CORO CORO Music from the Sistine Chapel Bartłomiej Pękiel Allegri · Anerio The Sixteen The Palestrina · Marenzio Eamonn Dougan “Surprises and rarities “Sit back and relish abound here... this treasure trove a daring journey which has clearly Blossoming of discovery.” been prepared gramophone with passion.” editor’s choice gramophone choice cor16047 cor16110 September 2013 Vine

The Earth Resounds Palestrina Volume 4 Italian Maestri in Poland “The disc opens with the The Sixteen most rousing account I continues its have heard of his well- exploration of Asprilio Pacelli known ten-voice Easter Palestrina’s great motet, Aurora lucis art with the fourth Vincenzo Bertolusi rutilat, which almost disc in the series had me out of my chair featuring the G.F. Anerio with excitement… Missa O magnum This is a thrilling disc.” mysterium. cor16097 cor16114 international record review The Sixteen To find out more about The Sixteen, concert tours, and to buy CDs visit Eamonn Dougan www.thesixteen.com cor16123 he first volume in this series of recordings focussed on Bartłomiej Pękiel, ierwszy tom w tej serii fonograficznej poświęcono Bartłomiejowi Pękielowi, pierwszemu Tthe first Polish composer to rise to the position of maestro di cappella Pkompozytorowi polskiemu, który osiągnął w XVII wieku pozycję maestro di cappella na during the 17th century. In this second volume we explore works by królewskim dworze. W drugim tomie zagłębiamy się w spuściznę trzech włoskich mistrzów, three of the Italian maestri who came before him, bringing their craft and którzy zajmowali to stanowisko przed nim, przynosząc swój kunszt i doświadczenie na dwór experience to the court of King Sigismund III. Again it has been hugely Zygmunta III Wazy. Z równie ogromną przyjemnością i emocją odkryliśmy te nowe nazwiska enjoyable and exciting to discover new names and works which can stand i dzieła, które można szczęśliwie porównywać z utworami uznanych mistrzów, a możemy comparison with acknowledged masters, and it promises many more spodziewać się o wiele więcej skarbów do odkrywania w dalszym ciągu naszej serii.

riches to be discovered as the series progresses. Benjamin Harte Photograph: W muzyce włoskiego renesansu ponad wszystkimi góruje postać Giovanniego Pierluigiego Within the music of the Italian renaissance, the figure of Palestrina towers above all others. Palestriny. To właśnie on był dla innych kompozytorów wzorem do naśladowania i It was he who composers studied and aspired to emulate, and through the work of two of przestudiowania. A poprzez pracę dwóch jego protegowanych, Asprilia Pacellego i Giovanniego his protégés, Asprillio Pacelli and Giovanni Francesco Anerio, his influence reached further Francesca Aneria, jego wpływ sięgał dalej – do Polski. Ich kompozycje noszą wiele znamion afield, to Poland. Their compositions bear many of the hallmarks of their revered master, as twórczości czczonego mistrza, podobnie jak dzieła Vincenza Bertolusiego, który kształcił się do those of Vincenzo Bertolusi, schooled not in Rome, but in the other great Italian musical nie w Rzymie, a w drugiej wielkiej kuźni muzycznej na półwyspie apenińskim – Wenecji. Biorąc hotbed of Venice. However, given the quality of their music, it is perhaps surprising that their pod uwagę wysoki poziom ich muzyki, dziwi, że nazwiska tych włoskich twórców nie są szerzej names are not better known. There is frustratingly little biographical information available znane. Frustruje fakt, że zachowało się mało źródeł informacji dotyczących ich biografii (wiele about these three composers, particularly with regard to the years they spent in Poland, yet ważnych dokumentów związanych z tym zagadnieniem zaginęło podczas drugiej wojny one can see in their works the skill and refinement which led to them being invited to join światowej), lecz widać w ich dziełach świetny i wyrafinowany warsztat kompozytorski, z powodu King Sigismund III in Cracow and Warsaw. It was these qualities which the King prized in order którego zostali zatrudnieni przez Zygmunta III w Krakowie i Warszawie. Takie właśnie jakości to align himself more closely with Rome, but also to enhance his prestige and the cultural cenił król, chcąc się przybliżyć do Rzymu a także podnosić swój prestiż i pozycję swojego standing of his court. He must surely have relished the works composed for him, and the dworu. Zapewne zachwycał się dziełami skomponowanymi dla niego, a korzyści, które z tego benefits he enjoyed can be heard in the music recorded here, be it the lush soundworld and czerpał słyszymy w muzyce tutaj nagranej, czy to poprzez bujny świat dźwiękowy i subtelne delicate word painting of Bertolusi’s Osculetur me, the fluency of the vocal lines and variety of „malowanie” słowami Bertolusiego Osculetur me, płynność linii wokalnych i różnorodność faktur textures and colour in Anerio’s Litania, or the extravagant opulence of Pacelli’s Dum esset rex i barwy w Aneria Litanii czy rozrzutną obfitość Pacellego Dum esset rex na 5 chórów. Przyjazd for 5 choirs. The arrival of the Italian maestri heralded a new dawn for sacred music in Poland. mistrzów włoskich zwiastował nową erę dla muzyki sakralnej w Polsce. Ten przypływ talentu i This influx of talent and experience was passed on to future generations and in due course doświadczenia wpłynął na muzyków miejscowych, czego wyraz znajdujemy w wartej poznania flowered in the form of composers such as Pękiel, Grzegorz Gorczycki and Marcin Mielczewski, twórczości reprezentujących następne pokolenia kompozytorów polskich, takich jak Pękiel, allowing native Polish talent to take centre stage once again. Marcin Mielczewski czy Grzegorz Gerwazy Gorczycki.. My thanks to Barbara Przbyszewska-Jarmińska, Aleksandra Patalas and Ole Kongsted who Składam serdeczne podziękowania Barbarze Przybyszewskiej-Jarmińskiej, Aleksandrze Patalas prepared the editions we used for this recording, and to the trusts and individuals who have i Ole Kongstedowi, którzy przygotowali wydania nutowe wykorzystane do tego nagrania provided invaluable support, without which we would not have had the opportunity to oraz zarządom i osobom, które zapewnili nieodzowne wsparcie, bez którego nie mielibyśmy rediscover these wonderful works. możliwości odkrywać na nowo tych wspaniałych dzieł. Eamonn Dougan, Associate Conductor Eamonn Dougan, Współdyrygent 2 3 he transplanting of Italian music in the years. Sigismund had been raised as a 1 Asprilio Pacelli Veni Sponsa Christi 3.14 Tnew style to Poland in the late 16th Catholic by his Polish mother, a member of (1570–1623) and early 17th centuries was one of the the Jagellonian Polish dynasty which had success stories of early modern musical ended in 1572. The King wished to make 2 Giovanni Francesco Anerio Salve Regina 5.33 transmission. Over one hundred Italian Poland a model Counter-reformation (c.1567–1630) composers, singers and instrumentalists Catholic state and for that purpose he 3 Asprilio Pacelli Beata es Virgo Maria 4.41 worked there during the five decades wished to have post-Tridentine liturgy and from the mid-1590s, effectively colonising music directly from Rome. In organising 4 Vincenzo Bertolusi Regina Caeli 2.14 the major music chapels in Cracow and the Italian chapel, dominated by Roman (c.1550-1608) Warsaw. When Polish composers began musicians, he was helped by Pope 5 Giovanni Francesco Anerio Litania deiparae Virginis 7.06 to come into their own by the middle Clement VIII Aldobrandini who, while still of the 17th century they would adopt a cardinal, had been legate to Poland in 6 Giovanni Francesco Anerio Kyrie from Missa Pulchra es 4.46 an Italianate style. This disc presents the 1588-1589 before being elected pope 7 Giovanni Francesco Anerio Gloria from Missa Pulchra es 4.22 music of three of those Italian emigrants: in 1592. Clement first sent to the King of Asprilio Pacelli and Giovanni Francesco Poland, at the latter’s request, Annibale 8 Vincenzo Bertolusi Osculetor me osculo 4.17 Anerio from Rome, and Vincenzo Bertolusi Stabile in early 1595 but he died, probably from Venice. The music is all connected shortly after arriving in Cracow, in April 9 Giovanni Francesco Anerio Credo from Missa Pulchra es 6.26 to the Virgin Mary with many of the texts that year. Next, Clement sent Luca bl Vincenzo Bertolusi Ego flos campi 3.44 taken from the Song of Songs, the Old Marenzio. Marenzio led Sigismund III’s Testament’s collection of love poetry which music ensemble from the end of 1595 to bm Giovanni Francesco Anerio Sanctus from Missa Pulchra es 2.04 has long been applied metaphorically to the spring of 1597 or 1598. He died quite bn Giovanni Francesco Anerio Benedictus from Missa Pulchra es 2.14 the Virgin Mary. soon after returning to Rome, in1599. bo Giovanni Francesco Anerio Agnus Dei from Missa Pulchra es 2.17 The man largely responsible for this The first Italian composer to make a bp Asprilio Pacelli Dum esset rex 8.40 musical transplant was Sigismund III Vasa, successful career in Poland was Asprilio elected King of Poland and Grand Duke Pacelli, from Narni in Umbria, who was Total running time 61.48 of Lithuania in 1587. Only twenty-one Sigismund’s maestro di cappella from when elected, he reigned for forty-five the end of 1602 until his death in 1623. 4 5 Pacelli had had a thriving career in Rome, style. The five-voice Veni Sponsa Christi styles, using three standard SATB choirs as were papal trombonists and his elder training as a chorister in St. Peter’s Basilica and the six-voice Beata es Virgo Maria well as a high (SSAB) one and a low (ATTB) brother Felice succeeded Palestrina as under Palestrina. He then worked for a are examples of the modified stile antico one. The top soprano is assigned the composer to the papal chapel in 1594. number of confraternities with small used in the later works of Palestrina and treble G clef (the others have a C clef on Giovanni Francesco held positions as choirs, before becoming prefect of music in those of his pupils like Pacelli. They the bottom line) so that the overall range maestro at various Roman institutions at the German College, in 1595. In March are basically imitative in texture but with is wide, on the Venetian model. The text, and at Verona before moving to Warsaw 1602 he became maestro di cappella of voices doubled up at key moments to from the Song of Songs, is full of colourful in 1624. In 1630 he resigned the post the Cappella Giulia, a famous ensemble allow the words to come through. There imagery, which is fully exploited by the and left for Italy, intending to have some that performed mainly in St Peter’s, one is also sensitivity to the text: for instance, five choirs, individually and collectively, music published, but died in Graz on the of the top musical positions in the city. He the opening of Beata es has long melismas producing a kaleidoscope of textures, all way. Like the rest of his family, Anerio had left that post in unknown circumstances (runs of crotchets on a single syllable) in the supported by the organ. All five are used been strongly influenced by St. Philip Neri, in October that year to travel to Poland. three upper voices to highlight the word at climactic moments and there are three a charismatic religious figure in Counter- He was already highly experienced in ‘Maria’ while the words ‘Christi’, ‘coronam’ gathering points – two on the word ‘Dum’ reformation Rome who made extensive both large-scale ceremonial and small- and ‘Domine’ are similarly underscored in and one on ‘Ecce’ - which bring all the parts use of music in his attempts to woo scale devotional music, with a solid base Veni Sponsa. together in a manner familiar to those who people to religion. Like Pacelli, Anerio was in Rome’s stile antico but not afraid to know Thomas Tallis’ Spem in alium. This proficient in large-scale polychoral styles. experiment with more modern styles. In contrast, Pacelli’s setting of the Marian piece is a real tour-de-force and illustrates At his first mass, following his ordination Pacelli went to Cracow, from where he Vespers antiphon Dum esset rex, for how Pacelli further developed in Cracow in 1616, all his fellow Roman musicians travelled with the chapel to Warsaw and twenty voices in five choirs, is a classic and Warsaw what he had learned while gathered in the Jesuit church of Il Gesù Vilnius, where he probably spent the years example of what has been dubbed dealing with the large spaces of the new and made up eight choirs to solemnise 1610-1612, when the King was waging the the ‘colossal baroque’. Pacelli sent a St. Peter’s Basilica. the occasion. Smolensk campaign, and then lived with considerable number of multi-choir Sigismund’s court in Warsaw, which from motets and masses back from Warsaw for On Pacelli’s death Sigismund again Anerio’s double-choir Missa Pulchra es, the 1610s replaced Cracow as the chief publication in Venice. These were widely looked to Rome and once more attracted which survives only in a manuscript in residence of the kings of Poland. copied in Northern Europe and helped a formidable composer in Giovanni Cracow, is based on Palestrina’s five-voice lay the foundation of Polish and German Francesco Anerio, who may also have setting of a favourite Song of Songs text. The pieces by Pacelli on this disc baroque music. Here he mixes elements of studied under Palestrina. He came from Like other imitation or parody masses, demonstrate two contrasting facets of his both the Roman and Venetian polychoral a musical family – his father and brother Anerio gives unity to the movements by 6 7 using the opening music of the motet, would surely have been reused once he purposes. Both of these pieces are an extra bass to make seven voices and which constitutes pre-composition got to Poland. The Marian antiphon Salve supported by the organ, using the basso increasing the textural and rhythmic material, for four of them (the Agnus Dei Regina was sung at the end of the office continuo part supplied by Anerio in an variety. Note his use of descending takes a theme from later in the motet). of Compline (and often after Vespers) edition from1611. scales to depict the flowing oil at ‘oleum The end of each movement also makes from Trinity Sunday to Advent and was effusum’. Bertolusi’s double-choir setting reference to the conclusion of Palestrina’s also commonly sung on Saturdays by Vincenzo Bertolusi came from Murano of the Easter antiphon Regina caeli motet. Much of the music is newly religious and lay communities before near Venice and is assumed to have can be compared with Anerio’s Salve composed and Anerio exploits his two images of the Virgin. Its appealing studied music in that city. Like Stabile Regina. Bertolusi uses the same chordal sets of four voices to bring great variety text is well captured by Anerio, relying he arrived in Cracow in 1595 and blocking but his setting has even more to the setting. He follows a common mainly on chordal writing and rhythmic remained in that city as organist, until he rhythmic bounce, perhaps reflecting his Roman procedure for polychoral music contrast and vitality. His Litania transferred to the court of King Christian Venetian origins. in starting with imitative entries in both deiparae Virginis is a somewhat IV of Denmark in1607. While in Poland he choirs, later bouncing the text about in truncated version of the Litany of Loreto published a book of motets for six to ten In 1618 Sigismund III commissioned a quick antiphonal exchanges while using which became universally popular in the voices in 1601, a number of which were painting of the Virgin and Child with tutti writing rather sparingly at climactic early seventeenth century. With their later reprinted. Three are included here, Sts. John the Baptist and Stanislaus from moments. Anerio also follows the normal extended repetitive structures, litanies one using a popular Marian text and two the Venetian Palma il Giovane for Warsaw Roman practice of using two equally- posed a challenge to composers, one to taken from the Song of Songs. One of the Cathedral; it was destroyed in World War voiced choirs with standard ranges. For the which Anerio has risen admirably here. latter, Ego flos campi, includes the words Two. In contrast, much of the Italianate two most sensitive sections of the text, the He uses his two choirs in a continually ‘sicut lilium inter spinas’ (like a lily among music which Sigismund commissioned Crucifixus in the Credo and the Benedictus varying manner, alternating and doubling thorns) which made it a favourite text for has survived in print and manuscript, in the Sanctus, he reduces the texture to them, reducing the texture to two and devotion to the sorrows of Mary. Bertolusi allowing us to reconstruct it for ourselves. four voices; the SSAT line-up of the latter, three voices, and changing the time sets it in an imitative style for six voices, Having answered that king’s call to far together with some pairing of voices, signature in ways which allow him to making considerable use of imitation away Poland, the three composers on heightens the intimate feeling. characterise the various invocations. by inversion, with the themes going in this disc brought much of the musical Litanies were commonly sung in opposite directions. He chose one of splendours of Rome and Venice to beautify Those same traits are found in the other processions, though a setting of this the more colourful Song of Songs texts the liturgy in their adopted country. two Anerio pieces on this recording; complexity would more likely have been for his seven-voice Osculetur me osculo these were published in Rome in 1611 but used in a church or oratory for devotional and here he is more adventurous, adding © Noel O’Regan, 2014 8 9 końcu XVI i na początku XVII Głównym sprawcą wspomnianej przybyciu do Krakowa, w kwietniu tego nieznanych okolicznościach już w W wieku doszło do transmisji muzycznej transplantacji był Zygmunt roku, następnego kapelmistrza – Lukę październiku tego roku, aby udać się muzyki włoskiej w nowym ówcześnie III Waza, wybrany na króla Polski i Marenzia. Marenzio kierował zespołem do Polski. Był wówczas kompozytorem stylu na grunt polski. Od lat 90- wielkiego księcia litewskiego w 1587 r. muzycznym Zygmunta III Wazy od z pokaźnym dorobkiem, zarówno w tych XVI wieku przez kolejnych W momencie elekcji zaledwie 21-letni schyłku 1595 do wiosny 1597 lub 1598 r. muzyce reprezentacyjnej na większe pięć dekad ponad stu włoskich władca pozostać miał na tronie przez Zmarł stosunkowo niedługo po zespoły jak i nabożnej, małogłosowej, kompozytorów, śpiewaków i następne 45 lat. Zygmunta, syna króla powrocie do Rzymu – w 1599 r. artystą solidnie ugruntowanym instrumentalistów pracowało w Szwecji Jana III Wazy, wychowała w rzymskim stile antico, lecz nie Państwie Polsko-Litewskim, dokonując jako katolika jego matka, Polka, która Pierwszym włoskim kompozytorem, wahającym się także eksperymentować „kolonizacji” najważniejszych kapel należała do wymarłej w 1572 r. dynastii któremu udało się zrobić karierę w z bardziej nowoczesnymi stylami. muzycznych w Krakowie i Warszawie. jagiellońskiej. Pragnieniem króla było Polsce, był pochodzący z umbryjskiej Pacelli udał się do Krakowa, skąd Działalność włoskich mistrzów wpłynęła stworzenie z Polski modelowe katolickie miejscowości Narni Asprilio Pacelli, podróżował z kapelą do Warszawy i na styl muzyki tworzonej przez państwo kontrreformacji. Temu celowi który służył jako maestro di cappella w Wilna, gdzie zapewne spędził lata 1610– kompozytorów miejscowych, którzy ok. miało służyć wprowadzenie w kościołach kapeli Zygmunta od końca 1602 r. aż 1612, kiedy król odbywał kampanię połowy XVII wieku zaczęli zajmować Rzeczypospolitej potrydenckiej liturgii i do śmierci w 1623 r. Wcześniej Pacelli smoleńską, a następnie zamieszkał z stanowiska zarezerwowane wcześniej muzyki transmitowanej bezpośrednio cieszył się wielkim uznaniem w Rzymie. dworem Zygmunta III w Warszawie, dla Włochów. Ta płyta przedstawia z Rzymu. W organizacji włoskiej Wykształcony w kapeli bazyliki św. która od drugiej dekady stała się, w muzykę trzech z tych kompozytorów, kapeli, zdominowanej przez muzyków Piotra u samego Palestriny, pracował miejsce Krakowa, główną rezydencją którzy przybyli do Polski z Italii: Rzymian rzymskich, pomógł Zygmuntowi papież następnie w szeregu konfraterni królów Polski. Asprilia Pacellego i Giovanniego Klemens VIII, urodzony jako Hippolito posiadających swoje własne małe Francesca Aneria oraz Vincenza Aldobrandini, który jeszcze będąc chóry, aby w 1595 r. zostać prefectem Znajdujące się na płycie utwory Bertolusiego z Wenecji. Wybrane utwory kardynałem przebywał w Polsce w muzyki w jezuickim Collegium Pacellego pokazują dwa kontrastujące wiążą się z kultem Najświętszej Marii latach 1588-1589 jako legat papieski. Germanicum. W marcu1602 r. objął oblicza jego stylu. 5-głosowy motet Panny. Wiele spośród opracowanych w Kiedy został w 1592 r. papieżem, funkcję maestro di cappella w Cappella Veni Sponsa Christi i 6-głosowy nich tekstów zaczerpnięto z Pieśni nad odpowiadając na życzenie króla Polski, Giulia, słynnym zespole występującym Beata es Virgo Maria to przykłady pieśniami, czyli Starotestamentowego wysłał na jego dwór najpierw, na głównie w bazylice św. Piotra. Piastował zmodyfikowanego stile antico, zbioru poezji miłosnej, od dawna początku 1595 r., Annibale Stabilego, zatem jedno z czołowych stanowisk używanego w późniejszych dziełach kojarzonego z NMP. a gdy ten zmarł, zapewne wkrótce po w wiecznym mieście. Opuścił je w Palestriny i w kompozycjach jego 10 11 uczniów. Choć utwory te są utrzymane i weneckiego stylu polichóralnego, Po śmierci Pacellego, Zygmunt w jezuickim kościele Il Gesù, by uświetnić w fakturze imitacyjnej, w kluczowych operując poza trzema standardowymi znów zwrócił się do Rzymu, skąd uroczystość wykonaniem kompozycji na momentach ich poszczególne głosy są chórami SATB także po jednym chórze sprowadził nietuzinkowego kompozytora osiem chórów. jednak zdwajane, aby umożliwić lepsze w rejestrze wysokim (SSAB) i niskim Giovanniego Francesca Aneria, który wybrzmienie najistotniejszych słów. (ATTB). Górnemu sopranowi przypisano być może także studiował u Palestriny. Dwuchórowa Missa Pulchra es Aneria, Ważnym atutem tych kompozycji jest wiolinowy klucz g (pozostałe głosy mają Pochodził z muzykalnej rodziny – jego znana wyłącznie z rękopisu zachowanego także muzyczna interpretacja zawartości klucz c na najniższej linii), co daje w ojciec i brat byli puzonistami papieskimi, a w Krakowie, bazuje na 5-głosowym emocjonalnej tekstu literackiego. Na konsekwencji szeroką skalę, wedle wzoru jego starszy brat, Felice, zastąpił Palestrinę opracowaniu Palestriny jednego z przykład, początek Beata es ma dłuższe weneckiego. Pochodzący z Pieśni nad w 1594 r. na stanowisku kompozytora ulubionych tekstów z Pieśni nad pieśniami. melizmaty (biegniki ćwierćnutowe pieśniami tekst słowny obfituje w barwne kapeli papieskiej. Giovanni Francesco Tak jak w przypadku innych mszy ad na jednej sylabie) w trzech górnych wyobrażenia, które w pełni eksploatuje zajmował stanowisko maestro przy imitationem czy parodia, Anerio integruje głosach, w celu podkreślenia słowa 5 chórów w układach pojedynczych i różnych instytucjach w Rzymie i Weronie, wszystkie części utworu korzystając „Maria”. Podobnie uwypukla kompozytor zbiorowych, tworząc kalejdoskopowy zanim przeniósł się do Warszawy w 1624 w czterech z nich z początkowego słowa „Christi”, „coronam” i „Domine” w obraz rozmaitych faktur, podpartych r. W 1630 roku opuścił Rzeczpospolitą i fragmentu motetu stanowiącego Veni Sponsa. bez wyjątku organami. Wszystkie udał się do Włoch, gdzie zamierzał oddać materiał prekompozycyjny (Agnus pięć chórów kompozytor wykorzystał swoje utwory do druku. Do celu swojej Dei ma temat z dalszego przebiegu Natomiast opracowanie Pacellego w momentach kulminacyjnych. podróży jednak nie dotarł; zmarł po motetu). W dodatku końcowy fragment maryjnej antyfony na nieszpory Dum Znajdujemy trzy punkty realizowane drodze, w Grazu. Podobnie jak cała jego każdej części nawiązuje do zakończenia esset Rex na 20 głosów w 5 chórach to przez zespół tutti – dwa na słowie rodzina, Anerio był pod silnym wpływem motetu Palestriny. Muzyka jest w dużej klasyczny przykład tego, co zwykło się „Dum” i jeden na „Ecce”. Scalają one charyzmatycznej postaci życia religijnego mierze oryginalna, a Anerio korzysta nazywać „barokiem monumentalnym”. wszystkie partie w sposób podobny w kontrreformacyjnym Rzymie, św. z dwóch 4-głosowych ansambli, żeby Pacelli wysłał z Warszawy do wydania do tego, jaki znamy ze Spem in alium Filipa Neri, który szeroko wykorzystywał urozmaicić opracowanie. Stosuje częsty w Wenecji pokaźną ilość polichóralnych Thomasa Tallisa. Dum esset Rex trzeba muzykę w celu przyciągania ludzi do zabieg rzymskiej praktyki w zakresie motetów i mszy, które szeroko kopiowano uznać za prawdziwy majstersztyk, religii. Jak Pacelli, tak i Anerio wykazywał muzyki polichóralnej polegający na w Europie północnej, przyczyniając się pokazujący jak w Krakowie i Warszawie biegłość w tworzeniu kompozycji rozpoczynaniu partii obu chórów do położenia podwaliny pod polską rozwijał Pacelli to, czego nauczył polichóralnych, także na wiele chórów. imitacyjnymi wejściami, by dalej i niemiecką muzykę barokową. Tutaj się, mając do czynienia z obszernymi Na jego pierwszej mszy po święceniach w „odbijać” tekst słowny między partiami łączy kompozytor elementy rzymskiego przestrzeniami bazyliki św. Piotra. 1616 r. wszyscy muzycy Rzymu zebrali się w szybkich wymianach antyfonicznych, 12 13 oszczędnie stosując tutti w punktach żywiołowości. Jego Litania deiparae się na dwór króla Danii Chrystiana IV. Bertolusiego można porównać z kulminacyjnych. Także Anerio stosował Virginis jest nieco skróconą wersją Podczas swojego pobytu w Polsce wydał, w Salve Regina Aneria. Bertolusi korzysta z typową praktykę rzymską, polegającą powszechnie znanej na początku XVII w. Wenecji w 1601 r., zbiór motetów na 6–10 takich samych bloków akordowych, ale na użyciu dwóch chórów o takiej samej Litanii Loretańskiej. Charakteryzujące się głosów (niektóre później przedrukowano). jego opracowanie charakteryzuje się obsadzie, w standardowych zakresach rozwiniętymi, powtarzalnymi strukturami Trzy z nich znajdą Państwo na naszej płycie: jeszcze większą jędrnością rytmiczną, głosów. W opracowaniu dwóch litanie stanowiły dla kompozytorów jeden do popularnego tekstu maryjnego, być może odzwierciedlającą weneckie najbardziej poruszających emocjonalnie nie lada wyzwanie, któremu Anerio pozostałe dwa z Pieśni nad pieśniami. pochodzenie kompozytora. fragmentów tekstu, a więc Crucifixus w znakomicie sprostał. Stosuje dwa chóry, Jeden z nich – Ego flos campi – zawierający Credo i Benedictus w Sanctus, zredukował nieustannie je urozmaicając, zmienia słowa „sicut lilium inter spinas” („jak lilia W 1618 r. Zygmunt III zlecił weneckiemu fakturę do czterogłosu; obsada SSAT je i dubluje, redukuje fakturę do 2 czy 3 wśród cierni”), stanowił od lat 90-tych XVI artyście Palma il Giovane wykonanie tego drugiego fragmentu, w połączeniu głosów, oraz zmienia metrum w sposób w. przez kolejnych pięć dekad ulubiony dla katedry warszawskiej obrazu Matki z występującym miejscowo dwojeniem pozwalający na prezentację cech tekst modlitwy poświęconej rozważaniu Boskiej z Dzieciątkiem oraz świętymi głosów, podkreśla intymną atmosferę. charakterystycznych poszczególnych boleści Matki Boskiej. Bertolusi opracował Janem Chrzcicielem i Stanisławem, który inwokacji. Litanie śpiewano zazwyczaj go na 6 głosów w stylu imitacyjnym, został zniszczony w czasie Drugiej Wojny Takie same cechy znajdujemy w podczas procesji, choć wydaje się bardziej śmiało stosując imitacje w inwersji, w Światowej. Natomiast wiele zleconych pozostałych dwóch utworach Aneria prawdopodobne, że tak skomplikowane ramach której tematy rozchodzą się w przez Zygmunta utworów muzycznych w tym nagraniu; wydano je w Rzymie opracowanie wykorzystywane było przeciwnych kierunkach. Dla potrzeb w stylu włoskim uratowało się w postaci w 1611 r., ale zapewne robiono z nich w kościele czy oratorium w celach swego 7-głosowego Osculetur me drukowanych bądź rękopiśmiennych użytek także po jego przyjeździe do modlitewnych. Oba te utwory wspierano osculo wybrał jedną z bardziej barwnych źródeł, pozwalając nam zrekonstruować Polski. Antyfonę maryjną Salve Regina organami, korzystając z partii basso pieśni z tej księgi. Tu jest bardziej śmiały, je dla naszych potrzeb. Odpowiadając śpiewana była na końcu komplety (a continuo uzupełnionej przez Aneria i rozbudowuje obsadę do siedmiu głosów, na wezwanie króla z dalekiej Polski, trzej także często po nieszporach) w okresie umieszczonej w wydaniu z 1611 r. uzupełniając ją o dodatkowy bas i kompozytorzy zaprezentowani na tej od niedzieli Trójcy Świętej do Adwentu, wzbogaca różnorodność fakturalno- płycie przenieśli wiele z muzycznych a przez wspólnoty religijne i świeckie Vincenzo Bertolusi pochodził z Murano rytmiczną. Proszę zwrócić uwagę na to, jak wspaniałości Rzymu i Wenecji, by również w sobotę, przed obrazami NMP. koło Wenecji, gdzie przypuszczalnie używa zstępujących pochodów gamowych uświetnić liturgię w ich nowym kraju. Anerio dobrze odzwierciedlił muzycznie studiował muzykę. Podobnie jak Stabile ilustrujących spływanie oleju („oleum treść i wyraz tekstu skupiając się głównie przyjechał do Krakowa w 1595 r. Został tam effusum”). Dwuchórowe opracowanie © Noel O’Regan, 2014 na akordyce, kontraście rytmicznym i jako organista do 1607 r., kiedy przeniósł antyfony wielkanocnej Regina caeli Translation © John Comber 2014 14 15 Texts & Transla tions 3 Asprilio Pacelli Beata es Virgo Maria (Offertory Antiphon from the Common of the BVM in Paschaltide) Beata es, Virgo Maria, Blessed are you, O Virgin Mary, 1 Asprilio Pacelli Veni sponsa Christi quae Dominum portasti creatorem mundi. who bore the Lord, the Creator of the world. Veni sponsa Christi, Come, bride of Christ, Genuisti qui te fecit, You brought forth him who made you, accipe coronam quam tibi Dominus receive the crown which the Lord has et in aeternum permanes virgo. and remain forever a virgin. praeparavit in aeternum; prepared for you from all eternity; Alleluia. Alleluia. 4 Vincenzo Bertolusi Regina Caeli (Antiphon of the BVM in Paschaltide) 2 Giovanni Francesco Anerio Salve Regina Regina caeli laetare, alleluia. Queen of Heaven, rejoice, alleluia: (Magnificat antiphon from the Common of Virgins) Quia quem meruisti portare, alleluia. For He whom you were chosen to bear, alleluia: Salve Regina, Mater misericordiae: Hail O Queen, Mother of mercy: Resurrexit, sicut dixit, alleluia. Has risen, as He said, alleluia. Vita, dulcedo et spes nostra, salve. our life, our sweetness and hope, hail. Ora pro nobis Deum, alleluia. Pray for us to God, alleluia. Ad te clamamus, exsules filii Evae: To you we cry, the banished children of Eve. ad te suspiramus, To you we send up our sighs, gementes et flentes mourning and weeping 5 Giovanni Francesco Anerio Litania deiparae Virginis in hac lacrimarum valle. in this our vale of tears. (Litany of the Virgin Mother of God) Eia ergo, advocata nostra, Ah! Therefore, our advocate, illos tuos misericordes oculos turn your merciful eyes Kyrie eleison. Lord, have mercy. ad nos converte. towards us. Christe eleison. Christ have mercy. Et Iesum, benedictum fructum ventris tui, And show us Jesus, blessed fruit of your womb, nobis post hoc exsilium ostende. after this our exile. Christe audi nos. Christ, hear us. O clemens, O kind, Christe exaudi nos. Christ, graciously hear us. O pia, O loving, Pater de caelis, Deus: God the Father of Heaven, O dulcis Virgo Maria. O sweet Virgin Mary. miserere nobis. have mercy on us.

16 17 Fili Redemptor mundi Deus: God the Son, Redeemer of the world, Consolatrix afflictorum: ora pro nobis. Consoler of the afflicted, pray for us miserere nobis. have mercy on us. Auxilium Christianoru: ora pro nobis. Help of Christians, pray for us. Spiritus Sancte Deus: God the Holy Ghost, Regina Angelorum et Patriarcharum: Queen of Angels and of Patriarchs, miserere nobis. have mercy on us. ora pro nobis. pray for us. Sancta Trinitas unus Deus: Holy Trinity, one God, Regina Prophetarum et Apostolorum: Queen of Prophets and of Apostles, miserere nobis. have mercy on us. ora pro nobis. pray for us Regina Martyrum et Confessorum et Queen of Martyrs and of Confessors and Sancta Maria: ora pro nobis. Holy Mary, pray for us. Virginum: ora pro nobis. of Virgins, pray for us. Sancta Dei Genitrix: ora pro nobis. Holy Mother of God, pray for us. Regina Sanctorum omnium: ora pro nobis. Queen of all Saints, pray for us. Sancta Virgo virginum: ora pro nobis. Holy Virgin of virgins, pray for us. Mater Christi: ora pro nobis. Mother of Christ, pray for us. Agnus Dei, Lamb of God, Mater divina gratiae: ora pro nobis. Mother of divine grace, pray for us. qui tollis peccata mundi: who takes away the sins of the world: Mater purissima: ora pro nobis. Mother most pure, pray for us. parce nobis, Domine. spare us, O Lord. Mater castissima: ora pro nobis. Mother most chaste, pray for us. Agnus Dei, Lamb of God, Mater inviolata: ora pro nobis. Mother inviolate, pray for us qui tollis peccata mundi: who takes away the sins of the world: Mater intemerata: ora pro nobis, Mother undefiled, pray for us. exaudi nos, Domine. graciously hear us, O Lord. Mater admirabilis; ora pro nobis, Mother most admirable, pray for us. Agnus Dei, Lamb of God, Mater Creatoris et Salvatoris: Mother of our Creator and Saviour, qui tollis peccata mundi: who takes away the sins of the world: ora pro nobis. pray for us. miserere nobis. have mercy on us. Virgo prudentisima: ora pro nobis. Virgin most prudent, pray for us. Virgo veneranda: ora pro nobis. Virgin venerable, pray for us. Virgo praedicanda, Virgo potens: Virgin foretold, Virgin powerful, ora pro nobis. pray for us. 6 Giovanni Francesco Anerio Virgo clemens: ora pro nobis Virgin merciful, pray for us. Missa Pulchra es: Kyrie Causa nostra laetitiae: ora pro nobis. Cause of our joy, pray for us. Ianua caeli, Salus infirmorum: Gate of heaven, Health of the sick, Kyrie eleison. Lord have mercy. ora pro nobis. pray for us. Christe eleison. Christ have mercy. Stella matutina, Refugium peccatorum: Morning star, Refuge of sinners, Kyrie eleison. Lord have mercy. ora pro nobis. pray for us.

18 19 7 Giovanni Francesco Anerio 8 Vincenzo Bertolusi Osculetor me osculo Missa Pulchra es: Gloria Osculetur me osculo oris sui: Let him kiss me with the kiss of his mouth: quia meliora sunt ubera vino, for the richness of your kisses is better than wine, Gloria in excelsis Deo, Glory be to God on high. fragrantia unguentis optimis. more fragrant than the best perfumes. Et in terra pax hominibus bonae voluntatis. And on earth peace to men of good will. Oleum effusum nomen tuum; Your name is as oil poured out; Laudamus te, benedicimus te, We praise You, we bless You, ideo adolescentulae dilexerunt te therefore the young girls have delighted in you. adoramus te, glorificamus te. we worship You, we glorify You. Gratias agimus tibi We give thanks to You Canticum Canticorum I: 1-2 propter magnam gloriam tuam. for Your great glory. 9 Domine Deus, Rex caelestis, Lord God, heavenly King, Giovanni Francesco Anerio Deus Pater omnipotens. God the Father almighty. Missa Pulchra es: Credo Domine Fili unigenite, Iesu Christe. O Lord, the only-begotten Son, Jesus Christ. Domine Deus, Agnus Dei, Filius Patris. Lord God, Lamb of God, Son of the Father. Credo in unum Deum I believe in God Qui tollis peccata mundi, You who take away the sins of the world, Patrem omnipotentem, the Father almighty, miserere nobis. have mercy upon us. factorem caeli et terrae, Maker of heaven and earth, Qui tollis peccata mundi, You who take away the sins of the world, visibilium omnium et invisibilium. and of all things visible and invisible. suscipe deprecationem nostram. receive our prayer. Et in unum Dominum, Iesum Christum, And in one Lord Jesus Christ, Qui sedes ad dexteram Patris, You who sit at the right hand of the Father, Filium Dei unigenitum, the only begotten Son of God, miserere nobis. have mercy upon us. et ex Patre natum ante omnia saecula. begotten of His Father before all worlds. Quoniam tu solus Sanctus, For You only are holy, Deum de Deo, lumen de lumine, God of God, Light of Light, tu solus Dominus, You only are the Lord, Deum verum de Deo vero, very God of very God, tu solus Altissimus, Iesu Christe. You alone are most high, Jesus Christ. genitum, non factum, begotten, not made, Cum Sancto Spiritu With the Holy Ghost consubstantialem Patri, being of one substance with the Father, in gloria Dei Patris. Amen in the glory of God the Father. Amen. per quem omnia facta sunt. by Whom all things were made. Qui, propter nos homines, Who for us men, et propter nostram salutem, and for our salvation, descendit de caelis. came down from heaven. Et incarnatus est de Spiritu Sancto And was incarnate by the Holy Ghost ex Maria virgine, et homo factus est. of the Virgin Mary and was made man.

20 21 Crucifixus etiam pro nobis sub Pontio Pilato; And was crucified also for us under Pontius Pilate. Sicut malus inter ligna silvarum, As the apple tree among the trees of the forest, passus et sepultus est. He suffered and was buried. sic dilectus meus inter filios. so is my beloved among the sons. Et resurrexit tertia die, And the third day He rose again secundum scripturas; according to the scriptures; Sub umbra illius I sat down under the shadow et ascendit in caelum, and ascended into heaven, quem desideraveram sedi, of him I desired, sedet ad dexteram Patris. and sitteth at the right hand of the Father. et fructus eius dulcis gutturi meo. and his fruit was sweet to my taste. Et iterum venturus est cum gloria And He shall come again with glory Introduxit me Rex in cellam vinariam, The king has brought me into his banquet house, iudicare vivos et mortuos, to judge both the quick and the dead; ordinavit in me charitatem. and has raised his banner of love over me. cuius regni non erit finis. Whose kingdom shall have no end. Fulcite me floribus, Surround me with flowers, Et in Spiritum Sanctum, And I believe in the Holy Ghost stipate me malis, satisfy me with apples, Dominum et vivificantem, the Lord and giver of life, quia amore langueo. for I am sick with love. qui ex Patre Filioque procedit; Who proceedeth from the Father and the Son; Canticum Canticorum 2: 1-5 qui cum Patre et Filio simul Who with the Father and the Son together adoratur et conglorificatur; is worshipped and glorified; qui locutus est per Prophetas. Who spake by the prophets. Et unam sanctam catholicam And I believe in one holy, Catholic bm Giovanni Francesco Anerio et apostolicam ecclesiam. and Apostolic Church. Missa Pulchra es: Sanctus Confiteor unum baptisma I acknowledge one Baptism in remissionem peccatorum. for the remission of sins. Sanctus, Sanctus, Sanctus Holy, holy, holy Et expecto resurrectionem mortuorum And I look for the resurrection of the dead Dominus Deus Sabaoth. Lord God of hosts. et vitam venturi saeculi. Amen. and the life of the world to come. Amen. Pleni sunt caeli et terra gloria tua. Heaven and earth are full of Your glory. Osanna in excelsis. Hosanna in the highest. bl Vincenzo Bertolusi Ego flos campi bn Ego flos campi I am the flower of the field Giovanni Francesco Anerio et lilium convallium. and the lily of the valley. Missa Pulchra es: Benedictus Sicut lilium inter spinas, As the lily among the thorns, Benedictus qui venit in nomine Domini. Blessed is He who comes in the name of the Lord. sic amica mea inter filias. so is my love among the maidens. Osanna in excelsis. Hosanna in the highest.

22 23 bo Giovanni Francesco Anerio Missa Pulchra es: Agnus Dei Agnus Dei, Lamb of God, qui tollis peccata mundi: who takes away the sins of the world: miserere nobis. have mercy on us. soprano Julie Cooper bass Ben Davies Grace Davidson Robert Evans• bp Asprilio Pacelli Dum esset rex Sally Dunkley Jimmy Holliday• Dum esset rex in accubitu suo, While the king was in his own room, Kirsty Hopkins Tim Jones nardus mea dedit odorem suum. my nard gave out its perfume. Alexandra Kidgell Robert Macdonald Fasciculus myrrhae dilectus meus mihi, As a posy of myrrh is my beloved to me, inter ubera mea commorabitur. and so he shall lie close between my breasts. Charlotte Mobbs Stuart Young Botrus cypri dilectus meus mihi, My beloved is to me as a cluster of cypress in vineis Engaddi. in the vineyards of En-gedi. alto Ian Aitkenhead organ Mark Williams David Clegg Ecce tu pulcra es amica mea; Behold, you are fair, my love; Kim Porter* ecce tu pulcra es, behold, you are fair; oculi tui columbarum. you have doves’ eyes. Christopher Royall Daniel Collins‡ Ecce tu pulcher es, dilecte mi, Behold, you are fair, my beloved, et decorus. and handsome. tenor Simon Berridge * Tracks 1 3 4 6 7 9 bo Canticum Canticorum 1: 12-16 Jeremy Budd ‡ Tracks 2 5 8 bl bm bn bp Mark Dobell • Track bp Tom Raskin

24 25 Eamonn Dougan read music After three decades of world-wide performance at New College, Oxford, before and recording, The Sixteen is recognised as one continuing his studies at the of the world’s greatest ensembles. Its special Guildhall School of Music and reputation for performing early English polyphony, Drama. He now pursues a busy masterpieces of the Renaissance, Baroque and schedule as conductor and singer. early Classical periods, and a diversity of 20th- and 21st-century music, all stems from the passions of conductor and founder, Harry Christophers, CBE. He is the first Associate Conductor Benjamin Harte Photograph: of The Sixteen and has directed the The Sixteen tours internationally giving regular performances at the major concert ensemble to considerable acclaim halls and festivals. At home in the UK, The Sixteen are ‘The Voices of Classic FM’ in concerts across England and as well as Associate Artists of The Bridgewater Hall, Manchester. The group also Europe. He made his debut at the promotes The Choral Pilgrimage, an annual tour of the UK’s finest cathedrals. Concertgebouw, Amsterdam, in a celebration of James MacMillan’s The Sixteen’s period-instrument orchestra has taken part in acclaimed semi-staged 50th birthday, co-directed the recording The Earth Resounds, and works alongside performances of Purcell’s The Fairy Queen in Tel Aviv and London, a fully-staged Harry Christophers with the young singers of Genesis Sixteen. production of Purcell’s King Arthur in Lisbon’s Belém Centre, and new productions of Monteverdi’s Il ritorno d’Ulisse at Lisbon Opera House and The Coronation of Poppea Eamonn is Chorus Director of Britten Sinfonia Voices, Principal Guest Conductor of at English National Opera. the National Youth Choir of Great Britain and a regular Guest Conductor with the Coro de la Comunidad, Madrid. He is increasingly in demand as a guest conductor Over 100 recordings reflect The Sixteen’s quality in a range of work spanning the and has assisted various conductors including Martyn Brabbins, Andreas Delfs, music of 500 years. In 2009 they won the coveted Classic FM Gramophone Artist of Adam Fischer and Sir Mark Elder. With Britten Sinfonia and Britten Sinfonia Voices, he the Year Award and the Baroque Vocal Award for Handel’s Coronation Anthems. The has conducted two recent world premieres – Nico Muhly’s Looking Forward for their Sixteen also features in the highly successful BBC television series, Sacred Music, 20th birthday at the Barbican and Ēriks Ešenvalds’ Aqua in Cambridge. presented by Simon Russell Beale. In September 2008 he was appointed a Visiting Professor to the Guildhall School of In 2011 the group launched a new training programme for young singers called Music and Drama. As a singer, he has appeared on disc and the concert platform Genesis Sixteen. Aimed at 18- to 23-year-olds, this is the UK’s first fully-funded choral throughout the world with The Sixteen as well as with many of Britain’s leading programme for young singers designed specifically to bridge the gap from student ensembles and is a member of the multi award-winning I Fagiolini. to professional practitioner.

26 27 Culture.pl provides daily fresh information on the most Culture.pl to codziennie aktualizowany serwis informujący o exciting Polish cultural events worldwide. It is the biggest and najciekawszych wydarzeniach związanych z polską kulturą na most comprehensive source of knowledge about Polish culture całym świecie. To największe i najbardziej wszechstronne źródło – apart from event listings for Poland and beyond, it boasts a wiedzy o polskiej kulturze – oprócz informacji o wydarzeniach wealth of artist bios, reviews, essays, synopses and profiles of organizowanych w Polsce i za granicą znaleźć tu można liczne cultural institutions. For over a decade now, the culture.pl website sylwetki artystów, recenzje, eseje, opisy i informacje o instytucjach has been operated by the Adam Mickiewicz Institute – a national kultury. Od ponad dekady portal culture.pl prowadzony jest cultural institution aiming to strengthen Polish cultural impact przez Instytut Adama Mickiewicza – narodową instytucję kultury, and to benefit international cultural exchange. której zadaniem jest budowanie marki Polska w wymiarze kultury oraz udział w międzynarodowej wymianie kulturalnej. Pursuing its mission, the Adam Mickiewicz Institute has been instrumental in presenting Polish culture around the world at leading galleries, theatres, clubs and Realizując swoją misję, Instytut Adama Mickiewicza odgrywa istotną rolę w festivals in cooperation with key partners: Brussels (Bozar, La Monnaie), Edinburgh prezentacji polskiej kultury na całym świecie w wiodących galeriach, teatrach, (Edinburgh International Festival), London (Southbank Centre, Barbican Centre, klubach i festiwalach we współpracy z najważniejszymi partnerami: w Brukseli (Bozar, National Theatre, Whitechapel Gallery, London Design Festival), Berlin (Martin Gropius La Monnaie), Edynburgu (Edinburgh International Festival), Londynie (Southbank Bau), Madrid (Teatro Real), Moscow (The Pushkin Museum of Fine Arts, Golden Mask Centre, Barbican Centre, National Theatre, Whitechapel Gallery, London Design Festival), New York City (Brooklyn Academy of Music, Lincoln Center) and many more. Festival), Berlinie (Martin Gropius Bau), Madrycie (Teatro Real), Moskwie (Muzeum The 4000 projects carried out by the Institute so far include major cultural events in Sztuk Pięknych im. Puszkina, Festiwal Złota Maska), Nowym Jorku (Brooklyn Academy various countries, for example the Polish Year in Israel, POLSKA! YEAR in the UK, the of Music, Lincoln Center) i w wielu innych miastach. Instytut zorganizował już ponad International Cultural Programme of the Polish EU Presidency and Centenary of Witold 4 tysiące wydarzeń, m. in.: Rok Polski w Izraelu, POLSKA! YEAR w Wielkiej Brytanii Lutosławski 2013. Moreover, the Institute has launched several exciting ongoing oraz Zagraniczny Program Kulturalny Prezydencji Polskiej w UE. Ponadto Instytut projects: a programme promoting Polish design worldwide, the East European uruchomił szereg interesujących, nadal funkcjonujących projektów, jak na przykład Performing Arts Platform, the I, CULTURE Orchestra, Polska Music and Project Asia to program promocji polskiego designu, East European Performing Arts Platform, name but a few. I, CULTURE Orchestra, Polska Music, Projekt Asia.

To find out more about our projects and explore Polish culture further, please visit us at Więcej informacji o naszych projektach i polskiej kulturze na stronie: www.culture.pl www.culture.pl and subscribe to our newsletter. i w naszym newsletterze.

28 29 This recording was made possible by the generous support of the following:

Cappella Caeciliana Photograph © MolinaVisuals Sally and Michael Payton Ron Zimmern Recording Producer: Mark Brown Mary Bevis Recording Engineer: Mike Hatch (Floating Earth) Avril Blagbrough Recorded at: St Alban the Martyr, Holborn, London, November 2013 Peter Campbell Cover image: © Carole King Janet Davies Design: Andrew Giles – [email protected] Dr Alyson Elliman Ann Firth Mary Henry For further information about recordings on CORO or live performances and tours by Chris and Pat Mattinson The Sixteen, call: +44 (0) 20 7936 3420 or email: [email protected] Elena Smith the voi ces of Tony Thornburn OBE 2014 The Sixteen Productions Ltd. © 2014 The Sixteen Productions Ltd. Paul K Radzilowski Made in Great Britain www.thesixteen.com

and a number of donors who wish to remain anonymous Also available as a download at www.thesixteendigital.com