuw Amerongen gevoerd onder leiding van Dienst Landelijk uitgevoerd onder leiding van Dienst Landelijk wordt uitgevoerd onder leiding van Gebied Gelderland te Arnhem. Gebied Gelderland te Arnhem. Rijkswaterstaat Directie Oost Nederland te Arnhem.

R42_1_L R46_1_L R51_1_L Goilberdingerwaard (Everdingen) Vianen Lexmond Het project Goilberdingerwaard (Everdingen) Het project Vianen wordt uitgevoerd onder Het project Lexmond wordt uitgevoerd onder wordt uitgevoerd onder leiding van Hoog- leiding van Rijkswaterstaat Directie Oost leiding van Hoogheemraadschap heemraadschap Alblasserwaard en de Nederland te Arnhem met als contactpersoon Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden. Vijfheerenlanden. Geert Schaap.

3 5 Knelpunten Inhoud

Code Naam Pagina Code Naam Pagina

4500 bekading na Pannerdense Kop 6702 steenfabriek/bebouwing (Roswaard) 3 Bovenste Polder Onder Wageningen 6 4501 bekading na Pannerdense Kop 32 steenfabriek bij Opheusden 6 (Scherpekamp) 3 6902 voormalige steenfabriek Nude 7 4703 bekading de Keel 3 33 7002 LO (veerstoep Opheusden) 7 23 4501 (bekading na Pan. kop) 3 34 6902 (voormalige steenfabriek Nude) 7 24 4703 (bekading de Keel), 8600 7002 veerstoep Opheusden 7 (voorm. Steenfabr. Loowaard) 3 35 steenfabriek in Middelwaard 7 8600 voormalig steenfabriek Loowaard 3 7100 veerstoep de Stichtse Oever 7 5902 veerstoep Loo-Huissen 4 5200 steenfabriek Tollerwaard (Lienden) 8 25 5902 (veerstoep Loo-Huissen) 4 36 5200 (Steenfabrieken Tollerwaard) 8 8700 kade Koningspleij (Arnhem) 4 7300 veerstoep Elst 8 26 4801 (verwijderen hoogwatervrij 5301 steenfabriek (Elst)/machinistenschool 8 terrein Arnhem) 4 37 7300 (veerstoep Elst) 8 27 6000 (steenfabr. Malburgen), 6100 7500 veerstoep Amerongen 8 (voorm. steenfab. Elburgen) 4 38 toegangsweg camping Mauriksche 28 combinatie 26 en 27 4 waarden 9 4801 havengebied John Frostbrug 5 7701 bebouwing Maurik 9 6000 steenfabriek Malburgen 5 7800 voormalige steenfabriek Maurik 9 6100 voormalig steenfabriek Elden 5 40 7903 (voormalige steenfabriek 50010 landhoofd spoorbrug Lunenburgerwaard) 9 Oosterbeek-Nijmegen 5 7903 voormalige steenfabriek 8800 camping, kade Oosterbeek 5 Lunenburgerwaard 9 29 steenfabriek in Doorwerthsche waarden 5 8001 steenfabriek Bosscherwaarden 9 30 steenfabrieken bij Heteren 6 7901 steenfabriek Rijswijk 10 31 papierfabriek en zuiveringsinstallatie 8103 veerstoep Beusichem 10 bij Renkum 6 41 8103 (Veerstoep Beusichem) 10 5000 veerstoep Lexkesveer, Wageningen 6 5603 landhoofd spoorbrug Culemborg 10 6701 kaden (Pabstendam) 6 43 landhoofden A2 (Vianen) 10

0 Knelpunten

Wat is een hydraulisch knelpunt? Ruimtelijke aspecten Een hydraulisch knelpunt is een bouwwerk in het winterbed van de De hydraulische knelpunten vertegenwoordigen vaak een hoge cul- rivier dat de doorstroming van het winterbed vermindert met als tuurhistorische waarde, horen onlosmakelijk bij het winterbed van gevolg hogere waterstanden. Gedacht kan worden aan; een rivier en zijn heel bepalend voor de karakteristiek en herken- • Bruggenhoofden; baarheid van bepaalde riviertrajecten. Met het verwijderen van • Hoogwatervrije terreinen (HWT). Hoogwatervrije terreinen zijn in hoogwatervrije terreinen kunnen oriëntatie, maat en schaal van het de uiterwaard gelegen en komen zelfs bij extreem hoogwater niet winterbed bij laag én hoog water afnemen. Door deze fysieke ver- onder water; andering kan de landschappelijke beleving van het rivierengebied • Hoge en/ of dwars op de stroomrichting gelegen zomerkaden; een verandering ondergaan. • Veerstoepen. Soms kan volledige verwijdering van visueel storende of ongewenste Door de hydraulische obstakels in het winterbed te verwijderen objecten juist een verbetering opleveren. wordt de doorstroming vergemakkelijkt wat zal leiden tot lagere waterstanden.

4500 bekading na Pannerdense Kop (Roswaard) 0,072 483,8 0 0,0 9,8 0 1,37 352,03 4501 bekading na Pannerdense Kop (Scherpekamp) 0,158 1257,4 0 0,0 6,9 0 1,25 1.003,63 4703 bekading de Keel 0,027 164,8 0 0,0 0,9 0 0,20 823,12 23 4501 (bekading na Pan. kop), steenfabrieken, toegangswegen en kades Doornenb. Buitenpolder 0,196 1429,7 613 65,7 1 235,94 6,06 24 4703 (bekading de Keel), 8600 (voorm. Steenfabr. Loowaard), hoog gebied en tussenliggende kades 0,061 431,0 206 3,3 0 25,06 17,20 8600 voormalig steenfabriek Loowaard 0,001 0,1 129 2,6 0 4,62 0,02 5902 veerstoep Loo-Huissen -0,002 -12,2 4 0,2 0 0,02 -539,69 25 5902 (veerstoep Loo-Huissen), fabriek en klooster, veerstoep en toegangswegen 0,065 484,0 775 18,7 2 336,68 1,44 8700 kade Koningspleij (Arnhem) 0,025 292,2 0 0,0 0,1 0 0,14 2.067,54 26 4801 (verwijderen hoogwatervrij terrein Arnhem), N225 en benedenstroomse hoge bodem 0,247 2484,4 591 7,6 1 229,59 10,82 27 6000 (steenfabr. Malburgen), 6100 (voorm. steenfab. Elburgen), tussenl. kades, hoog gebied 0,234 1612,5 462 10,8 1 183,85 8,77 28 combinatie 26 en 27 0,348 3535,1 1053 18,4 2 412,44 8,57 4801 havengebied John Frostbrug, hwv terrein 0,087 860,6 468 4,2 1 225,49 3,82 6000 steenfabriek Malburgen 0,032 222,1 145 7,0 1 12,73 17,45 6100 voormalig steenfabriek Elden (gerestaureerd) 0,001 0,1 113 1,8 1 3,52 0,03 50010 landhoofd spoorbrug Oosterbeek-Nijmegen 0,120 1094,6 0,0 0,0 0 56,18 19,48 8800 camping, kade Oosterbeek 0,000 0,0 22 0,8 0 4,40 0,00 29 steenfabriek in Doorwerthsche waarden, toegangsweg, bovenstrooms hoog gebied en kades 0,048 357,0 260 15,7 0 38,48 9,28 30 steenfabrieken bij Heteren, 2 toegangswegen, kades en hoog gebied 0,094 1028,8 704 18,4 2 109,81 9,37 31 papierfabriek en zuiveringsinstallatie bij Renkum, bovenstr. en benedenstr. kades 0,091 870,0 1416 31,0 0 374,84 2,32 5000 veerstoep Lexkesveer, Wageningen 0,148 1601,4 1077 62,5 0 46,94 34,11 6701 kaden (Pabstendam) 0,001 0,1 0 0,0 1,0 0 0,35 0,29 6702 steenfabriek/bebouwing Bovenste Polder Onder Wageningen 0,001 0,1 57 0,8 1 156,69 0,00 32 steenfabriek bij Opheusden, bovenstroomse hoge rug en toevoerweg 0,021 268,6 342 7,2 0 41,27 6,51 6902 voormalige steenfabriek Nude 0,010 109,5 98 1,7 0 1,16 94,03 33 7002 LO (veerstoep Opheusden) en Manuswaard, kades rondom en benedenstr. plas 0,039 605,2 173 4,4 2 26,34 22,98

1 Knelpunten

34 6902 (voormalige steenfabriek Nude), voorm. steenfabriek De Blauwe Kamer en hoge oeverrug 0,063 937,7 404 1,8 1 49,40 18,98 7002 veerstoep Opheusden 0,001 0,1 66 2,1 0 8,56 0,01 35 steenfabriek in Middelwaard, landhoofd N233 en tussenliggende kades 0,091 1320,2 194 0,0 15,0 0 56,84 23,23 7100 veerstoep de Stichtse Oever 0,041 482,8 30 1,2 1 4,00 120,62 5200 steenfabriek Tollerwaard (Lienden) 0,062 681,0 252 5,9 0 32,88 20,71 36 5200 (Steenfabrieken Tollerwaard), toegangswegen, hoge rug en benedenstr. hoog gebied 0,124 1496,9 329 15,7 1 63,62 23,53 7300 veerstoep Elst 0,047 531,9 25 1,2 1 2,47 215,63 5301 steenfabriek (Elst)/machinistenschool 0,116 991,4 253 10,1 0 31,00 31,99 37 7300 (veerstoep Elst), kades rond benedenstr. plas 0,165 2020,5 0 1,4 1 5,50 367,61 7500 veerstoep Amerongen + hwv terrein 0,061 475,8 89 3,3 1 11,66 40,82 38 toegangsweg camping Mauriksche waarden, hoge gebieden en kades 0,070 504,3 231 18,4 0 41,33 12,20 7701 bebouwing Maurik 0,001 0,1 297 5,0 0 9,19 0,01 7800 voormalige steenfabriek Maurik 0,000 0,0 83 2,1 0 17,09 0,00 40 7903 (voormalige steenfabriek Lunen burgerwaard) plus extra kades 0,006 52,7 71 5,5 1 8,70 6,06 7903 voormalige steenfabriek Lunenburgerwaard 0,001 0,1 74 2,5 1 6,89 0,01 8001 steenfabriek Bosscherwaarden (Wijk bij Duurstede) 0,014 78,9 0 1,8 0 12,82 6,16 7901 steenfabriek Rijswijk 0,014 87,0 559 8,1 1 38,29 2,27 8103 veerstoep Beusichem 0,007 49,2 18 0,8 1 8,88 5,54 41 8103 (Veerstoep Beusichem), verlaging hoge gebieden plus bovenstr. en benedenstr. kades 0,083 902,7 13 18,5 1 24,78 36,43 5603 landhoofd spoorbrug Culemborg 0,012 147,5 0,0 1,1 0 32,30 4,57 43 landhoofden A2 (Vianen) 0,045 622,6 0 -2,9 3,2 0 98,57 6,32

2 Knelpunten

4500 4501 4703 bekading na Pannerdensche Kop bekading na Pannerdensche Kop Bekading De Keel (Roswaard) (Scherpekamp) De bekading van de Keel betreft de kade bij Dit knelpunt is gelegen in de Roswaard op de Dit knelpunt is gelegen in de Doornenbursche de oude Rijnstrang “de Keel” in de Loowaard linkeroever van het Pannerdensch Kanaal, ten Buitenpolder op de linkeroever van het aan de rechteroever van het Pannerdensch noord-oosten van Doornenburg. De maatregel Pannerdensch Kanaal, ten noorden van kanaal. De kade staat haaks op de stroomrich- omvat het verlagen van de zomerkade en het Doornenburg. De maatregel omvat het verla- ting en heeft daardoor een relatief groot afgraven van een hoogwatervrij terrein. gen van de zomerkade tussen de steenfabriek effect op de doorstroming van de uiterwaard. en de Rijndijk. Hierdoor wordt de instroming van de Doornenburgsche Buitenpolder verbeterd.

23 24 8600 Bekading na Pannerdensche kop en steen- Bekading de Keel en voormalig steenfa- Voormalige steenfabriek Loowaard fabrieken briek Loowaard De voormalige steenfabriek Loowaard is gele- Dit knelpunt omvat de kades en steenfabrie- Dit knelpunt betreft de kades “de Keel” en de gen aan de rechteroever van het Pannerdensch ken in de Doornenburgsche Buitenpolder, bij voormalige steenfabriek Loowaard, op de Kanaal nabij Kandia. Ter hoogte van de steen- Angeren op de linkeroever van het rechteroever van het Pannerdensch kanaal. De fabriek zijn de uiterwaarden relatief breed en Pannerdensch kanaal. De fabrieken en hoog- kades in dit gebied worden verlaagd en de zijn enkele grote plassen aanwezig. Hierdoor is watervrije terreinen worden verwijderd en de voormalige steenfabriek en het hoge terrein het waterstandsverlagende effect van deze Scherpekampkade en de toegangskade wor- worden afgegraven. Dit knelpunt is een com- maatregel gering. den verlaagd. Het waterstandsverlagend binatie van de knelpunten 8600 en 4703 effect is relatief groot. inclusief het verlagen van in het gebied gelegen kades.

3 Knelpunten

5902 25 8700 Veerstoep Loo - Huissen Veerstoep Loo - Huissen, fabriek en klooster Kade Koningspleij Arnhem De maatregel omvat het verwijderen van de Dit knelpunt omvat de veerstoep, de fabrie- Deze kade ligt bij Arnhem, net beneden- veerstoep van het veer Loo - Huissen op de ken vlak langs het Pannerdensch kanaal inclu- strooms van de Andrej Sacharovbrug, op de rechteroever van de Neder-Rijn in de sief de toegangswegen en het klooster aan de rechteroever van de Neder-Rijn. Verwijdering Middelwaard. bandijk. Het is grotendeels gelegen in de van deze kade zorgt ervoor dat de ‘Nieuwe Huissensche Waarden, bij Huissen op de linker haven’ bij hoogwater beter mee kan stromen. oever van het Pannerdensch kanaal. Alle objecten worden verlaagd of verwijderd. Hierdoor verbetert de doorstroming van de uiterwaard, wat resulteert in een redelijke waterstandsverlaging.

26 27 28 Verwijderen hoogwatervrij terrein Arnhem, Steenfabriek Malburgen, voormalige Verwijderen hoogwatervrij terrein Arnhem, N225 en benedenstroomse hoge bodem steenfabriek Elden, tussenliggende kades N225, benedenstroomse hoge bodem, steen- Dit knelpunt omvat het havengebied beneden- en hoog gebied fabriek Malburgen, voormalige steenfabriek strooms de John Frostbrug (knelpunt 4801) en Dit knelpunt omvat de steenfabriek Malburgen Elden, tussenliggende kades en hoog gebied het aansluitend hoog gelegen terrein en de (knelpunt 6000) en voormalige steenfabriek Dit knelpunt is een combinatie van de knelpun- weg N225. Het geheel is gelegen op de lin- Elden (knelpunt 6100), de in het gebied gele- ten 26 en 27. Het geheel is gelegen op de linkeroever in Arnhem. Alle objecten worden gen kades en het hoger gelegen gebied in de keroever bij Arnhem. Het omvat het havenge- verlaagd of verwijderd. Hierdoor verbetert de Meinerswijk. Alle objecten worden verlaagd of bied benedenstrooms de John Frostbrug (knel- doorstroming van de uiterwaard, wat resul- verwijderd. Hierdoor verbetert de doorstro- punt 4801), het aansluitend hoog gelegen ter- teert in een zeer grote waterstandsverlaging. ming van de uiterwaard, wat resulteert in een rein, de N225, de steenfabriek Malburgen (5.6, zeer grote waterstandsverlaging. Blokkendooscode 6000) en voormalige steenfabriek Elden (5.7, Blokkendooscode 6100), de in het gebied gelegen kades en het hoger gelegen gebied in de Meinerswijk. Alle objecten worden verlaagd of verwijderd. Hierdoor verbetert de 4 doorstroming van de uiterwaard, wat resulteert in een zeer grote waterstandsverlaging. Knelpunten

4801 6000 6100 Verwijdering hoogwatervrij terrein Arnhem Steenfabriek Malburgen Voormalige steenfabriek Elden Dit knelpunt omvat het terrein tussen de De steenfabriek Malburgen is gelegen op De voormalige steenfabriek Eldem is gelegen groene rivier en het zomerbed bij Arnhem. een hoogwatervrij terrein in de uiterwaard op een hoogwatervrij terrein in de uiterwaard Het gebied maakt een verrommelde indruk Meinerswijk op de linkeroever van de Neder- Meinerswijk op de linkeroever van de Neder- vanwege oude restanten van bebouwing en Rijn. De maatregel betreft het verwijderen van Rijn. Het betreft een monument. De maatre- industrie met woonarken. Sanering resulteert dit hoogwatervrije terrein. gel omvat het afgraven van dit terrein en het in een verhoging van de ruimtelijke kwaliteit verwijderen van de voormalige steenfabriek. (natuurwaarden). De uiterwaard is vrij smal Het waterstandsverlagende effect van deze waardoor verwijdering van dit terrein resul- maatregel is nihil. teert in een groot waterstandsverlagend effect (zie ook gecombineerde maatregel 26).

50010 8800 29 Landhoofd spoorbrug Oosterbeek - Camping, kade Oosterbeek Steenfabriek Doorwerthsche Waarden, Nijmegen Dit knelpunt omvat een camping in de uiter- toegangsweg Dit knelpunt omvat het landhoofd van de waard Rosandepolder nabij Oosterbeek aan Dit knelpunt is gelegen in de Doorwerthsche spoorbrug tussen Oosterbeek en Nijmegen, de rechteroever van de Neder-Rijn. Het betreft Waarden op de rechteroever van de Neder- op de rechteroever van de Neder-Rijn. Door een relatief kleine locatie in een brede uiter- Rijn. De maatregel omvat het verwijderen van het doorlatend maken van het landhoofd waard. Het waterstandsverlagende effect van het hoogwatervrije terrein en de toegangsweg wordt de doorstroming van de Rosandepolder deze maatregel is gering. (dwarskade). Het waterstandsverlagend effect sterk verbeterd. Het waterstandsverlagend is redelijk groot. effect is redelijk groot.

5 Knelpunten

30 31 5000 Steenfabrieken bij Heteren, 2 toegangs- Papierfabriek, zuiveringsinstallatie, Veerstoep Lexkesveer wegen, kades, hoog gebied kades boven- en benedenstrooms Dit knelpunt omvat de kades en de veerstoep Dit knelpunt is gelegen in de Rauwert, bij De Renkumse papierfabriek en zuiveringsin- van het veer Wageningen-Zetten ook wel Heteren. De maatregel omvat het verlagen stallatie beslaan over ca 1 km lengte de gehe- bekend als “Lexkesveer”. Deze zijn gelegen van het steenfabrieksterrein en het verwijde- le noordelijke Neder-Rijn uiterwaard en aan de zuidzijde van de rivier. De kades zijn ren van twee verhoogde toegangswegen die belemmeren daarmee de doorstroming in het relatief hoog en staan haaks op de stroom- dwars op de stromingsrichting zijn gelegen. winterbed. De maatregel bestaat uit het verla- richting van de rivier. Verwijdering van dit Hierdoor wordt de doorstroming sterk verbe- gen van het terrein inclusief enkele kades. Het knelpunt resulteert in een groot waterstands- terd. Het waterstandsverlagend effect is rede- waterstandsverlagend effect is redelijk groot. verlagend effect lijk groot.

6701 6702 32 Kade (Pabstendam) Steenfabriek / bebouwing Steenfabriek Opheusden, hoge rug en De Pabstendam is een dwarskade gelegen in Bovenste polder onder benedenstrooms hoog gebied. de Bovenste Polder onder Wageningen. De Dit knelpunt omvat een steenfabriek en twee Dit knelpunt is gelegen in de Klaverwaard bij maatregel betreft het verwijderen van deze woningen in Bovenste polder onder Opheusden en bestaat uit een hoogwatervrij dwarskade. Wageningen. Het betreft een relatief klein ter- gelegen steenfabriek en een kade die loopt rein in een brede uiterwaard. Het water- van de bandijk naar de steenfabriek. De kade standsverlagend effect is dan ook klein. loopt voor een groot deel parallel aan de rivier. Het waterstandsverlagend effect is relatief gering. De toegangsweg naar de steenfabriek valt buiten het projectgebied.

6 Knelpunten

6902 33 34 Voormalige steenfabriek Nude Veerstoep Opheusden, Manuswaard, kades Voormalige steenfabriek Nude, voormalige De voormalige steenfabriek Nude is gelegen rondom en benedenstroomse plas steenfabriek Blauwe Kamer en hoge rug op de rechteroever van de Neder-Rijn tussen Het knelpunt ligt op de linkeroever bij Opheus- langs oever. Wageningen en Rhenen, vlak bij natuurreser- den en de maatregel houdt in dat de veer- Deze knelpunten liggen in de Rhenense bui- vaat De Blauwe Kamer. De maatregel omvat stoep bij Opheusden en de kades rondom de tenwaarden en de Blauwe Kamer en worden het verlagen van dit hoogwatervrije terrein. plas verlaagd worden (niet verwijderd) en dat opgelost door het verwijderen van de hoog- het hoogwatervrije terrein in de Manuswaard watervrije voormalige steenfabrieksterreinen. verwijderd wordt. Hierdoor wordt de door- Ook de weg naar het veer van Opheusden stroming in de uiterwaard verbeterd, het wordt verlaagd. Het waterstandsverlagend waterstandsverlagende effect is relatief gering. effect is redelijk. Deze maatregel heeft overlap Overlap met (code 7002, veerstoep Opheus- met knelpunt 6902, steenfabriek Nude. den).

7002 35 7100 Veerstoep Opheusden Steenfabriek Middelwaard, landhoofd N233 Veerstoep de Stichtse Oever Dit knelpunt omvat de kaden en de veerstoep en tussenliggende kades. Veerstoep de Stichtse Oever is gelegen bij aan beide zijden van de Neder-Rijn van het Dit knelpunt ligt in de smalle Middelwaard bij Rhenen. De maatregel omvat het verlagen veer Opheusden. Het noordelijk deel omvat Kesteren. Het kan opgelost worden door ver- van de veerstoep op beide oevers van de een korte kade bij de Blauwe Kamer. De kade wijdering van het hoogwatervrije steen- Neder-Rijn. in het zuidelijke deel is langer. Dit betreft een fabrieksterrein, dat nabij de bandijk is gelegen vrij lage kade. Het waterstandsverlagend en door aanpassing van het landhoofd van de effect van deze maatregel is nihil. brug tussen Kesteren en Rhenen. De doorstroming wordt daardoor verbeterd en het waterstandsverlagende effect is redelijk groot.

7 Knelpunten

5200 36 7300 Steenfabriek Tollerwaard (Lienden) Steenfabriek Tollerwaard, toegangswegen, Veerstoep Elst De steenfabriek Tollerwaard is gelegen aan de hoge rug en benedenstrooms hoog gebied. Veerstoep Elst is gelegen bij Elst. De maatregel zuidzijde van de Neder-Rijn nabij Lienden. Het knelpunt wordt gevormd door een hoog- omvat het verlagen van de veerstoep op de Deze maatregel betreft de oostelijke steenfa- watervrij terrein van de steenfabriek in de linker oever van de Neder-Rijn in de Ingen- briek. Vanwege de locatie heeft verwijdering Tollerwaard (overlap met 5200) gecombineerd sche Waarden. van deze fabriek een behoorlijk waterstands- met een hoog gebied benedenstrooms en verlagend effect. Ook de ruimtelijke kwaliteit enkele dwarskades (oa de toegangsweg) die wordt hiermee verbeterd (natuur). In maatre- de stroming door de uiterwaard belemmeren. gel 36 worden beide terreinen verwijderd. Aan de overkant van de rivier zijn geen uiterwaarden (schaardijk). Het waterstandsverlagend effect van het verwijderen van hoogwatervrije terrein en dwarskades is groot.

5301 37 7500 Steenfabriek Elst / Machinistenschool Veerstoep Elst, kades rondom beneden- Veerstoep Amerongen + HWV terrein De Steenfabriek Elst, gelegen aan de noordzij- stroomse plas. De veerstoep en het hoogwatervrije terrein de van de Neder-Rijn, omvat een groot terrein Knelpunt vormt de veerstoep op de linkeroe- (camping) zijn gelegen in de Mauriksche en in een smalle uiterwaard. De ligging is zodanig ver van het veer naar Elst (7300, veerstoep Ecksche Waarden op de linkeroever van de dat dit terrein mede het instromen van de Elst) gecombineerd met kades rondom de plas Neder-Rijn. De maatregel betreft het verwijde- Amerongse Bovenpolder bepaalt. Verwijdering in de smalle Ingensche waarden. Het wordt ren van de veerstoep en het hoogwatervrije van dit knelpunt heeft een groot waterstands- opgelost door verwijdering van de veerstoep terrein. verlagend effect. en verlaging van de kades. Waterstands- verlagend effect is groot.

8 Knelpunten

38 7701 7800 Toegangsweg camping Maurikse waarden, Bebouwing Maurik Voormalige steenfabriek Maurik hoge gebieden en kades. Dit knelpunt omvat 2 woningen tussen de De voormalige steenfabriek is gelegen op de Knelpunt vormt de hoog gelegen camping recreatieplassen en de winterdijk bij Maurik. linkeroever van de Neder-Rijn, bij Maurik. Het met toegangsweg in de Maurikse waarden. De uiterwaard is hier vrij breed en ook door hoogwatervrije terrein zal worden afgegraven. Het wordt opgelost door verlaging van de de aanwezigheid van een aantal plassen is het Verwijdering van dit knelpunt heeft een nihil camping en verwijdering van de kades. Dit waterstandsverlagende effect van verwijdering waterstandsverlagend effect. verbetert de doorstroming en heeft een rede- van de bebouwing nihil. lijk waterstandsverlagend effect. Overlap met 7701, bebouwing Maurik.

40 7903 8001 Voormalige steenfabriek Voormalige steenfabriek Lunenburgerwaard Steenfabriek Bosscherwaarden (Wijk bij Lunenburgerwaard, plus extra kades De steenfabriek van de Lunenburgerwaard is Duurstede) Dit knelpunt is gelegen bij Wijk bij Duurstede gelegen net benedenstrooms van de stuw De steenfabriek ligt op de rechteroever van de en bestaat uit een hoogwatervrije voormalige Amerongen aan de rechteroever van de Lek bij Wijk bij Duurstede. Door verwijdering steenfabriek (overlap met 7903, voormalige Neder-Rijn. De uiterwaard is hier al vrij breed van deze fabriek en verlaging van het hoog- Steenfabriek Lunenburgerwaard) en kades en omvat een plas (Gravenbol) en een strang. watervrije terrein zal de doorstroming van de langs de voormalige Rijn. Het hoogwatervrije Het waterstandsverlagend effect van deze Bosscherwaarden bevordert worden. terrein wordt verwijderd en de kades worden maatregel is dan ook nihil. verlaagd. Doordat de uiterwaarden hier breed zijn en er veel water door de oude loop van de Rijn gaat, is het waterstandsverlagend effect van de maatregel zeer gering.

9 Knelpunten

7901 8103 41 Steenfabriek Rijswijk Veerstoep Beusichem Veerstoep Beusichem, verlagen hoge gebie- De steenfabriek van Rijswijk is gelegen op het Dit knelpunt omvat de veerstoep bij Beusichem den plus boven en benedenstroomse kades. Roodvoet-terrein net benedenstrooms van de op de linkeroever van de Lek, inclusief het Het knelpunt bestaat uit de veerstoep bij stuw Amerongen aan de linkeroever van de veerhuis. De veerstoep wordt verlaagd en het Beusichem (overlap met 8103) gecombineerd Neder-Rijn. Het betreft een relatief groot ter- hoogwatervrije terrein wordt verwijderd. met kades en hoge gebieden ‘t Oude Veerhuis rein wat ten goede kan komen aan natuuront- en Den Oven in de Beusichemse waard. wikkeling. Veerdam, kades en hoge gebieden worden verlaagd. Het gecombineerde waterstandsverlagende effect is redelijk groot.

5603 43 Landhoofd spoorbrug Culemborg Landhoofden A2 Het landhoofd van de spoorbrug bij Culem- Aan beide zijden van de rivier worden de borg, gelegen op de rechteroever van de Lek landhoofden van de A2 doorlatend gemaakt. in een binnenbocht, wordt doorlatend Dit heeft een redelijk effect op de waterstan- gemaakt. Dit resulteert in een vergroting van den bij maatgevend hoogwater. de afvoercapaciteit door de uiterwaard.

10 Knelpunten

11 6 Kleinschalige dijkverleggingen Inhoud

Code Naam Pagina

30404 Rijnbandijk 2 R37_1 Beusichemse waard 2 R37_2 Beusichemse waard 2 42 30405 (Beusichemse dijk), Spoorbrug Culemborg 2 R52_2 Graafsche waard 2

0 Kleinschalige dijkverleggingen

Wat is een dijkverlegging? Globale begrenzing van mogelijke kleinschalige dijkverleggingen Het landinwaarts verplaatsen en opnieuw bouwen van de winterdijk In het kader van de Spankrachtstudie is onder ander door middel om het winterbed te verbreden. Hiermee neemt de doorstroom- van regionale bijeenkomsten gezocht naar relatief kansrijke klein- capaciteit van het winterbed toe. schalige dijkverleggingen. De term "kleinschalig" slaat op de relatief geringe ruimtelijke impact die de betreffende maatregel oproept. Wat is het effect van een dijkverlegging? Er zijn in totaal 4 gebieden langs de Neder-Rijn en Lek geïdentifi- Door een landinwaartse dijkverlegging neemt het areaal uiterwaard ceerd waar sprake kan zijn van kleinschalige verlegging van de toe. Een uiterwaard heeft een waterbergend vermogen én bevordert winterdijk. de rivierafvoer. De toegenomen breedte van het winterbed zorgt voor een minder hoge waterstand bij dezelfde hoeveelheid water. Kleinschalige dijkverleggingen Er kan dus meer water door de rivier afgevoerd worden totdat de Een aantal uiterwaardmaatregelen bevatten ook een dijkverlegging, waakhoogte van de dijken is bereikt. maar deze maatregelen bevatten naast de dijkverlegging ook een Het verleggen van een bandijk is vooral effectief bij vernauwingen verlaging van de uiterwaard. Het gaat om de volgende maatregelen: in het winterbed die opstuwing veroorzaken tot ver bovenstrooms. • R37-1 Beusichemse waard De gevolgen van een dijkverlegging werken relatief ver boven- • R37-2 Beusichemse waard strooms door. Bij het verbreden van het winterbed kan het zijn dat • R52-2 Graafsche waard zich meer benedenstrooms nieuwe knelpunten voordoen, omdat de nieuw ontstane breedte bepalend wordt voor de afvoer van de rivier. Dit gegeven is van invloed op de afstand die de dijk landinwaarts gelegd kan worden.

30404 Rijnbandijk 0,000 0,0 -7,7 8,4 0 1 10,35 0,00 R37_1 Beusichemse waard 0,017 97,4 ? 0 -4,3 4,3 0 0 0,64 151,75 R37_2 Beusichemse waard 0,069 737,9 + 623 -104,8 122,6 0 0 55,14 13,82 42 30405 (Beusichemse dijk), Spoorbrug Culemborg, hoog gebied en kades 0,101 1370,3 190 -7,4 6,3 1 2 64,04 21,40 R52_2 Graafsche waard 0,049 820,0 0 1698 -71,7 92,4 0 0 69,86 11,74

1 Kleinschalige dijkverleggingen

30404 R37_1 R37_2 Rijnbandijk Beusichemse waard Beusichemse waard Het betreft 0,7 km dijkverlegging bij de De contour is aangegeven in dit hoofdstuk, de De contour is aangegeven in dit hoofdstuk, de Rijswijkse Buitenpolder, waarbij 8,4 ha buiten- beschrijving van deze maatregelen staat in beschrijving van deze maatregelen staat in dijks komt te liggen. hoofdstuk 3. Uiterwaardmaatregelen. hoofdstuk 3. Uiterwaardmaatregelen.

42 R52_2 Beusichemse dijk, spoorbrug Culemborg, Graafsche waard hoog gebied en kades. De contour is aangegeven in dit hoofdstuk, de Dit knelpunt is een combinatie van ca 1 km beschrijving van deze maatregelen staat in dijkverlegging van de Beusichemse dijk hoofdstuk 3. Uiterwaardmaatregelen. (30405) samen met doorlaatbaar maken van de spoorbrug bij Culemborg en verwijderen van hoogwatervrij terrein bij het veer van Culemborg en van parallelle kades in de Lazaruswaard. Dit heeft een groot effect op de waterstanden.

2 Kleinschalige dijkverleggingen

3 7 Grootschalige dijkverleggingen Inhoud

Code Naam Pagina

20301 Sterreschans 2 20302 Roswaard 2 30301 Angeren 2 20402 Vogelenzang 2 30402 Ringdijk-oost 2 20403 Kesteren 2 30403 Marsdijk 3 20404 Lienden 3 39 7800 (voorm. steenf. Maurik), 7901 (steenf. Rijswijk), 30404 (dijkv. Rijnbandijk) 3 8101 Wijkerbroek 3 20405+20406 Redichemse waard 3 20406+20407 De Bothol/Steenwaard 3 30405 Beusichemse dijk 4 20408 De Morgenstond 4 R52_dvl Graafsche waard 4

0 Grootschalige dijkverleggingen

Wat is een dijkverlegging? Globale begrenzing van mogelijke grootschalige dijkverleggingen Het landinwaarts verplaatsen en opnieuw bouwen van de winterdijk In het kader van de Spankrachtstudie is onder ander door middel om het winterbed te verbreden. Hiermee neemt de doorstroomca- van regionale bijeenkomsten gezocht naar relatief kansrijke groot- paciteit van het winterbed toe. schalige dijkverleggingen. De term "grootschalig" slaat op de relatief grote ruimtelijke impact die de betreffende maatregel oproept. Wat is het effect van een dijkverlegging? Er zijn in totaal 15 gebieden langs de Neder-Rijn/Lek geïdentificeerd Door een landinwaartse dijkverlegging neemt het areaal uiterwaard waar sprake kan zijn van grootschalige verlegging van de winterdijk. toe. Een uiterwaard heeft een waterbergend vermogen én bevordert de rivierafvoer. De toegenomen breedte van het winterbed zorgt voor een minder hoge waterstand bij dezelfde hoeveelheid water. Er kan dus meer water door de rivier afgevoerd worden totdat de waakhoogte van de dijken is bereikt. Het verleggen van een bandijk is vooral effectief bij vernauwingen in het winterbed die opstuwing veroorzaken tot ver bovenstrooms. De gevolgen van een dijkverlegging werken relatief ver bovenstrooms door. Bij het verbreden van het winterbed kan het zijn dat zich meer benedenstrooms nieuwe knelpunten voordoen, omdat de nieuw ontstane breedte bepalend wordt voor de afvoer van de rivier. Dit gegeven is van invloed op de afstand die de dijk landinwaarts gelegd kan worden.

20301 Sterreschans 0,112 564,6 -38,0 41,8 3 35 42,50 13,28 20302 Roswaard 0,162 1190,0 -31,9 43,4 1 50 68,90 17,27 30301 Angeren 0,001 0,6 -3,1 3,8 0 1 7,24 0,08 20402 Vogelenzang 0,164 1174,0 -62,7 73,3 4 1 75,74 15,50 30402 Ringdijk-oost 0,067 581,4 -25,1 31,3 1 11 46,97 12,38 20403 Kesteren 0,190 2454,7 -127,4 146,8 3 5 208,92 11,75 30403 Marsdijk 0,064 768,8 -22,1 23,5 0 3 21,89 35,12 20404 Lienden 0,274 3148,7 -93,9 102,7 1 9 73,86 42,63 39 7800 (voorm. steenf. Maurik), 7901 (steenf. Rijswijk), 30404 (dijkv. Rijnbandijk) en kades 0,046 422,4 622 -10,1 87,9 1 1 72,24 5,85 8101 Wijkerbroek 0,100 1258,5 -23,4 28,1 1 7 28,59 44,01 20405+20406 Redichemse waard 0,086 953,8 -91,4 99,1 1 13 60,99 15,64 20406+20407 De Bothol/Steenwaard 0,217 2583,8 -84,8 95,7 1 7 98,48 26,24 30405 Beusichemse dijk 0,032 422,3 -7,0 7,4 0 2 13,18 32,03 20408 De Morgenstond 0,135 1858,8 -68,4 76,9 0 7 54,72 33,97 R52_dvl Graafsche waard 0,018 257,5 + 0 -31,5 35,2 0 1 15,89 16,21

1 Grootschalige dijkverleggingen

20301 20302 30301 Sterreschans Roswaard Angeren De dijkverlegging Sterreschans omvat het De dijkverlegging Roswaard omvat het terug- Het betreft 0,5 km dijkverlegging langs het terugleggen van de dijk bij Sterreschans, op leggen van de Rijndijk ten noorden van Pannerdensch Kanaal bij Angeren waarbij de linkeroever van het Pannerdensch kanaal, Doornenburg, op de linkeroever van het 3.9 ha buitendijks komt te liggen. net voorbij de Pannerdensche kop. Het betreft Pannerdensch Kanaal. Het betreft een traject een traject van 1 km dat wordt teruggelegd. van ruim 1 km dat wordt teruggelegd. Het Het totale oppervlak van deze dijkverlegging totale oppervlak van deze dijkverlegging bedraagt ongeveer 43 hectare. Door deze bedraagt ongeveer 43 hectare. Door deze dijkteruglegging komen een aantal bedrijven- dijkteruglegging komen een bedrijventerrein terreinen buitendijks te liggen. Het water- en een groot aantal woningen buitendijks te standsverlagende effect van deze dijkterugleg- liggen. Het waterstandsverlagende effect van ging is redelijk groot. deze dijkteruglegging is redelijk groot.

20402 30402 20403 Vogelenzang Ringdijk-oost Kesteren De dijkverlegging Vogelenzang omvat het De dijkverlegging Ringdijk-oost is gelegen tus- De dijkverlegging Kesteren ligt ten noorden terugleggen van de Rijndijk tussen de spoor- sen Arnhem en Driel langs de Drielsche Uiter- van Kesteren op de linkeroever van de Neder- brug bij Oosterbeek en Driel, op de linkeroe- waarden op de linkeroever van de Neder-Rijn. Rijn. De dijk wordt over een lengte van onge- ver van de Neder-Rijn. Het betreft een traject De dijkverlegging betreft het terugleggen van veer 3,5 km landinwaarts verlegd. Het totale van ruim 3 km dat wordt teruggelegd. Het de winterdijk over een traject van ongeveer 2 oppervlak bedraagt ongeveer 150 hectare. totale oppervlak van deze dijkverlegging km in een binnenbocht van de Neder-Rijn. Een aantal recreatiebedrijven en woningen bedraagt ongeveer 70 hectare. Door deze Het totale oppervlak van deze dijkverlegging komen hierdoor buitendijks te liggen. dijkteruglegging komen een aantal bedrijven- bedraagt ongeveer 30 hectare. Bij uitvoering Landbouwgebied wordt omgezet in natuur. terreinen buitendijks te liggen. Het water- van de maatregel komt het dijkhuis Drielse Aangezien het doorstroomprofiel ter plaatse standsverlagende effect van deze dijkterugleg- Veer buitendijks te liggen. Deze maatregel vrij krap is (Grebbeberg) heeft deze dijkverlegging is redelijk groot. sluit dijkverlegging 20402 uit. ging een redelijk groot effect op de verlaging van de waterstanden.

2 Grootschalige dijkverleggingen

30403 20404 39 Marsdijk Lienden Rijnbandijk, steenfabriek Maurik, steenfa- De dijkverlegging Marsdijk ligt ten noorden De dijkverlegging Lienden ligt ten noorden van briek Rijswijk van Kesteren op de linker oever van de Lienden op de linkeroever van de Neder-Rijn en Dit knelpunt is gelegen in de Rijswijksche Neder-Rijn. De dijk wordt over een lengte van ligt in het verlengde van de dijkverlegging Buitenpolder op de linkeroever van de Neder- ongeveer 1,5 km landinwaarts verlegd. Het Kesteren. In het gebied bevindt zich een grote Rijn bij het plaatsje Rijswijk, tegenover Wijk bij totale oppervlak bedraagt ongeveer 25 hecta- zandwinplas. De dijk wordt over een lengte van Duurstede. De maatregel omvat het verwijde- re. Aangezien het doorstroomprofiel ter plaat- 3,5 km landinwaarts verlegd. Het totale opper- ren van 2 steenfabrieken in deze uiterwaard se vrij krap is (Grebbeberg) is het waterstand- vlak bedraagt ongeveer 140 hectare.Landbouw- (hoogwatervrij terrein) en een kleine dijkver- verlagend effect van deze, qua oppervlak gebied wordt omgezet in natuur. Aangezien het legging van de Rijnbandijk. Hierdoor wordt de beperkte, dijkverlegging relatief groot. Niet uit doorstroomprofiel ter plaatse vrij krap is (stad doorstroming door de Rijswijksche Buiten- te voeren in combinatie met maatregel 20403 Rheden) heeft deze dijkverlegging een zeer groot polder verbeterd. grootschalige dijkverlegging wegens geografi- effect op de verlaging van de waterstanden. sche overlap.

8101 20405 + 20406 20406 + 20407 Wijkerbroek Redichemse Waard De Bothol/Steenwaard De dijkverlegging Wijkerbroek ligt op de rech- De dijkverlegging Redichemse Waard ligt op De dijkverlegging De Bothol/Steenwaard ter oever van de Lek, ten noorden van de linkeroever van de Lek, ten oosten van omvat het terugleggen van de winterdijk in Beusichem. De dijk wordt over een lengte van Culemborg, in een binnenbocht van de Lek. het oostelijk deel van de Steenwaard bij de ongeveer 1,5 km landinwaarts verlegd. Het De dijk wordt over een lengte van ongeveer 2 boerderij De Bothol. Het betreft een traject totale oppervlak bedraagt ongeveer 30 hecta- km landinwaarts verlegd. Het totale oppervlak van ongeveer 2 km op de rechter oever van re. Enkele woningen komen buitendijks te lig- bedraagt ongeveer 100 hectare. Door de dijk- de Lek nabij Culemborg. De uiterwaard is hier gen. Aangezien de uiterwaard ter plaatse vrij verlegging komt De Bol op Redichem (een vrij smal. Aangezien het doorstroomprofiel ter smal is, is het waterstandverlagend effect van oud landgoed uit de 17de eeuw dat nu plaatse vrij krap is heeft deze dijkverlegging deze, qua oppervlak beperkte, dijkverlegging gebruikt wordt als wandelgebied) buitendijks een groot effect op de verlaging van de relatief groot. te liggen. Ook komen een aantal woningen waterstanden. buitendijks te liggen. Het waterstandsverlagende effect van deze maatregel is, t.o.v. andere dijkverleggingen, beperkt.

3 Grootschalige dijkverleggingen

30405 20408 R52_dvl Beusichemse Dijk De Morgenstond Graafsche Waard De dijkverlegging Beusichemse Dijk ligt op de De dijkverlegging De Morgenstond omvat het De dijkverlegging Graafsche Waard omvat het linkeroever van de Lek, ten oosten van terugleggen van de winterdijk van de Honds- terugleggen van de Noorder Lekdijk op de Culemborg. De dijk wordt over een lengte van wijkerwaarden net bovenstrooms van stuw rechteroever van de Lek ten zuidwesten van ongeveer 0,7 km landinwaarts verlegd. Het Hagestein aan de rechteroever van de Lek. Nieuwegein. Het betreft een traject van onge- totale oppervlak bedraagt ongeveer 7 hectare. Het betreft een traject van ongeveer 2 km veer 1,5 km dat wordt teruggelegd. Door Het waterstandsverlagende effect van deze waarbij onder meer boerderij De Morgenstond deze dijkverlegging wordt ongeveer 35 hecta- dijkverlegging is beperkt. Niet uit te voeren in (nabij het historische Fort Honswijk) buiten- re toegevoegd aan het buitendijksgebied; in combinatie met maatregel 20405 + 20406 dijks komt te liggen. Het totale oppervlak van dit gebied zal natuurontwikkeling plaats grootschalige dijkverlegging wegens geografi- deze dijkverlegging bedraagt ongeveer 80 vinden. sche overlap. hectare.

4 Grootschalige dijkverleggingen

5 8 Retentie

Code Naam Pagina

90017pk_hl Overbetuwe - Pan. Kanaal 2 90003_hl Binnenveld 2 90018_hl De Mars 2 90004_hl Rijswijkse veld 2 90005_hl Polder Blokhoven 3 90019g_hl Beesdsche Lage Veld 3 90019k_hl Beesdsche Lage Veld 3

0 Retentie

Wat is retentie? hinderd’ door. Als de retentiegebieden te laat worden ingezet, is de Retentie is het doelbewust en reguleerbaar aftoppen van een extre- hoogwaterpiek al gepasseerd. Een retentiegebied kan bovendien me afvoergolf, waardoor (alleen voor die omstandigheden) stroom- maar één keer per hoogwater worden gebruikt en daarin schuilt een afwaarts een lagere waterstand optreedt. Uit louter rivierkundige zeker risico. overwegingen heeft een retentiegebied een kleine kans (in de orde van 1/500 per jaar) om langdurig (gedurende een of meerdere Bij retentie gaat het om aanzienlijke oppervlakten. Naarmate het weken) geïnundeerd te zijn. maaiveld van de bergingsgebieden hoger gelegen is, kan een minder De capaciteit van het retentiebekken wordt bepaald door de opper- dikke waterschijf worden geborgen. Langs de IJssel is in verticale vlakte van het gebied en het verschil tussen de maaiveldhoogte in richting niet veel ruimte voor berging beschikbaar. het gebied en de hoogte van de dijken of hoge gronden rond het retentiegebied. Een groene en/of blauwe inrichting De dimensionering van het inlaatwerk bepaalt, hoe snel het bekken De ruimtelijke uitwerking die retentiegebieden bieden, hangt in ster- volloopt. ke mate af van de overstromingsfrequentie. Deze is bepalend of"de ruimtelijke ontwikkeling kan voortborduren op het "huidige grond- Hoe werkt een retentiegebied? gebruik" of dat het gebied dermate frequent onder water staat Voor een optimaal effect moet retentie zoveel mogelijk boven- waardoor "natuur" de dragende functie wordt. strooms in de riviertak gebruikt worden. Het volume water dat aan de rivier ontrokken en tijdelijk in het retentiegebied geparkeerd Globale begrenzing van mogelijke retentiegebieden wordt, hoeft op dat moment niet langs het hele riviertraject afge- In het kader van de Spankrachtstudie is onder ander door middel voerd te worden. Met als gevolg dat de hoogwaterpiek hierdoor van regionale bijeenkomsten gezocht naar relatief kansrijke retentie- afgetopt wordt Als de hoogwaterpiek(en) voorbij is (zijn), wordt het gebieden. Er zijn in totaal 6 gebieden langs de Neder-Rijn/Lek water uit de omdijkte gebieden gelaten en alsnog -veilig- afgevoerd. geïdentificeerd die geschikt kunnen zijn voor retentie. In het kader van de PKB zijn noch nieuwe retentiegebieden onder- Het moment van inlaten is cruciaal. Is dit te vroeg dan is het bekken scheiden, noch eerder geïdentificeerde retentiegebieden vervallen. vol voordat de eigenlijke afvoerpiek is gearriveerd. Het retentiegebied kan geen water meer opnemen en de afvoerpiek loopt ‘onge-

90017pk_hl Overbetuwe - Pan. Kan., huidig landgebruik 0,578 82868,1 0,0 0 600,32 138,04 90017pk_na Overbetuwe - Pan. Kan., natuur 0,578 82868,1 -3247,0 3462,9 24 997 3984,92 20,80 90003_hl Binnenveld, huidig landgebruik 0,246 26368,5 0,0 0 225,13 117,13 90018_hl De Mars, huidig landgebruik 0,175 18710,4 0,0 0 185,58 100,82 90003_na Binnenveld, natuur 0,246 26368,5 -1078,7 1087,5 1 309 1029,76 25,61 90018_na De Mars, natuur 0,175 18710,4 -680,3 727,8 6 185 1541,43 12,14 90004_hl Rijswijkse veld, huidig landgebruik 0,276 25860,6 0,0 0 209,07 123,69 90004_na Rijswijkse veld, natuur 0,276 25860,6 -1244,6 1275,9 4 85 664,67 38,91 90005_hl Polder Blokhoven, huidig landgebruik 0,252 21699,7 0,0 0 253,19 85,71 90005_na Polder Blokhoven, natuur 0,252 21699,7 -943,3 953,8 0 113 867,72 25,01 90019g_hl Beesdsche Lage Veld, grote variant huidig landgebruik 0,610 51421,1 0,0 0 541,79 94,91 90019k_hl Beesdsche Lage Veld, kleine variant huidig landgebruik 0,457 38465,3 0,0 0 323,91 118,75 90019g_na Beesdsche Lage Veld, grote variant natuur 0,610 51421,1 -3479,4 3642,4 17 811 3190,19 16,12 90019k_na Beesdsche Lage Veld, kleine variant natuur 0,457 38465,3 -2128,7 2259,6 11 589 2249,34 17,10

1 Retentie

90017 90003 Overbetuwe - Pan. Kan. Binnenveld

90018 90004 De Mars Rijswijkse veld

2 Retentie

90005 90019g Polder Blokhoven Beesdsche Lage Veld

90019k Beesdsche Lage Veld

3 10 Overige maatregelen

Riviertrajecten zoals opgenomen in de blokkendoos:

Code Naam Km

PK Pannerdensch Kanaal 867.26 - 878.50 R2a Neder-Rijn omgeving Arnhem 878.50 - 887.69 R3 Doorwerthse Neder-Rijn 887.69 - 900.22 R4 Gestuwde Neder-Rijn en Lek 900.22 - 946.74 R5 Boven-Lek 946.74 - 969.58

946.74 887.69 900.22 969.58 878.50 R2a R5 R4 R3 867.26 PK

0 Overige maatregelen

Wat wordt er verstaan onder overige maatregelen? Onder overige maatregelen verstaan we die maatregelen die niet specifiek onder de voorgaande hoofdstukken gebracht kunnen worden. Ze zijn moeilijk in beelden en schetsen vast te leggen. Het gaat hierbij om de volgende maatregelen: • Kribaanpassingen • Zomerbedverdieping • Integrale kadeverlaging en kadeverwijdering

kadNL integrale kadeverlaging, NL 0,241 7262,7 0,0 29,18 248,93 kadPK integrale kadeverlaging, PK 0,012 45,9 0,0 0,77 59,64 kadwegNL integrale kadeverwijdering, NL 0,222 8866,2 0 0,0 0 0 54,98 161,27 Krib-R2a Kribverlaging op traject Neder-Rijn omgeving Arnhem (kmr. 878,50 - 887,69) 0,047 697,3 0,0 3,50 199,13 Krib-R3 Kribverlaging op traject Doorwerthse Neder-Rijn (kmr. 887,69 - 900,22) 0,013 243,5 0,0 2,98 81,71 Krib-R4 Kribverlaging op traject Gestuwde Neder-Rijn en Lek (kmr. 900,22 - 946,74) 0,019 391,8 0,0 16,32 24,01 Krib-PK Kribverlaging op traject Pannerdensch Kanaal (kmr. 867,26 - 878,50) 0,073 850,3 0,0 8,73 97,39 zbNL zomerbedverlaging NL: R5 0,244 7380,4 0,0 108,55 67,99

1 2 Colofon

De maatregelenboeken IJssel, Boven-Rijn/Waal, Neder-Rijn/Lek en Benedenrivieren zijn samen- gesteld in opdracht van projectorganisatie Ruimte voor de Rivier, Bureau Bovenrivieren door:

RIZA, Hoofdafdeling IHL, Lelystad.

Contactpersoon opdrachtgever / eindredactie: Rob Lambermont

Projectleiding RIZA: Roel Posthoorn / Maaike Bos

Projectbegeleiding RIZA: Andre Rijsdorp

Tekst: medewerkers RIZA en Bureau Bovenrivieren

Tekeningen: medewerkers RIZA

Kaarten: Hans Gerritsen (RIZA)

Fotografie: Pandion

Visualisaties: Taken landschapsplanning

Vormgeving: Henk Bos (RIZA)

Dtp en drukwerk: Evers litho & druk, Almere

Coördinatie productie: Henk Bos (RIZA)

VenW nummer 2003/6850

RIZA-rapportnummer: 2003.021 ISBN: 90-369-5621-8

Website: http://www.ruimtevoorderivier.nl

Lelystad, september 2003