'W,- Ö -χ

"V& > f\ • %

:\i.\<; YA iíoiísza(ÍI Κ I I; Л Ь A I TANULMÁNYT ALAP

\ í \i 1 í ^M'íi^i íí'k'Vi ^rjl'x" • ч r • M /w i i ι ΛΙ Γ,ΓνΜ χ, i l i, Λ EIN

r \ Ι UN : \'I '/ Jο^ ιv i' ,·л \ τi JA w. »g ? .· νν тi м\ Ул V wO/jу Vί 71\ ϊ ilί i \ i Τ ?

VEZÉ KORMÁNYOK.

\ r~ \ ι X / \ / \

Λ VALLAS KS ΚΟΖΟΚΤΛΤΑΚΠίΥΙ Μ. Κ11. MIXI ST КI ί MK< Míi/ASÁI'.OL.

Ρ UDAPESTEN. NYOMATOTT Λ ΜΛΟΥΛΙί ΚίΙί. J.OYΈΤΚΜΙ KÖN ΥΥΝ ΥΟ.ΜΟΛΒΛΧ. № η V' Y. 1 S A f) ' V Ov ' 4 9 / ; 4: с

f А ζ'

г

χ'

{1

ί

f ί A MAGYARORSZÁGI KIR TANULMÁNYI ALAP

JOGI

r _ r r, TERMESZETENEK MEGVIZSGÁL AS ARA

SZOLGÁLÓ

YE ZÉRÓK MÁN Y OK.

A VALLÁS ÉS KÖZOKTATÁSÜGYI M. KIR. MINISTER MEGBÍZÁSÁBÓL.

ÁLL. POLGÁRI I3K. TANI10KÉPZÖ INT. KÖNYVTÁRA jf

Érteett: 19 dÂÂ^s1

Leltári szÁm Csoportszám·^ |

BUDAPESTEN.

NYOMATOTT A MAGYAR KIR. EGYETEMI KÖNYVNYOMDÁBAN.

A magyarországi kir. tanulmányi alapjogi természetének megvizsgálására szolgáló vezérokmányok jegyzéke.

Lap. Lap. I. XIV. Kelemen pápának a jezsuita-rend meg- IX. D. e. Mária Terézia római császárné és ma- szüntetése iránt 1773.* évi julius 21-én kiadott gyar királynő alapitó-levele 1780. évi marczius brevéje 1 25-éről a jezsuita-rend vagyonából a magyar és horvát tanulmányi alap alakítása, és a magyar II. D. e. Mária Terézia római császárné és magyar tanulmányi és az egyetemi alap némely javainak királynőnek a m. k. helytartótanácshoz 1773. kicserélése iránt 35 évi september 20-án intézett leirata, melylyel a megszüntetett jezsuita-rend vagyonának a X. A m. k. udvari korlátnokságnak 1781. évi ju- kir. kamara által leendő átvétele iránt intézkedik 10 lius 6-án 4351. szám alatt ő Felségéhez inté- zett s legfelsőbb elhatározással ellátott előter- III. D. e. Mária Terézia római császárné és magyar jesztése a magyar tanulmányi alapnak a kincs- királynőnek a m. k. helytartótanácshoz 1773. tárba beolvasztása ellen 43 évi octóber 18-án 5479. szám alatt intézett le- irata, melylyel a jezsuita-rend vagyonának át- XI. A vegyes udvari bizottság által a magyar és vételére alakított bizottság hatásköre iránt in- horvát tanulmányi alapnak a kincstárba olvasz- tézkedik 15 tása iránt 1781. évi october 2-án tartott ülés- - ről 2393—5096. szám alatt felvett és legfelsőbb IV. D.. e. Mária Terézia római császárné és magyar királynőnek a m. k. helytartótanácshoz 1773. elhatározással ellátott jegyzőkönyv 52 évi november 26-án -5977. szám alatt intézett XII. A cs. k. udvari számszék elnökének 1784. évi leirata, a jezsuita-rend vagyonának átvételére június 18-án 2341—7219. szám alatt kelt előter- alakított bizottság teendői, a rend tagjainak jesztése, melyben egyebek közt a magyar tanul- ' ellátása, iskolái hiányainak orvoslása iránt . 16 mányi alap részalapjainak egyesítése inditvá- nyoztatik 54 V. D. e. Mária Terézia római császárné és magyar királynőnek a m. k. helytartótanácshoz 1774. XIII. A m. k. udv. korlátnokságnak 1793. évi julius évi marczius 4-én 104.3, szám alatt intézett 4-én a m. k. helytartótanácshoz 7079. szám leirata az oktatásügy szervezése iránt . , . 18 alatt intézett leirata a vallás- és tanulmányi alapok jószágainak és ezek jövedelmeinek keze- VI. D. e. Mária Terézia római császárné és magyar lése és ezen egyedül katholikus czélokra ren- királynőnek a m. k. helytartótanácshoz 1775. delt alapoknak elnevezése iránt 58 évi február 6-án 595. szám alatt intézett le- XIV. A m. k. udv. korlátnokságnak a m. k. helytar- irata a jezsuita-rend vagyonából befolyó jöve- tótanácshoz 1793. évi julius 4-én 7080. szám delmek mely czélokra fordítása iránt .... 20 alatt intézett rendelete a kincstári alapoktól VII. D. e. Mária Terézia római császárné és magyar elkülönözött politikai alapok vagyonának és királynőnek a m. k. helytartótanácshoz 1776. jövedelmeinek kezelése és a vallás- és tanul- - évi augustus 5-én 3873. szám alatt intézett le- mányi alap elnevezése iránt 61 . irata az átalános közoktatási rendszer behoza- XV. D. e. Ferencz római császár és magyar király- talára vonatkozó átmeneti intézkedések iránt 21 nak 1799. évi február l-jén kelt iktatási pa- VIII. D. e. Mária Terézia római császárné és magyar rancsa 817.1 szám alatt, melynek folytán d. e. királynőnek a m. k. helytartótanácshoz 1777. Mária Terézia királynő által 1780. évi már- augustus 22-én 4322. szám alatt intézett le- czius 25-én kiadott alapítólevélben a budai irata az átalános közoktatási rendszer (Ratio egyetem részére cserébe átengedett szegzárdi Educationis) behozatala iránt ,28 apátsági javak a tanulmányi alapnak mint uj *

IV

Lap. Lap. adományi javak visszaadatnak, és ezen alap- XIX. A vallás- és közoktatásügyi cs. kir. ministernek nak az érintett jószágok tulajdonába való be- 0 Felségéhez 1856. évi márczius 28-án 14425— vezetése elrendeltetik 65 1087. szám alatt intézett s legfelsőbb elhatáro- XVI. A m. k. helytartótanácsnak 1806. évi november zással ellátott előterjesztése a tanulmányi alap- 4-én 22937. szám alatt a világi és egyházi nak egy részről Magyarország, más részről Hor- hatóságokhoz intézett· körlevele az uj oktatási vát- és Szlavonország között felosztása iránt . 68 rendszernek (Ratio Educationis Publicae, totius- XX. A vallás-, tanulmányi és egyetemi alapok- s az que Rei litterariae) ő Felsége által legkegyel- ezekhez tartozó jószágoknak a m. kir. helytartó- mesebb jóváhagyatása iránt 66 tanács egyházi bizottmánya által 1865. évi ju- XVII. D. e. Ferencz királynak a magyar udvari kama- lius hó 29-én 60553. szám alatt felvett jegy- rához 1817. évi október 5-én 50056—1532. szám zőkönyv 69 alatt intézett leirata a tanulmányi alapi lébenyi XXI. A m. kir. helytartótanácsnak 1865. évi julius uradalomnak és a kamarához tartozó Ligeth, 29-én 60553. szám alatt Ő Felségéhez intézett Gilád, Unip és Berény birtokoknak kicserélése és az előbb nevezett uradalomnak a kamara, legalázatosb előterjesztése a vallás-, tanulmányi illetőleg a Ziehy-család, az utóbb nevezett négy és egyetemi alap jószágainak a helytartótanács birtoknak pedig a tanulmányi alap részére át- kezelése alá visszabocsátása iránt 70 adása iránt 67 XXH. A m. k. udvari korlátnokságnak a m. k. hely- XVIII. A magyar udvari kamarának 1817. évi deczem- . taxtótanácshoz 1865. évi november 29-én 18262. ber 17-én 37092. szám alatt a temesi kamarai szám alatt intézett rendelete a cs. k. pénzügy- igazgatósághoz intézett rendelete Ligeth, Gilád, ministerium által kezelt magyar-horvát alapít- Unip és Berény kamarai birtokoknak a tanul- ványi javaknak a m. k. helytartótanács kezelése mányi alap részére" átadása iránt 68 alá leendő átadása iránt 72 I.

XIV. Kelemen pápának a jezsuita-rend megszüntetése iránt 1773. évi julius 21-én kiadott brevéje.

Clemens PP. XIY. Ad perpetuali! rei memoriam. tendum esse censuimus, quod piantando, aedificandoque Dominus, ac Redemptor noster JESUS CHRISTUS esset quovis modo accomodatimi ; ita, eodem mutuae Princeps pacis a Proplieta praenuntiatus, quod hunc in charitatis vinculo expostulante, ad evellendum, destru- mundum veniens per angelos primum pastoribus signi- endumque quidquid jucundissimum etiam nobis esset, ficavit, ac demum per se ipsum, antequam in coelos as- atque gratissimum, et quo carere minime-possemus sine cenderei, semel et iterum suis reliquit discipulis ; ubi maxima animi molestia, et dolore, prompti aeque esse- omnia Deo Patri reconciliavisset, pacificans per sangui- mus, atque parati. nem crucis suae, sive quae in terris, sive quae in coeìis Non est sane ambigendum, ea inter, quae ad Ca- sunt, Apostolis etiam reconciliationis tradidit ministe- tholicae Reipublicae, bonum felicitatemque comparan- rium, posuitque in eis verbum reconciliationis, ut lega- dam plurimum conferunt, principem fere locum tribuen- tione fungentes pro Christo, qui non est dissensionis dum esse regularibus Ordinibus, ex quibus amplissimum Deus, sed pacis, et dilectionis, universo Orbi pacem an- in universam Christi Ecclesiam quavis aetate dimanavit nuntiarent, et ad id potissimum sua studia conferrent ac omamentum, praesidium et utilitas. Hos idcirco Apo- labores, ut omnes in Christo geniti solliciti essent ser- stolica haec Sedes approbavit non modo, suisque fulcita vare unitatem spiritus in vinculo pacis, unum corpus, est auspiciis, verum etiam pluribus auxit beneficiis, et unus spiritus, sicut vocati sunt in una spe vocationis, exemptionibus, privilegiis et facultatibus, ut ex bis ad ad quam nequaquam pertingitur, ut inquit S. Gregorius pietatem excolendam, et religionem, ad populorum mo- Magnus, si non ad eam unita cum proximis mente res verbo et exemplo rite informandos, ad fidei unitatem curratur. inter fideles servandam, confirmandamque, magis ma- Hoc ipsum potiori quadam ratione nobis divinitus gisque excitarentur, atque inflammarentur. Ast ubi eo traditum reconciliationis verbum, et ministerium, ubi res devenit, ut ex aliquo regulari Ordine, vel non am- primum, meritis prorsus imparibus, evecti fuimus ad plius uberrimi ii fructus, atque optatissima emolumenta hanc Petri Sedem, in memoriam revocavimus, die noctu- a Christiano populo perciperentur, ad quae afferenda que prae oculis habuimus, cordique altissime inscriptum fuerant primitus instituti, vel detrimento' potius esse gerentes, ei pro viribus satisfacere contendimus-, divinam visi fuerint, ac perturbandae magis populorum tran- ad id opem assidue implorantes, ut cogitationes, et Con- quillitati, quam eidem procurandae accommodati ; haec silia pacis nobis, et universo dominico gregi Deus in- eadem Apostolica Sedes, quae eisdem plantandis operam fundere' dignaretur, ad eanique consequendam tutissi- impenderat suam, suamque interposuerat auctoritatem, mum nobis, firmissimumque aditum reserare. Quinimo eos vel novis communire legibus, vel ad pristinam vivendi probe scientes, divino nos Consilio constitutos fuisse severitatem revocare, vel penitus etiam evellere, ac super gentes, et super regna, ut in excolenda vinea dissipare minime dubitavit. Sabaoth, conservandoque Christiauae Religionis aedifi- Нас sane de causa Innocentius Papa III. praede- cio, cujus Christus est angularis lapis, evellamus, et de- cessor noster cum comperiisset nimiam regularium Ordi- struamus, et disperdamus, et dissipemus, et aedificemus, nimi diversitatem gravem in Ecclesiam Dei confusionem et plantemus, eo semper fuimus animo, constantique inducere, in Concilio generali Lateranensi IV. firmiter volúntate, ut quemadmodum pro Christianae Reipubli- prohibuit, ne quis de cetero novam Religionem inveniat ; cae quiete, et tranquillitate nihil a nobis praetermit- sed quicumque ad religionem converti voluerit, unam . 1 de approbates assumati; decrevitque insuper, ut qui vo- j ordo ad alium, vel Conventus ad Conventum se, ac loca luerit religiosam domum de novo fundare, regulam, et sua totaliter transferret, non obtenta prius speciab Sedis institutionem accipiat de approbatis. Unde consequens Apostolicae licentia. fuit, ut non beeret omnino novam religio'nem instituere Hiscemet vestigiis secundum temporum circum- sine speciali Romani Pontificis licentia, et merito qui- stantias inhaeserunt alii Romani Pontifices Praedecesso- dem ; nam cum novae Congregationes majoris perfec- res nostri, quorum omnium decreta longum esset referre. tionis gratia instituantur, prius ab hac sancta Aposto- Inter ceteros vero Clemens Papa V. pariter Praedeces- lica Sede ipsa vitae futurae forma examinari, et perpendi sor noster per suas sub plumbo 6. nonas Maii anno In- debet diligenter, ne sub specie majoris boni, et sanctio- carnationis Dominicae 1312. expeditas litteras Ordinem ns vitae plurima in incommoda, et fortasse Militarem Templariorum nuncupatorum, quamvis legi- etiam mala exoriantur. time confirmatum, et alias de Christiana Republica adeo Quamvis vero providentissime haec fuerint ab In- preclare meritum, ut a Sede Apostolica insignibus bene- nocente RI. praedecessore constituta, tarnen postmodum ficiis , privilegiis, facultatibus, exemptionibus , licentiis non solum ab Apostolica Sede importuna petentium in- cumulatus fuerit, ob universalem diffamationem suppres- hiatio aliquorum Ordinum Regularium approbationem sit, et totaliter extinxit, etiamsi Concilium generale extorsit, verum etiam nonnullornm praesumptuosa te- Yiennense, cui negotium examinandum commiserat, a meritas diversorum Ordinum praecipue mendieantium formali, et definitiva ferenda sententia censuerit se nondum approbatorum eflrenatam quasi multitudinem abstinere. adinvenit. Quibus piene cognitis, ut malo statim occur- Sanctus Pius Y. similiter Praedecessor noster, - reret, Gregorius Papa X. pariter Praedecessor noster in cujus insignem sanctitatem pie colit, et veneratur Eccle- generali Concilio Lugdunensi renovata Constitutione sia Catholica, Ordinem Regulärem Fratrum Humibato- ipsius Innocentii III. Praedecessoris districtius inbibuit, rum Concilio Lateranensi anteriorem, approbatumque a , ne aliquis de cetero novum Ordinem, aut religionem ad- felicis recordationis InnocentioHt., HonorioIIL, Grego- inveniat, vel habitum novae religionis assumat. Cunetas rio IX., et Nicoiao V. Romanis Pontilicibus Praedeeessori- vero generaliter religiones, et Ordines mendicantes post bus itidem nostris, ob inobedientiam decretis Apostolicis, Concilium Lateranense IV. adinventos, qui nullam con- discordias domesticas, et externas exortas, nullum omnino firmationem Sedis Apostolicae meruerunt, perpetuo pro- futurae virtutis specimen ostendentem, et ex eo, quia liibuit. Confirmatos autem ab Apostolica Sede modo de- aliqui ejusdem Ordinis in necem S. Caroli S. R. E. Car- crevit subsistere infrascripto : ut videlicet professoribus dinalis Borromei Protectoris ac Yisitatoris Apostolici eorundem Ordinum ita beeret in ilbs remanere, si volu- dicti Ordinis scelerate conspiraverint, extinxit, ac peni- erint, quod nullum deinceps ad eorum professionem tus abolevit. admitterent, nec de novo domum, vel aliquem locum Recolendae memoriae Urbanus Papa Vili, etiam acquirerent, nec domos, seu loca, quae babebant, alienare Praedecessor noster per suas in simili forma Brevis die valerent sine ejusdem sanetae Sedis licentia speciali. Ea 6. Februarii 1626. expeditas btteras Congregationem enim omnia dispositioni Sedis Apostolicae reservavit in Fratrum Conventuabum Reformatorum a felicis memo- Terrae sanetae subsidium, vel pauperum , vel alios píos riae Sixto Papa V. itidem Praedecessore nostro solem- usus per locorum ordinarios, vel eos, quibus Sedes ipsa niter approbatam, et pluribus beneficiis, ac favoribus commiserit, convertenda. Personis quoque ipsorum Ordi- auctam, ex eo, quia ex praedictis Fratribus ii in Ecclesia num omnino interdixit quoacl extráñeos praedicationis, Dei spirituales fructus non prodierint, imo quamplures et audiendi confessiones officium, aut etiam sepulturam. differentiae inter eosdem Fratres Conventuales Refor- Declaravit tarnen in hac constitutione minime compre- mates , ac Fratres Conventuales non reformates ortae hensos esse Praedicatorum , et Minorimi Ordines , quos fuerint, perpetuo suppressit, ac extinxit : Domus, Con- evidens ex eis utilitas Ecclesiae Universali proveniens ventus, loca, supellectilem, bona, res, actiones, et jura ad perhibebat approbates. Voluitque insuper Eremitarum praedictam Congregationem spectantia Ordini Fratrum " S. Augustini, et Carmelitarum Ordines in solido statu Minorum S. Francisci Conventuabum concessit, et assig- permanere, ex eo quod istorum institutio praedictum navit, exceptis tantum domo Neapolitana, et domo generale Concilium Lateranense praecesserat. Demum Sancti Antonii de Padua nuncupata de Urbe, quam singularibus personis Ordinum, ad quos haec Constitutio postremam Camerae Apostolicae applicavit, et incorpo- extendebatur, transeundi ad reliquos Ordines approbates ravit, suaeque, suorumque suceessorum dispositioni ' beentiam concessit generalem ; ita tarnen, ut nullus reservavit : Fratribus denique praedictae suppressae 3·

Congregationis ad Fratres S. Francisci Capucinos, sen litteras attendens nullos spirituales fruetus ex regulari de Observantia nuncupates transitimi permisit. Congregatione Presbyterorum Boni Jesus in Ecclesia Idem Urbanus Papa VIII. per alias suas in pari sperali posse praefatam Congregationem perpetuo ex- forma Brevis die 2. Decembris 1643. expeditas litteras tinxit : Reguläres praedictos jurisdictioni Ordinariorum Ordinem Regulärem Sanctorum Ambrosii, et Barnabae Locorum subjecit, assignata eisdem congrua sustenta- ad nemus perpetuo suppressit, extinxit, et abolevit, sub- tione ex reditibus suppressae Congregationis, et cum jecitque Reguläres predicti suppressi Ordinis jurisdic- facultate transeundi ad quemlibet Ordinem regulärem tioni, et correctioni Ordiuariorum locorum, praedictisque approbatum a Sede Apostolica ; suoque arbitrio reser- Regularibus licentiam concessit se transferendi ad alios vavit applicationem bonorum praedictae Congregationis Ordines reguläres ab Apostolica Sede approbatos. Quam in alios pios usus. supressionem ree. memoriae Innocentius Papa X. Prae- Denique felicis recordationis Clemens Papa IX. decessor quoque noster solemniter per suas sub plumbo Praedecessor itidem noster cum animadverteret, tres Kaleudis Aprilis anno incarnationis Dominicae 1645. reguläres Ordines, Canonicorum videlicet regularium expeditas litteras confirmàvit ; et insuper Beneficia, Do- Sancti Georgii in Alga nuncupatorum, Hieronymiano- mus, et Monasteria praedicti Ordinis, quae antea regu- rum de Fesulis, ac tandem Jesuatorum a Sancto Johanne laria erant, ad saecularitatem reduxit, ac in posterum Columbano institutorum parum , vel nihil utilitatis , et saecularia fiore et esse, declaravit. commodi Christiano populo afferre, aut sperare posse Idemque Innocentius X. Praedecessor per suas in eos esse aliquando allaturos, de iis sùpprimendis, extin- simili forma Brevis die 16. Martii 1645, ob graves per- guendisque consilium cepit, idque perfecit, suis litteris turbationes excitatas inter Reguläres Ordinis Pauperum in simili forma Brevis die 6. Decembris 1668. expeditis; Matris Dei Scholarum Piarum, etsi Ordo ille praevio ma- eorumque bona, et reditus satis conspicuos, Venetorum turo examine a Gregorio Papa XV. Praedecessore nostro Republica postulante, in eos sumptus impendi voluit, qui solemniter approbatus fuerit, praefatum regulärem Or- ad Cretense bellum adversus Turcas sustiuendum erant dinem in simplicem Oongregationem, absque ullorum necessario subeundi. votorum emissione, ad instar Instituti Congregationis In his vero omnibus decernendis, perficiendisque Presbyterorum saecularium Oratorii in Ecclesia S. satius semper duxerunt Praedecessores nostri ea uti con- Mariae in Vallicella de Urbe S. Philippi Neri noncupa- sultissima agendi ratione, quam ad intercludeudum peni- tae, reduxit : Regularibus praedicti Ordinis sic reducti tus aditum animorum contentionibus, et ad quaelibet transitum ad quameumque relìgionem approbatam con- amovenda dissidia, vel partium studia magis cónferre cessit : admissionem Novitiorum, et admissorum profes- existimarunt. Hine molesta illa , ac piena negotii prae- sionem interdixit : superioritatem denique, et jurisdictio- termissa methodo, quae in forensibus instituendis judiciis nem, quae penes Ministrum generalem, Visitatores, adhiberi consuevit, prudentiae legibus unice inbaerentes, aliosque Superiores residebat, in Ordinarios Locorum ea potestatis plenitudine, qua tamquam Christi in terris totaliter transtulit : quae omnia per aliquot annos con- Vicarii, ac supremi Christianae Reipublicae moderatores secuta sunt effectum, donec tandem Sedes haec Aposto- amplissime donati sunt, rem omnem absolvendam cura- lica, cognita praedicti instituti utilitate, illum ad pristi- runt, quin regularibus Ordinibus suppressioni destinatis, nam votorum solemnium formam revocavit, ac in veniam facerent et facultatem sua experiundi iura, et perfectum regulärem Ordinem redegit. gravissimas illas vel propulsandi criminationes, vel cau- sas amoliendi, ob quas ad illud consilii genus suscipien- Per similes suas in pari forma Brevis die 29; Octobris 1650. expeditas litteras idem Innocentius X. dum adduce bantur. Praedecessor ob discordias quoque et dissensiones exor- His igitur, aliisque maximi apud omnes ponderis, tas suppressit totaliter Ordinem S. Basilii de Armenis : et auctoritatis exemplis nobis ante oculos propositis, Reguläres praedicti supressi Ordinis omnimode jurisdic- vehementique simul flagrantes cupiditate, ut in ea, quam tioni, et obedientiae Ordinariorum Locorum uubjecit in infra aperiemus, deliberatione, fidenti animo, tutoque habitu Clericorum saecularium, assignata iisdem congrua pede incedamus, nihil diligentiae omisimus, et inquisì- sustentatione ex reditibus Conventuum suppressorum : tionis, ut quidquid ad regularis Ordinis, qui Societatis illisque etiam facultatem transeundi ad quameumque Jesu vulgo dicitur, originem pertinet, progressum, ho- relìgionem approbatam concessit. ' diernumque statum perscrutaremur ; et compertum inde Pariter ipse Innocentius X. Praedecessor per alias babuimus, eüm ad animarum salutem, ad haereticorum, suas in dieta forma Brevis die 22. Junii 1651. expeditas et maxime Infideliuin conversionem, ad majus denique 1* 4

pietatis, et religionis incrementimi a Sancto suo Condi- cum aliis regularibus Ordinibus, Clero saeculari, Acade- tore fuisse institutum; atque ad optatissimum hujusmodi miis, Universitatibus , publicis litterarum gymnasiis, et finem facilius feliciusque consequendiun, arctissimo cum ipsis etiam Principibus, quorum in ditionibus Socie- Evangelicae paupertatis voto tam in communi, quam in tas fuerat excepta ; easdemque contentiones , et dissidia particulari fuisse Deo consecratum, exceptis tantummodo excitata modo fnisse de votorum indole, et natura, de studiorum, seu litterarum Oollegiis , quibus possidendi tempore admittendorum Sociorum ad vota, de facultate reditus ita facta est vis , et potestas, ut nihil tarnen ex Socios expellendi, de iisdem Sociis ad sacros ordines iis reditibus in ipsius Societatis eommodum, utilitatem, promovendis sine congrua, ac sine votis solemnibus ac usum impendi unquam possit, atque converti. contra Concilii Tridentini, ac sanctae memoriae Pii His, aliisque Sanctissimis legibus probata primum Papae V. Praedecessoris nostri decreta ; modo de abso- fuit eadem Societas Jesu a ree. memoriae Paulo Papa luta potestate, quam Praepositus generalis ejusdem So- HI. Praedecessore nostro per suas sub plumbo 5. Kal. cietatis sibi vindicabat, ac de aliis rebus ipsius Societatis Octobris anno Incarnationis Dominicae 1540 expeditas regimen spectantibus ; modo de variis doctrinae capiti- litteras, ab eodemque concessa ei fuit facultas conce- bus, de scholis, de exemptionibus et privilegiis, quae dendi jura, atque statuta, quibus Societatis praesidio, Locorum Ordinarli, aliaeque personae in Ecclesiastica, incolumitati, atque regimini firmissime consuleretur. Et vel saeculari dignitate constitutae suae noxia esse juris- quamvis idem Paulus Praedecessor Societatem ipsam diction! , ac juribus contendebant ; ac demum minime angustissimis sexaginta dumtaxat alumnorum limitibus defuerunt gravissimae accusationes eisdem Sociis ob- ab initio circumscripsisset, per alias tarnen suas itidem jectae, quae Christianae Reipublicae pacem, ac tranquil- sub plumbo pridie Kai. Martii anno Incarnationis Do- litatem non parum perturbarunt. minicae 1543. expeditas litteras locum dedit eadem in Multae hinc ortae adversus Societatem querimo- Societate iis omnibus, quos in earn excipere illius mode- niae, quae nonnullorum etiam Principum auctoritate niu- ratoribus visum fuisset opportunum, aut· necessarium. nitae ac relationibus ad ree. memoriae Paulum IV. Pium Anno deinde 1549. suis in simili forma Brevis die 15. V. et Sixtum V. Praedecessores nostros delatae fuerunt. Novembris expeditis litteris idem Paulus Praedecessor In his fuit clarae memoriae Philippus H. Hispaniarum Rex pluribus, atque amplissimis privilegiis eamdem Societa- Catholicus, qui tum gravissimas , quibus ille vehementer tem donavit, ac in bis indultum alias per eundem Prae- impeliebatur rationes, tum etiam eos,quos ab Hispaniarum positis generalibus dictae Societatis concessimi aclrnit- inquisitoribus adversus immoderata Societatis privilegia, tendi viginti Presbyteros Coadjutores spirituales, eisque ac regiminis formam acceperat clamores, et contentio- impertiendi easdem facultates, gratiam, et auetoritatem, num capita a nonnullis ejusdem etiam Societatis vir is quibus Socii ipsi professi donantur, ad alios quoscumque, doctrina, et pietate spectatissimis confirmata, eidem quos idoneos fore iidem Praepositi generales censuerint, Sixto V. Praedecessori exponenda curavit, apud eum- ullo absque limite, et numero extendenduin voluit, atque demque egit, ut Apostolicam Societatis visitationein niandavit ; ac praeterea Societatem ipsam, et universos decerneret, atque committeret. " illius Socios , et personas, illorumque bona quaecumque Ipsius Philippi Regis petitionibus, et studiis, quae ab omni superioritate, jurisdictione, correctione quorum- summa inniti aequitate animadverterat, annuit idem cumque Ordinariorum exemit, et vindieavit, ac sub sua, Sixtus Praedecessor, delegitque ad Apostolici Visitatoris et Apostolicae Sedis protectione suseepit. munus Episcopum prudentia, virtute et doctrina omni- Haud minor fuit reliquorum Praedecessorum no- bus commendatissimuni ; ac praeterea congregationem strorum eamdem erga Societatem liberalitas , ac munifi- designavit nonnullorum S. R. E. Cardinalium, qui ei rei centia. Constat enim a ree. memoriae Julio IH. Paulo perficiendae sedulam navarent operam. Veruni dicto IV. Pio nC et V. Gregorio XIH. Sixto V. Gregorio XIV. Sixto V. Praedecessore immatura morte praerepto, salu- Clemente VIH. Paulo V. Leone XI. Gregorio XV. Ur- berriinum ab eo susceptum consilium evanuit, omnique bano VHI. aliisque Romanis Pontificibus privilegia caruit effectu. Ad supremum autem Apostolatus apicem eidem Societari jam antea tributa vel confirmata fuisse, assumptus felicis recordationis Gregorius PP. XIV. per vel novis aucta accessionibus, vel apertissime deelarata. suas litteras sub plumbo 4. Kal. Julii anno Dominicae Ex ipso tarnen Apostolicarum Constitutionum tenore, Incarnationis 1591. expeditas, Societatis institutum et verbis palani colligitur eadem hi Societate suo fere amplissime iterum approbavit ; rataque haberi jussit, ac ab initio varia dissidiorum, ac aemulationum semina firma privilegia quaecumque eidem Societari a suis Prae- pullulasse, ipsos non modo inter Socios, verum etiam decessoribus collata ; et illud prae ceteris, quo cautum 5 fuerat, ut a Sòcietate expelli, diniittique possent Socii „nostris majoribus statutum est, ut militantes Deo aliis, forma judiciaria minime adhibita, nulla scilicet praemissa „quae a nostra professione abhorrent, non implicemur. inquisitione, nullis confectis actis, nullo ordine judiciario „ Cum autem his praesertim temporibus valde periculo- servato, nullisque terminis, etiam substantialibus ser- „sis, pluribus locis, et apud varios Principes (quorum vatis, sola facti veritate inspecta, culpae, vel rationali- , tamen amorem, et charitatem sanctae memorine Pater bus causae tantum ratione habita, ac personarum, alia- „Ignatius conservandam ad divinum obsèquium pertinere rumque circumstantiarum. Altissimum insuper silen- „putavit) aliquorum fortasse culpa, et vel ambitione, vel tium imposuit ; vetuitque sub poena potissimum excom- „indiscreto zelo religio nostra male audiat; et alioquin municationis latae sententiae, ne quis dictae Societatis „bonus Christi odor necessarius sit ad fructificandum ; Institutum, constitutiones, aut decreta directe, vel indi- „censuit Congregatio ab omni specie mah abstinendum recte impugnare auderet, vel aliquid de iis quovis modo „esse, et querelis, quoadfieri poterit, etiam ex falsis sus- immutari curaret. Jus tarnen cuilibef reliquit, ut quid- „picionibus provenientibus, occurrendum. Quare prae- quid addendum, minuendum aut immutandum censeret „ senti decreto graviter, et severe, nostris omnibus inter- sibi tantummodo, et Romanis solum Pontificibus pro „dicit, ne in hujusmodi publicis negotiis, etiam invitati, tempore existentibus vel immediate, vel per Apostolicae „aut allecti ulla ratione se immisceant, nec ullis preci- Sedis Legatos, seu Nuncios significare posset, atque „bus, aut suasionibus ab instituto deflectant. Et prae- proponere. „terea quibus efficacioribus remediis omnino huic mor- Tantum vero abest, ut haec omnia satis fuerint com- „bo, sicubi opus sit, medicina adhibeatur, patribus pescendis adversus Societatem clamoribus, et querelis, „ Definitoribus accurate decernendum, et definiendum K quin potius magis magisque universum fere Orbem per- „ commenda vit. svaserunt molestissimae contentiones de Societatis doc- Maximo sane animi nostri dolore observavimus, trina, quam fidei veluti Orthodoxae, bonisque moribus re- tara praedicta, quam alia complura deinceps adhibita re- •pugnantem plurimi traduxerunt; domestieae etiam, exter- media nihil ferme virtutis praesetulisse, et auctoritatis naeque efferbuerunt· dissensiones et frequentiores factae ad tot, ac tantas evellendas, dissipandasque turbas, accu- sunt in earn, de nimia potissimum terrenorum bonorum sationes, et querimonias in saepedictam Societatem, frus- cupiditate accusationes ; ex quibus omnibus suam hau- traque ad id laborasse ceteros Praedecessores nostros serunt originem tum perturbationes illae omnibus satis Urbanum Vili., Clementem IX. X. XI. et XII., Alexan- •cognitae, quae Sedem Apostolicam ingenti moerore drum YII. et YIIL, Innocentium X., XI., XII. et XÌIL, affecerunt, ac mol'estia; tum capta aPrincipibus nonnul- et Benedictum XIY., qui optatissimam conati sunt Ec- lis in Societatem Consilia. Quo factum est, ut eadem clesiae restituere tranquillitatem plurimis saluberrimis Societas novam Instituti sui, ac privilegiorum confirma- editis constitutionibus : tam circa saècularia negotia, tionem a felicis recordationis Paulo Papa Y. Praedeces- sive extra sacras Missiones, sive earum occasione minime sore nostro impetratura, coacta fuerit ab eo petere, ut exercenda, quam circa dissidia gravissima, ac jurgia rata habere vellet, suaque confirmare auctoritate decreta adversus Locorum Ordinarios, regulares Ordines, loca quaedam in quinta generali Congregatione edita, atque pia, atque communitates cujusvis generis in Europa, ad verbum exscripta in suis sub plumbo, pridie Non. Asia et America non sine ingenti animarum ruina, ac Septembris anno Incarnationis Dominicae 1606. desuper populorum admiratione a Sòcietate acriter excitata ; expeditis litteris ; quibus in decretis discretissime legi- tum etiam super interpretatione, et praxi Ethnicorum tur, tarn internus Sociorum simultates, ac turbas, quam quorumdam rituum aliquibus in locis passim adhibita, •exterorum in Societatem querelas, ac postulationes omissis iis, qui ab Universali Ecclesia sunt rite probati ; Socios in comitiis congregatos impulisse ad sequens vel super earum sententiarum usu, et interpretatione, condendum statutum: „Quoniam Societas nostra, quae quas Apostolica Sedes tamquam scandalosas, optimaeque „ad fidei propagationem, et anhnarum lucra a Domino morum disciplinae manifeste noxias merito proscripsit ; „ excitata est, sicut per propria Instituti ministeria, quae vel aliis demum super rebus maximi equidem momenti, „ spiritualia arma sunt, cum Ecclesiae utilitate, ac pro- et ad Christianorum dogmatum puritatem sartain tectam „ ximorum aedificatione sub crucis vexillo finem feliciter servandam apprime necessariis, et ex quibus nostra hac „ consequi potest, quem intendit ; ita et haec bona impe- non minus, quam superiori aetate plurima dimanarunt „ diret, et se maximis periculis exponeret, si ea tractaret, detrimenta, et incommoda ; perturbationes nimirum, ac „quae saecularia sunt, et ad res politicas, atque ad sta- tumultus in nonnullis Oatholicis regionibus ; Ecclesiae „ tus gubernationem pertinent : idcirco sapientissime a persecutiones in quibusdam Asiae, et Europae provin- o 6

ciis ; ingeiLS denique allatus est moeror Praedecessori- perpetuae suorum subditorum securitati, universaeque bus nostris, et in his piae memoriae Innocentio Papae j Christi Ecclesiae bono providentissime consuleret. Qui XI.. qui necessitate eompulsus eo devenit, ut Societati j tarnen praeter omnium expectationem contigit ejusdem interdixerit novitios ad habitum admittere ; tum Inno- I Pontificis obitus rei cursum, exitumque prorsus impedi- centio Papae XIII.,qui eamdem poenam coactus t'uit eidem vit. Hinc nobis in eadem Petri Cathedra, divina dispo- comminari, ac tandem ree. memoriae Benedicto Papae nente dementia, constitutes eaedem statini oblatae sunt XIV., qui visitationem Domorum, Collegiorumque in preces, petitiones, et vota, quibus sua quoque addide- ditione charissirai in Christo filii nostri Lusitaniae, et runt studia, animique sententiam Episcopi complures, Algarbiorum Regis Fidelissimi existentium censuit de- aliiqne viri dignitate, doctrina, religione plurimum con- cernendam ; quin ullum suhinde vel Sedi Apostolicae spicui. solamen, vel Societati anxilium, vel Christiauae Reipub- Ut autem in re. tam gl'avi, tantique momenti tutis- licae bonum accesserit ex novissimis Apostolicis litteris simurn caperemus consilium, diuturno Nobis temporis a felieis recordationis demente Papa XIII. immediato spatio opus esse judicavimus, non modo, ut diligenter Praedecessore nostro extortis potius, ut verbo utamur a inquirere, maturius expendere, et consultissime deliberare Praedecessore nostro Gregorio X. in supracitato Lug- possemus, verum etiam, ut multis gemitibus, et continuis dunensi Oecumenico Concilio adhibito, quam impetratis, precibus singulare a Patre luminum exposceremus auxi- quibus Societatis Jesu institutum magnopere commen- lium et praesidium ; qua etiam in re Fidelium omnium datnr, ac rursus approbatur. precibus, pietatisque operibus nos saepius apud Deum Post tot, tantasque procellas, ac tempestates acer- juvari curavimus. Perscrutate inter cetera voluimus, quo bissimas futurum optimus quisque sperabat, ut optatis- innitatur fundamento pervagata ilia apud plurimos opi- sima illa tandem aliquando illucesceret dies, quae tran- nio, religionem scilicet Clericorum Societatis Jesu fuisse quillitatem, et pacem esset cumulatissime allatura. At a Concilio Tridentino solemni quadam ratione approba- Petri Cathedram gubernante eodem demente XIII. tam et confirmatam ; nihilque aliud de ea actam fuisse Praedecessore longe difficiliora, ac turbulentiora acces- comperimus in citato Concilio, quam ut a generali ilio serunt tempora. Auctis enim quotidie magis in praedic- ' exciperetur decreto, quo de reliquis regularibus Ordini- tarn Societatem clamoribus et querelis, quinimo pericu- bus cautum fuit, ut finito tempore novitiatus, novitii, losissimis alieubi exortis seditionibus, tumultibus, dissi- qui idonei inventi fuerint ad profitendum, admittantur, diis et scandalis, quae Christianae charitatis vinculo aut a Monasterio ejiciantur. Quamobrem eadem sancta labefactato, ac penitus disrupto, fidelium animos ad par- Synodus (Sess. 25. c. 16. de Regular.) declaravit se nolle tium studia, odia et inimicitias vehementer inflamma- aliquid innovare, aut prohibere, quin praedicta religio runt, eo discriminis ac periculi res perdueta visa est, ut Clericorum Societatis Jesu, juxta pium eorum Institu- ii ipsi, quorum avita pietas, ac in Societatem liberalitas tum a Sancta Sede Apostolica approbatum, Domino et haereditario quodam veluti jure a majoribus aeeepta ejus Ecclesiae inservire possit. omnium fere linguis summopere commendatur, eharissi- Tot itaque, ac tam necessariis adhibitis mediis, mi nempe in Christo Filii nostri Reges Francorum, His- Divini Spiritus, ut confidimus, adjuti praesentia, et afflatu, paniarum, Lusitaniae, ac utriusque Siciliae suis ex Reg- nec non muneris nostri compulsi necessitate, quo et ad nis, ditionibus, atque provineiis socios dimittere coacti Christianae Reipublicae quietem et tranquillitatem con- omnino fuerint, et expellere ; hoc unum putantes extre- ciliandam, fovendam, roborandam, et ad illa omnia peni- mum tot malis superesse remedium, et penitus necessa- tus de medio tollenda, quae eidem detrimento vel minimo rium ad impediendum, quominus Christiani populi in esse possunt, quantum vires sinunt, arctissime adigimur ; ipso sanetae Matris Ecclesiae sinu se se invicem laces- cumque praeterea animadverterimus praedictam Socie- serent, provocarent, lacerarent. tatem Jesu uberrimos illos amplissimosque fructus, et Ratum vero habentes praedicti charissimi in Chri- utilitates afferre amplius non posse, ad quos instituta sto Filii nostri remedium hoc firmum esse non posse, ac fuit, a tot Praedecessoribus nostris appro bata, ac pluri- Universo Ghristiano· Orbi reconciliando accomodatimi, mis ornata privilegiis, imo fieri, aut vix, aut nullo modo nisi Societas ipsa prorsus extingueretur, ac ex integro posse, ut ea incolume manente vera pax, ac diuturna supprimeretur : sua ideireo apud praefatum Clementem Ecclesiae restituatur ; his propterea gravissimis adducti PP. XIII. Praedecessorem exposuerunt studia, ac volun- causis, aliisque pressi rationibus, quas et prudentiae tatem et qua valebant auctoritate, et precibus, conjunc- leges, et optimum Universalis Ecclesiae regimen nobis tis simul votis expostularunt·, ut efficacissima ea ratione suppeditant, altaque mente repositas servamus, vestigiis 7

mhaerentes eorundem Praedecessorum nostrorum, et constituimus, ut socii professi votorum duntaxat simpli- praesertim memorati Gregorii X. Praedecessoris in ge- cium, et sacris Ordinibus nondum initiati, intra spatium nerali Concilio Lugdunensi, cum et nunc de Societate temporis a Locorum Ordinariis definiendum, satis con- agatur, turn Instituti sui, turn privilegiorum etiam suo- gruum ad munus aliquod, vel officium, vel benevolum re- rum ratione, Mendicantium Ordinimi numero ascripta, ceptorem inveniendum, non tamen uno anno longius a maturo Consilio, et certa scientia, et plenitudine pote- data praesentium nostrarum litterarum ineboandum, Do- statis Apostolicae saepedictam Societatem extinguimus, mibus et Collegiis ejusdem Societatis omni votorum sim- et supprimimus : tollimus et abrogamus omnia, et sin-, plicium vinculo soluti egredi oninino debeant, earn viven- gula ejus officia, ministeria, et administrationes, Domus, di rationem suscepturi, quam singulorum vocationi, viri- Scholas, Collegia, Hospitia, Grancias, et loca quaecum- bus et conscientiae magis aptam in Domino judicaverint ; que quavis in Provincia, Regno et ditione existentia, et cum et juxta Societatis privilegia dimitti ab ea hi pote- modo quolibet ad earn pertiuentia ; ejus statata, mores, rant non alia de causa praeter earn, quam Superiores pru- consuetudines, Decreta, Constitutiones, etiam jurameuto, dentiae, et circumstantiis magis conformem putarent, confirmatione Apostolica, aut alias roboratas ; omnia nulla praemissa citatione, nullis confectis actis, nulloque item et singula privilegia, et indulta generalia, vel spe- judiciario ordine servato. cialia, quorum tenores praesentibus, ac si de verbo Omnibus autem Sociis ad sacros Ordines proniotis ad verbum essent inserta, ac etiamsi quibusvis for- veniam facimus, ac potestatem, easdem domos, aut mulis, clausulis irritantibus, et quibuscumque vincu- Collegia Societatis deserendi, vel ut ad aliquem ex re- lis et decretis sint concepta, pro piene, et sufficienter gularibus Ordinibus a Sede Apostolica approbatis se expressis haberi volumus. Ideoque declaramus cassatam conferant, ubi probationis iempus a Concilio Triden- perpetuo manere, ac penitus extinctam omnem, et quam- tino praescriptum debebunt explere, si votorum simpli- cumque auctoritatem Praepositi Ge.neralis, Provinciali- cium professionem in Societate emiserint, si vero solem- um, Visitatorum aliorumque quorumlibet dictae Societa- nium etiam votorum per sex tantum iutegros menses in tis Superiorum tam in spiritualibus, quam in tempora- probatione stabunt, super quo benigne cum eis dispen- libus ; eamdemque jurisdictionem, et auctoritatem in samus, vel ut in saeculo maneant tamquam Presbyteri, Locorum Ordinarios totaliter, et omnimode transferimus, et Clerici Saeculares sub omnimoda, ac totali obedientia, juxta modum, casus et personas, et iis sub conditionibus, et subjectione Ordinariorum, in quorum dioecesi domi- quas infra explicabimus, ne ullus amplius in dictam cilium figant ; decernentes insuper, ut bis, qui hac ratio- Societatem excipiatur, et ad habitum, ac novitiatum ad- ne in saeculo manebunt congruum aliquod, donec pro- mittatar ; qui vero bactenus fjierunt excepti, ad' profes- visi aliunde non fuerint, assignetur stipendium ex redi- sionem votorum simplicium, vel solemnium sub poena tibus domus, seu Collegii, ubi morabautur, habito tameu , nullitatis admissionis, et professionis , aliisque arbitrio respectu turn redituum, turn onerum eidem annexorum. nostro, nullo modo admitti possint, et valeant. Quinimo Professi vero in sacris Ordinibus jam constituti, volumus, praecipimus, et mandamus, ut qui nunc tyro- qui vel timore ducti non satis bonestae sustentationis ex cinio actu vacant, statini, illieo, immediate, et cum effectu defeetu vel inopia congruae, vel quia loco carent, ubi dimittantur ; ac similiter vetamus, ne qui votorum sim- doruicilium sibi comparent, vel ob provectam aetatem, plicium professionem emiserunt, nulloque sacro Ordine infirmam valetudinem, aliamque justam, gravemque sunt usque adhuc initiati, possint ad majores ipsos Ordi- causam, domus Societatis, seu Collegia derelinquere op- nes promoveri praetextu, aut titillo vel jam emissae in portunum minime existiinaverint,. ibidem manere pote- Societate professionis, vel privilegiorum contra Concilii runt ; ea tamen lege, ut nullam praedictae domus, seu Tridentini decreta eidem Societati collatorum. Collegii administrationem babeant, Clericorum Saecula- Quoniam vero eo nostra tendunt stadia, ut quem- rium veste tantummodo utantur, vivautque Ordinario admodum Ecclesiae utilitatibus, ac populorum tranquil- ejusdem loci pienissime subjecti. Prohibemus autem om- litati consulere cupimus ; ita singulis eiusdem religio- nino, quominus in eorum, qui deficient locum, alios suf- uis individuis, seu sociis, quorum singulares personas ficiant ; Domum de novo juxta Concilii Lugdunensis paterne in Domino diligimus, solamen aliquod, et auxi- decreta seu aliquem Locum acquirant ; Domos insuper, lium afferre studeamus, ut ab omnibus, quibus bactenus res et loca, quae nunc habent, alienare valeant ; quin vexati fuerunt contentionibus, dissidiis, et angoribus imo in unam tantum Domum seu plures, nabita ratione liberi, fructuosius vineam Domini possint excolere, et Sociorum, qui remanebunt, poterunt congregari, ita ut .animarum saluti uberius prodesse, ideo decernimus et Domus, quae vacuae relinquentur, possint in pios usus 8

converti juxta id, quod sacris canonibus, voluntati fun- Quod vero ad sacras attinet missiones, quarum datorum, divini cultus incremento, animarum saluti, ac etiam ratione intelligenda volumus, quaecumque de So- publicae utilitati videbitur suis loco, et tempore recte, cietatis suppressione disposuimus, nobis reservamus, ea riteque accommodatum. Interim vero vir aliquis ex Clero media constituere, quibus et Infidelium conversio, et Saeculari prudentia, probisque moribus praeditus desig- dissidiorum sedatio facilius, et firmius obtineri possit,. n abitar, qui dietarum Domorum praesit· regimini, deleto et comparari. . penitus, et suppresso nomine Societatis. Cassatis autem et penitus abrogatis, ut supra,, Declaramus individuos etiam praedictae Societatis privilegiis quibuscumque, et statutis saepedictae Societa- ex omnibus Proviuciis, a quibus jam reperiuntur expulsi, tis declaramus ejus Socios, ubi a Domibus et Collegiis comprehensos esse iu hac generali Societatis suppressio- Societatis egressi, et ad statum Clericorum Saecularium ne ; ac proinde volumus, quod supradicti expulsi, etiam- redacti fuerint, hábiles esse, et idoneos ad obtinenda si ad majores Ordines sint et existant promoti, nisi juxta sacrorum canonum et constitutionum Apostolica- ad alium regulärem Ordinem transierint, ad statumGle- rum decreta, Beneficia quaecumque tarn sine cura quam ricorum, et Presbyterorum Saecularium ipso facto redi- cum cura, Officia, Dignitates, Personatus, et id genus gantur, et Locorum Ordinariis totaliter subjiciantur. alia, ad quae omnia eis in Societate manentibus aditus Locorum Ordinarli, se earn, qua opus est, depre- fuerat penitus interclusus a felicis recordationis Grego- henderint virtutem, doctrinam, morumque integritatem rio PP. XIII. per suas in simili forma Brevis die 10. in iis, qui e Regulari Societetis Jesu Instituto ad Pres- Septembris 1584. expeditas litteras, quaruminitium est: byterorum Saecularium statum iu vim praesentium no- Satis super que. Item iisdem permittimus, quod pariter- strarum litterafum transierint, poterunt eis pro suo ar- vetitum eis erat, ut eleemosynam pro Missae celebratio- bitrio facultatem largiri, aut publicas ad populum ha- ne valeant percipere ; possintque iis omnibus fruì gratiis bendi sacras conciones, sine qua licentia in scriptis et favoribus, quibus tamquam'Clerici Regulares Socie- nemo illorum iis fungi muneribus audebit. Hanc tarnen tatis Jesu perpetuo caruissent. Derogamus pariter om- facultatem iidem Episcopi, vel Locorum Ordinarli nun- nibus et singulis facultatibus, quibus a Praeposito gene- quam quoad extraneos iis concedent, qui in Collegiis, rali, aliisque Superioribus vi privilegiorum a Summis aut domibus antea ad Societatem pertinentibus vitam Pontificibus obtentorum, donati fuerint, legendi videli- ducent, quibus proinde perpetuo interdicimus Sacramen- cet haereticorum libros, et alios ab Apostolica Sede pro- timi poenitentiae extraneis administrate, vel praedicare, scriptos et damnatos ; non servandi jejuniorum dies, aut quemadmodum ipse etiam Gregorius X. Praédecessor in esurialibus cibis in iis non ìitendi ; anteponendi postpo- citato generali Concilio simili modo prohibuit. Qua de nendique horarum eanonicarum recitationem, aliisque id re ipsorum Episcoporum oneramus conscientiam, quos genus, quibus in posterum eos uti posse severissime pro- memores cupimus severissimae illius rationis ; quam de hibemus ; cum mens nobis, animusque sit, ut iidem tam- ovibus eorum curae commissis Deo sunt reddituri, et quam Saeculares Presbyteri ad juris communis' tramites durissimi etiam illius judicii. quod iis, qui praesunt, suam accommodent vivendi rationem. supremus vivorum, et mortuorum Judex minatur. Vetamus, ne postquam praesentes nostrae litterae Volumus praeterea, quod siquis eorum, qui Socie- promulgatae fuerint, ac notae redditae, ullus audeat tatis institutnm profitebantur, munus exerc.eat erudien- earum executionem suspendere etiam colore, titulo, prae- di in litteris juventutem, aut Magistrnm agat in aliquo textu cujusvis petitionis, appellationis, recursus, declara- Collegio, aut schola, remotis penitus omnibus a regimine tionis, aut consultationis dubiorum, quae forte oriri pos- administratione et gubernio, iis tantum in docendi sent, alioque quovis praetextu praeviso, vel non prae- niunere locus fiat perseverandi et potestas, qui ad bene viso. Volumus enim ex nunc, et immediate suppressio- de suis laboribus sperandum signum aliquod praesefe- nem, et cassationem universae praedictae Societatis, et rant, et dummodo ab illis alienos se praebeant disputa- omnium ejus officiorum suum effectum sortiri, forma, et tionibus, et doctrinae capitibus, quae sua, vel laxitate, vel modo a nobis supra expressis, sub poena majoris excom- inanitate gravissimas contentiones, et incommoda pa- municationis ipso facto incmrendae nobis, nostrisque rere solent, et procreare, nec ullo unquam tempore ad successoribus Romanis Pontificibus pro tempore reser- hujusmodi docendi munus ii admittautur, vel in eo, si vatae adversus quemcumque, qui nostris bisce litteris nunc actu versantur, suam sinantur praestare operam, 1 adimplendis impedimentum, obicem, aut moram appo- qui scholarum quietem, ac publicam tranquillitatem non nere praesumpserit·. sunt pro viribus conservaturi. Mandamus insuper, ac in virtute sanctae obedien- /

fi

tiae praecipimus omnibus, et singulis personis Ecclesi- „Ostendat ex bona conversatione operationem suam in asticis regularibus, saecularibus cujuscumque gradus, „mansuetudine sapientiae. Quod si zelum amarumhabe- dignitatis, qualitatis, et conditionis, et iis signanter, qui „tis, et contentiones sint in cordibus vestris, nolite glo- usque adhuc Societari fuerunt adscripti, et inter Socios „riari et mendaces esse ad versus veritatem. Nonestenim habiti, ne defendere _ audeant, impugnare, scribere vel „ista sapientia desursum descended s ; sed terrena, ani- etiam loqui de bujusmodi suppressione, deque ejus cau- „ malis, diabolica. Ubi enim zelus, et contentio, ibi incon- sis, et motivis, quemadmodum nec de Societatis insti- „ stantia, et omne opus pravum. Quae autem desursum tute), regulis, constitutionibus, regiminis forma, aliave de „est sapientia, primum quidem pudica est, deinde paci- re, quae ad bujusmodi pertinet argumentum absque ex- „fica, modesta, suadibilis, bonis consentiens, piena mise- pressa Romani Pontificis licentia ; ac simili modo sub „ ricordia, et fructibus bonis, non judicans, sine aemula- poena excommunicationis nobis, ac nostris pro tempore „tione. Fructus autem justitiae in pace seminatili· faci- successoribus reservatae prohibemus omnibus, et singu- „entibus pacem. " . lis, ne hujus suppressionis occasione ullum audeant, ' Praesentes quoque litteras etiam ex eo, quod Supe- multoque minus eos, qui Socii fuerunt, injuriis, jurgiis, riores, et alii religiosi saepedictae Societatis, et eeteri contumeliis, above contemptus genere, voce aut scripto, quicunque in praemissis interesse habentes, seu habere clam, aut palam afficere, ac lacèssere. quomodolibet praetendentes illis non consenserint, nec Hortamur omnes Christianos Principes, ut ea, qua ad ea vocati, et auditi fuerint, nullo unquam tempore pollent, vi, auctoritate, et potentia, quam pro sanctae de subreptionis, obreptionis nullitatis, aut invaliditatis Romanae Ecclesiae defensione, et patrocinio a Deo vitio, seu intentiònis nostrae, aut alio quo vis defectu acceperunt, turn etiam eo, quo in banc Apostolicam etiam quantumvis magno, inexeogitato, et substantiali, Sedem ducuntur obsequio, et cultu, suam praestent ope- sive etiam ex eo, quod in praemissis seu eorum aliquo • ram, ac studia, ut hae nostrae litterae suum pienissime solemnitates, et quaevis alia servanda, et adimplenda consequantur effectum, quinimo singulis in iisdern litte- servata non fuerint ; aut ex quocumque alio capite a ris contentis inhaerentes similia constituant et promul- jure, vel consuetudine aliqua resultante etiam in cor- gent decreta, per quae omnino caveant, ne, dum haec pora juris clauso, seu etiam enormis, enormissimae, et nostra voluntas executioni tradetur, ulla inter Fideles totalis laesionis, et quovis alio praetextu, occasione, vel excitentur jurgia, .contentiones, et dissidia. causa, etiam quantumvis justa, rationabili, et privilegia- Hortamur denique Christianos omnes, ac per Do- ta, etiam tali, quae ad effectum validitatis praemissorum mini nostri Jesu Christi viscera obsecramur, ut memores necessario exprimenda foret, notari, impugnari, iuvali- sint, omnes eunrdem habere magistrum, qui in coelis dari, retractari, in jus, vel controversiam revocari, aut est ; eundem omnes Reparatorem, a quo emti sumus ad términos juris reduci, vel ad versus illas restitutionis pretio magno ; eosdem omnes lavacro aquae in verbo in integrum, aperitionis oris, reductionis ad viam, et vitae regenerates esse, et filios Dei cohaeredes autern términos juris, aut aliud quodeumque juris, facti, gra- Christi constitutos ; eodenr Catholicae doctrinae, verbi- tiae, vel justitiae remedium impetrari seu quomodolibet que divini pabulo nutritos ; omnes demum unum corpus concesso, aut impetrato quempiam uti, seu se juvari in esse in Christo, singulos autem alteram alterius mem- judicio, vel extra illud posse ; sed easdem praesentes bra ; atque idcirco necesse omnino esse, ut omnes com- seniper, perpetuoque validas, firmas, et· efficaces existere, muni charitatis vinculo simul Colligati cum omnibus et fore, suosque plenarios, et Íntegros effectus sortiri, et hominibus pacem habeant, ac nemini debeant quidquam, obtinere, ac per omnes, et singulos, ad quos spectat, et nisi ut invicem diligant, nam qui diligit proximum, quomodolibet spectabit in futurum inviolabiliter ob- legem implevit ; summo prosequentes odio offensiones, servari. simultates, jurgia, insidias, aliaque hujusmodi ab anti- Sicque, et non ahter in praemissis. omnibus, et quo humani generis hoste excogitata, inventa, et exci- singulis per quoscumque Judices Ordinarios, et Delega- tata ad Ecclesiam Dei perturbandam, impediendamque tes etiam causarum Palatii Apostolici Auditores, ac S. R. aeternam Fidelium felicitatem sub fallacissimo scholaram, E. Cardinales, etiam de Latere Legatos, et Sedis Apos- opinionum, vel etiam Christianae perfectionis titulo, ac tolicae Nuncios, et-alios quavis auctoritate, et potestate praetextu. Omnes tandem totis viribus contendant ve- fungentes et functuros in quavis causa, et instantia, ram, germanamque sibi sapientiam comparare, de qua sublata eis, et eorum cuilibet quavis aliter judicandi, scriptum est per sanctum Jacobum (cap. 3. Epist. Ca- seu interpretandi facúltate, et auctoritate judicari, ac non. vers. 13.) : „Quis sapiens, et disciplinatusin ter vos? definiri debere, ac irritum, et inane, si secus super his a 2 quoquain quavis auctoritate, scienter vel ignoranter con- seu quaevis alia expressio babenda, aut aliqua alia ex- tigerit attentate, decernimus. quisita forma ad hoc servanda foret-, illorum omnium, Non obstanfcibus Constitutionibus, et orclinationi- et singulorum tenores, ac si de verbo ad verbum nihil bus Apostolicis, etiam in Conciliis generalibus editis, et penitus omisso, et forma in illis tradita observata expri- quatenus opus sit regula nostra de non tollendo jure merentur, et insererentm·, praesentibus pro piene, et quaesito, nec non saepedictae Societatis, illiusque Domo- sufficienter expressis habentes, illis alias in suo robore rum, Collegiorum, ac Ecclesiarum etiam juramento, con- permansuris ad praemissorum effectum specialiter, et firmatione Apostolica, vel quavis firmitate alia robora- expresse derogamus, caeterisque contrariis quibuscumque. tis statutis, et consuetudinibus, privilegiis quoque indul- Volumus autem, ut praesentium litterarum trans- ti-s, et Litteris Apostolicis eidem Societati, illiusque Su- sumptis, etiam impressis, manu alicujus Notarli publici perioribus, religiosas, et personis quibuslibet sub qui- subscriptis, et sigillo alicujus personae in dignitate Ec- busvis tenoribus, et formis, ac cum quibusvis etiam clesiastica constitutae munitis, eadem prorsus fides in derogatoriarum derogatoriis, aliisque deeretis etiam irri- judicio, et extra, adhibeatm·, quae praesentibus ipsis ad- tantibus, etiam motu simili, etiamsi consistoriabter, ac hiberetur, si forent exhibitae, vel ostensae. alias" quomodolibet còncessis, confirmatis, et innovatis. Quibus omnibus, et singulis etiam pro illorum sufficienti Datum Romae apud S. Mariani Majorem, sub an- derogatione de illis, eorumque totis tenoribus specialis nulo Piscatoris, die XXI. Julii MDOGLXXIII., Pontifica- expressa, et individua, ac de verbo ad verbum, non au- tus nostri anno quinto. tem per clausulas generales idem importantes mentio, A. Card. Nigronus.

CKiíratott az Ô Felséfje személye ltörül levő ministerjiimndl őrzött első osztályú királyi könyvből.)

n.

D. e. Mária Terézia római császárné és magyar királynőnek a m. k. helytartótanácshoz 1773. évi september 20-án intézett leirata, melylyel a megszüntetett jezsuita-rend vagyonának a kir. kamara által leendő átvétele iránt intézkedik.

Serenissime Dux etc. Posteaquam circa suppressio- nei effectuanda clementer statuimus, et ordinamus ; et nem, et abolitionem Religiosorum Ordinis Societatis Jesu quidem Breve Pontificium a Sacra Sede Apostolica emanasset, l-o. Ut dimissio, et dissolutio Societatis istius nosque illud salvis tamen Juribus regiis, et Status Pub- Religiosorum, ubi una ulterior Cultus Divini Provisio, lici acceptassemus, atque adeo jam nunc cumprimis in eo Constitutio Professorum, et Magistrorum pro continu- res posita foret, qualinam norma, et methodo in Regno andis Studiis, et exquisitio, receptioque Bonorum, et Nostro Hungariae, et partibus ei annexis exnunc effectu- Possessarum per ipsos Facultatum occuvrit, per unum atio totius hujus Negoty suscipi, et qualiter momenta- ex parte Dioecesana, alteram ex parte Politica, et ter- nea huj us Ordinis Religiosorum dimissio convenienti mo- tiurn éx parte Camerali constituendum Commissarium do procurari possit ? quo parte quidem ex una per ipsos suscipiatur, atque finem in hunc etiam Vice-Comites hactenus administrates cultus divinus sine interruptio- Comitatuum illorum, ubi aliquod domicilium extinctae ne continuari, parte vero ex altera ipsis adusque iucum- jam nunc Societatis existit, pro acceleratane Negoty benti Studiorum Traditionis Muneri in Scholis ulterius pro Commissariis ex parte politica adhibeantur. Quem- prospici, ac denique ipsorum possessory, et Facultatum admodum autem respectu Commissariorum ex parte Ca- Status, qui nunc cum onere, et commodo ad Statum merali constituendorum apud Cameram Nostrum regiam Publicum recidit, adacquati in claritatem deduci, et ab Hungarico-Aulicam sua via disponi jam fecimus, ut illis reeipi valeat. eadem'ad hunc actum idonea subjecta pro Commissariis Hinc quo Negot-io isti manus quantocyus admo- denominet-, illosque eo instraat, ut cum Commissariis veatur, sequentia pro modernis circimistantiis instanta- ex parte Dioecesana, et statu Politico denominandis re- 17 spectu temporis, et loci, in quo abolitio, et suppressio Ordi- eisdemque praesentibus ex parte Politica, et Camerali nis Jesuitarum legab modo publicanda erit, semet coiutel- ordinatis Commissariis Breve Pontificium, et Circulare ligenter babeant, ac deiu omnes ulteriores actus obsigna- Rescriptum ea cum praevia declaratioue manibus suis tionis, utpote, inveiitationis et receptionis Possessory, om- complexum exbibebit, quod idem Breve Pontificium nium ad Jesuitas spectantium facúltatum nomine Camerae quoad onnies quidem conti nentias, et articulos per Nos in Communi Politici Commissary concursu perfieiant. clementer acceptatum sit, salvis tamen respectu siìigulo- Ita etiam Dilectioni, et Pidelitatibus Vestris de- rum Articulorum Juribus regiis, et Status Publici. Turn menter committimus, ut praebabita praevio modo cum praemissa hac Declaratione acceptatum cum Placeto Camera Nostra regia Hungarico-Aulica in mutua eate- Regio memoratum Breve Pontificium, et Circulare Re- nus indilate celebranda Commissione, Coneertatione, scriptum, coram antelatis Commissariis de verbo ad omnes necéssarias hunc in finem Dispositiones apud verbum perleget, et· publicabit, exactaque Publicatione, concernentes Comitatus ex parte Politica face're, atque rursuru per expressum declarabit, quod hoc ipsum salvis ipsos Yice-Comites, qua Commissarios praemisso fine Juribus Regiis, et Status Publici, ex benigna Ordinatio- denonimandos conformiter ad nunc memoratam Ordina- ne nostra fiat·. Qui Commissary Saeculares ex parte vi- tionem debite instrui curare uoverint. delicet Politica, et Camerali denominandi eo demum Quantum tarnen duo Collegia Posoniense, et Tyi— instruendi erunt, ut occasione Publieationis ejusdem naviense, nec non Missionem in Civitate Nostra Bazini- Brevis Apostolici, et Circularis Rescripti ad id, an Pub- ensi existentem concernit, ne res in longius protrahatur, licatio praescripta modalitate, et cum expressione prae- - benigne volumus, ut Dilectio, et Fidelitates Vestrae pro attactae Clausulae omnino fiat ? omnem atteutionem Commissario ex parte Politica ad actum ilium exmitten- adhibeant ; quem in finem ejusdem Brevis Apostolici Nro do aliqúod e sui gremio honoratius, et idoneum Sub- 24. Typis vulgata exemplaria Dilectioni, et Fidelitatibus jectmn denominent, et liabita praevie eatenus etiam cum Vestris hisce accludimus, ut ex iisdem singulo Episcopo Camera Nostra regia Hungarico-Aulica quoad Consimile Ordinario, penes expressum Placitum Regium unum Subjectum sua ex parte deligendum, et-iustruendum exemplar, Vicario tamen Strigoniensi ob pluralitatem, Cointelligentia praemissa cum Instructione exmittant, et distantiam Religiosarum Domorum 12 exemplaria ejusmodique Subjectum tantum pro Statu notitiae hor- praevia cum Instructione transmettant. . sum repraesentent. Dein autem statim post Publicationem eisdem Et quia observation esset, quod ad omnes Dioeee- autea Jesuitis prelati ad ipsorum Personas gratiam no- sanos in regno Nostro Hungáriáé, et partibus ei anne- strani, et regiam Protectionem iidem Commissary ad- - xis existentes Episcopos quapiam Circularis Dispositio ex promittant, si seuiet, qua fideles servos Ecclesiae, et parte Sedis Apostolicae in eo emanaverit, ut iidem Episco- Status Publici exliibuerint. Porro omnes bi très Com- pi Bona, et Facilitates per praedictae Societatis Religiosos missary eo instruendi venient, ut in omnibus Operatio- possessas nomine, et ad rationem Sedis Apostolicae nibus suis, praesertim autem erga suppressae Societatis occupent, et distribuant, ex hinc interim Juribus Sacrae Personas summam discretionem adhibeant. Coronae praejudiciuin immineret. Ideo iis Dispositioni- Post haec duo posteriores Commissary in praesentia bus suis in Locis factis, ut ejusmodi Circularis Dispo- Dioecesaui Commissary omnia Armaria, in quibus pecu- sitio quantum ad admiiiistrationem Bonorum a Jesuitis niae, Obligationes scriptae, aut alii effectus reperientur, possessorum, et benignae Dispositioni nostrae reserva- quae seu ad Societatem generaliter, id est : ad Provin- torum omnino immutetur. ciám aut Domum Religiosam in particulari, aut aliquam Talia proinde exemplaria praevia ratioiie emen- ex Societate administratam Fundationem spectant, no- data et pro parte Ordinariorum in regno nostro Hun- mine Nostro insimul obsignent, ac taliter omnia Archi- gáriáé existentium expedita, et liicce advoluta, Dilectio- va, Bibliothecas, ac alia scripta obsigillent, et cum ordi- ni, et Fidelitatibus vestris finem in ilium benigne trans- narie Domus Inventaria praeexistant, talia répétant, dein mittimus, quateuus illa praefatis Ordinariis penes In- a Rectoribus, Procuratoribus, aut alias Facultatum timata ad eosdem expedienda indilati tran'smittere non Status notitiam habentibus Personis specificationem intermittant. Quod autem super vero activo, et passivo Statu Provinciáé, et sin- 2-0. Operationen! Commissariorum concernit; gulae Religiosae Domus, prout et super Oapitalium, et Commissarius ex parte Dioecesana deuoininátus consti- facultatum Statu omnium Patribus Societatis Jesu hae- tutos in singula Domo omnes Societatis Jesu bactenus tenus concreditarumEcclesiarum, Congregationum, Aca- Religiosos ad unum majus cubile in unum congregabit, demiarum, et aliarum Fundatiouum consignation em 2* exiganfc. una autem Eosdem ad edendam eatenus fide- tuerint, Ipsis necessaria Subsistentia ex proventibus Do- lem Fassionem commoneant. mus illius, aut Collegi", ex quibus excesserunt, cum de- Demum super universis Facultatibus nova com- \ bita ad sufficientiam Domus Proventuum reflexione munia Inventaria in duplo conficiantur, baec pro Inspec- 1 suppeditetur. Denique tione Ecclesiastico Commissario communicentur, expost , 4-to. Senio fracta, aut alias sui Accomodationem per singulum Saecularem Conunissarium unum Exem- : invenire nequeuntia Individua in Collegiis permanere plar recipiatur, et adsuumcompetensDicasteriumtrans- \ quidem possint, ita tarnen, ut ab omni Substantia, et mittatur. et bac ipsa quoque Modalitate in Bonis Im- I Bonorum Administratione abstineaut, Vestes Cleri Sae- mobilibus ad Jesuítas spectau tibus procedatur. j cularis gestent, ei conf'ormiter huic Ordinario piene Mobilia porro illa, quae hactenus ad unius cujusvis ; subsint. Individui proprium usum deserviebant, et alioquin non In quorum consequentiam Novitiis a die Publi- magni Valoris e rant, Eisdem relinqui possunt. Ad bunc cationis per unum mensem Subsistentia subministranda, modum etiam communis Linea Supellex, et Res Vestia- post bujus temporis lapsum autem, aut etiam citius, si ria inter Ipsos dividenda erit; Libri autem, exceptis nempe ante boc tempus ad suos migrare possent, Eis- Ipsorum propriis, aut tahbus, qui pro Eorum duntaxat dem Saeculares Suae Vestes, quae probabiliter adhuc Devotione destinati sunt, ad Bibliotbecam, unde illi praeexistent, restituendae, et sic penes proportionates excepti fuerunt, restituì debebunt. Ubi tarnen expost Itinerales Sumptus ad suos remittendi erunt·. Benignam Propensionem Nostram in eo exbibiturae ' Quod autem Fratres Laicos, et Ulos, qui in Sacris sumus, ut imi, alterive Individuo erga praeviam Suppli- Ordinibus nondum constituuntur, respicit : bi pro com- cationem, abquis in illius Studium influens, aut aliam parandis sibi necessariis Vestibus 100 fl. obtinendos, ac Studiorum Speciem respiciens, Liber ex Gratia Nostra una sui Sustentationem per tres menses a die Publica- pro usu Ejusdem concedatur. tionis consequendam babebunt, interea tarnen temporis Quia vero apud Jesuítas diversa Manuscripta, et pro alia sui Accomodatione, et Provisione solliciti esse Praenotationes reperiri possent, quae praecise de Mo- debebunt. ribus, Disciplina, et Correctione Suorum Religiosoram Horum Sustentationis Quantum pro tribus mensi- tractant, et alioquin Ejusinodi Libri nulli utilitati sunt ; bus ad menstruos 16 fl. adeoque insimul ad 48 fl. pro et nec consultimi sit, ut tales ad alienas manus deveni- singulo tali Individuo clementer determinamus, qui non nire possint ; hinc ad praecavendas quasvis ex bine eve- minus, ac praememorati pro procurandis sibi necessariis nire queuntes inconvenientias, insimul autem etianrau- requisitis ordinati 100 floreni a Camerali A erario antici- tevertendas ex simplici Jesuitarum de continentiis talis- pabuntur, Summa baec etiam in Casum ilium Eisdem modi Libri, aut Manuscripti insinuatione evenibiles, subministranda erit, si fors videlicet ante istud tempus illicitas aliorum etiam Librorum, aut Scriptorum Sub- e Collegio excesserint. Ulterioris autem pro sui · Subsis- stitutiones passu in boc ita procedendum erit : Ut Ejus- tentia praestandae Adjutae Iidem nullam sibi spem modi Libri semper Diaocesano Ecclesiastico Commis- faciant. sario exbibeantur, per bunc currenti oculo fine capiendae Consimilem pro procurandis necessariis requisitis duntaxat in genere de continentiis Libri certae Notitiae destinatam 100 florenorum Summam babebunt quidem percurrantur, ac dein in praesentia utriusque Saecularis etiam Illi, qui in Sacris Ordinibus constituti, et nondum Commissary^ comburantur. Qualiter autem professi sunt, posteaquani tarnen respectu Illorum Breve " 3-tio. Cum ipsis Religiosis Iudividuis proceden- Pontificium ulterius memorat, ut Ulis aliqua Proven- dum sit : sequentem Normam, et Metbodum clementer tuum Viribus Collegy talis, ex quo excesserunt, propor*- stabilimus, utpote tionata Annua Adjuta, seu Pensio usque ad aliam Eo- 1-mo. Ut Novity statim, et e Vestigio dimittantur. rundem provisionem dependatur ; parte autem ex altera 2-do. Ut Illi, qui tantum Vota Simplicia emiserunt, ad eruendam stabilem eatenus Pensionem praeferenter et in Sacris Ordinibus nondum constituuntur, intra cer- quaedam certa Notitia universae Jesuitarum Substantiae, tum ab Ordinariis determinandum tempus, quod tarnen prout et singuli Collegy, ex quorum Proventibus Susten- unum annum non excedat, cum Sublatione eorundum tatio obtineri debet, necessaria sit, haec vero adusque Votorum e Collegiis excedere debeant. omnimode desideraretur. 3-tio. In Sacris Ordinibus constituti autem pari- Ideo interea benigne ordinamus, ut cuivis tali ter quidem Collegia sua deserere debeant, ita tarnen, ut Individuo pro sua necessaria Subsistentia dependendae eousque, donee aliam Sui accomodationem nancisci po- Adjutae Quantum ad menstruos 16 florenos, qui Eisdem 13 semper ad unum mensem anticipato solvendi erunt, pe- clementer significaturae sumus. Interea apud Commis - nes Stipendia libera Missarum provisorie, et eousque sarios occasione Publicationis Brevis Apostolici ad Col- figatur, donec suo tempore Substantia Societatis ad legia ordinandos disponent, ac una Eos eo instruant claritatem deducatur, ac ex parte unius cujusvis Colle-· Dilectio, et Fidelitates Vestrae, ut Iidem Professoribus, ;gy super activo, et passivo Statu Calculus ducatur, quo et Magistris Superiorum, et inferiorum Scholarum injun- sic cum Fundamente decerni valeat, qualenam Quantum gant, ut usque ad ulteriorem Benignam Ordinationem pro parte unius cujusvis Individui emetiri possit. Nostram e Loco Habitationis excedere non attentent ; Pariformis provisoria Dispositio etiam intuite, in simul autem penes liane Benignae Ordinationis Nostrae ultima Classe positorum, quippe senio .confectorum, et Declarationem singuli Professoris, et Magistri, num -aliunde sui Sustentationem invenire nequeuntium Indi- Lectionem suam porro quoque continuare velit? volun- viduorum ea ratione facienda erit, ut tales in unum, vel tatem ydem Commissary distinctim explorabunt, et Di- eorum majori Numero ita exigente etiam in plura Col- lectioni, ac Fidelitatibus Vestris quantocyus repraesen- legia contraliantur, et eatenus pro futuro denominando tabunt. · Superiori Ecclesiastico pro Intertentione in Victu, Lig- 5-to. Quantum ad Divinorum Administrationen! in nis, et Lumine, Doctore, et Apotheca menstruatim 12 Ecclesiis Jesuitarum hactenus exercitam ; ne baec ex floreni, .ipsis autem Religiosis pro suo Vestite, et Lotura Eorundem Suppressione, et Abolitione quacunque de- menstruatim 4 floreni penes libera Missarum Stipendia mum ratione adhaereat, apud concernentes Locorum interea, et eousque dependantur, donec inspecto omni ex Ordinarios benigne jam disponi fecimus : ut Edem om- parte Substantiae State, quid stabilis emeiisurari possit. nem eatenus provisionem mox faciant. Quantum voro ad Regentes Saecularis Juventutis 6-to. A binis Saecularibus Comnlissariis super Convictum : Siquidem hi alioquin particulare quodquam Facultatnm State Jesuitarum Ordinis conficienda Inveiir Religiosum Corpus non efficiant, verum in Loco existen- taria ea ratione compilan debebunt, ut ex illis activus, tibus Collegiis, et Residentiis adscripti sint ; insuper et passivus Status non tantum unius cujusvis Provinciae, autem eo etiam in reflexionem sumpto, quod suprema veruni etiam singuli Collegy, seu Residentiae, prout et Ejusmodi Convictuum Inspectio neutiquam a Jesuitis, cujusvis per Societatem administrataè prae Fundationis verum a roliticis Dicasteriis hactenus dependeat, et alio- clare videri, ac dein hic Loci ex omnibus Ejusmodi sub- quin pro Regentibus, et eorum Intertentione fixum missis Inventâtes omnis Substantia praedictae Socie- Quantum ex Fundationalibus Reditibus emensumhabea- tatis in tota Monarchia Nostra erui possit. Pecunia in tur, Rationesque Politicis Dicasteriis semper transmitti Cassis repertae pro Instructione, id est : necessariorum soleant. ' requisìtorum Comparatione ad rationem suppressae Socie- . Hinc benigne volumus : Ut moderni Regentes tatis Individuorum convertendae, quorsum etiam super- interea erga Intertentionem ex Convictuum Proventibus flua Vina, et Fruges, ubi haec vendita fuerint, applican- determinatam, qua Saeculares Presbiteri per Dilectio- da erunt. · - nem, et Fidelitates Vestras stabiliantur, ac dein super Quod si autem hujusmodi Pecuniae pro praedecla- eo, qualenam Quantum pro Ejusmodi Regentibus pro ratis Erogationibus contra meliorem spem ad initium futuro ordinandum foret? circurastantialis Informatio non sufficerent: Camerae Nostrae in Commissis jani una cum subnexa Opinione. Nobis quamprimum sub- dedimus,' ut tales Erogationes interea ex Camerali an- mittatur. . ticipali faciat. . Et quia Posony duo quoque Librorum Censores Ex realitatibus, id est : Bonis et Fundís immobi- ex Jesuitis constituti haberentur, ideo horum intuite libus, aliisque, quae ad Instructionem, et Continuatio- benigne resolvimus, ut hi duo Censores Librorum qua nem Oeconomiae necessaria sunt, praeter ea, quae ser- tarnen Saeculares Presbyteri ulterius etiam statim in vando servali non possunt, absque speciali eatenus suis Officiis stabiliantur, et respectu Eorum Subsisten- Benigno Annutu Nostro nihil distrahendum erit. tiae Quanti per Dilectionem, et Fidelitates Vestras Opi- In Bonis Jesuitarum, quae Camera Nostra pro nio Nobis indilate submittatur ; interea autem qua alii nunc, et donec Substantia debite discernatur, absque solutae Societatis Presbyteri provideantur. distinctione recipiet, existentes Officiales Oeconomic'os 4-to. Quod Scholarum pro affuturo Studiorum Commissary Juramento adstringendos habebunt. Suapte anno Traditionen!, et faciendam idcirco Provisionem. attamen intelligendum est, quod Nos ex Camerali Onera respicit: eatenus elargiendam Benignam Resolutionen! Ejusmodi Bonis pro omni eventu inliaerentia deduci Nostrani Dilectioni, et Fidelitatibus Vestris proximius curabimus, et Bona Fundationalia successive ad Divas- 14 teria Nostra Politica Negotium Fundationum respicien- Officio, et Administratione conservanda erant: quocirca tia transferte faciemus, siquidem moderna horum rece- omnium Individuorum, praesertim illoimn, quae in Mu- ptio tantum pro momentaneo, et eo usque, donee uni- ' neribus actuahter constituuntur, et idonea sunt, num versa Substantia diseernatur, censenda veniat. haec Officia sua nitro prosequi velint ? illorum item,, Et siquidem ulterius evenire posset, quod Jesuitae 1 qui in communi in uno, alterove Collegio vitam suam compilares Pecunias a divers is particularibus ad se attra- traducere intendunt, ydem Commissary distinctim Ani- xerint, Bona vendiderint, et Pecunias abinde receperint·. mi Sensa explorabunt, ac subinde concernentibus suis Ideo Commissary Rationes ab Anno 1760. tarn a Dicasteriis, per haec Nobis referenda, sine mora reprae- Provincia, quam et qualibet Domo in particulate accu- sentabimt. Denique rate inspiciendas habebunt, ut Certitudo Distractionis, et 8-vo. Respectu Parochiarum per .Jesuítas hinc Applicationis dignoscatur, et pro'Casu intercedentis su- inde possessarum, quo Communitates Locorum Spiritua- spicionis, Provincialis, provinciae procuratores et Supe- li Provisione non destituantur, ac ne una post abolitala riores Collegiorum ad exactam Responsionem adstrin- Societatem jam nunc in Nos recidenti Juri Patronatus gantur. . praejudicium aliquod inferatur, volumus : ut per Ordi- 7-mo. Per solita Circularía publicabunt Dilectio, narios eae Dispositiones inox fiant, ut Iidem tales Paro- et Fidelitates Vestrae, ut Uli, qui Activam aliquam Prae- chias provisorie per constituendos Administrators suf- tensionem contra Societatem habent, aut ab adverso, ficienter sine omni defectu provideri faciant. qui Societati passive obstricti sunt, si Intraneus Regni- Non absimiliter respectu Loci authentici in Prae- cola sit, intra tres menses, Extranei autem intra sex positnra de Thurocz per Jesuítas haetenus possessa mensium spatium cum productione Literarum, et Liqui- habiti, Dilectio, et Fidelitates Vestrae cointelligenter datione praetensionis apud Dilectionem, et Fidelitates cum Ordinario eorsum alium Superiorem pro Conserva- Vestras, quibus idcirco cum Camera Nostra Regia de tane Ejatis Archivi constituent, et per Commissarium tempore in tempus Coi'respondentia fovenda erit, semet ex parte Politica denominatemi ibidem Juramento juxta insinuare debeant. tenorem positivarum Regni Legum adstringi facient. Non absimiliter praevio modo publicandum erit : Proinde Dilectioni, et Fidelitatibus Vestris ulte- Ut nominis Latores, Depositary, et Hypothecary Pos- rius clementer committendum esse duximus, ut Ejus- sessores, et omnes illi, qui quocunque demurn sub no- modi Breve Apostolicum concernentibus Ordinariis mine aliquam ad Societatem spectantem Substantiam sine omni Dilatione transmitiere, ac Eosdem non minus,, apud se detinent, aut vero eatenus aliquam Notitiam quam et ' concernentes Comitatus respectu exmitten-- habent, tales eo certius apud Dilectionem, et Fidelita- dorum Vice-Comitum, eorumque conformiter ad prae- tes Vestras revelanda revelare debeant, quo in Casu con- deducta debitae Instructionis necessarias Dispositiones trario pro re comperta tales Personae velut Substantiae e Vestigio facere, ac super cunctis praevio modo dispo- Statum Publicum proprie respicientis Detentores cense- sitis qualiter - effectuates aecipiendas Relationes Nobis, buntur, et contra Illos cum omni rigore procedeteti·. una cum subnexa Opinione sua nulla mora interposita , Ad haec omnia : praevio modo denominandi Com- submittere non intermittant Eaedem Dilectio, et Fideli- missary Occasione hujus Executionis in singula Domo, tates Vestrae. Quibus in reliquo Gratia etc. Datum. et Collegio Individua specifice conscribent, et classifica- Viennae die 20, mensis 7-bris Anno Domini 1773. bunt, quae nempe ex his statini, vel post elapsum trium MARLA THERESIA m. p. mensium spatium dimittenda venient, quibus ulterior Intertentio praestanda, et quae in unum Collegium, et Josephus Bajzath Episcopus Ansariensis m. p.. quale contrahenda, quae item in praehabito adusque Josephus Jablanczy m. p.

(Eredetije a m. k. helytartótanács levéltrírában.) 15 xu. D. e. Mária Terézia római császárné és magyar királynőnek a m. k. helytartótanácshoz 1773. évi octóber 18-án 5479. szám alatt intézett leirata, melylyel a jezsuita-rend vagyonának átvételére alakított bizottság hatásköre iránt intézkedik.

Serenissime Dux etc. Demisse relata sunt Nobis ea, Senium Yitae incapacibus 12 fforenos Menstruos cle- quae Dilectio, et Fidelitates Vestrae penes Protocollum menter concedimus. x Commissionis Mixtae in Negotio Suppressionis Ordinis ' 4-to. Quoad duo Librorum Ceusores liactenus ex Religiosorum Societatis JESU ordinatae circa Breve praedicta Societate Posony constitutos : clementer ordi- Pontificium, et Benignam Resolutionem Nostram in namus, ut iidem duo Censores lioc adhuc Anno relin- praemisso Abolitiouis, et Suppressionis dictae Societa- quant, interea autem per Dilectionem, et Fidelitates tis merito emanatam q u al i te r effe c tu and a t n confectum sub Vestras, ac Loci Ordinarium aliiduo Nobis propoli an tur, die 1-a modo labentis mensis, et Nro 4681. isthuc hu- ac tarn modernis, quam et de biue constituendis pro sui * millime repraesentarunt. Quibus omnibus expeusis, et Sustentatione Annui 500 floreni ex Fundo Camerali de- ruminatis seciuentia clementer resolvimus, et quidem pend antur. . ' 1-'mo. Clementer quidem anmiimus : ut praeattac- 5-to. Clementer volumus : Ut ad conservanda per tae Mixtae Commissioni ad accelerationem, et accufa- extinetam Societatem possessa, ac praescripta Modalitate -tiorem totius hujus Negotv pertractationem illa Activi- reeipienda Bona per onmes Comitates,Districtus, et Libe- tas tribuatur, quo universa Meritum suppressae Societa- ras, Regiasque Civitates Nostras publicetur, quod omnes tis tangentia Momenta, adeoque et universas per Com- intuitu talium Bonorum, vel actu pendentes, vel vero post missarios Políticos, et Camerales hoc in passu submit- tenipus aliquod movendae Lites, harumque Cursus ad. tendas Relationes, donec totum liocce Negotium piene unius Anni spatium prorogentur, et suspendantur. ad finem perductuny fuerit, citra utriusque , 6-to. Demnm quoad Diurna pro Executione Brevis ac gremialium Commissionum praeiudicium, pro Com- Pontificy exmittendis Commissariis tarn Politicis, quam pendio Laborum assumere, et pertractare valeat. Cameralibus, aut etiam Diaecesanis dependenda clemen- Quia niliilominus ea foret Benigna Mens, et Inten - ter annuimus : ut illis, et talibus Commissariis, quia tio Nostra, ut post factam Massae Fundationalis ab alia extra Locum Habitationis suae delato sibi Munere de- Separationen!, illa dein ab Administratione Camerali fungentur, competentia Diurna ex Proventibus illorum eximatur, et in Conformitate aliarum Fundationum etiam Domiciliorum, in quibus Functionem suam exercebunt, per Politicam Jurisdictionem administretur. a proportione Characteris cujuslibet exolvantur ; e contra Hinc Activitas praeattactae Mixtae Commissioni vero in ipso Commissariorum Residentionali Loco Mu- attribuenda eo usque tantum extendenda erit, quoad nus snum citra Depensionem Diurnorum exequantur. videlicet Fundatioualia per extinetam Societatem pos- Quod denique Brevis Pontificy Exemplaria omnibus sessa, et administrata ab aliis effective separata fuerint. Jurisdictionibus circulariter transmissa, uti ad 7-urn 2-do. Circa obmotam de particularis illius a Con- Protocolli Commissionis Punctum notatur, fuerint, lioc gregatione Cardinalium deputata, Dispositione, seu Exe- superflue omnino factum fuisse videtur. •cutionali Commissione per Generalem Vicarium Strigo- Igitur Dilectioni, et Fidelitatibus Vestris clemen- niensem producta Quaestionem : per Clausulam Placito ter rescribendum, atque una committendum esse duxi- Nostro Regio adnexam : Saivis tarnen Juribus JRegiis, mus, quatenus conformiter ad praemissa necessarias •et Status Puhlici sufficienter jam provisum habetur, quin Dispositiones lacere, signanter autem Punctum 5-um per Revocatorio a Deputata Congregatione particulari Car- solita Circularia in Regno publicare noverint. In reliquo dinalium impetrando inhaerere Opus sit. Gratia etc. Datum Yiennae die 18-a mensis S-bris An- . 3-tio. De Provisione Laicorum, qui post trium no Domini 1773. -Mensium spatium dimittendi sunt, et siguanter, qui ex MARIA THERESIA m. p. his omni ex parte qua Senio confecti, aut alias quaeren- dam Vitae suae Sustentationem inhábiles compertí fue- Comes Franciscus Eszterliazy m. p. rint, hujusmodi Laicis sustentandae ob Infirmitatem, et Joseplius Jablanczy m. p.

· (Eredetijc a m. l·. ndvari korlätnolscuy levèUdràbcm.) ' ' 16

IV.

D. e. Mária' Terézia római császárné és magyar királynőnek a m. k. helytartótanácshoz: 1773. évi november 26-án 5977. szám alatt intézett leirata, a jezsuita-rend vagyoná- nak átvételére alakított bizottság teendői, a rend tagjainak ellátása, iskolái hiányainak orvoslása iránt.

Serenissime Dux, Consanquinee Nobis diarissime, | nexa sunt, quoad sumptus necessarios opportunas Di- Reverendissime, Reverende, Spectabiles, ac Magnifici, spositiones facere teneatur. Magnifici item, et Egregy, Fideles Nobis dilecti ! Circa Quod ipsum proinde Dilectioni et Fidelitatibus Inventarium Bonorum Mobiliuni, et immobiliumMissio- Vestris pro congruo notitiae statu, et respective tam nis Baziniensis confectum Cominissionis Mixtae in nego- Earundem, quam et antelatae Commissionis Mixtae Di- tio Suppressionis Societalis ordinatae Protocollum penes rectioue clementer significantes. demissam Dilectionis, et Fidelitatum Yestrarum Reprae- Quantum ad aliud praefatae Commissionis mixtae· sentationem sub 2-a deflui Mensis, et Nro 5058. Nobis in Negotio suppressae Societatis ordinatae Protocollum submissum clementer accepimus, in ordine ad quod per Dilectionem et Fidelitates Vestras sub 8-a deflui Eisdem benigne rescribendum esse duximus, ut in con- Mensis et Nro 5058. cum approbatione Voti Commissio- f'ormitate benignae Resolutionis Nostrae circa Activita- nalis Nobis demisse repraesentatum, eatenus sequentia" tem Commissionis ejusdem Mixtae in tractandis Negotys benigne resolvimus, et quidem supressae societatis clementer elargitam, eandem Co- Ad 1-um. Intuitu sumptnum, qui ad prosequendum missionem Mixtam ita ultronee instruere noverint, ut cultum Divinum in Ecclesys abolitae Societatis necessa- hic, et nunc Negotium solummodo qualiter publicati, et ry sunt, per Cameram Nostrana Regiam Hungarico-Auli- effectuati Brevis Pontificy, factae item Bonorum Occu- cam assignandorum suo loco jam factis generalibus Di- pationis et Conscriptionis, interimalis etiam provisionis spositionibus, ys vero quae apud generalem Vicarium Cultus divini, Scholarum, et id genus aliarum rerum, ac Strigoniensem disposita habentur, praecise pro altissimo demum effectivae Fundationalium Bonorum, et Capita- notitiae statu deservientibus. lium ab alys Sequestrationis assumat, et pertractet ab Ad 2-um. Velut aequi cultus Divini in Ecclesia eo vero, qualiter Necessitatibus Ecclesiae, et Publici pro extinctae Societatis Trencsiniensi continuationem respi- futuro providendum, et piae Fundatorum Menti Satisfa- ciens Negotio per praeattactas generales Dispositiones ciendum sit ? abstrahat : Illa nihilominus, quae saepefata jam superato existente. Commissio mixta circa incassanda, et securisanda Capita- Ad 3-um. Hujus intuitu rem attune assumendam lia Fundationalia disponenda existimat, qua alioquin ad esse, ubi generaliter circa sequestrandam cujuslibet accuratam Massae extinctae Societatis Conservationem Domicily Substantiam actum fuerit, eotum igitur una pertinentia, et per Nos quoque clementer approbata, de hujusmodi quoque Praetensionibus opinionem depro- debito quam primum effectui mancipentur. mendam esse : Interea autem Interusurium quemadmo- In reliquo cum ea positiva benigna Voluntas No- dum prius introsertae Vicluae Strolianae administratum stra sit, ne in Ecclesys extinctae Societatis cultus divi- est, ita de hinc quoque usque ulteriorem benignam Re- nus defectum aliquem patiatur, sed usque ulteriorem solutionen! Nostrani dependi posse, ita tarnen, ut ab benignam Dispositionem Nostrani, omni ilio ordine, et Obligatorialium permutatione hic et nunc adhue ab- solennitate, velut hactenus, porro quoque continuetur, strahatur. - jam vero plures intervenissent in eo Querimoniae, quod Ad 4-um et 5-um. Approbata ex integro proceden- in nonnullis locis, nec Lumen pro Aris, nec Vinum pro tis Commissionis , et huic adhaerentis Consily hujus No- Missae Sacrificio, nec Ministris Ecclesiae debita provisio stri Locumtenentialis opinione, tam circa Libros erga suppeditetur. Reversales ex Bibliotheca concernentium Collegiorum Eapropter Cameram Nostrani Regiain Hungarico- Individuis illis, qui pro exercendo munere sibi incum- Aulicam Sua via generaliter eo inviari fecimus, quo haee bente Librorum ejusmodi necessitatem habent, extra- in omnibus illis, quae ad contiuuandum cultum Divinum dandos, quam et circa provisionem in Specula Tyrna- pertinent et cum hoc continuando indissolubiliter con- viensi operaturis in conformitate voti per Eandem pro- 17

cedentem Commissionem, et respective Consilium hoc Hinc penes Communicationem eorundem Puucto- Nostrum LocumtenentialeRegium deprompti relate etiam rum Dilectioni, et Fiaelitatibus Vestris benigne commit- ad salaria, utpote pro Francisco Veisz qua praefatae tendum esse duximus, quatenus haec ipsa puncta in Speculae Astronomicae Praefecto in Annuis 500 florenis, Deliberationem quamprimum assumere et auditis au- pro ejusdem substituto in Annuis 400 florenis, Laico diendis, notanter quoad Deliberationis punctum 2-dum porro Instramentorum confectori in annuis 300 florenis, de futura Scholarum Provisione sonans, a concernenti- Famulo denique in Annuis 120 florenis projectata, be- bus Dioecesanis etiam relate ad actualem Scholarum nigne per Nos resolutam opportuna« suo loco Disposi- Statum adaequatas relationes, ex sequentibus quippe tiones fieri curavimus. rubricis consistentes, l-o. Inferiores, vel etiam altiores Ad 6-um; Tnsinuationes hoc loco facta pure ad Scholae, quae in uno, vel alio Loco traduntur. 2-o. Nomi- statum notitiae deserviente. na Professorum. 3-io. Status eorundem. 4-o. Praelectio- Ad 7-um. Votum equidem procedentes Commissio- nis Liber. 5-0. Salaria Ipsorum, ac denique 6-o. Nume- nis, et in conformitate ejusdem factas per Dilectionem rus incirca Studentiuni : expetere, atque acceptis etiam et Fidelitates Vestras apud Comitatum Baranyiensem in Executione Brevis Pontificy operantium Commissario- Dispositiones clementer approbanms, eo tamen addito, rum Politicorum relationibus, Negotium secundum om- ut praeter faeiendam quoad viam facti ex publico inhi- nes circumstantias expendere, ac ita demum reflexe ad bitionem disjectae etiam Metae illico authoritate Magi- alia etiam, si quae nefors Dilectioni, et Fidelitatibus stratuali renoventur. . Vestris liane in rem occurrerent, objecta, universale Ad 8-um. Ipsi projeetati Conventuales prius super systema elaborare, Nobisque primo quo fieri potest tem- eo coustituendi erunt, an penes ordiuariam pensionem pore idem subbmittere noverint, ea caeteroquin per pro Individuis abolitae Societatis benigne ordinatam expressum hic adjecta benigna volúntate Nostra, ut pennanere velint, nec ne ? secus enim cointelligenter in quantum res materiam Studiorum, eatenusque cum Ordinario de alys providendum erit. pro futuro deservituram provisionem concernerei, Ad 9-um. Intuitu Capitalis apud Civitatem Pes- desuper etiam Studiorum Commissio, e gremio Consily tiensem ex parte Collegy Claudiopolitani elocati, fac- hujus nostri Locumtenentialis consistens, et sub Praesi- • ti s suo loco Dispositionibus, proximius ulteriorem be- dio Comitis Judicis Curiae Nostrae Regine, velut supre- nignam Nostrani eatenus impertiemur Resolutionein mam alioquin Universitatis Tyrnaviensis Direetionem Regiam. sibi benigne concreditam habentis, consessura audiatur. In quorum proinde consequentiam Dilectio, et - Quia vero a tempore abolitae Societatis complures, Fidelitates Vestrae, in quantum necessitas postulaverit, quoad Bona, et Substantiam ejusdem ad Nos facti fuis- opportuna suis locis disponent. sent particulares recursus, diversa eatenus etiam Pro- Quod reliquum est : siquidem pro Regia ad prove- jecta in se continentes. hendum Religionis, et Status publici continuo vigilante Ex eo hujusmodi Acta quoque Dilectioni, et Fide- Sollicitudine nostra, id quoque materno Cordi nostro ha- litatibus Vestris in advoluto convolucro imeni in illuni beremus, ut necessitatibus illis,.quae per suppressionem, clementer transmittimus, ut super bis quoque objectis, et abolitionem praefatae Societatis in Apostolico cumpri- in quantum necessum esse judicaverint, Opinionem suam mis Regno nostro Hungariae relate ad cultum divinum, depromere, in reliquo autem occasione eiaborandi prae- curam animarum, et literarum Studium per eandem ex- mentionati Universalis Systematis ad illa etiam, ubi. tinctam Societatem hactenus administrata emerserunt, Eisdem e re visum fuerit reflectere haud intermittant. ex caducis ejusdem Societatis Bonis, et Substantia reman- Quibus in reliquo Gratia, et Clementia Nostra Caesareo- sa pro eo, ac Ecclesiae, et Publici ratio exigeret, quam Regia benigne jugiterque propensae manemus. Datum opportunissime provideri possit. In liunc autem benig- in Archi-Ducali Civitate Nostra Vienna Austriae, Die num Scopum nostrum certa Puncta Nobis exhibita AL cresima sexta Mensis Novembris, Anno Domini Millesi- fuissent, mediantibus, quibus non tantum necessitates O ' illae, et defectus ex suppressione praefatae Societatis mo Septingentésimo Septuagésimo Tertio. enati uberius recensentur, verum etiam modalitas eiabo- MARTÁ THERESIA m. p. randi quoad provisionem hoc in passu qualiter institu- Comes Franciscus Eszterházy m. p, endam Systematis proponeretur. Ferdinandus Scultety m. p. (Ercdetìje a m. lt. liely irtótanács levéHárában.) 3 18

V.

D. e. Mária Terézia római császárné és magyar királynőnek a m. k. helytartótanács- hoz 1774. évi marczius 4-én 1043. szám alatt intézett leirata az oktatásügy szer- vezése iránt.

Serenissime Dux etc. Suppresso Jesuitarum Ordi- tes Jurisdictiones requisitas Informationes suppeditan- ne, qui fere solus a ducentis inde Annis Eruditioni Ju- das, et ulteriora etiam hunc in finem deservientia Media ventutis incubuit, peculiarem Regiae Sollicitudinis No- proponenda habebunt. Quia vero in Haereditariis Pro- strae partem eo convertere necessitamur, qualiter pro vinciis Nostris multíplices adeo Catechismi vigerent, futuro in hoc quoque Regno Nostro Hungariae necessa- ob id eo rem dirigi volumus, ut mutua Ordinariorum riae TJuiversorum Subditorum Nostrorum Institutioni, Coalitione optimus seligatur, et Idem subinde Un i ver- ac toti Studiorum Negotio prospicere valeamus. sai iter introducatur. Hunc igitur in finem qnemadmodum jam sub 26-a 2-o. In qualinam statu Scholae in Civitatibus prae- Mensis 9-bris Anni ultimo transacti Dilectioni, et Fideli- existentes reperiantur ; et unde Subsistentiam suam tatibus Vestris pro elaborando Universali Systemate habeant ? Ex quo benigna Nostra Intentio eo tenderet, certa directiva Puncta, Negotium quoque Studiorum ut .Civis in Necessaria Opificiorum, et Artium Cognitione complectentia benigne transmisimus, ita in continuatio- melius excolatur, ac ideo in Scholis Municipalium Civita- nem illorum sequentia adhuc Eisdem aeque pro Direc- tum Doctrina Christiana, Officia Christiani Hominis ali- tione sua, ac respective in re Studiorum observanda quid item ex Historia Antiqui, et Novi Testamenti, porro cynosura clementer declaranda esse duximus. Lectura, et Scriptura, nec non cultior scribendi Metho- Regio - Maternam "quippe Intentionem Nostrum dus, relate etiam ad prima Lineamenta, et currentem principaliter eo directam esse, ut Scripturam, aliquid etiam de Linguae Germanicae tra- 1-o. Quilibet Subditorum Morum Starili, et Voca- ditione, Arithmetica, Histórica Artium et Scientiarum tioni suae accomodam Institutionen! accipiat, genera- Notitia, prout et ex Patriae Historia, et recentiori Geo- liter autem grapliia aliquid tradendnm, de bis autem omnibus in Ca- 2-o. Professores idonei constituantur, ac de Sucere- pitalibus Civitatibus amplior, et fusior aliqua explanatio scentia quoque Eorundem provideatur. Denique facienda esset, una cum Inviatione Styli diversorum in 3-0. Uniformis, completa, practica, et durabilis Communi usu occurribilium Literalium Instrumentorum. Studiorum Regulatio introducatur, per consequens ad Cum nihilominus ad Scopum huncid summe necessarium omnes tarn in Pagis, quam et Civitatibus Germanico Idio- foret, ut uniformis, et hujati Normali Scholae accomodata mate tradendas, Universas item Latinas Scholas, altiora docendi Methodus introducatur, hinc, siquidem pro ejus- Gymnasia, Religiosorum Domos, Seminaria, et Alumnea, modi Normalium Scholarum Magistris cum Initio Qua- nec non Accademias, et Universitates jam praeexisten- dragesimae hujus Praelectiones jam inchoassent, illi, qui tes, ac denique ad earn, quae in Archiducali hacce Civi- pro assummendis in Regno hoc ejusmodi Cathedris prae- täte Nostra erigi intenditur, Scientiarum Accademiam- ferenter Animum, et Capacitatem haberent, ac praeter oportuna Reflexio fiat. Nativam etiam Germanicam Linguam callerent, horsum Ad obtinendum exinde benignae hujus Intentionis actutum inviandi forent, ut Methodo hac tradendi imbui, Nostrae Scopum Dilectio, et Fidelitates Vestrae, auditis et eam dein ulterius in Regno propagare possent. praevie audiendis sequentia Puncta accurate expendent, 3-o. In quibusnam Locis priores abolitae Societa- desuperque Opinionem suam deproment, utpote tis Latinae Scholae porro etiam relinquendae, vel in Nor- l-o. Qualiter de praesenti Scholae in Pagis exi- males Scholas transmutaudae sint ? praeter has autem stentes comparatae sint ? et unde Sumptus pro Esdem quales adhuc Latinae Scholae per Piaristas, et alios suppeditentur ? Benigna enim voluntas Nostra ea est, Religiosos, vel Saeculares nefors etiam in Regno hoc ut quilibet praeter Catechismum, etiam in legendo, et in tradantur? quarum intuitu etiam eo pertinentes Pro- quantum fieri potest, etiam scribendo, nec non primis ventus in specifico remonstrandi erunt. quatuor Arithmeticae speciebus imbuatur. Quo itaque 4-o. An praeter loca illa, in quibus abolita Socie- in passu tarn Animarum Curatores, quam et concernen- tas rem Literariam providit, alia etiam, et signanter 19 qualia praeexistaut ? ubi Philosophicas, Theologicas, vel Alumnorum de praesenti vigens, et an idem relate ad •alterius etiam speciei alfciorum Scientiarum Praelectio- Necessitates hujus, aut illius Dioecesis augendus sit? nes alii Ordinis Religiosi, aut secus etiam distincti Pro- Informatio ab Ordinariis expetenda erit, ea nihilominus fessores habuerunt, et qualibus hucadusque sumptibus cum declaratione, ut id etiam, quali Numero Actu Alumni intertenti fuerint ? praeexistentes fundati fuerint ? et quantum pro Inter- 5-0. Intuitu Uuiversitatis Tyrnaviensis hie advo- tentione Illorum, qui noviter accedere deberent, annue luta Tabella explenda, et quin aliae etiam Informationes requiratur ? in specifico referatur. expectentur, praeferenter Nobis submittenda, eidemque Si enim Dioecesis aliqua nullo inpraesens Alum- similis relate ad singula Gymnasia, ubi seu Humaniores neo pro visa foret, pro ejus erectione sollicitae esse vo- tantum Scbolae, seu vero altiores etiam Scientiae aliquae lumus, ut nimirum boni Auimarum Curatores ibidem traderentur, conficienda erit. Caeterum Dilectio, et Fide- educari possint, dummodo Ipsi etiam Episcopi coope- litates Vestrae demissam suam in eo Nobis opinionem rentur, per consequens omnes liunc iu fiuem converti- deproment, an non ad praecavendam Acatholicorum ad biles Fuudos genuine remonstrent, et sumptus tarn pro Exteras Ditiones Studiorum Causa hactenus practicari Augmento Alumnornm, quam et Novorum Alumneorum solitam Emigrationem, praeattacta Tyrnaviensis Uni- Erectione necessarias accurate expendant, et connotent, versitas ad Exemplum Electoris Moguntinensis, qui quae projecta Sumptuum dein cum reflexionibus Con- Universitatem Erfordiensem in parte etiam Acatholicis silii hujus Nostri Locumtenentialis horsum repraesen- Professoribus providit, pro Usibus Acatholicorum ejus- tanda venient. modi in Regno hoc Nostro degentium regolari possit ? Ad Alumnea autem haec tantum 20 Aunorum Quod si autem hoc ipsum ex subversantibus nefors Homines assumendi essent, qui dein usque finem totius eatenus peculiaribus rationibus, et motivis fieri nequiret ; quinquennalis Cursus Tbeologici ibidem manere, et ulti- attune Consilio bine Nostro Locumtenentiali Regio ad mis duobus Annis semet in dicendis Concionibus, insti- sequentia reflectere incumbet, et quidem tuendis Catbechesibus, et aliis Parochialibus Functioni- 1-o. Cum impossibile, imo admodum sumptuosum bus exercere deberent. foret, in omnibus illis Locis, ubi Acatbolici Scholas altio- Hae itaque benignae Intentiones Nostrae univer- res liabeut, meros excellentes, adeoque bonis Salariis sis Ordiuariis eà cum Inviatione declarandae erunt, ut providendos Professores constituere, ideo relate ad siquae eisdem hoc in passu occurrent reflexiones, eas omnes Acatholicos opportunus ejusmodi Locus denomi- citra ullam reservationeni depromaut, iu novo quippe netur, in quo Iidem per celebres Professores fundata eru- eorundem pietatis Zelo benigne confidentes, quod salu- ditioue imbuì possint ? tare bocce opus Parte quoque ex sua folcire, ac possibili 2-o. Utrum possibile esset, Fuudatioues illas, quae quavis modalitate promovere contendent, eo praeterea iu Hollaudia, et aliis Acatholicis Accademiis apotiori ex hic subjuncto, ut etiam Plana, et Instructiones tarn quoad Hungaricis Pecuuiis pro Bono Patriae Filiorum insti- praeexistentia, quam et noviter erigenda Alumnea sub- tutae fuerunt, Domum recipere, et iu Usus ejates con- mittant, et quidem cum specifica designatione Numeri yertere ? Saeculàres totius Dioecesis Presbyteros complectentis. 3-o. Deberet accurata Consignatio Juvenum ilio- 7-o. Ipsae porro hanc in rem faciendae Repraesen- rum fieri, qui Studiorum Causa e Regno emigrant, .ac tationes in forma Protocollorum, quo breviori fieri po- denique - test adornandae, atque sequentes Materias singillative 4-o. An non facultas ad Exteras Ditiones exeundi assumendas separandae erunt, utpote ea solum Conditione impertienda esset, ut quilibet ad 1-o. Scbolae Germanicae in Pagis, et Civitatibus. praecavendas ulteriores novitates secundum admissam 2-o. Latinae Scholae. in Regno Doctrinam apud Confessionis suae Homines B-o. Universitas, et alia Loca, ubi altiora Studia tarn ante, quam post peractum iter examen subire de- traduntur. beat ? Haec interim omnia Dilectio, et Fidelitates Ve- 4-o. Alumnea. strae pro sua duntaxat privata Notitia, et uti jam supe- 5-o. Bibliothecae, si quae praeexisterent. rius attactum foret, respective depromenda idcirco opi- 8-o. Universae dein Cathedrae per Concursum nione summent, quin ulterior eatenus divulgatio fiat. conferendae erunt, in hoc autem sequens Methodus ob-, 6-o. Utrum in Episcopalibus, aut aliis Civitatibus servanda veniet, et quidem Alumnia praeexistant ? Etsi ita, tunc praeaduexa Tabella l-o. Ut vacantes Cathedrae in tempore ad publi- horum quoque intuitu explenda, et simul etiam Numerus cum Notitiam deveniant. v 3* 20

2-0. Quoad Salarium hie efc uuuc nibil certi de- 7-0. Quod si autem a Qualitatibus suis noti, et terminari posse, verum iu genere tantum conveniens revera célébrés viri semet insinuarent, taies a tentami- Salarium assecurandum esse, cum hoc expost saltern nibus ejusmodi merito dispensando aliaque ratione spes, Capacitati, et bonae Famae denominandi ejusmodi Pro- quae de ipsis formari potest, expendenda erit, quod ip- fessoris commensurabitur, imo a Proportione Merito - sum igitur occasione publicandi Concursus una etiam rum nefors etiam augebitur. notum reddere opportebit. 3-o. Cum Eruditio sine bonis Moribus potius in 8-0. Tradendi Methodus apud Religiosos vigens Scholam Corruptionis degenerare possit, bine nemo tabs investiganda, et in antecessum eisdem injungendum ad Concursum admittendus erit, cujus vivendi ratio am- veniet, ut uniformitatem illam studiorum observent, quae bigua foret. apud Universitatem Tyrnaviensem introducta est. 4-o. Etiam ilh a Concursu hoc simpliciter exmit- Haec itaque sunt, quae Dilectioni, et Fidelitatibus tendi erunt, qui fidedigne comprobare haud possent, Vestris fine ilio benigne perscribenda esse duximus, ut partem illani Scientiarum, cujus Professorem agere ad eadem occasione eiaborandi quoad reformationem volunt, probe condidicisse, ac etiam in praxim deduxisse, Studiorum Systematis opportune reflectere, et acceptis cum secus inutilibus illis Tentaminibus nonnisi tempus in quantum necessitas exigeret, et per Puncta Dilectioni, inaniter perderetur. et Fidelitatibus Vestris jam antea submissa needum 5-o. In concursu talium, qui paribus qualitatibus piene exhaustae essent, requisitis eatenus Informationi- praediti essent, sani, et optimam aetatis partem praese- bus demissam subinde opinionem suam depromere no- ferentes candidati, senibus, et valetudinariis praefe- verint. Ex quo autem Negotium hoc Regulationis Stu- rendi erunt, ea cumprimis ex ratione, quod in poste- diorum , quod summopere nobis Cordi foret, cujus ve rioribus difficulter amplius ulterior aliqua Qualificatio Pertractationem propter meliorem rerum Nexum uni sperari, eo minus autem ingens illud fatigium, quod Referenti omni cum solertia, et Vigilantia operaturo, cum Cathedra conjunctum est, si secus eidem cum onusque responsionis quoad operationes suas habituro laude praeesse velint, dein sustinere possint, per con- deferendum veniet, quantoevus terminatimi, et ad debi- sequens intra breve tempus Studiorum Cassam aggra- tum ordinem reduetum habere velimus. Idcirco Dilectio- vaturi sint. ni, et Fidelitatibus Vestris, quam efficacissime committi- 6-o. Modalitas ipsius Tentaminis consistet in re- mus, et mandamus, ut Negotium idem omni possibili mo- sponso, quod super diversis in uno conclavi absque Li- do accelerare, Informationes necessaria« serio etdistric- bro simui congregatis competentibus ad Calamum uno tim adurgere, ac verbo denique eo rem totam dirigere eodemque tempore dictandis Quaestionibus scripto ex- satagant, ut scopum illum, quem nobis in hocce Studio- hibendum erit, orali item Declaratione, quae ad Materiam rum Regulationis objecto clementer defiximus, proximius ex stapede sorte deligendam facienda erit, ut hac ratione etiam effective assequi valeamus. Eisdem in reliquo Gratia tarn de ordine, ac Elocutiónis promptitudine, quam etiam etc. Datum Viennae die 4-a Mensis Marty Anno 1774. de scribendi modo certitudo haberi valeat. Caeterum MARIA THERESIA m. p. individua illa, in quorum Praesentia Concursus hie in- stituendus veniet, respectu hujus quoque Regni Nostri Comes Franciscus Eszterhazy m. p. Hungariae clementer denominabimus. Ferdinandus Scultety m. p. CEredetije a in. k. hely irtótandcs levéltárában.)

Tí. D. e. Mária Terézia római császárné és magyar királynőnek a m. k. helytartótanácshoz 1775. évi február 6-án 595. szám alatt intézett leirata a jezsuita-rend vagyonából befolyó jövedelmek mely czélokra fordítása iránt.

Serenissime Dux etc. Quoniam benigne visura Regima occupata, velut alioquiu pro Materna Nostra Nobis fuerit resolvere, ac una apud Cameram Nostram in promovendam Regnorum Imperio Nostro subjectorum Imperialem Aulicam ordinare, et Universa Substantia Felicitatem continuo vigilante Sollicitudine, a primor- post abolitam Societatem Jesu per Fiscum Nostrum dio statim in^fines illos clementer destinata, ut non mo- 21 do superati tibus praefatae Societatis Individuis necessa- Trauslatio liaec uuiversae Substantiae ad extiuctam So- ria Sustentatio exinde suppeditetur, verum etiani Fun- cietatem antebac pertinentis, e Manibus Caniercdibus dationibus, Cultui Divino, et Rei Literariae, quibus ni- sub Politicam Manipulationem plures Difficultates, et rniruin abolita Societas antehac providit, prospiciatur, Reflexiones post se traliat, necessarium autem sit, ut et si quid cessantibus cumprimis ruemoratorum Indi- antequam eadem Substantia effective ad Manus Políticas viduorum Pensionibus residuum fuerit, id in erectionem recipiatur, omnes cohaerentes huicManipulationiDispo- Seminariorum pro Augmento Juniorìs Cleri necessario- sitiones praevie suo modo concertentur, et definiantur, rum, ac alia pia opera, pro Bono, et Utilitate publica ex eo itaque Negotio hoc in mutuo Camerae Nostrae convertatur, Dicasterys Politicis, ad quarum videlicet Regiae Hungarico Aulicae, velut eatenus proximius Sphaeram, et agenda haec, et similia directe pertinerent, aeque sua via instruendae Concursu in uberiorem delibe- quaeve sine plena Cognitione, et Dispositione concer- rationem assumpto, quasvis hanc in Rem occurrentes nentis Fundi, velut relate ad singulam Provinciám reflexiones, et obstacula, ac quomodo his obviandum Nostrani Haereditariam ita, prout tempore Suppressionis sit? expendere, et horsum repraesentare, ac ita dein extiterat, sine ulla permixtione in sua Integritate con- circa modurn etiam resignationis, et receptionis, ulterio- servari, debite idcirco operari haud posse dignoscuntur, risque circa eandem ' substantiam Administrationis Pro- in statu, quo actualiter cuucta existunt, secundum quam- jectum effermare, ac pro benigna Resolutione Nostra libet Provinciám quantocyus tradatur, et eonsignetur, per Regia submittere noveriut. Quibus in reliquo Gratia etc. consequens id ipsnm etiam ex Parte Regni Nostri Hungá- Datum Viennae die 6-a Februarii Anuo 1775. riáé, et Partium eidem annexarumin effectuurdeducatur· MARIA THERESIA m. p. Idcirco Dilectioni, et Fidelitatibus Vestris penes Signifìcationem benignae hujus Resolutionis Nostrae, . Comes Franciscus Eszterliázy m. p. una clementer cominittendum esse duximus, ut cuna ' Ferdinandus Scultety m. p.

(Eredetije a m. le. helytartótanács levéltárában.)

YIL D. e. Mária Terézia római császárné és magyar királynőnek a m. k. helytartótanácshoz 1776. évi augustus 5-én 3873. szám alatt intézett leirata az átalános közoktatási rend- 0 szer behozatalára vonatkozó átmeneti intézkedések iránt.

Serenissime Dux, etc. Nobis Dilecti. Quemadmo- ordinariis Dioecesanis benigne concrederemus, eousque diun a primis suscepti Regiminis. Nostri Initiis inter nempe : donee Massa universa, ad praeattactam abolitam praecipuas Curas Nostras, illam nullo non tempore Societatem pei'tinens, quam pro Bono uuice Literarum et reputavimus, ut de recto Scholarum, et Studiorum ordi- piis Usibus dementer addiximus, in ordinem redigatur, ne, probaque Juventutis in spes publicas Adolescentis ac subinde illius proventibus commensuratum stabile educatione materna sollicitudine prospiciamus ; ita occa- aliquod in re Scholarum, et Studiorum Systema consti- sione etiam abolitae Societatis, cui negotium educan- teli possit. dae Juventutis, providendarumque Scholarum, et stu- Nunc igitur, ubi antelata Massa Jesuitica majori diorum maximam partem concreditum fuit, continuo in parte excussa est, hlteriorem quidem pro futuro Anno in id animum advertimus, ne ex horum Religiosorum scholastico provisionem facere, Initiumque fixae cuidam dissolutione res Litteraria quodpiam accipiat detrimentum. Regulationi Scholarum, et Studiorum parte ex una po- Atque eo Consilio factum est, ut in Universitate nere decrevimus ; parte nihilominus ex altera, cum ob quidem Nostra Regia optimos quosvis Scientiarum Pro- vastitatem Regni Nostri Hungáriáé, multitudinemque fessores per Concursum delectos constitueremus, reliqua- Objectorum, quae hanc in rem influunt, uno eodemque rum vero Academiarum, et Gymnasiorum per abolitam tempore omnia in plenum effectual deducere pene im- Societatem administratorum interimaleni provisionem possibile esse praevideamus. 22

Ideo antequam adaequatum Scholarum, et Studio- I Notitiae Nostrae statu uti hactenus factum est, Sub- rum per antelatum Regnum Hungariae regulandorum, mittent. Systema in effectum dedueendmn clementer constabilia- 4-0. Ad activitatem vero Consilii hujusce Regii mus, sequentia solummodo pro aliqua ejusdem Syste- Locumtenentialis per positivam etiam Regni Legem matis pro futuro Anno Scholastico Introductione, et rei eidem delatam generaliter pertinebit, euram omnem eo Litterariae directione, ac regulatione hic, et nunc benigne impendere, ut benignae Normales Resolutiones Nostrae constituenda, Dilectionique et Fidelitatibus Vestris pro tam Consistorio Regiae Universitatis, quam et Superio- procurando eorum effectu clementer communicanda esse ribus Regiis Studiorum, et Scholarum Directoribus, in duximus. Districtibus per Nos benigne constitutes illieo intimen- 1-o. Quemadmodum hactenus penes hocce Consilium tur, ac medio illorum in universis Academiis, et Gym- Nostrum Regium Locumtenentiale peculiaris Cotnmis- nasiis, nec non Nationalibus Scholis exactissime effectui sio in re studiorum et Scholarum operans, constituta dentur ; ac quidquid pro Incremento rei Literariae op- fuit, ita ultro quoque omnia Objecta Politica, et Oeco- portunissimum videbitur, Nobis pro benigna Resolutions nomica circa rem Studiorum, et Scholarum occurrentia demisse repraesentetur. in eadem Commissione pertractari, ac ita, Consilio huic 5-0. Ut autem haec per antelatum Consilium Regio Locumtenentiali referri volunms ; et quia illa quo- Nostrum Regium Locumtenentiale accuratius, et quo que objecta, quae huedum in altera Commissione in re celerius ad effectum dirigi valeant; visum nobis insuper Scholarum Normalium, seu Nationalium ordinata per- est Regnum omne in octo Districtus dividere, utpote : tractahantur, ad Generale Studiorum, et formandae, edu- Posoniensem, Neosoliensem, Jaurinensem, Budensem, candaeque Juventutis Systema peraeque pertinent, haec Quinque-Ecclesiensem, Cassoviensem, Ungvariensem, et quoque in una, eademque Studiorum Commissione assu- Magno-Varadiensem, a Capitalium cujusvis Districtus mi, et discuti volumus. Scholarum Locis, ita compellatos, universosque Comita- 2-0. Hujus igitur Commissionis Praeses erit is tus, et Districtus Regni juxta adjacentem sub Numero semper, qui una etiam superior Director Uuiversitatis l-o Tabellam inter eosdem repartiri, cuilibet porro Nostrae Regiae per Nos clementer consti tutus erit, Districtui superiorem Regium Studiorum, et Scholarum porro duo ex Commembris hujus Consilii Nostri Re- Directorem praeficere, qui juxta Interimalem hic sub gii Locumtenentialis constituendi erunt, quorum unus Numero 2-o advolutam Instructionem cuilibet illorum eumprimis Politica, alter vero Oeconomica Studiorum, et extradandam universa Studiorum, et Scholarum Negotia Scholarum objecta referat, ac unus alteram in Casum in Distrietu sibi per Nos benigne concredito, authoritate absentiae, vel Infirmitatis, aut alterius legalis Impedi- Nostra Regia diriget, Intimata in Consilio Regio Lo- menti mutuo suppleamt. Ut autem Commissioni illi ta- cumtenentiali accepta ad effectum inviabit, Repraesen- les etiam intersint, qui practicas circa Directionem tationesque suas Dilectioni, et Fidelitatibus Vestris Scholarum, et Studiorum Cognitiones habeant, hinc ac medio illarum Maj estati Nostrae faci et. - eidem Commissioni assidebit etiam Superior Regius 6-0. Quia vero in Delectu eorum, quibus Directio- Studioram, et Scholarum Director per Districtum Poso- nes hasce committer emus, eo potissimum respiciendum niensem, qui perinde semper ex commembris Consilii esse existimavimus, ut pro gravitate hujus negotii, fruc- hujus Regii Locumtenentialis per Nos benigne denomi- tuque amplissimo, qui in universum Regnum ex accu- nabitur ; ac una Inspector Regius Nationalium Schola- rata Directione, et Regulatione Scholarum, et Studio- rum per Districtum Posoniensem ad Consessus Commis- rum, probaque Juventutis Institutione dimanabit, tales sionis ejusdem cum voto, et Sessione advocandus erit. deligeremus, qui a peculiari suo erga promotionem sum- 3-tio. Cum autem ad rectam eumprimis modo Ini- mi servitii Nostri Zelo, et promptissima in Bonum pu- tio introducendi stabilis Scholarum, et Studiorum Syste- blicum volúntate Nobis peculiariter commendati sunt ; matis Directionem pertineat, ut quaevis occurrentia ne- quive in eminentioribus Characteribus constitute, majo- gotia, quam celerrime referantur, et expediantur ; hinc rem toti huic Instituto Authoritatem conciliare queant. antelata Commissio Studiorum quavis hebdómada con- Ideo pro Distrietu Unghvariensi, et Magno-Varadieusi sidebit, et pertractata negotia illieo futuro Consilio in Comitem Antonium Karolyi Dapiferoram Nostrorum piene referet. Dilectio vero, et Fidelitates Vestrae prae- Regahum Magistrum ; pro Distrietu Posoniensi Fran- ter humillimas Repraesentationes suas hisce in Negotiis ciscum de Paula e Comitibus Balassa; pro Distrietu Nobis pro re nata faciendas cum exitu cujuslibet Mensis porro Jaurinensi, et Quinque-Ecclesiensi Comitem Chri- Prothocolla Consessuum Commissionalium pro altissimo stophorum Niczky de Eadem Consiliarios Nostros actua- V.

les Intimos ; pro Districtu dein Neosoliensi Comitem Regiis Studiorum Directoribus nulla peculiaria honora- Franciscum Berchtold Episcopum Neosoliensem ; pro ria assignari possint, nou tarnen dubitemus illos, qua Districtu vero Cassoviensi Egregium Gabrielem Pécby alioquin in aliis officiis publicis constitutos, citra etiam de Péch-Ujfalu Consiliarium Nostrum Regium, et Tabu- peculiarem pro Fatigiis circa delatam sibi Directionem lae Nostrae Septem-Viralis Assessoren!, ac denique pro impendendis Remunerationem, eornmissum sibi Munus Districtu Budensi Egregium Antonium Vörös Vice-Lo- eo libentius expleturos, quo magis et ipsi perspiciunt, cumtenentem Nostrum Regium, pro Superioribus Regiis ab eorum accurata directione bonam Juventutis Patriae Studiorum, et Scholarum Directoribus relate ad quasvis educationem, ac propriorum quoque Liberorum, et Cog- Academias, Gymnasia mgjora, et minora, universaque natorum commoda pendere, ne tarnen praeter Fatigia Studiorum, et Scbolarum objecta, absque ulla Religionis in hocce Officio impensa, diminutionem etiam rei suae cujuscunque differentia, et exemptione in eorum distric- familiaris experiri debeant, ideo benigne constituimus, tibus existentia, elementer denominavimus, bancque ut iisdem pro Intertentione unius Officii Cancellistae benignam Denomiuatiouerir, et Voluntatem Nostram relate ad quemlibet Districtum Annui 300 floreni, prae- Iisdem suo modo intimari volumus ; ac quemadmodum terea omnes Expensae Postales, ac denique occasione nihil Nobis magis cordi est, quam ut recta Scbolarum, visitationum, Diurna Characteri cujusvis commensurata, et Studiorum Coordinatio in suum effectum quampri- ex Fundo publico Studiorum dependantur, Inspectoribus mum, et quam optime deducatur, ita piene confidimus, vero Regiis Nationalium Scholarum, cum hos perinde antelatos Superiores Directores Nostros Regios pro eo, alio etiam Beneficio, et vitae Mediis provisos futuros esse quo in exequendas benignas, ac omni tempore in Bonum supponamus, Titulo remunerationis Annui 400 floreni publicum directas intentiones Nostras feruutur Zelo, praeter Bonificationem aeque Postalium expensarum, nihil intermissuros, quo plenam satisfactionem Nobis ac Diurnorum occasione visitationis eisdem competen- praestent; ac ad demerendas ulteriores Gratias Nostras tium, ab eodem Studiorum Fnndo praestentur. Caesareo-Regias sibi ampliora Merita concilient. 9-no. Cum autem in hac Scholarum, et Studiorum 7-0. Quia vero Objecta Nationalium, et Trivialium coordinatione eo potissimum Nobis clementer reflecten- Scholarum, aeque aä Universalem Ideam Studiorum, et dum esse putaverimus, ut per rectam, et proportionatam Scholarum aprime pertinentia in uno Systemate, uti supra Scholarum in antelatis Districtibus repartitionem, in insinuatimi est, pertractari volumus, de horuìn proinde quavis Regni parte elegentibus fidelibns Subditis Nostris Directione, et Benignarum Resolutionum Nostrarum occasio uberrima detur, Proles suas in spes Patriae edu- has quoque Scholas tangentium celeriori effectuatione candi, ac in necessariis, et cuilibet Statui convenienti- aeque sollicitae, cum superiores Directores Regios Stu- bus Litterarum diseiplinis formandi ; ideo in hocce Reg- diorum cum harum quoque Scholarum individuali visita- no Nostro Hungariae unam Universitatem Regiam et tione, et directione, aliis alioquin Officiis publicis disten- quatuor Academias Districtuales, nec non in quolibet tos, onerari neutiquam voluerimus ; hinc in quolibet ante- Districtu unum Capitale Gymnasium praeter alia com- latorum Districtuum unum praeterea Inspectorem Re- plura majora, et minora Gymnasia, unam praeterea pro gium Nationalium Scholarum benigne constituimus, qui formandis etiam, et praeparandis Districtus illius Lüdi- superiori Directori Regio Studiorum subordinatus qui- Magistris Capitalem Nationalem Scholam, praeter alias dem sit, et ab eodem quasvis Intimationes accipiat, ac Civitatenses, oppidanas, ac paganas Nationales, et Tri- medio ejusdem Relationes snas Consilio buie Regio viales Scholas, secundum adnexam hie sub Numero 4. Locumtenentiali praestet, immediatam tarnen Visitatio- generalem Tabellam specificata, erigenda, ac respective nen!, et directionem sibi juxta Puncta adnexae hic sub constabilienda esse decrevimus. Numero 3-io Interimalis Instructions delatam habebit. 10-o. Quia vero, uti jam praeinsinuatum est, cun- Et cum Caspar Pal ab Ehrenfels a Nobis pro Inspectore cta baec pro fntnro Anno Scholastico in plenum effectum generali bujusmodi Scholarum Nationalium jam ante deduci nequeunt, hinc duas unice Academias, utpote Biennium clementer denominates sit, bine peculiariter Jaurinensem, et' Cassoviensem, Universitate Nostra Re- eidem Districtum Posoniensem administrandum benigne gia, et Academia Budensi in statu quo relictis, Magno- committimus, pro reliquis vero Districtibus Posonio ad- Varadiensis vero Academiae erectione tantisper dilata, modum remotis suo tempore alios Inspectores Regios Septem praeterae Capitalia Gymnasia, utpote Posonien- clementer denominaturae. se, Neosoliense, Jaurinense, Quinque-Ecclesiense, Casso- 8-vo. Et quamvis nunc adhuc ob Fundi Studiorum viense, Ungvariense et Magno-Varadiense, Budensi ae- copiosis Pensionibus onerati Insufficientiam superioribus que in State Interimalis Provisionis relieto, Capitales vero 24

Nationales Scholas successive, in quantum fieri poterit, et motivis allecti, aptissimi quique pro liujusmodi docendi subjecta apta, ac in nova Normalium, seu Nationalium Muñere consequendo semet insinuent : una Tabellae Scholarum Methodo sufficienter formata haberi potuerint, hic sub Numéris 7. et 8-vo adnexae publicandae erunt, pro futuro Anno Scholastico jux ta Ideam per Nos eate- i in quarum una Cathedrarum Numerus, et Praelectioniim nus clementer stabilitam introduci, et· regulari volumus. Series deducta est ; in altera vero Stipendia pro iisdem 11-o. Ut autem in his Academiis, et Capitalibus Cathedris admensa designantur, quibus omnibus dein Gymnasiis omnia suo ordine decurrant·, et benignae or- diserte subjiciendum erit, illos, qui per Concursum etiam dinationes Nostrae piene effectuentur ; ideo cuilibet deligentur, post unins primum Anni decursum, ubi opere Academiae, et Capitali Gymnasio rursus unum Directo- ipso se habiles, et his miineribus omnino dignos proba- rem Localem praeficere constituimus, qui Superiori Di- verint, Decreta cousveta consecuturos, illos nihilominus, rectori Regio piene subordinatus sit ; Academiam vero, qui Industriam omnem in adimplendo muñere suo ad et Capitale Gymnasium juxta hie sub Numero 5. et 6. satisfactionem publicam inipenderint, praeter Stipen- adnexas, tam pro Directore Academiae, et Capitalis dia distinetas etiam remunerationes Laboribus suis com- Gymnasii simul, quam et pro Directore unice Capitalis mensuratas, successive obtenturos, ac peculiarem Gra- Gymnasii interimales Instructiones, quihus ea quoque., tiam Nostram Caesareo-Regiam indubie sibi concilia- quae ad ordinem politicum ipsius Academiae, et Capi- turos, deficientes vero olim in Muñere docendi, si inter- talis Gymnasii pertinent, summarie inserta sunt, diriget, ea alia ratione iisdem prospectum non fuerit, competenti ipsos autem mentionatarum Academiarum, et Capita- usque obitum pensione ex Fundo publico Studiorum pro- lium Gymnasiorum Directores proximius clementer de- videudos. nominaturae sumus. 14-to. Etsi quidem in eadem Tabella quinqué tan- 12-0. Quia vero in praementionatis Academiis, et tum Professores in Humanioribus, et Granimaticis Clas- Capitalibus Gymnasiis quosvis Professores per Concor- sibus designentur, quem Ciirsum juxta novam, quam simi absque lilla status differentia diligi clementer volu- praeseribere intendimus, docendi Methodum stabilire mus, hinc spectata commoditate Districtuum, pro Acade- constituimus, cum nihilominus ex peculiaribus Reflexio- mia quidem Cassoviensi, et ibi existente Capitali Gym- nibus in priori docendi Methodo pro futuro Scholastico nasio Unghvariensi, praeterea Magno-Varadiensi, et Anno nihil adhue mutatura esse velimus ; hinc sextrun Quinque-Ecclesiensi Capitalibus Gymnasiis eundeni Con- Professorem pro Classe Elementari futuro adhuc Anno cursum in Liberam Regiamque Ciyitatem Nostram Pe- Scholastico, vel Professor extraordinarios, vel Exhor- stiensem pro 16. affuturi Mensis Septembris in Praesen- tator, et Catecheta Gymnasii Judicio superioris Dire- tia Primatis Regni Nostri Htmganae, nec non Comitis ctoris ad id constituendus, interimaliter supplebit. Georgii Pekete, Judicis Curiae Nostrae Regiae, qua Supe- 15-to. Porro cum Universitate solummodo, nec rioris Universitatis Nostrae Regiae Directoris, nec non non Academiis, et Capitalibus Gymnasiis Professores Consiliarii Nostri Aulici Josephi Urme'nyi, aliorumque, per Concursum absque differentia status deligendos esse quos antelatus Judex Curiae Regiae ad actum hunc ad- constituerimus, reliqua vero tam majora, quam et mi- vocandos esse censuerit ; pro Academia vero Jaurinerisi, ac nora Gymnasia potissimum diversis religiosis Ordinibus ibidem existente Capitali Gymnasio, nec non Posoniensi, juxta praeadductam generalem Tabellam providenda et Neosoliensi aeque Capitalibus Gymnasiis in Liberam benigne concredere decreverimus ; hinc haec unica inter Regiamque Civitatem Nostram Posoniensem in 10-am Capitalia, et alia majora Gymnasia erit differentia, cae- Mensis Octobris coram lisdem indicendum, ac per Uni- teroquin constituendi horum quoque Gymnasiorum Di- versas Regni Jurisdictiones, ac Ordinarios publicandum rectores, et Professores eidem Instructioni, quae supra clementer praecipimus, ac in iisdem Concursibus suo pro Directoribus Gymnasiorum Capitalium elaborata modo probatos, et delectos, Exhortatores vero Académi- est, se accomodabunt, ac uniformem cum iisdem Metho- cos, et Gymnasiorum, suffragio etiam Ordinarli, ubi ejus- dum in omnibus tenebunt. modi Academia, et Gymnasium constituetur, approban- 16-0. Praeterea circa haec Gymnasia per Religio- dos Nobis medio Consilii hujus Nostri Locumteneñtialis sos providenda illud etiam peculiariter ordinamus, ut pro clementissima Confirmatione demisse proponi vo- Directores pariter hujusmodi Gymnasiorum seu ex ilio lumus. Religioso Ordine cum Cointelhgentia superioris Ordinis, 13-tio. Ut autem et Cathedrae, pro quibus concur- seu etiam ex aliis aptis Individuis deligendi, per Superio- renduni erit, nec non annua Stipendia, aliaque commo- res Regios Studiorum Directores medio Consilii hujus da Professorum Muniis cohaerentia cognita sint, ac his Regii Locumtenentialis Nobis pro clementissima Con- 2.5

firmatione proponantur ; ubi peculiariter uotandum : in continuaverint, deinceps quoque usque obitum continua- Casum ilium, si disfcinctum a Religioso ilio Ordine Indi- bitur, qua ratione autem hi Religiosi Ordines sua Indi- viduum pro Direetore denominate contingeret ; illius vidua ad docendum praeparare debeant, in generali provinciam ultra objeeta Studiorum semet nulla ratione Systemate politico Studiorum, et Scholarum, quod suo extendere, et attune quoque, si defectus aliquos in Pro- tempore benigne publican faciemus, uberius prospicietur. fessoribus compererit, et admonitione sua privata corri- 18-vo. Cum autem juxta hanc Ideam nonnullis gere non potuerit, illos primum Superiori Dormís illius Religiosis Ordinibus partim Collegia abolitae Societatis Religiosae pro ponenda Medela insinuet, ae ubi nec ita cum Ecclesiis resignanda erunt, partim cum il lis de eorrecti fuerint, tandem Superiori Regio Studiorum providendis de hinc Scholis uberius tractandum erit, Directori referat, et abinde Medelam praestoletur. Pro- bine generaliter triplicem Classem circa hos Religiosos fessores vero per Superiorem Ordinis illius Religiosi con- qualiter, et quibus cum Subsidiis ad providendas Scholas stituentur equidem, nibilominus Superiori Regio Stu- publicas, applicandos constituimus ; l-o. Illos, qui abun- diorum Directori seu aliquem ad Cathedram admoveri, dan tibus Fundationibus, per Praedecessores Nostros seu vero abinde alio disponi (quod quidem absque pecu- gloriosissimae memoriae Reges Hungariae dotati sunt, liari ratione fieri non volunius) contingat, semper Insi- ea ratione applicandos constituimus, ut hanc publico nuatio eatenus in tempore fieri debebit, quo ille audito operam gratuito praestare teneantur, ac ita Fundationi- Directore Locali bujusmodi Gymnasii, si Individuum bus suis cum utilitate publica utantur, ac unice Direc- tale ad docendi Munus requisitis qualitatibus minus prae- tor, aut Praefectus Gymnasii, et Professores suas supra- ditum esse intelligeret, Superiorem Ordinis de alio apto deductas remunérationes accipiant. 2-do. Illos, qui Loco Individuo applicando aeque in tempore admonere possit. seu majoris Gymnasii Convente, aut Monasterio alio- 17-0. Ut nihilominus bujusmodi Religiosi, qui quin provisi sunt, et Religiosos suos majori Numero publico adeo utilem operam praestituri sunt, aliqua alunt, caeteroquin autem non adeo bene fondati sunt ; etiam abinde accipiant emolumenta, et ad acuendum illis juxta Tabellam hic sub Numero 9. advolutam pro Zelum suum Incitamenta ; ideo peculiariter haec insuper Numero Personarían applicandarum, praeter easdem clementer disponenda constituimus, ut apud illos Reli- remunerationes, Subsidia moderata ejusmodi Conventui giosos Ordines, apud quos seu Lectoris munus, seu vero quoque, et Monasterio ex Fundo publico Studiorum sup- Conciona tor is aliquam in Ordine praecedentiam tribu it, peditentur. 3-io. Illos vero Religiosos, qui prorsus om- bujusmodi publica Officia, seu Directorum, et Praefec- nibus Mediis destituti, ac noviter ad aliqua Loca intro- toruin Gymnasiorum, seu vero Professorum, et Magis- ducendi sunt, ex eodem Fundo publico Studiorum juxta trorum ita consideren tur, ut exacti in tali genere Officii Tabellam sub Numero 10. advolutam, providendos cle- Anni iisdem ita, quemadmodum aliis in Lectoris, et Con- menter resolvimus. ' cionatoris muñere constitutis imputentur, et praeceden- 19-no. Quia nihilominus cum iisdem Religiosis tiam tribuant ; praeterea in Choro ita, sicuri alii Lecto- Ordinibus praevius quoque Tractatus instituendus, ac res Ordinis dispensentur ; apud Mendicantes vero Dire- iisdem uberius benignae Intentiones Regiae explicandae ctores, et Professores hujusmodi ab omni Mendicatione, sunt, ideo clementer praecipimus, ut hic, et nunc tan- cum ille Religiosus Ordo pro iisdem Subsidia publica tum Archi-Abbas S. Montis Pannoniae, Praepositus alioquin accepturus sit, immunes declarentur, ac pro Jaszoviensis, Provinciales Dominicanorum, Minorità- majori stimulo insuper illud etiam clementer resolvimus, rum , Paulinorum, Piaristarum, et Franciscanorum, ut quilibet Director majoris Gymnasii praeter victum, et ac hi quidem illarum Provinciarum, in quibus aliqua vestitura ab Ordine suo competenter praestanda, annuam Scholarum Loca iisdem juxta supra deductam Gene- 200 florenorum, Praefectus vero minoris Gymnasii 150 ralera Tabellam providenda designantur, pro 14-a Sep- florenorum remunerationem obtineat. Professores porro, tembris in Liberam, Regiamque Civitatem Nostram si Triennio in muñere docendi cum Laude et Satisfac- Pestiensem vel in persona propria, vel medio plenipo- tione publica versentur, ac ultra munus hoc continu a- tentiatorum suorum adacquate instructorum indubie turi sunt: post Triennium Anuuos 25 florenos, post comparituri evocentur, iisque imponatur, ut se apud Decennium 50, post 15 annorum curriculum autem 100 Comitem Judicem Curiae Regiae sistant, ac tandem per florenorum remunerationem annuam praeter victum, e t Commissionem superius declaratam, cui etiam Superio- vestitum aeque ab Ordine competenter praestanda a res Regii Studiorum Directores, qui attune Pestini ade- Eundo publico Studiorum consequantur, quae Pensio ran t, interesse poterunt·, cum iisdem tractetur, ac ita eisdem, si usque fractas omnimode vires munus docendi dein totum Negotium, qualiter cum iisdem accomodatum ? 4 26 medio Consilii hujus ßegii Locumtenentialis Nobis pro pro quorum usu constitutae sunt,pertinent, ethae ex Fun- Suprema Coiifìrmatione, et Resolutione Nostra Regia dís hos in fines destinâtes interteneantur, Subjecta nihilo- repraesentetur. . minus pro praeadductis Muniis apta absque differentia 20-a. Ut autem Religiosorum horum Ordinimi ; Status successive per Superiores Regios Studiorum Dire- Superiores de toto coni iisdem tentando Tractatu ali- j ctores Nobis medio Consilii hujus Regii Locumtenen- quam Cognitionem habere possint : hinc praevia, quae ! tialis pro Denominatione demisse repraesententur, quo de provisione Scholarum per Religiosos facienda, benigne j illis ad munia ilia cum fructu oheunda praevie suffic-ien- per Nos ordinata sunt, ac una, quae Loca cuilibet de- j ter aptatis, et approbates ; Catechetis vero per ipsos Or- signànda sint ? quibusvis Subsidiis providenda ? cuilibet dinarios constitutes, successive futuro Anno Scholastico in specifico significetur, una vero iisdem diserte intime- Capitales Scholae in quolibet Districtu aperiri, ac ita tur, Nos a peculiari ilio, quo in commoda publica ferun- progressu facto, ad alias Civitatenses, oppidanas, ac ita tur Zelo non aliud expectare, quam ut prompto Animo ad demum quasvis mínimas Triviales Scholas, formatisque implendas benignas Intentiones Regias concurrant, se- ipsis Ludi-Magistris, hae quoque Nationales Scholae ad seque Nobis, et publico hac ratione utiles praestando, debitum ordinem primo, quo fieri poterit, tempore per- Nostrani etiam Gratiam Caesareo-Regiam, et publicam ducantur. Tutelam sibi demereantur. 23-tio. Quia vero pro débita Juventutis educationc 21-0. Quia vero juxta superiora Tractates cum Convictus etiam, et Seminaria, nec non Orphanotrophia nonnullis Religiosis Ordinibus respecte aliquorum Lo- constituta sunt ; hinc Superior Regius Studiorum Dire- corum adhuc suspenditur, sed et Loca pro Religiosis ctor, his quoque Convictibus, et Seminariis, in quantum nunc statim Pestinum convocandis designata forte cum Objecta Scholastica, et Disciplinas quasvis tradendas Initio Anni futuri Scholastici illieo ob impraevisas ali- concernit, praeerit, curabitque, ne alii Regentes etPrae- quas difficultates providenda non sint, hinc in quantum fecti adhibeantur, quam qui probati sunt, debitamque respecte unius, vel alterius Loci fixa provisionis Idea Juventuti educationem praebere possint, ita et quaevis pro futuro Anno Scholastico constituí non poterit, Supe- Orphanotrophia medio Inspectorum Regiorum Nationa- rioribus Regiis Studiorum Directoribus incumbet, ante lium Scholarum, ad quos cura haec immediate pertinebit·, initium futuri Anni Scholastici de Professoribus in tem- diriget, relato videlicet unice ad Objecta Studiorum, et pore absque differentia status interinialiter prospicere, Scholarum, curabitque tarn ipse, quam et antelatus In- nihil dubitantes, quin intra decursum futuri Anni Scho- spector Nationalium Scholarum, ut subinde Seminarium lastici universa Scholarum, et Studiorum Regulatio etiam Ludi-Magistrorum formandoruin in hujusmodi quoad omnes sui partes in plenum effectum abeat. Orphanotrophiis constituatur. 22-do. Porro etsi quidein quam niaxime cupiamus, 24-to. Quemadmodum supra declaratum est, o ni- ut in Nationalibus quoque, et Trivialibus Scholis, quae nes Scholas cujuscunque Religionis, cum ex Muñere ad minimum quemvis Regni statum pertinent, et funda- Nostro Regio omnium Subditoruni felicitati Nos prospi- menta ipsariun Latinarum Scholarum sunt, nova, et cere oporteat, sub Inspectione, et Directione Superioris emendata Methodus quamprimum introducatur ; ac ideo Regii Studiorum Directoris futuras, ita hic peculiari- hoc jam Anno Initium in Libera Regiaque Civitate ter, ac una clementer declarandum esse volumus, In- Posoniensi, nec non Orphanotrophio Tallosiensi, cum spectionem banc ultra Objecta Scholarum, et Studio- non exiguo publico fructu factum sit ; quia nihilomi- rum nulla ratione se extendere, ñeque Nostram Inten- nus Subjecta adhucdum sufficientia non adsunt, quae tionem eo dirigi, ut iisdem in re Religionis ultra Leges, in hac Methodo Nationalium Scholarum versata sint, et benignas Nostras Resolutiones Regias vel minima In- quaeve Muniis Directorum, et Professorum applicari juria inferàtur ; hinc Directores, et Rectores Scholarum ex queant, verum illa, sensim parari debeant; ideo clemen- sua religione constituere iisdem ultra quoque integrum ter quidem resolvimus, ut in quolibet Districtu praeter erit, dummodo id ipsum Superiori Directori Studiorum Inspector cm Regimi Nationalium Scholarum, unus etiam finem in ilium unice significent ; quo et is provideat, ne Director Localis Scliolae Capitalis cum Annua 300 flore- .tales, qui omnino debites qualitatibus destitute sunt, ap- noruin remuneratione, ac Professor praeparandorum Lu- plicentur, Nosque subinde de recto Scholarum diversa- di-Magistrorum cum Stipendio Annuo 500 florenorum rum quoque Religionum Ordine medio Dilectionis, et •constituantar, ac ex Fundo publico Studiorum hic, et Fidelitatum Vestrarum informare, et securas facere va- nunc solvantur, caeterumprovisio tarn Oivitatensium, quam 1 leat. Caeterum Instruetiones pro Directoribus Gymna- 'Oppidanarum, et aliorum Trivi ali uni Scholarum ad cos, I siorum Romano-Catholicorum extraditae, iisdem quoque deservire poterunt, in quantum rem Religionis directe 'S florenorum Annuos hinc Institute Studiorum ex Fundo non afficiunt ; porro liberum nitro quoque erit, cujuscum- abolitae societatis clementer addixerhnus, ac ita resi- que demum Religionis Parentibus Proles suas ad Scholas duum ad Necessitates continuaudi Cultus Divini per ean- Romano-Catholicas mittere, eosque pilerie secaros reddi vo- dem abolitam Societatem exerciti, aliosque pios Usus lumus, indiani iisdem respecta suae Religionis Injuriam convertendum benigne destinaverimus ; quia tarnen ante- inferendam, quin imo omni mansvetudine et Charitate latus Fundus abolitae Societatis huedum multis Pensio- tractandas, neque ad Caeremonias Religioni ipsorum con- nibus adhuc oneratus est, ac ideo totalis praescripta ^ trarias alla ratione a digeridas ; quod ipsuvn proinde uni- florenorum summa in Usus Scholarum, et Studiorum actu versis Directoribus Academiarum, et Gymnasiorum quam impendi nequeat, hinc illud clementer resolvimus, ut severissime injunctum esse volumus. Academia Magno-Varadiensis, et ilia Gymnasia, quae 25-to. Cum autem in Regno Nostro Hungariae duobus Asteriscis notantur, et in Tabella Generali sub- dentur nonnulla adhuc Lycaea Archi- et Episcopalia, tracta sunt, eousque introducenda differantur, donec uti Colocae, Agriae, Nittriae, Veszprimii, Magno-Vara- Massa pro Fundo Studiorum per caducas Pensiones ac- dini, Quinque-Ecclesiis, Vacii, ubi partim Studium Theo- ereverit, in illis vero Gymnasiis, quae uno Asterisco no- logicum unice, partim etiam Philosophicuni per consti- tantur, remunerationes tantum Directorum, et Praefec- tutos a Locorum Ordinariis, Professores traduntur, bine torum differantur, verum Religiosis illis Ordinibus decla- respectu horum altiorum Studiorum Archi- et Episcopa- retur, remunerationes has primo post Triennium aucto lium, quae non minus, ac alia ad sollicitudinem Nostram Fundo Studiorum Initium suum accepturas ; illud nihi- Regiam pertinent, illud dementer ordinamus, ut in his lominus hic peculiariter Dilectioni, et Fidelitatibus Ve- superioris Directoris Regii Muñere Ipse Ordinarius Loci stris injungendum esse duximus, ut adhibito omni pos- fungatur, medio nihilominus constituendi Pro-Directoris, "sibili conatu, saepefatum Fundum Jesiiitìcum ad plenam ac per Nos subinde confirmandi Lycaeum hujusmodi Claritatem ponere, ac quo vis meliori modo pro majori eadem, qua aliae Academiae Regiae administrantur, ejusdem Incremento administrare studeant, ac suo tem- modalitate, et penes easdem Instructiones dirigat, neque pore magis circumstantialem Informationem, et adae- alios Professores ad docendum admittat, quam qui in quatum ejusdem Extractum cum Individuali Proven- TJniversitate Nostra Regia Gradum facultatis illius, in tuum, et Onerum deductione, pensionatorumque abolitae qua docendi Munus exercere volunt, obtinuerint, uni- Societatis individuoriun specifica connotatione Nobis de- formemque docendi Methodum teneant ; Ordinarli pro- misse repraesentent. inde illius,· qua Superioris Directoris Munus et illud erit 28-vo. Quia vero, et actu occassione Regulationis ut Semestrales Informationes, de progressu Studiorum binarum Academiarum, et Capitalium Gymnasiorum medio Consilii hujus Regii Locumtenentialis per aeque plura Individua abolitae Societatis applicanda fore spe- submittat, ac ita etiam universas in Disputationibus, et remus, ac una velimus, ut iidem, qui seu aetate, seu-vero Tentaminibus propositas Theses eisdem Semestralibus Morbis nondum fracti sunt, neque in aliquo Officio con- Informationibus adnectere non intermittat. Ita et in stituuntur, ad publicam utilitatem, quantum fieri potest, Seminariis Clericorum peculi ariter providentur, ne alii applicentur ; hinc intra unius Mensis Spatium a die per- successive pro Praefectis etiam, et Vice-Praefectis facile cepti a quolibet Diaecesano nova Consignatio Indivi - adhibeantur, quam qui publica suae peculiaris Applica- duorum abolitae Societatis in Diaecesi sua, ac in statu tionis in Universitate Regia consecuti sunt Testimonia. Pensionis existentium expetetur, subnexa cujuslibet In- 26-to. Ita et quo ad Religiosos iteratas benign as dividui, si Pensione sua ex Munificentia Nostra Regia Ordinationes Nostras reiterari volumus, ne ad Lec torum ultro perfrui velit, adaequata declaratione, cujus aetatis Munia aeque alios applicent, quam qui seu in Universi- sit ? an ad obeundum aliquod pro publica Utilitate Mu- tate, aut saltem in aliqua Academia Regia probati sunt,. nus adhucdum aptus sit ? et si non, quibus de Causis conenturque studia sua ubi, et quantum fieri potest, impediatur ? quae munia in abolita Societate gesserit ? potissimum ad Loca ipsius Universitatis aut Acade mia- in quo denique genere se ultro adhuc publico utilem. rum contrahere, quin nonnullos ad frequentandas pu- operam praestare posse existimet? quae non alio fine blicas etiam Scholas exmittere. ab iisdem declarari petimus, quam ut illorum, qui adhuc 27-mo. Cum denique ad cuneta praemissa ad effe- viribus pollent, et absque Officio quopiam vitam otiosam ctum deducenda, et quasvis in praedeclarata Idea stabi- ducere coguntur, data occasione debita reflexio fieri, iis- litas Erogationes praestandas, praeter Proventus, quos demque.Occasio Utilitatem aliquam publico procurandi,. Universität! Regiae peculiariter contulimus,. Proventus ac ita ulteriora Merita sibi comparandi, praeberi possiti • 4* \ i

Et haec sunt, quae circa Regulationem Scholarum, ' proinde et Fidelitates Vestrae accepto hocce benigno et Studiorum usque ulteriores benignas Ordinationes Mandato Nostro Regio necessarias suis in Locis publi- Nostras pro futuro Anno Scholastico introducenda, et j cationes, ac Intimationes absque mora facere, ac omnia effectuanda clementer resolvimus, ac ubi subinde de ' pro distincto suo erga summum Servitium Nostrum, effectu praemissorum, et quibusvis occurrentibus Circum- Zelo, quam optime ad effectum dirigere non intermit- stantiis a Dilectione, et Fidelitatibus Yestris demissam tent. Quibus in reliquo Gratia et dementia Nostra Cae- -Informationem acceperimus. primis futuri Anni Schola- sareo - Regia benigne, jugiterque propensae manemus. •stici Mensibus ulteriores benignas Dispositiones Nostras, Yiennae die 5-a Augusti Anno 1776. ne universum Studiorum, et Scholarum Systema, quoad : MARIA THERESIA m. p. •omnes sui partes, cum adaequatis Instructionibus iisdem Dilectioni, et Fidelitatibus Vestris pro ejusdem plenaria Io sepbus Bajzáth Episcopus Ansariensis m. p. Introductione clementer submittere intendimus. Dilectio Ferdinandus Scultety m. p. 'Eredetije a m. le. helgta rtútanács levéltárában.)

Vffl.

D. e. Mária Terézia római, császárné és magyar királynőnek a m. k. helytartótanácshoz 1777. augustus 22-én 4322. szám alatt intézett leirata az átalános közoktatási rend- . szer (Ratio Educationis) behozatala iránt.

Serenissime Dux, Consangninee Nobis Cbarissime, Quare ne spes, quas ex nova hac Scholarum, et Reverendissime, Reverende, Spectabiles, ac Magnifici, Studiorum regulatione concepimus, fructusque amplis- Magnifici item et Egregy, fideles Nobis dilecti. Probe simi, qui abinde in publicam felicitatem dimanare pos- meminerint Dilectio, et Fidelitates Vestrae benigni illius sunt, longius differantur, in id animum advertimus, ut Rescripti, quod ad Easdem sub 5-ta Angusti anni evo- Systema hoc quamprimum elaboretur, ac per Nos cler luti 1776. clementer expedivimus ; in quo nonnulla Pun- menter approbatum, Typisque vulgatum in Universitate cta ad Regulationem Scholarum, et Studiorum per Nostra Regia, Academiis item, et Archi-Gymnasiis, nec Regnum Hungáriáé pertinentia praescripsimus, ac inter- non cunctis aliis Scholis publicis, sed et per universum ea etiam introducenda decrevimus, quoad ipsum uni- Regnum, omnesque Ordinarios, Religiosorumque Ordi- versale Systema Studiorum, et Scholarum, relate ad num Superiores medio Dilectionis, et Fidelitatum Vestra- omnes ejusdem partes constabiliamus, ac pro perpetua rum primo, quo fieri poterit, tempore publicetur, atque Educationis, totiusque rei Literariae per Regnum Hun- pro introductione, effectuandorumque effectuatione ys, gáriáé, ac Provincias eidem annexas directione publicari ad quos pertinet, altissimo Nomine Nostro Regio prae- faciamus. scribatur. , Quia vero non sine ingenti Consolatione Nostra Hujus proinde Libri, cui Titulus: Ratio Educatio- ex multiplicibus per Dilectionem, et Fidelitates Vestras nis, totiusque Rei Literariae per Regnum Hungariae, factis de progressu praevio modo generaliter praescrip- Provincias eidem adnexas : et in quo cuneta ea, quae in tae Studiorum Normae Relationibus benigne intellexi- re Studiorum, et Scholarum universe observanda clemen- mus ; sub provida Dilectionis, et Fidelitatum Vestrarum ter mandamus, continentur ; Exemplaria majori numero directione, atque cum laudabili omnino, et zelosa Su- finem in illum hicce transmittimus, ut illa primum inter periorum Directorum Nostrorum Regiorum Districtua- Dilectionem, et Fidelitates Vestras distribuì, ac ita dein lium Cooperatione ; in re Studiorum, et Scholarum sub in universum Regnum eo numero transmitti valeant, decursu praesentis Anni Scbolastici eas progressiones ut primo omnia Universitatis Nostrae Regiae Membra, factas esse, quae spem faeiaut certissimum, universum dein enneti Superiores Directores Studiorum, et Scho- Educationis, reique Literariae Systema, cujus nonnulla larum Districtuales Regy, ac medio illorum omnes Aca- tantum principia Anno Superiori deelarata sunt, optimo demiarum Praesides, nec'non aliorum Gymnasiorum, et •cum Successu introductum iri. Grammaticarum Scholarum Directores, et Praefecti, In- 29

spectores Regy Vernacularum, seu Nationalium, Schola- dispensamus, eosdemque benigne assecuramus : Nos rum, universi item Doctores, et Magistri ejusmodi meritorum per eosdem hucdum in praefatis Officiis posi- Exemplaria pro usu proprio, et privata officy sui instruc- torum clementissimam reflexion em omni tempore habi- 5 tione, totiusque Systematis Cognitione obtiueant ; sed et turas. In locum vero 'eorundem, et quidem pro Praesi- ipsi Ordinarli, nec non Lycaeorum, Archi- et Episcopa- de praefati Senatus Regy Universitatis Baronem Ada- lium Pro-Directores, OrdinumReligiosorum Superiores, et mum Patatich, Archi-Episcopum Colocensem, Consilia- Studiorum apud eosdem habitorum aeque Directores; rium Nostrum Actualem Intimum ob insignem Ejusdem universi item Comitatus, Liberae, Regiaeque Civita- Eruditionem, peculiaremque, quam in Ejusdem altissi- tes, et Districtus separatas portas habentes pro eorum mum Servitium Nostrum promovendi, Reipublicaeque congrua Notitia, et directione, aliqua Exemplaria ac- Commoda procurandi Studio collocamus, fiduciam cum cipiant. • cohaerenti eidem Muneri annuo ex Universitatis Aerario Quia vero penes publicationem hujus universalis praestando honorario, quod in Tabella Salariali ejusdem Literary Instituti, necessarium una est, illico providere, Universitatis hie adnexa specificatur, et moderno niultis •ut omnia ilia, quae ad illius Introductionem, et.effectua- adhuc Pensionibus onerato Aerariali Statui admensum tionem adaequatam pertinent, praevie constituantur ; ac est, clementer nominamus cum omni ilia Activitate, ea, quae in ipso Systemate, cumprimis in Oeconomica quae in ipso Systemate respectu Officy hujus declarata ejusdem parte in genere attacta sunt,· specifice definían - est, et in peculiari Instructione tarn Praesidi, quam et tur : ideo haec omnia ad tria praecipue objecta referen- toti Senatui Regio Universitatis suo tempore extradan- tur : necessarium videlicet est, ut da uberius deducetur. Porro pro Cancellano Universita- Primo : Status Personalis omnium Individuorum, tis : Ignatium Nagy Episcopum Albaregalensem, et Con- nec non Cathedrarum, ad plenam Systematis hujus effec- siliarium Nostrum Regium ; dein pro Directore Faculta- tuationem pertinentium, in quantum adhuc ille incom-· tis Juridicae Antonium Vörös Vice-Locumtenentem pletus esset, defigatur, et Subjectis quam aptissimis pro- Nostrum Regium, et per Districtum Budensem Superio- videatur. • rem Studiorum, et Scholarum Directore in Regium ; pro Secundo : ut ea, quae in ipso Systemate generice Facilitate vero Medica Gabrielem Vezza, ita exigentibus attinguntur, et quorum adaequata effectuatio a pluribus eorundem praeclaris Meritis, aeque cum cohaerente Offi- / Circumstantiis hanc in rem occurrentibus, actuali item ciis his honorario annuo benigne nominamus, ysdemque Statu Studiorum Aerary pendet, specifice defigantur, ac hanc clementissimam Resolutionem Nostram quampri- suo modo invientur ; ac ita demum mum notam fieri volumus. Directoribus Facultatum Tertio : Circa ipsam practicam Systematis Intro- Theologicae, et Philosophicae, nec non Artiurn Libera- ductionem, ejusque optatum Successum eae rationes lium et Humaniorum jam per Nos clementer nominatis, . ineantur, quae ad propositum Scopum colliment,. ac ac in Officiis suis ultro quoque benigne stabilitis. Cuni ideo praemitti necessario debent. autem visum Nobis sit, una etiam penes eundem Sena- . Quod igitur constitutionem ipsius Status Persona- tum Officium quoque Actuary, et Protocollistae cum lis ad varia Scholarum, et Studiorum Instituta pertinen- nullo Professoris munere conjunctuni cum 400 floreno- tis concernit, siquidem principem locum inter ilia sibi rum ; duos vero Cancellistas, singulum cum 300 floreno- vendicet, Universitas Regia tamquam Mater totius rei rum annuis Stipendiis juxta eandem Tabellam, statuni Literariae per Hungariam, et quam nunc in arce Nostra Salarialem Universitatis Regiae referentem ex Cassa Regia Budensi collocatam magnificentissime restauran- Universitatis pendendis clementer resolvere ; ideo horurn dam suscepimus, ideo circa illam sequentia clementer Subjectorum Electionem ipsi Senatui Regio Universita- resolvimus, et quidem tis benigne deferimus, Individuaque constituta unice l-o. Cum ob translationem ejusdem Universitatis pro altissimo Notitiae Nostrae Statu Nobis demisse re- Tyrnavia Budam, in ipso Senato Regio Universatis Mu- ferri volumus. Quare cum hac ratione novus Senatus tationem Officiorum aliquam tacere oportuerit; ideo Universitatis Nostrae Regiae piene constitutus sit, ideo Episcopum Raphaelem Szentiványi, hucdum Consistory benigne ultro praecipimus, ut omnia acta illieo seu ipsi Universitatis Praesidem ; alteram Episcopum Georgium neo-nominato Praesidi, seu vero alicui per ipsum dele- Richvaldszky, ejusdem Universitatis Cancellarium ; nec gando Directori, et ejusdem Senatus Assessori Budam non Comitem Franciscum Xaverium Tolvay, Facultatis transferenda resignentur ; atque deinceps omnis Corre- Juridicae Directorem a praegestis cum omni laude, et spondentia ex parte etiam Dilectionis, et Fidelitatum Satisfactione Nostra praelaudatis Muneribus clementer Vestrarum cum novo hocce Senatu Universitatis Regiae 30

Budae constitute fiat, idemque pro re nata Sessiones j cum Ordinarium cum omni satisfaetione jam a pluribus quoque suas inchoet. annis Officio suo fungentem clementer nominamus ; de- 2-0. Quia vero omues quoque Cathedrae in Uni- ! nique Cathedram Mathesis unice adplicatae, Geometriae versitate Regia juxta Systema praeattactum constabili- ! proinde praeticae, Geodesiae, et Architecturae, nec non· tae, ac bic in peculiarem Tabellam relatae. partim Sub- Hydrotechnicae, pro formandis potissimum Geometris, jectis idoneis provided, partim vero inter praeexistentes Hydraulis, consequenter ab Ordinaria Cathedra Elemen- jam Doctores dividi debent ; ideo in Facilitate quidem táris Mathesis distinctam ; atque pro hac perinde ex illis,. Theologica nulla peculiaris Cathedra praeter illas, quae qui semet pro eadem insinuatali sunt, aptissimum Indi- jam existent, erigetur ; verum unice si Systema Study viduum Nobis demisse proponi volumus ; denique Cathe- Theologici juxta aliud benignum Rescriptum Nostrum dram Aestheticae a munere Doctoris pro illis, qui Huma- no viter elaboratimi, ac respective cum priori combina- niores Literas in Universitate recolunt, constitute, distin- tum Nobis exhibitum ac per Nos approbatum fuerit, gui volumus ; ac ideo Professorem Georgium Szerdahelyi juxta Seriem Catbedrarnm per ülud stabiliendarum ilia juxta depromendum per mentionatam Commissionem pro inter jam praeexistentes 'Doctores distribuì debebunt. celebrando Concursu dementer denoniinatam sensum Porro in Facultate Juridica Cathedrae juxta Systema penes unum vel alteram Munus relinqui, ac ita pro ilio, Study Juridici in praededucta Tabella designatae ea quod vacaturum est, praescripto modo Individuum omni ratione providebuntur, ut videlicet Georgius Lakics Ca- ex parte aptum deligi, et Nobis pro clementissima Con- tliedram Juris Canonici, Franciscus Gvurkovics autem firmatione repraesentari volumus. Et has quidem Cathe— Politicam nitro quoque obtineant ; Gabriel Nitrai vero dras, cum peculiaria omnino Subjecta, et in arte docendi, Institntiones Juris Civilis Hungariei ; Josephus demum atque in peculiari ilio Scientiae genere, quod appetunt,. Stuhr Institutiones Juris Romani, nec non Pandectas versatissima, et quantum fieri potest, Notorietate publica praelegat ; pro Cathedra vero Juris Naturae, Juris-Pu- celebria requirant, ideo has uon per Concursum Ordina- blici Universalis, et Gentium ; nec non Juris Publici rium conferri, sed modo in parte tertia totius Literary Hungariei tarn Politici, quam vero Ecclesiastici ex illis, Instituti clarius descripto ejusmodi Viris, qui seu scriptis qui se pro illa insinuaverint, ejusmodi Subjectnm per operibus jam claruerunt, seu quod alia etiam ratione no- Commissionerà Nostrani Regiam occasione Concursus toria est habilitas, ac peculiaris Naturalis Inclinatio ap- Literary operaturam eligatur, et Nobis pro clementissi- paret, pro ysdein deligi, ac Nobis demisse proponi beni- ma Confirmatione proponatur ; de quo certa spes afful- gne mandamus. Caeterum Professor Históriáé'Stephanos- geat, eundem dignitati hnjns praecipuae Cathedrae ex Katona, eas partes Históriáé deinceps tradet, quae juxta aequo responsurum ; ita non secus pro Cathedra quo- novum Studiorum Systema pro Cursu Philosophico prae- que Históriáé Statuirai, nec non Históriáé Universalis scriptae sunt. Quia vero pro Cursu Juri dico praescriptae aeque distinctirai ali- 3-0. Praeter praespecificatas Catbedras in Univer- quod Subjectum eodem, quo nunc declaratam est, modo, sitate Nostra Regia, sunt etiam Cathedrae extraordina— Nobis pro benigna Confirmatione, et Nominatione pro- riae pro Diplomatica, Heraldica, Sphragistica, re numa— jectetur. ria, et antiquaria, ideo hae Cathedrae inter Bibliotheca- In Facultate porro Medica, cum illa nullám Muta- rios, et Custodes, cum alioquin extraordinaria sint Stu- tionem subeat, Doctores quoque in suis Cathedris ultro dia, aequa ratione per saepefatam Commissionem divi- quoque permanebnnt ; in Facilitate vero Philosophica, et denter, Nobisque id ipsum pro altissimo Notitiae Statu Artium Liberalium sequentes novas Cathedras erigen- referetur ; clementer enim resolvimus, ut praeter Biblio- das benigne decrevimus, utpote Cathedram Theoriae thecarios jam benigne nominates, quorum officia olim Oeconomiae rnralis, pro qua Ludovieum Mitterpacber in etiam per unam, eandemque personam snstineri pote- hoc genere Scientiae apprime versatum, et scriptis Ope- runt, ac ita utriusque Salarium, quod hoc titalo habent,. ribus darum cum Ordinario Professoribus ex Stata Cleri conjungi ; bini sint Custodes, et bini Cancellistae, jam Secularis delectis juxta saepefatam Tabellam competente alioquin prius etiam constituti, et pro primo quidem Salario clementer nominavimus ; Cathedram item Phy- Custode Carolimi Vagner Historiographum cum 600 sicae Experimentalis, et Mechanicae, atque adeo ab illa, florenorum annua Pensione ; adeoque additis eidem ad in qua Elementa Physices, et ea, quae hinc Cathedrae modernam ejusdem Pensionem 400 florenorum adhuc juxta praescriptum Systema adhaerent, traditurus est, 200 florenis, clementer nominamus ; pro altero autem distinctam, atque pro eadem Micbaelem Horváth, huc- Custode cum 500 florenorum annuo Stipendio aptum dum etiam Physices, et Mechanicae Professorem Publi- quodpiam Subjectum, et in aliqua praerecensitarum Di- 31

sciplinarum versatimi per Commissioiiem eligi, Nobis- qua Supremum totius rei Literariae per Regnimi Hun- que pro cl enientissima Confirmatione repraesentari man- gariae Directorem ; Baronem Adamum Patachicli, Arclii- damus ; binos autem Cancellistas, qui penes Biblio- Episcopum Colocensem, et Praesidem Senatus Univer- thecam cum singillativo 300 florenorum Stipendio jam sitatis Nostrae Regiae Buden sis ; Consiliariiim item No- -quidem constitute sunt, semper ex Systemate tales esse strum Aulieum Josephum Urményi in qualitate Com- volumus, qui ad peculiarem aliquam Disciplinam con- missariorum Nostrorum Regiorum clementer denomina- discendam inclinatione naturali propendent, atque in mus , atque ope liujus Commissionis cuncta, quae in Officio hoc Cancellistae una etiam repetentes agant. hoece benigno Rescripto Nostro perficienda ordinavinius, 4-0. Cum Astronomi Veis Socius Franciscus Tau- Nobis clementer proponi, et referri volumus ; cui tarnen cher penes Speculam Tyrnaviensem remansurus sit, ideo, Concursui illi quoque intererunt, qui juxta peculiarem alter Socius ex iis, qui se pro hoc muñere coram Com- Systematis ipsius nunc publicandi in parte ejusdem ter- missione insinuatemi sunt, eligetur, et Nobis pro clemen- tia constitutionem eidem relate ad varias Cathedras per tissima Confirmatione proponetur; cui porro annuum Concursum conferendas intervenire debent. 600 florenorum Stipendium ex Cassa Universitatis benig- 7-0. Cum autem nunc per Translationenr Univer- ne resolvimus. Et hae sunt illae Cathedrae, et Munia, sitatis Academia quoque Regia Tyrnaviensis noviter quae perinde citra formalem Concursum ex rationibus aptis Doctoribus, et Magistris provideri debeat, ac una supra adductis praevio modo provideri volumus ; hinc aliae etiam Cathedrae tarn in Cassoviensi, quam et Jau- restant adhuc illae Cathedrae, quas penes eandem Uni- rinensi Academiis vacent ; sed et evenire possit, ut per versitatem etiam per Concursum conferendas benigne Translationem unius, vel alterius Professori ex aliqua -resolvimus ; quales sunt seu Academia, seu Archi-Gymnasio ad Universitäten! 5-0. Professor Physicae pro Cursu Académico de- Budensem, ejusmodi etiam Cathedrae medio tempore signated in locum nempe praementionati Michaelis vacantes efficiantur ; ideo pro his omnibus in adnexa Horváth ; Doctores extraordinary in Facúltate Theolo- Tabella per Regnum publicanda uberius specificates Ca- gica, Jurídica, Philosophica (de Medica eniin, an hinc thedris eadem 1-a Octobris ac in eodem loco- Libera .Doctor Extraordinarius dari, vel qua alia convenientiori videlicet, et Regia Civitate Budensi Concursus praescri- ratione ejusdem necessitatibus provideri debeat ? ulterior pto modo celebrabitur ; adeoque omnes, qui pro quibus- deliberatio, audito ipso Facultatis Directore, et· Doctori- cunque praespecificatis Cathedris, et Muniis semet insi- bus suscipienda, et opinio per Commissionem eatenus de- nuare, aut concurrere voluerint, Insinuationem praeviam promenda erit) ; bini item Magistri Humanitatis Classium, apud praementionatum Comitem Judicem Curiae Regiae nec non tres Grammaticarum, et unus Extraordinarius ; facere, et se pro praefixo Termino, quantum fieri potest, in quibus Cathedris conferendis eam tarnen peculiarem in persona sistere tenebuntur ; quae proinde omnia Reflexionem haberi volumus, ut eorum, qui jam alicubi quamprimum suo modo publicanda clementer ordinamus. cum laude docuerunt, aut scriptis Lucubrationibus se- 8-0. Cum autem occasione hujus Concursus plura met distinxerunt, praeferens habeatur ratio. Individua adfutura sperentur ; ideo clementer volumus, 6-0. Quia vero praescripta Doctorum, et Magistro- ut Joanne Baptista Izzo pro Directore Academiae Re- rum Munia partim per Concursum cohferenda erunt, giae Theresianae Budensis per Nos jam clementer nomi- partim vero ex illis, qui semet in conformitate ipsius nato (quod ipsum eidem medio Dilectionis, et Fidelita- Systematis pro hujusmodi Cathedris quacunque ratione tum Vestrarum intimari benigne ordinamus) ; Vice-Dire- apud Praesidem Commissionis insinuaturi sunt, pro ctor Ejusdem Academiae cum 500 florenorum praeter ysdem aptissima Subjecta deligenda ; ideo pro his om- Victum, et Hospitium ab Academia praestandum annuo nibus diem 1-uni Mensis Octobris ad Liberam, Regiam- Stipendio ; quinqué vero Cameradarum Praefecti, et •que Civitatem Budensem, locum videlicet ipsius Univer- quidem duo cum 350 florenorum, aly tres autem cum sitatis, ac in ipso Meditullio sitam pro celebrando vide- 300 florenorum aeque praeter Victum, et Hospitium licet Concursu, faciendoque ipsorum Subjectorum seu annuo Stipendio occasione ejusdem Concursus per prae- Concurrentium, seu vero semet insinuantium delectu attactam Commissionem Nostram Regiam tales, qui et publican dam clementer praecipimus ; pro ipso Concursu in Literis bene versati, et Linguarum, quantum fieri autem celebrando pro hoc peculiari Casu, cum caetero- potest, periti esse comperientur, deligantur, et Nobis •quin pro futuris temporibus de modo celebrandi Con- pro clementissima Confirmatione proponantur. cursus in ipso Systemate alioquin jam provisum sit, Co- 9-0. Porro siquidem cum liac Translatione Uni- rnitela Georgium Fekete, Judicem Curiae Nostrae Regiae, versitatis praeattactam Tabelloni Statemi Salarialem Universitatis Regiae referential, et jam anno Superiore J nem Elucubrationem Fundo Studiorum de omni Jure, et erga Protocoilum peculiaiis Commissiouis hie celebratae.. secundum benignas Nostras Normales Resolutiones hac clementer resolutam, nunc primiun publicandam esse in Materia editas, incumbunt, praeferenter adimplean- voluimus, una etiam clementer mandamus, ut praeatta- tur ; ac ita primum : si quid cessantibus suo tempore cta Commissio auditis etiam praevie concernentium abolitae Societatis Individuorum Pensionibus, ultro re- Facultatum Directoribus opinionem depromat, an illieo, manserit, illud in alia pia opera ad procurandam felici- et qua ratione graduahs haec Salariorum emensio habita tatela publicam convertatur. ratione aetatis in Officio Professoris exactae, Meritorum 11-o. Porro cum in Systemate generaliter decer- item, atque peculiaris applieationis introducenda existi- natur, ut tarn Directores, quam et universi Doctores, metur, atque Nobis pro impertienda benigna Resolutio- atque Magis tri in re Studiorum semet distinguentes, aut ne demisse proponatur ; in qua Tabella quidem Stipen- extraordinarias Praelectiones facientes peculiarem remu- dia etiam pro Magistris Classium Humanitatis et Grarn- neration em ex destinata hunc infinem Summa obtineant ; maticarum jam benigne definivimus, ea tarnen, ratioue, ideo visum Nobis est hac in parte specifice illud resol- ut amplius quid habeant, atque in aliis Archi-Gymnasiis, vere , ut ex Cassa Universitatis annue 2000 floreni, cum ad hoe Archi-Gymnasium penes Universitatem ex alio autem generali Studiorum Fundo 8000 floreni Regiam existens aeque suo tempore tales solum evocan- pro hujusmodi Remunerationibus ea ratione convertan- dos, et proponendos velimus, qui jam alibi cum insigni tur, ut nempe tam Senatus Regiae Universitatis, quam· Satisfactione docuerunt, aut factis nonnullis utilibus et relicjui Superiores Regy Districtuales Directores Syl- Lucubratiouibus inclaruerunt, siquidem hoc quoque labum illorum, qui seu in Universitate, seu in aliqua Archi-Gymnasium reliquis per Regnimi quasi exemplar Districtus Academia, aut quocunque Gymnasio, et Pae- aliquod esse debeat. ' . dagogio semet peculiariter distinguunt, aut ob quameun- Dispositis haec ratione iis, quae ad complendum que rationem remuneratane quapiam se dignos efficiunt, Statimi Personalem ad effectuationem Universi Studio- Consilio huic Regio Locumtenentiali cum fine secundi rum Systematis necessaria erant ; una etiam e re esse Semestris cujuslibet anni Scholastici transmittant, adnexa existimavimus, ut ilia, quae in Systemate, cumprimis demissa opinione, quantum cui, et quibus de Causis, aeconomica ejusdem parte generaliter insinuata sunt, aut ob quae Merita seu in forma Remunerationis tem- hie magis specifice declaremus. Quare poraneae, seu vero etiam in forma Pensionis honorariae lO-o. Etsi Aimo Superiore puncto Rescripti de 5-a clementer resolvendum existiment, Dilectio vero, et Fi- Augusti emanati 27-o clementer resolverimus, ut ex delitates Vestrae eosdem Syllabos in unum contrahant, Áerario' universali Studiorum floreni annue deputen- et Majestati Nostrae ejusmodi Remunerationes, sed non tur, praeter Fundi pro Uni ver sitate Regia peculiariter ultra vires Summae 10000 florenorum benigne resolven- destinati Proventus, ex qua Summa omnia Salaria fixa, das humillime proponent ; quamvis nunc initio statim et Remunerationes accurate dependantur ; residuum vero tum ob angustias Aerarii Studiorum, tum vero ideo, quod pro extraordinariis reninnerationibus, diurnis Visitatio- tanta adhuc Merita peculiaria per initiantes allegari num, Postalibus Expensis, aedificiis Scholaribus, aliisque nequeant, neeessurn non sit, ut usque vires 10000 flore- extraordinariis Necessitatibus convertantur ; ac ita, quod norum Summae, sed et ad minorem Summam pro re nata a summa hac ^ florenorum resultaverit, primum pro cum fine secundi Semestris anni futuri Scholastici prae- explendis piis Fundationibus, atque id genus Oneribus, mentionatae Remunerationes proponi valeant. Denique quae videlicet Fundo Studiorum inhaerent ; dein autem 12-0. In eodem Systemate de eo quoque clementer- pro aliis etiam salubribus publicis Institutis destinetur ; providimus, ut emeritis Professoribus, aut. Directoribus, cum autem juxta nunc praescriptum Systema majores si non integrum, saltern major pars praehabiti Stipendy aliquantum Sumptus requirentur ad illud piene effectuan- pro ratione praestitorum Servitiorum Pensionis instar- dum, ac cum tempore aliae etiam Erogationes acces- relinquatur, quin et Viduabus, nec non Orphanis eorum surae praevideantur ; ideo, siquidem Fundus Studiorum pro re nata competenter provideatur, ut proinde Fundus principaliter pro Studiorum bono per Nos clementer iste Pensionum stabilis sit, neque hoc titulo communis destinatus sit, nunc benigne resolvimus, ut indefinitim Fundus Studiorum unquani plus justo oneretur ; ideo tantum ex eodem Fundo in rem Studiorum convertatur, illud Medium expedientissimum fore existimavimus, si quantum ad explendas omnes Systematis partes neces- nunc illieo ex generali Fundo Studiorum annue 5000 sarium esse comperietur ; eo tarnen hie quoque peculia- floreni, ex Aerario vero peculiari Universitatis 3000 fio- riter intellecto, ut illa pia Instituía, quae juxta moder- reni numerentur, atque annue in unam Summam con— 33

trahantur, peculiarique constituendae Cassae Pensionimi ex ipso Typographiae Universitatis Fundo, in quem inferantur ; quae Summa, cum nunc initio admodum multa exhinc commoda redundabunt, obtenturi sint; multae Pensiones nondum assignatae sint, annue in illud tarnen hie peculiariter declaratum volumus, ne beneficium bujus Pensionum Fundi suapte accrescet, ac ullus Liber Scholasticus praescribatur, qui ope ipsius in illius majus commodum elocari poterit, ita ut succe- Senatus Universitatis Regy Nobis medio Dilectionis, et dentibus cum tempore pluribus Pensionibus, illae ad- Fidelitatum Vestrarum pro clementissima approbatione curate juxta datam fidem assignari, et exolvi valeant ; ut praevie repraesentatus non fuerit, ac benigna Nostra nihilominus Fundus hie amplius adhuc crescat, ideo Se- Resolutio desuper secuta. llatili Regio Universitatis una injungendum erit, ut cun- 14-0. Quia vero Directores hi absque nonnullis ctis Facultatibus, sed et Humanioram Classilim Magistris Expensis delata sibi provincia defungi vix poterunt, tarn in TJniversitate Regia, quam et Academiis, nec non ideo ysdem eatenus Recursum facturis Sumptus necessa- Archi-Gymnasiis eatenus consultis Projectum aliquod rios ex Fundo Studiorum assignari volumus, de quibus Nobis proponatur, qua ratione, quibusve mediis per tamen qualiter erogatis debitam suo tempore Speeifica- spontaneas aliquas oblationes, et seu occasione accepti tionem Consilio huic Locumtenentiali Regio exhibituri Gradus Literary, seu vero obtenti Magistery cujuspiam sunt ; atque eandem ob Causam Directoribus Facultatis depositas moderatas Taxas, seu vero alia quacunque Philosophicae, Paulo quippe Mako, nec non Humanio- ratione Fundus hie Pensionum pro meliori eorundem rum Joanni Baptistae Molnár, qui nunc illieo variis im- Commodo augeri, atque constabiliri valeat ? Hae proinde pliciti sunt Curis, circa effectuationem hujus Literary Sumniae tam pro Remunerationibus, quam et Fundo Systematis benigne resoluta annua Stipendia a 1-a Men- Pensionum destinatae ab universali Studiorum Proventu sis hujus Augusti assignanda erunt; quae omnia prae- detraili, et reliquis ordinariis Expensis adnumerari de- missa ysdem Directoribus intimanda clementer ordina- bebunt ; ita ut residuum unice pro Diurnis Yisitationum, mus. Non minus Postalibus Expensis, nec non aedificiis Scholaribus seu 15-0. Apud Praefectum Typographiae ordinandum reparandis, seu vero etiam noviter exstruendis, aliisque erit, ut eos Libros, quos saepefati Directores pro usibus iropraevisis extraordinariis Erogationibus remaneat. Scholarum juxta novum Systema Literarium imprimi Et haec sunt, quae ad declarandum uberius in non- voluerint, illieo sepositis aliis Laboribus, Typis mandari nullis Punctis ipsum Systema praescriptum pertinebaiit, curet, ac in fronte cujuslibet ordinary Scholastici Libelli jam nunc restat, ut media quoque practieabilis, ac celer- pretium, quo in officina Libraria ipsius Typographiae . rimae Exeeutionis, atque Introductionis totius Systema- Universitatis haberi possint, imprimi curet, ne videlicet tis suppeditanda constituantur. Hinc per excessivam illorum medio Bibliopolarum, ac Com- 13-o. Cum ad Executionem hujus novi Literarii pactorum instituendam Yenditionem publicum quoquo Instituti potissimum necessarium sit, ut praescripti Libri modo prematur ; una autem illas quoque Dispositiones tarn pro ipsis Magistris, quam et Discipulis comparentur ; facturus est idem Typographiae Praefeetus, ut ejusmodi ideo respectivis Facultatum Directoribus, utpote : Juri- Libros in Depositoriis quoque aliis Librorum ad Uni- dicae, Philosophicae, nec non Artium Liberalium Directo- versitatis Typographiam pertinentibus sufficienti numero ribus nunc statim injungendum erit, ut praescripti pro pro Scholasticorum usu in tempore administrari procu- Facultatibus suis Libri juxta praescitum Systema quam- ret, ipsis autem Directoribus, ac Scholarum Moderato- primum procurentur, ac illi quidem, qui jam habentur, ribus gratuito nunc initio dentur. His proinde hac ratio- in Universitatis Typographia reimprimantur, illi porro, ne praeparatis : , qui in aliis Linguis editi sunt, quamprimum in Latinum , 16-0. Omnibus Superioribus Directoribus Distri- idioma per idoneos vertantur, ac ita Typis mandentur, ctualibus clementer committi volumus, ut omne ; Acade- illorum autem, qui noviter componi debent, Elucubra- miarum, ita et Archi-Gymnasiorum sibi subordinatorum tionem quamprimum procurent, ac eousque, donee ipsa Directores, et Praesides, ac praeterea unum ex quolibet Opuscula edi potuerint, saltern Systema cujuslibet Study Districhi Individuum, omnes praeterea Districtus Buden- -praescripti, ac Positiones Doctoribus ad id ordinandis sis ob viciniam locales Directores pro 1-a Mensis Octo- tradant; quo secundum illas Institutiones suas futuro bris ad Lib'eram, Regiamque Civitatem Budensem ex- Anno Scholastico cohaerenter ad ipsum Systema Litera- mittant ; finem in illum, ut ibi in mutua cum Directori- rium inchoare valeant ; benigne assecurantes, quod tam bus Facultatum Juridicae, Philosophicae, nec non Blu- antelati Directores, quam et illi, quorum opera usi maniorum Concertatione sub Praesidio ipsius praeatta- fuerint, competentem fatigioruni suorum recompensam ctae Commissionis Regiae pro delectu Professorum 5 34

faciendo peculiariter delegatae de modo Introduetionis primarium Districtus citra sumptus facturi sint; ideo hujus Systematis Literary, deque procuratione necessa- iisdem Sumptus itinerarios moderato calculo specificatos, riorum Librorum, ac Instrumento rum mutua Consilia et medio Superiorum Directorum Districtualium reprae- ineant, atque debitam respecta omnium requisitorum sentatos ex Fundo Studiorum clementer bonificari vo- directionem accipiant; cui Concertationi ipsi quoque lumus. Superiores Directores, nisi aliis occupationibus probi- Et haec sunt, quae penes communicationem novi- beantur, interesse poterunt. Ubi autem exmissi ex variis ter per Nos approbati universi Systematis Literary pro Districtibus Directores sufficienter quoad omnia instructi illius uberiori declaratione, atque celeriori Introductio- fuerint ; attunc clementer volumus, ut quibbet Superior ne Dilectioni, et Fidelitatibus Vestris clementer rescri- Director Regius in primario Districtus loco, aut ubi duo benda, atque committenda babuimus. Et quamvis non Districtus sub unius directione sunt,' iun alterutro Con- dubitemus, quin omnia in praeattacto Systemate Lite- gressum· omnium in Districtu existentium Localium rario adeo clare expressa sint, ut nulla ampliori circuin- Directorum pro 15-a Octobris indicat, ac ibi sub suo scriptione indigeant; cum tarnen evenire possit, ut ali- Praesidio medio etiam Directorum ex Budensi Concer- qua Puncta majorem declarationem deposcant, alia au- tatione redeuntium reliquos locales Directores circa tem praxi ipsi magis accomodanda sint ; ideo praemis- modum effectuationis ejusdem Systematis Literary suf- sarum specificarum omnium ad Institutum Studiorum ficienter instruat, omnemque curam eo impendat, ut pertinentium Instructionum Expeditionem tantisper cum Initio futuri Anni Scholastici novnmbocce Systema suspendimus, ac tunc primum, ubi de ipsa effectaatione Literarium, quantum fieri potest, in Scholas ubique in.- ejnsdem Systematis Literary ulteriores Relationes acce- trodueatur, ita ut infima Grammatica Classis, Cursus perimus, una cum Supplemento eorum, quae hinc Syste- dein Classium Humanitatis, Pbilosopbicus, et Juridicus mati seu addenda, seu in eodem magis clarificanda cen- indubie initium suum accipiant. Quia vero sebnntnr, in alterum Tomum relata Dilectioni, et Fide- 17-o. Supervacanea foret horum Directorum, et litatibus Vestris, ac medio Earundem per universum Professorum Instructio, nisi ysdem reliqua quoque Ad- Regnum publicanda suo tempore clementer transmitte- minicula ad illius practicabilem Introductionem neces- raus ; illas tarnen Instructiones, et Tabellas, quarum saria suppeditentur, quae in Libris summe necessariis, immediata est necessitas, ad uniformitatem introducen- Mappis Geograpbicis, Sphaeris armillaribus, ac reliquis dam, interea etiam benigne communicabimus ; Directo- id genus Instrumentis consistunt ; hinc ut nunc illieo ribus dein Nostris Regiis Provincialibus, ac iis, ad quos summe necessaria procurari valeant, clementer resolvi- pertinebunt, transmittendas ; quem in finem praemissum mus, ut pro qualibet Academia pro altioribus Classibus etiam in ipso Systemate nonnulla ad quarumvis occur- 400 florenorum, in quantum haec Summa jam huedum rentium Circumstantiarnm uberiorem indagationem, resoluta non esset, pro quolibet Archi-Gymnasio tam atque relationem reservata sunt, Senatuique Regio Uni- penes Academiam, quam et sine bac existente 150 fio- versitatis commissnm, ut partim de iis, quae respectu reni ; pro quolibet Gymnasio, quod ex Fundo Studiorum Cathedrarum Academicarum, introducendaeque apud sustentatur, 100 floreni ; pro Paedagogio denique 50 ipsos Academicos Politiae, in quantum haec per Syste- floreni ex Cassa Studiorum medio Superiorum Directo- ma ipsum nondum sufficienter exhausta essent, iilterius rum localibus Directoribus absque mora assignentur ; projectum elaboret, partim vero Executioni hujus Syste- pro qua Summa habita prius cum Directoribus Facul- matis invigilando, ea, quae ultra seu addenda, seu clari- tatum in Ordinata Budae Concertatione ; ac dein 15-a ficanda censuerit, cum fine primi Semestris futuri Anni Octobris cum illis, qui Buda redierint, debita Cointelli- Scholastici, medio Dilectionis, et Fidelitatum Vestrarum gentia summe necassarios Libros, et Instrumenta illieo repraesentet ; quo acceptis bis ulteriora abbine praede- procurent, debitasque Rationes super erogata hac Summa dueta ratione clementer disponere valeamus, ac ita cum pecuniaria medio eorundem Superiorum Directorum Dile- fine futuri Anni Scholastici cuncta in hoc arduo Educa- ctioni, et Fidelitatibus Vestris submittant ; ad quam Coin- tionis, et totius rei Literariae Systemate praescripta ad telligentiam cum Directoribus Facultatum in Universi- plenarium effectum deducere possimus. tate existentibus in hujusmodi dubiis occurrentibus Casi- Non secus circa Scholas Nationales in ipso Syste- bus etiam Literatorie fovendam, medio saepefatorum Supe- mate multa ad ulteriores practicas observationes reser- riorum Directorum ipsi locales Directores inviandi erunt. vata sunt ; qua in re sequentem modum tenendum cle- 18-o. Cum autem exmissi ex quolibet Districtu menter volumus : ut apertis cum initio futuri Anni Scho- Directores iter suum Budam, sed nec reliqui ad locum lastici secundum iteratas benignas dispositiones Nostras 35

Regias quibusvis piimariis Districtuum Nationalibus benigno Rescripto Nostro congruas illieo in conformi- Scbolis, Inspectores Regy Districtuales earundem Natio- tate ejusdem suis in Locis publicationes, apud Cassas nalium Scholarum, in cuneta solerter intendant, et quae Universitatis, et Generalis Fundí Studiorum Assignatio- ulterius specifice in ordine ad oiunes Systematis Litera- nes facere, pro suo distincto altissimum Servitium No- ry partes hac Nationales Scholas concernentes in sup- strum promovendi Zelo non intermittent, universeque plementa disponenda esse censueiint, diligenter adno- omnibus Studiis in eo collaborabunt, ut sincerae, ac in tent, atque cum suis Superioribus Directoribus Distri- bonum perchan Regni Nostri Hungariae unice directae ctualibus Regiis concertent, ac ita cum fine primi henignae Intentiones Nostrae adaequate in effectuin Semestris Budae in Meditullio Regni conveniant, colla-, deducantur. Quibus in reliquo Gratia, et Clementia Nostra tisque mutuis Consiliis, sub Praesidio Praesidis Senatus Caesareo-Regia benigne jugiterque propensae manemus. Regy Universitatis commune elaboratimi faciant, illud- Datum in Archi-Ducali Civitate Nostra Vienna Austriae, que medio Dilectionis, et Fidelitatum Vestrarum, addita Die Vigésima Secunda Mensis Augusti, Anno Domini Earundem quoque demissa opinione Majestati Nostrae Millesimo, Septingentésimo, Septuagésimo, Séptimo. pro benigna Resolutione, ac eorum, quae e re esse vide- MARIA THERESIA m. p. ' buntur, in Supplementum, atque particulares Instructio- nes insertione humillime repraesentent. Comes Franciscus Eszterhazy m. p. Quare Dilectio, et Fidelitates Vestrae accepto hocce Adanius Trajcsik m. p.

(Eredetije a m. k. udvari korlátnokság levéltárában.)

IX.

D. e. Mária Terézia római császárné és magyar királynő alapitó-levele 1780. évi marczius 25-éről a jezsuita-rencl vagyonából a magyar és horvát tanulmányi alap alakítása, és a magyar tanulmányi és az egyetemi alap némely javainak kicserélése iránt.

Nos Maria Theresia etc. Memoriae commendamus, respirantem, non modo ad pristinum florem reducamus, Tenore Praesentium significante«, quibus expedit Uni- verum, quantum in Viribus Nostris situm esset, omni versis. Cum ab eo tempore, quo perchari Regni Nostri ex parte novis etiam accessionibus cumulemus ; sane hoc Hungariae Provinciarumque Eidem adnexarum Guber- Consilio factum est, ut cum imprimis verum Dei Cultum, nacula capessivimus, in Limine statini suscepti subdita- Orthodoxae Religionis firmitatem praecipuum bene ordi- rum Nobis Nationum Regiminis Insignia fidelis Gentis natae Reipublicae Fulcrum esse, probe intelligeremus, Nostrae Hungarae in Nos studia cumulatilo expertae hunc indefessis Conatibus, partim regulatis Archi- et fuerimus, atque vel inde,, quantum Robur Augustae Episcopatibus, partim vero liberaliter fundatis novis Domus Nostrae apud eandem situm sit, satis perspexe- Episcopatibus et Sacerdotum Collegiis, auctis junioris rimus, ideo, cum pro Divinitus NobÌ3 delato Munere Cleri Seminariis, eonstructis non exiguis sumptibus tot Regio, quo felicitati Subditorum Populorum Nostrorum Ecclesiis, editisque variis circa Negotia Ecclesiastico- nullo non tempore prospicere obligamur, turn vero gra- Politica saluberrimis Constitutionibus, aliisque opportu- tum animum Nostrum, quem eadem sibi praeclaris suis nis adminiculis, qua stabilire, qua augere adnixae fueri- in Nos, Augustamque Dornum Nostrani studiis prome- mus ; Religione igitur hoc modo constabilita, ut porro rita est, luculentis Indiciis palam facturae, sedatis primis eandem percharam Nationem Nostram tam ab externae Bellorum Motibus, continuo in id omnem Maternam vi magis tutam, quam et interna Status pub liei prudenti sollicitudinem Nostram defiximus, ut praeclaram hanc, ordinatione florentiorein efficeremus, idcirco, quod Rem et multis Titulis Nobis sincere dilectam Nationem, duo- Militarem quidem attinet, ut illius praeclaris Servitiis, rum, et quod excurrit Saeculorum continuis tarn externis et congenita Eidem Virtute Militari uberius uti valere- Bellis, quam internis Motibus, atque multiplicibus Cala- mus, factum est, ut complura nova Nationalia Regimina mitatibus adflictam, hocque primum Saeculo aliquantum erexerimus, Nobilem Turmam Praetoream pro Custodia 5* 36

corporis Nostri constituerimus, ac illos, qui vir tu te Mili- j Educationis et Institutionis Domicilia, uti Tyrnaviae, tari caeteris antecellebant, ad quosvis honorum Milita- Yaciae, aliisque in Locis constituimus, universorum de- rium Gradus evexerimus ; ut autem nonminus politica mum Studiorum Accademiam Tyrnaviae constitutam quoque Regni hujus Constitutio floreret, nullam non nova Dote, Cathedrisque utilibus auximus. Quia vero Partem ejusdem praeclaris Insti tu tionibus munire, atque haec omnia, et si praeclare constituta fuerint, pro eo novis etiam accessionibus ornare, quasvis praeterea Ju- tarnen, quo in excolendam teneram Juventutem, ex qua risdictiones in legali sua activitate conservare studueri- Seminarium Virorum olim ad quaevis Reipublicae Mu- mus, ac ut peculiare secuturis etiam temporibus, quibus- nia pro Statibus videlicet Ecclesiastico, Politico, Mili- vis ad Civilia Munia distincto cum Zelo obeunda Inci- tari, Commerciali, Oeconomico, ac aliis utiliter obeunda tamentum praeberemus, Insignem Ordinem Equitum idoneorum constituatur, nec non illustrandam Rem Li- diversae Classis Sancti Stephani Primi Hungarorum terariam ferimur ardore, plura adhuG adjicienda, atque Regis Apostolici instituimus, ad quem recepti, publicum in stabile quodpiam Systema Nobis reducenda videban- Meritorum suorum Praemium consequerentur. Cum au- tur, idcirco eo cumprimis tempore, dum Religiosus olim tem cuncta haec absque nervo Rerum agendarum et Ordo Societatis Jesu compellatus, cui Educatio, atque Commercii cum aliis Regnis ac Provinciis felici nexu Institutio Patriae Juventutis a duobus, et quod excurrit- subsistere nequeant, ideo regulata cumprimis Re Aeraria, saeculis majori in parte concredita fuit, Authoritate extructis novis Viis, et pontibus, siccatis paludibus, ag- Sedis Apostolicae aboleretur, novum Systema Rationem geribus, refrenata exundanti Fluviorum vi, remotisque Educationis, et totius Rei Literariae piene complectens, Navigationis obstaculis, restitutis porro ad Jurisdictio- hodiernisque Reipublicae Rationibus omnimode adeom- nem Regni pertinentibus Portubus Maritimis, reincor- modatum elaborari, atque Nobis pro Altissima Decisione poratis avultis olim ab eadem Jurisdictione Comitatibus Nostra Regia proponi jussimus, quod ubi dein non vul- et Districtibus, excitata multiplici Industria, aliisque gati Industria elaboratum, atque 'ad deliberationem ad- publicarum ac privatarum Divitiarum Fontibus, Oeco- hibitis etiam Primoribus Regni maturo Consilio discus- nomiani etiam publicam feliciorem reddere, omnibus, sum, Nobis medio Cancellariae Nostrae Regiae Hunga- qua licuit viis, et conatibus studuimus ; quia tarnen cun- rico Aulicae relatum, atque per Nos demum Authoritate cta haec, et aliatinnumera, quae hie commemorare prae- Regia adprobatum fuisset, ejusdem Tomum primum hic termittimus, et in animis fidelium subditorum Nostrorum Viennae, sub Titulo : Ratio Educationis totiusque Rei alioquin perennatura confìdimus, absque recta Rei IÀt- Literariae per Regnum Hungariae, et Provincias Eidem terariae procuratane, atque Juventutis Rationibus Rei- adnexas, Typis Anno adhuc 1777. editum, per idem Re- publicae adcommodata Educatione, in qua praecipuum gnum Hungariae, atque Provincias adnexas, eo usque Provinciarum Cardinem, publicamque felicitatem verti etiam publicari, atque pro accurata observatione prae- apud quosvis benemoratos populos notum est, ea, quam scribi procuravimus, quoad alter etiam Tomus Instituti sinceris omnino studiis intendimus incrementa capere videlicet hujus Literarii supplementum, minutatila om- non posse, ab ineunte Regimine Nostro probe perspexi- nia complexurum, quae ad Operis Absolutionem, ple- Tuus, idcirco, dum praemissa ageremus, una semper eo namque Reipublicae Literariae stabilitatem, atque Edu- respeximus, ne in hac etiam praecipua Potestatis No- cationis Gentilitiae formam etiamnum desiderari com- strae Regiae Parte, quae Instituto Majorum peculiaribus perientur, Nobis relatum, atque per Nos itidem Aucto- Constitutionibus Nobis delata est, ulto modo desimus. ritate Nostra Regia benigne adprobatum, Typisque Quare pro ratione etiam antecedentium temporum varia publicis excussum fuerit, quam proinde Rationem Edu- ad illos, quibus educandae Juventutis Provincia tum cationis, totiusque Rei Literariae praesenti quoque Di- delata fuit, Decreta edidimus, quae ad Institutionis hujus plomate Nostro, ac si de Verbo ad Verbum eidem inser- et Educationis Normám rite ordinandam pertinebant; timi fuisset, reservata tarnen Nobis, Successoribusque porro hunc in finem tam hic Viennae in Collegio Nobi- Nostris Regibus Hungariae nonnulla in iis contenta lium Nomine Nostro insignito, in quo quasvis compa- mutandi, addendi, et demendi, prout e Re Publica esse rate ad statum publicum, variaque officiorum genera visum fuerit, facultate, benigne confirmamus. Quare, ut utiles Disciplinas tradendas procuravimus, peculiarem juxta idem Institutum Literarium universum Regnum pro Hungaris etiain Adolescentibus Fundationem feci- Hungariae, et Provinciae Eidem adnexae sufficientem mus, aliis autem, quo mitterént suos filios rectae Edu- occasionem nanciscantur Proles suas rite educandi, atque cationis et Institutionis causa, occasionem praebuimus ; instituendi, collocata primum ad Meditulium Regni, in .•sed non minus in Regno quoque Hungáriáé plurima ipsis Regiis Aedificiis Nostris in Arce Budensi habitis, 37

Uiiiversarum Scientiarum Academia, atque magnifice Scutum sustentante Angelo, Sirmate minio tincto, a dotata, cunctisque necessariis Adminiculis ad Rem Li- dextro humero per reliquum corpus volitante, et pedibus, terariam rite excolendam probe instructa, ex qua vide- more Romano Veteri calceatis, Scuti Circumferentiam licet, tamquam e perenni Seminario Doctores idonei haec Inscriptio : S1GILL. ACADEMIiE REGLE. cir- •quárumvis Scientiarum pro omnibus Institutes Literariis cumdare conspicitur, ac unice adjecto Nomine Distrì- deligantur, et ad cujus Normam omnis Institutio Juven- ctus, distinguitur ; pro Academia veroRegiaZagrabiensi tutis per universum Regnum exigatur (quae omnia in in Gremio Regnorum Dalmatiae, Croatiae et Slavoniae peculiari Diplomate, quod pro eadem Universitate Nostra constituta, Scutum Figurae Sphericae, palariter bisse- Regia Rudensi nunc una expedite fecimus, uberius con- ctum, in cujus prima Divisione Tessellae Regni Croatiae tinentur). Quatuor praeterea Academias in quatuor Regni Argento, et Minio tinctae videntur : secunda Sectio in Districtibus liberaliter fundavimus, et quidem pro Di- Clypeo caeruleo coronata tria Leopardi0capita aurea, strictu Cis-Danubiano, in Libera Regiaque Civitate No- Regnum Dalmatiae referentia, exhibet ; et tertia, Insigne stra Tyrnaviensi, pro Trans-Danubiano in Libera Re- Regni Sclavoniae, in Scuto videlicet caeruleo itidem, giaque Civitate Jaurinensi, pro Cis-Tybiscano in Libera inter duos fluvios Savum et Dravum Tractum Terrae Regiaque Civitate Cassoviensi, pro Trans-Tybiscano virentem, in quo Mars nativo suo Colore adumbratus, Magno-Varadini, denique pro Regnis Dalmatiae, Croatiae dextrorsum currens describitur, lucente in Regione Ce- et Slavoniae, in Libera Regiaque Civitate Zagrabiensì, in phalica Stella Sexangula aurea, bis Sectionibus superim- quibus praeter Scholas Nationales, seu vernáculas, Gram- positum Caput scutarium nobilionis Metalli, initiales maticas item et Humaniores, Studia etiam altiora ad Augusti Nominis Nostri Litteras M. T. nigro charactere Facultates Philosophicam et Juridicam juxta praescri- exaratas, ostentat ; Scutum premit Corona Regni Nostri ptum per Nos benigne adprobati Systematis Literarii Hungariae, quam una ac ipsum Scutum sustentat, a pertinentes, in Jaurinensi vero, Magno-Yaradiensi, et dextris assistens Angelus Sirmate rubeo ab sinistro hu- Zagrabiensi, studia quoque Ideologica eum in ñnem per mero, . per reliquum corpus defluo, a sinistris Laciniae públicos Doctores medio Concursus nulla status, et Con- partim aureae , ' partim caeruleae leniter assurgentes, ditionis ratione habita, delectos, ac per Nos, Nostrosque Scutum exornant, cujus Circumferentiae exteriori haec Successores clementer nominatos, tradantur, ne scilicet Epigraphe inscripta est : Sigili. Academiae Regiae Za- ^universa Juventus Budam, ad Universarum Scientiarum grabiensis. Porro pro Humanioribus Litteris condiscen- Academiam confluere cogatur, sed ea, quae magis neces- dis praeter complura Gymnasia,et Scholas Grammaticas saria sunt, in his quoque Districtualibus Academiis, ip- in pluribus Locis partim noviter fondata, partim ad sius Universitatis quadamtenus Filiabus majori com- Leges tantummodo ejusdem Systematis Litterarii regu- moditate, et sumptuum compendio condiseere, seque pro lata, nonnulla Archi-Gymnasia Regia ultra illud, quod omnigenis statibus et Officiis, aptam reddere valeat. Has Budae penes Universitatem Regiam est, itidem Munifi- proinde Academias peculialiter sub Altissimam Prote- centia Nostra ex Fundo Litterario debite juxta factas ctionem Nostram , Successorumque Nostrorum Regum Classificationes, et benignas Normales Resolutiones Re- Hungariae assumimus, ac ideo Regias etiam compelíate gias providenda fundavimus, utpote in Locis Academia- benigne admittimus ; porro, sigilla authentica, quibus rum Regiarum Tyrnaviae, .Taurini, Cassoviae, Magno- acta sua, cunctaque e Gremio sui expedita, fidedigne Varadini, Zagrabiae, item Posonii, Neosolii, Ungvarini, signare possint, sequentis Formae clementer concedi- Quinque-Ecclesiis, in quibus nempe tam Classes Huma- mus : et quidem pro Quatuor Districtualibus Academiis nitatis, quam et Grammaticae itidem ad Normam Syste- Regiis in Regno Hungariae existentibus, utpote : Jau- matis Literarii per Magisfcros in Concursu, aeque nulla rinensi, Tyrnaviensi, Cassoviensi, et Magno-Varadiensi : Status et Conditionis Ratione habita, deligendos, ac per Scutum sigillare rubeum, superinductis Quatuor Fasciis Nos, successoresque Nostros Reges Hungariae benigne - argenteis horizontaliter aequali ab se intervallo distan- nominandos tradantur, ad hanc véro Normam reliqua tibus, praecipuos Quatuor, memorati Regni Nostri Hun- Districtualiä Gymnasia, et Scholae Grammaticae exigan- . gariae Fluvios designantibus, et insito scutulo minori, tur ; bis demum Archi-Gymnasiis, quae penes Academias pectorali dicto, quod nobiliori Metallo tinctum, Augu- Regias non sunt (cum ista eodem, quo Academiae ipsae stum Nomen Nostrum majusculis fulvis Literis M. T. sigillo usura sint) distincta sigilla in eundem finem scriptum ostentat, conspicuum. Scutum premit Corona benigne attribuimus : Scutum sigillare rubeum, crucem Regni Nostri Hungariae, illud hinc ornantibus Laciniis Patriarchalem argenteam, ex aurea Corona vulgate, partim rubeis, partim argenteis, inde vero assistente, ac Tricoli viridi insistente emergentem exliibens, partem

a 38 quippe Stigmatis memorati Regni Nostri Hungariae, usibus necessariis Sigilla autbentica concessimus. Scu- comitantibus eam ex utroque latere iuitialibus Augu- tum Sigillare, praesino, ac rub'eo coloribus horizontali- sti Nominis Nostri Litteris M. T. auro scriptis, Scuto ter bipartitum, superinducta sedente Pietate argento - iucumbit Corona ejusdem Regni Nostri Hungariae, amicta, dextra nigram cruculam, Sinistra apertum Li- Telamonibus, hinc sedente Minerva, quae Caput casside, brum sinui impositam, praeseferente ; scutum premit caeruleis Strutbionis pennis superbiente, tecta, lanceam- Corona Regni Nostri Hungariae, sustentante idem a que ad bumerum inclinatala dextra tenens, sinistra dextris Telamone Angelo, Sirmate Cocco tincto, ab sini- Scutum sustentât, Lorica auro reducta, Pectus Armata, stro humero per totum corpus volitante ; a sinistris Sirmate rubro a tergo defluo, atque ad dextrum genu Laciniaè Argenteae ac rubrae leniter assurgunt, Scu- adducto, sinistro pede patulo ; inde stante Appoline, tumque exornant, cujus exteriorem Peripheriam haec qui caput viridibus foliis laureatus, dextra plectrum, Epigraphe : Sigili. Primar. Nationalis Scbolae . . cir- sinistra arcum tenet, mèdio sui coipore Veste aurea cumdat, atque in quolibet Districta, nomen ipsius Di— amictus, pede itidem levo ex discissa Veste prominente, strictus pro Distinctione adjectum habet. Quemadmo- Scutum ntrinque observa sibi facie stipantibus. Sigil- duni baec omnia in Principio, seu Capite praesentis limi ipsum baec Inscriptio ambit : Sigili. Archi-Gym- Diplomatis Nostri Pictoris edocta manu et artificio pro- nasii Regii. Quae proinde diversitate unice Inscriptionis priis ac genuinis suis Coloribus clarius depicta, et ob ipsius Loci, in quo Archi-Gymuasium collocatum est, oculos intuentium lucidius posita esse conspiciuntur. Ut distinguuntur, Gymnasiis reliquis autem, et Scbolis autem baec omnia in omnem Aevum (quantum in huma- Grammaticis per quoscunque provisis, aeque proprium na Providentia situai est) constabiliantur, sintque sem- Sigillum concessimus. Scutum Sigillare argenteum, cujus per Viri e República cujuscumque status delecti, qui viridi Basi insistant hinc Prudentia Toga oblonga Colo- executionem hujus Institutionis Nostrae adeurent, ideo ris subviridis induta, sinistra speculum, cui serpens im- in saepementionato Systemate Literario eatenns per· plexus est, sustinens, inde Virtus, Caput sole aureo cen- Nos constituto, supremam quidem Inspectionem atque trotenus humanam faeiem praeseferente, coronata, Veste Directionem, Nobis, futarisque Regibus Hungariae, seu Coloris coccinei, toto corpore tecta, sinistra viride ser- medio Politicorum Dicasteriorum, seu alia quavis oppor- tum, ex quercinis foliis contextum tenens, Hasta intra tuna ratione, pro suprema Authoritate Nostra Regia. . Brachium quiescente, ambas dexteras conjuugentes ; exercendam reservavimus, caeteroquin autem divisis Scuto incumbit Corona Civica, ex viridantibus item quibusvis Studiorum Institutis, in peculiares Districtus, Querci Foliis composita, pendentibus bine et inde" Laci- iisdem Provinciales Directores Regios, nec non Natio- niis, Argento et Minio tinctis, Sigillum ipsum baec Epi- nalium Scholarum Inspectores, praefecimus, cuilibet graphe, seu Inscriptio : Sigili. Gymnasii. . . ambit, quae vero Instituto iu particulari suos peraeque constituimus ' proinde Sigilla aeque unice Inscriptione Loci, in quo Directores, qui a Nominatione, et respective Confirma- Institutum talismodi habetur, atque Peripheriae magni- tione Nostra Regia semper dependebunt, atque secun- tudine distin guitar ; quoniam autem non tantum Latinas dum Leges Instituti Literarii per Nos clementer sanci- Scholas, atque altiora studia instaurare in Animum in- tas, atque in Ratione educationis, totiusque Rei Litera- duximus, verum ultro ad quamvis infimae etiam Condi- riae dilucide contentas, cuneta ad scopuin felicitatis tionis teneriorem Juventutem ad fines publicos adcom- publicae, rectaeqne Educationis tenerioris Juventutis mode educandam, quae potissimum Scholis vernaculis, Patriae directas, Nomine Regio moderentar. Quoniam et Nationi cuivis Linguae usu distinctae propriis utitur, autem ad effectum earundem Institutionum procurandum oculos convertimus, ideo in quolibet Literario Districta seeuro Fundo, qui necessarios annuos Reditus, finibus unaan etiam Scholam primariam vernaculam, quae aliis in saepefato Systemate Literario designatis accommo- in Districta, quoad objecta, et Modum eadem tractandi dates, suppeditet, cuniprimis opus est, idcirco, ut hac normam praebeat, et in qua Scholarum Veruacularum quoque in parte stabilitati, in aevum duraturae, quaqua Magistri pro universo Districta instituantur, atque ad- ratione consulamus, eo eumprimis reflecteùtes, Abbatia- probentur, Subsidiis etiam nonnullis ex Aerario Litera- riim et Praepositurariim, Desertorumque Claustrorum et rio addictis benigne instituimus ; utpote Budae, penes Monasteriorum Bona communi Praedecessorum Nostro- Universitatem Regiam, de qua in ipso Diplomate pro rum felicis memoriae Regum Hungariae, et signanter Universitate expedito, Mentio injecta est, porro Posonii, Ferdinandi 1-mi Imperatorie et Regis Hungariae, nec Neosolii, Jaurini, Quinque-Ecclesiis, Cassoviae, Magno- non Statuum et Ordinum Regni Consensu Articulo 12-o Varadini, et MagnorKarolyiiii, atque his quoque pro 1548. deelarato, caetera inter pro publieis Scholis, Insti- 89

lutisque Literariis designata, atque majorem illorum tales Summas, quae ad abolitam Societatem, ejusdemque partem hoc potissimum Fundamento supramentionato Collegia, et Residentias in Regno Hungariae Provinciis- abolitae Societatis Religioso Ordini per Praedecessores que adnexis sita, quocunque Jure pertinebant, quaeve Nostros Reges Hungáriáé, aut saltem cum eorum con- partim ex divenditis nonnullis Bonis, per eandem aeque sensi! cum onere providendarum Publicarum Scholarum possessis, verum ad Jus saeculare olim pertinentibus, collata esse, idcirco generatim omnia Bona Mobilia, et ac ideo virtute benignae Resolutionis Nostrae in ipsis immobilia per nunc dictum abolitum Beligiosum Ordi- Legibus Regni abalienationem Jurium saecularium ad nem Societatis Jesu, seu praevia ratione, s'eu alio etiam manus mortuas vetantibus, fundatae, sub evictione ad quocunque modo acquisita, et possessa, atque ad No- Fundum Studiorum quoad Summas pecuniarias assump- strani Dispositionen! devoluta, quaeve a quibusvis piis ta, nonnidlis privatis Familiis collatis, et in parte etiam Fundationibus, et Ecclesiaram Dotibus suo modo seque- pro Camera Nostra Hungarica reservatis ; partim vero •stratis, ac penes peculiares Fundationales Literas extra- ex distractis Effectibus Oeconomicis, Domibus, Fuudis ditis, remanserunt, cum cessante etiam Instituto saepe- item Civilibus, aliisque accessoriis successive incassatae fati Ordinis Religiosi, Institutum tarnen providendarum sunt, aut porro incassabuntur, exceptis illis, quae vigore publicarum Scholarum in praecitatae Legis prolusione alterius Diplomatis peculiariter Universitati Budensi fundatum, non cessaverit, verum ad publicam providen- collatae sunt, tum quae variis Fundationalibus oneribus tiam, curamque Nostram Regiam, qua in educationem, ab Instituto Literario distinctis affectae erant, ac ideo atque Institutionen! Juventutis ferri tenemur, reciderit, sequestratane horum suo tempore perfecta, penes pecu- pro perpetua Bote Fundi Studiorum, et Scholarum publi- liares Fundationäles eatenus, uti supra insinuatum est, carum in percharo Regno Nostro Hungáriáé, Provinci- expediendas, partim hucdum jam extraditae sunt, par- isque adnexis existentium infra uberius declaranda mo- tim vero proximius extradabuntur, et quorum accuratus dalitate clementer donamus et conferimus, ejusque Ad- Calculus attune primum ducetur, ubi cuncta haec in ministrationen! Jurisdictioni politicae, et respective suas Classes plenarie redigi potuerint, pro eodem gene- Commissioni Studiorum ex Gremio Consilii Nostri Regii rali Fundo Studiorum publico donamus, et conferimus. Locumtenentialis peculiariter constitutae, sub Inspectio- Secundo : Cum Bona Abbatiae B. M. V. de SchavniJc, nem Ejusdem Consilii, atque suprema Directione et ad Collegium olim abolitae Societatis Agriense, nec non Dispositione Nostra Regia Nobis Fundamento Legum Bona Praepositurae Beatae M. V. de Ipoly-Sägh, ad Col- Regni alioquin competente, deferimus, universaque Pri- legium' Neosoliense pertinentia, illa quidem Episcopatui vilegia et Jura mentionato Religioso Ordini abolitae Scepusiensi, haec autem partim Capitulo Rosnaviensi, olim Societatis Jesu collata, ac quoquo modo etiam partim vero Neosoliensi per Nos neo fundatis, pro Dote Fassionali et emptitio Jure per eum acquisita, benigne perpetua collata sint, in horum vicem autem generali confirmamus, et in Generalem Fundum Studiorum, cum Fundo Studiorum, Titulo Cambii, Bona Abbatiae B. M. omni Jure etiam Regio, quod Nos, Nostramque Majesta- V. de Sexard attributa, ac in quantum hujus Abbatiae tem quocunque titulo concerneret, (salvo Jure alieno) Reditus ammissorum, ac praevio modo ad alias Funda- eaque ratione transferimus, ut pro supremo Jure Nostro tiones applicatorum Bonorum ad Fundum Studioruni Patronatus, eminentique quarumvis piarum Fundatio- Hungaricum alias pertinentium annuos Reditus non num Inspectionis potestate, eundem Fundum Studiorum, aequarent, insuper adhuc Onus pendendorum annue ad totumque Literarium Institutum in quibuscunque causis, eundem Fundum Studiorum Decern Mille Florenorum tarn active, quam passive ratione quorumvis Bonorum Rhenensium, id est : 10,000 Florenorum per Archi-Epi- mobilium, atque immobilium Eidem vigore praesentis scopatum Strigoniensem, accedente Sedis quoque Apo- perpetuae Donationis et Fundationis collatis, per quem- stolicae occasione Regulationis, ac Dismembrationis -cunque, et contra quemcunque movendis, medio Causa- ejusdem Archi-Episcopatus Strigoniensis eatenus confir- rum Nostrarum Regalium Directoris, et Sacrae Regni matione, assumptum est, ideo de Bonis quidem Sexardien- Hungáriáé Coronae Fiscalis conservare, augere, et de- sibus alia Dispositione, uti sequenti Puncto insinuabitur, fendere velimus ; ne autem ullo unquam tempore quae- rursum facta, annuos hos Decern Mille Florenos ex Re- piam hujus Fundi, et factae per Nos praevio modo per- ditibus Bonorum Archi-Episcopatus Strigoniensis, per petuae Donationis et Fundationis intuitu quaestio ob- quosvis Archi-Episcopos Strigonienses, aut , oriri valeat, eadem Bona mobilia, et immobilia specifice per Fiscum Nostrum Regium ad Fundum Studiorum etiam huic Nostrae Donationi et Fundationi inserenda generalem rite, uti praemissum est, dependendos, per -esse clementer duximus. Primo : igitur eas omnes Capi- haue quoque perpetuam Donationen! et Fundationem 40 onmimode assecuramus, eidemque Fundo Studiorum con- Caput est Oppidum Bozók, cum Possessionibus Szeno- ferimus, et donamus. Quia vero Tertio, Bona Abbatiae grad, Litava, Csekócz, Alsó-Mladonya, Felső-Mladonya, B. M. V. de Sexárd, Comitatui Tolnensi ingremiatae, Bozók-Lehotka, Loczko, Trpény, Kecske-Varbók, Alsók, Universitati Regiae Budensi, ob commodiorem eorum Felső-Badin, Alsó-Badin, Szelcz, Unyatin, item Posses- cum aliis Bonis Abbatiarum Sundae Helenas ele Földvár, sionis Hrusszo Rata Medietas, et Possessionis Szuhány et alterius B. M. V. de Péchvárad Eidem Universitati Quartalitas ; in Possessione item Keszihocz una sessio in- Regiae Budensi, Virtute alterius Diplomatis Nostri Re- tegra, Praedia vero Szelcsno, Lehotka et Korbacz, alias gii collatorum adjicere visum fuit, ideo ad indemnem Kis-Apáty omnia in Comitate Hontensi sita, Praedium reddendum Fundum Generalem Studiorum, eidem Bona item Denek, in gremio vicini Comitates Neogradiensis Praepositurae B. M. V. de Turócz, in Comitatibus Tu- existens, quod per mentionatum Collegium Tyrnaviense rocziensi, Liptoviensi, Zoliensi, et Nitriensi sita, (excepto privato Jure possidebatur, denique duobus Domus allo- tarnen Dominio Sellyensi) medietatem item Bonorum dialis cum necessariis Aedificiis, Appertinentiis, ac horto Praepositurae Sancti Stepbani de Bozók, Comitatui cum Vinea una in Libera ac Regia Civitate Nostra Car- Honthensi ingremiatorum, saepefatae Universitati Regiae, ponensi, ejusdemque terreno existentibus, eo hic ultra prìus vigore alterius Donationis sub dato 13-aeFebruarii adhuc notato, quod in quantum Annui Reditus praespe- 1775. expeditae, quae Bona ad Collegium olirn abolitae cificatorum Bonorum Thurócziensium et Bozokiensium Societatis Tyrnaviense, et ad ibidem ante constabilitam alios Proventus Bonorum Sexárdiensium, juste ab utrin- Universitäten! spectantia, Jure perpetuo collata, in Con- que limitandos non aequaverint, Defectum talismodi sae- cambium tradenda commisimus, hocque Cambium in pefata Universitas Regia Budensis ex summis suis Capi- Aevum duraturum, benigno hoece Consensu Nostro Re- talibus in generalem Fundum Studiorum hoc titulo tran- gio clementer confirmantes ; sequentia igitur Bona Prae- scribendis, compensare teneatur. Quinto : Praeposituram positurae B. M, V. de Tűrócz, utpote : Arcem Znio nun- Sancti Nicolai de Misle ad Collegium olim abolitae Socie- cupatam, cum oppido Znio-Váralja, ad eandem Arcem tatis Cassoviense pertinentem, cum iis, quas complectitur, spectante, Possessionibus item Nagy-Szocsós, Valcsai integris Possessionibus, utpote : Alsó et Felsó-Misle, Bo- András-Sovavriczko, Polerjeka, Moskócz, Leziachov' logd, et Osva Abaujvariensi, Boroszló, item Bogdány,. Szlován, Lazán, et Villa Sancti Georgii, nec non Prae- Alsó-Merek, et Janod, Sarosiensi Comitatibus adjacenti- dio Breszno, Comitatui Turocziensi, Possessionem item bus, ita et nunc dictis Possessionibus Boroszló, et Alsó- Szalka Comitatui Nitriensi, Possessionem porro Trium- Merek, contigua Sessiuncula deserta in Possessione Szeg- Szlécs Comitatui Liptoviensi, denique Possessionem nye nullo aedificio provisa, Federovszka dieta, reliquisque Szilnicza Comitatui Zoliensi adjacentem, (hue proinde ad hanc Praeposituram huedum possessis pertinentiis,. non intellecta Parte illa Bonorum in Comitatibus Ni- Aedificiis, Vineis, Agris, in quantum videlicet haec, quae triensi et Posoniensi existente, atque a Radice aeque ad ad Jus Saeculare pertinentia distracta non fuerint, et Praeposituram B. M. V. de Tűrócz pertinente, utpote : nitro cum Bonis his Praeposituralibus possidenda relin- Oppido Sellye, Possessionibus item eo spectantibus Ki- quentur. Sexto : Abbatiam Sancti Jacobi de Lébeny cum rályfalva, Hosszúfalu, et Pered, mec non Praedio Király- Castello Lébenyiensi, adjacenteque Ecclesia Abbatiali Rév, ultro quoque pro Universitate Regia Budensi re- per Collegium Jaurinense possessam, cujus Bona consi- lictis,) saepefato Generali Fundo Studiorum Regni stent ex Portioné possession aria in Possessione Lébeny, Hungáriáé, titulo perpetuae Dotis, et tarnen cum onere integris item Praediis Bornász, et Luzko, nec non diver- donamus, et conferimus, ut sumptus uecessarios pro ticulo Baráth-Föld in Comitate Mosoniensi sitis ; non ulteriori conservatione Loci authentici B. M. V. de secus Septimo : Bona deserti Mon asteria condam Monia- Turócz, secundum Nobis proponendam, et per Nos lium de Valle Veszprémiensi, quae itidem ex integris clementer eatenus stabiliendam Regulationem suppe- Possessionibus, Vörös-Berény, Kencse, Padragh, Balaton- ditare, aut quocunque alio modo congrue providere Kajár, et Vámos, Praediis item Mama-Sándor, Csitény, teneatur. Porro Quarto : Eidem Generali Fundo Stu- et Menyeke, Diverticulis porro Füszfeo, Akarattya, et diorum ultro in vicem praededueti Concambii pro Jutasz, omnibus Gomitatili Veszprémiensi adjacentibus cessis videlicet Bonis Abbatiae de Sexard, Bona etiam consistent, et proinde ad Collegium abolitae Societatis Praepositurae Sancti Stephani de Bozók, in medietate Jesu Jaurinense olim pertinebant. Octavo : Bona ad aeque ad Collegium olim Tyrnaviense pertinente, eodem, Claustrum Monasterii Cartusianorum Sancti Joannis de quo idem Collegium possedit·, Jure perpetuo donationali Lapide Refugii spectantia, et per Collegium Leucsovi- clementer conferimus, cujus Praepositurae et Dominii | ense possessa, utpote : Curiam Tibe cum Possessionibus 41

Tamásfalva, Arnóthfalva, Kolcsva, et Felső-Sunyava in torio Oppidi Tállya habita, Isten-Hegy dicta; Terrae Scepusiensi, Dornum item Curialem in Oppido Liszka denique et Prata in Possessione Hodusfalva Comitatui in Zempléuiensi Comitato sitarn, Nagy-Ház dictam, cum Scepusiensi, et Sedi decern Lanceatorum ingremiata,. omnibus ad eandem Curiam pertinentibus Aedificiis, atque ad Bona Leucsoviensis Collegii possessa, haec Agris, Yineis, aliisque Accessoriis, denique caeteris etiam quoque proinde, eousque, quoad e re ejusdem Fundi partim ad mentionatam Curiam Tibeiensem, partim Studiorum Purlici visum fuerit, ultra ab eodem oinni generatim ad Claustrum monasterii Saneti Joannis de eo, quo per abolitam Societatem tenebantur, Jure possi- Lapide Refugii pertinentibus Yineis, Agris, et Pratis denda, clementer concedimus ; ubi vero tarn haec men- Accessoriisque Juribus, in quantum ad idem Jus Eecle- tionata Bona, quam et reliqua per saepefatam abolitam siasticum spectant, et in Opere Conscription ali uberius Societatem possessa, ad Jus Saeculare relata, nondum continentur. Nono : Abbatiam Sanctae Margarethae de tamen divendita, aliis privatis Familiis conferenda,"aut Porno consistentem, ex integris Possessionibus Porno, per Cameram Nostram Regiam Hungarico-Aulicam re- Pokol, Alsó-Beled, Németh-Keresztes, Pinka-Mindszent, servanda esse existimaverimus numerandas pro iisdem et certae Plagae decima, in Possessione Péterfa Comi ta- summas pecuniarias, Fundo Studiorum aeque titolo per- tui Castriferrei adjacentibus, olim ad Collegium Soproni- petuae Fundationis donamus, atque in ejusdem Aerarium ense spectantem ; demum Decimo : Abbatiam Sancii plenarie inferendas, praesentibus quoque assecuramus. Benedicti, et Andreae de Rupibus, SzlcalJca, cum Posses- Quia vero, quaevis etiam Regnorum Dalmatiae, Oroatiae sionibus Apátfalva, Ujyesdo, et Zlecho, nec non Posses- et Sclavoniae objecta ad Consilium Nostrum Regimi Lo- sione Liborcsa ad Altariam Sanctissimae Trinitatis in Li- cumtenentiale translata, atque subidenticam cum Hunga- bera Regiaque Civitate Trencséniensi olim Fundatam, ricis, qua videlicet Provinciarum ad Regnum Hungáriáé pertinente, quae cuncta praeattacta Loca in Comitato adnexarum manipulationem pertracta sunt, ideo ea quoque Trencséniensi situantur, et ad Collegium olim ejusdem universa Bona Mobilia, et Immobilia cum quibusvis Ca- Nominis spectabant.; non secus Undecirno : Possessio- pitcdibus Summis atque Aedificiis, quae ad Collegia, et nem Kisfalud cum Praedio Szeghi Comitatui Zempleni- Residentias, praedictis Regnis ingremiatas, utpote Collegia ensi adjacentem, et ad Capellam Sanctissimi Corporis ' Zagrabiense, Varasdinense et Poseganum, nec non Missio- Christi in Capitolo Scepusiensi Fundata, olim pertinen- nem Eszehiensempertinebant, (pro praeattactorum Regno- tem, subinde autem ad Residentiam Szatmáriensem ad- rum Fundo Studiorum Publico) clementer donamus et licatam ; denique Duodecimo : Possessionem Mochnya, conferimus, atque praesente Diplomate, quocl super uni- Beneficium Sancti Spiritus de Hrapko et Possessionem verso Instituto Literario pro Regno Hungáriáé, et Pro- Kajáta, quarum utraque in Comitato Sarosiensi situatur, vinciis adnexis con stabilito, expediri fecimus, benigne atque in vicem Possessionis Pricho in Comitato Trenr inseranda esse duximus, quare, Primum : universas omni- cséniensi existentis, et integre Juris saecularis effectae, no Capitalis Summas, exceptis iis, quae pro variis piis ad Jus Ecclesiasticum relata est, prius a Residentia Fundationibus destinatae, atque suis Locis extraditae Eperjesiensi possessa ; haec pro inde omnia praerecen- sunt, aut porro extradabuntur, ad praedicta Collegia, et sita Bona, et Jura Possessionaria, eorundemque quasvis Missionem spectantes, atque tam ex divenditis Bonis pertinentias, quae pro Fundo Studiorum generali huc- Saecularis Juris incassatas, aut subinde divendendis in- dum reservata, et nulli alteri collata, aut pro aliis Bene- cassandas, quam et quocunque alio titulo ad hunc Fun- ficiis Ecclesiasticis, ad eundem Fundum Studiorum ap- dum devolutas, et hucdum separatim administratas, non plicatis, cessa sunt, cum quibusvis ad eadem de Jure et secus dein quaevis Aedificia publica Zagrabiae, Varas- antiquo spectantibus Appertinentiis in perpetuum possi- dini, Posegae et EszeJdni pro publicis Scholarum Insti- denda, et tenenda, pro eodem Fundo Studiorum Hun- tutes destinata, exceptis iis, quae penes peculiares Fun- garico donamus, et conferimus, ac insuper quoniam non- dationales variis Religiosis Ordinibus Scholarum publi- nulla Bona, et Jura Possessionaria talia quoque actu carum Provisionem in se recipientibus, hoc Titulo tra- per eundem Fundum Studiorum, et Scholarum possi - dita sunt, pro eodem Fundo Studiorum publico Regnorum dentur, quae aeque ad Jura Saecularia et abalienàbilia Dalmatiae, Oroatiae, et Sclavoniae aeque benigne dona- referuntur, uti Praedium S. Agátha in Comitato Albensi, mus et conferimus. Secundo: Universa etiam Bona im- Domus murata in Oppido Tokaj cum Cellario, aliisque mobilia de Jure et ab antiquo, qua Ecclesiastici Juris Accessoriis, nec non Yineis liberis-Hét-Szőllő, et Kan- abolito Ordini Religioso Societatis Jesu collata, et ad ducs dictis,in eodem Promonthorio Tokajensi existentibus mentionata Collegia et Domos pertinentia et possessa, in Comitato Zempléniensi, nec non alia Vinea in Terri- ac signanter Possessiones Tkalecz, et Glókoncza Comi- 6 42 tatui Crisiensi adjacentes, quae quideni nunc Episcopo bus, ad praespecificata videlicet Bona immobilia de Jure, Crisiensi Graeeo-Catholico usque benignimi beneplaci- J et ab antiquo pertinere debentia, si etiam praesentibus turn Nostrum, eaque Cònditione possidenda collata sunt, : Literis quocunque modo minus rite incerta, aut piane prouti expeditae eatenus spéciales Litterae Nostrae Col- . ex specificatione exmissa essent, sed ad eadem .Jura lationales uberius perbibent, ut vicissim idem Episcopatus pertinuisse legitime edoceri possent, pro praefato publico suos, quos ex Camerali Nostro Aerano annue percipiébat 1 Studiorum et Scholarum Fundo per Regnum Hungariae Mille florenos Fundo Studiorum cedat. Tertio : Possessio- et Provincias eidem adnexas eo prorsus Modo, quo per ns Potocsez, et Ivanecz, eidem Gomitatili Crisiensi in- abolitam Societatem usuata, et possessa fuerunt, Jure gremiatas, si, et in quantum hae quoque ad Jus Ecclesia- utenda, possidenda, tenenda pariter et habenda, totum sticrnn a Radice pertinuisse comperientur ; secus Capi- item, et omne Jus Regium, quod in praespecificatis uni- tales Summas ex divenditione earundem Possessionum versis Bonis, et Juribus possessionariis, atque ad eadem aquirendas eidem Fundo Studiorum peculiariter ad ne- de facto, et ab antiquo pertinentibus, quocunque alio cessitates Litterarias saepefatorum Regnorum Croatiae, etiam titulo baberemus, aut Nostrani quocunque Modo Sclavoniae et Dalmatiae explendas destinato, clementer concernerent Majestatem, Titulo (uti praemissum est) donamus et conferimus. Quarto : Abbatiam B. M. V. de Dotis et Fundationis perpetuae clementer damus, dona- Ruttyevo cum Oppido Ruttyevo, et Possessionibus Assi- mus, conferimus, et concedimus, salvo Jure alieno, ea kovacz, Zaridacz, Cbosinacz, Grabarje, Czerovacz, Gra- praeterea Lege et Conditione expressa, ut idem Fundus dacz, Traparje, Novszekszy, Lukasia, Schumanavacz, publicus, universa etiam Onera eidem inbaerentia, in Billisevacz, Sztojesinovacz, Rajsavacz, Vénye, Lukacs, quantum his hucdum satisfactum non esset, ferre tenea- Thominovacz, Porecse, Hernyevacz, Béktexe, Jurkovacz, tur ; insuper ab universis Bonis Ecclesiasticis et Prae- Leszkovicza, Diiboha, Lonyicza, Csagsin, Latinovczg, positurabbus, eorundem quippe annuis Reditibus Decern Mitrovacz, Kneszczy, Cziglenik, et Szeszvete Comitatui per Centum per Consilium Nostrum Regium Locumte- Posegano adjacentibus, atque ad ejusdem Nominis Col- nentiale rite eraendum, Nobisque subinde repraesentan- legium obm possessam aeque eidem saepeinentionato dum, in quantum haec ex Benignitate et Clemeutia Fundo publico Studiorum Croatico clementer donamus Regia aut jam exempta, aut eximenda non essent, pro et conferimus. Cassa fortificatoria Camerae Nostrae Regiae Hungarico- Quae proinde omnia praevio modo recensita, tam Aulicae quotannis administrari, ac ita demum id, quod videlicet summas Capitales, et Aedificia, quam vero deductis ejusmodi Oneribus, et Erogationibus universis quaevis Bona immobilia ad Collegia, Residentias et Mis- remanserit, erga reddendas eatenus annuas Rationes in sion es abolitae Societatis Jesu Ordinis tam in Regno uberius Rei Literariae ac Scientiarum, Educationisque Hungariae, cum et adnexis Provinciis, Regnis quippe et Institutionis Patriae Juventutis emolumentum, juxta, Dalmatiae, Croatiae, et Sclavoniae quocunque Jure per- saepefatum Literarium Si/sterna, et benignas Resolutio- tinentia, et possessa, sed et alia quaevis Jure possessio- nes Nostras converti et impendi debeat. Demum, ut Nos naria nunc Fundo Studiorum publico juxta praeinissa Ipsae ad ingentis Boni spem bunc publicum Studiorum, adscripta, pro supremo Patronatus Nostri Jure, quout et Scholarum Fundum cum omnibus officiahbus singu- Rex Hungariae instar Gloriosae Reminiscentiae Prae- lari semper paratae sumus tu eri Patrocinio, commoda- decessorum Nostrorum Divorum aeque Hungariae Re- que ejus datis oecassionibus promovere, ita Successori- gum pieno Jure fruimur, sensu etiam et dictamine prae- bus, Háeredibusque Nostris Hungariae Regibus Aposto- citati Articuli 12-mi 1548. simul cum cunctis Utilitati- licis ac Fidelibus Nostris Dominis Hungariae, Provin- bus, Emolumentis, et Pertinentiis quibuslibet, Castris ciarumque adnexarum Statibus, Ordinibus, Regnicolis, nimirum, Castellis, Oppidis, Possessionibus, Villis, Prae- tam in Ecclesiastica, quam Saeculari Dignitate, Loco, diis, Terris praeterea arabilibus cultis, et incultis, Agris, Gradu constitutis, eundem cum omnibus dictis Clausulis, Pratis, Campis, Pascuis, Faenetis, Sylvis, Nemoribus) Gratiis, Privilegiisque defendendum, promovendum, plu- Montibus, Collibus, Vallibus, Vineis, Vinearumque Pro- ribusque, ubi ad Rei Literariae finem consequendum montoriis, Aquis, Fluviis, Piscinis, Piscaturis, Pisciumve necessum fuerit Favoribus ac Privilegiis exornandum pio clausuris, et aquarum Decursibus, Molendinis, et eorun- affectu, parique Cordis sensu enixe commendamus, atque dem Locis, necnon Educillis, ac Macellis, generatim hanc praemisso Modo factam benignam Nostrani Accep- vero aliarum quarumlibet Utilitatum, et Pertinenti arimi tationem, Approbationem, Ratificationem, Confirmatio- suarum Integritatibus quovis Nominis Vocabulo vocita- nem, Decretum, et Voluntatem per quosbbet, quorum ±is, sub suis veris Metis, et antiquis Limitibus existenti- videlicet· interesset, rata haberi, observarique deberi, • 43

ñeque uspiam, ulloquo mődo laedi, iisque contraveniri Memoria conserventur. In quorum majus Rohur, perpe- volumus, et constituimus ; ut autern Clementiae hujus tuamque Firmitatem idem Diploma hoc Nostrum Regium Nostrae Regiae, atque Benevolantiae, qua erga percha- et respective Literas Donationales, et Fundationales ram Gentem Nostrani Hungaram, ferimur, perpetuum Manus Nostrae Caesareo-Regiae Subscriptione, Secre- sit Monumentum, Diploma hoc Nostrum' Regium in tique Majoris Sigilli Nostri Regii, quout Regina Hun- Dupplici Exemplari expediri fecimus, quorum unum in gáriáé Apostolica utimur, Munimine roboratas, extra-, Archivo Regni, alterum autem in Archivo Fundí Studio- dandas, et clementer concedendas esse duximus. Datum rum publici reponatur, Àuthenticae vero Copiae in Ar- per Manus etc.. Vìennae Austriaé, die Vigésima Quinta chivis etiam quinqué Accademiarum Regiorum, utpote Mensis Martü, Anno Domini Millesimo, Septingentésimo, Tyrnaviensi, Jaurinensi, Cassoviensi, Magno-Varadiensi, Octvagesimo. Regnorum Nostrorum etc. Reverendis- et Zagrábiensi, totidemque Districtuum pro Aeterna Rei simis etc.

(KiiratoU a magyar kir. kamarai levéltárban őrzött királyi könyvből.)

X. A m. k. udvari korlátnokságnak 1781. évi julius 6-án 4351. szám alatt ő Felségéhez intézett s legfelsőbb elhatározással ellátott előterjesztése a magyar tanulmányi alapnak a kincstárba beolvasztása ellen.

Allerunterthänigster Vortrag Erstens: Geruhen Eure Majestät ferners auch da- Der treugehorsamsten königlichen hungarischen Hof- rauf zu beharren, dass sämmtliche bey denen Particu- kanzley. liers angelegte Capitalien aufgektindiget, und je eher Die Allerhöchst anbefohlene Aufkündigung, und eingebracht werden sollen. Einbringung aller an verschiedene Particuliers aus dem * Zweytens: Sind Allerhöchst-Dieselben gnädigst Universitäts, wie auch General, Hungarischen, und Croa- entschlossen in Ansehung des ganzen obhandenen Ex- tischen Studien Fond dargeliehenen Capitalien, dann jesuiten und Studien Fonds eine ganz andere Einrich- Veräusserung der Güter betretend. tung dergestalten anzuordnen, dass , >Sub Praesidio ' a) Der Studien Fond überhaupt auch dem Na- ' Comitis Vice-Cancellarii men nach nicht mehr bestehen, sondern mit denen all- Praesentibus gemeinen Staatseinkünften vermenget, Consiliariis Aulicis b) Jedoch die Capitalien für die Fundationen ' _ Györy ' in publicis Fundis radicirt, die Jesuiten Pensionen aber, _ Urmenyi referente samt denen Schulerfordernüssen nach Umständen und Kelez Bedarf aus den allgemeinen Aerarial-Einkünften be- Nagy stritten. Folglich Scultety. c) Die Activ Capitalien, und der von Hindange- Eure Majestät geruheten die hier allerunterthä- bung, so viel möglich aller dem Jesuiten oder Studien nigst beiliegende Nota die Aufkündigung, und Einbrin- Fond gehörigen Herrschaften hereingebrachte Betrag gung aller an verschiedene Particuliers aus dem Uni- dem Camerali übertragen; dann endlichen versitäts, wie auch General hungarischen, und Croati- d) Für ein jedes Land (folglich auch für die schen Studien Fond dargeliehenen Capitalien hetrefend, hungarische Erbländer) eine bestimmte Summa zur mit dem hier ebenfalls zurückfolgenden Allerhöchsten Bestreitung der Schulausgaben, welche von der dirigi- Hand-Billiet an diese treugehorsamste hungarischeHof- renden Stelle in keinem Falle zu überschreiten seyn kanzley herabgelangen zu lassen. würde, nach dem ohne Rücksicht, ob in einer Provinz Die in solchen enthaltene Allerhöchste Entschlies- mehr Vermögen, als in der anderen vorhanden seye ?· sung bestehet in zwey Haupt-Punkten, nemlichen: fest zusetzenden Divisore, ausgemessen werden solle.. 6* u

Auf welche Art nun aber alles dieses auf eine unterthänigst abgegebenen Nota enthalten sind, und standhafte Weise in Erfüllung zu bringen seye ? und kraft welchen man weiters auch der allerunterthänigsten wie besonders der Verkauf der Güter auf das nützlich- ' Meynung wäre, dass in denen hungarischen Erblanden ste, und zugleich auf das verlässlichste zu veranstalten in Anbetracht deren sonderheitlich fürwaltenden Um- seye? solle mit denen Finanz-Stellen die Berathung ständen die Activ-Capitalien bey denen privat Familien gepflogen, und die diessfällige Ausarbeitung zu seiner gegen jährliche 5 pro- Cento Interesse Allermildest bey- Zeit Eurer Majestät Allerhöchsten Schlussfassung vor- belassen werden dörften; Wenn jedoch Eure Majestät geleget werden. ohngeacht dieser Vorstellungen darauf zu beharren Allergnädigster Herr! Man hat zwar diese Aller- befinden: So erübriget nichts weiters, als die eigent- höchste Entschliessung alsogleich ad Protocollum ge- liche Tabelle deren bey denen Particuliers wirklich noch nommen, und in pleno Consilii mit einer allgemeinen anliegenden, und der Universität, dann dem General Bestürzung des anwesenden Rath-personalis wegen Studien- und Schul-Institut zugehörigen Activ-Capita- denen hieraus auf die in denen hungarischen Staaten lien mit der Rubrique hier allerunterthänigst beizule- festgesetzte Erziehungs- und Studien Anstalten, und gen, bey welchen Capitalien nemlichen einige Zahlungs- mit denenselben genau verbundenes Wohl der Nation, fristen stipulirt, und bey welchen demnach blos die nicht minder überhaupt auf das Landes System selbst viertljährige Aufkündigung vorbehalten seye? entspringenden nachtheiligen Folgen publiciret; Sodann Nun die letzteren, welche doch den grössten Theil gedachte Allerhöchste Resolution per Conclusum Con- dieser Activ-Capitalien ausmachen, können freylich silii ad_ Notam genommen, bis nicht die anbefohlene alsogleich aufgekündiget, und die Rückzahlung nach gemeinschaftliche Zusammentrettung angesagt, und Verlauf eines Viertljahrs geforderet werden; Es ist indessen der Referent die praeliminar-Ausarbeitung zu jedoch sicher vorauszusehen, dass dieselbe in baarem stände gebracht haben würde; Man hat aber auch in- Geld bey denen meisten nicht erfolgen wird, obschon in dessen die Sache mit reifer Überlegung übergedacht, Ansehung der jährlichen Interesse-Zahlungen alle Si- nebst deme ich unterzeichneter hungarischer Hofkanz- cherheit vorhanden seye: sondern man wird selbe durch ler mich auch mit dem Judice Curiae, und Primate diess- Executionen eintreiben, und da und dort Güter übeiv falls besprochen,"und allerseits befunden, dass viele nehmen müssen; Nachdeme also Eure Majestät Aller- wesentliche Unstände gegen diesen Allerhöchsten An- höchst geneigt sind, diese Rückzahlung dergestalten trag, in so weit solcher die hungarische Erblanden einzuleiten, damit die Particuliers nicht gestürzet, und betritt, obwalten. dahero denenselben allenfalls auch Zahlungsfristen ein- Eurer Majestät weltbekannte Gerechtigkeits- geräumet werden: Als wäre man der Meynung, dass Liebe ; Dero eigenes Allerhöchstes Interesse ; das Wohl die gedachte Rückzahlung sämmtlicher Capitalien in der hungarischen Erblanden; die genaue Erfüllung jener einige Jahrfristen dergestalten eingetheilet würden, Pflichten, welche dieser treugehorsamsten hungarischen dass mit dem künftigen Jahre 1782 (da ohnehin eine Hofkanzleye vermög des Dienstes, den dieselbe aus vorläufige Aufkündigung bey allen nothwendig ist) an- Eurer Majestät Allerhöchsten Gnaden begleitet, oblie- zufangen, jährlich etwa zwey- oder dreymal Hundert gen, sind die eigene Triebfeder, durch welche veranlas- Tausend Gulden richtig eingebracht, und der Hofkam- set man mit jener Offenherzigkeit, welche Allerhöchst- mer gegen Ausstellung Cameral-Obligationen für die dieselbe in allen Geschäften anzuverlangen geruheten, Sicherheit deren betrefenden Instituten übergeben wür- alle jene Betrachtungen in tiefester Unterthänigkeit den ; Wenn also diese Idee überhaupt allermildest be- vorzulegen sich erkühnet, welche man in der Entschei- gnehmiget werden sollte: So würde man sich befleissen, dung dieses sehr wichtigen Gegenstandes Allermildest die ganze diessfällige Manipulation dergestalten einzu- beherziget zu werden wünschte. richten, dass keiner, soviel nur möglich, gestürzet, Euer Was nun also den ersten Haupt Punkt der Aller- Majestät jedoch nach und nach das vorgesetzte Ziel höchsten Entschliessung beträft; nemlichen die Auf- erreichen würden; Wovon weiters noch auch jener kündigung deren sämmentlichen Activ-Capitalien, und Nutzen entspringete, dass der Studien Fond indessen deren Radicirung in denen öfentlichen Fonds; kann mit Anheimfallung der Pensionen, und anderweiten man mehrere Erinnerungen sowohl in Rücksicht auf Vermehrung der Einkünften auch mehr zu Kräften ge- die Hemmung der Execution des Literarischen Systems, langen würde, und die jährliche Schul- und andere Aus- als auch auf andere politische Betrachtungen, nicht gaben, welche aus diesen Fonds bestritten werden müs- .bey bringen, als welche in der vorhinigen diessfalls aller- sen, etwa ohne von dem Aerario wegen Herabsetzung 45

-der jährlichen Interessen eine einsweilige Vergüttung denklichkeiten unterworfen; Nachdeme durch diese billigermassen fordern zu müssen, bedecket werden Allerhöchst angesonnene Einrichtung, und Vereinbah- könnten. rung des gesammtenFonds mit denen allgemeinen Staats- Es wäre- aber auch noch ein anderer Ausweeg vor- Einkünften jenes von selbsten erfolgen würde, dass die- handen, diese Capitalien, in so weit, als man selbe ein- für die königliche Ofner Universität, wie auch für das bringen könnte, ohne weiteren zur Staats-Erfordernüs- General Schul- und Erziehungs Institut, und das hiezu sen anzuwenden; die Universität jedoch, wie auch das erforderliche Corps deren Directorn, und Lehrern gesetz- allgemeine Schul- und Erziehungs Institut sicher zu mässigermassen ausgefertigte königliche Diplomata, und stellen; Wenn indessen einige Herrschaften in Banat Fundational Urkunden beseitiget, die proprietät, welche dem besagten Studien Fond, als eine reale Hypothec die obbesagte Instituta durch dieselbe erhalten haben, übergeben,- solche alsdann auf dessen Rechnung ver- gleichsam vernichtet; die particulier Stiftungen dem- pachtet, und von dem Pachtschilling die jährliche Aus- nach, aus welchen dieser Fond überhaupt entsprungen gaben bestritten würden. ist, wider ihre ebenfalls gesätzmässige Bestimmung be- Damit aber auf solchen Fall nicht etwa einge- handlet wurden; aus welch- allen dann mehrere in Rück- wendet werden könne, dass sothane Fiscal-Güter ad sicht auf die Execution sowohl des Literarischen, und Manus Mortuas pro perpetuo kommen würden; So wä- Erziehungs Systems; dann dessen sicheren Bestand, und ren solche oberwähntermassen blos als eine Hypothec Dauer; als auch auf die Verfassung des Landes selbste zu betrachten, folglich wenn sich Käufer,, welche die sehr nachtheilige Folgen billigermassen besorget wer- investirte Summen mit der Allerhöchsten Begnehmi- den dörften: dann gung erlegen wollten, vorfindeten, denenselben auch zu Nach dem eigentlichen System der hungarischen allen Zeiten hindangegeben werden müssen. Verfassung haben alle Gegenstände, die auf das Publi- Nichtminder könnte die Bataszegher Abtey, wel- cum einigen Bezug nehmen, ihre richtige Bestimmun- che das hiesige Theresianum besitzet, auf die Art, wie gen, und da für die Vorrechte des Königs Majestät in es in dem Haupt Vortrag 'in Betref des Schulwesen allen vorzüglich gesorget worden ist, wurde zugleich erinneret worden ist, dem hungarischen Universitäts- darbey auch auf die Rechte deren Ständen der Bedacht und General Studien Fond überlassen werden, und die genommen; Dahero auch die königlichen und Staats- darfür erlegende Capitalien a 4 pro Cento gerechnet, Einkünften immer von jenigen, so andere particulair an das Aerarium alsogleich gezohen, und von dannen Bestimmungen haben, und deren proprietäten theils alsdann die hiesige Fundational-Auslagen bestritten einigen Individual Ständen, theils aber verschiedenen werden. " öffentlichen Instituten mit königlichen Privilegien ver- Diese allerunterthänigste Vorschläge gehen blos sicheret worden sind, abgesonderet worden; Ein jedes dahin, damit einer Seits die hungarische Studien, und dieser Rechten beruhet auf dem System deren Funda- Erziehungs Instituta ohne Nachtheil des gesamten Stu- mental Landes-Gesätzen, welche ohne Kränkung der dienwesens in Gemässheit deren mit aller Feierlichkeit, innerlichen Verfassung des Landes nicht können besei- und Legalität ausgefertigten Fundational Diplomaten tiget werden: Diese richtige Auseinandersetzung der ' • aufrecht erhalten werden; auf der anderen Seiten jedoch innerlichen Landes Verfassung erstrecket sich noch Euere Majestät das vorgesetzte Ziel erreichen mögen, weiter,^ da durch die Gesätze auch zwischen denen kö- -die sämmtliche Activ-Capitalien des gedachten Studien niglichen, und Staats-Einkünften verschiedene Bestim- Fonds nach und nach an das Aerarium zu ziehen, Wo- mungen, und Verhältnüsse festgesetzet worden sind; von nach dem in der Allerhöchsten Resolution geäus- zumalen die sogenannte Proventus publici, Coronae, und serten Antrag entweder ausserordentliche Ausgaben des Fisci obschon selbe einerley zu seyn scheinen, jedoch Staats, zu welchem neue Darlehne aus der Fremde erfor- nach ihrer urspringlichen Bestimmung solche Theils für derlich wären, als Bäu der Festungen, und dergleichen die Unterhaltung des Königs Majestät, und seiner Hof- bestritten, oder ein Theil zur Verminderung der Staats- staate ; Theils für die allgemeine Bedürfnüsse des Staats, Schulden, vorzüglich solcher Capitalien, die in einem und zwar der Fundus Contributionalis sonderheitlich höheren Interesse stehen, oder eine besondere real Hy- zur Unterhaltung "des Militis perpetui; Theils endlichen pothec haben, angewendet werden könnten. für die Belohnung deren sich für den Staat verdienst- Der zweyte haupt Punkt der Allerhöchsten Ent- lich machenden, gewidmet worden sind, und dahero die schliessung die neue Einrichtung des ganzen Studien- ersteren durch die nemliche Gesätze als inalienabl von Fonds betreffend, ist noch mehreren wesentlichen Be- der Krön erklärt worden sind; die letzteren aber von 46

des jeweiligen Königs Majestät conferiret werden wenn Seine königliche Majestät in besonderen Fällen, können. gleichwie der letzte Articulus 16. Anni 1715 lautet, Auf die nemliche Art aber haben auch die Stände Allerhöchst dispensirten, dass ein weltliches Fiscal-Gut sowohl geistliche, als weltliche von denen königlichen zu einer geistlichen Bestimmung ad Manns mortuas ge- -Geschänknüssen entspringende Proprietäten, und sind geben werden könne, vermehret werden sollen. sowohl die denenselbeii anklebende Rechten, als auch Übrigens sind alle diese Privilegien, Fundationen, die Schuldigkeiten durch die Landes-Gesätze ausgewie- und Donationen in deme einerley, dass selbe durch des senj welche einen jedem Stande nach der Landes Ver- Königs Majestät allein behörigermassen ausgefertiget, fassung obliegen. Diese königlichen Geschänknüssen und sodann durch niemanden umgestossen werden kön- demnach sind entweder solche, so für Kirchen, Biss- nen ; Folglich die von denen vorigen Königen ausgefer- thümer, Abteyen, Probsteyen, Ordensgeistlichen, Geist- tigte Diplomata, Donationes, und Fundatioual Urkun- liche, und weltliche Erziehungs-Häuser, oder sogenann- den durch einen jeden Thronfolger nicht nur erhalten, te Convicten, und Seminarien, wie auch andere derley sondern auch wider alle Impetitores vermög der in der milde Stiftungen, und öffentliche Instituía sind als Conclusion eines solchen Instruments immer beigesezten ewige Vermächtnüssen, und Fundationen gemacht wor- Clausul, so sich in dem Supremo jure Patronatus Regii den ; Von der anderen Gattung aber sind diejenige, gründet, geschützet werden sollen : Zumalen nach Vor- welche die weltlichen Familien auch auf ihre Descen- schrift des Tituli 37. Pärtis 1-ae Operis Decreti Tripartiti denten nach der in der erklärten Successions- Princeps Donationi suae semel factae per se, vel per Art erhalten haben. alium de jure nequit iterum refragari. Diese Privilegien, und Donationen, so für die welt- Von dieser Gattung der privilegial Donationen, licke Familien, und geistlichen Stiftungen gemacht wor- und Fundationen sind also auch jene, welche Ihro Ma- den sind, sind in dem allein unterschieden, dass bey jestät die Kaiserin Königin Höchst seeligen Andenkens denen weltlichen Familien, wenn solche absterben, oder für die Ofner Universität, dann für die übrigen Acade- eines Staats-Verraths sich schuldig machen, der Fiscus mien, und Gymnasien, folglich für das Corps deren Regius dergestalten succediret, dass Seine königliche sämmtlichen Lehrern, und überhaupt alle Studien, und Majestät solche anwiederum anderen verdienten Fami- Schulerfordernüssen; und endlichen für das Ofner The- lien nach eigener allerhöchsten Willkühr verleihen resianum huldreichest haben ausfertigen lassen. könne; In denen geistlichen, und anderen ähnlichen Diese Diplomata, welche dem in Schul- und Stu- Stiftungeu aber gebühret dem Landesfürsten blos das dienwesen erstatteten Hauptvortrag in extenso beylie- Jus Supremi Patronatus Regii, vermög welchen Seine gen, sind auf die nemliche Art, gleichwie alle übrige des Königs Majestät nach Ableben eines Beneficiati, ein privilegial Stiftungen deren Kirchen, Bissthümern, Ka- solches leedig gewordenes Beneficium anwiederum einer pitln, und anderen ewigen Instituten expediret worden ; anderen, jedoch geistlichen Person verleihen kann: Bey Das ganze Studien System wird in denenselben bekräf- denen Capitüln hingegen, Probsteyen, Abteyen, Conven- tiget, und wass die hiezu angewiesenen, und versicherten ten, öffentlichen Stiftungen, wo kein Successions-Fall Fonds anbelanget, gründen sich solche auf das ausdrück- sich ereignet,, da sollen solche vermög des obbesagten liche/· Gesatz, nemlich den Articulum 12. 1548. in wel- dem Landesfürsten gebührenden Supremi Juris Patro- chem verordnet wurde, die geistlichen Güter der ver- natus in ihren ewigen königlichen Geschänknüssen, und ödeten Klöster, Abteyen, Probsteyen hauptsächlich für Proprietäten geschützet, und lediglich darauf gesorget die Schul-Instituten zu verwenden, laut §-i Praeterea werden, damit solche Stiftungen nach der Privilegial Bona, et Proventus Monasteriorum, et Claustrorum de- Instituto vollkommen angewendet werden. sertorum, nec non ad Instaurationem, et Erectionem Damit aber die geistlichen Güter nicht vermehret Scholarum particidarmm, eorundemque Magistrorum, qui werden sollen, sind noch unter dem König Uladislao'H. docti, et probi sint, Intertentionem: Et denique ad bonae- Amortisations Gesätze, nemlichen der Articulus 55. et spei, ac indolis juvenum, et adolescentum, ut bonis Lit— 65. Anni 1498 gemacht, und solche durch die Artículos teris operam dare possint, promotionem, et auxilium 17. Anni 1647, 16. Anni 1715. confirmiret worden, applicentur, et convertantur, quo tali ratione boni, et kraft welchen die geistlichen Güter in keinem Fall sae- docti Viri alantur, et nutriantur; gleichwie also diesel- cularisirt, jedoch auch nicht mehr weder durch Ankau- be in denen vorigen Zeiten in Verfolg des erstgedachten fung von· weltlichen Familien, noch auch durch könig- Gesatzes dem erloschenen Jesuiter Orden, welcher sonst liche Donationen, und Fundationen ordinarie, ausser vermög seines Instituts eigentlich unfähig gewesen 47

"wäre, derley proprietäten zu übernehmen, unter diesen worden sind, und ein authentisches Exemplar von allen titulo allein, als Administratoribus Scholar um, ethujus- diesen Diplomatibus in dem Landes Archiv istreponiret modi piorum Institutorum sind verliehen worden ; Und worden; nunmehro von ihrer legalen Bestimmung, und dahero auch derselbe als Mitglied der hungarischen der besagten politischen Administration nicht können -Ständen vermög des Articuli 73 Anni 1715 nicht än- entzogen werden, vielweniger aber mit denen allgemei- derst als qua Bonorum ad Abbatias, et Praeposituras nen Staats-Gefällen in dem Königreich Hungarn ver- pertinentium actuales Possessores, und usque ad tempus menget, ohne die gesammte Landes Stände in die äus- •dantaxat possessionis ejusmodi Beneficiorum ist ange- serste Bestürzung zu versetzen; welches Eure Majestät nommen worden: So sind selbe anwiederum dem der- um so weniger zugeben werden, als Allerhöchst Dieselbe maligen Corps deren Lehrern, so demselben succediret gleich bey Betrettung Ihrer glorreichesten Regierung hat, und überhaupt für die Schul, und Erziehungsforder- die Allergnädigste Versicherung gegeben haben, alle nüssen auf ewig versicheret worden; Wieder diese Di- Gerechtsamen des Landes, unter welchcn vorzüglich die plomaten, und Fundational Instrumenten kann also Handhabung aller durch die glorreicheste Vorfahrer weder in Ansehung der innerlichen Validität, noch auch expedirten Donationen, und Privilegien verstanden wird, in forma Expeditionis externa als gesätzwidrig etwas aufrecht zu erhalten ; ja sogar ohnlängst bey Gelegen- angeführet, sondern müssten Selbe bey allen hungari- heit der aufgeworfenen' Frage, ob denen Croatischen schen Gerichts-Höfen, wenn auch diessfalls eine Frage Ständen gestattet werden solle, ihren Landrichter nach jemals entstehen sollte,als legal anerkennet werden; dann dem Privilegio selbst zu wählen, jene trostreiche Reso- Die in denen obangezohenen Fundationalien ent- lution Allermildest zu schöpfen geruheten, dass nicht haltenen Güter sind alle urspringlich, und zwar noch einmal der kleinste Argwohn denen Ständen gegeben vor dem Ulädislaianischen Gesatz verliehene geistliche werden sollte, als wenn man "ihre Gerechtsamen beein- ~ Güter, welche ohnehin, wenn selbe auch diesem Instituto trächtigen wollte: Eure Majestät Werden aber Selbst durch das ofterwehnte Gesatz nicht gewidmet worden erlauchtest einzusehen geruhen, ob nicht in dem gegen- wären, anwiederum ihren vorigen Iunhabern, denen Be- wärtigen Fall denen Ständen eine billige Besorgnüss netictinern, Cisterciensern, Praemonstratensern, Kloster- verursachet würde, dass wenn diese so feyerlich expe- frauen hätten müssen eigentlich zurückgestellet werden; dirten privilegial Stiftungen beseitiget würden, das nem- nachdeme alle Gesätze einstimig die Revindication deren liehe etwa auch in anderen ähnlichen Fällen geschehen geistlichen Gütern, und Reapplicirung an ihre Kirchen, dörfte. und Stiften gebiethen; folglich nicht änderst, als durch Wenn aber auch das von der erloschenen Societät ein ausdrückliches Landes-Gesatz mit Einstimmung übrig gebliebene Vermögen dem öffentlichen Schul-In- aller Ständen, ung aus erheblichen^ Staats-Ursachen stitut, und respective der Ofner Universität nicht wäre könnten saecularisiert werden. versicheret, und der politischen Administration feyer- Die Capitalien demnach, welche in eben diesen lich übergeben worden; So könnte jedoch dieses Ver- Fundationalien sind versicheret worden, sind solche, mögen mit den allgemeinen Staats-Gefällen ohne Ver- welche durch verschiedene wohlgesinnte Patrioten der letzung deren Gesätzen nicht vereinbaret werden, da erloschenen Societät blos zur Unterhaltung deren Schu- solche urspringlich aus verschiedenen particulier Stiftun- len vermacht, und nun nach dessen abolition dem Schul- gen entstanden ist, welche den Jesuiten nicht änderst, und Studien Institut, wohin selbe vermög der Stiftung als titulo oneroso Fundationis sind verliehen worden, gerade zugehöret haben, mit aller Feierlichkeit über- gleichwie solches die hier unterthänigst beiliegende vier geben worden sind. Tabellen klar ausweisen; deren die erste jene geistliche - Aus allen diesen erhellet dann klar, dass die Güter enthaltet, welche denen Jesuiten blos nach An- sämmtliche der Universität, und dem General Studien deutung des obangeftihrten Articuli 12. 1548. sind mit Institut, als Academien, Archi- und anderen Gymnasien, der königlichen Genehmhaltung· zur Unterhaltung deren folglich dem hiezu benöthigten Corps deren Lehrern- Schulen, und Erziehung der Jugend, dann > für die Be- zugehörige Fonds, welche oberwehntermassen mit kö- förderung des Gottesdienstes verliehen, und solche auch niglichen Privilegien versicheret, dann dem Publico, und meistentheils mit dem Geld einiger particulair Gutthäter der politischen Administration sogar durch einen hiezu aus unrechtmässigen Händen in Verfolg deren Gesätzen, eigends abgeschickten Commissarium Regium zu Ofen, und hiezu vorläufig erhaltene allerhöchsten Begnehmi- nach vorauserlassenen Publication bey allen Comitaten, gung revindiciret worden: Zumalen Articulo 17. Anni 'in Anwesenheit einiger Deputirten Ständen übergeben 1550 die Revindicirung derleye geistlichen Güter über- 48 haupt; dann Articulo 19-o weiters verordnet wurde: in j várad, und Sexard sind theils für das Theresianum, und formalibus: Dignetur Majestas Sua (quemadmodum su- j titulo oneroso wegen übernommenen verschiedenen mil- periori Anno conelusum erat) Bona, et Proventus Eccle- den Stiftungen, theils aber als ein Cambium für die zur siarum, et Capitulorum, Conventuumque desertorum, ad Dotirung deren neuen Bissthümern abergebenen Prob- Erectionem Scholaruni, doctorumque Virorum Sustenta- steyen Schavnik, Ipolyság, und Somogy der Universität,, tionem sine diuturniori mora, ubique converti facere; und dem Studien Fond verliehen worden ; Und da die Et tergiversantes authoritate sua Regia compellere, quo Stiftungen für die Schulen, und die Erziehung der Ju- sie Viris doctis in Regnum conductis, Scholisque eredis, gend, wie auch zur Aufrechthaltung verschiedenen auch divinus Cultus, et Religio pristina passim celerius repul- geistlichen Stiftungen sind gemacht worden ; diese tituli lulet: Quemadmodum Majestas Sua benigne se facturam Fundationis aber mit Aufbebung der Societät nicht obtulit; in dem folgenden Articulo 20-o wurde endli- aufgehöret haben, so haben solche auch nach der Hand chen denen Bischöfen diese Revindicirung aufgetragen, nicht änderst, sondern gleich als milde Stiftungen be- und der allerhöchste Schutz versicheret. In der zweyten trachtet werden können ; Wie aber solche milde Stif- Tabelle werden jene Güter benamset, welche ebenfalls tungen unter der Aufsicht des königlichen-Locumte- durch privat Fundationen sind an Jesuiten als Admini- nential Consibi müssen besorget werden, und wie blos stratores sothaner Stiftungen gelanget; dieweilen aber die Oberaufsicht über solche des regierenden Königs dieselbe in radice keine geistliche, sondern vor- dem Majestät eingeräumet worden sey, ist in denen folgenden Uladislaianiscben Amortisations Gesatz weltliche Güter Articulis klar enthalten, und zwar Articulo 74. 1715- waren, folglich solche auch von denen Jesuiten hatten Cujusmodi Seminariorum, Convictuum, et Collegiorum revindiciret werden können, so sind solche noch unter pro juventute Ecclesiastica aut Saeculari per quoscunque der Cameral Administration als Fiscal Güter anerkannt sive intra, sive extra Regnum fundatorum dum et quando worden, und dessbalben ans denen Manibus Mortuis ent- necesse videbitur, Inspeetionem, et cum Exactione Ratio- rissen, und einigen Familien gegen Erlag deren, nach num utrum fundationi satisfiat Investigationem Sacra der Cameral Schätzung zu 472 pro Cento gerechnet, Regia Majestas sibi soli pro Apostolico Munere, et Su- ausgefallenen Summe bindangegeben ; die eingebrachten premo Authoritate sua reservat. Capitalien jedoch als legale Investituren dem allge- Articulo 70. Anni 1723. Piarum quarumvis Fun- meinen Schul- und Erziebungs Fundo Übermacht worden dationum Inspeetionem, et cum Exactione Rationum,. fortan die Eviction zwar von dem Fisco Regio, dieweilen utrum Fundationi satisfiat, Investigationem Sua Maje- solche als Fiscal Güter verlieben worden sind, stipuliret, stas Sacratissima pro Apostobco Munere, et Suprema jedoch gegen deme, dass wenn solche Donatarii nach Authoritate Sua vigore Articuli 74. Anni 1715 sibi der Hand gegen die Impetitores nicht evinciret werden benigne reservavit ; Et. e gremio Regii Locumtenentialis könnten, die Zurückzahlung deren investirten Summen Consilii nonnidlos deputabit, qui praemissorum singula- aus dem nemlichen Schul Fundo, wo selbe eingeflossen rem, et peculiarem Cur am habeant. Caeterum, ut sind, müssten anwiederum ersetzet werden, wenn also- in Academiis, non tantum Philosophicum, Theologicum, nunmebro der Studien Fond auch dem Namen nach et Juridicum etiam Studium exaetius separatim, et sta- aufhören sollte, so müsse das Cameral Aerarium auch -tutis horis pure pro earundem Scientiarum Studiosis ; die Evictionem, nicht nur respectu Juris, sondern auch sed et alia quaevis in exteris Universitatibus publice in Summa pecuniaria über sieb nehmen: Die dritte Ta- doceri consveta, et Statui quoque publico, et Militari belle zeiget demnach an, die in denen Civil, und ande- deservientia Studia tractentur, et per idoueos Professo- ren beweglichen Gründen bestehende Stiftungen, wofür res tradantur, ubi Status, et Ordines modum, formám,, die eingebrachten Summen nach deren Veräusserung et media, quibus id commode fieri possit, Suae Majestati ebenfalls dem Studien Fond sind übergeben worden; Sacratissimae demisse submiserint, pro Regia Benigni- Dann endlichen in der vierten Tabellen sind die Stif- tate Sua buie quoque dernisso Statuum petito clementer tungs Capitalien angezeiget, bey welchen man über- annuet, et Consilium Sitimi Regiuni Locumtenentiale ea- haupt zu bemerken hat, dass alle diese Capitalien auf .tenus quoque sufficienter instruet. einige Local Stiftungen gegeben worden sind ; und man Articulo 21. Anni 1729. sind diese gesätzmässige solches aus denen Fundational Urkunden zu beweisen Verordnungen erneueret, und dem Agramer Bischöfen in Stande seyn. die diessfällige Untersuchung in Croatien als delegato Aus diesen privat Stiftungen bestehet also über-, regio aufgetragen worden. ' haupt das Jesuiter Vermögen; dann die Abteyen Pecs- Articulo 43. 1741 ist in Verfolg dieser Gesätzen · 49

die Tyrnauerische Fundation für die adeliche Jugend: Es hatten aber Ihro Majestät auch noch andere Articulo 44. aber sogar die Fogl arische zu Erlau für das Beweggründe,· die ganze Schulordnung, und Instituta Studium Juris Patrii gemachte Stiftung feyerlich inarti- mit einem sicheren Fond zu dotiren, nachdeme Aller- culirt worden; Welches sattsam beweiset, wasgestalten höchst dieselbe die löblichen Beispiele der meisten der- die Landsstände die Sicherstellung deren Fundationen malen noch in Flor bestehenden Universitäten in Europa sich immer haben angelegen seyn lassen, und wie die- vor sich sahen, wasmassen nemlichen für eine jede de- selbe Seine des Königs Majestät darummen bittlieh er- renselben gesorgt worden seye, die Dotation auf siche- suchet haben. ren, und Stabilen Fond zu radiciren; Zumalen die in Ihre Majestät die verewigte Kaiserin, und Königin denen öfentlichen Fonds angelegte Capitalien, welche haben also dem diessfälligen sehnlichen Verlangen deren verschiedenen Staats-Zufällen ausgesetzet sind, weder f Landsständen ein vollkommenes Genügen geleistet nach- die nemliche Sicherheit versprechen, noch weniger aber deme Allerhöchst dieselbe nicht nur die sammentlichen in einer ähnlichen Verhältnüss mit denen realen Fonds, Studien nach dem schon im Jahre 1723. geäusserten und unbeweglichen Gütern geachtet werden können, Wunsche durch etabliruug eines Systems standhaft ein- dann die Zinsungen, und der Werth deren Capitalien gerichtet ; die alten geistlichen Stiftungen, deren grös- sind von Zeit zu Zeit a proportione, als die Massa des seren Theil die .Jesuiten, denen einzig allein die Erzie- Geldes sich vermehrt, vielen Veränderungen ausgesetzet, hung, und Bildung der vaterländischen Jugend anver- und dem Werth deren Nahrungsmitteln nicht immer trauet wäre, als perpetui Administratores besessen haben, angemessen; die Einkünften deren Gütern aber stehen nicht nur dem Land nicht entzohen, sondern vielmehr mit denenselben in gleichen Verhältnüsse, und erhalten solche vermehret, und die obbemeldte Einrichtung so- allzeit ihren Proportions massigen Werth, welches wohl, als auch die Fonds, ohne welchen dieselbe stand- mehrere Beyspiele auch in Hungarn sattsam beweisen, haft nicht bestehen kann, auf die gesätzmässige Art der da einige Fundationen, welche blos auf Capitalien ge- Leitung des Politici unter der immer fürdauernden macht worden sind, wegen einerseits Herabsetzung der Allerhöchsten Aufsicht, und Schutz übergeben, und mit Interessen, andererseits aber erhöhten Preiss aller pro- einer privilegial Urkund auf ewige Zeiten Allerhuld- ducten, haben zum Theil vermindert, und respective reichest versicheret haben. reducirt werden müssen. . - Wobey noch auch jener Umstand zu bemerken Weiters sahen Ihro Majestät den elenden Zustand ist, dass nachdeme die Abolitions Bulla dem erloschenen des Königreichs Hungarn ganz wohl ein, dass nemlichen Societät Salvo jure Regio, et Status publici ist acceptirti selbes mit sehr wenigen nutzbaren Stiftungen dermalen . und publicirt worden ; So haben durch solche auch diese noch versehen seye; da die meisten die Jesuiten, welche Stiftungen ihre gesätzmässige Beschaffenheit nicht ver- alles Vertrauen hatten, an sich gezohen haben, und lohren, und müssen dahero weiters auch als milde Stif- ausser dem Wartberger Waisenhause, welches haupt- tungen, da nach Aufhebung deren Individuen, welche sächlich aus denen Einkünften der Cassa Parochorum solche vorhin administriret haben, nunmehro ein ande- dotiret ist, und ein Arbeitshaus zu Tallosch, welches res Systematisches Corps etabliret worden ist, welches ebenfalls noch nicht so solid, wie es zu wünschen wäre kein wesentlichen Unterschied machet, nach denen Lan- versehen ist, in dem weitschichtigen, und aus 56 Comi- des Gesätzen behandlet werden : Gleichwie also andere taten ausser denen dreyen, welche dermalen zu Sieben- Stiftungen, welche zur nemlichen Zeit in Verfolg der bürgen administriret werden, und von welchen nur oft erwehnten Gesätzen, nemlichen der Articulorum 12. kleine Districte in dem Biharer und Arader Comitatern 1548. und 19. 1550 für andere Seminaria Clericorum, zurückgeblieben sind, bestehenden hungarischen Staaten und mehrere derley pia Instituta sind gemacht worden· keine andere namhafte Stiftungen vorhanden sind, wenn mit denen allgemeinen Staats-Einkünften nicht können einige kleine Convicten, und Seminarien, und nicht viel vermenget werden: So kann ohne die diessfällige Ge- bedeutende Stiftungen für einige Waisenkinder ausge- sätze, und Landes Verfassung zu beseitigen, auch das nommen werden; als haben Allerhöchst dieselben, um Jesuiter Vermögen, welches aus solchen Stiftungen ent- den Land auch diessfalls aufzuhelfen, diesen Studien standen ist, nicht zu denen Staats-Gefällen gezohen Fond auch aus jener Absicht sorgfältigst aufrecht erhal- werden; Welches der eigentliche Grund deren von Ihro ten, damit einstens aus demselben, wenn solcher nach Majestät der seeligsten Kaiserin, und Königin getroffe- Anheimfallung der Pensionen durch nützliche Verpach- nen diessfälligen Anstalten, und ausgefertigten Diplo- tung deren Gütern, und nach vollkommener Einrichtung maten gewesen ist. deren Studien Instituten, mehr zu Kräften gelangen 7 50

würde von dem jährlichen sich allenfalls zeigenden Hand-Billiet zu unterscheiden scheinen, und die Herr- Überschuss, deren Einkünften einige nützliche établis- schaften nur in so weit es möglich wäre, hindanzugeben sement gemacht, und auf diese Art in einem jeden Di- befählen; Da also in denen hungarischen Staaten die stricte des Landes nach und nach etwas zu stände ge- Jesuiten kein anderes Vermögen, als welches von son- bracht werden könnte, in welchen Fall die haupt Fun- derheitlichen Stiftungen, deren titulus noch immer vor- dations-Massa jedoch immer ganz verbleiben müsste, handen, entsprungen ist, hatten, und die noch vorhan- damit, wenn entweder durch Unglücksfälle ein oder dene geistliche Güter nach dem gesätzmässigen Landes der andere Theil der Güter, und Einkünften auf eine System nicht veräussert werden können; So ist hieraus Zeit gesckmällert würde, solcher Abgang alsogleich zu folgern, dass auch die Allerhöchste Willensmeynung ohne die Erziehung, und Bildung der Jugend zu hem- auf diese particular Umstände deren vereinigten hun- men, ersetzet werden könne ; welche Zufälle sich bei garischen Ländern sich keineswegs erstrecket haben Feuersbrünsten, allgemeinen Hungersnoth, oder kriege- möge. rischen Zeiten, und anderen derley Landesplagen sehr Die etwa unterwaltende Gebrechen der Admini- leicht ereignen können, und auf welche Fälle man im- stration können ebenfalls keinen hinlänglichen Stoff mer bey einen soliden établissement fürdenken, und hiezu gegeben haben: Sie war bisher etwas schwieriger, alles möglichst sicher stellen muss ; Wobey jedoch auch bis nemlichen die in Verwierung gerathene Massa nicht der Staat in äussersten Nothfällen seine Rechnung fin- aus einander gesetzet, die milden Stiftungen separiret, den könnte, zumalen das Corps deren Lehrern als Un- die Capitalien untersuchet, die als Fiscal in radice aner- terthanen des Staats zu einigen ausserordentlichen Bei- kannte Güter nach dem Cameral System, nicht minder trägen ebenso, wie die übrige Landesstände dörften die Civil Gründe veräüsseret, die geistlichen Güter ein- beygezohen werden, und man überhaupt auf einem der- gerichtet, oder verpachtet worden sind; Nun aber, da gestalten gesätzmässig versicherten Fond etwa auch die Einrichtung des Fonds wirklich zu Ende gehet, und Credit machen könnte. man mit Ausgang des gegenwärtigen Jahrs auch den Diese allerunterthänigste Erinnerungen hat diese zuverlässigen Statum Activum, und passivum, so wie treugehorsamste hungarische Hofkanzley ohne der min- der ganze Fond auseinandei-gesetzet, und eingerichtet desten Zurückhaltung Eurer Majestät desto freymüthi- ist, Eurer Majestät vorzulegen sich vorbehalten hat, so ger vorzustellen sich ermessen, jemehr dieselbe über- muss die künftige Administration sehr simple ausfallen ; wiesen ist, dass mit der Allergnädigst an Hand gelasse- dann die Interessen von denen Capitalien werden zu nen neuen Einrichtung des Studien Fonds, und dessen seiner Zeit ohne Schwierigkeit erhoben, die Güter wer- mit denen allgemeinen Staatsgefällen Vereinbahrung, den aber grössten Theils verpachtet und jene auch, wel- folglich Beseitigung deren dem Land bereits übergebe- che noch administriret werden sollten, werden derge- nen feierlichen Diplomaten, Eure Majestät einerseits stalten eingerichtet, dass die herrschaftliche Beneficia die Gesätze die Verfassung des Lands, und andurch die meistens denen Unterthanen subarendirt werden ; fol«1- 7 Landstände selbst auf das empfindlichsten bestürzem ö lieh die Administration ebenfalls wenig Schwierigkeiten und kränken würden, auf der anderen Seite jedoch nicht ausgesetzet seyn wird. genugsam einsehen kann den Grund dieser Veränderung' Übrigens hanget es ja von Eurer Majestät Aller- und den Nutzen, welcher hievon auf die hungarische höchsten Leitung allein ab, alle Maassregüln vorzu- Einrichtung in Studienwesen entspringen sollte, ausser schreiben, welche die Art der Administration noch mehr man gedenkete von dem hungarischen Vermögen die einfach, und jedoch richtig machen können,-gleichwie Schuleinrichtungen in anderen Erblanden zu dotiren, Allerhöchst-dieselbe ohulängst nach gepflogener Ein- welches doch'Eure Majestät ohnmöglich zugeben wer- verständniss mit der Hofrechenkammer die vorgeschla- den, dass die für die hungarische Instituta, und Local- gene diessfällige Anträge in Ansehung des Cassa-Amts, Academien, und Gymnasien praecise gemachte Stiftun- Buchhalterey, und Rechnungs-Ausweise zu begnehmi- gen anderstwo wieder den Sinn deren Stiftern sollen O gen geruh eten, und worüber die angemessene Veran- verwendet werden, und die geistlichen Bénéficia, welche staltungen bey dem Consilio bereits getroffen wor- das Gesätz für die Dotirung deren hungarischen Schu- den sind. len, und milden Stiftungen gewidmet hat, von ihrer Wann aber ein Überschuss über alle Schul- und gesätzmässigen Bestimmung abgetrennet werden, und Studien Auslaagen in denen jährlichen Einkünften sich dieses zwar um so mehr, als auch Allerhöchst dieselbe j mit der Zeit zeigen sollte; So wird auch solches Eurer die eigentliche Fundationen von dem allerhöchsten | Majestät anheimgestellet, wie dieser Überschuss, und zu 51 was Ende, jedoch immer zum Besten des Königreichs sind jene wenige Capitalien, die ihre bedungene Zah- Hungarn verwendet werden solle, nach welcher Idée lungs raten haben, nach den stipulirten Fristen genau- die Massa immer ganz bleiben, und das Land nach und est einzubringen; nicht minder müssen die durch einige nach mit verschiedenen nützlichen établissement in Zeit als unaufkündlich bedungene Capitalien noch in. mehr vollkommenen Stand würde versetzet werden kön- der rechten Zeit vor Ablauf der Fristen aufgekündet,, nen ; Wenn aber der gesammte Fond mit den Staats- und in so kurzen Terminen als möglich eingebracht, gefällen einmal vermenget wird, so ist mit der Proprie- werden. " tät auch die Hoffnung verlohren, bey was immer sich Mit der Aufkündung derjenigen Capitalien hin- ei-gebenden Falle eine vorzunehmende Einrichtung und gegen, wo eine drey oder 6 monatliche Aufkündungs·· Verbesserung auf einen Fond, welcher mit dem Aerario Zeit, oder gar keine Aufkündungs Frist vorgesehen ist, nicht verflochten is't, folglich so vielen Schwierigkeiten, hat die Kanzley von nun an alsogleich, fürzuschreitten, da unter anderen Staats-Erfordernüssen jene, welche bey erstem nach bedungenen Termin der Einbringung den Litterarischen Gegenstand, und andere innerliche sich zu achten, bey letztern aber, wo keine Aufkündungs politische Einrichtungen betreffen, bey einigen Umstän- Frist stipulirt ist, Sechs Mon'ath zur Zahlung anzube- den etwa die letzten seyn werden, nicht unterliegen raumen. - würde, zu zeigen, auf neue Stiftungen aber kleine Hoff- Ich will jedoch gestatten, dass wenn einige dieser nung zu machen seyn wird. Schuldner der Zahlung halber sich mit der gegründeten Die nutzbare und zweckmässige Bildung, und Ohnvermögenheit entschuldigten, mit ihnen weitere, Erziehung der Jugend ist ohnstreitig die Haupt Quelle soviel möglich kurze Zahlungs Terminen stipuliret der innerlichen Glückseeligkeit, und Aufnahm eines werden mögen, gegen deme jedoch, dass sie, wie der wohl eingerichteten Staats : die hiezu bestimmten Fonds Fundus sowohl mit dem Capital, als den Jesuiten scheinen also die vorzügliche Rücksicht zu verdienen, genüglich bedecket sey, den verlässlichen Ausweiss, damit selbe ohne Vermengung mit anderen Staats-Ge- vorlegen. fällen dergestalten erhalten werden, um iu allen sich Das Geschäft wird überhaupt mit der Kammer etwa ergebenden Unglücksfällen möglichs sicher zu einverständlich zu behandlen seyn, .damit besonders seyn !• Dahero diese treugehorsamste hungarische Hof- diese von dem jeweiligen Einfluss dieser einbringenden kanzleye Eure Majestät demüthigst bittet, geruhen Al- Gelder verständiget sey, und derley baarschaften jedes- lerhöchst dieselben die hinbey unterwaltenden Gesätz- mal sogleich in den fundis publicis übernommen werden. mässigen" Erinnerungen gnädigst zu beherzigen, und Was hiernach den Verkauf der Güter anbelanget das ganze für das Königreich Hungarn etablirte Schul- hat es ebenfalls bey Meiner schon ertheilten Anordnung und Erziehungs System nicht nur in ihrer politischen, zu verbleiben, und wird in dessen Folge die Kanzley sondern auch Oeconomischen Verfassung weiters auch einverständlich mit der Kammer die nähere Einleitung nach der in dem Haupt-Vortrag über das Studienweesen des fördersamsten entwerfen, wie nach und nach mit erklärten Laage, und anhandgelassenen Maassnehmun- gutem Nutzen diese sämtliche Güter käuflich hindann gen allermildest zu bestättigen. Es beruhet gegeben werden können. Graf Frantz Esterhazy m. p. Dem Studienfundus wird sodann führohin, wie Meine vorige Resolution ohnehin die Versicherung Joseph v. Urményi m. p. schon in sich enthalten hat, seine ausgewiesene Bedürf- Wienn den 6-ten July 1781. niss überkommen, um zu seinen jeweiligen nöthig fin- In Ansehung der Capitalien ist nach Vorschrift denden Bestreitungen erklecken zu mögen. meiner schon ertheilten Resolution fürzugehen : folglich JOSEPH m. p.

(JSredetije a m. le. udvari Icorlätnbksäg leveltäräban.) 52

XI. A vegyes udvari bizottság által a magyar és horvát tanulmányi alapnak a kincstárba · olvasztása iránt 1781. évi october 2-án tartott ülésről fj| szám alatt felvett és legfel- sőbb elhatározással ellátott jegyzőkönyv.

Protocollum Commissionis mixtae aulicae. Welche Gegenstand der heutigen Zusammentrettung genohmen, in betreff der Übergabe an das Kamerale des ganzen wie dieser allerhöchsten Orts geschöpfte Schluss auf das Hungarischen und Croatischen Studien-Fonds zwischen schieinigste, und richtigste befolget werden könnte ? der Kayserlichen Königlichen Hof-Kamer, dann der Hof- Es ist demnach beschlossen worden Rechen-Kamer, und der Königlichen Hungarischen Hof- 1-o. Dass 'solcher gleichförmig der königlichen Kanzley den 2. 8-bris 1781 gehalten wurde. hungarischen Staathalterey und Königlichen Hunga- Eher Mayestet geruheten die allerhöchste Reso- rischen Hof-Kamer mitgegeben werde, damit der ganze lution ergehen zu lassen, dass alle dem Studien-Fond zum Lehrweesen bestimmte Fundus, folglich alle beweg- gehörige, und bey Privaten angelegte Kapitalien aufge- liche, und unbewegliche Güter sammt allen Activ Capi- kündiget, zu seiner Zeit erhoben, und den Finanz-Stel- talien, und respectiven Schuldbrieffen so wohl der len zur nüzlichen Verwendung übergeben werden, über- Königlichen Ofner Universitaet, als auch des allgemei- haupt aber der besondere Studien-Fundus nicht einmahl nen Schullen-Fonds, die izt unter der Verwahrung des dem Nahmen nach mehr bestehen, sondern durch Hind- Consily Locumtenentialis sind, an die Hungarischg Hof- angebung so viel möglich aller seiner Herrschaften der Kamer alsogleich übergeben, ein förmliches Inventarium eingebrachte Betrag sammt den obenerwähnten Activ- über alle Schuld- und Pacht-brieffe, wie auch diese Capitalien dem Oamerali übertragen, die Lehre aber, ganze Masse verfasset, und so wohl von dem bemelten und Bildung der Jugend unabhängig von allen Jesuiter Locumtenential Consilio,' als auch von der Hungarischen Vermögen aus den allgemeinen Staats-Einkünften be- Hof-Kamer ausgestellet, wie auch der Stand aller sämmt- stritten werden solle. lichen Ausgaben, die bishero durch die Hungarische Was die einbringung der Activ-Capitalien des Staathalterey aus dem nehmlichen Fond bestritten wur- Studien-Fonds betrifft: so hat man von seithen der den, von einem tage an, welchen die beyden Stellen treügeliorsamsten Hungarischen Hof-Kanzley nicht er- gemeinschaftlich festzusezen hätten, eben der Kamer mangelt, die nöthigen Vorkehrungen zu treffen, und übergeben, und alsogleich assigniret werden solle; Aus darüber den unterthänigsten Bericht zu erstatten ; doch diesem flüsset von sich selbst die aufhebung des ganzen Studien-Fonds, und Incame- 2-do. Dass führohin die Einbringung der Activ- rirung desselben, vorzüglich aber die anbefohlene Ver- Capitalien lediglich ein Geschäft der Hungarischen Hof- äusserung der für das Studien, und Erziehungs Institut Kamer seyn werde, folglich dass alle privat Correspon- durch die geseze gewidmeten geistlichen Güter belangend denzen, die in betreff der Einbringung dieser Capitalien hat die bemelte Hungarische Hof-Kanzley Eürer Ma- erlassen, oder eingelauffen sind, an die nehmliche Hun- yestet zwar in dem hier allerunterthänigst beyligenden garische Hof-Kamer.zu übergeben sind, nebst dem, zu- Vortrag alle diesfalls obwaltende Gesezmässige Erinne- mahlen dieselbe auch die Verwaltung aller solcher Güter, rungen in Unterthänigkeit vorgestellet, und daher de- die itzt das Consilium abtretten wird, zu besorgen haben müthigst gebetten, womit allerhöchst dieselbe den oft wird, so wird derselben Pflicht seyn, ferners die Corre- erwehnten Fundum in seiner durch die besagte geseze, spondenz so wohl mit den Würtschafts Beamten, als feyerliche Privilegien, und ausdrücklichen Willen der auch mit den Schuldnern des Studien-Fonds zu pflegen; Stifter bestimmten Verfassung allermildest zu belassen Die Staathalterey solle aber solche dessen in voraus geruhen möchten; da jedoch Eurer Mayestet Vermög verständigen. der auf den obangeführten Vortrag, dann auf die nach 3-o. Jene Summen, welche bisher von den Einkünf- der haud abgegebene ebenfalls hier anschlüssige Nota ten der geistlichen Gütter so wohl der Universitaet, als geschöpften allermildesten Resolution auf der ersteren auch des allgemeinen Schullen-Fonds ad Cassam Paro- Entschliessung ferneres auch beharren, so wurde zu chorum abgegeben wurden, sollen führohin ex Aerario folge dieser allerhöchsten positiven Resolution zum Camerali abgeführet, wie auch jene Summen, welche 53 ganz andere, und mit dem Schuhveesen in keiner Ver- können, Allerhöchst dieselbe jedoch solchen Fond über- bindung stehende bestimmung haben, und schon bisher haupt im ganzen als ein Proprietaet des Hungariseben von der Massa sind abgesondert worden, an ihre gehö- Erziehung- und Studien-Instituts um allen hieraus etwa rige Bestimmungs-Orter abgegeben werden. entspriugenden beschwährfübrungen deren Ständen 4-to. Die bey dem Consilio angestelte Schull Com- auszuweichen, bey seiner Gesezmässigen, und Privile- mission hätte noch ferneres die Politischen Gegenstände gial Bestimmung, und Verfassung abgesondert von •des Schullwesens, so wie bisher, zu besorgen, folgbeb den Fonds der übrigen Erbländer zu belassen sich wäre von der weiteren Beibehaltung der in dieser Ab- huldreichest zu entscbliessen geruhen möchten. sicht angestelten Subalternen Individuen keine frage; Es beruhet jedoch Nicht minder wären auch jene bey eben dieser Commis- sion angestelte Individuen, die bisher bloss das Oecono- Graf Frantz Eszterházy in. p. niicum, nemlicb das Cassa-Weesen, und die Buchhalte- Franz Anton Gf. Khevenbüller m. p. rey besorgt haben, bis zur vollständigen Übergabe dieser Joseph Georg Graf Batthyány m. p. ganzen Massa in ihren bisherigen stände zu lassen, in- zwischen aber hätten die beyden Stellen sieb darüber zu Ad 1-m. Ist auch über den Punkt, wie viel, und in äusseren, und ihr Gutachten zu erstatten, wo sodann was für Art das Camerale nach dem gänzlich übernom- solche Individuen am füglichsten untergebracht werden menen Fonds zur Erforderniss des Studien Wesen zu könnten ? assigniren habe, annoch das Einverständniss der politi- 5-to. Damit aber fübrobin die jährlichen Ausga- schen und Cameral Behörden zu treffen. Ferners sind ben für das ganze Litterarisehe Institut auf eine stand- alle bisherige Rechnungen über den Jesuiten und Stu- hafte, und sicheren fuss allerhöchsten Orts bestimmet dien Fundum hieher einzusebiken, und der Rechen- werden können, so inuss der Hungariseben Staathalterey kammer zur Adjnstirung zu übergeben. aufgetragen werden, einen genauen Entwurf der bedürf-' Ad 2-m. Hat es bey dem Einrathen sein Bewenden. nüsse des Studienslnstituts in seinen ganzen Umfange Ad 3-m. Um diesem Punkt gehörig zu "beurthei- auszuarbeithen, und einzuschicken, welchen sodann die len ist nöthig, dass man in die hier nicht bemerkten Hungarische Hof-Kanzley nicht ermanglen wird, mit ' Specifica eingehen könne, in wie weit die Abgaben ad sich etwa ergebenden Anmerckungen der Allerhöchsten Cassam paroeborum für eine dem Fundo inhaerirende Schlussfassung zu unterziehen. perpetuirlicbe Obliegenheit anzusehen seyen ? dann von Nach diesen Punct'en also, über welche man ge- welcher Eigenschaft jenes Vermögen sey, welches der- meinschaftlich übereins gekommen ist, wird man zwar malen von der Übergabe ad Camerale eximiret, und an das Rescript mit den ausdrücken, welche in den Aller- andere Bestimmungs Orter abgegeben werden sollte ? höchsten Resolutionen enthalten sind, so wohl an das Die Kammer bat also eine detailirte Beurtheilung dieser Consilium, als auch an die Hungarische Hof-Kamer Gegenstände vorzunehmen, und Mir solche vorzulegen. ausfertigen; Ab seither der Hungarischen Hof Kanzley hätte Ad 4-m. Hat dieses so bald als möglich zu be- man doch immer noch gewünschet, dass, wenn auch sebeben. Eüre Mayestet die Capitalien an das Aerarium über- Ad 5-m. Ist der Entwurf über die eigentliche Be- nehmen, und solche in Fundis publicis radiciren lassen, dürfnisse des Studien-Instituts Bald möglichst zu ver- nicht minder die Administration des Fonds an das Ca- fassen, und sind Mir die diesfälligen Expeditionen vor- merale übertragen werden, welches allein mit dem Di- läufig zur Approbation vorzulegen. plomate auf eine gewisse Art hätte vereinbahret werden JOSEPH m. p.

(Eredetije a m. k. itdvari korlátnokság levéltárában.) 54

xn. A cs. k. udvari számszék elnökének 1784. évi június 18-án szám alatt kelt előter- jesztése, melyben egyebek közt a magyar tanulmányi alap részalapjainak egyesítése inditványoztatik. '

Eure Majestät! ihre wegen Ankaufung des Naturalien-Kabinets, untern In einem allergnädigsten Handbillet von 17-ten 1-ten des lezt angezogenen Monats gemachte Vorstel- November 1783 haben Eure Majestät mir in Formali- i lung die allerhöchste Entschlüssung unter anderen in bus aufzutragen geruhet: ! Formalibus zu ertheilen geruheten : „Uber den anliegenden Vortrag der hungarischen ; „Überhaupt aber, da Ich von der Rechenkammer „Kanzley, hat Mir die Reehenkammer ihre Wohlmei- „über die Erheblichkeit des Studien-Fundi einige Aus- „nung zueröfnen, und gewärtige Ich von derselben zu kunft haben wolte, habe mit Verwunderung vernom- „Ende des Jahres den summarischen Ausweiss des hun- „men, dass sie davon gar keine Kenntniss habe, welches „garischen Studien-Fonds." „Mir wider die angenommene Grundsätze zu seyn scheint. Den ersten Theil dieses allerhöchsten Befehls habe „Die Kanzley wird mir daher die Auskunft erstatten/ mittels des allerunterthänigsten, und bereits resolvirten „warum dieses so ist, und wie die Rechenkammer als Vortrags von 19-ten November 1783 in schuldigen „die Haupt-und einzige controllirende Stelle der gan- Vollzug gesetzet. Es erübriget daher auch, den zweyten „zen Monarchie in die vollkommene Kenntniss desselben mir vorbehaltenen Theil dieses allergnädigsten Auftrags „gesezt, und erhalten werden könne." gleichmässig zu erfüllen. Zur schuldigen Befolgung dieses allergnädigsten Bevor ich aber allerhöchst Deroselben diesen Aus- Auftrages wurde zwischen der hungarischen Hofkanzley, weiss in allerunterthänigkeit vorlege, finde mich bemüs- und der treugehorsamsten Hofrechnungskammer, untern siget zu mehrerer Aufklärung des ganzen Gegenstandes 26-ten April 1781 eine gemeinschaftliche Zusammen- theils einige — Eurer Majestät bekandte Umstände in trettung abgehalten, und darinn einverständlich jene Ansehung des Gangs der Sache, in allergnädigste Erin- Grundsätze bestimmt, wodurch die Hofrechnungskam- nerung zurückzubringen, theils die bisherige innerliche mer in den Stand gesezt wird, die Ubersehuug des Stu- Eintheilung des Studienfonds, sammt einigen Umstän- dienfonds zu erhalten, worauf auch Eurer Majestät den, welche der Zusammenhang des Gegenstands fordert, allergnädigste Begnehmigung aller Punkte erfolgte. allerunterthänigst zu bemerken.' N Ungeacht die hungarische Hofkanzley mittelst Der hungarische Studienfond — wie dieses Eurer Rescript von 4-ten May 1781, gleichförmig diesem ge- Majestät bekandt ist, wurde seit dem Jahr 1775 von der meinschaftlichen Einrathen, das Nöthige an die Stadt- politischen Stelle administrirt, dem Kamerali aber auf halterey erlassen hat, so wurden doch aus nachfolgen- allerhöchst Dero Befehl, seit 1-ten Hornung 1782 der Ursache die damahls festgesezte Grundsätze, nicht übergeben. in Erfüllung gebracht. In der ersteren Zeit, wäre zwischen der hungari- Die Statthalterey, wie dieses Eurer Majestät be- schen Hofkanzley, und der treugehorsamsten Hofrech- kannt ist, wäre auch in Ansehung der Geld-Dispositio- nungskammer keine Verbindung, und zwar, mit Aus- nen damahls die· administrirende Landesstelle des Stu- nahm einiger sehr wenigen Fällen, auch in jenen Ge- dienfonds, folglich wurden- die zu beobachtende Beleh- genständen nicht, welche unmittelbar Geldeinnahme, rungspunkten nur derselben intimirt, und die hungarische oder Ausgaben betroffen haben. Hofkammer, hatte der damahls noch nicht vollzogenen Dieser damahls beobachteten Ordnung wegen, Vereinigung der hiesigen politischen und kameral- konte der treugehorsamsten Hofrechnungskammer der Hofstelle wegen, keinen andern Auftrag, als der Stadt- Stand des hungarischen Studienfonds weder im Ganzen, halterey auf allfälliges Anverlangen in Rechnungssachen noch weniger aber in Theilen bekandt seyn, welches eben an Hand zu gehen. Eure Majestät aus dem von der vormaligen Hofkammer Für diese verbesserte Einrichtung wurde der Ter- untern 7-ten Hornung 1781 erstatteten Vortrag zu er- min mit 1-ten November 1781 festgesetzet; Allein Eurer sehen , und hierauf der hungarischen Hofkanzley auf Majestät wäre gefällig, mittels allerhöchsten Handbilleta 55 von 21-ten May 1781, folglich früher als die verbesserte einem die in Protokollen enthaltene wesentliche Um- Einrichtung anhefohlenermassen ihren Anfang hatte stände bemerket wurden, wodurch die Buchhalterey in nehmen sollen, den allergnädigsten Auftrag dahin zu den Stand gesezt wurde, die Richtigkeit der zahlämtli- ertheilen, dass die Administrirung der den Studienfond chen Journals-Posten bey ihrer Übertragung in die Ab- betreffenden Geldsachen dem Camerali übergeben wer- stattung beurtheilen zu können. In wie weit aber dieses den solle. berichtiget wurde, behalte mir bevor, dieses in der Folge Die Ubergabe — da sie sowohl in Ansehung der allerunterthänigst vorzutragen. Activ- als passiv-Beträgen nach den mindesten Theilen Nach Voraussetzung dieser Umständen will ich geschehen musste, wurde mit Anwendung aller Mühe nunmehr die innerliche Beschaffenheit des hungarischen nicht früher als mit 1-ten Hornung 1782 berichtiget, Studienfonds berühren. von welcher Zeit an die hungarische Hofkammer die Dieser Fond ist nach der bisher bestehenden Vor- Administration des Studienfonds übernommen hat. schrift in 5 abgesonderte Fundos abgetheilt worden, Dieser in der Zwischenzeit geschehenen Abände- nemlich: rung wegen ist eben erfolgt, dass die hungarische Hof- a) in den hungarischen; · kammer, welcher die festgesezte normativ-Regeln unbe- b) kroatischen; kand waren, diese nicht, in gehörige Erfüllung setzen c.) Fiumaner, und . konnte ; und weil beyde Landesstellen mit der Ubergabe, d) Ofner Universitäts-Fond, und respective Ubernahm hinlänglich beschäftiget ge- dann wesen sind, auch vor dessen gänzlichen Beendigung auf . e) in den Fond der Pensionskasse. " das Erste nicht fürgedacht werden konte, so ist nichts Nach dieser Eintheilung sind sowohl Herrschafts- anderes erfolgt, als dass die Duplicaten der Journalen gefälle, als die von Capitalien abfallende Interessen den über die netto Einflüsse in das Pressburger Zahlamt der verschiedenen Fundis zugeschrieben, und auf jeden be- beym Camerali eingeführten Ordnung gemäss, der dieser stirnte Auslagen radicirt. treugehorsamsten Hofrechnungskammer unterstehenden Diese Eintheilung wäre im Anfange des Iustituts hiesigen Hofbuchhalterey eingesendet wurden, welches eines Theils auf nicht ganz zu verwerfenden Grundsätzen auch seit der Übernahme ad Camerale, nämlich von 1-ten gebaut, anderen Theils auch mit allerhöchsten Resolu- Hornung 1782 continuiret wird. tionen bestättiget. . In der Absicht, Eurer Majestät all ergnädigste Diese vormalige Lage des Geschäfts hatte den Gesinnung auf;das möglichste genau zu erfüllen, habe Endzweck, dass die Auslagen eines jeden separirten bey Erhaltung mehrerer diesen Gegenstand betreffenden Fonds mit der Einnahme in einer soviel möglich gleichen Akten die Einleitung getroffen, dass über die Rubriken Verhältniss stehen solten, und dadurch den Auslagen des Studienfonds bey der hiesigen Hofbuchhalterey gleichsam Grenzen gesezt wurden, allein ohne allen eigene Bücher eröfnet werden. Zweifel ward durch diese Abtheilung der Fonds, die Diese Veranlassung wäre nothwendig, und in so- Verrechnung erschwehrt, und vervielfältigt, welche weit es die netto Beträge anbetrift, auszuführen möglich: Unbequemlichkeit bey itziger Lage der Sache entbehr- Nothwendig, weil mir bey Durchgehung mehrerer Akten, lich wird. Erschivehrt, weil man bey jeder in dem näm- auch die Einsehung in die Theile zu wichtig schiene, lichen Journal vermischt erscheinenden Einnahms- oder als dass ich dieser Bearbeitung alhier hätte entbehren Ausgabs-Post beurtheilen muss, zu welcher Abtheilung können ; Möglich weil die administrirende Hofstelle die sie gehört; Vervielfältigt, weil es öfters geschiehet, dass im Lande respectu der Übergabe abgehaltene partikular- ein Fundus erschöpft ist, der andere aber einen grossen Protokolle, samt den die activ- und passiv-Beträge aus- Überschuss habe, wenn daher auf den ersterem eine weisenden Inventaríen der hiesigen Hofbuchhalterey zur nothwendige Auslage angewiesen wird, die von selben Einsicht mittheilte. wegen Mangel der Baarschaft nicht bestritten werden So, wie es eigentlich die Ordnung erfordert, habe kan; so muss lezterer den ersteren Vorschüsse leisten, die Veranstaltung getroffen, dass von der Hofbuchhal- gegen deme, dass selber ersezt wird. Ein Umstand, wo- terey bey Erhaltung der Protokollen, und theilweisen durch in der Hauptsache nichts gewonnen, in der Ver- Inventaríen, ohne vorangezogene Duplicaten der Jour- rechnungsart aber viele Mühe, und gewiss eine leicht nalen zu erwarten, die Bücher eröfnet, in den Conti entbehrliche Weitläuftigkeit verursachet wird. Diese nach ihren Rubriken sowohl die Empfänge, als Ausga- Eintheilung ist-endlieh auch entbehrlich, dann, so wie ben in der Gebühr vorgeschrieben, und darinn unter diese Separation der Fundorum anfänglich aus voran- 56

gezogenen Ursachen einigermassen nothwendig wäre, ' Die hungarisehe Hofkanzley hat gegen die aller- eben so vermindert sich dermal die Nothwendigkeit, j höchste Anordnung, den Studienfond auch den Nahmen weil man seit dieser Zeit überwiesen ist, in · wie weit j nach aufzugeben in dem Vortrage von 6-ten July 1781. jeder partikular Fundus seine Bedeckung habe. j ihre Gründe weitwendig vorgestellet, nemlichen dass Weit einfacher wird Übersehung sowohl, als Rech- 1-tens die Aufhebung dieses besonderen Nahmens der nungslegung , wenn die Einflüsse des Studien-Fonds Grundverfassung des Königreichs, und der von „weyland auf das ganze Königreich gleich zu würken haben, und Sr. Majestät glorwürdigsten Andenkens, mit aller Feier- wenn das Rechnungswesen ohne Abtheilung der Fun- lichkeit, und Legalitaet ausgefertigten Fundational- dorum, nur nach den Rubriken gefüKrt wird. Diplomaten entgegen seye, und zweytens, dass dadurch Dieses allerunterthänigste Gutachten stimmt mit die Proprietaet, welche das Erziehungs Institut durch, jener allerhöchsten Resolution, die Eure Majestät in die Diplomata erhielte, gleichsam vernichtet würde, die dem allergnädigsten Handbillet von 21-ten May 1781 weiter hirraus sich ergebende Folge aber zu besorgen zu ertheilen geruhten, gänzlich überein. wäre, dass alle jene für das Land, und die Erziehung Die Formalia dieser allerhöchsten Entschlüssung vortheilhafte Instituta nicht so leicht ausgeführet, und sind folgende : der sich nach und nach vermehrende Überschuss zum „Ich bin entschlossen, überhaupt mit dieser anhe- Guten des Landes nicht verwendet werden könnte, wenn „fohlenen Aufkündigung der. Kapitalien zugleich in die Einflüsse dieses Fonds ganz unter das Kamerale „Ansehung des ganzen obhandenen Exjesuiten- und gezogen würden; Worauf Eure Majestät mit Übergehung „ Studienfond eine ganz andere Einrichtung anzuordnen. der wegen der Landesverfassung vorgebrachten Gründen,, „Der Staat hat mit der Aufhebung der Societaet activ- unter andern Punkten in Ansehung der vorangezoge- „ Kapitalien, und Güter überkommen, von welchem ihm nen zweyten Bemerkung die allerhöchste Entschlüssung „die übernommene" Schuldigkeit, nämlich die darauf am Ende in Formalibus zu ertheilen geruheten : „haftende Stiftungen, und der lebenslängliche Unterhalt „Der Studien-Fundus wird sodann fiihrohin, wie „der vorhandenen Exjesuiten zu bestreitten obliegt „Meine vorige Resolution ohnehin die Versicherung „Dahingegen ist der Studien-Fundus nur ein mllJcühr- „schon in sich enthalten hat, seine ausgewiesene Be- „lieber Nahmen, da die Lehr- und Bildung der Jugend „dürfniss überkommen, um zu seinen jeweiligen nöthig „unabhängig von allen Jesuiten-Vermögen immer aus „findenden Bestreitungen erklecken zu mögen." „den allgemeinen Einkünften des Staats hätte bestrit- Diese allerhöchste Anordnung oder vielmehr die ~ O allergnädigste Zusicherung, dass nach Verhältnis des „ten werden müssen. Es hat also der besondere Studien- Fundi auch mehrere Beträge zu einen nüzlichen Erzie- „ Fundus nicht einmahl dem Nahmen nach mehr zu be- hungs-Institut zu verwenden bewilliget werde, machte istehen, sondern dessen Bestand gehört gänzlich zu den die Folge nothwendig, dass die Erträgniss des Studien- „ allgemeinen Staats-Einhünßen, folglich hat eine Pro- fonds, obwohl selbe vom Camerali vermischt adininistri- snitz nicht mehr als die andere, bloss darum, weil ret wird, doch insbesondere ausgewiesen werden muste; „die Jesuiten in einer mehr Güter, als in der an- Aus diesem Grunde ist demnach erfolgt, dass über diesen „dern besessen haben, in der Erziehung der Jugend Fonds besondere Journalen geführet werden musten, „einen Vorzug zu haben, noch hat ein Land gegen damit auf jeden Fall der diesfällige Fundus rein ausge- „das andere sich mehr dieserhalben herauszunehmen." wiesen werden könne. Iu der weiteren Folge dieser allerhöchster Ent- Da der hungarisehe Studien-Fonds bisher noch schlüssung geruheten Eure Majestät die fernere norma- immer besonders verrechnet — und mit den kameral tiv-Regeln wegen den zu separirenden Stiftungs-Kapi- Gefällen nicht vermischet sondern abgesondert von den- talien, und wegen Bestimmung der Summen zu Bestrei- selben ausgewiesen wird; so finde meiner Seits keinen tung der Ausgaben, vorzuschreiben. Anstand, dass diese Journalien hauptsächlich aus dem Ohne in Ansehung dieses Hauptnormativ-Punkts Grunde beibehalten werden können, weil .eines Theils weitläuftig zu werden, sehe mich doch verpflichtet ohnedem bey mehrerley Gattungen von verschiedenen jenes in wesentlicher Kürze anzuführen, was über diesen Fonds-Einnahmen und Ausgaben auch mehrerley Gat- Punkt Aktenmässig abgehandelt worden; woraus zu- tungen von verschiedenen Fonds-Einnahmen und Ausga- gleich Eure Majestät die Ursachen zu ersehen geruhen ben, auch mehrere Individua bey der Kasse zur Ein- werden, warum dieser Fond nicht ganz in jener Gestalt, nahme, und zur Zahlung — folglich auch zur Aufschrei- die allerhöchst dieselben zu erziehlen trachteten, bisher bung verwendet — mithin Separirte Journale führen gesezt wurde. 57 müssen; andern Theils aber die Eintragung der Jour- von ^ fl. zu Tilgung verschiedener Vorschüsse aufge- nale, und Ausweisung der verschiedenen Fonds bey der kündiget worden, wie dieses in der Beylage C. ausge- Buchhalterey dadurch erleichtert wird, wenn die Ein- wiesen wird. - : · nahmen und Ausgaben nach Verschiedenheit der Fonds Bey Abschliessung der Bücher hat sich" zugleich in Separirten Journalen erscheinen, und durch mehrere gezeigt, dass mehrere Partheyen die schuldigen Interes- Individua in einer und der nemlichen· Zeit zur Conti- sen, und manche von läng verflossenen Terminen1 nicht rung, und Übertragung in die behörige Bücher gebracht abgeführet haben, welche in der· Beylage sub- lit: D. werden können. • · ·' . · "• ausgewiesen werden. " · ·· . -i .·'; :. ' : . Aus den angeführten Umständen werden Eure Sowohl die in der lezten. Beylage bemerkte -"aus- Majestät zu ersehen geruhen, dass die hirrüber von mir ständige Interessen, als auch mehrere wichtige Punkten, eingeleitete Buchführung seit «der Zeit, als,· dieser Fond ; die theils nicht hinlänglich aufgekläret, theils nach den unter, der· kameral-Administration stehet, besonders ; an die Landesstelle erlassenen Rescripten. noch nicht mühsam bearbeitet werden muste, theils weil dieser -berichtiget, sind, werden unter heutigen Dato mittels Gegenstand der Buchhalterey ganz neu zugewachsen, eines eigenen Buchhalterey-Berichts der administriren- theils weil nicht alle vorgehende Data bey der Buch- den Hofstelle in Folge der an die Buchhalterey decretir- halterey waren, auch aus den von der administrirenden ten Berichten der Landesstelle angezeigt, und derselben Hofstelle mitgetheilten Acten nicht ganz geschöpfet zugleich auch der Stand des ganzen Studienfonds vorge- werden - konnten, auf welche sich doch die lezteren leget, wodurch die administrirende Hofstelle in den Handlungen immer in Zusammenhang bezögen haben. Stand gesezt wird, die zu Erhaltung der Ordnung erfor- In so weit es. nun .jene Einflüsse betrift, worüber : derliche Befehle erlassen zu können. das kamerai-Zahlamt die Jburnälisirüng führet, sind'alle ..·.· V .-j ,, v í ·.::·,..·... i ... • . • auf das genauste 'berichtiget' 'worden, worüber "'ich' den' - . . Es\kommt. nur darauf an, dass folgende Sätze diesfälligeh, Stand hier .in- aller UJnterthänigbeit,- vorlege., theils' erneuert, theils . zu ' ¿¿welcher' Verkürzung, der Durch die Beylage A. wird der ganze Stand des -Sache iii ;der Ausführüñ'g- ängenqmmeh :wéfdóm ': Studienfonds:—: insoweit dessen Beträge in das kame- . a) Die administrirende Hofstelle hätte mittels der ral Zahlamt einfliessen — ausgewiesen; wobey die erste htmgafisbhen .Hofkámméi· den" Erträgniss-Stand aller Kolonne die Erträgniss für das Jahr 1782. nur für 3A zum Studienfond' gehörigen Herrschaften, und' Gütter Jahr zeiget, weil dieser Fond in der Zeit des ersten nach ihren Rubriken erheben zu lassen, und zwar- der- Quartals unter der Direction der Staathalterey stunde, gestalt, dass alle Zweige der Empfänge, und Ausga- dagegen ist in der zweyten Kolone das Jahr 1788. ganz ben sichtbar erscheinen, damit man alhier bey Con- vollständig. . \ :: ,.·;. . : ...... tirung des kameral-Zaklamts, wohin die Überschüsse . . Mjttels, der- Beylage B. wird-der- Stand der Kapi- abgeführet werden , beurtheilen ' könne, in wieweit talen ausgewiesen. •;.; .·. ; ;·:. :,·':: · .;·· diese "von den auswärtigen Béaniteñ.' richtig"* gestellet -.·,·.; Aus dieser.-werden.Eure Majestät zu ersehen ge- worden.' ' ·' '.'."" '.' '"'··..' "Y" ' ruhen, dass mit. dem Termin, als. dieser Fond vom Ca- *. . Dieser. Ausweiss, der nur ini. Anfang, auch'in An- merali übernommen worden, · · ' • sehung des diesfälligen Personalis ganz specifisch seyn beym: Aerario; . ..·,·.; -. ·.. -•; .·, 9.66.196 fl. 20 kr. muss,. kann in der Folge mehr coneentriret werden, und-b.ey;privaten..; ,.;· ,·.; >; ,.;· . : 2,813.883 „ 29 , wobey ich nach Erfordernis der Sache die nöthige Ein- fölgiichjzusammen.: . ;, . -.--.· ; 3,280.079. fl. 49 kr, leitung durch die Buchhalterey zu treffen nicht entste- an Capitälien angelegt waren. ; - hen werde...... · Diese Bilanz zeiget ferners, dass seit diesen Ter- h) Die Erhebung dieser réelen Erträgnissen wird min bey Privaten nichts mehr angeleget, vielmehr aber zugleich den besten Grund zu, einen' verlässlichen Prä- von dem letzteren 643,634 fl. 21 s/s kr. zuruk gezahlet, liminar-Sistem geben, wozu für das künftige Jahr gleich und dieser Betrag aufs neue beym Aerario angelegt, Hand anzulegen wäre; Und nach Maass des sich zeigen- auch überhaupt die Studienfonds-Kapitalien aus den den Überschusses, wird sich näher bestimmen lassen, Überschüssen noch mit 70881 fl. 367s kr. vermehret ob, und welches Quantum zu besserer Einrichtung des wurden, so, dass .selbe mit Ende October 1783. in Studienwesens verwendet werden könne. .... 3.350,961 fl. 251^ kr. bestehen, ungacht, dass einige c) Aus dem Grunde der vorhin angeführten, und als Capitalien vorgeschrieben geweste Beträge diesen von Eurer Majestät selbst allergnädigst. vorgeschriebe- T^itulum geändert haben, auch eine nahmhafte Summe nen Richtschnur, wäre zu wünschen, .dass mit dem An- 58 fang des künftigen Militärjahrs, die verschiedenen Pro- der übrigen kameral Gefälle gescbiehet, allerhöchst vinzial-Abtheilungen des hungarischen Studienfonds, in Deroselben vorzulegen. eine zusammen.gezogen würden, weil die Einflüsse dieses Das leztere, das Geschäft der Hofrecbnungskamer, Fonds auf das ganze Land gleich zu wirken hätten; wobey wird alsdenn erst mit Genauigkeit in Vollzug gesetzt nur jener der sogenandten Pensions-Kasse, weil dieser werden können, wenn die Landes-Stelle zu Ausführung seine eigene Bestimmung hat, und damit die Anwei- der ersteren Sätzen eifrig mitwirket. sungen hierauf über die Stärke des Fonds nicht erfol- Sölten nun Eure Majestät vorangezogene Grund- gen, in den Contirungs-Buch noch besonders zu füh- sätze zu begnehmigen geruhen, so werde ich nicht ent- ren wäre. stehen, die administrirende Hofstelle wegen Erlassung Endlich der nöthigen Befehlen anzugehen. d) wäre mit Ausgang eines jeden Jahrs der Ab- Wienn, den 18-ten Juny 1784. schlnss nach nämlichen Grundsätzen, wie es in Ansehung Zinzendorf m. p.

(Eredetije a m. k. ndv. , rlátnokság levéltárában.)

xm. A m. k. udv. korlátiiokságnak 1793. évi július 4-én a m. k. helytartótanácshoz 7079. szám alatt intézett leirata a vallás- és tanulmányi alapok jószágainak és ezek jövedel- meinek kezelése és ezen egyedül katholikns czélokra rendelt alapoknak elnevezése iránt.

Sacrae Caesareo Regiae Apostolicae Majestatis sorberent, erga ordinandum eatenus Via Consilii hujus Domini Domini Clementissimi Nomine Ejusdem Regio Locumtenentialis Regii Concursum plus offerenti ad 12. Hungarico Locumtenentiali Consilio hisce benigne inti- et 15. etiam annos pro ratione Circumstantiarum in mandum : omnibus illis punctis, quae in Protocollo arendam elocentur, qui tarnen concurrentes ad procu- Commissionali circa Separationem Fundorum Rebgionis randam Fundo Religionis, aut Studiorum Securitatem, et Studiorum aliorumque Fundationalium Sua Serie ac antequam ad pactandam ejusmodi arendam admittaii- Camerälibus proposita sunt, per Benignam Resolutio- tur, Semet Super eo, quod Solvendo sint, Sufficientem- nen! Regiam, Consilio huic Locumtenentiali Regio medio que Cautionem praestare possint legitimare debeant, ac Decreti Aulici sub hodierno, et Nro 7080. intimatam tandem post Stipulatam etiam Conventionem in Con- superatis : relate ad reliqua illa objecta, quae sensu tractibus de Censu Arendatitio ineundis, eas quoque etiam praeattacti mixtae Commissionis Protocolli ad Conditiones, quod Arendas Suas non solum ad Generale Seorsivam Politicam seu Consilii hujus Regii Locumte- Solutorium Officium, penes Consilium hoc Regium Lo- nentialis Pertractationem immediate pertinent, quaeve cumtenentiale erigendum, propriis impensis administra- per idem Consilium Regium Locumtenentiale Altissimae re, verum illas de medio in medium Annum anticipate Decisioni, in separato substrata sunt, Altefatam suam absque ulla remora depurare velint, ac teneantur, sub Majestatem Sacratissimam sequentia benigne resolvere nullitate ipsius Contractus, et in Casum non Observau- dignataui esse, et quidem. dae Conditionis ipso facto rescindendi subscribere obli- l-o. Quoad futuram Bonorum Fundi Studiorum et gentur; quos dein Contractus Consilium bocce Locum- Religionis Administrationem ac proposita per Consilium tenentiale Regium, in singulis specificis Casibus altissi- bocce Locumtenentiale Regium centrali Administratione mae Ratificationi substernendos habebit. Pestini Stabilienda simpliciter praescindendo bona tam Reliqua autem majora Dominia, aut Corpora de Fundi Studiorum, quam Religionis ea Ratione admi- benigno Jussu Regio sab Inspectione Praefectorum et nistranda esse, ut minora aut singularia illa Corpora, Iuspectorum, eo magis domestice administranda esse, quae a Capite Bonorum ita remota sunt, ut privatum quod ex parte Camerae Regiae Hungarico Aulicae parti- Administrationem non mereantur, aut ipsos Proventus culares solutiones pensionum, Salariorum, Adjutarum, Salaria constituendorum Oeconomorum, ac potiori ab- Stipendiorum et aliorum similium Erogationum huca- 59 dusque per Officiales Camerales factae nullae amplius tum elaborandam, et per hune praedictis Perceptoribus praestandae veniant. His superioribus Officialibus pro de Tempore in Tempus transmittendam, in praestitutis Administratione ejusmòdi Majorum Corporum consti- eatenus Terminis exolvenda sunt, imponenda veniet. tuendis general em Instructionen!, Aetivitatem eorun- Caeterum, ut omnia ea, quae ad Coordinandam dem definientem, extradandam esse, praecipit eadem futuram Bonorum Administrationem Spectant, ad débi- Sua Majestas Sacratissima, quibus inter reliquas curarum terai finem suo modo dirigi possint, Consilium Locum- partes praecipue ineumbet, non solum Officiales Domí- tenentiale Regium illieo Classificationem Bonorum tarn nales rem Oeconomiae curantes observare, detegendos per Praefectos et Inspectores administrandorum, quam per se naevos, et errores corrigere, et emendare, Oecono- et in Arendam elocandorum elaborabit, Suae Majestati miam dirigere, et in debito ordine conservare, Aedificio- Sacratissimae substernendam, ac reflexe ad banc Classi- rum omnium, et totius fundi instructi Conservationi invi- ficationem habita etiam Ratione requisitorum Fiscalium gilare, de Sylvarum Conservatione providere, Rationes de non solum circa Numerum Praefectorum, Inspectoram Tempore ab Officialibus exigere, Proventus Domínales et Perceptorum pro Ratione Necessitates Constituendo- rite incassare, et administrari curare, Cassas visitare, rum, verum eorundem etiam Salaria, et defigendas Sta- Interusuria a Debitóribus in Suo Districtu existentibus tìones, unde caetera etiam bona, curae eorundem con- exigere, verum universam etiam Correspondentiam, tarn credenda, absque nimia difficultate inspici poterunt, cum Consilio Locumtenentiali Regio, quam etiam cum peculiare efformabit Projectum illudque una cum In- aliis quibuscunque privates fovere, et omnes Dispositio- structionibtis memoratis Officialibus pro requisita Direc- nes Ejusdem Consilii Locumtenentialis Regii exequi et tione et observatione deservituris, Altissimae Resolutioni desuper fideles Relationes praestare. Regiae eo Subnexo Substernendum habebit, ut quemad- Quem in finem pro similibus Superioribus Officia- modum Officiales hi unice ab altissima Nominatìone libus Viri in Oeconomia Practica optime versati, et aliis Regia Semper pendebunt, ita pro constabiliendis his etiam requisitis Qualitatibus praediti praeprimis deli- Officiis, tarn de praesenti, quam pro futuro Necessaria gendi, et proponendi sunt, qui ut incumbenti Muneri Individua non nisi requisitis qualitatibus provisa, et suo debite praeesse, ac una subordinatis Officialibus relate ad Perceptores sufficientem etiam Cautionem invigilare possint solitae officiosae statìones pro ipsis praestare valentia proponat, et desuper benignam Re- non in Civitatibus, sed in ipsis Dominiis, et quidem in solutionen! Regiam Sibi eatenus elargiendam expetat, Capite Bonorum designari debebunt. 1 qua subsecutura Consilium Locumtenentiale Regium in Ne vero subsecuta Negotiorum et Cassarum sepa- locum projectatae Centralis Administrationis circa futu- ratane individuales illae Solutiones, quae hucusque ex ram Oeconomiae Administrationem, procurandumque diversis Cassis Cameralibus título Salariorum, Pensio- ejusdem Augmenterai, prout et ordinatam Negotiorum num, Congruarum, Adjutarum, Stipendiorum prae- Manipulationem immediatam Correspondentiam cum stabantur, variis Difficultatibus obnoxiae sint, sua Ma- memoratis duntaxat Neo-denominandis Praefectis, et jestas Sacratissima id quoque benigne praecipere digna- Inspectoribus fovebit, operaque illorum omnia ilia ob- ta est, ut in adjumentum omnium illorum Individuorum, jecta, quae ad effectuai dirigi debent, in realem eamque quae bine inde., per Regnum dispersa sua Domicilia certam Executionem Summi curabit ; quibus ut in Extra- fixerunt Consilium Locumtenentiale Regium super eo ordinariis praecipue Casibus neque moram aliquam etiam peculiare submittat Projectum, quot numero ferentibusad antevertenda majora damna quocunque ex Perceptores a proportione Individuoruih solutionum in incidenti in praeattactos Fundos nefors dimanatura quolibet Districtu sub Directione Neo-denominandorum Necessariae Inviationes debito adhuc Tempore dari Praefectorum et Inspectorum constituendi sint, ad quo- possint ; Sua Majestas Sacratissima Consilium hoc Lo- rum Cassas universi dein Proventus ex eodem Districtu cumtenentiale Regium eo quoque inviari jussit, ut idem obvenientes influere debebunt, abinde ad Officium gene- revecta veteri Consvetudine penes Consilium Locumte- ralis Cassae Praefectoratus administrandae ; quibus nentiale observari solita praeter solitos dies Consilii praevie constituendis Perceptoribus super omnibus Pro- (exceptes tarnen majoris momenti objectes et totius' ventibus ad Cassam Dominalem percipiendis, et erogan- Consilii deliberationem prae requirentibus) residua om- dis non solum adacquata Ratiocinii Confectio, sed et nia objecta, Administrationem Bonorum, et curandos Excontentatio omnium illorum Individuorum, quibus alios Proventus praeattactorum Fundorum concernentia Pensiones, Salaria, Congruae, Adjuta et Stipendia juxta in Commissionibus Oeconomico-Politicis assummi, et Individualem Consignationem per Cassae Praefectora- decidi curet, ut interventa praevio modo Determinatione, 8* 60 subinde in Pleno Consilii referenda, quoad ilia omnia desideiiis accomodata, ac quibus sub praecautionibus quae ad rite gerendam Oeconomiam, effectua'ndasque pro futura observatione seu generali Cassarum Praefe- Dispositiones pertinent, absque longiori Temporis inter- ctoratus Officio, seu aliis Dominalibus, et respective capedine referentibus Officialibus Superioribus, requisi- Districtualibus Cassis deservitura constitui deberet, qua tae Inviationes elargirà, expedirique possint, ipso caete- mediante omnibus illis disordinibus, qui ex varia Cassa- roquin agendorum substrato id svadente, ut· in gremio rum harum Manipulatione quocunque demum ex inci- Consilio Locumtenentialis Regii, ubi omnis Oeconomicae denti evenire possent congruo modo praeveniri valeat·. Administrationis Directio concentratur, universa Fun- Quibus praevio modo stabiliendis sua sponte se- dorum et Religionis Concernentia objecta, per certos quitur, quod neo-erigendus Cassarum Fundationaliiun eosque terminato Numero constitueudos Referentes Praefectoratus in eo, ut Proventus ex Bonis et aliis Notitiam rerum quoque oeconomicarum babentes, ea quibusvis censibus obvenientes accurate et de Tempore ratione pertractentur, ut si quempiam ex illis absentem in Tempus ad Cassam Generalem administrentur, et esse contigerit, alter alium supplere, et in continuo Filo exterarum Cassarum status effectivus singulis Mensibus Negotiorum quilibet manere possit, quem in finem directe praedicto solutorio Officio submittatur, tarn cum agenda haec Consilium Locumtenentiale Regium inter neo-constituendis Praefectis, et Inspectoribus, quam quatuor gremiales Consiliarios suos in illa Proportione vero Districtualibus Perceptoribus, aut pro re nata etiam subdivisurum est, ut duobus objecta praecise fundi cum aliis Officiis Dominalibus immediatam Correspon- Studiorum, aliis duobus autem praecise fundi Religio- dentiam fovere debeat. - narii referenda obtingant. Ad cognoseendum vero id, an et quae Individua 2-o. Quoad internam Cassae Generalis Manipula- penes quam exteram Camerarialem, aut Fundationalem tion em cum in Adjumentum praestandarum Individua- Dominalem Cassam, ex quo Fundo, quo item Titulo, et lium Solutionum Officia Cameralia, Tricesimae, Salis et quantum percipiant? Consilium Locumtenentiale Re- Oeconomica Dominalia vocari amplius baud possint, ut gium habita praevie :cum Camera Regia Hungarico Superbis jam praemissum est, medio constituendorum Aulica mutua Cointelligentia eas suis viis facturam est Districtualium Perceptorum cum Generali Cassa prae- Dispositiones, ut ad praemissarum adaequatam Notitiam, dictorum Fundorum immediatum Nexum habere deben- nunc adhuc in Tempore devenire possit, quo taliter tium, intuitu praestandarum idmodi individualium solii- adveniente separationis Tempore, absque ullis ambagi- tionum, alioquin jam providebitur. bus Exolutiones singulorum Individuorum in Exteris Cum autem Subsecuta reali Cassarum separatione Cassis suas ratas percipere solitorum disponi, et ordinari nova Manipulatio Cassae Fundi Studiorum et Religio- possint, quin Cassarum Cameralium Adjutorium hunc in narii sub inspectione Consilii hujus Locumtenentialis finem in'sublevamen vocari debeat. Regii constabilienda initium summere debeat, ut haec Quemadmodum autem sub postrema Cassae Officii juxta Propositionem Consilii hujus Locumtenentialis Fundationalis Provisione idem Ordines, et assignationes Regii duci valeat, Suam Majestatem Sacratissimam non nisi a dirigente Dicasterio obtinere, et Relationes Statum personalem, et Salarialem neo-constituendi ge- etiam Officiosas nonnisi eidem submittere poterai, ita neralis Cassae hujus Officii, secundum projectum per pro neo-erigendo Cassarum harum Fundationalium prae- Consilium hoc Locumtenentiale Regium Submissum, et fectoratu, eandem provisionem clementer stabilivisse Repraesentationi ejus sub duplici adnexum, tarn quoad Suam Majestatem Sacratissimam prout et id benigne Numerum propositorum Individuorum, quam eorundem ordinasse, ut juxta praevigentem apud Cameram Regiam Salarium in florenorum 7450 projectatum, et e Fundo Hungarico-Aulicam usum etiam penes Consilium Locum- Studiorum ac Religionis, a proportione exolvendum tenentiale Regium pro omnibus Fundis fundationalibus clementer approbate dignatam esse. Separata Gassalis referenda praecise rem Cassalem, et Quoad internam denique Manipulationem harum pecunialem tractatnra, et propemodum vices Directorii Cassarum, ad quam omnes pecuniarum Perceptiones Cassalis Officii óbitara, constituatur. prout variis sub titulis obveniunt, influere debent, 3-o. In ordine ad quaestionem illam qualiter dein- stabilita moderna respectu Diariorum provisione super ceps proventuum etiam e Fundis Fundationalibus per- eo ulteriorem adhuc Propositionem per Consilium hoc cipiendorum incassatio manipulari debeat P Sua Majestas Regium Locumtenentiale Submitti mandat altefata Sua Sacratissima opinionem quoad infcerusuria ac Capitali- Majestas Sacratissima, qualiter nimirum certa· eaque bus tam ad Fundos publicos illatis, quam apud privates determinata solvendi Methodus ipsorum etiam levantium I eloeatis, obvenientia, proventus item e Dominiis Funda- 0 61 tionalibus, nec non arendas a Bonis et Domibus in cum sie dictis Fundis publicis, quorum articulus 21. Censum elocatis obvenientes subsidia per Diaecesanos 1791. meminit, nullum nexum habeant, et sensu etiam aliosque Beneficiatos ad Cassam Parochorum dependen- articuli 26.1791. unice pro Catholicis deservire, ac etiam da, nec non Fiscalitates ab intestato decedentium Pén- praecise ad illorum rationem converti debeant, in futu- sionistarum, aliorumque e Fundís Fundationalibus be- rum tarn Fundus Studiorum, quam Religionarius in neficiatorum, sub suis distinetis rubricis per Consilium Nexu Decreti Aulici sub Nro 7080. c. a. aeque sub boc Locumtenentiale Regium depromptam ; ea unica hodierno expediti haud alio Nominis vocabulo, quam cum Reflexione approbare dignata est : ut nimirum Fundi Fuudationales velut ac suprema auctoritate, et respectivorum fundorum Provisores, intuita minorum Inspectione unice dependentes in actis publicis com- etiam Arendarum 500 florenorum summam baud exce- pellantur. dentium occurrentes Perceptores non penes speeificum Et haec sunt, quae Consilio huic Locumtenentiali in Rationibus suis intra Marginerà ad pereeptum indu- Regio, erga Repraesentationem ejus, sub 11-a Marty cant, verum super bis quoque Arendarum Proventibus, c. a. Nro 5782. horsum submissam in nexu alterius ita, pront de Censibus Domorum particulares easque Decreti aeque sub hodierno expediti, penes Remissionem succinctas, requisitis tarnen Documentis fuleitas, Ratio- Actorum eo cum mandato intimantur, ut ad horum nes de Tempore in Tempus reddere teneantur. quoque effectum procedat,· ac necessaria disponat, et Caeterum e praerepetita Corisilii Locumtenentialis super iis, quorum intuitu ulterior adbue Consilii hujus Regii Repraesentatione observato eo, quod piae bae Regii Locumtenentialis Propositio juxta premissa, pre- fnndationes, et respective earundem Fundi, sparsim pro standa veniet, eandem submittat. Datum in Arcbiducali fundis publicis nominèntur, quin tarnen Nominatio Civitate Vienna Austriae die 4-a Mensis July Anno baec seu per benignas Resolutiones Regias, seu vero per Domini 1793. . ' · Legis Dispositionem admissa haberetur, Consilium Lo- Comes Josephus Csáky m. p. cumtenentiale Regium Supremo Nomine Regio bisce Josephus Nagy m. p. reflecti, ut cum Fundi bi in píos fines'destinati, et de Ad Benignum Sacrae Caesareae Regiae Apostolicae Natura sua sub Altissima Majestatis Suae Sacratissimae Majestatis Mandatum · Inspectione ex supremo Jure Patronatus existentes, Gregorius Szabay m. p.

(Eredetije a m. k. helytartótanács levéltárában.)

XIV.

A m. k. udv. korlátnokságnak a m. k. helytartótanácshoz 1793. évi julius 4-én 7080. szám alatt intézett rendelete a kincstári alapoktól elkülönözött politikai alapok vagyo- nának és jövedelmeinek kezelése és a vallás- és tanulmányi alap elnevezése iránt.

Sacrae Caesareae, et Apostolico Regiae Majestatis 2-o. Incassationem Interusuriorum, et Capitalium. Domini Domini Clementissimi Nomine, Ejusdem Regio 3-o. Sublationem Admiuistratoratuum, et indem- Hungarico Locumtenentiali Consilio bisce benigne inti- nitatem circa Salaria Individuorum penes eosdem Ad- mandum; Protocollo Oommissionis mixtae circa Sepa- ministratoratus constitutorum juxta petitum Camerae rationem Fundorum Politicorum a Cameralibus, inter Hungarico-Aulicae aerano Camerali procurandam. bocce Consilium Locumtenentiale Regium, et Cameram ' 4-o. Quaestionem circa Terminum, et modum prò Regiam Hungarico-Aulicam celebratae confecto, ac per- reduceudis Administratoratibus Stabiliendum. idem Consilium Locumtenentiale Regium Sub 11. Martii 5-o. Dependentiam Causarum Regalium Directoris c. a. Nro. 5782. horsum Submisso, Septem principalia in in Negotiis Fundi Studiorum et Religionis. Se contiueute Objecta, et quidem 6-o. Erectionem Archivi prò Litteralibus Instru- l-o. Securam Fundationalium Capitalium eloea- mentis ejusdem utriusque Fundi, denique tionem. 7-o. Separationem Cassarum Fundorum Politico- 62 rum a Generali Cassae Cameralis Praefectoratus Officio tale quoddam mutuo levare desiderat, medio Testimo- ejusque Sequelis. niahum non solum a Concernentibus Comitatibus ex His proinde Objectis Suae Majestatis Sacratissimae generali Congregatione, sed etiam a Regia, ac Decisioni substractis altefata Sua Majestas sequentia Tabulis Dislrictualibus excipiendarum, legitimare tenea- benigne resolvere dignata est. Et quidem tur, quod Bona ejusmodi pro Speciali hypotheca, et Se- Ad 1. Et quoad hoc in Commissionis Mixtae proto- euritate Fundorum oblata nec processibus, periculum collo adductarum Reflexionum punctum 1. pro universali amissionis nefors minantibus, involuta sint, nec tempo- Norma defigendum esse, quatenus omnis, Capitalia raneo duntaxat pignoris titulo in certa summa possi- fundationalia mutuo levare cupiens, indiscriminatim, si deantur. etiam ad Notorietatem publicam Familia aliqua Bonis, Legitimatione proin, tali ratione effective subse- et Proventibus tantis provisa foret, ut de Seeuritate cuta, tam Conscriptionem Bonorum, quam ipsas quoque nec dubitari queat, sinceram, et genuinum Bonorum Comitatuum, Judiciariorumque Fororum Testimoniales Suorum, pro hypotheca designandorum, authenticam per Causarum Regalium Directori eum in finem consignan- Comitatum, in quo illa Bona constituuntur, extradandum das esse, ut si quae fundatae nefors reflexiones eatenus producere teneatur Conscriptionem. Recurrentibus enim per eum adductae fuerint, hae ante adhuc Levationem perid nullum onus accessurum est, Siquidem cuilibet Capitalis Summae, Superari queant. alioquin liberum relinquatur, an prescriptis his Condi- Reflexionibus porro ad pun'eta reliqua, 2. quippe tionibus semet subjicere velit ? aut recuset. 5., 6., 8. et 9. in Commissionis mixtae protocollo contenta Ad Punctum 3. Suam Majestatem Sacratissimam positis, nulla in Contrarium occurrente Consideratione clementer praecipere, ut, cum Regni Jurisdictiones occa- Stabilitisi sione peragendae Bonorum Conscriptionis, varia ac Ad 2. Quoad Incassati on em Interusuriorum et Capi- non ita recta, prout deberent, procedant Methodo, in- talium : Objecto hoc partim per praecedentia Superato devero Difficultates persaepe exoriantur, quae nonnisi existente, partim a' plano, per Consilium Lòcumtenen- per novum iterum peragendam Investigationem cum tiale Regium prout in Protocollo mixtae Commissionis magno Temporis dispendio adjustari, et Complanari attingitur ad hue elaborando, et Submittendo depen- possunt, Consilium Lòcumtenentiale Regium per gremia- dente. lem Suam Rationariam Instructionem elaborari curet, Ad 3. Circa Sublationem Administratoratuum, et qua ratione, quove modo ejusmodi Conscriptiones pera- indemnitatem aerario Camerali procurandam : quod pri- gendae sint ? Eandemque horsum submittat, quae mum hujus objecti Membrum concernit, Jussu Suae Subsecuta dèsuper altissima ratificatione Regia, uni- Majestatis Sacratissimae octo illi Camerales Administra- versis Regni Jurisdictionibus pro earum Directione per toratus" per Commissionem mixtam propositi, utpote Po- Consilium hoc Lòcumtenentiale Regium transmittenda soniensis, Jaurinensis, Neozoliensis, Pestiensis, Magno- veniet. Varadiensis, Munkacsiensis, Quinqueeclesiensis et Za- 4-0. Punctum in eo alterandum venire, ut si unus grabiensis, velut pro dirigendis Negotiis tam Bonorum Congenerationalium in Statuadhuc indiviso existentium, Fundationalium, quam Cameralium aeconomicis, Sensu ohligatoriales per indivisum Congenerationalem dandas quoque Commissionis mixtae minus Necessariis, Suffe- -projectato per Commissionem mixtam modo Subscribere rendi sunt. renueret, ille quidem ad Subscribendum nulla ratione co- Quod vero aliud ejusdem objecti Membrum atti- gatur, verum pro Casu eo, is, qui Capitalia quaepiam net, Sua Majestas Sacratissima Fundum Religionis, et mutuo levare eupit, a Suo secum in indiviso Statu Studiorum ab omni Titulo salarisandorum Administra- existenti Fratre, Reversales super eo exoperetur, quod toratuum eidem imponendo insolito onere, pro eo etiam in Casum, si interusurium praestito Tempore haud depu- Tempore, quo iidem Administratoratus usque effectivam raretur, aut enunciatum Capitale non repersolveretur, eorum cessationem adhuc conservali debent, ita Suble- judiciariam Executionem in portione Fratris Sui absque vare dignata est, ut nonnisi obtingens 3400 florenorum ullo impedimento omni Tempore admissurus sit. Quotta ab utroque Fundo hucadusque praestari solita, Ad 7. Cum Securitas elocandorum Capitalium non usque subsecuturam realem Administrationum reductio- Semper in intrinseco Bonorum valore, et eorum Proven- nem in futurum quoque pro ejusdem Cameralis Aerarii tibus, sed in ipso quoque Jure quo ejusmodi Bona pos- adjutorio dependatur. sidentur, fundari debeat; Ex eo Suam Majestatem Sa- Ad 4. Circa Terminum, et modum pro reducen- cratissimam benigne praecipisse, ut omnis ille, qui Capi- dis Administratoratibus stabiliendum ad Puncta Com- 63

missionis mixtae Protocollo proposita et quidem in quam circa Objecta Fuudum Religionis et StudiorunJ ordine. . respicientia, Separatam elargiri dignata est Resolutionem Ad Literam a) Suarn Majestatem Sacratissimam Regiam, quae aeque sub liodierno abhinc Consilio Lo- ad evitandas quasvis Confusiones, ac ut in locum Suffe- cumtenentiali, Regio Camerae vero Regiae Hungarico rendorum Administratoratuum, de substituenda alia Bo- Aulicae Sua via intimabitur. norum Administratione in Tempore provideri possit, pro Ad 5. Circa dependentiam Causarum Regalium Di- Termino reducendorum memoratorum octo Administra- rectoris, Sua Majestas Sacratissima depromptam Camerae toratuum 1-am Novembris liujus Anni clementer con- Regiae Hungarico Aulicae opinionem approbare dignata sti tuisse. est. In cujus proinde Conformitate idem Causarum Re- Ad b) Dispositiones Intuitu Separationis Actorum galium Director penes restabiliendam ante et post An- penes Camerales Administratoratus existentium per num 1780. observatam modalitatem, immediate a Ca- Commissionem mixtam factas approbasse, una etiam mera Regia Hungarico-Aulica in futurum dependebit, ac benigne praecepisse, ut ab omni per Cameram Regiam • medio ejusdem in Causis Fundi Studiorum et Religionis Hungarico Aulicam praetensa Sumptuum in aedificiorum Relationes suas submissurus et Ordines aeeepturus est. et Domuum fundi Studiorum et Religionis ampliationem, Acta Nihilominus fuiidos hos tangentia, ab Actis pure ac Reparationem ex Fundo Camerali erogatorum Refu- Cameralibus Separandi et Negotia eosdem Fundos respi- sione praescindatur, et aedificia Fundis quos concernunt, cientia distinetim pertractari et manipulari, atque super juxta depromptam Commissionis mixtae opinionem in distineto Statu personali pro iisdem Fundis constituendo Statu quo resignentur. antelatum Causarum Regalium Directorem audiri jubet Ad c) Propositionem illam mixtae Commissionis, altefata Sua Majestas Sacratissima. ut Individua penes reductos Camerales Administratora- Ad 6. intuitu Separationis Archivi, visum est Suae tus hucadusque accommodata in enascituris Vacantiarum Majestati Opinionem Camerae Regiae Hungarico Aulicae Casibus, praeferenter iterum Officiis admoveantur clemen- clementer approbare. ter ratibabere altefatam Suam Majestatem Sacratissi- Ad 7. Circa Separationem Cassae Fundi Religionis, mam, ac una benigne resolvisse, ut ad eorum Pensionem et Studiorum a Generali Cassae Cameraiis Perceptoratus Fundus quoque Studiorum et Religionis in hucdum de- Officio, ejusque Sequelis; ea SuaeMajestatis Sacratissimae pensis annis 3400 florenorum continuative ea ratione positiva Mens, et voluntas est, ut ex Rationibus et Mo- concurrat, ut a proportioue, prout Individua illa ad tivis tarn per Commisionem Mixtam, quam per Cameram Statum Quiescentiae collocanda, successive iterum ac- Regiam in Separato adduetis, Cassae Fundi Studiorum commodari poterunt praeattacta etiam Quotta 3400 flo- et Religionis a communi Moderna Cassae Perceptora- renorum diminuatur. ' tus Cameraiis Manipulatione piene avellantur, conse- Quod vero 18. Individua penes Districtuales Ratio- quenter Separatem Cassae Pereeptorium Officium quod narias hactenus applicita concernit, haéc in conformitate antea penes Consilium hoc Regium Locumtenentiale Voti Commissionalis interea etiam, donec circa consta- constitutum erat, denuo erigatur. Ceterum Terminimi biliendum Statum Personalem,' et Salarialem Exactoratus pro Separations Cassarum 1. Augusti c. a. defigi, quo Consilii Locumtenentialis ulterior subsequetur Decisio, nec Exolutiones tarn Copiosae occurrunt, eonsequenter ad Actualem Consilii Locumtenentialis Exactoratus Sta- Separatio cum fine Mensis July plenarie coneludi, sed tum et signanter ad Departamentum ejusdem Exactora- et intuitu Transportuum pecuniae nefors in via constitu- tus Fundation ale, transferenda esse. torum finalis Complanatio inter generale Solutorium Caeterum Consilio buie Locumtenentiali Regio de Officium et Cassae Politicae - Perceptoratum institui pari benigno Jussu Regio committi, ut in occursuris Ca- poterit. sibus, ubi ejusmodi Individua ad Statum Quietis repo- Porro in ordine ad ea, quae ex Parte Camerae nenda, denuo alicui Officio admovendi occasio semet Regiae Hungarico-Aulicäe circa imputationalia Diaria obtulerit, mutuam cum Camera Regia Hungarico Auli- finaliter revidenda adjutorium item ex Fundis Fundatio- ca, quae eatenus sua via quoque aeeeptura est Ordines, nalibus Individuis Generalis Cassae usque finalem eordn- Cointelligentiam · foveat, ne unum idemque Individuum dem Revisionem praestandum denique circa Individua, ab utroque Dicasterio accomodandum proponatur. quae posthac penes Camerale Solutorium Officium, et Ad d) Qualisnam cessaturis deineeps Administra- Posoniense sie dictum Collectandi Officium minus neces- toratibus nova provisio substituenda sit, eatenus Sua saria erunt, imposterum penes politicum Perceptoratum Majestas Sacratissima tarn quoad objecta pure Cameralia, accommodanda addueuntur nulla reflexione occurrente : 64

Quantum ad illas in Commissionali Protocollo pertrac- j Studiorum, et Réligionis aut pro diversitate Fundatio- tatas tres Quaestiones, quae scilicet Cassae Administra- num Capitalia Fundationalia, compellanda erunt. tioni politicae tradantur ? per quem proventus Fmulorum Ad 2. Officia Cameralia pro Incassatione, et per- politicorum percipiendi sint ? denique qualiter Cassae Ca- ceptione Interusuriorum aut Capitalium ad Fundos Stu- merales se ad Erogationes Fundorum FundationaUum diorum et Réligionis pertinentium pro Stabili constituí ingerere possint? Sequentia resolvere dignata est Alte- nequire, verum in Casibus solum Specificis nonnulla fata Sua Majestas Sacratissima et quidem. Officia erga fovendam mutuam cum Camera Regia Hun- Ad 1. Omnes illos Fundos, quos Consilium Locum- garico-AuIica Cointelligeutiam per Cameram Regiam tenentiale Regium Anno adhuc 1780. administravit, una Hungarico-Aulicam finem in eum denominari posse. cum iis, qui per Sublationem Ordinum, et Convictuum Caeterum Incassationem ejusmodi Interusuriorum ab eo inde Tempore accesserunt sub Administrationem ac Capitalium vel Perceptoratui Consilii hujusce Regii hujus Consilii Locumtenéntialis Regii transferendos, Locumtenentialis concrédendam ac Debitores eo invian- reliquos vero Fundos penes Administrationem Camera- dos esse, vel eo fine apud Officiolatus Bonorum Fundi lem relinquendos esse. Intuitu autem Fundorum sic dic- Réligionis et Studiorum per Regnum dispersonim con- tae Cassae 20 mille florenorum Fundationalis Croaticae grua disponenda venire, proùt eatenus sub1 hodierno in Consignatione Protocollo Commissionali adnexa, sub erga' aliam Repraesentationem Suam edocetur Consilium Numeris 9. et 12. contentorum pro dilucidatione et ubé- Locumtenentiale Regium. . -V Í riore activi, et passivi ejusdem Status disciissione, et eruitione mixtam inter Consilium Locumtenentiale Re-, Ad 3. Cameram bungaricam Cassae Politicae in eo gium, et Canieram Regiam Hungarico Aulicam praevie duntaxat Specifico Casu Sublevamini esse posse, si Con- adhuc celebrandam esse Commissiouem.: . silium istud Locumtenentiale Regium Summam quam- piam majorem penes Camerale aliquod Officium exassi- Capitalibus vero ad Fundum Crediti elocatis pro gnandam desideraverit, et idem Officium talem Summam modernisCircumstantiis nullam edictionem recipientibus : enumerare potuerit. Nullatenus autem imponi, et,.ad an- haec quidem in futurum quoque , penes fundum Crediti, tevertendas etiam Confusiones admitti posse Camerali- et Camerae permanere debere, omnes tamen Obligatoria- bus Officialibus, ut. ad rationem Fundi Réligionis, et les ei Dicasteriò cui Suprema Inspectio et Directio Fun^ Studiorum in aliquas Partiales Solutiones semet im- dorum ,ad quos Capitalia ilia pertinent concreditá est, consequenter Consilio Locumtenentiali Regio consignan- mittant. - " dos, pront et pecunias paratas ad ejusmodi Fundos . Demum circa adaptationem Aedificiorum de qua spectantes, quae penes Camerale Solutorium Officium in Commissionali Protocollo Puncto 14. Mentio fit, pro- occasione Cassarum Segregationis in Natura extare com- ximins altissima Suae Majestatis Sacratissimae Resolu- perientur, erga praeviam imputandorum Imputationem tio sequetur. . Perceptoratui Consilii hujus Regii Locumtenentialis ! Hanc proinde benignam Rjesolutionem Regiam resiguandas esse. ' •.· ."· .. Consilio Locumtenèntiali Regio, eo cum Mandato' inti- Cum porro Obligatoriales .cum Verbis Fundi pu- mari, ut ad effectum", ejusdem coin'telligenter cum Ca- bUci Stylisatae hucadusque fuèrint, Expressio vero haec mera Regia Hungarico Aulica procedere,eidemque.Semet nec cum Sensu Legnm, uec cuín destinato Fundorum fine Conformare noveriti Datum in Archidùcali-Civitate Vien- conveniat, quin potius adversae Interpretation! duntaxat na. Austriae, Die. 4. Mensis July Anñó Domini 1793.. Co- occasiouem praebere posset ; Hinc Jussu Suae Majestatis mes Josephus Csaky.m. p., Michael Mikos m. p. Ad be- Sacratissimae quaestionati -Fundi in futurum Ftindtis nignum Sacrae Caesarea et Apostolicae Regiae Majestatis Studiomm, et Fundus Réligionarius, Capitalia Fundi Mahdatum Gregórius Szabay m. p. . ·

(Ereddije a m. k. helytartótanács levéltárában.) 65 0 XY. D. e. Ferencz római császár ós magyar királynak 1799. évi február l-jén kelt iktatási parancsa 817. szám alatt, melynek folytán d. e. Mária Terézia királynő által 1780. évi márczius 25-én kiadott alapítólevélben a budai egyetem részére cserébe átengedett szegzárdi apátsági javak a tanulmányi alapnak mint uj adományi javak visszaadatnak, és ezen alapnak az érintett jószágok tulajdonába való bevezetése elrendeltetik.

Franciscus Secundus Dei Gratia electos Romano- porro ratio quoque commodioris Bonorum utriusque rum Imperator semper Augustus, Germaniae, Hungariae, Fundi Administrationis, ob 'quam videlicet praementio- Bohemiae, Dalmatiae, Croatiae, Slavoniae Rex apostoli- natum Cambium ordinatemi fuit, per modernam eorundem ca, Archidux Austriae, Dux Burgundiae et Lothringiae, fundorum administrationem per Nos clementer defixam, Magnus Dux Hetruriae, Magnus Princeps Transylvaniae, et stabilitam cessaverit, a Cambio quaestionatorum Bo- Dux Mediolani, Mantuae, Parmae et Comes Habsburgi, norum praescindendum esse deereverimus ; ac proinde Flandriae, Tyrolis etc. etc. Fidelibus nostris honorabilibus Nos antelata Bona Abbatiae B. M. V. de.Sexárd, Oppidum Capitolo Cathedralis Ecclesiae Quinque-Ecclesiensis Sa- videlicet Sexárd, nec non Possessiones Eöttsény, Moss, lutem, et Gratiam. Quum nos, quamvis vigore Fundatio- Agárd et Grabdez ; Praedia item Jánya, Ebecs, Almás, nalis Diplomatis Anno 1780. ddo. 25-ae Mensis Martii Icze, Palánk et Adácz Comitatui Tolnensi, nec non Pos- Generali Fundo Studiorum Hungarico et Croatico, alte- sessionem Faisz Comitatui Pestiensi adj acentia, cum qui - terius autem similis Diplomatis Universitati Regiae in busvis ad eandam Abbatiam quoquo modo spectantibus Hungaria.fundatae per Serenissima'm quondam Dominam Pertinentiis, eidem Generali Studiorum Fundo sub • Mariani Therasiam Romanorum Imperatricem Viduam, Conditionibus et Oneribus tenore praecitati Diplomatis ac Hungariae Reginam Apostolicam, Aviam quippe no- declaratis, sub quibus videlicet praementionata Bona strani piae memoriae desideratissimam clementer elar- Thurocziensia eidem Fundo Studiorum titolo Cambii giti, Bona Abbatiae B. M. V. de Sexard Comitatui T.ol- collata fuerunt; Totum item, et omne jus nostrum Re- nensi ingremiatae Universitati nostrae Regiae Budensi gium, si quod in praedietis Bonis Abbatialibus B. M. V· ob commodiorem eorum cum aliis. Bonis Abbatiarum de Sexard, Oppido utpote Sexard, Possessionibus item Sanctae Helenae de Földvar, et alterius B. M. V. de Eötsény, Moss, Agárd et Grabdcz, Praediis dein Janya, Péch-Varad, eidem Universitati Regiae Budensi virtute Ebecs, Almás, Icze, Palánk et Adácz Comitatui Tolnensi, Diplomat'is Regii cpllatorum administrationem, adjicere nec non Possessione Faisz Comitatui Pestiensi ingre- visum fuerit, ad indemnem autem reddendum Fundum miatis, etiam aliter qualitercunque haberémus, aut idem, Generalem Studiorum Bona Praepositurae B. M. V. de êaedem, et eadem Nostram ex quibuscunque Causis, viis, Túrócz in Comitatibus Thurocensi, Liptoviensi, Zoliensi modis, et rationibus concernèrent Majestatem, simul cum et Nitriensi sita, excepto tarnen Dominio Sellyensi, Me- cunctis suis utilitatibus et pertinentiis quibuslibet, terris dietas item Bonorum Praepositurae Sancti Stephani de scilicet arabilibus, cultis et incultis, Agris, Pratis, Paseuis, ' . Bozok, Comitatui Honthensi ingremiatorum, saepefatae Campis, foenetis, Sylvis, Nemoribus, Montibus, Collibus, Universitati Regiae prius vigore alterius Donationis Vallibus, Vineis,Vinearumque Promontoriis, Aquis, Flu- sub dato 13-a,e Februarii 1775. expeditae Jure perpetuo viis Piscinis, Piscaturis, Aquarumque. decursibus, Molen- collata, praedicto Generali Fundo Studiorum Titulo dinis et eorundem locis, Braxatoriis, Educillis, item et Cambii addicta fuerint; ratione tarnen ex ea, quod Cam- Macellis, generaliter vero quorumlibet utilitatum, et per- bium istud hucdum in effectum non iverit, neque ire tinentiarum suarum integritatibus, quovis nominis voca- possit, siquidem Dominium Znio-Várallya, seu Bona ad -bulo vocitatis , ad praereeensitam Abbatiam B. M. V. de antelatam Praeposituram de Thurdcz spectantia, et Me- Sexárd dicto Comitatui Tolnensi adjacentibus , de jure dietas Dominii Bozók una cum Capitalibus Fundi Uni- et ab antiquo spectantibus ac pertinere debentibus sub versitatis penes Aerarium nostrum Regium Camerale suis veris Metis, et antiquis Limitibus existentibus, ac elocatis pro adaequata excontentatione Fundi Studio- habitis praefato Generali Studiorum Fundo titulo novae rum , ad quam praestandam praefatus Fundus Universi- Donationis, perpetuaeque Dotis et Fundationis vigore tatis pro Dominio Sexard obligaretur, haud sufficerent ; aliarum B. Literarum nostrarum Juris nostri Regii Do-

9 66 nationalium superinde emanatarum (salvo tarnen Jure Janya, Ebecs, Almás, Icze, Palánk et Adácz Comitatui alieno) benigne dederimus, donaverimus et contuleri- Tolnensi, nec non Possessionis Faisz Comitatui Pestiensi mus, velimusque eundem Generalem Studiorum Fundum adjacentium, vicinis et commetaneis ejusdem, earundem in Dominium praespecificatorum Bonorum Abbatiae et eorundem universis inibì legitime cónvocatis, et· prae- B. M. V. de Sexárd, Oppidi videlicet Sexárd, nec non sentibus accedendo introducat praementionatum Genera- Possessionum Eötseny, Moss, Agárd et Grabdcz, Prae- lem Studiorum Fundum in Dominium praedeclaratorum diorum item Janya, Ebecs, Almás, Icze, Palánk et Adácz Bonorum fati videlicet Oppidi, Possessionum item, et Comitatui Tolnensi, nec non Possessionis Faisz Comi- Praediorum cunctorum in antelatis Comitatibus existen- tatui Pestiensi adjacentium, habitorum dictique Juris tium dictique Juris Nostri Regii in iisdem habiti, statu- nostri Regii in iisdem habiti per nostrum Regium, et at que idem easdem eadem et idem Eidem modalitate in vestrum Capitularem homines legitime introduci, idem- Litteris nostris Donationalibus uberius declarata per- que, easdem et eadem Eidem statui facere Lege Regni petuo possidendorum, si non fuerit contradictum, Contra- admitiente. Super quo vobis haruin serie benigne comit- dictores vero si qui fuerint, evocet eosdem idem Testi- timus et mandamus, quatenus vestrum mittatis Homi- monium vestrum contra annotatimi Generalem Studio- nem vestro pro Testimonio fide dignum, quo praesente rum Fundum in Curiam nostram Regiam, nostram fideles nostri Egregii nobis dilecti Alexander Jeszenszky videlicet personalem in Praesentiam ad Terminum com- de Eadem Consiliarius noster Regius, ac Comitates Tol- petentem, rationem Contradictionis eorum reddituros nensis Ordinarius Vice-Comes aut Antonius Kajdácsy' efficacem, et post haec super hujus modi Introductionis, aeque Consiliarius noster Regius Eques Auratus, ac et Statutionis Serie simul eum contradictorum, et evo- Comitates Baranyensis Ordinarius Vice-Comes, non catorum, si qui fuerint vicinorum et Commetaneorum, secus Franciscus Kajdácsy praefati Comitates Tolnensis qui praemissae statutioni intererunt, Nominibus, ter- substitutes Vice-Comes, aliis ab'sentibus homo noster minoque assignato, ut fuerit expediens, nobis suo modo Regius per Nos ad id specialiter transmissus, ad facies · et ordine fìdeliter rescribatis, secus non facturi. Datum praementionatorum Bonorum Abbatiae B. M. V. de in Archiducali Civitate nostra Vienna Austriae, Die Sexárd, oppidi videlicet Sexárd, nec non Possessionum prima Mensis Februarii, Anno Millesimo Septingenté- Eötseny, Moss, Agárd et Grabócz, Praediorum item simo Nonagésimo Nono. L. S. udv. korlátnokság levéltárában.) (Eredeti fogálmazványa a m. k.

xyi. A m. k. helytartótanácsnak 1806. évi november 4-én 22937. szám alatt a világi és egyházi hatóságokhoz intézette körlevele az uj oktatási rendszernek (Ratio Educationis Publicae, totiusque Rei litterariae) ő Felsége által legkegyelmesebb jóváhagyatása iránt.

Nóvum illud Studiorum Systema, quod ex Opere dignata est Eadem altefata Sua Majestas Sacratissima. Regnicolaris Deputationis Litterariae, et benignis Reso- Hujus proinde novi Studiorum Systematis unum Exem- lutionibus Regiis elaboratum est, ac in ordinem digestum plar Praetitulatis Dominationibus Vestris Regium hocce sub Titulo : Ratio Educationis Publicae, totiusque Rei Locumtenentiale Consilium transmittendum duxit. Da- Litterariae, Sua Majestas Sacratissima pro Supremo suo tum ex Consilio Regio- Locumtenentiali Hungarico, Jure substerni sibi voluit, et rite discussum, perspectum- Budae die quarta Mensis Novembris, Anno millesimo que clementer approbavit, ac subinde, ut in Scholas octingentesimo sexto celebrato. Regni Hungáriáé, adnexarumque Provinciarum pro Praetitulatarum Dominationum Vestrarum stabili, et universali earum Norma inducatur, e Regia, Paternaque sua in rectam Juventutis Institutionem Benevolus Cura", et Providentia firmiter, ac benigne decernere Ad Officia paratissimi.

(Eredetije a m. k. helytartótanács levéltárában.) 67

XXII.

D. e. Ferencz királynak a magyar udvari kamarához 1817. évi október 5-én szám alatt intézett leirata a tanulmányi alapi lébenyi uradalomnak és a kamarához tartozó Ligeth, Gilád, Unip és Berény birtokoknak kicserélése és az előbb nevezett uradalom- nak a kamara, illetőleg a Zichy-család, az utóbb nevezett négy birtoknak pedig a tanulmányi alap részére átadása iránt.

Da Unsere a. h. Absicht bei Ertheilung der gnä- lokal Erhebung unverweigert zuzulassen, und den hiezu 17530 - . auszusendenden Kamerai oder Fondsbeamten jederzeit digsten Weisung vom 4-ten April d. J. Zahlen 520: kerne hiebei hilfreiche Hand zu leisten; andere war, als die Gräflich-Zichysche Familie auf eine, So wie übrigens Unserer k. ung. Statthalterey in weder Unserer Kammer, noch den Stiftungenfonds gehörigem Wege der Auftrag ertheilt worden ist, den nachtheilige Art in den Besitz des Ihr zugedachten, nun Bericht über die Bestimmung des in diesem besondern ohnehin schon zehn Jähre entbehrten Natural Aequiva- Falle gegenseitig zu beobachtenden Schatzungsschlüs- lentes, für ihre zum Komorner Festungsbau verwende- sels, und die sohinnige Ausmittelung des Werthes der ten Szönyer und Várföldei· Grundstücke auch inzwischen wechselseitig abzutrettenden Tauschgüter möglichst zu zusetzen, bis die Verhandlungen wegen Bestimmung der, beschleunigen, in soferne aber hierüber zwischen Ihr und zwischen der Kammer, und den Fonds in diesem beson- Euch L. G. keine Uibereinkunft zu Stande gebracht dern Falle anzunehmenden Schätzungs Grundsätze, zu werden könnte, die beiderseitig abweichenden Mei- ihrem Resultate gedeihen, da ferner diese Unsere aller- nungen Unserer höchsten Entscheidung vorzulegen — höchste Absicht anders füglich nicht erreicht werden so ertheilen Wir auch Euch L. G. hiezu den gemessensten kann, als wenn den Stiftungenfonds gleichzeitig mit der Befehl. Uibergabe ihrer Besitzung Leiben auch die zum Aequi- Obwohl übrigens-bei dem Uns angezeigten Durch- valente bestimmten banater Ortschaften Ligeth, Gilád, schnitt Ertrage der banater Ortschaften Ligeth, Gilad, Unip und Beriny gegenseitig übergeben werden — so Unip und Beriny von 1791 bis 1798 im Entgegenge- haben Wir aus Anlass Eurer gehorsamsten Vorstellung halte zu jenem des Gutes Leiben in den Durchschnitt- vom 28-teu August d. J. Zahl 26057. deren Beilage im jahren von 1812 bis 1815 eine dem Fonds zum Naeh- Anschlüsse zurückfolgt, Unserer kön. hung. Statthalte- theil gereichende Werthverschiedenheit dieser beiden rey im gehörigen Wege den Auftrag ertheilt, das besagte Güterkörper kaum denkbar seyn kann, ist es jedoch Gut Leihen ungesäumt, gegen Uibernahme der dafür Unser bestimmter Wille, dass die gänzliche Befriedigung bestimmten vier banater Ortschaften zu übergeben, und der Fonds mit einem der abzutrettenden Besitzung Lei- machen es auch Euch L. G. zur unerlässlichen Pflicht, ben vollständig entsprechenden Güterwerthe, in keinem wegen gleichzeitiger Uibergabe der mehr erwähnten vier Falle auf längere, als die zur Ausmittelung des Werthes banater Ortschaften an die Stiftungenfonds solche Ver- der gegenwärtig gegenseitig zu übergebenden Güter er- fügungen zu treffen, dass diesfalls weder eine Zögerungi forderliche Zeit, oder gar bis zur gänzlichen Beendigung noch Verhinderung eintretten könne. des gegenseitigen Gütertauschgeschäftes hinausgescho- Wegen der sohinnigen pachtweisen Uibergabe des ben werde. Gutes Leiben an die Gräflich Zichysche Familie, dienet Insoferne daher schon jetzt ein Grund zu der Ver- Euch L. G. Unsere eingangsbezogene a. h. Weisung zur muthung vorhanden wäre, oder sich im Verlaufe der Richtschnur, nur ist zur Vermeidung aller künftigen Verhandlungen ergäbe, dass zur Ergänzung des Wer- Schwierigkeiten, dem von der Gräflich Zichyschen Fa- thes von Leiben noch mehrere Güter erforderlich seyn milie bei dieser Gelegenheit auszustellenden Reverse, dürften, so werdet Ihr L. G. alsogleich mit Unserer auch die ausdrückliche Verbindlichkeit einzuschalten; k. ung. Statthalterey hierüber ins Einverständniss tret- jede zur gegenseitigen Ausgleichung der Kammer, und ten, und Uns sohin den gutächtlichen Vorschlag erstat- der Fonds etwa künftig noch uothwendig. zu findende 9* 68

ten, wobei auf den, von Seiten der politischen Behörden ! theil Unseres Kamerai Aerars zulässig ist, die mög- geäusserten Wunsch, dass hiezu vorzüglich die, in der lichste Rücksicht zu nehmen sein wird. Mitte, der den Fonds bereits abgetrettenen banater Ka- Für die Richtigkeit· der Abschrift. merai Güter liegende Ortschaft Raszna, und die ander- Wien den 9-ten October 1817. weitere Kamerai Besitzung Szanto bestimmt werden (L. S.) Johann Michael K.uncz m. p. möchten, so viel es nur ohne augenscheinlichem Nach- | Expedits Directions adjunct der k. k. allgem. Hofkammer.

(Eredetije am. k. kt marai levéltárban.)

XVIII. A magyar udvari kamarának 1817. évi deczember 17-én 37092. szám alatt a temesi kamarai igazgatósághoz intézett rendelete Ligeth, Gilád, Unip és Berény kamarai bir- tokoknak a tanulmányi alap részére átadása iránt.

Cu in Camera haec Regia Hungarico Aulica non du- usitato in aliis similibus casibus modo, die 31-a Decem- bitet, Regiam hanc Cameralem Administrationem omnia bris cum Praescissione Proventuum juxta Terminum jam ita praeparasse, ut quatuor Banaticae Possessiones 1-ae Novembris anni itidem 1817 instituenda Individuo Ligeth, Gilad, Unip, et Berény sine remora Individuo ex penes exmissionem Consilii Regii Locumtenentialis ad parte Consilii Regii Locumtenentialis denominando et faciem Loci comparituro coram Legali Testimonio in- semet eatenus legitimaturo cum Proventuum Percep- fallibiliter suscipi queat, et realiter peragatur. Eo caete- tione a 1-a Mensis Novembris Anni modo desinentis roquin intellecto, quod super actu resignationis et 1817 calculanda, ad rationem Fundorum Politico Fun- Receptionis solitimi Resignatorio-Receptionale Instru- dationalium resignari valeant; prò hocce Resignationis mentum confici et expediri debeat, hocque penes circum- actu vero dies 31-a Decembris Anni hujus ad finem stantialem relationem eadem Cameralis administratio vergentis praestituta sit ; ex eo eidem Regiae huic Came- horsum substernendum habebit. rali Administrationi in nexuOrdinum 15-a Octobris a. c. In reliquo Regiam hanc Cameralem administra- Nro 30,816. abhinc acceptorum hisce committi : ut tionem hisce reflecti : ut Deductionem Proventuum sub Individuum ex parte Camerali cum requisita Instructione 4-a Novembris a. c. Nro 32,543. abhinc desideratam, ad faciem. loci ita exmittat, quatenus actus resignationis quo prius submittere adnitatur.

(Eredeti fogalmazványa a m. k. kamarai levéltárban.).

XIX.

et A vallás- és közoktatásügyi cs. kir. ministernek O Felségéhez 1856. évi márczius 28-án szám alatt intézett s legfelsőbb elhatározással ellátott előterjesztése a tanulmányi alapnak egy részről Magyarország, más részről Horvát- és Szlavonország között felosztása iránt.

Allergnädigster Herr ! welche durch die im Jahre 1782 erfolgte Commassierung Die neue Gestaltung der Territorial-Verhältnisse, des kroatisch-slavonischen mit dem ungarischen Studi- und die durch die Selbstständigkeit der beiden Kronländer enfonde entstanden ist, und seither fortgedauert bat. Ungarn, dann Croatien und Slavonien bedingten Einrich- Der Statthalter von Ungarn, Freiherr von Geringer tungen haben, wie in vielen anderen Beziehungen durch- hat diesem Anliegen bereits mit dem Beginne seiner Wirk- greifende Aenderungen der Organisation, so auch rück- samkeit ernstliche Aufmerksamkeit zugewendet, und mit sichtlich des ungarischen Studienfondes die Nothwendig- dem ehrfurchtsvoll angeschlossenen Schreiben vom 4. keit der Aufhebung jener Gemeinschaft herbeigeführt, November 1851 das buchhalterische Liquidientngs- und 69

Ausscheidungs-Operat vorgelegt, welches der fraglichen Indem ich nun, um Wiederholungen zu vermeiden, A.uftheilung zur Grundlage zu dienen bestimmt ist. auf die Begründung hinzudeuten mir erlaube, welche iu Um dieses Project einer definitiven Wirkung zuzu- der abschriftlich vorliegenden Note des Finanz-Mini- führen, habe ich das ohbezeichnete Operat der Würdi- steriums an das bestandene General-Rechnungs-Birecto- gung des Finanz-Ministeriums und der obersten Rech- rium vom 21. März 1854 Z. 18530 enthalten , und nach nungs-Controls-Behörde unterzogen, und auf diesem meinem ergebensten Dafürhalten vollkommen geeignet Wege, wie Euere Majestät aus der Anlage dllergnädigst zu ist, sowohl die geioählte Basis der eigentlichen Vermö- ersehen geruhen wollen, die vollständige Einigung der ge- genstheilung, als auch die unbedingte Ablehnung jeder nannten Centralstellen mit meiner eigenen Ansicht erzielt. weiteren Ausgleichung bezüglich der während der Periode Dieses Einverständnis geht dahin, dass das ganze, gänzlicher administrativer Verschmelzung, wie sie zwi- ausPrivat- und öffentlichen Obligationen bestehende Ver- schen Ungarn und dessen Nebenländern bestanden hat, mögen des kroatisch-slavonischen Studienfondes, wie es für Rechnung des kroatisch-slavonischen Studienfondes im Jahre· 1782 in dem Gesammtbelaufe von 315.976 fl. dem ungarischen Studienfonde zugeflossenen Provente 38 kr. mit dem ungarischen Studienfondevereiniget wur- und der hieraus für Rechnung des kroatisch-slavoni- de, sammt den mittlerweile durch Interessen-Capitalisie- schen Dienstzweiges bestrittenen Auslagen zu recht- rung und Anlegung eingegangener Kaufschillingsgelder fertigen , ermangle ich nicht, auch der allenthalben neu zugewachsenen Capitalien von dem bisherigen Fonds- als nothwendig anerkannten Bedingung der Durch- vermögen in Ofen ausgeschieden, und in der Gesammt- führung dieser in politischer und administrativer Bezie- summe pr 408.510 fl. 49 kr. dem Kronlande Croatien und hung gleichbedeutungsvollen Massregel durch die aller- Slavonien abzugsfrei ausgefolgt; dass ferner hierüber die unterthänigste Bitte pflichtschuldigst nachzukommen, administrative Leitung der dortigen Statthalterei, die dass Euere Majestät allergnädigst geruhen wollen, Geldgebahrung der Landeshauptkassa und die Censur der in die Ausscheidung des kroatisch-slavonischen Stu- Staatsbuchhaltung in Agram übertragen; dass endlich dienfondes von dem bisherigen Fondsvermögen, Ofen von jeder weiteren Ausgleichung bezüglich der, während nach den beantragten Modalitäten zu genehmigen. der Vereinigungsperiode für Rechnung des kroatisch- Wien den 28. März 1856. slavonischen Studienfondes eingehobenen Fonäsproventen Thun m. p. und bestrittenen Auslagen Umgang genommen, und zur Ich genehmige diesen Antrag. Verwirklichung dieser Bestimmung die Allerhöchste Ge- Wien, 3. Mai 1856. nehmigung Euerer Majestät eingeholt werde. FRANZ JOSEPH m. p,

(Eredetije a in. k. udv. korlátnokság levéltárában.)

XX.

A vallás-, tanulmányi és egyetemi alapok- s az ezekhez tartozó jószágoknak a m. kir. helytartótanács kezelése alá visszabocsátása iránt a helytartótanács egyházi bizottmánya által 1865. évi július hó 29-én 60553. szám alatt felvett jegyzőkönyv.

Ezen legalázatosabb egyházi bizottmány fontolóra a legközelebb kilátásba helyezni, s hű magyar népe vévén azt, miszerint a vallás-, tanulmányi és egyetemi jólléte iránti atyai gondoskodásának több fényes tanu- alapokra, s ezekhez tartozó alapítványi jószágokra való jeleit adni méltóztatott, eljöttnek tartja az időt arra, felügyeleti jog hazánk törvényei szerint a kir. helytar- miszerint 0 Csász. és Apóst. kir. Fölsége legalázatosab- tótanácsot illeti, — továbbá hogy ezen 'kormányszék ban megkéressék, hogy legmagasabb figyelmére méltatva legújabb fejedelmi elhatározás folytán törvényes hatás- azt, miszerint a kérdéses alapok és jószágok átadása körének gyakorlatába visszahelyeztetett, s végre hogy 0 már 1860-ik évi dec. hó 26. kelt 1. f. elhatározással Csász. és Apóst. kir. Fölsége az ország fővárosábani kimondatott, s azoknak a helytartótanács kezelése alá legmagasabb időzése alatt az országgyűlés egybehivását bocsátása ügyében tett többrendbeli s legutóbb f. é. 70 márcz. hó 1-én 102.643 sz. a. tett legalázatosabb felter- inkább indítottnak érezte magát ezen legalázatosabb jesztéseket, azoknak a helytartótanács kezelése alá bocsá- egyházi bizottmány, mivel azon meggyőződésben él, tását legkegyelmesebben elrendelni, továbbá a jószágok hogy mind 0 Cs. és Apóst. kir. Fölségének kedves szol- kezelése iránt 1867-ik évi april hó 26-án 20.798 sz. a. gálatot teend az által, ha vele született nagylelkűsége kelt javaslat iránt a személyek kijelölésétől eltekintve nyilvánítására ujabb alkalmat szolgáltat, mind az egy- elvileg határozni, s a helytartótanácsot a végből, hogy behívandó országgyűlés elé a Fejedelem legmagasabb legyenek kezelési közegei, a felügyelők (praefectus) iránti személye iránt határtalan bizalmat gerjesztő azon be- hármas kijelölés felterjesztésére legkegyelmesebben fel- végzett ténynyel léphetend, hogy a nemzet ebbeli fő hatalmazni méltóztatnék. óhajtásai is a kívánt teljesülésben részesültek. Ezen legalázatosabb kérelem előteqesztésére annál Lipthay Endre.

(Eredetije a vallás- és közoktatásiigiji ministermm levéltárában.)

XXI.

" A m. kir. helytartótanácsnak 1865. évi julius 29-én 60553. szám alatt 0 Felségéhez intézett legalázatosb előterjesztése a vallás-, tanulmányi és egyetemi alap jószágainak a helytartótanács kezelése, alá visszabocsátása iránt.

A magyarországi vallási, tanulmányi és egyetemi tott tanácsülésben érett megfontolás alá vévén, e részbeni alapok s az azok kiegészítő részét képező alapítványi rendezési és szervezési javaslatát ugyanazon évi 20798. jószágok fölötti felügyelet gyakorlása a fennálló hazai sz. a. kelt legalázatosabb felterjesztéséberi cs. s ap. kir.. törvények s dicső emlékezetű I. Ferencz ausztriai csá- Felségednek hódolatteljesen bemutatni bátorkodott. szár s Magyarország felejthetlen királyának ezen hűsé- Cs. s ap. kir. Felséged hű Magyarországa anyagi ges kormányszékhez még 1801. évi karácsonhó 31-én és szellemi javának előmozdítására irányzott legmaga- 12848. sz. a. kibocsátott kegyelmes kir. utasítás 8. pontja sabb atyáskodó szándokai által vezéreltetve, az emiitett értelmében a magyar kir. helytartótanács, illetőleg az vallási, tanulmányi és egyetemi alapoknak ezen hűséges annak kebelében létező egyházi bizottmány egyik fő- kormányszék igazgatása alá való bocsátását már 1860. feladata lévén, miután ezen kormányszék cs. ap. kir. karácsonhó 26-kán kelt legmagasb elhatározásával 1. k. Felségednek még 1860. mindszentbó 20-kán kelt legf. elhatározni méltóztatott; minthogy' azonban a lefolyt diplomája, illetőleg az ugyanazon napon kibocsátott kezelési időszak alatt a kincstárból az alapoknak több legf. kéziratja folytán előbbi törvényes hatáskörébe leg- millió forintnyi előlegek adattak, gondoskodni kelle, kegyelmesebben visszahelyeztetett, nem késett azon 1. a. miszerint ezen tartozások a kincstárnak olykép téríttes- esedezéssel cs. s ap. kir. Felséged legmagasabb színe elé senek meg, hogy az az alapokra nézve terhessé ne vál- járulni, miszerint ezen alapoknak, melyek az előbbi év- jék; mi részben az 1861. évi Szent-Györgyhó 8-kán tized alatt a pénzügyi közegek kezelése s igazgatása alá. 18180. sz. a. kelt 1. a. felterjesztésben kijeleltettek azon kerültek, ezen hűséges kormányszék felügyelete alá való módok, melyeken ezen lerovások lehető legrövidebb idő visszabocsátását legkegyelmesebben elrendelni kegyes- alatt eszközöltethetnének. Az ezen felterjesztés elintézé- kednék. Hogy pedig azon esetre, midőn az ezen alapokhoz séül ezen hűséges kormányszékhez 1861. évi Sz-lvánhó tartozó ingatlan javak szinte ezen kormányszék intézke- 8-kán 7311. sz. alatt menesztett k. udv. rendelvényben dése alá tettleg vissza fognak bocsáttatni, állagra nézve kijelentetett, miszerint a kérdéses alapok kezelésének gyarapittassanak, azok jövedelmei pedig czélszerii s a je- valóságos átadása csak akkor történhetik meg, ha a lenkor fejlettebb közgazdászati s fóldipari viszonyainak kincstárnak a nevezett alapok irányábani követelései megfelelő gazdászati rendszer által növeltessenek, köte- lefizetve lesznek. lességériek ismerte azok mikénti rendezése s jövőbeni Ezen legfőbb meghagyásnak hódolva nem késett igazgatása iránt előrelátólag gondoskodni; mi végre ugyanezen engedelmes helytartótanács az akkor ki- ezen kérdést még 1861. évi Szent-Györgyhó26-kán tar- számított tartozások letörlése iránt intézkedni, s már 71

1862. évi sz. Jakabhó 17-kén 40,382 sz. a, kelt felter- tott véleménye alapján s a f. é. böjtmáshő 1-én 102.643. jesztésével feljelentenie lehetett, miszerint a kérdéses sz. a. kelt 1. a. felterjesztés kapcsán, azon alázatos követelés részint készpénzben, részint a kincstár javára kéréssel bátorkodik Felséged legmagasb fejedelmi szine Frey Ferencz névre kiutalt úrbéri papírok által tör- elé járulni, miszerint a magyarországi vallási, tanulmányi lesztve volt. s egyetemi alapoknak s alapi jószágoknak, e hűséges A cs. k. pénzügyi közegek által mindegyre tá- helytartótanács kormányzata alá leendő tettleges visza- masztott ujabbi követelések s nehézségek folytán ezen bocsátását elrendelni, egyúttal megengedni méltóztas- alapok átadása folytonosan akadályoztatott úgyhogy sék, miszerint, a netán még le nem törlesztett kincstári daczára annak, miszerint ezen követelések legnagyobb tartozások lehajlitása az alapok tettleges átadása után részben szinte törlesztvék s a netáni kincstári követe- történhessék meg. lések az alapi vagyon által minden képzelhető károsodás Ezen legmagasb intézkedés által nemcsak az veszélye ellen teljesen biztositvák, cs. s ap. k. Felséged emiitett alapok s alapítványi jószágok anyagi érdekei, még 1860. évi karácson havában legmagasabb elhatáro- melyek a kellő szakfelügyelet nélkül gyakorlatban lévő zása, a pénzügyi közegek által ismételve előgörditett bérrendszer, s a birtokrendezésnek kellő jogvédiet nél- nehézségek folytán maiglan sem foganatosíttathatott. kül felette lassú előhaladása által érzékenyen szenvednek, Hivatalos kötelességének érzetében s cs. s ap. kir. fognának tetemesen előmozdittatni; de azon erkölcsi Felséged iránti tántorithatlan hűsége által vezéreltetve, előny is éretnék el, miszerint a nevezett jószágoknak a ezen hűséges kormányszék a lefolyt évek alatt, nem pénzügyi közegek kezelése alóli kivétele által, az ország- egyszer bátorkodott cs. s. ap. kir. Felséged legfőbb trónja gyűlés részéről nem minden alap nélkül támasztható zsámolyához borulni, s ezen alapok átadásának elren- panaszoknak bevégzett tény által eleje vetetnék. deléséért hódolatteljes jobbágyi tisztelettel esedezni, s Hogy azonban azon várva várt esetben, ha cs. s ap. egyúttal legfőbb figyelmét az'on anyagi és erkölcsi k. Felséged ezenl. a. felterjesztés folytán az alapok s alapi karokra irányozni, melyek ezen alapoknak a pénzügyi jószágok tettleges átadását legkegyelmesebben elren- közegek kezelésében továbbra leendő meghagyásából delni méltóztatnék, a jószágok átadása minden késede- okvetlenül következnének. Midőn cs. s ap. kir. Felséged lem nélkül foganatosittathassék, hivatkozva 1861. évi legközelebb ezen hűséges kormányszéket legfőbb ke- Sz.-Györgyhó 26-kán 20798. sz. a. kelt legalázatosabb gyelméből törvényes hatáskörébe vissza s a várva várt felterjesztésére, azon legalázatosabb esedezéssel bátorko- országgyűlés egybehivását közel kilátásba helyezni dik ezen hűséges kormányszék cs. s ap. kir. Felséged leg- legkegyelmesebben méltóztatott, cs. s ap. kir. Felséged magasb szine elé járulni, miszerint az ezen most idézett iránt tartozó tántorithatlan hűsége és kormányzati szent felterjesztésben foglalt jószágszervezési javaslatok iránt, kötelmei ellen véteni vélne , ha ezen kérdés zsibbasztó a mennyiben t. i. személyi intézkedést nem tartalmaznak, állapotát "cs. s ap. kir. Felségednek ujabban feljelenteni legmagasb határozatát ezen hűséges kormányszékkel késedelmezkednék. tudatni s ugyanazt felhatalmazni méltóztassék, miszerint Cs. s ap. kir. Felséged legmagasb ujabban tett a javaslatba hozott igazgatói (praefectusi) állomások honboldogitó legmagasb intézkedései reményleni enge- tárgyában, az ez idő óta megváltozott viszonyokhoz dik ezen hűséges kormányszéket, miszerint Felséged ez képest ujabb betöltési javaslatokat terjeszthessen cs. s úttal megújított 1. a. felterjesztését legkegyelmesebben ap. kir. Felséged legmagasb jóváhagyása alá. meghallgatva, fejedelmi szavával elháritandja azon ne- Kelt Budán, 1865. Sz.-Jakabhó 29-én. hézségeket, melyek az érintett alapok átadását eddig Császári s apostoli királyi Felségednek legalázato- gátolák. ; sabb örökös hüségü jobbágyai s káplányai császári kirá- Ezen reménytől vezéreltetve, az egyházi bizott- lyi Felséged magyar helytartótanácsának elnöke s többi mány mai napon tartott tanácskozmányában nyilváni- tanácsosai.

(-Eredeti fogalmazványa a vallás- és k zoktatásügyi ministermm levéltárában.) 72

XXII.

A m. k. udvari korlátnokságnak a m. k. helytartótanácshoz 1865. évi november 29-én 18262. szám alatt intézett rendelete a cs. k. pénzügyministerium által kezelt magyar- horvát alapítványok és alapítványi javaknak a m. k. helytartótanács kezelése alá leendő átadása iránt.

Ö császári és apostoli királyi Felsége folyd évi átvétellel, s a horvát alapok fölszámitásával megbízandó november 24-én kelt legfelsőbb elhatározásával legke- szakavatott egyéneket jelölje ki, s neveiket tudomásul gyelmesebben elrendelni méltóztatott, hogy a jelenleg a ide is jelentse fel. Egyébiránt 0 Felsége fenntisztelt cs. kir. pénzügy ministerium által kezelt magyar-horvát legfelsőbb elhatározásánál fogva a magyar-horvát ala- alapítványok s alapítványi javak, tekintet nélkül az en- pok által netán igénybe veendő édlamsegélyzet engedé- gedélyezett kincstári előlegek visszatérítése iránt függő- lyezésére nézve az e tekintfetben fennálló átalanos sza- ben lévő tárgyalásokra, a magyar királyi helytartóta- bályok szorosan megtartandók lévén, meghagyatik a nácsnak kizárólagos kezelés végett haladéktalanul át- magyar királyi helytartótanácsnak, hogyha és a mennyi- adassanak, hogy az érintett előlegek felszámítása, meg- ben az alapok jövedelmei az előzményezett kiadások állapítása, s mielébbi törlesztése az illető központi ható- fedezésére elégteleneknek mutatkoznának, a szabály- ságok által egyetértőleg eszközöltessék, kogy végre a szerű költségvetési előirányzatot a segélyezés kieszkö- horvát alapítványi jutalék netáláni végleges külön válasz- zölhetése szempontjából ide mindenkor ideje korán, s tásának kérdése alkotmányos uton lévén tárgyalandó, mindenesetre még az előző év folytán annál bizonyosab- egyelőre e jutalék tisztábahozatala, az e részbeni köl- ban terjeszsze fel, minthogy az államköltségvetés meg- csönös követelések felszámítása, s a felmerült külörnb- állapítása után ily segélyezések kellő fedezést találhatni letek fölvilágositása végett a magyar- s horvátországi nem fognának. Yégre a horvát alapok felszámítása körül kormányszékek tagjaiból egy vegyes bizottmány alakit- használható, eddigelé az itteni irattárban létezett tár- tassék, melynek föladata leend mindjárt az átadás meg- gyalási előiratok '/. alatt a magyar királyi helytartóta- történte után az e végből kirendelendő cs. kir. pénzügyi nácsnak oly megjegyzéssel küldetnek le, miszerint az közeg közbenjöttével a kellő tárgyalásokat megindítani, alapok s alapítványi javak átvétele, egy a horvát udvari működését kitelhetőleg siettetni, s minden tekintetben kancellária részéről kirendelendő képviselő közbenjötté- kimerítő véleményes javaslatát lehető legrövidebb idő vel lészen eszközlendő. Kelt_ a birodalmi fővárosban alatt előterjeszteni. Miről ezen magyar királyi helytar- Bécsben Ausztriában, november 29-én ezer nyolczszáz tótanács folyó évi julius 29-én 60,553. szám alatt kelt hatvanötödik évben. felterjesztése kapcsában azzal értesíttetik, hogy addig is, . Károlyi László s. k. mig. a magyar alapítványok legkegyelmesebben elren- Szabó János s. k. delt átadásának napja a cs. kir. pénzügyministeriummal 0 csász. s apostoli királyi Felsége legmagasb pa- egyetértőleg meg fogna határoztatni, a szükséges átvé- rancsára teli intézkedések megtételéről jó eleve gondoskodjék, az Jonesko Döme s. k.

(Eredetije a vallás- és közoktatásügyi ministerium levéltárában.)