Parco Di Traiano Parco Di Traiano

Rzym

Przewodniki-Celowniki to nowatorskie publikacje turystyczne, opisujące najciekawsze miasta i regiony Europy. Ich wyróżnikiem są dokładne mapy oraz zwięzłe, przygotowane w formie leksykonu i ilustrowane zdjęciami opisy atrakcji turystycznych. Nowe przewodniki dają swobodę podczas zwiedzania, wolność i niezależność podczas ATLAS RZYMU wycieczek i podróży. Pozwalają w prosty sposób odnajdywać w terenie interesujące miejsca i identyfikować obiekty. Mapa, tekst i zdjęcia uzupełniają się i tworzą wzajemnie San Lorenzo 1:12 500 Via dei SerpentiFontana di Santa powiązaną całość, która sprawi, że samodzielna wędrówka po mieście stanie się prawdziwą ri J Maria dei Monti Zinga in Fonte K L przyjemnością! egli 8 RzymVia d OBJAŚNIENIE ZNAKÓW Santa Maria ai Monti Via Giovanni Lanza Via dello Statuto Via Merulana San Salvatore ai Monti Via Cavour i Via Leonina Via in Selc kierunkowość ulic ccina ia Ba nti San Francesco Cavour 86 drogi (strefa zamieszkana) V i Mo Santa Lucia in Selci Santi Quirico e Giulitta a de di Paola ai Monti drogi (strefa piesza) onn Museo Nazionale Mad metro ella d’Arte Orientale Via d 14 Basilica di San Pietro in Vincoli tramwaj Rzym Largo Leopardi Michelangelo'sMoses (statue) Eudossiana Teatro Brancaccio Santa Maria e mury Watykanu Via Vittorino da Feltre Via Vi l del Buon Consiglio a delle Sette Sa Via del Fagutale Przewodnik-Celownik Rzym to: Via del Cardello Universita Sapienza di Roma - Facolta 15 Numer obiektu opisanegoVia Buonarroti w przewodniku Via Dei Fori Imperiali Via Giusti di Ingegneria Viale del Monte Oppio • Atlas centrum miasta 1:12 500 Santa Maria della Kościół katolicki Filharmonia, klub muzyczny Neve al Colosseo • Alfabetyczny leksykon Monti Cmentarz Stadion, boisko sportowe 143 największych Obiekt zabytkowy Informacja turystyczna atrakcji turystycznych Zamek, twierdza Istituto San Hotel • Ponad 170 kolorowych fotografii Pałac,Via dwór, Carlo kasztelGiuseppe Botta di Cluny Restauracja,4 inny obiekt gastronomiczny Domus Aurea Via Mecenate 5 Brama miejska Kawiarnia, cukiernia • Zwięzłe informacje praktyczne 7 Clivo di Via Macchiavelli Colosseo Parco di 57 Muzeum, wystawa Winiarnia, enoteka • Przejrzysty system odsyłaczy V Venere Felice ia N Traiano Obelisk, pomnik, fontanna Pub, piwiarnia, gospoda 40 Piazz ico a del C la Ruiny, grodzisko, odkrywka Dworzec kolejowy olo Sa Chiesa di Santa ss lv archeologiczna Dworzec autobusowy eo i Viale ... a wszystko po to, by w nieskrępowany sposób cieszyć się Francesca Romana Colosseo P Viale Serapide Obiekt użyteczności publicznej Politeama Stacja metra Rzymem, bezbłędnie trafiać do wybranych przez siebie celów, ia z Via Labicana Via LudovicoInna atrakcja Muratori turystyczna Via Giucciardini Parking

54 z Brancaccio ułożyć własny plan zwiedzania, poznać i zobaczyć największe a

Park, ogród

Arco di d Poczta

atrakcje miasta. e

Jaskinia, sztolnia Targ, bazar Costantino C

San Sebastian o Basilica di Via Pasquale Villari

l Szkoła wyższa Szpital

2 o

al Palatino s San Clemente

n s Galeria malarstwa Stacja benzynowa e o o

a i V

r i 16066 S aTeatr L Policja 8 a i b o ic Sprawdź najnowsze promocje: an d a g I Via dei Santi Quattro ELIO V BENNA Santi Marcellino http://bezdroza.pl/promocje e C a

r Podróż wymaga dobrego przygotowania. i atlas miasta http://bezdroza.pl Przewodniki najchętniej czytane: IA e Pietro al Laterano V G V Warto zadbać, by przebiegała beztrosko. http://bezdroza.pl/bestsellery o w środku! Zamów informator podróżniczy: li e Via Capo d'Africa Preziosissimo1 Sangue cm – 125 m http://bezdroza.pl/newsletter V C Podziwiaj piękne krajobrazy i zabytki, ia l Sa di Nostro0 Signore100 200 Gesu Cristo300 400 500 [m] e n wypoczywaj aktywnie, przede wszystkim Helion SA Foro Romano Gio ul. Kościuszki 1c, 44-100 Gliwice d Via Marco Aurelio va o 6 V nn baw się dobrze. Ergo Hestia zapewni Ci tel.: 32 230 98 63 c i i in r a d L O Via Ostilia a e-mail: [email protected], 64 a ei te I P Basilica dei S ra spokój i kompleksową ochronę. http://bezdroza.pl s no l V . Q ISBN 978-83-246-8583-7 R e ua I SS. Quattro Coronati t d ro O A Parco Ninfeo Via Annia Via dei Querceti Co e ro G l n a C at www.podroze.ergohestia.pl i i E di Nerone V L R Cena 32,90 zł A Ubezpieczenie

G U Santi Giovanni w podróżyOspedale Militare Celio ndo D to N e Paolo al Celio Ro I no A fa Clivo i S A te S d cau Paolo della Croce o S ro t I an Santi Andrea Via di San S D ia Piazza Celimontana Via di Villa FonsecaOspedale San Giovanni e Gregorio al Celio Santo V VIA DEI CERCHI A I Stefano V Rotondo San Tommaso in Formis VIADELLATERANI all Arco di Dolabella M V A Santa Maria inDomnica I 126 D alla Navicella A A R D A E A 5 V B Circo Massimo ia L di L M V A A al l A e Obelisco di Ramsete N I d V el A le V Via di Sant'Erasmo ERANO V C IN LAT PIAZZA DI V ia a I LLA le m C Porta ATE I A d e E RR PORTA CAPENA L e n L Metronia FE E lle e L LLA T A DE D er IA io E m V n Via Iliria L e ppo Parco di Porta L di Via I E C T a E ra R ca lla M Via Norico E O V I A D S G Via Anglona I A L C U L I A A R R D V V A I ia C A A San Sisto Vecchio A le P A I P si i L a Via Licia Santa Balbina all Aventino az L a Via Appia V A za A N le N N a u O n m i Via Antonina a V N b P i l om a I 23 l a e A B pi Catacombe di Diomitilla li M a o t e Basilica SS. Nereo e Achilleo e Via Taurasia t ro an S n i i Parco Egerio o d a i V

Terme di Caracalla V

I San Cesareo 131 A in Palatio L V V i E a V ia di i a na d P

V D o d i a i r i a i P ta le n E o L V G i r a il n L t tin Via Guerrieri la u o a a id t L S P o n a Viale Giotto e E n p B A a o c a S c i T e li e V b l E a li s R t Porta ia M n Parco o Latina E degli Scipioni 6

Via Lucio Fabio Cilone I 102

C Vicolo Antoniniano V V ia A ia l e R O d d i A o P a o C r r d t A o a A L B r d L e e c a A c t a in r San Saba i a V Santa Marcella ia G iro 5 Basilica dei Santi Cosma e Damiano, la mo Tempio del Divo Romolo Da ndini 7 Basilica di Massenzio Casa del Jazz J K L Autorka przewodnika: Agnieszka Masternak Dziękujemy również autorkom, których teksty wykorzystano podczas opracowania SPIS TREŚCI przewodnika – Magdalenie Kubas, Agnieszce Liszce i Marii Lasce. Aktualizacja: Agnieszka Masternak Redaktor prowadzący: Maciej Żemojtel Redakcja i korekta wydania: Gabriela Turzańska, Maciej Żemojtel Zdjęcie na okładce: fot. Bartek Cieniawa Opracowanie kartograficzne: Grzegorz Marchut, Maciej Drzniewicz, Szymon Markowicz Źródło pochodzenia danych kartograficznych:

OSM (http://www.openstreetmap.org) 4 Indeks atrakcji turystycznych Koncepcja graficzna serii: Panczakiewicz Art Design, Paweł Panczakiewicz Projekt okładki i strony tytułowej: MAZAKI STUDIO Konrad Rządowski Skład: Krzysztof Hosaja

Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kse- 13 Atlas Rzymu rograficzną, fotograficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji. Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi bądź towaro- wymi ich właścicieli. Autorzy oraz wydawnictwo Helion dołożyli wszelkich starań, by zawarte w tej książce informacje były kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej odpowiedzialności ani za ich wyko- 41 Historia Rzymu rzystanie, ani za związane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autorzy oraz wydawnictwo Helion nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe z wykorzystania informacji zawartych w książce.

Wydawnictwo Helion ul. Kościuszki 1c, 44-100 Gliwice 51 Atrakcje Rzymu tel.: 32 2309863 e-mail: [email protected] księgarnia internetowa: http://bezdroza.pl

Drogi Czytelniku! Jeżeli chcesz ocenić tę książkę, zajrzyj pod adres: 193 Informacje praktyczne http://bezdroza.pl/user/opinie/?berzc3 Możesz tam wpisać swoje uwagi, spostrzeżenia, recenzję.

• Kup książkę • Księgarnia internetowa • Poleć książkę • Lubię to! Nasza społeczność • Oceń książkę Kup książkę Poleć książkę Giordano Bruno Gesù Nazareno Teatro Argentina San Lorenzo 98 Palazzo Venezia Via dei FontanaSerpenti di Santa all’Argentina Largo di ari in Fonte Campo G Via dei Barbieri 76 H I 80 J Maria dei Monti i Zing K L 7 20 Torre Argentina degl 8 V dei Fiori Altare della Patria Via ia Via Via d'AracoeliVia di San Marco Mercati Santa Maria ai Monti Via Giovanni Lanza Tekst d Via dello Statuto e Santa Barbara dei Librai Florida Chiesa di Rupe Tarpea 1 V di Traiano Via Merulana i ia San Salvatore ai Monti Via CavourCavour i Galleria G d Via Leonina n Selc iu Via di Sant'Anna San Stanislao 36 e ina Via i Spada bb i F Bacc ti on Santi Biagio e Carlo ai Catinari Fontana 92 o Via on San Francesco Santa Lucia in Selci 86 ar 123 ri ei M 70 V i Im Santi Quirico e Giulitta a d di Paola ai Monti ia delle Tartarughe Museo Nazionale p onn Museo Nazionale S d la er Mad Via dei p eg u 61 ia lla d’Arte Orientale ec l n Via Romano – Crypta Balbi Chiesa di Santa li de 14 Basilica di San Pietro in Vincoli Pettinari c i San Salvatore e dei Fun Via h r Largo Leopardi i A Santa Maria a Maria in Aracoeli Eudossiana Teatro Brancaccio Santissima in Campo ri Sant’Ambrogio Fori Imperiali Santa Maria Via del Fagutale Via Vittorino da Feltre le Trinità dei in Publicolis Via Via d Sa Via della Massima Musei 45 63 del Buon Consiglio elle Sette Pellegrini Santa Maria in Monticelli Santa Maria Via Montanara Santa Maria del Capitolini Universita Sapienza ai Catinari Piazza Cenci Pianto ai Catinari in Portico Santi Luca e Martina Santa Maria della di Roma - Facolta Via Buonarroti 30 Via Giusti in Campitelli 81 105 al Foro Romano Neve al Colosseo Viale del Monte Oppio Basilica dei Santi Cosma Via del Cardello di Ingegneria Istituto San Portico di Ottavia Chiesa di San Monti Sant’Angelo Piazza del Giuseppe e Damiano, Giuseppe di Cluny San Paolo San Tommaso Via Catalana Via del 121 in Pescheria Campidoglio dei Falegnami Tempio del Divo Romolo alla Regola ai Cenci Conservatorio di Go San Lorenzo Basilica di Massenzio Synagoga io iv p e F de’Speziali in Miranda 5 Via dei Fori 4 o Via in 7 Imperiali Via Carlo Botta 4 TEVERE DE 127 128 Teatro em ro LUNGO ' CE T R Miranda Domus Aurea NC di Marcello el om I d a Via Macchiavelli San Gregorio ia no Clivo di Colosseo Parco di 57 Mizzi L V Santa Maria Fortunato Via Mecenate U a Ponte Quattro Capi Venere Felice Vi N della Consolazione a N Traiano G 40 Piazza ico Fatebenefratelli O Chiesa di San al Foro Romano del C la San 34 olo Sa LU (szpital Bonifratrów) T Nicola in Carcere Via dei Fienili o Chiesa di Santa ss lv PONTE E N r eo i Viale RA GO Giovanni V o Via Ruggero Bonghi F TE E FA VER Isola Tiberina 72 Sant’Omobono d San Teodoro Francesca Romana P Viale Serapide E E Calibita R Via Luigi Petroselli L GARIBALDI o i Politeama LO E e a S al Palatino Tempio Colosseo z Via Ludovico Muratori Via Giucciardini AN T Via Labicana ZIO L D z Brancaccio

UN n Arco di Tito a

G E Sant’Eligio dei Ferrari di Wenera e Roma San Bartolomeo all’Isola a d

135 DE OT I Arco di G E S e

L V P i 54

I A E l

R N I C

G E E d Costantino U San Sebastian o

IL R San Giovanni a Via Pasquale Villari

L i l A L o Basilica di

Trastevere R V 2

A Ponte Rotto E Battista Decollato al Palatino s

n s

O e San Clemente Sant’Agata in Trastevere o Santa o a N San Giorgio i V r i 120 S a L Via della Lungaretta a Margherita i b I in Velabro o 8 ican

d a g I Via dei Santi Quattro in Trastevere ELIO V BENNA Santi Marcellino PONTE PALATINO e C San Crisogono 130 Tempio 3 a r i IA e Pietro al Laterano di Fortuna Virilis Arco di Giano V G V E San Benedetto in Piscinula o San Salvatore della Corte li Via Capo d'Africa R 129 e V Preziosissimo Sangue E (Santa Maria della Luce) Tempio C i V a ia l V d Sa di Nostro Signore Gesù Cristo eiSalumi di Ercole Vincitore Fontana dei Tritoni e n E Sant’Anastasia Gi d ov T Via dei Genovesi Via Marco Aurelio a Palatino o 6 V nn S San Giovanni 74 95 c i i i r a n

Via dei Fienaroli dei Via Via di San Gallicano d L O a Via Ostilia a A Pietro e te Battista dei Genovesi I P Basilica dei i r Peretti A S s ano R La Bocca della Verita e Chiesa l V . Q P R ua T 15 e Santi Quattro Coronati Via I I t di Santa Maria in Cosmedin V I A D E I C E R C H I Foro Romano d ro O A I Basilica di Santa R Parco Ninfeo Via Annia Via dei Querceti Co e ro D 64 G l n Cecilia in Trastevere Santa Maria in Cappella a C at i i San Vincenzo E di Nerone E E V L R L R de Paoli A Santa Maria Cecilia E G A U all’Aventino C o I V V Santi Giovanni Ospedale Militare Celio d dell’Orto Via di Santa l on i I D t V E v A N Ro Via della T e Paolo al Celio o Madonna Via del Porto C o I n

A fa

O l D A e

dell'Orto i d Cliv t v o i S S d

e E cau Paolo della Croce o S

o i ro t

O L I n

N d P a

N u C Via di San S i Santi Andrea U D

a I b R i

L I Piazza Celimontana V Via di Villa FonsecaOspedale San Giovanni

l R

T o Via della Luce i e Gregorio al Celio

c VIA DEI CERCHI A c C

Via Anicia N i I c

i O E a Parco di V n M V i S A A d a San Alessio San Tommaso in Formis VIADELLATERANI e ve i Valle S Circo Massimo Santo Stefano E m l Via d S San Francesco a Ripa s la ia I all’Arco di Dolabella Rotondo R o Murc M 126 Via di San Michele E C O 52 M V n Basilica di V A E i a Santa Sabina Santa Maria in Domnica I D T ri Via Sant'Alberto Magno A A a alla Navicella

O R

M e D

G n A

a a 5 N t 19 i E A 5

n c V

U a e i L B

S D Circo Massimo a L i di L M d e Porta Portese Sabina V A A ia Via di m r al V A PORTO DI RIPA GRANDE e le I Via Latino T Obelisco di Ramsete N i Santi Bonifacio ed Alessio all’Aventino d n e V Malabranca l e A a l l c e le V Via di Sant'Erasmo RANO r Santa d LATE a V C IN Via di Santa a i I LA Via C Santa Prisca i V a a C EL e Santa Maria del Priorato V PIAZZA DI l m Porta T ele s I e E RA ich n A d en L ER M e L el e Metronia F u 106 Prisca PORTA CAPENA E le L LA rt T A EL o D e D P r IA io Piazza del Via di Sant'AlessioRipa Via della Fonte di Fauno E m V on Via Iliria ia L e Ipp V Cavalieri di Malta Via Marcella V Parco di Porta L di Via

i E C a a

T r Via Portuense L E ac i a c R l i M la V n Via Norico O V Sant Anselmo i i E I

a a A Testaccio a S G Via Anglona i D

d A all Aventino n I U L L i la I V C A P R tevere e ia A o M D V d V R V r a i A I ia i t i o z t i a A a S il z C A A n u San Sisto Vecchio l a Lungo c VIALE AVENTINOr A A I e L a I P P s Via Amerigo Vespucci n a e i v i L Via Licia a S Vi P Santa Balbina all’Aventino a a Via Appia V A a t L e z v i e z 'A Via Dei Decii r a A N n Via Rubattino Via Giovanni Branca e d r a le r n t N V a s N Via Luca della Robbia n i s s i a n u e V a m O a V n I l d Via Pirro a i l mo i l Via Antonina a V N A e A a a b i Via Mastro Giorgio I B l P a d Ligorio om I N ia a 23 l A M A i V Catacombe di Diomitilla e B pi B S li M Teatro Vittoria A L a a o e Basilica SS. Nereo e Achilleo Via Florio A n t e Via Taurasia R t A S r o an o M i Z a P R S n n e Z b i i e a i io O n a m z s A Parco Egerio Santa Maria Liberatrice o I z d R A i u a l P a l r a i A i ia Via Beniamino Franklin o V V P

T V A Viale Manlio Gelsomini Terme di Caracalla I San Cesareo

Chiesa di San Saba A Via Giovanni Branca Via Ginori 131 in Palatio Piazza L V V 35 V i i E a a Via Alessandro Volta An trione V ia di i N a na d P

V D o Via Giovanni Battista Bodonii d i a i r c i a i P ta o le n E o o a n V i La l n r G r Via Galvani e i n L t t a i d Via Giacomo ll u a in a VIALE DELLA t Gian Lorenzoa Bernini Via Guerrieri a o a t Z i L l s M della Porta d t S Via Aldo Manunzio o a P o a V u n Viale Giotto E

b PIRAMIDE CESTIA o e n o a l

r r p B A

d F a S

n a a o c a T

a g a C i e

ss i l c Parco b

l n a i e V

le i I l E a A a Testaccio n V li s

a R t

Vi A i Porta a

M a n i o Latina 6 V E Parco degli Scipioni 6 Via Galvani Piramide di Caio Cestio Viale Giotto D

Via Lucio Fabio Cilone I 102 i o

a i V 118 c C Vicolo Antoniniano

i Viale

Testaccio c a di Porta A V

rdeatina A a

i N V i

t Piramide i a M s a l

133 ic V I A L E M A R C O P O L O e R e O

o o d A

T 51 d e i degli Scipioni n la Via Caio Cestio al o P

t e zz a o C t a e Z Pi se r

Cimitero n Via d r A n ie Cave Ardeatine G t

T a st Viale delle iro o a e o b O Acattolico la A L s a m B r L t M g o e d a e i c c l D a A i Stazione c d a a c n t i d a in o a r San Saba i Ostiense i n i a V Viale del Campo Boario Via Bartolomeo Bossi i V o Via dei Conciatori ia Santa Marcella ri G oa ir B ol po am m Via dei o a VIA OSTIENSE Da l C Verbiti ndini de Kup książkęiale Poleć książkę Kup książkę Casa del Jazz Poleć książkę V Via Giovanni G da Empoli H I J K L Historia Rzymu

momentem było zniszczenie w 146 r. p.n.e. Kartaginy. Niedługo po Cezar był znakomitym strategiem wo- Republiki (princeps senatus), od którego tym została podbita Grecja i Korynt. W 121 r. p.n.e. ekspansja Rzymu jennym, zreformował również kalendarz, pochodzi nazwa pryncypat. skierowana została się na południową Galię, a następnie Cylię w Azji dzieląc rok na 12 miesięcy. Podczas tzw. Za czasów Oktawiana Augusta granice Mniejszej i Cyrenajkę w Afryce. id marcowych, 18 marca 44 r. p.n.e., padł państwa rozszerzyły się, przesuwając się jednak ofiarą spisku pod wodzą senato- nad Ren i Dunaj w Europie, Eufrat w Azji Koniec Republiki, pierwszy triumwirat rów Marka Brutusa i Gajusza Kasjusza, któ- i pustynie w Afryce. Największy obszar rzy obawiali się upadku Republiki. Śmierć cesarstwo rzymskie osiągnęło za pano- i Juliusz Cezar Cezara nie doprowadziła jednak do przy- wania Trajana, w początkach II w. n.e. Nie- wrócenia dawnej struktury władzy. stety z czasem, mimo osiągniętej potęgi, W I w. p.n.e. coraz częściej korzystano z instytucji dyktatury. Począt- imperium zaczęło upadać. Wraz ze śmier- kowo dyktator mianowany był jedynie na sześć miesięcy, jednak Początki cesarstwa – cią Marka Aureliusza pogłębiał się kryzys w 82 r. p.n.e. Sulla został dyktatorem na czas nieograniczony, po- pryncypat gospodarczy i polityczny. dobnie stało się w przypadku Juliusza Cezara w 49 r. p.n.e. Doszło do tego po śmierci Sulli, kiedy kraj prowadził liczne wojny (w Hiszpanii i w Syrii), poza tym wybuchło powstanie niewolników pod wodzą Zapoczątkowane przez Cezara jedyno- Dominat i podział Spartakusa (73 r. p.n.e.). Władzę przejął Pompejusz, któremu uda- władztwo było kontynuowane przez cesarstwa rzymskiego ło się zdobyć Syrię. Zbyt słaby, by rządzić samodzielnie, uformował jego adoptowanego syna i następcę Fori Imperiali. W tle na wschodnie i zachodnie Ołtarz Ojczyzny. wraz z Krassusem i Juliuszem Cezarem w 60 r. p.n.e. tzw. pierwszy Oktawiana Augusta. Zmieniły się tylko triumwirat (rządy trzech). instytucje, przy pomocy których sprawo- Reorganizacja cesarstwa dokonała się fot. Bartek Cieniawa Po śmierci Krassusa zaczęła się walka o władzę między Pompeju- wano władzę. Początkowo Oktawian Au- za cesarza Dioklecjana (284–305), który szem a Cezarem, który mimo zakazu wkroczył w 50 r. p.n.e. przez gust zawarł tzw. drugi triumwirat – układ w 284 r. zmienił ustrój z pryncypatu na rzekę Rubikon do sprzyjającej Pompejuszowi Italii, wypowiadając z Antoniuszem i Lepidusem, mający na dominat. System ten oddawał całkowitą słynne zdanie „kości zostały rzucone”. Wojna zakończy- celu przejęcie władzy nad państwem. władzę cesarzowi. ła się w 48 r. p.n.e. zwycięstwem Cezara i przejęciem Później, po rozpadzie triumwiratu i po- przez niego całej władzy. konaniu Antoniusza pod Akcjum, Okta- wian przyjął tytuł pierwszego senatora

Kup książkę Poleć książkę Kup książkę Poleć książkę 44 45 RZYM B Basilica di San Pietro Atrakcje Rzymu

13 Basilica di San Pietro 1 C3 (Bazylika św. Piotra)

Piazza San Pietro W miejscu męczeńskiej śmierci św. Piotra w 67 r. nawrócony cesarz

linia A, stacja Ottaviano Konstantyn kazał wznieść kościół. Dawniej mieścił się tutaj cyrk Ka- 23, 32, 81, 271, 590, liguli, gdzie poniosło śmierć wielu chrześcijan. Obecny budynek, przystanek Risorgimento; który powstawał od początku XVI w. na życzenie papieża Juliusza II, 34, 46, 64, 98, 571, 881, 916, 982, przystanek Cavalleggeri- wg projektu Bramantego, jest dziełem wielu artystów – pracowali -San Pietro 19, przystanek tu m. in. Bramante, Rafael, Sangallo, a od 1546 r. michał Anioł i Ber- Risorgimento-San Pietro nini. za datę rozpoczęcia budowy bazyliki w jej obecnym kształcie X–III codz. 7.00–18.30, IV–IX codz. 7.00–19.00, uważa się rok 1506, kiedy to papież Juliusz II powierzył prace Dona- w śr. od 13.00 – jeśli audiencje papieskie to Bramantemu. Ogromna kopuła bazyliki zaprojektowana została odbywają się na placu, kopuła zamkn. godzinę przez samego michała Anioła. Fasadę wykonał Carlo maderno, który wcześniej w przypadku przekształcił również plan bazyliki z krzyża greckiego na łaciński. Ba- fot. Bartek Cieniawa wjazdu i dwie godziny Basilica di San Pietro wcześniej w przypadku zylika została konsekrowana w 1626 r. wejścia; zwiedzanie tylko Złocone wnętrze kościoła. w odpowiednim stroju Obecnie jest to największy kościół chrześcijański na świecie (więk- (przykryte ramiona i kolana) sza jest tylko bazylika matki Boskiej Królowej Pokoju w Jamusukro). +39 06 69881662 (informacja), Długość dłuższego ramienia krzyża bazyliki wynosi 210 m, a wy- +39 06 69885863 (faks; rezerwacja audiencji) sokość kopuły 136 m. Na fasadzie znajdują się rzeźby Berniniego Basilica di San Pietro www.vatican.va (Chrystus oraz apostołowie), a po dwóch stronach podwyższenia Pietà Michała Anioła to jedna wstęp wolny; kopuła: schodów – święci: Piotr (z kluczami) i Paweł (z mieczem). Wejście z najsłynniejszych rzeźb w historii. wejście 5 EUR, wjazd 7 EUR fot. Bartek Cieniawa TAK (winda po prawej do bazyliki poprzedza portyk maderny. Bazylika posiada pięć bram: fot. Bartek Cieniawa stronie bazyliki) z prawej strony to Brama Święta (otwierana jedynie podczas cele- Audiencje papieskie: bracji roku jubileuszowego), upamiętnia ona słowa Chrystusa: „Ja je- Audiencje mają miejsce w środy o 10.30, zimą w sali stem Bramą, kto przeze mnie przejdzie, będzie zbawiony”, następnie audiencyjnej Pawła VI, latem na placu św. Piotra. By mieć Brama Sakramentów (XX w.), środkowa, renesansowa Brama Filarete, pewność dostania się na audiencję (i często lepsze Brama Dobra i zła (XX w.). Ostatnia to Brama Śmierci dedykowana miejsce) można zarezerwować wejściówki w Prefekturze papieżowi Janowi XXIII. Apostolskiej, przeważnie Wnętrze bazyliki jest niezwykle harmonijne, ale zwiedzających je wystarczy jednak odebrać je od Gwardii Watykańskiej po raz pierwszy może przytłoczyć ogrom miejsca. Na szczegółowe 30 min wcześniej. Wejściówki są bezpłatne. W niedziele obejrzenie wszystkich skarbów we wnętrzu kościoła należy poświę- o godz. 12.00 papież odmawia Anioł Pański z okna Pałacu cić sporo czasu. Na pewno nie można pominąć Piety michała Anio- Apostolskiego. ła. znajduje się ona zaraz po prawej stronie, przy wejściu do bazyliki. Następnie należy zajrzeć do kaplicy Świętego Krzyża i kaplicy Naj- świętszego Sakramentu, gdzie znajduje się jedyne w bazylice malo- widło ścienne (Święta Trójca). Prawą nawą z łatwością dotrzeć moż- na do ołtarza głównego, pod którym znajduje się grób św. Piotra. Nad nim rozpościera się przepiękny baldachim z brązu wykonany przez młodego Berniniego. Nad grobem świętego znajduje się oł- tarz główny, przy którym msze święte może odprawiać tylko papież bądź osoby przez niego wskazane. msze odprawiane są też w kapli- cach bocznych bazyliki. zatrzymawszy się przed ołtarzem, warto spojrzeć w górę, by podzi- Basilica di San Pietro wiać kopułę bazyliki w całym jej przepychu. Ogromna konstrukcja Rzeźby Berniniego wieńczące kolumnadę w pobliżu największej bazyliki Rzymu.

Kup książkę Poleć książkę Kup książkę Poleć książkę 66 67 Rzym Campo dei Fiori

C Capella Sistina Atrakcje Rzymu

20 Campo dei Fiori 7 G4

46, 62, 64, 571, 916, Campo dei Fiori to pełen życia plac, który znalazł się w tytule jedne- przystanek Corso Vittorio Emanuele-Sant’Andrea go z wierszy miłosza. Niegdyś odbywały się tu publiczne egzekucje, della Valle, 16, przystanki Cancelleria, turnieje i zgromadzenia, a od połowy XIX w. popularny targ. Nazwa Monserrato-Piazza Farnese Campo dei Fiori w dosłownym tłumaczeniu oznacza „plac kwiatowy”. 8, przystanek Arenula/Cairoli Legenda głosi jednak, że wzięła się ona od kochanki Pompejusza, Flo- ry, która tu niegdyś mieszkała. Inna wersja mówi, że w średniowieczu plac na pewien okres został zapomniany i zamienił się w pełną kwia- tów łąkę. W XV w. plac został wybrukowany. Campo dei Fiori rozciąga się w miejscu, gdzie wznosiła się niegdyś świątynia Wenus, wchodzą- ca w skład teatru Pompejusza z I w. p.n.e. (pierwszy murowany teatr fot. Bartek Cieniawa w Rzymie), mogącego pomieścić ok. 18 tys. widzów. Ślady tej dawnej Capella Sistina Figura św. Piotra. konstrukcji są jeszcze częściowo widoczne w kształcie zabudowań od strony Via di Grotta Pinta. Na środku placu znajduje się statua z brązu (XIX w.) upamiętniająca śmierć Giordana Bruna, który 17 lutego 1600 r. został tu spalony na stosie. Dominikanin i humanista został posądzony o herezję i skazany na śmierć, m.in. dlatego że głosił za Kopernikiem Campo dei Fiori Pomnik Giordana Bruna. i Galileuszem, że ziemia krąży wokół Słońca, a nie odwrotnie. fot. Agnieszka Masternak fot. Bartek Cieniawa

21 Capella Sistina 1 C3 (Kaplica Sykstyńska)

Viale Vaticano Kaplica Sykstyńska, której budowę zakończono w 1480 r., upa- linia A, miętnia w nazwie imię fundatora – papieża Sykstusa IV. Jej stacje Ottaviano, Cipro 49, przystanek Viale budowniczymi i architektami byli Giovannino de’Dolci oraz Bac- Vaticano-Musei Vaticani cio Pontelli. Kaplica ma wymiary biblijnej świątyni Salomona 19, przystanek Risorgimento (13 × 40 × 21 m). Na prawej ścianie znajdują się freski przedsta- http://mv.vatican.va wiające sceny z życia Jezusa, na lewej – z życia mojżesza. Powstały tak jak Muzea Watykańskie: one w latach 1481–83, a ich autorami są najwięksi umbryjscy i to- pn–sb. 9.00–18.00 (ostatnie wejście 16.00), skańscy malarze renesansu: Perugino, Pinturicchio, Botticelli, Si- ostatnia nd. miesiąca 9.00–14.00 (ostatnie gnorelli i Ghirlandaio. Fresk na sklepieniu jest monumentalnym wejście 12.30) dziełem michała Anioła malowanym w latach 1508–12. Przedsta- N 16 EUR, U 8 EUR, wstęp wolny w ostatnią nd. wia dzieje ludzkości widziane przez pryzmat religii, na czwartym miesiąca, wejście jedynie razem z wizytą w Muzeach obrazie widnieje słynne Stworzenie Adama. Watykańskich Na ścianie ołtarzowej kaplicy można zobaczyć Sąd Ostateczny TAK (rampa) ukończony przez michała Anioła ok. 1540 r. To niezwykłe dzie- ło, w centrum którego znajduje się wizerunek Chrystusa z matką u boku, oddaje niepokoje bliższe nadchodzącej już epoce baroku. zaskakuje symetria fresku, należy zwrócić też uwagę na ruch postaci w górę (zbawieni) i w dół (potępieni). Św. Bartłomiej trzyma w ręku własną skórę (zginął męczeńską śmiercią obdarty ze skóry) – Capella Sistina co ciekawe, jest to autoportret samego michała Anioła. Wejście do kaplicy znajduje się po prawej stronie bazyliki San Pietro.

Kup książkę Poleć książkę Kup książkę Poleć książkę 76 77 Rzym Cimitero Acattolico C Circo Massimo Colonna Traiana Atrakcje rzymu

51 Cimitero Acattolico 7 H6

Via Caio Cestio 6 Niedaleko 118 piramidy Kajusza Cestiusza znajduje się cmentarz – pierwszy, na którym chowani byli cudzoziemcy i przybysze, linia B, stacja Piramide innej niż katolicka wiary (najczęściej protestanci). Do czasu usta- http://cemeteryrome.it nowienia cmentarza nie-katolicy w rzymie byli chowani prawdo- pn.–sb. 9.00–17.00, nd. i św. 9.00–13.00, podobnie pod wzgórzem Pincio, tam gdzie grzebane były rów- ostanie wejście 30 min przed zamknięciem nież kobiety lekkich obyczajów. Pogrzeb nie-katolika odbywał się wstęp wolny; sugerowany nocą, zakazane też było umieszczanie na nagrobkach znaku krzyża. datek cmentarz (3 EUR) Na cmentarzu przy Via Caio Cestio spoczywają m.in. Shelley i Keats TAK (ich groby są licznie odwiedzane przez turystów, zwłaszcza z Wielkiej Brytanii), a także wielu innych podróżników i „zwykłych” śmiertelni- ków. miejsce emanuje spokojem i jest bardzo sugestywne.

52 Circo Massimo 7 I5 (Circus Maximus)

Via del Circo Massimo Największy stadion starożytnego rzymu wybudowany został w VII w. p.n.e. w dolinie pomiędzy Palatynem a Awentynem. Według legen- linia B, stacja Circo Massimo dy to właśnie w tym miejscu rzymianie zorganizowali igrzyska dla Sabinów, a później uprowadzili ich kobiety (porwanie Sabinek). Ogromny obiekt był rezultatem rozbudowy: najpierw w II w. p.n.e., kiedy to drewniane konstrukcje zastąpiono kamiennymi, a następ- nie za czasów Cezara. Odbywały się tu m. in. wyścigi rydwanów. Ko- lory woźniców: biały, niebieski, zielony i czerwony oznaczały przy- należność do konkretnych frakcji wspierających drużyny. Ostatnie zawody odbyły się tu w 549 r. n.e. Dziś po stadionie pozostał pusty plac porośnięty trawą.

53 Colonna Traiana 3 I3 (kolumna Trajana)

Foro di Traiano Dominująca nad ruinami rzymskich forów kolumna uważana jest za

linia B, stacja Colosseo jedną z najpiękniejszych na świecie. Postawiona została dla upamięt- 53, 85, 87, 117, 175, 186, nienia zwycięstwa cesarza Trajana nad Dakami. Wygranie tamtych 271, 571, 810, przystanek wojen w latach 101–103 i 107–108 uczyniło cesarstwo największym Fori Imperali-Campidoglio w całej dotychczasowej historii. mierząca 40 m kolumna opleciona została spiralnym pasem pokrytym płaskorzeźbami oddającymi sceny podboju Dacji. Pierwotnie płaskorzeźby te były pokryte farbą w ży- wych kolorach. Wewnątrz kolumny znajdują się kręte schody prowa- © Paula Stanley | Dreamstime.com dzące na jej szczyt, który zdobiła niegdyś figura cesarza zastąpiona Colonna Traiana w 1587 r. posągiem św. Piotra dłuta Tomaso della Porta. Płaskorzeźby zdobiące kolumnę opowiadają dzieje podboju Dacji.

Kup książkę Poleć książkę Kup książkę Poleć książkę 102 103 rzym C Colosseo Atrakcje rzymu

54 Colosseo 8 J4 (Koloseum)

Via dei Fori Imperiali Budowę tego największego rzymskiego amfiteatru rozpoczął w 72 r. n.e. cesarz Wespazjan, założyciel dynastii Flawiuszy (stąd też linia B, stacja Colosseo Koloseum bywa nazywane teatrem Flawiuszy). Nakazał on osu- +39 06 39967700 (rezerwacja biletów) szyć sztuczne jezioro, stworzone na życzenie Nerona w okolicy www.coopculture.it (rezerwacja biletów) 57 pałacu Domus Aurea, i na jego miejscu wznieść przyby- 16 II–15 III codz. tek powszechnej rozrywki. Prace nad budowlą były kontynuowane 8.30–17.00, 16 III–ostatnia sb. III codz. 8.30–17.30, przez kolejnych cesarzy, a ukończone zostały za panowania Domi- ostatnia nd. III–31 VIII codz. 8.30–19.15, IX codz. cjana. Sądzi się powszechnie, że nazwa Koloseum pochodzi od wiel- 8.30–19.00, 1 X–ostatnia sb. X codz. 8.30–18.30, kości budowli, prawdopodobnie jednak nazwano je tak ze względu ostatnia nd. X–15 II codz. 8.30–16.3; 1 I, 1 V, na stojący nieopodal znacznych rozmiarów posąg Nerona, który po 25 XII zamkn. samobójczej śmierci znienawidzonego cesarza został przez Flawiu- N 12 EUR, U (obywatele UE w wieku 18–25 l.) 7,50 EUR, szy przekształcony w posąg boga słońca. dzieci i młodzież do 18. r. życia i seniorzy (pow. 65 l.) z zewnątrz Koloseum prezentuje się nadzwyczaj imponująco: zbu- wstęp wolny; bilet obejmuje dowane jest z trzech poziomów arkad i ostatniego poziomu, w któ- wejście na Palatyn i do Koloseum, jest ważny 2 dni, rym znajdują się otwory służące do mocowania płóciennego dachu rezerwacja 1,5 EUR mającego chronić widzów przed palącym słońcem, tzw. Velarium. TAK Ocenia się, że amfiteatr mógł pomieścić ponad 50 tys. widzów, co więcej, dzięki licznym wyjściom, zwanym vomitoriami, można go © Pablo Debat | Fotolia.com było bardzo szybko opróżnić. Podłoga wykonana była z drewna Colosseo Potężne Koloseum ma już prawie 2 tysiące lat. i przysypana piaskiem (łac. arena – piasek), w który mogła wsiąkać krew. Obecnie, gdy podłogi już nie ma, można podziwiać podziem- ne korytarze, którymi wyprowadzano zwierzęta oraz gladiatorów na arenę. Jak podają zapiski, ostatni spektakl odbył się w amfiteatrze w 523 r. Później budowla na wiele lat została pozostawiona sama sobie, aż w średniowieczu przeszła w ręce Kościoła. Niestety forma Koloseum ucierpiała na skutek pożarów i trzęsień ziemi. Fakt, że budowla nie pełniła już tak ważnej roli jak w starożyt- ności, sprawił, że amfiteatr zaczęto wykorzystywać jako źródło ma- teriałów do konstrukcji innych budynków (Bazyliki św. Piotra, Pałacu Weneckiego czy mostu Sykstusa). Dopiero w 1744 r. papież Bene- dykt XIV zakazał dalszej dewastacji zabytku, poświęcając go i naka- zując utworzenie w nim stacji drogi krzyżowej. W środku budowli umieszczono też sporych rozmiarów krzyż. W ten sposób Benedykt XVI chciał oddać hołd męczennikom, którzy przelali swą krew na arenie amfiteatru (źródła historyczne nie potwierdzają, jakoby Ko- loseum było miejscem celowej egzekucji chrześcijan). z Koloseum związane jest powiedzenie-przepowiednia, której auto- rem jest św. Beda żyjący w VIII w. Powiedział on: „Quandiu stat Coly- saeus stat roma; quando cadet Colysaeus cadet roma et mundus”, © Pablo Debat | Fotolia.com co oznacza: „Dopóki istnieje Koloseum, trwać będzie rzym, kiedy Colosseo jednak runie Koloseum, zginie też rzym, a wraz z nim cały świat”. Wewnątrz amfiteatru

Kup książkę Poleć książkę Kup książkę Poleć książkę 104 105 rzym Rzym