Arne Garborg

Dagbok 1905–1923 Band 6: 29. juni 1920 - 31. december 1923

Aschehoug Kristiania 1927

Førebels elektronisk utgåve desember 2002 ved Nynorsk kultursentrum www.aasentunet.no

Føreord Arne Garborgs dagbøker frå 1905 til 1923 vart redigerte og utgjevne av Hulda Garborg i seks band 1924–1927. I 2000 vart denne bokutgåva digitalisert (skanna og korrekturlesen) av Dokumentasjonsprosjektet ved Universitetet i Oslo, og det er desse filene som her er gjorde tilgjengelege. Det er gjort overslag som tyder på at Hulda Garborg utelet kring 25% av den opphavlege dagboksteksten til Garborg då ho gav ut dagbøkene, og dei utelatne delane er heller ikkje med i denne utgåva.

Ein del tekniske kodar er framleis synlege i teksten. Det gjeld hovudsakleg markering av sideinndeling og fotnotar. Vi har late dette stå slik at det skal vere samsvar mellom bokutgåva og denne elektroniske utgåva. Det er dessutan brukt manuelt lineskift i teksten, og det er ikkje lagt vekt på utforminga i denne elektroniske utgåva. Nynorsk kultursentrum har likevel valt å gjere dagbøkene tilgjengeleg i ei førebels elektronisk utgåve, til glede for forskarar og andre spesielt interesserte som her får eit langt betre høve til å søkje og finne fram i dagbøkene.

Nynorsk kultursentrum, desember 2002 Oddmund L. Hoel

Band 6 29. juni 1920 - 31. december 1923

Knudaheibakken 29. 6. 1920. Naadde hit i Ettermiddag. Ferdi austanfraa var fin; beste Jønsokvér; sùmar- grøne Bygder og Skogar; yver Fjelle Snø i Mengd og øvst uppe skinande Snøfjell og islagde Vatn; so ned i Sùmaren att. Men Tog og Hotell stapp- fulle; berre ved god Manns Hjelp fekk eg sistpaa Sitjeplass i ei Vogn, og eg hadde so nær vorte uteliggjande dei tvo Næterne daa eg skulde kvile (paa Hønefoss og i Bergen); – og kvile lyt eg Gamlingen no, um eg skal ha godt av ei slik Ferd. So at heretter fær eg nok agte meg baade for Ferie- og for Turisttider so godt som gjerande er. Fraa Bergen – der eg gjorde ein faafengd Freistnad paa aa raake Fru Frida Rusti (der var ingen heime i Urdi) – fekk eg Fylgje (med Hognestadfolke, som hadde vore i Sylvbryllaup hjaa Bergensbispen); Fjordar og Havgap var speglande stille og blanke; meste Vegen sov me oss fram. I sjølve Stavanger var det stilt, og det ei god Stund frampaa Fyremiddagen. Men daa eg kom til Bryne hadde det blese godt upp; og paa Vegen til Undheim – med Bil! alt vender og snur seg i desse Tider – bles det rett kvasst; kjendest som Storm for oss som i Bilen sat, av di me "hadd’ ‘an imode", – Paa Knudaheio er alt i Orden, um eg elles i Aar au hev havt Innbrotsgjester. Danselag hev her kje vore denne Gongen, berre eit lite Kaffi- lag; og det var godt Folk, ettersom Dotter hennar Inger fortalde; jamvel ein Skulemeister hadde dei med seg (ho hadde vore seint ute den Kvelden og hadde kome yver deim daa dei sat ved Borde her og drakk Kaffi) og eit Par til som ho kjende; det var Nærbø-folk. Ho sagde deim si Meining um denne Maaten aa "koma Fremmande" paa; men dei meinte dei var i sin gode Rett; dei hadde vilja sjaa, koss det saag ut her; og naar Huse var stengt og dei ikkje visste kor Lykjelen var, so hadde dei hjelpt seg som dei best kunde; kva skulde dei elles ha gjort? Eg veit daa no, at Huse mitt ikkje er trygt mot godt Folk heller. Dei hev ikkje havt Dirik eller andre Innbròtsvaapen, og dei hev ikkje havt Hùg til aa slaa sund noko Vindauga heller; men dei hev randsaka Vindaugo; der det var for høgt hev dei freista paa ymis Maate aa koma upp – Merke etter dette er der enno – og hev sistpaa i ein av Skutarne funne ei stor tom Kasse, som var brukande. Daa hev dei funne ei Rute som det var ein Brest i; og ettersom den var sund likevel, so tok dei ho likso godt ut; sidan hev dei set seg Raad med aa faa ut Vindauga, og so var Inngangen fri; dei krabba seg inn og fekk seg Kaffi. Inger hev sidan fenge han Jonnas i Mærlio til aa setja Ruta i Stand; og no meiner ho, at eg iminsto bør skrive i eit Stavangerblad um dette og segja fraa, at eg ikkje vil vita av slikt. Tja. Dersom det kunde hjelpe. Men naar Ungdomen hev gløymt so reint Folkeskikk, at han Gong etter Gong og Tid etter Tid bryt seg inn i framandt Hus paa Tjuve Vis, og held Danse- eller Kaffilag der plent som han var heime, – so vil han vel drive endaa meir paa, naar han høyrer at eg er imot denne Uskikken hans. Det einaste var, um eg kunde faa Tak i denne Læraren, som skal ha vore med; i Grunnen er Soga so urimeleg, at eg veit ikkje kva eg skal tru eller tenkje. I det heile er det ikkje paa. Jæren som i Øyster- dalen aa hava Sùmarhytte standande; dei smaae Treplantingarne mine her fær ikkje heller staa i Fred: rett som det er vert det slept Smale eller Geiter innpaa, um eg stengjer aldri so væl; alle dei Smaabjørkerne eg hev planta er heilt øyde- lagde, dei minste upp-etne. Det som ser ut til aa berge seg – umframt større Tre, som alt er for høge for Smalen – er det meste av Naale- tréi; sùme av deim stend rett fint. Men sùme Stader stend dei for tett, og det skulde vore gjort ved; men rette Tidi er ikkje fyrr seinhaustes, og so lenge kann eg ikkje verte verande i Aar heller. – No gjeld det aa koma i Gang med Arbeide. Og eg hev nok aa gjera: fysst Avskrivingsarbeid aat mi eigi (Samlings-)bok, og dertil eit Um- setjingsarbeid aat "For Bygd og By"; det er ein Roman fraa Baskarland av Pierre Lhande, "M i- r e n t c h u"; skriven paa eit Franskt som ikkje ser lett ut (Lhande er sjølv fraa Pays basque, og han skriv visst baade nyare Franskt og "Baskisk- Franskt"). Dertil skal eg forkorte, so mykje som Raad kann vera, ettersom det ikkje er "praktisk" med lange Romanar i eit Tidskrift; berre eg ikkje hev teke paa meg meir enn eg greier!

Knhb. 5. 6. 20. Mykje Gjester i Dag; for det fysste vanlegt Ferdafolk, som var "ute i det fine Vére", og for det andre Mesteparten av Gjesterne fraa eit Bryllaup paa Undheim; Brudgomen var Garborgs- mann (den av "Sønerne hans Tønes", som no bur i "Huse v a a r t"), og der var daa ymse Kjenningar (mill. a. Rebekka Salte og hennar G. slapp som væl var dette arbeide. – H.G. Mann), og eg fekk fleire Innbiodingar enn eg velvil kunna fylgje; eg kjende meg heilt Jærbu ogheime, og mange gamle sams Minne vart dregnefram. Serleg er hu Bekka glad ved aa faa røaum gamle Da'e; ho er heilt og fullt Jærbu-Men- neskje av det gode gamle Slage, og no, daa ho kjem upp-i Aari – ho er nokre Maanar yngre enn eg – er ho serskilt glad ved aa faa liva upp att Ungdoms- og Barneminne. Og eg hyggjer meg ved det paa min Maate: kjem so heilt "heim att" som Raad er no – for den burtkomne Sonen. – Telegram fraa Hulda; ho hadde fenge eit av Ferdakorti mine og kunde fortelja, at bo er komi i Orden "uppi Aasa". Gjev ho no berre fekk Vangen-huse sitt i Stand! – Eg skriv og spør, kva Tid ho vil hava meg der upp; Vansken er, at naar eg kjem, vert det meir Matstell, so ho fær mindre Arbeidsro. Men det er vel det, at naar dei myrke Haustkveldarne kjem, kjenner ho seg so uhuglegt aaleine. Fraa Labraaten fekk eg ei lita Morellsending igaar – fin Vare, som kjem vel med – i Takkebreve mitt fekk eg daa òg beda um ei Ordbok (Aasen); den eg kjøpte her ifjor er burte, ser eg, – kor ho no hev vorte av. 1ste Kapitle av "Mirentchu" er greidt paa ei Vis; men det vert ei rett vanskeleg "Reinskriving". – Og so fær eg i Veg med mi Bok au; fysst tek eg Meldingi av Prof. Petersens "Om Skabelsen" etc.

Brev fraa Arne Garborg.

Knhb. 8/7 1920. Kjære dig, du er storartet flink; nu har jeg to kort og et brev at takke for! Prægtigt, at peisen er i orden, – saa vitlaust dyr som den blev; nu maa det være sikkert, at du kan flytte ind n æ s t e sommer ialfald. Den vesle fuglen paa svaltaget er jo hyggelig og lykke- spaaende; gratulerer! Jeg vover ikke at tro paa, at vi skal faa Kol- botnen igjen; jeg skriver jo og opmuntrer Tuften; men han har naturligvis betænkeligheder ved selv en liden gjeld; og saa har de jo ikke stor fritid. Men gid det kunde lykkes! Den Knut Stang er en mærkværdighed! Jeg har jo paa det nærmeste opgivet troen paa stats- økonomisk begribelse hos nordmænd; og saa skulde en Stang kunde naa – høiere end til So- cialdemokratiet! Og Guderne maa vide, om et saa gildt juristnavn kunde give en og anden av de yngre mod til at tænke litegrand? – Joda; fremme er jeg; skjønt med de par nætterne gik det rent paa en slump. For fremtiden er det afgjort, at jeg reiser aldrig i værste "Sæsong"-tiden. Men (kanske til Straalsjøaasen først, og saa derfra over Molde og nedover; ialle- fald) saa vidt udpaa sommeren, at forholdene er blit nogenlunde normale igjen. – Saa det er ikke likere med F. b. o. b."? Huff, at vi skal ha saa skralt publikum. Jeg skal naturligvis nævne det, naar jeg træffer nogen, der kan være tale om; foredrag kommer jeg ikke til at holde. At arbeidsro maatte smage nu kan jeg forstaa. Bare du nu ikke "fortager" dig! Du er vel ude mest muligt? – Jeg driver paa med oversættelse (Mirentchu) og avskrifter. Mangfoldige hilsener! Din G. Knhb. 17. 7. 20. No er eg paa Jæren tilgagns; huttetu, som det rigner! Det strøymer, fløymer, fosser ned; gjeng det ein Vindpust utanfor Vindaugo, er det so det kvitnar i Regndrive; eg kjenner meg gjenomvaat, endaa eg sÏt inne. Men fraa Lofte og i Kam- merse droplar og dryp og dryp og droplar det i alle dei Hermetikboksarne, eg hev sett upp der til aa samla upp Takdròparne. Det hev vore Bygjevér meist heile Tidi, med gode Smaarider, ja gode Halvdagar – og ein og annan heil Goddag inn-imillom; og kvar Dag hev eg sagt meg sjølv: imorgo er det i Orden. Men daa eg stod upp i Dag var heile Himmelen regn- myrk, og no hev det jamrignt heile Dagen, so Bekken gjeng i fossande Flaum heile Bakken utgjenom nedanfor Gjerde mitt. Og du store Jam- mer, enn alt det Høyet som stend ute! Og so mykje herlegt megtigt Gras som stend eller ligg og rotnar paa Roti! Den som kunde rekna ut, kor mange Millionar dette Vére no hev kosta oss! – Eg sit inne og smaafrys og skriv, lite i Lag; men kva skal ein gjera. Eit par "Fedraheim"s- Aargangar fraa midt i 1880-Aari hev eg kikka igjenom; det var den Tidi, daa Stakkars gamle Sverdrup øydelagde baade seg og Partie sitt; hu, det hev vore leide Tider. I 1888 var eg ikkje so lite med; daa var Blade i Tynset og kalla seg alt radikalt; og det skal vera visst, at me ikkje hev vore blide. Dertil kappast me um aa laga nye Forfatningar og nye Styremaatar; det var daa, eg tok til aa koma innpaa den Vegen eg sidan hev gjenge. Daa fekk eg òg den einaste Røysti til Tingmann som eg hev fenge korkje sidan eller fyrr (det var gamle Mortenson, som bruka meg til aa "kaste Røysti si burt paa", daa han ikkje kunde røyste paa seg sjølv og ikkje vilde røyste paa nokon av hine Kandidatarne); det hadde eg for lange Tider sidan gløymt. – Snodigt nok; ikkje lenger Live er, so kann ein gløyme burt heile Kapitel av det! So burte som det var for meg no, mykje av det eg bala so med daa! – Tingen er vel, at eg var ikkje heilt med i Politiken daa heller. Det var mill. a. daa, eg gav ut fleire av Smaaskrifterne mine: um Ægteskape o. a. Spursmaal; samstundes fekk eg ut Bok etter Bok; det var mi arbeidsføraste Tid som tok til i dei Aari.

20. 7. 20. Endeleg fullklaar Luft: Have stig fram blaatt og staalblankt. Men det er kaldt og dreg fraa Nordvest. Kann- hende skal me ha det paa den Kanten no eit Bil: for mykje Kaldsomar? – Visst er det, at den beste Høykrafti alt er utvaska. – Eg tok til aa faa som eit Utsyn yver Lite- raturboki mi no. Det vert i alle fall Stykke um dei 3 – 4 store + Wergeland, um Amalie Skram og Hans Jæger; um literatur og moral (ordrag av Striden med "Fdrlandet"); av framande kjem Nietzsche og Tolstoi med, og so vert der eit Tillegg: "teologisk Literatur" eller kva Namn eg kann finne. So mykje meir vert det knapt (det eg skreiv um Hauptmann er vel ikkje verdt aa bli prenta uppatt); i seinare Aar hev det vore lite som tok meg so vidt at eg kom til aa skrive um det; og det vesle som er, – "er ikkje noko".

Knhb. 25. 7. 20. – Tuftefolke fér heimefraa 7de Aug. og ventar seg hit 11 – 12te. Men med det Ruskvére som (etter ein m e s t heil Klaarvérsdag) no hev teke til – kaldvore og regnlegt; reint Haustvér – vil den Ferdi bli lite hyggjeleg. Og no "trur" eg kje paa Umskifte lenger: det er og vert eit "vaatt Aar". Fraa Hulda ingenting aa høyre; eg hev skrive og spurt, kóss til stend. For det er snart 14 Dagar sidan siste Brevkorte; og daa var ho tenkt paa aa skrive "um eit par Dagar". Sjukdom?? – Han Sem i Bergjene, ein Handverkar og Arbeidskar av det gamle Slage, som "kunde med Altslag", og som nettupp trengst paa Lande, hev eg no fenge Tak i; han kjem hit ein Dag og ser paa dei ymse Ting som treng Vøling no paa Knudaheihuse. – Ferdug med Nietzsche og Tolstoi til Sam- lingi.

Knhb. 27. 7. 20. Betre Vér; ikkje lite Høy kjem inn; men betre kunde det vera. Den kaldvorne Nordvesten gjev lite Terre, og fulltrygt for Regn er her ikkje heller; i Nordaust er svære Regnskyer uppe. – Sem i Bergjene hev vore her, og det ser ut til aa vera ein vÏtug og grei Kar; no trur eg det skal bli Raad med Takdròparne, Men med Muren fær det vera til billegare Tider, – um dei kjem nokon Gong. – Igaar var eg paa Garborg. Alt med det gamle, og ein Stad betre: det er kome Kone i Gamlehuse mitt; Mannen, sekstiaaringen Jon, hev gift seg, av di det vart verre og verre aa faa Tenestgjentur som der var VÏt i. (Kona er fraa Flekkefjordskanten og saag godt ut.) Naa ja; det kann vera god Grunn nok det, i desse Tider! – Jonnas paa "min Gard" er òg gift, og godt gift visst – som rimelegt skulde vera, so greid og hugleg Kar som han er. Mor hans, ho Anna, hev det som fyrr, um ho nok meir og meir maa halde seg inne; ho og eg er aaleine att av alt Garborgsfolke i mi Tid, so ho likar aa sjaa meg; og me kjem godt til Lags: røder um Barndoms- minne og gamle Kjenningar. Hjaa ’an Tomas stod det au vel til; og han er av dei gode gamle, so der trivst eg godt; Huse fullt av Sundags- gjester endaa meir enn hjaa ’n Jonnas; mykje og ikkje sers modig Tale um den økonomiske Fram- tidi. Tomas var med meg uppaa "Aaspigjen"; rett klaar Himmel og kjend og kjær Utsyn; eit og anna Nytt med; heile Vestparten av "Aasen hans Tønes" var no ein gild Havreaaker fraa øvst til nedst: tett, Fin Havre i Staden for den gamle Jønsokblomen. Og Markaasen vaar berre Aaker og Eng; like eins det meste av den vestre "Dinso", som i mi Tid var ei Blautmyr der det berre voks Myrfivel og Sev. Gildt var det aa sjaa, kor Risa- skogen veks til att; og eg gjorde mitt beste til aa friske upp den gamle Tanken um Skogplanting paa "Aasen hans Sven" og i dei gamle "Træo". – Paa Heimvegen gjekk eg innum Tjensvoll; der var og Huse fullt av Gjester: Ungdom som sat og song norske Songer (med Pianomedspél) – nye Tider! Ei av Gjesterne var Bonde- og Bispedotter (frøken Hognestad fraa Bergen, no Lærar i Stavanger og kvik Gjente, saag det ut til); ho gav nokre humoristiske Numer (Herming etter Nigger-Grammofonsongen). "Gamle" Eivind og Kona hans var like friske og hyggjelege; dei hev det elles rolegt no; Sonen er gift og hev teke Garden. Nytt Hus er bygt, høgare enn det gamle og med Skifertak, enno ikkje bord- klædt: dei gamle hev òg sitt Husvære der (Dag- leg- og Soverom); men rett som det er, so er dei burt i Gamlehuse, – som nok skal staa deira Tid ut. Paa Jorderne stend det Fint mest all Stad,– so mykje Finare enn i mi Tid, at ein kann s j a a, at Jordbruke er i Framgang. Og her og der vert Gardarne skifte; paa min, der ein Mann greidde seg fyrr, liver 3 Mann godt no (den eine hev elles eit Tillegg fraa "Garden hans Tønes"). Og Folk liver betre no og ser betre ut; dei hev endeleg lært aa bruka sjølve det beste, dei avlar, og aa selja det mindre gode (fortalde Tomas). Den vanlege fylgja av betre Kaar: færre baan, – den synest og vera komi. – Paa Heimvegen var eg inne hjaa Sikva- landen og fekk Post: Pakken fraa Aagot (eit jolebrød), ei Innbjoding fraa Ola Aase paa Sand- nes og – endeleg! – Brev fraa Hulda. – Huse henner er – verkeleg! – ferdugt, eller so burtimot, so no kann eg koma naarsomhelst; men ho veit um, at Ungfolke vil hit, og ventar daa ikkje, fyrr ho ser meg. Det er reint hyggjelegt, at ho hev fenge den Stova istand; der likar ho seg, og dit upp kann ho koma, naarsomhelst ho treng ei Kvilestund, millom kjent Folk og i kjend og stor Natur og millom hyggjelege Minne; Ivar og Karen hev ho òg i Atterhand. – Saman med Bullfolke hev ho vore ein Biltur med Olav til Hjerkin; elles gjeng ho Turar og er rett frisk; men det er ikkje alltid som det skal vera med Svevnen; det er den gamle Plaaga. "F. B. og B," veld enno Bry (det vert arbeidt med aa faa halde det uppe; men um det gjeng??) Helvti av Romanen kann ho sende no og trur aa kunna klara Resten av Reinskrivingi tidsnok. Harriet er paa Einabu og held paa maalar; men ho er skral, – som ventande kann vera – Ivar hadde Aarmaals- dag – den 61de? – Laurdag; harmelegt, at eg aldri hugsar slikt. Og no lærer eg det vel aldri. Mens dansen går – H. G. – Eg er snart ferdug med det eg kann faa gjort her; til Sundags ber det til Sjøen og so til Salte; Sundag til Line og Hognestad; Maandag til Time og so (Landevegen) heim; so kjem Tufte- folke, og so vert det aa tenkje paa Austvegen. Kannhende vert det best, som Hulda nemner, at eg fylgjer austyver med Baaten? – For elles vert det fælt mykje Jønnvegsskaking. Fær sjaa.

Knhb. 31. 7. 20. Telegram fraa Hulda, at Stova hennar er ferdug. Tenk, so skulde det òg hende ein Gong! Og væl var det. No skal det bli reint gildt aa koma der upp, Og alt vel, segjer Telegrame. Men det hev eit Par Ord, som er uklaare, "Suldalsverk. Pakke, Brev" – soleis byrjar det. Dei tvo siste Ordi er vonleg mishøyrde gjenom Telefonen og skal vera Takk for Brev (næst siste Breve mitt var vel daa framkome). Men kva "Suldalsverk" skal vera kann eg ikkje gisse meg til. At det kjem Tull inn i eit Telegram som hev vore telefonera tvo Gonger (Straalberg–Steien; Bryne – Undheim) og telegrafera tri Gonger (bane- telegraf Alvdal – Oslo og Stavanger – Bryne og riks- telegraf Oslo – Stavanger), det er forstaaelegt, serleg i ei Tid, daa Streik-Moralen raar, so at offent- lege Funksjonærar helst s k a l slurve og fuske. Eg fær elles sjaa, naar Telegrambreve kjem; noko av det galne kann vera uppkome millom Bryne og Undheim. Skal vera: Foldals verk.– H. G. Knhb. 4. 8. 20. Paa Hognestad var eg fyrre Dagen; der er store Umskifte: Eivind hev gjeve Garden fraa seg og sett seg upp eit nytt lite Hus austlengst i Eigedomen med fint Utsyn innyver dei gilde Jorderne og Gamlegarden; Huse er godt skipa og alt i beste Stand; der kjem han til aa bu baade huglegt og rolegt. Garden er skift millom tvo av Sønerne; den eldste hev han framfyre seg i Gamlegarden; den andre hev han attanfor seg: i eit lite nytt Hus inn-i den gamle Utmarki, som han hev teke til aa dyrke upp. Eg kjende meg reint Framand, daa eg kom inn i Gamlehusi no: dei var fulle av (byklædd) Ungdom som eg lite hadde Greie paa; men alt var huglegt og gildt, og Maale var det gamle, so eg var straks heime- kjend, um Stundi ikkje vart so lang nettupp. Hjaa "dei gamle" i Nyheimen var det like eins fullt Hus (mill. a. Tjensvollfolke; ei av Døtrane hans Eivind er fest til Yngste-mannen der, den unge Presten Lars Tjensvoll – "Maal"-eller Ungdomskapellan i Hamar Bispedøme – han hadde preika i Timekyr- kja idag, og det, som eg igaar fekk høyre, paa ein Maate som viste, at der er Manndom i denne Ung- domen); og eg hadde ei hyggjeleg Stund der. Og so har det til Salte (med Skjuss fraa Hogne- stad; for det bar alt mod Kvelden; og Folk tek til aa bli so snilde mot meg Gamlingen no, at inst inne vert eg ofte reint bljug); der hadde eg ei hyggjeleg Kveldstund hjaa Tolleiv og Rebekka som sit einslege paa den store Garden no – Sønerne hev andre Gardar i same Grannelage – og Vælstand er der og fyssterangs Stell); det er Bondeadel i god gamall Stil, so der er òg ein av dei Staderne der eg kann trivast. Og Rebekka med sitt kvite Haar, – ho var si same, frisk og fornøgd og hjarte glad i sine Barne- og Ung- domsminne fraa Garborg; um dei kann ho enno fortelja, so graaten fær Magti – naar det daa ikkje vert Laatten som vinn – det er so eg au lyt "gjera meg hard", skal eg klara det. Men Mannen, roleg og trygg og hyggjeleg, talar eg mest med um praktiske Ting, Bygdevilkor fraa no og fyrr, som eg fær meir og meir Sans for. – Dagen etter tok eg "Strandturen" min; og so bar det upp-yver um Nærland og Nesheim og Vigre – der eg saag paa Skogen som veks til og Jordbruke som kjem seg (endaa det er "berre Smaaflekkjer" som er komne i Drift enno); paa Nærbø gjesta eg ein Garborgskjenning (Bror av Rebekka), som hev vore Driftehandlar og -gjætar i Montana, U. S. A. og no driv Gard og Cement- støyparverk der ved Stasjonen og klarar seg godt; men Tiderne vert meir og meir vanskelege for all Arbeidsdrift no (Støyparverke lyt stanse, av di Cement ikkje er aa faa lenger!); – um det kunde han som alle andre fortelja. – Vére hadde vore ustødt desse tvo Dagarne som vanlegt, men held seg for det meste godt; di lenger det leid paa Dagen, di meir vaaga Folk seg i Arbeid med Høyet; og um det rett som det var saag utrygt ut, – ei Mengd med Høy kom i Hus, meir og mindre godt, veit eg. – Paa Tunheim var eg innum hjaa Nils (Aarre- stad) og Anna (Garborg) og helsa paa deim; der raaka eg mill. a. Jens Lende, 79 Aar gamall og like ung; mangt kom paa Tale der, soleis Preika i Timekyrkja igaar av den unge Presten Tjensvoll, som hadde tala merkjeleg modigt um so faarlege Ting som Lægpreiking o. dl.; det kom til aa bli mykje Knurr imot det i Kinamisjons- og andre slike Krinsar, meinte baade Lende og dei andre. Men at mange hadde lika Tjensvoll fordi han hadde tala ut her, det kunde eg òg forstaa, – naa-ja, høyrde det med. – I Dag vakna eg av, at Tora slo, so det skangra i Fjelli. Og daa eg kom upp, var det full Bekkjaflaum. So var det Godvér ein Times Tid; eg saag jamvel Soli; no er det Toreslaatt att, og Regn som det aldri skulde ha regnt fyrr.

Knhb. 9. 8. 20. Heimkomen fraa Jær- og Byferd. Idag fysst innum hjaa Jonnas Lende, g. m. yngste Dotter hans Jonnas Mauland; henne hugsar eg fraa mine fysste Skuledagar (Umgangsskulen – Byrge Løgje); ho er elles nokre Aar yngre enn eg, men hadde "eldst" svært paa dei tvo Aari sidan sist eg saag henne. Og ho hadde lagt seg til ein Hjartesukk, so ein kunde høyre at Live ikkje lenger kjennest lett for henne. Men med "Radle’" gjekk det godt; og alt i Huse er paa gamall jærsk, so at den Stundi var eg heilt heime. – Ned-yver tok eg Vegen um Kyrkja og saag um Gravi hans Far; ho held seg som fyrr; og i eit Par smaae Fòrur nedst paa Steinen hev det vakse Mose, so Steinen ser ut som umvunden med eit Par brun- grøne Band. som han stend der i livd under eit Par unge Linder. – Paa Tu fann eg halvtomt Hus: Mannen, Ola Mossige, er daaen (døydde i Vinter av ein Ettersjukdom til 3die Gongs Lunge- brand). Og kor tungt det hadde falle for henne som etter lÏver, kunde eg sjaa (med alt Stræv for aa halde seg uppe hadde ho vorte liggjande sjuk ei god Stund i Vaar, og enno var ho skral aa sjaa til); men ho hev teke seg paa Tak og vunne seg so vidt yver, at ho hev teke Gard- styre: vil drive Garden til dess Gutarne vert fullvaksne, endaa ho for sin eigen Part helst hadde selt og sidan leigt seg eit Rom og berre drÏve paa med Skulearbeide. – Inn-i Stavanger var eg nokre Timar og helsa paa Jens Tvedt, der stod alt vel til; og med sine 68 Aar ser Jens betre ut enn nokongong. Eit lite Ærend hadde eg med; og det k a n n hende at dei Nummeri av "Stvgr. Morgenbl." som eg treng læt seg finne paa Biblioteke der inne. Ein Tanke som er komen upp der inne um ein liten Fest paa 70- Aarsdagen min, der daa eg skulde vera med, tala han um og skulde høyre um eg kunde møte: men hu! – yver Fjelle i Januar Maanad for ein 70-Aaring, og det berre for eit Gilde . . . . Naa; eg svara so pyntelegt eg kunde, at eg fekk tenkje paa det, fekk sjaa. – Hjaa Ola Aase (paa Fjell- garden hans i Skoglidi under Vatnefjelli) hadde eg eit Par gilde Dagar; dei lever so hyggjelegt der, dei "gamle" med sitt halve Tjug halvvaksne eller tilveksande friske og fagre Baan – serleg hev han Ola sjølv eit framifraa Lag til aa vera Kammerat med Etterkjømdi si –, at eg heilt ut minnest ein og annan Festkveld, me Smaaingarne for ein Mannsalder sidan kunde hava i den vesle Stova hans g a m l e Ola Aase. Men som Sønerne hans Gamle-Ola gjekk Handverkar- og Handels- og Sjømannsvegen, so vert Sønerne hans Unge- Ola Handelsmenner og Ingeniørar, og Ætti er rik no i Staden for fatig. – Ein Sving nord til "Forus" (og Gausel) gjorde eg og saag paa dei nye gilde Statsbygningarne der, og paa all den Nydyrking og Nybyggjing som er i Gang der inn-etter; men mest er det nok By-"landsteder". – Sistpaa gjesta eg Jon Line (der eg mill. a. raaka den unge Maalaren Tjøtta (–e?), som no hev kome seg yvi i Pietisme og Trott og betre Dagar, kor lenge det kann vara; her vart eg sett godt inn i jærske Skule- og Aands- og økonomiske Tilstand no um Dagen, og eg veit no betre enn fyrr, at i det heile er her Tilbakegang med all ytre Framgang; best gjeng det i Nærbø, der Hans Hognestad er ei stor og god Arbeidskraft; det vert godt og heimkjært og arbeidsamt Folk, det meste av den Ungdomen som gjeng i hans Skule. – Elles er Framgangen meir og meir Cykling, fleire og fleire Bilar, meir og meir Kontor- og Krambupostsøkjing, meir og meir By- fiff og meir og meir Sandnesknot. Men daa Folk ikkje kann styre Pengar meir no enn fyrr, gjeng det nok heller fort atterut med Rikdomen fraa Ufredstidi. Og kven veit, um det ikkje nettupp er ei hard Nedgangstid, Folk no treng? – Det hev vore Ruskevér og ein og annan fullkomen Uvérsdag; men i Dag er det godt, og mange spaar, at no maa Vendet koma. Gjev det var so væl! For enno er det mykje Høy ute. Og i overmorgo hell so skulde eg kunna vente Ungfolke mitt attpaa! – [Kveld.] Telegram: Ungfolke kjem Ons- dag. – Kort fraa Hulda: Ferdsla paa Trond- heimsbana hev stogga. (Korte hev turvt 9 Dagar fraa Alvdalen og hit.) Korleis skal daa eg koma til Straalsjøaasen? – Vangen-Stova vigd 1ste August; med var "alle Ivars samt Harriet". Sjølv er ho no heilt innflutt; gjev alt maa gaa godt. – "Men enno langt fram," segjer ho um Boki.

Knhb. 14. 8. 20. Ikkje "Ungfolke" men Tuften aaleine kom; Kari hadde ikkje vilja sleppe Mor si fraa seg. Og Tuften kunde vera ber berre i tvo Dagar. Det vart daa paa Spreng – med Hest for det meste (og Folk var snilde og skyssa oss fritt) – fysst til Synesvarden, der me i rolegt Sol-Ljos fekk ei fin Utsyn yver Jæren (Have ikkje fullklaart, og Ryfylkefjelli ikkje heller); sidan bar Harriet Backer. – H. G. det til Garborg, der Tuften fysst fekk sjaa det gamle "Ættehuse" vaart; um Notti laag me hjaa Jonnas og Anna og hadde det berre godt – med Minningar fraa gamalt i visse Ting (soleis 1 Breid- seng til tvo). Tuften tok Bilæte av Garborg fraa Risa og fraa Mossigebakken. Morgonen etter var Himmelen graa att, og det smaarignde no og daa; men Jonnas køyrde oss til Bryne; derifraa bar det med Bilskjuss til Aarre. Men av dei store Aarresandarne var det lite att no; me dreiv daa søryver til Salte-strandi, som enno er si same (Marehalm- og Treplantingarne fraarekna); sjølve Have var elles so rolegt i det stille Vére, at det var ikkje det s t o r e jærske Have, Tuften fekk sjaa. Men eit Strandbilæte tok han, liksom han Dagen fyrr hadde teke ei Torvmyr (aat "For Bygd og By"). Paa Salte tok Rebekka imot oss paa sin vanlege hyggjelege Maate (Mannen ikkje heime), svært glad ved aa sjaa ikkje minst den høgvaksne Son min; sistpaa hjelpte ho oss til Rettes med Skyss til Hognestad. Der (hjaa Unge- folke) vart me verande – fysst um Kvelden i eit lite Lag, der eg vart kjend mill. a. med unge Presten Tjensvoll (Ungdoms- og Stiftskapellanen i Hamar, ein grei Kar, som eg sistpaa kom i eit lite Ordskifte med um Kristendom og Kyrkjelære), og so med Natti til i Dag, daa Unge-Hans Hogne- stad skysste fysst oss baae til Bryne, der Tuften tok med Toge austyver – kunde ikkje drygje lenger; laut til Mandal og sjaa, um den (for- seinka!) Korrekturen til "For Bygd og By" no skulde Vera komen –; sidan skysste den unge hyggjelege Hognestadmannen meg aaleine heilt her upp (til større Hjelp for meg enn eg rett vilde vera ved: Føterne er ikkje so gode som fyrr, og etter desse Dagarne var dei lite spræke). Her hjaa meg kvilte han ei Stund: og med glede saag han att det gamle Hognestadborde, som endeleg skal heim att snart. Like eins saag han paa den halvnakne Omnsmuren min og gav meg ei Von um Boteraad; og glad vart nok eg um det kunde lata seg gjera. Men det einaste eg i Dag kunde bjode Mannen til Takk for all Hyggje og Hjelp var eit Glas Tunheimsvin. Den priste han elles og lagde til, at Anna Tunheim er væl kjend for den gode Vinen sin. – No er nok Tuften paa Listahave. Eg var glad for ei Stund sidan, daa det endeleg syntest vilja klaarne upp att: men no berre myrknar det paa nytt Lag, med Skodd so tett at eg ser ikkje til Tunheim; gjev han var ferdug med Listaland!

Knhb. 18. 8. 20. I Dag fér eg. Og no, daa – etter siste Bladi- Banarne er komne i Gang att "so lenge" (Riks- styre hev gjeve seg i Tinging med Banefolke), – no kann eg fara kjendaste og vonleg billegaste Vegen: Stvgr.– Bergen; Berg.– Xia; Xia– Steien; daa er eg framme paa 3–4 Dagar. Det einaste skulde vera, um Hulda – som Tuften meinte – vil heim i Slutten av August og ikkje som eg trur – i Slutten av Septbr. Men um det spurde eg telegrafisk no um Fre- dagen og kann daa væl trygt vente Svar i Morgo. Eg hev vore eit Grand i Ustand dei siste Par Dagarne og hev dertil ikkje meir aa gjera her; det vil daa vera best aa skifte baade Luft og LÏvemaate og Lag, tenkjer eg. Men med Ferdi bør eg ikkje haste (kann trygt liggje eit Par Dagar i "Stvgr. og taka avskr. av Stvgr. Mgblad" av det eg vantar um Løland – Tvedt hev funne det i Biblioteke sitt –); Hulda hev etter siste Korte enno ymist att, fyrr Mskr. til den nye Boki er ferdugt. Som væl er stend det godt til med Helsa; ho er "mærkelig frisk". – Takk for i Aar daa, Heimlande mitt!

Vangen 21. 8. 20. Det gamle Vangenhuse (fraa 1820-Tidi, som Hulda endeleg hev fenge upp, ligg reint idealt: i Skoglidi attunder Einundhøgderne med Utsyn yver Straa(l)sjøaasengjerne og den vesle Straa(l)- sjøen til dei skogklædde Lomsjødals Vestaasarne. Og Stova – med Peis i den gamle store Stilen, som Folk no held for "simpel" – er hyggje- legare enn eg rett visste eller hugsa. Og av sjølve Vangen stend det att so mykje av dei gamle smaae Laave- og andre Uthusbygningarne, at det ser ut som Hulda raadde ein heil liten Gard. So at ho her trivst er svært rimelegt. – Men paa Steien kjende eg meg lite att. Eit stort "Folkets Hus" stend der og fyller ut det store opne Gardstune, so sjølve den gamle Kyrkja kjem mest burt; og ein Stasjonsby er i Fram- vokster av det Slage som meir og meir skjemmer Bygderne ut all Stad, der Jønnvegar eller Fabrikar hev brote seg inn; eg er snart likso Framand paa Lande som i Byarne i dette Norig, som ein Gong høyrde mitt Folk til; snart er det Penge- herrar eller Bolsjevikar som raar alle Stader. – Fraa SrÓ Ananda ligg det Innbjoding til Hulda og meg um aa see him at Tronsvangen, – perhaps i Lag med Mr. Olaf Straalberg, Who is a good friend of mine. Fraa Verband Deutscher Filmautoren Spursmaal, um eg vil vera med, og kva Skal nok vera ikkje so lite eldre. Vonleg frå sist på syttanhundra-talet. Men det er vølt, stova panela og måla i 1840. H. G. eg i Tilfelle vil ha uppsett til Filming. Eg gjeng rolegt ut fraa, at eg ikkje hev noko som høver for den Geschäft. – Regnvér og graatt, her som paa Jæren. Me fær sjaa aa gjera oss ferduge so snart som me kann og so koma ned-yver att. – Nettupp i denne Stundi ser eg elles ein Stubb blaa Himmel . . . .

Vangen 26. 8. 20. Det klaarna upp. Og me fekk fleire fagre Dagar – eit Par av deim storfagre: so tindrande ætherklaare som dei berre kann vera i Høg- fjelle – eg kann soleis i alle Maatar vera nøgd med Fjellferdi mi. Eg hev elles stelt med "Tun"-Rydjing og Ved- hogging og eitgrand Skriving og elles "bore Ved og Vatn aat Kokka". Men den Forkjølingi, eg tok med meg fraa Knudaheibakken, hev heft meg ikkje so lite (saman med alle Aari mine): eg vert so snart trøytt. Kringum Grendi hev me elles vore og helsa paa Folk; igaar var me endaa paa Sæterferd uppi Rødalen, – saman med Bull- Folke her burt-paa næste Haugen (Mannen er av Tunsberg-Bull'arne og hev fare Verdi rundt; var mill. a. mange Aar Tollinspektør i Kina); fraarekna litegrand Nybyggjing er alt som fyrr (um Grendi elles hev fenge innført ei Grand Bolsje- visme); det er reint rart i desse Dagar aa sjaa ei Bygd som held seg so vidt med det gamle, – paa Utsida, um ikkje meir. Med Tollinspektør Bull rødde eg eit BÏl um Kina- og Japan-Tilstand; eg hadde nyleg lese i eit amerikanskt Blad, at Japan – etter som mange ræddast – snart vil taka Verdsmagti fraa Europaheimen. Det trudde ikkje Bull paa; han hadde i det heile smaae Tankar um Japan. Det er ein liten Overklasse der, som hermer europæisk Kultur; men det vert ikkje meir enn Herming. Og der er lite av Herre-Karakter. Og Folke stend ikkje høgt. Økonomien ikkje heller. Endaa mindre trudde han paa Kina. Politisk er alt i Røre der no; det rimelegaste vilde etter hans Meining vera, at Kina skifte seg sund i 8–10 Statar – so nokorlunde etter Maali – noko Verdsrike vert Kina aldri: Folke der ynskjer berre aa lÏva i Fred. Ein og annan Idealist er der, med meir og mindre uklaare Draumar – upraktiske Folk. Ein dugande Mann hadde Kina havt (fyrr den fremste Føraren; seinare drepen); no visste Bull ingen, som der var noko sers ved. – Han hev i det heile sétt so mykje av Verdi, at han "trur paa Ingenting" no; kvart Folk fær greie seg som det best kann og "Verdi" med; det ser so visst ikkje rart ut med Europa heller. Men um det so skulde koma ein aalmenn Krisis, – det vert ein aalmenn Reaksjon; og so fær Folki freiste seg paa nytt, under andre og meir primitive Vilkaar. Han tenkjer i det heile som Folk m a a tenkje no, so sant som dei hev gjort seg frie for alle Illusjonar og ikkje hev fenge Syn for Jordtanken. Men Jordtanken k a n n vel denne By-Tidi ikkje faa Syn paa; Georgistarne tagnar av i alle Land, so vidt som eg kann skyna. Truleg Yuan Shi Kai. Vangen 9. 9. 20. Det lid med’ det skrid; me er ferduge her med snart. Eg hev hogge og drege inn Ved, det vesle det vart, og Hulda hev masa med Dikting og Matlaging og noko av kvart Slag, og Manuskripte er send no – so misnøgd som ho er med det (altfor lite hev ho fenge samla seg um Arbeide) – no er det berre noko Etterstell – vedkomande Stova o. a. – som er att; og so dreg me. Det er elles so September-herlegt no – klaart, liost, lett, med den eventyrlegt mange- lÏta og endaa so lint samtonige Skogbotnen–, at det er reint vondt aa draga ifraa. Me fær trøyste oss med, at det er vent i Asker med, paa sin Maate. Lufti er nok tyngre der, og andre "men" er der med; men – – naa-ja, ein fær taka Verdi som ho kjem; "men" vil der vera allstad. – Kolbotnen hev eg gjesta no, og det vart ei litor gild Ferd. Fysst var me – saman med Bull-Folke – ut paa Svarthugu; og um det er stilt der no – sjølve den vesle Stova aat Ola og Anna er burte, og einaste Live paa Øyi er noko Smale som gjeng paa Sumarbeite der –, so var det fredelegt og fint i det gode Vére aa drive i Skog og paa Strand og sjaa utyver den blaae Sjøen til dei skogklædde Aasarne og det veldige Tronfjelle; alle vaare gamle Fjellmanns- minne vakna; og framifraa smaka KaffÏen, me sistpaa laga oss. Sidan vart eg og Hulda land- sette paa Kolbotnstrandi, og der var alt so heims- legt som me kunde ha vore der sist igaar; og Vatsleidingi gjekk som fyrr i Bryggjarhuse. Det einaste som var umbrigt var Engi; den held paa aa bli Lynghei att. Ja og so var Skogen snøydd for Bjørk; den er nedhoggi og seld til Ved no; me fekk vera glade at Furuskogen stod att. Men at me ikkje kann løyse Kolbotnen inn att med dei Prisarne som no er, det er nok altfor visst; me gamle fær daa berre trøyste oss med Vangen no, og med Attersynsferder derifraa. Men det er ikkje lite, det heller. – Gamle Erik raakar me rett som det er. Det er vondt aa sjaa den spræke Karen att med berre ei Hand; mykje er det ikkje, han no kann gjera. Det han no um Dagen driv paa med, er Bérhenting mest "for Moro"; men han tenar ein Skilling med det òg no, daa Prisarne er so høge. Elles driv han Tidi so godt han kann, ikkje minst med Lesnad; i Bladi fylgjer han med, og so røder han med alle han kann faa Tak i, ikkje minst oss Utbygdingar, um det som der stend. – no serleg um Utanrikspolitiken. Han held Modet uppe som ein Fjellmann skal gjera; men at han ikkje trivst som fyrr er lett aa sjaa; det er daa òg sjølvsagt. Han er dertil snart den einaste som er att av dei gamle no; umframt honom er det berre Goro Trøan, som høyrer hans Tid til. Ho er daa "avsett", um ikkje so heilt: ho styrer med Fjose enno og hev daa nok aa gjera, si same er ho daa òg, um ein nok alltid skynar at ho ikkje er "Kona paa Garden" lenger. Og paa Einabu er han Ivar aaleine, – so for det meste daa (Karen drog til Stabekk att Dagen etter at eg var kome til Vangen). Men han er Bibelumsetjar og hev Arbeid nok; og Kantor – eller Klosterkòve – hev han bygt seg i Berg- klòva nordanum Garden, so høgt uppe, at han er fri Mann, men ikkje høgre enn at han kann sjaa ned, – u m der skulde vera noko paa Garden aa gjera; denne Fjellbui si hev han døypt Gubbe- rud. Fysste Gongen eg freista aa finne 'n der, greidde eg det ikkje; fraa Einabu-Tune saag det greidt ut; men daa eg kom burtaat Bergklova, kom Gubberud burt for meg og vart sidan burte, og det um eg leitte baade vidt og breidt, daa eg var komen upp-i den Høgdi der Gubberud skulde vera. Og trøytt vart eg, so eg gav Leitingi upp; naar alt kom ihop, var det vel berre Huldre- og Savalgutjugl med heile Gubberud. Eit Par Dagar etter kom han her upp og fortalde meg, at Gubbe- rud var fulla røynd likevæl, og at han skulde setja eit Merke ved Vegen, der eg skuÌde taka av, naar eg næste Gong kom paa dei Høgder. Næste Gong kom daa heller snart; og Merke hans fann eg. Der tok eg daa av, – ned-yver; for upp- yver var der ikkje komande, so vidt som eg kunde sjaa. Der gjekk eg daa og leitte, til dess eg kom innpaa dei same Vegarne der eg hadde gjenge sist; og Gubberud var usynlegt som det hadde vore. Tok eg daa til aa hauke. Og Svar kom det; men ikkje kunde mine Øyro skilja, kor det kom ifraa. Eg heldt paa og gjekk; hauka daa og daa og fekk Svar; fekk, sistpaa ei Meining um Leidi og kom attende til Merke hans; hauka paa nytt og høyrde no, at det var upp-yver, eg skulde. Eg til aa leite etter Stig paa nytt, og saag endeleg Fotefar som bar upp-etter, so bratt som der var; halvt klivande kom eg daa i Veg; og snart møttest eg daa med Ivar; Hytta hans kom òg for ein Dag. Og den var slettikkje verst; der var baade ei Dør og eit Vindauga; og Vind- auga, som hadde heile tri Rutur, lét seg slaa upp, meir eller mindre, liksom ein kunde lata det att; Døri kunde ein gaa igjenom, naar ein bøygde seg Litegrand, og inne var der baade eitt og anna: noko som lét seg bruka til baade Benk og Seng, og noko som lét seg bruka til baade Skrivebord og Matbord; litegrand Bokhylle var der òg; ja i det eine Hyrne var der noko som lét seg nytte til Aare med; eg fann meg snart tilrettes der inne. Og eg hadde ei gild Stund der; me fekk oss KaffÏ og Mat og rødde um mykje og mangt; sistpaa viste han meg ei Tuft noko lenger uppe, der det er endaa friare og vidare Utsyn, og der han tenkjer paa aa byggje seg eit fullgodt Arbeids- rom, so han kann vera endaa meir Friherre enn paa Gubberud; – heilt kjende eg att Savalguten. (Um elles Aalvore no er kome sterkare fram.) Paa Heimvegen fylgde han meg eit langt Stykke og sette meg mill. a. inn i eitt og anna vedkomande Bibelen (Gamletestamente), som var med rett nytt: eg skulde ynskje, at han ein Gong kjem til aa skrive um det. I alle fall tenkjer han paa aa faa ut eit og anna av det han hev umsett, soleis som det bør vera: men berre det, som er av Profeten sjølv, men med det stròke, som seinare Teologar hev smøygt inn – til Studnad for heilt andre Hugmaal enn dei, som Profeten var Talsmann for. Utgreidingar um dette av ein Mann som er Diktar og Etiker og ikkje berre Filo- og Teo- log, – dei kunde visst bli lærerike; ialfald fekk eg den Tanken av det han fortalde meg. "Og so hev det alltid vore," sa han; "Profetarne, Nasaræaren med, hev kome med Aands- og Livs- sanningar, som Teologar og Verdslegvise hev gjort praktiske Læresetningar av, soleis at den rette Meiningi kom burt eller so langt i Bakgrunnen, at det var Smaasetningarne som fekk Magti;" – djupt hev denne "Diktaren og Drøymaren" her sétt.

Labraaten 14. 9. 20. Dei siste Dagarne paa Vangen fekk eg nok aa gjera med Utearbeid. Og den 12te bar det ned-yver – for det fysste til Steien. Olav Straalberg "bila" oss ned-yver; og fraa Einundbrui kom Ivar med; fraa Steien køyrde heile Lage upp til Tronsvangen, paa Gjesting til SrÓ Ananda, som eg soleis endeleg kom til aa helsa paa. Eit ikkje vidare rart Hus – som fyrr hev vore Hotel – hev han kaupt og innreidt paa ein Maate som vel heng ihop med Sanny·sin- Vyrdnaden hans (tvo Arbeidsrom med Soli ute- stengd og fulle av Bokhyllur, der eg fysste Gongen fekk sjaa dei veldige gamle Sanskrit-Bokverki – gamle persiske og arabiske (muhamedanske) Hovudverk med – som eg fyrr berre kjende av Namn); sjølv tok han – i ein fager (Sanny·sin-?) Bunad (lang Kaape av gul Silke med ymse Over- heng og Band um Aksler og Bryst) – imot oss i Tune og viste seg aa vera ein rett staut Kar; Andlite var elles ikkje serleg indisk – um eg kann døme etter Hindubilæte eg hev set, t. D. det av Tagòre – (men der er fleire Folkeslag i India!); den gullegt-myrke Hamliten var ikkje lite avbleikna etter 3–4 Aars "Normannskap". Han tok imot oss med ei indisk Helsing umsett til Norskdansk og kunde i det heile eit og anna norskt (og norskdanskt) Ord, men tala elles Engelskt. Me kom straks til Bords (Middagen hadde venta eit Par Timar paa oss); og her var der Inkje som minnte um Asket: fullt Dagsljos, god Mat: Torsk (som elles kunde vore betre), Rjomegraut o. a.; for den eine Bordenden præ- siderte Ananda sjølv, for den andre den engelske Dama, som er Forretningsførar og Tolk for 'n (og Hushaldar?) – ei intelligent og rett fager Dame. Samtalen ved Borde var i Fysstningi rett spreidd, men samla seg meir og meir um indisk- medicinske og teologiske Spursmaal (Ivar var fraa vaar Side den førande her); dei vanlege Samtale- emni: Krig og Dyrtid, kom sjølvsagt med (me fekk mill. a. vÏta, at SrÓ Ananda hev ei Rekkje store Verk um indiske Emne liggjande i Hand- skrift, av di det i desse Tider er raadlaust aa faa dei ut for rimeleg Pris); indisk Politik var og framme, og like eins indisk Hungersnaud, som i Aar er verre enn vanleg, etter som Ananda fortalde. Etter Middagen var me, ute paa Svali og saag paa den uvanlegt herlege Utsyni (heile Ronderekkja er mill. a. synleg her og tok seg storgild ut den Dagen); inne i "Cellurne" var me med og fekk sjaa paa Storverki fraa indisk, persisk og arabisk Literatur; ymis europæisk Li- teratur var der med. Eg hadde vore eit Grand uroleg for, at Ananda skulde koma inn paa Spurs- maale um Umsetjing av den nye "Romanen" hans; men det Emne vart det berre klunka paa, so lett at eg ikkje turvte gaa inn paa det. Det vart i det heile eit Par forvitnelege og hyggjelege Timar, som me alle var nøgde med; Ivar hadde elles eit Par rett sterke kritiske Ord um Teo- logien hans Ananda. Dagen etter kom me so langt som til Hamar (med eit Rusletog, som me elles var rett nøgde med; med Snøggtogi er det soleis stelt no, at dei ikkje vilde høve for oss; ein maa jamt vera budd paa, at dei vert eit Par Timar seinka); der var me Gjester hjaa Direktør Eftestøl og hadde det berre hyggjelegt og gildt; Ettermiddagen nytta eg til ein Svip upp-gjenom Vang og fekk for fysste Gong heilt Inntrykk av ei Heidmarksbygd (Heid- marki er i visse Maatar eit idealisera Jæren, um elles baade Jæren og Heidmarki kann naa høgare, og det i fleire Maatar). Og so bar det ned-yver og heim den 12te. Asker tok imot oss med Godvér og storfin, lett gulnande Haust. Og paa Labraaten var alt so godt istand som det kann vera utan Arbeidshjelp. No gjeld det for meg aa faa ifraa meg dei Par Smaasakerne, det hastar verst med, so eg kann koma med i Jordepleaakeren snarast Raad er. For Hulda hev dei tri Sumarmaanaderne i Fjelle vore til stor Hjelp. Og den nye Gjenta, ho hev fenge (ei fraa Sunnmøre, som elles hev vore i By so lenge at ho knotar, og som dertil ser noko helseveik ut), synest kunna sine Ting, so at gjeng alt godt, maa ho snart kunna bli kvitt det meste av Husmase.

21. 9. 20. Igaar vart Fjørtoftsteinen endeleg reist, – 42 Aar etter at Mannen var gravlagd. Hovden tala, og tala godt; og at Framgangsarbeide ikkje i alle Maatar hev vore faafengt, – det viste seg i, at ein Statskyrkjeprest kunde vaage aa kalle ein "Fritenkjar" og Radikalist som Olaus Fjørtoft for "ei Kristus- type". Av den gamle Framsklikken var det ikkje mange aa sjaa no, som rimelegt var; eg kjende ikkje att meir enn tri: H. Horst, 0. Thommessen og Nik. Jul. Sørensen. Men ein (ikkje nettupp stor) Flokk Ungdom var møtt upp; og Anders Hovdens Ord vil naa vidt ikringum.

23. 9. 20. "T h e l o s t F a t h e r" er komi likevel (hjaa The Stratford Co., Boston). Godt Utstyr; Umsetnaden ser ikkje verst ut. Men Boki gjer knapt noko av seg i Amerika, minst i desse Tider. Og aa punge ut med 300 Dollars for den Æra aa "kome ut" med ei Smaabok i Boston, det er dyr Moro for ein Fatigmann, altfor dyr Moro. – T i m e s" vil (som ein "aarleg Publikasjon") gjeva ut ei internasjonal Uppslagsbok yver "Per- sons of note" rundt um i Landi; Norig kjem òg med. Det er berre nokre faae reint biografiske Upplysningar, Blade (gjenom den norske Brev- skrivaren sin: S. C. Hammer) bed um, so det vert snart gjort for meg aa greie det. –Det gode Vére held seg. Men Jordeple- upptakingi, som eg so smaatt er med paa, er det lite hyggje ved i Aar; det er so mykje Turr-ròt paa Epli. Eit greiare Arbeid er Vedhoggingi, som òg tek til no. Men det vert mindre av den i Vinter; Veden er so blodigt dyr, at me fær bruka Torv best me kann: det er elles godt Torv: fraa Kongsvinger, stelt etter Nymaaten; Tuften hev, gjenom Syskendbarne sitt, Ivar Garborg, skaffa oss det.

28. 9. 20. Straalande September. Linnblaa Himmel med lette Kvitskyer og allveldig Sol; Lauvskog i alle (rikt eller matt glimande) Fargar; ute i Hagen alle Aplarne kransa med uendeleg Rikdom av lett gulnande og fint raudnande Eple; eg stend uti Jordepleaakeren og kjenner meg i Paradis. Til dess eg trøytnar av Arbeide – som eg lite duger til – og kjem i Bonde-Ulag av at Hausten er so skral: lite og smaatt "under" og Turròt paa Tridjeparten; no hev dertil Rotta funne Vegen til Bingen, so det vil snart vera Ende paa heile den vesle Hausten, kann me kje faa fat paa gode Fellur og lur Forgift; sjølve Jordbruke krev Mordvaapen. – Fru Schjøtt er her ute i Dag og fortél eit og anna um, korleis det er aa vera Enkje. Ho bur aaleine inn-i det vesle Huse paa Stabekk og kjenner seg ille aaleine. Det vesle ho hev aa leige ut fær vanskeleg Leigarar, av di ho bur for langt fraa Stasjo- nen; men fær ho Leigar og tek det ho tykkjer ho maa hava, so blandar Heradsnemndi seg uppi det: 18 Kr. er for dyrt; ho burde ikkje taka meir enn 12! o. s. fr. Men Leigaren er ei vitug Dame – utrulegt i slike Tilfelle! – og meiner, at naar Vert og Leigar er samstelte um Prisen, so kann vel alltid uvedkomande vera nøgde. Men serleg merkelegt er noko anna, ho fortél. Styre for D. n. Samlage søkte ein Gong ifjor um, at Fru Schjøtt maatte faa hava dei 1000 Kr., som Schjøtt hadde havt i Dyrtidstillegg, so vanskelege som Tiderne no var, og so billegt og godt som S. hadde arbeidt, so maatte det vera rimelegt. Ja; der var ikkje noko aa segja til det, og Maalmannen Løvland kunde minst hava noko imot det. Men han slo av 250 Kr. paa dei Tusund: innstilte paa 850 Kr. Aare til Fru Schjøtt. Men so kom Domedag yver Vinstrestyre; og det nye Høgre- styre – som svært godt kunde spara, naar det galdt den norske Saki – strauk 500 Kr. til: innstilte paa 350 Kr. i det heile. Og Tinge, som sjølvsagt ikkje lagde Merke til slikt som ei Enkepensjons- sak, bevilga dei 350 utan Ordskifte; det gjekk so stilt, at Fru S. sjølv ikkje gaadde til det, um ho fylgde aldri so væl med. Slik gjeng det! – Schjøtt arbeidde billegare enn dei elles nokon Gong fær slikt Arbeid gjort; og ein Hovudgrunn til at han kunde klara seg so billegt var den, at Fru S. aaleine greidde heile Husstelle, og det paa billegaste Maate; til Takk plundrar no Staten den fatige Enkja for 750 Kr. um Aare. Slikt burde paa Prent. – Samlage "Norden" som repræsenterar Skan- dinavisme av eit nytt Slag: praktisk Samarbeid millom tri heilt sjølvstendige Folk – hev gjeve ut 1ste Aarboki si. Millom dei Nordmennerne som der skriv er det berre ein som skriv Norskt; so mykje nasjonalt veikare er me enn dei tvo andre. Tru det endaa kann gaa godt? – Det store "Fredsverke" (eller vel rettare den store Fredsvoni) Folke-sambande hev det vore lite aa høyre um i seinare Tid; men i det alra siste vert det nemnt att. Og sùme trur enno paa det. Eg trur ikkje fyrr eg ser – mykje meir enn det enno hev vore aa sjaa; trur i det heile ikkje paa Fred, fyrr det samfunds- økonomiske er kome i Orden. Og i Kveld høyrest det høg Mistru-Knurring fraa England, fordi Frank- rike og Belgia paa eigi Hand hev skipa eit serskilt Samvern-Lag, som skal staa so halvt utanfor Folkesambande. Amerika er der ikkje Raad aa faa Greie paa enno i dette Spursmaale, liksom ingen kann vÏta kva Veg det bér med Russland. I Frankrike hev dei skift Præsident (han er helselaus, den dei sist valde). Det merkelege er, at den nye Mannen – som elles skal vera rett radikal, og som fyre Vale lyste ut, at han vil halde fram med sin radikale Politik, – endaa fekk so stort Fleirtal, at han vart sett upp til einaste Kandidat. Kann det vera noko aa vente av honom tru?

13. 10. 20. For 3 Dagar sidan sende eg siste Stykke til Boki mi (eit Stykke i d. "Politiken" for 1886 um Hans Jæger, som inneheldt ymist som eg no hadde gløymt); sidan hev eg vore i Ustand. No kjem eg meg att, og fær daa i Veg med 1) Brev- og 2) Bladskriving. Brev fraa Nygaard. Boki fær 10 Artiklar. Til Titel vil han helst ha "Brytningstider; lit. Ut- greidingar fraa aatti- og nitti-Aari". Men "Bryt- ningar" er unorskt, so eg fær taka den han held næstbest: "Straumdrag. Literære Utgr. fraa aatti- og nitti-Aari". Hausten graanar og folnar meir og meir. Det bur seg til Vinter. – Lönborgs Bok (um Aten i Periklestidi og um Diktarane der daa) er innhaldsrik og forvitneleg; no fysst kjenner eg Aten i den Tidi, og Perikles hev vorte ny og mykje større for meg, liksom eg endeleg hev noko-so-nær Greie paa Skaldarne daa, serleg den største og mest mang- og rangtydde: Euripides. Han represen- terar – med all si Diktarkraft – Tanke-opposi- sjonen mot den gamle Zevstrui (som enno vart halde uppe fraa Statssida umlag som Kyrkjelæra hjaa oss no, og som Euripides sjølv laut fara so v·rt med, at Folke heldt han for truande; so vidt strid kunde han Vera i si Gudeskildring – sær- leg i Lystspeli, der Tonen var friare –, at han var ikkje den mest kjærkomne Diktaren ved Spel- festarne, um han aldri so mykje var den største). – Den store Tidi vart stutt. Perikles fall for Reaksjonen; kom upp att, men fekk lite gjort, for Pesten kom og slog 'n ned; sidan kom Alki- biades, som det synest ha vore mindre ved enn Skularne plar fortelja. – Bladi vil so halvt vita, at Bolsjevikarne søkjer Fred. Me fær tru, naar me ser det. Um Folkesambande vert det songe upp att, so det er nok enno mange som trur. Men desse som trur, dei hev ikkje for mykje VÏt: dei naar i k k j e fram til Grunnvansken: Økonomien. Det er daa berre som det maa Vera, at Entente-Fredsnemndi held uppe UfredsskÏpnaden. Og um Smaastatarne kunde drive det til aa faa Ufredsskipnaden stròken, – berre seg sjølve fekk dei daa med, og knapt alle sine eigne heller.

Brev fraa John Haaland. Joliet, Mont. 15/10 1920. Kjære Deg, Aadne Garborg! Det er længe no sidan eg høyrde noko ifraa deg eller um deg. Det seinste var det du sende meg "Odysseuskvædet" fyr snart tvo aar sidan. Det seinste breve ifraa deg er dagsett Valstad 9. 3. 18. Eg hev visst sent tvo eller tri breve til deg sidan, utan aa faa noko att. Eg undrast no inkje so mykje paa det hell, for eg veit so vel, at du hev mangt aa mykje aa skriva baade av breve og anna, som ligg dit livskall nærare og difyr er meir naudsynt aa faa gjort enn aa skriva til meg, ein gamal mann, som er "down and out long ago". Men eg minnest deg jamnt og tænker ofta paa korleis det kann væra med han Aadne Garborg no. Snart vert du 70 aar, og den dagen vil nokk nemnas, av so mange og paa ein sovoren Maate, at det vil spyrgjast paa denna sida av Atlanten og. Nokre vikur seinare vill eg verta 80. Men det vill ingen minnast utanum mine eigne born og syskind. Inkje ei gong av alle dei. Og kanskje det er likso godt. Jaja tidi gaar. Tænk snart 80 aar! Og eg som altid var sjuklig i barn- dommen. Far meinte det einaste eg kunne verta var skræddar. Mor meinte helst at eg inkje kom til aa leva til eg vart vaksen. Dette sette seg fast i meg, so eg gjekk og tænkte paa døden og det deretter og grubla paa det som stod i Kakis- boki, Forklaringi, Bibelhistoria og Kyrkjeboki ifraa eg var 8–9 aar gamal. Gjætte Smalen der heima paa Haaland og grubla paa det som sto i dei bøkerne og paa ein maate venta paa døden. Det var trongt nokk der heime baade med mat og klær so me laut ut. Eg vart sent til Næse i Gjesdal og sko væra gjetar. Eg minnast enno, at Mor sa, daa eg gjekk: "Spør dei kor gamal du er, kan du segja, du er 11 aar i kveld klokka sju." Sidan gjekk eg paa Gjellebakkin der i Gjes- dal i samfulde 6 aar til eg var 17. Gjekk aldrig paa skule utan det sku henda at der var skule paa garden dei dagarne, uvere var so hardt at smalen laut staa inne. Men Kakjesboka, Wexels- bibelhistori og Kingo togg eg paa aa grunda paa seint og tidlig, so daa eg las for Gunnerus i Gjesdal i 1855 var eg ein av dei beste. Gun- nerus meinte det, og daa dei i 1860 hadde ein Skulemeister for lite i Gjesdal, kom han til meg og fekk meg til aa skula paa Ner-Setedal som dei kalla det daa. Soleis kom eg in paa den livsvegen. Men vaksen vart eg paa ingen maate, fyrr eg var umlag 25 aar. Du baade kjende deg og var vist likso vaksen, daa du var 15 som eg daa eg var 25. Det er imindsto det inntrykk eg fekk av deg daa. Du veit læraren din i dei dagar, Torkell Mauland var ein av mine besste venner i den tid. Ofte var me ihop, og bytta breve gjorde me ret som det var. Ofta hadde han daa noko aa segja um denne Aadne Garborg, som var saa reint framifraa, skreiv og gjorde vers og heile songar som um det var Bjørnson eller Ibsen. Han lot meg sjaa eller høyra noko av det du hadde dikta, men det meste hev eg gløymt. Eit vers sette seg so fast i meg, at det staar der enno og vil verta staaande so længe eg leve. Her er det: "Saa blid og saa skjøn som blom om vaar Med kinder som rosen saa røde Min barndom som dunkel skygge staar Bag vuggens de puder saa bløde. Men som den blomst snart om høst forgik Saa barnefryden og ende fik, Som fuglesangen tidt tystner av Den fandt sin grav." Minnest du den? Kjenner du den att? Det var visst fleire vers, men dette er alt eg kann minnast no. Eg er redd for at sjølv Mau- land hev gløymd dei for længe sidan. I mindsto nemnde han det inkje i det han skreiv um din Barndom i "Syn og Segn" til 60-aarsdagen din. Net kor gamal du daa var eller ka Aar det var minnest eg inkje no, men eg veit, eg kunne inkje koma fraa og rekna deg for vaksen kar daa. Og difyr var det so rart aa tenkja paa at du var komen so langt ifraa barndom at den stod som ein "dunkel skygge, ja hadde funne sin grav". Daa Torkell Mauland lærte meg dette verse tottest eg inkje sjølv vera so færdig med barn- dommen, imindsto totte eg inkje eg vaaga meg til aa gaa for full mann endaa. Ja ja. Eg fekk eit langt liv, hev fare vida i verdi, hev vore ute i mykje og prøvt mykje av baade vondt og godt, baade dei 47 aar eg var i Norig og i dei 33 eg hev vore i Amerika. Mine beste aar i Manndomsaari um eg hev had noko, sleit eg i Høyland, fyrst som Skulemeistar, sidan paa Fattiggaarden som dei daa kalla det. Der tottest eg væra heima. Sidan hev eg inkje had noko heim. Enno kjenne eg det so, at eg um eg fekk velgja, helst vilde gaa der heim og døy. Eg hev ingenting aa leva ette længer. Eg er paa ein Maate frisk enno, er lett paa foten, kan gaa milevis baade paa veger og i villmark. Kan dyrka den littla jordi me hev rundt husi her, hogga ved osb. Kan føra pennen utan aa skjelva og hev mange interesser enno og er likso for- viten paa korleis det staar til med folk og land som eg var fyrr. Eg vaagar inkje aa segja noko um den sociale og politiska stoda her i lande no. Den er verre enn noko gong fyrr, baade her i landet og i heile verdi ette det eg kann sjaa. No den 2den November skal me ha valg att, baade paa præsi- dent og Congressmenn og alle stat og County- embedsmenn. – Eg totte Woodrof Wilson og hans hjelpara hev gjort det godt i desse krise- tider. Bare tænk paa alt det som vart sent yve Atlanteren av folk, av mat, klær og krigsmaterial no i Verdenskrigen og kor godt det gjekk. Mange mista live det er nokk sandt; men pro-cent-vis var det urimelig faa baade av menn og av skip som vart burte. Heile verdi totte Amerika gjorde det godt og Wilson fekk ros og æra som ein framifraa vis og god statsman, og eg trur han fortente det. Men dei store leidarane i det Republikanske partie kunde inkje taala det og heile tidi sidan hev dei helde paa med aa skjitna ut hans politikk og hans parti, og prøva gjera Wilson sjølv so svart og kroket som ein av dei fælaste brots- menn. Kven som vinn no den 2 Nov. hev eg ingi meining um no. Eg veit bara at eg sjølv inkje kann vota for Harding eller nokon annan republikanar. Detta lyt væra nok denne gongen. Det er knapt læsande heller, er eg redd for; so det vill ta lang tid aa læsa det. Eg vilde lika aa høyra ifraa deg att um du fekk tid. Hels kjendingar um du sku træffe nokon. Vær so sjølv med Kona og son helsad fraa den gamle Jærbuen John Haaland.

31. 10. 20. Titelen paa den nye vesle Boki (10-12 Ark; 6–8 Kr.!) vert "Straumdag" (etter Framlegg fraaForleggjaren). Prentingi skulde bli ferdug i den Vika som no tek til; men so viser det seg, at noko av Handskrifti (Fr. Nietzsche I) er kome burt; kjem ikkje det att, so lyt eg til med ny Avskriving att, og so vert det ny Seinking. – Med Helsa hev det vore halvskralt lenge, so eg lite hev fenge gjort; hev ikkje greidt so mykje som det vesle Brevskifte mitt dessmeir. No ljosnar det elles so smaatt, so etterkvart skal det vel greie seg. Men det kjem nytt Arbeid rett som det er; igaar kom det soleis eit Brev fraa Tyskland med Melding um ei ny Bok – eit 1) Det kom att (4/11). framifraa Arbeid, som "staar udenfor Rummet og Tiden", "hører den hele Menneskehed til og vil slaa Brygge fra Folk til Folk", som Brev- skrivaren segjer paa Tyskdansk (han er fraa Bremen) –; ho heiter "Jesus, der J¸ngling", og det spørst etter Umsetjar; men Nygaard kann vel hjelpe meg. Ymist anna ligg òg her og ventar, so det vert ymist Mas, fort gjeng det ikkje heller med meg no lenger. – Student-maallage hev havt Tjugeaarsfest; der skulde eg vore med. Men Lage hev arbeidt rett godt, ser eg; og det kann visst turvast. – "Det norske Teatre" driv paa med det svenske Stykke sitt med den svenske Titelen; det tenar Pengar med dette, og daa fær det vera det same med alt anna. Teatertufti hev det fenge Rett yver no endeleg; men so hev det ingenting gjort for aa skaffe seg Byggjepengar; det stend daa der og kann Ingenting gjera – "eit langt Tòl- mod" vert daa vel heretter som fyrr det einaste, me hev aa lite paa, – so lenge me kann lite paa det daa. Lite Folk og lite Arbeidshug og vanskelege Tider, – her er daa vel ikkje anna aa segja enn det gamle: det gjeng til dess det gjeng sundt. – Vesle Kari tek so smaatt til aa gaa no. So det er daa sumt, det ber framyver med!

8. 11. 20. Etter ei lang og leid Skoddetid (med Snøfall) er det Klaarvér i Dag, kor lenge det kann vara. – Heilt ferdug med Korrekturen paa "Straum- drag". No spørst det, um den vil gaa betre enn "Politik". – Joh. Mellby, Storbondeføraren, hev halde ein Maaltale; det er best, meiner han, at Aust- lande tek den Saki upp i sin breide Famn. Daa, meiner han vel, maa det endeleg bli Raad med aa faa kverkt ho. Ja kanskje? – Det er open Ufred endeleg millom Social- demokratar (engelske og i det heile vesterlandske) og Bolsjevikar. Med dei engelske Georgistarne synest det vera reint avstillna, – aa-ja, med Georgistarne i det heile visst. (Danmark fraarekna?) Og anna enn Attergang er ikkje ventande etter dei Ufredstiderne, me no hev havt. Attergang (dvs. aalmenn Attergang) ventar dei i Amerika, av di "Republikanarann" hev vunne; kor mykje det kann hava paa seg veit ikkje eg. (T. D. meir Jordsamling paa einskilde Hender?) – Wilson skal vera heilt ferdug (paralysis gene- ralis); det er vel elles berre ei Partilygn. – Økonomisk gjeng det nok nedyver i det heile; Bladi melder um meir og meir Arbeids- stans. Og skulde det halde paa, so fær me ein fæl Vinter.

13. 11. 20. D. n. Teatre vil freiste med "Læraren" att. Det smakar meg ikkje, at eit slikt Stykke skal upp paa eit Sekundteater, og det eit som ikkje kann tala Norskt skikkeleg heller; "Brøderna ÷ster- manns Huskors" o. dl. er det som høver paa det TÏle. Men det er kje so ende til aa segja Nei heller, og so fær det staa til, – um dei elles hev Folk til alle dei meir vigtige Rollerne. – Den nye Boki av Hulda: "Mens Dansen gaar", er ei frisk og livfull Skildring fraa Heid- marki i den "store Tidi" (daa Far hennar var Godseigar og Riking der uppe). Det hev vore Det var nok ikkje noko gods far min hadde; det var ein vanleg god gard (Søgar'n Såstad i Stange), som han dreiv attved sakførar-forretningi på Hamar. H. G. ei underleg Tid med mykje heil og halv Villskap (det er berre lite som er medteke her, men no vil vel ikkje Folk tru paa det eingong); men Folkelive er greidt og Humøre godt, so ein trivst ved aa lesa den Soga. Men for dei Baani som veks upp er Vilkaari ikkje alltid so greie (vesle Siri t. D. veks rett villt, um der elles er godt To i ho); og um denne andre Generasjonen etter ei slik Tid, er det, at næste Boki skal handle. Um det elles vert Raad for Hulda aa halde fram med dette Arbeide; det spørst mill. a. kva Slags Gjentur det kann bli aa faa; den gamle Skipnaden med serskilde Heimar løyser seg i det heile visst meir og meir upp. – Kr. Uppdal hev gjeve ut ein god ny "Kompis"- Roman: "Kongen"; det er ei Bok um det villfrie Halvtræle og Halv-Brotsmannslive, son "Rallarar" fører, naar dei er komne paa Drift. Men det hender, at der kann vera Uppdrift i det Live med, soleis her med Tørber, som til "Storstigeren" Landsem [i fyrre Boki av Uppdal: "Stigeren"];um han aldri so mykje lÏver i Rallarlag saman med "Sulis-Kongen"; han vert sistpaa Agitator og Skrivar i Faglagi. Der er svært mykje godt i Boki, fint sétt og gløgt sagt. Og Maale (halvt Bygdemaal) er som vanleg rikt; men Uppdal tek til aa "mixe" no; han hev livt for lenge millom By- og Bok-Rallarar. – "Iliaden, oversat av P. Østby," er komen. Og eg høyrer ikkje gjete, at nokon tenkjer paa ei norsk Umsetjing av Ilioskvæde. Ja-ja; det eine paa norskt og det andre paa norskdanskt, det er vel som det høver i Norig no. Um me elles ikkje snart fær Odyssevs òg paa Provinsdanskt? 21. 11. 20. Etter stride stormar stilt att; og Mildvére held paa; men Skodd, Skodd, Skodd... Eg held paa med Bokmeldingar. Men det gjeng smaatt. Lite Arbeidskraft (og -hug) i desse Myrke- tider. Og minkande Arbeidstru med aukande Alder. Maalbladi talar um "Nasjonalgaave" til meg. Paa ein Maate kann dette vera hyggjelegt. Men det piner meg med. I Dyrtider som desse er det ikkje mange – serleg millom oss norske Smaafolk – som hev meir aa gjera med enn dei treng sjølve, og Krav av dette Slage kjem daa berre ille med. Men fraabeda meg Hjelpi, – det vart ikkje lett aa finne ei rimeleg Form for det heller. Det er det gamle: Folk av mitt Slag skulde ikkje vera til, – so lenge Samfunds- økonomien er so vitlaus som no daa. Elles kann eg visst lite paa, at det vert ikkje stort av det med Nasjonalgaava; det vert ikkje mange som kann vera med paa sovore i desse Tider, nei. – Huff; i Veg med Bokmelding att, – og Brevskriving – –

30. 11. 20. Me skal faa Jønnvegsstreik fraa i Morgo, ser det ut til, – fysste Streiken av Statsfunksjonærar mot Staten. Me kjem oss: her vart Norig fysst. Og um Tinge svara Nei, som det etter Grunnlov og alle rimelege Grunnar maatte, so hev Socialdemo- kratarne her funne ei ny Aagangsveg mot Sam- funde; og det kann bli ulaglegt nok, – um ikkje Statstenarane sjølve vert rædde no snart. Lønskravi fraa Statstenarsida held elles paa og stig (medan Inntekterne gjeng ned), so Gudarne veit, kor lenge Statsbaaten kann bera – med all den jamt veksande Mengd av Statstenarar. Elles er det meir og meir Uppsong og fleire og fleire Merke paa Nedgang i Tiderne og knappare Vilkaar; og di meir Streiking og Arbeids- stansing, di verre vert det. No er det ein Hjelp- auksjon, me skal gjeva Bøker til; og i kvar Bok vil Nygaard hava eit Par handskrivne Linur av Forfattaren, um det kunde hjelpe. Og kven veit? I mi Bok hev eg daa sett upp dette her: "Svar vert gløymde, og Svar seg lagar; Spursmaali brenn alle Dagar." Dette er vel modlaust, bør eg tru; men Gud veit? Til "D. 17de" hev eg nettupp sendt ei Melding av "Kongen" (siste Arbeidarromanen av Kr. Upp- dal), der eg er inne paa Spursmaale um Vonerne for Borgarstaten i den Tidi som no er komi; men eg tek alt til aa bryggje paa eit nytt Stykke um dette Emne, um eg elles trur mindre og mindre paa, at Samfunde er bergande. For Stand eller Klassur kann nok slaa seg ihop og halde (noko- so-nær) ihop i ein økonomisk Strid; men av Samfunde, av alle Klassur kann ein knapt vente So mykje; det kjem vel til aa halde fram med Borgarkrigen sin, og daa no som fyrr døy og vekse til att, døy og vekse til att, – so lenge homo "sapiens" liver paa Jordi. – Fysste "Holberg Aarbog" er komi – med mykje godt Innhald og med min "norsktalande Jeppe". Fraa den danske Redaktøren hev eg dertil fenge eit hyggjelegt Brev; han hev "en Svaghed for Landsmaalet" og hev "levende Sym- pathi for den norsktalende Jeppe", men held fast paa (det han fysst skreiv til den norske Red- aktøren um), at eg bør lata Jeppe bruka den "lærde Vittighed" "Action" f. Auksjon; "den er beregnet paa et dannet Publikum, der er stiv i Brugen af Fremmedord"; og han trur, "at man i vore Dage over Virkelighedspræget i H.s Komedie er noget for tilbøielig til at undervurdere dens litterære Tilsnit". – Eg fær vel tenkje meir paa dette; for det er sant; Holberg er ikkje Realist paa vaar Maate, og det er han (og ikkje Jeppe) som bør hava fysste Orde her. Og jamvel Bonde- lesarar no vil i 9 av 10 Tilfelle skyna Vitsen.

Brev fraa Carl S. Petersen.

København 27/11 1920. Hr. Arne Garborg! Samtidigt med disse Par Ord afsender jeg her- fra de 12 Særtryk af "Den norsktalende Jeppe"; et Exemplar af Aarbogen selv vil blive tilsendt Dem fra Gyldendals Afdeling i Kristiania. Det var meget beklageligt, at Tiden ikke tillod at sende Dem en 2. Korr.; Ansvaret for, at der ingen Trykfeil af meningsforstyrrende Art er i den, kommer saaledes for en Del til at hvile paa mine Skuldre, og jeg vil i den Anledning forsikre Dem, at jeg har anvendt megen Tid og Flid paa Korr.; skulde der alligevel være Fejl, er det ikke Viljen, men Ævnen og Kundskaber, det har skortet paa fra min Side. Maa jeg tillade mig varmt at takke Dem for dette Bidrag; jeg har altid haft en Svaghed for Landsmaalet, og min Tro paa dets Fremtid er blevet yderligere styrket ved Deres "Jeppe"; jeg troer ogsaa nok, at han i interesserede Kredse hernede vil faa adskillige Venner ud om mig. En Enkelthed i Deres Oversættelse maa jeg atter have Lov at berøre. Det er Gengivelsen af "Auction" (dvs. Action) ved "Batalje". Prof. Bull henledte Deres Opmærksomhed paa dette Forhold, og De tog det op til fornyet Over- vejelse, men kom til det Resultat, at en n o r s k Bonde ikke kunde have brugt et Ord som "Ac- tion". Jeg tænkte mig nok, at det var et saa- dant Ræsonnement, der laa til Grund for Deres Afvigelse fra Texten, og lod mig nøje dermed. Først senere er følgende faldet mig ind, som jeg burde være kommet i Tanker om før: en d a n s k (sjællandsk) Bonde vilde heller aldrig kunne bruge et Ord som "Action", og dets Anvendelse i Jeppes Mund er da en lærd Vittighed, beregnet paa at vække Latter hos et dannet Publikum, der er stiv i Brugen af Fremmedord. Men naar saa er, kunde den norsktalende Jeppe ligesaa vel anvende Ordet som den dansktalende. Overhovedet tror jeg, man i vore Dage over Virkelighedspræget i Holbergs Komedier er noget for tilbøielig til at undervurdere deres litterære Tilsnit. Tilgiv disse Bemærkninger, der kun er Udtryk for min levende Sympati for den "norsktalende" Jeppe. Deres ærbødige Carl S. Petersen.

7. 12. 20. Full Vinter alt. Men lite Snø. Og det er vel i det heile ikkje Aalvor enno. Eg hev teke til aa drikke Chinajønnvin, um det skulde kunna friske litt paa meg. Elles hev eg berre eitt Ynskje: at 70-Aarsdagen min var yverstridd. Det vert ikkje nettupp noko "Braak" den Dagen; men det eg fær høyre vert vel helst slikt som eg mindre bryr meg um, og paa mangt kjem eg til aa merke, at eg ikkje lenger høyrer til dei utvalde. Eit Ord um den nyromantiske Reaksjonen som no veks og breider seg, fær eg elles sjaa aa faa sagt; dei "Spursmaali" som no er uppe – um Helvite, um Kyrkjelæra, um Inspirasjonen –, minner reint kløkkjande um det som me "Lærar- lærlingar" og Skulemeistrar disputera um for eit halvt Hundrad Aar sidan, naar me tenkte sers djupt og høgt. Og trudde eg seinare paa Fram- gangsevangelie og meinte at Verdi laut vera ferdug med sovorne Draumar no, – so hadde eg gløymt, at Verdi vaar ikkje er ei Elv som strøymar, men ein Sjø – i Baaregang ettersom Vinden blæs. – Nygaard læt Bladi fortelja, at dei tvo fysste "Upplagi" (dvs.: Tusundi) av "Mens Dansen gaar" og "Straumdrag" er selde og "3dje Upplag" kome i Handelen. Sanningi er, at desse tvo Bøkerne knapt er melde eingong; dei vil daa rolegt søkkje i Joleflaumen. Og endaa høyrer "Mens Dansen gaar" til det beste som i Aar er utkome. "Straumdrag" er venleg meld av tvo Kjenningar: Rz. Johnsen og Anders Hovden. Den siste er utrulegt modig; "Vantroens Væsen" slepp han ifraa ved aa ikkje nemne ho. Eg skal til med ei Melding (aat Dgbl.) av Lie- støls og M. Moes Folkeutgaave av "Norske Folke- visor" I. For lite kunnig er eg i Emne; men – –. Dessutan: i "Dagbl." skal der ikkje stort til, naar det gjeld eit slikt Emne.

12. 12. 20. Hulda skal til att med "Læraren" no; men stort meir Mod enn eg hev ho nok ikkje. Og i Dag fekk ho vita, at Midttun – som hev vore sjuk eit Bil og enno er skral – hev gjeve upp aa vera Maalmeistar der. – I det heile vert nok denne store Voni vaar eit av vaare største Vonbròt. Det fysste, dei norske "Kunstnar"-emni vaare legg seg etter, naar dei kjem til Byen er aa "tala fint"; ja i Røyndi er nok Bymaal det einaste, dei bryr seg um aa lære. Sjeldan held dei ut heller; naar dei skynar at dei ikkje er ferduge med eingong, trøytnar dei gjerne og gjeng. Kva Veg det skal gaa er daa ikkje godt aa vÏta. Men lat meg ikkje tenkje fram; eg fær trøyste meg med det gamle: at der oftast er meir ved dei unge enn Alderdomen trur. – Sjølv driv eg paa med Bøker: Lesing og stundom Melding. Men det er ikkje alle Bøker eg orkar aa lesa ut, og ikkje mange Meldingar eg vert ferdug med.

18. 10. 20. "Dagarne kverv som Skuggar", ja. Og vikurne med. Som væl er. For "Visdoms"-aari er komne, og meir og meir ser eg, kor faafengt alt Stræve vaart er. Me gjeng t. D. og "arbeider for Folke" for Folke-upplysning og -daning; men di meir "Fram- Gang", di meir Raaskap. Aa koma ut paa Vegarne her no ein Laurdagskveld – fy Fan. Naa; likare er det i reine Landsbygder; men etterkvart som det kjem Banegardar og Landhandel og Fabrikar, – straks vaknar Byraaskapen; og alt som ikkje er Rusk og Ramp kann berre halde seg derifraa. Den europæiske Maskinkulturen kjem til aa bli nedgraven i Bolsjevik-Lort og Spy. Dei som naar dei rette Kulturhøgderne vert meir og meir "den vesle Flokken", – som dei vel alltid hev vore. Um dei vart meir enn ein og annan einsleg daa. – Som i Ungdomsaari finn eg Ro og Menneskje- aand i Bøker. Det er dei faae utvalde som vinn "Guds"- (Aands-)rike, og millom deim er det livande, um ein elles rett som det er vert usams med deim òg, naar dei er for "unge". Og "Sanningi" er ei Alvemøy: ho skifter Ham etter som ho veks; og naar ein sistpaa fær sjaa ho som ho er, vert bo burte. – – Belgiaren Prof. Logeman, som eg paa fleire Aar ikkje hev høyrt fraa, hev sendt meg eit Kort: han hev vore i Holland (der han er gift), og hev havt det vanskelegt (var lenge sjuk); no er han i Gent att, og han synest hava nye voner. Meg spør han etter den gamle "kritiske Studia" mi: "Ibsens, Keiser og Galilæer’"; den hev eg ikkje sjølv, og no læt ho seg ikkje skaffe. – Det danske "Rettsforbund" hev sendt eit Fram- legg med Utgreiding (paa rettsstatlege Grunnar) til Kongressen i Genf; det er eit godt og greidt lite Arbeid, som burde koma fram dernede; men mykje er vel ikkje ventande. Sophus Berthelsen sende Framlegge hit og bad oss norske sende noko dilikt (eller eit Medhalds-uttal med Under- skrifter), dette skreiv eg um til Jørg. E. Møller. Men han svara, at han var reint burtheft av Skulearbeid, og at Lage vaart i det siste Aare hev somna reint av. Um dette hev eg skrive til Berthelsen i Dag; dertil hev eg sagt det eg trur: at som det no allstad ser ut (i England med), so, er det – som Aug. Schvan sa i siste Boki si – Danmark som maa gaa i Brodden i Grunnskyld- og Rettsstatssaki, um ho ikkje reint skal sovne av i desse ville Tider.

Brev fraa Fr. Karl Kristiansen.

"Friheden", Fasterholt St. 29/12 1920. Hr. Forf. Arne Garborg! Da jeg ikke er ganske sikker paa, at De er- indrer mig, maa jeg have Lov til at minde Dem om den unge Dansker, der tillod sig at aflægge Dem et Besøg i Deres Hjem paa Hvalstad Sept. 1919. Vi talte om Samstyre og om hvorledes Frem- tiden maaske vilde arte sig; – og jeg meddelte Dem at jeg netop skulde hjem til Danmark for at tage Del i et Arbeide for at indføre bedre Samfundsøkonomi. Forsøget skulde gøres i Praksis paa en Ejen- dom og organiseres efter Samstyreprincippet. Jeg lovede Dem endvidere at sende Dem en Oversigt over Forsøget, naar vi var kommen i Gang dermed. I henhold til dette Løfte sender jeg Dem ved- lagte, for at De kan danne Dem et Skøn over Ideen. Artiklen: "Et Forsøg paa Grundlæggelse af et nyt Samfund i Samfundet" af Forf. Hohlenberg skildrer den teoretiske Side af Sagen. Værdibeviserne er her i Brande traadt i de gamle Blodpenges Sted. De er baserede paa virkelige Grundværdier og garanterede i "Det ny Samfund"s samlede Formue. Og det maa betragtes som en Kendsgerning at d e t t e P r o b l e m e r l ø s t. Men forøvrigt kæmper vi med Kapitalmangel. Kapitalens Ejere har jo ondt ved at indse, at Kapital er en Produktions- faktor og skal tjene Samarbeidet. Men svigter Kapitalen da har vi nok af J o r d – Materiale – og A r b e i d s k r a f t og disse to Faktorer kan ved Samarbeide skabe den mang- lende Kapital – bare vi tager fat. Dersom Sagen har Deres Interesse vil det interessere mig meget at høre Deres Mening om Mulighederne for et lignende Arbejde i Norge, hvor man jo i ligesaa fuldt Maal som her, mærker det gamle Samfunds "Velsignelser". Modtag mine bedste Hilsener og Ønsker om et rigtigt godt Nytaar med Arbejdsfred og gode Forhold. Deres oprigtig heng. Fr. Karl Kristiansen.

Brev fraa Jørgen Bukdahl.

Frederikstadsgade 15, Kbh.. Hr. Forfatter Arne Garborg! Tak for Deres opmuntrende Brev. Bogen om Jæren skal nok komme, men Arbejdet er vanske- ligt – jeg har syslet noget med Historien m. H. t. Jæren. Det er som at skrive N o r g e s Genesis. Og Hafrsfjordsslaget er en Optakt til et Lands Skæbne, der skulde blive underligere end noget andet i Verden. Denne Optakt, der sprængte sig selv – var for voldsom – stivnede i 500 Aar. I 500 Aar delte Norge Snefrids Skæbne, som i de gamle Eventyr: – at ligge Lig... Men de der bar Kisten snublede, Giftæblet faldt ud af Snehvides Mund . . . og hun vaagnede op – fra Eventyret og ind i Virkeligheden. Denne blaa Eventyrbaggrund – Sagaens blaa Nat. – Det er Folkets Drøm. – Derfor springer jeg hint Kapitel over i "Peer Gynt" – dette med Galehuset – og Mumien Kvar liti von for løysing av jordspursmåle gjorde Garborg glad, og eg minnest at også dette breve tok han som eit framgangsteikn, og det minste steg i den leid trøysta han. Ingi sak låg han tyngre på hjarta dei siste åri, og mest såg det vonlaust ut, tykte han. H. G.

paa Ryggen – jeg holder af Snehvideeventyret og jeg tror, at Ibsen glemte den Eventyrbaggrund, hans Folk saa Landet imod mest i Trængsels-tider. Jeg er dansk. – Hver Draabe af mit Blod synger med i m i t Folks Sorg og Glæde. – Men det er min Eventyrdrøm, om jeg i al Beskedenhed kunde sone lidt af den Uret, v i gjorde mod Norge. – – Derfor forsvarer jeg hvor jeg kan herhjemme den norske Maalbevægelse og helst mod Nord- mænd, der flytter fra Kristianstad til København. De kan angribe hvassere end Danskerne – – – Den Kamp De var med til at udkæmpe, de "trætte Mænds" Kamp mod konstruerende og mekanisk Hjernekultur – den er som glemt . . . Glemt er det, at hvad gavner det os, om vi vandt den hele Verden, men tog Skade paa Sjælen. Tiden skifter som et Kaleidoskop i disse Dage. – Og jeg har mærket Modstrømmens Dragsug. – Derfor skriver jeg igen – kan ikke lade være. Kan det ikke, fordi jeg tror at den Reaktions- Renaissance som 90ernes Mænd betød er en Indledning til en Nytid i Norden. – Først d e r har vi "Gennembruddet", "Vandre- aaret", "Rejsebogen", "Svarta Fanor", "Ensom- het", "Trætte Mænd", "Ostende-Br¸gge". Disse Bøger er den n y n o r d i s k e Tids Tale og de har begyndt en hjemlig Inderliggørelse af Kunst, Personliggørelse, som den nye Slægt paa denne Side Verdenskrigen maatte se sin Opgave i at fortsætte, under nye Former, men i det gamle Spor. Derfor tror jeg ikke, at det er paatrængende eller ubeskedent at den unge Tid henvender sig til den gamle. – Den gamle Tid, der hadde dette evigt foryngende i sig, dette usynlige Stof, der gør den saa nær- værende for os, fordi den giver sit inderste . . . Og hvad De og Deres Kampfæller begyndte en Gang: en ny Tid og Kultur paa n o r d i s k Grund, det s k a l fortsættes. For jeg er saa gammeldags, at jeg tror, at hvad der ikke spirer op af Hjemjorden, det vil dø som hint Sædekorn paa Stengrund. Kunstens inderste Sjæl er Hjemfølelsen. – Hvor den glipper be- gynder Artisteriet. Derfor bestaar vor Romantik kun som n o r d i s k Romantik – og vor Realisme som n o r d i s k Re- alisme. Derfor lever Wergeland endnu fordi han forstod hin Hjemfølelsens Kunst og derfor – ja, derfor læser vi "Den burtkomne Faderen" og føler den lige ny; for bag ved den ligger Hjem- bygden . . . Følelsen, Stemningen, dens fortrolige Stilfærdighed. – – – – Det var bare denne lille Julehilsen, jeg vilde bringe – med Tak for hvad De gennem Jæren lærte mig og lærte mange, en Lærdom der for os paa denne Side Verdenskrigen er os dobbelt dyrebar fordi den viser Vej fremad . . . en Lær- dom som har været Dem dyr, købt med Deres Ungdom, men en Lærdom som vi maaske maa faa "til gjevande", hvis vi i disse Tider vil forsvare Hjemfølelsen og Friheden nu "daa det Ikkje er opportunt aa forsvare Fridomen og Heim- kjensla". Og maa jeg bringe en Hilsen med fra Dem til Jæren – Og saa beder jeg Dem ikke tage dette Brev ilde op. – Det er Modstanden herhjemme, der har faaet mig til at skrive, og det er Deres venlige Omtale af "Kong Olavs Drøm", der har for- visset mig om at jeg arbejder ikke helt i Blinde. Julehilsener. Ærb. J. Bukdahl. Jørgen Bukdahl var den fysste dansken som ålvor- samt freista på å skyna vårt norske målstræv og gjera det kjend og vyrd i Danmark. Han såg djupare i den nationale rørsla som tok til med Ivar Åsen enn ein stor Part av våre eigne landsmenn gjer enno i dag. At J æ r e n Vart det fysste J. B. Kom til å kjenne og elska av landet Vårt, var sjølvsagt for Garborg ei serskilt glede, og breve frå denne unge danske Norigsvenen var honom som eit Vonfullt vårbod frå det Danmark som er utanfor asfalten – det Danmark som han skyna og heldt av, og som han so sårt sakna skynsemd frå i det som for honom var livssak – arbeide for eit heilnorskt Norig, ogso kulturelt. H.G.

1921.

7. 1. 21. Halvskral gjekk eg det meste av Hausten og meinte eg skulde greidt meg til dess Soli fekk Magt; men nei; Joleftan ramla eg i Koll og laag heile Joli i vill Feberørske. Og sidan fær eg ikkje meir Mat i meg enn eg tvingar ned dvs. so lite at eg ikkje nettupp svelt i hel. Det er denne helvites Halskatarren, som eg hev meint eg skulde kunna klara, til dess so langt leid, at "Dauden skulde ei Orsak hava". Men Verdi er ikkje alltid so lett aa sleppe ut or heller som ho burde vera; Enden paa Visa vert vel at eg lyt til Dokteren att og sjaa um han kann halde meg i Gang so lenge eg ikkje gjev upp i det heile. Det er for ille at her skal vera so mykje Vanskar med slikt – 70 Aar skulde daa vera so mykje meir enn nok for ein Bokmakar – men naar Verdi ikkje retter seg etter os, so fær me rette oss etter den; annan Utveg er her ikkje. Det verste er at eg er so til Meins for det vesle "Huse" mitt; Hulda fær ikkje anna gjort enn aa gaa her og træle med meg – og so inn paa det som me ein Gong meinte skulde bli eit norskt Teater og baske med "Læraren". Men – men – men – –. – Ein liten Brevhaug hev eg liggjande, som eg tenkte eg skulde kome eit Stykke Veg med i Dag. Men altfor tydeleg kjennest det no, at det vesle eg hadde av Arbeidskraft er uppbrukt.

21. 1. 21. Med Helsa gjeng det framyver, men urimeleg smaatt. Og det er ikkje meir enn eg so vidt greier eit Brev eller tvo um Dagen. Litegrand Interviewing hev her og vore; men den hev Hulda greidt, – som ikkje fær gjort anna elles, Stakkar, enn baske med denne "Læraren". Sjølv fær eg òg ymist aa greie no etterkvart, og det sumt som er ugreidt nok, som denne Sub- skripsjonen til meg. Det er dette gamle, at ein skulde vera sjølvberga, maa-tru. Alt denne Stats- hjelpi, som paa ein Maate er ei Ære, er samstundes ei Tvang, som ein meir og meir kunde ynskje seg fri for; og so er det ikkje minst denne Tanken paa, at Folk maa vera med her anten dei vil eller ei; – det einaste eg kann trøyste meg med er, at eg sjølv og dei som eg kann rekne meg i Lag med, me lyt vera med aa skatte til Hjelp for ein og annan som m e bryr oss lite um. Og so det, at som alt no er stelt, so k a n n ein ikkje sleppe ifraa denne Stipend- skipnaden. Her eit Par Gonger var det sùme som tala um Nobelpræmien til meg; og det kunde vera godt paa ein Maate; dei Pengarne ligg der, so den Hjelpi tyngjer ikkje nokon. Men av gode Grunnar (Maalstrævar med lite Publikum) vert ikkje det noko av; og ikke hev eg trutt noko paa det heller. Og so hev dei daa samla ihop noko her i Lande i Staden for det. I Grunnen er dette gildare. Der er i det heile ymist gildt ved dette frie Stipendie; eg veit at mange er med heilt av eigen fri Vilje. Men eg veit òg, at mange av desse er med paa meir og mindre klaare Fyre- setningar: det er langtifraa alle som forstend meg heilt eller er med paa alt mitt. Og Mengdi av dei heilt unge som er med, dei hev endaa mindre Greie paa meg, hev fylgt med, av di andre var med. Dertil er der ein og annan By-pengemann som er med, visst ikkje serskilt for mi Skuld eller for det e g vil, men meir av di dei i det heile finn det rimelegt aa vera med paa slikt (t. D. av meir eller mindre politiske Grunnar); der er soleis ein og annan som kannhende hadde halde seg burte, um han havde havt full Greie paa Samfunds- (og kannhende Religions-)syne mitt. I det heile er det meir og mindre uklaart alt; mykje friare og greiare stod ein, um ein var heilt ut sin eigen Mann. Men med alt dette er der ikkje anna aa gjera enn aa takke . . . Ein fær gaa ut fraa, at alle kjenner ein. Men dette at ein ikkje er trygg, ja at der kann vera baade fleire og større Mistydingar enn ein tenkjer, gjer alt meir ugreidt enn det skulde vera; – til Slutt kann ein ikkje taka imot Gaavur heller med godt SamvÏt, naar ein ikkje er rik. Og paa mange Vis bryt eg Hovude mitt med, korleis eg skal stelle meg som best, som mest forsvarlegt, naar eg fær desse Pengarne.

Brev fraa Arne Garborg.

Valstad 24/1 1921. De Jakob Naadland! Mange, mange Takk, for det vakre Verse og for Stykke i "Syn og Segn"! Fyrr skulde eg ha takka. Men skral Helse og lite Arbeidskraft gjorde at det drog ut og drog ut: Verse var kome ned-paa Botnen av Brev- og Telegramhaugen, og "S. og S." hadde eg lagt til Sides "til dess eg vart skrivefør". I Dag naadde eg endeleg ned-til Breve. Og fann fram att Hefte. So no fær det bli, um det er aldri so seint. Fagre Ting hev De sagt meg i Verse. Og det er sant: med den norske Saki glid det no. Det gjeng nok ujamt; eit Brev fraa Jarlsberg og Laur- vik-Kanten – eg svara paa det igaar – vaagar berre aa "vone paa Framtidi". Men Nord-Aust- land og mykje av Trondheimen er so godt paa Veg – Takk have ikkje minst Folkehøgskulen! – at meir og meir maa dei draga Resten av Lande etter seg. I "S. og S." hev De greidt godt ut um mykje og mangt i Livsstriden min. Ikkje minst takk- sam er eg fordi De tok med det samfundsøko- nomiske, som dei fleste – av gode Grunnar, veit eg – sprang yver. Um det religiøse lyt eg nok ut med ei Etterskrift til eitt og anna som vart skrive; Meiningarne er ikkje klaare der, kann eg forstaa. Og det vil vera ille no – etter den store Folkegaava. Ja den kom uventande! – Og minst hadde eg tenkt at Landsbygderne kunde koma noko større med; baade eitt og anna skulde her vera i Vegen. Men det hev fysst og fremst vore Ungdomen; og at eg er glad for det segjer seg sjølv, – dess meir glad, av di eg ræddast for, at Ungdomen – det alra meste av 'n – var kome inn paa andre Vegar i det seinste. No hev eg betre Mod; dei Vanskarne som no kjem vil ikkje minst krevja Ungdom med Framvilje. Og so Takk for denne Gongen! Med hjarteleg Helsing. Arne Garborg.

Brev fraa Theo. Kartevold.

Brooklyn, N.-Y. Jan. 6th 1921. Kjære Anders Hovden. Jeg er saa glad over at jeg skal faa være med

Dette brevet gledde Garborg mykje. Han sa so ofte: "Kunde bøkene mine hjelpe ein og annan ut av helvets rædsla, so fær det vera løn nok". Theo. K. var frå Sand- nes og soleis Jærbu. H. G. og hædre Arne Garborg paa 70 Aars Dagen. De vil maaske huske mig igjen ifra Deres Amerika Tur. Vi samtalte lidt om Per Sivle og Arne Garborg da vi gik ifra "Saengerbund Hall" og hjem til mit Hus. Jeg forsøgte at si lidt om hvor "stor Mand" Garborg var i mine Øjne. Jeg vidste De vilde forstaa mig. Det var lidet jeg fik sagt, men af og til siden saa har Presten her kommet med Ytringer som gir mig Grund til at tro at han ogsaa tænker meget om Garborg. – – En Gang sa han til mig at han trode jeg var Garborg-Kristen – men la han til "Kristus var større end Garborg". Jeg sa ikke noget til det. Jeg bare saa paa ham og lo. I disse Dage har jeg paa et Vis atter været isammen med Garborg. Jeg har læst op igjen hans "Knudahei Brev". Jeg har levet op igjen min egen Lidelses Historie, men "Til sist kjem det noko som eg ikkje veit noko Samanheng med; reint for seg sjølv stend det. Eg var ferdig med alle "Vekkjingar". Alle Sutir af det Slage var burte. Dette som Prestane og Preikebøkane rørde um var noko Tull. Der var ingen slik gamall Sinnatag til Vaarherre som sat og lurde paa um han kunde faa kaste oss i Helvite. Eg minnest so vel baade kor eg var og korleis Verdi saag meg ut, daa eg ein skysprengd solblinkande Vaardag gjekk og sagde meg dette. Eg veit kje kor eg hadde Tankane mine fraa eller korleis eg kom paa deim, men dei var klaare og trygge. Dei letta og gav Ro. – –" Theo. Kartevold. Side 142-143 i Knudahei Brev.

Brev fraa Chr. Michelsen.

Gamlehaugen pr. Bergen 24/1 1921. Herr Arne Garborg! Også jeg vil idag gjerne få lov at sende Dem min ærbødige hilsen med alle gode ønsker for kommende dage og en hjertelig tak for, hvad Deres store indsats i norsk åndsliv har bragt også mig af personlig glæde og åndelige værdier. Deres ærbødige Chr. Michelsen.

Brev fraa Peter Hognestad.

Bjørgvin 22/1 1921. Kjære Arne Garborg! No skal eg nett reisa til Jæren, til Thimesokno og vera med i fest for deg. Lat meg daa fyrst faa senda deg ei helsing herifraa og ynskja deg Guds rike velsigning yver syttiaarsdagen og framtidi. Eg vil takka deg inderleg for det du hev gjeve meg i skriftene dine. Du hev lært meg aa sjaa Jæren med nye augo. Du hev vist meg den djupe striden i menneskja som eg kjenner i min eigen barm. – Naar eg hev vore i strid med deg um meiningar, hev eg brukt saarande ord stundom. Det bed eg um tilgjeving for. Med vyrdsam helsing. Peter Hognestad.

Brev fraa Bokmannslage.

Bergen 13/1 1921. Hr. Arne Garborg. Styre for Norsk Bokmannslag hev hjaa Lunde & Co.s forlag i Bergen gjeve ut eit lite fest- skrift til 70 aarsdagen Dykkar, som vert sendt samstundes med dette breve. Skrifte er ikkje meint som nokor full og heil utgreiding um mannen Garborg i norsk soga. Det er ei helsing me paa denne maaten ynskjer aa faa bera fram, i djup takksemd og med største høgvyrdnad. For styre i Bokmannslage vyrdsamst Olav Hoprekstad, f. t. formann.

Brev fraa ein svenske.

25/1 1921. Käre och vördade Arne Garborg! Då jag inte känner Er adress – endast gissar, att Ni bor i Kristiania – vet jag inte, om dessa rader någonsin komma Er tillhanda. Jag var inte mer än 14 år, då jag (hos norska släktingar) läste Den burtkomne Faderen. Man sade mig, att den boken var för de "stora" – inte för pojkar – men jag läste den dock. Det var, som Tegnér säger om sin Homeros: "Ej halvt förstådd men älskad desto mer." Sen har denna bok (och så småningom allt fler av Edra böker) alltjämt följt mig under min uppväxttid och mina första mannaår och för min utveckling ägt en betydelse som intet annat nutida diktverk. Jag har mer än en gång känt behovet att få tacka den man som gjort mig så oändligt mycket gott. Då jag för några år sedan under en resa i Norge träffade Er hustru, bad jag henne – utan att nämna mitt namn – framföra mitt varma tack. Er själv har jag inte fått träffa – och kommer nog heller aldrig att göra det. Men jag b e- h ö v e r i n t e råka Er: Ni är ändå min ständige vän och vägvisare. Låt mig därför så här få trycka Er hand, käre 70-åring! Ni behöver inte känna mitt obetydliga namn; därför tecknar jag bare: En som välsignar Er.

Brev fraa Hjalmar Christensen.

Førde, Søndfjord 27/1 1921. Hr. Arne Garborg! Ved et kjedeligt træf gik d a t o e n for Deres jubilæum mig forbi. Jeg vil gjerne få lov til – i dyb taknemmelig- hedsgjæld for den glæde og livsforståelse De har git mig gjennem mange år – at bringe Dem min ærbødige hyldest. En ting til: De var en af min u n g d o m s store oplevelser – det betyder kanske ikke mindst. Deres ærbødige og hengivne Hjalmar Christensen. [Vil De frembære min ærbødige hilsen til Deres frue.]

Brev fraa Sven Lönborg.

Göteborg 23/1 1921. Käre Herr Arne Garborg! Jag har just nu slutat en liten artikel, som skall stå i Handelstidningen den 25, och som jag sedan skal skicka. Men jag kan ej låta bli att också i bref få säga mitt varma tack og min lyckönskan. Når jag läser i Arne Garborg kommer så ofta för mig en situation från min tidiga barndom. Jag springar en mörk vinterkväll på en väg genom skogen til vår stuga, halfdöd af mörkrädsla. Men så möter jag någon, som följer mig på vägen. Han säger ingenting, och jag kan knappt se honom i mörket. Men all fruktan är borta, och jag känner en stor trygghet där jag går och ser på den ljusa strimman öfver vägen mellan trädtopparna, där stjärnorna hänga so för- underligt nära. Det är något af detta lugn och af denna närhet til stjärnorna som jag alltid känd när jag läst Arne Garborg, och därför ville jag nu säga ett tack! Jag har nu skrifvit en bok om Jesus och en om Sokrates och håller nu på med Ekkehard. Sedan drømmer jag om att få skrifva en om Arne Garborg, och sedan tror jag inte just att jag har något mer att säga. Ett varmt tack och en vördsam lyckönskan från Eder tillgifne Sven Lönborg.

Brev fraa festnemndi i Stavanger.

Stavanger 5/2 1921. Hr. Arne Garborg. Paa vegne av Stavanger maallag, Bondeung- domslaget i Stavanger og Rogalands maallag vil eg melda Dykk at desse lagi fekk kunstmaalar Samuel Tveit til aa gjera eit bilæte av garden Garborg til Dykkar 70 aarsdag. Maalarstykke var utstillt paa den festen desse lagi hadde den 25. jan. i Betania. Det skulde vera ei serskild umfram-gaava til Dykk fraa desse lagi. Daa De ikke fekk vera paa festen, fekk me ikkje høve til aa gje Dykk denne gaava der, som tanken hadde vore. Kunstmaalar Tveit som med det fysste kjem austover, har derfor lova aa ta maalarstykket med og koma til Dykk med det.

26. 1. 21. Syttiaarsdagen min vart ein Høgtidsdag reint, – mykje meir enn eg hadde kunna tenkt (i Røyndi heldt eg meg for gløymd no). Men eg fekk anna finne, – so det vart reint urimelegt at eg kunde vera so lite med (enno er det smaatt med meg); berre eit Par Timar kunde eg "vera med" her nede og helse paa Kjenningar av ymse Slag og høyre paa Talar (hjarte hyggjelege, um eg elles lite magta aa svara og trøytna væl snart) – og Paa Song med –; visst er det, at det vart den største Høgtidsstundi av det Slage i mitt Livs Dagar. (Og det Stipendie, som er innsamla til meg – og vart meg yvergjevne ved O. Midttun med ei svært ven Tala – det hadde vekse upp til ikr. 90 000 Kr., i Nedgangstider som desse, og endaa det mest er vanlegt Folk og Ungdom som er med; det er so eg ikkje rett trur paa det.) Dertil er det kome Bladstykke og Brev og Telegram meir enn eg elles nokon Gong fekk, so eg fær segja det ein Gong til: korleis det kann ha gjenge til skynar eg ikkje. Ein fær tru at det tyder ei Straumvending: at Folk hev vorte norskare enn fyrr (um det elles hev vore mangt i seinare Tid som, syntest tyde i motsett Leid); i alle Fall hev eg Grunnar nok til aa vera glad. Og um eg samstundes er noko uroleg – utrygg – ved det, so kann vel Grunnen vera den at det er so nytt: at eg aldri hev tenkt at slikt kunde hende i mi Tid. Ein av Grunnarne skal ha vore den, vert det fortalt, at ikkje faae meinte eg burde havt Nobelprisen i "Læraren" – som eg ikke fekk sjaa, av di eg ikkje magta Byferdi – gjekk òg godt (i det heile fullt so godt som ventande), høyrer eg. Og serskilt væl var det; for det kjende me oss ikkje lite utrygge. – No fær eg til med Telegram osfr.; og so vert det aa finne ei rimeleg Form for eit Svar.

12. 2. 21. "Læraren" fekk eg sjaa siste (9de Gongen) Stykke gjekk. Og det var utrulegt, so vidt Skikk Hulda paa den korte Tidi hadde fenge paa alle desse "Bröderna-÷stermann"-Komediantane (dei fleste dertil reint unge – tvo av deim Debutantar); serleg var der mykje godt ved Rydland. Han var det Paal Hòve fysst og fremst skal vera: Vilje- menneske, den heile Karakteren (her var han mykje betre enn Rasmussen); den greie Karen i Kvernhus- hei-Akti fekk han likeeins godt fram. Og var han kannhende no og daa stridt mykje burtrykt – ein Viljenatur hev det vel sjeldan noko vidare med Burtrykningar –, so var det stundom det tok seg ut, det med. Og Evelinde spela fint – enno noko veikt – ho kann bli fullgod i den Rollen. Ymist anna godt var der òg. Men det vert snart øydelagt alt, naar dei kjem ut-paa Lande, daa er kvar heilt-ut sin eigen Instruktør, maatru. – Etter 70-Aarsfesten hev eg sÏte bunde her med den veldige Haugen av Blad, Brev, Kort, Telegram, som hadde samla seg her fyre og serleg etter den 25de og fyllte heile Borde. Eg fuska Arbeide fraa meg som best eg kunde; men Aar, og at denne Demonstrasjonen daa hev vore sett i Gang til Protest; skal so vera, so kann visst ikkje eg hava noko imot at dét gjekk som det gjekk. smaatt gjekk det, mill. a. fordi det var lenge fyrr eg vart skikkeleg arbeidsfør; enno hev eg ein rett stor Haug Brev og Kort (og Telegram) etter aa kikke igjenom. Og no fysst hev eg, etter eit urimeleg langt Arbeid fenge istand eit Takkebrev (det maatte kje vera for langt, men samstundes var det so reint for mykje som maatte med) som eg sét i "D. 17de" og voner aa faa inn andre Stader med; det er berre Reinskrivingi som no er att. (Berre det ikkje gjeng som fleire Gonger fyrr: att "Reinskrivingi" vert ei ny Umarbeiding!) Hjarte trøytt er eg av alt dette no; gjev, gjev! gjev! ! at eg var ferdug. Men gildt er det aa sjaa, at Folk hev fylgt so vidt med og hugsar so vidt godt (dei fleste Bladi skreiv mykje betre – meir vÏtugt og meir tolerant – enn dei kunde ha gjort for 20–30 Aar sidan); – men ein av Hovudgrunnarne ser eg tydeleg er den, at mange trur eg er paa kristeleg (dvs. kyrkjeleg, antikriste- leg) Veg att; ein og annan hev sagt det beint ut. No gjeld det daa for meg aa faa rette paa dette att, og daa vil Feststemningi slokne, og ny Mot- hug vakne; – av denne Grnnnen hadde det nok vore best at denne Dagen var gjengen likso rolegt som Aarmaalsdagarne mine plar gaa. – Det ser godt ut med "Det frie Blad" (som mill. a. hev vist meg den Velvilje aa forsvara meg mot ein ikkje heilt blid modernist i "Politiken"); men i den røynlege Politiken er der svært lite aa sjaa, som kann gjeva Voner. Og her hjaa oss vert det vel berre meir Toll, – til Tyngd for Smaafolk og til lette for Pengemagti. Ute i Verdi kavar Irland, Stakkar, for meir Fridom; men det hev som vanleg ingen Førar og kjem daa vel ingen Veg. I Engelland, der det ei Tid saag rett godt ut, hev Reaksjonen Magti, – yvi Lloyd George med, han som me eit Bil hadde Voner um, Med Russland ber det vel meir og meir Fanden i Vald. Men Tyskland, det fødde Reaksjonslande – som visst vert likso reaksjonært under Socialdemokratarne som under Bismarck, arbeider seg upp att, og kjem vel snart paa Nytt til aa svinge Taktstokken i Europa.

Brev fraa Arne Garborg.

Valstad, Norge 24/2 1921. Kjære Hr. Lönborg! Efter en maaneds sygdom og derefter en maaneds "følger af mit 70-aarsjubilæum" kan jeg endelig snart træde ind i mit Arbeidsliv igjen. Anmeldelsen af "Dike og Eros" skal da endelig naa sin av- slutning. (Og Jesu från Nazara kommer med – som asiatisk side- og modstykke til den europæiske Sokrates.) Jeg beklager forsinkelsen. Men "Dike og Eros" er ikke af de bøker som forældes paa et par aar. Iøvrigt har jeg ogsaa denne Gang Taksigelser at frembære: for Deres elskværdige lykønsknings- skrivelse til mit jubilæum og – i sandhed ikke mindre – for Deres fest-artikel i Handelstid- ningen. Denne var mig nemlig mer end en fest- artikel; den var skreven ut fra en dybere forstaaelse end den almindelige. At den selvfølgelig ogsaa smigrede mig sætter jeg her ud av betragt- ning; hvad jeg særlig vil takke for er Deres be- handling af det religiøse element i min digtning, det, som kritiken i almindighed har saa vanske- ligt for at finde udvei med. At dette element har faat saa meget at sige i en flerhed af mine arbeider, har sin første grund i en alvorlig ung- domsoplevelse; men den naturlige trang til en livsforklaring har tvunget spørgsmaalet frem for min bevidsthed ogsaa i senere aar, – med voxende magt, indtil jeg altsaa i evangeliet fandt en løs- ning. Og hovedtanken blev tilsidst religionens kirkelige indhold, det som bestaar, selv om baade Gud og udødeligheden maa opgives. Samme tanke fik ogsaa netop i disse tider en ganske særegen praktisk betydning; tidens liv var i uhyggelig grad præget – paa den ene side av teologi og farisæisme istedetfor af religiøsitet og paa den anden af social uretfærdighed i tildels brutale former trods alskens officiel etik. Og disse aands- og samfundssygdomme var allerede saa frem- skredne, at de ikke længer lod sig opfatte komisk; – min literære vei blev mig saaledes anvist med al mulig bestemthed. De vil da forstaa min glæde ved endelig paa dette hovedpunkt at møde for- staaelsesfuld bedømmelse; og længes jeg efter Deres værk om den meget nævnte, men lidet forstaaede mester Ekkehard, saa vilde det ikke mindre glæde mig at opleve en mere indgaaende bedømmelse fra Deres haand om mit eget for- fatterskab. Imidlertid har jeg indtil videre al grund til at føle mig lykkelig over den allerede faldne dom og tegner ærbødigt og hengivent Deres Arne Garborg.

5. 3. 21. Endeleg Ferdug med 70-Aars-festdagen; det vart ein strid Bask. Serleg no mot Slutten; det vart fleire og fleire Brev (og Telegram) aa svara paa; – dei som hadde vore fysst ute var gjerne dei eg hev havt mest Kjenskap eller Samarbeid med. Det hev gjenge for seint med meg; i Fysst- ningi var Arbeidskrafti veik, og ut-imot Slutten vart eg heller trøytt; men no vilde eg nok ikkje ha vore denne "stride Basken" forutan heller; det gjer godt, maa-tru, aa sjaa, at det ein hev gjort vart halde for Gagns Arbeid. – Millom dei faae "nye Kjende" eg raaka paa var ei Dame av Gunnerus-Ætti: Signe Gun- nerus, Sonedotter av Presten. Far hennar var "Banemann", fysst i Trondheim, i dei siste 8 Aari i Stavanger (Distriktschef); der vart han paakøyrd av ein Automobil og døydde av dette; han var eit Par Aar eldre enn eg; det hev vore ein av dei tvo vene Gutarne, eg stundom saag paa "Prestalemmen" i Thimekyrkja; Mor hennar var Dotter av Maalaren F. F. Eckersberg. Ho sjølv er uppvaksi i Trondheim, men budde um Sumrarne paa Trøan ved Røros. Daa ho nokre Aar seinare kom til Jærs, – "tænk Dem saa min Forundring: alt der mindet mig om mit elskede Høifjeld! – den samme rene, klare Luft, Lyngen, Tuerne, Vidderne uden Bræer; – jeg følte mig saa fri og let og glad som paa selve Fjeldet!" – Ho er "en ægte Gunnerus baade i Sind og Skind," segjer ho, men hev mykje i seg av Kunstnarnaturen fraa Mor-Ætti òg; no bur ho hjaa Morbror sin, Ingeniør Eckersberg, her i Asker. – Av Gunnerusætti er det ikkje mange att no, fortél ho. Gamle Prestefrua paa Lye – eit av mine huglegaste Barndomsminne – flutte til Hamar med dei Baani som daa livde; no er alle Døtrarne daane, og berre tvo av Sønerne lever – hev ein Farm i Amerika. Berre 6 Menneskje av Namne Gunnerus er det att her i Lande. Av deim er elles tri Menner, og gifte, so Namne døyr ikkje ut. Men ingen av korkje Sønerne eller Sonesønerne hev gjenge Akademi- vegen; av dei som no liver er ein Kontorist, ein Skogmeistar og ein Eimbaatsførar. Sjølv sit ho paa Kassekontore i Rikstelegrafen; – svært som alt hev skift paa denne eine Mannsalderen. Men det er nok betre likevæl aa sitja paa eit Kontor enn – som dei fleste av Prestedøtrarne paa Lye aa gaa og visne burt reint til faanyttes. – Elles snodigt at eg skulde møte att Namne Gunnerus paa mine gamle Dagar!

Brev fraa Aadne Sæland.

Sæland 13/3 1921. Du Aadne Garborg, Det laga seg ikkje so at du kom og var med i heimbygdi 70 aars dagen. Nei nei, det var ikkje aa vente etter som umstendi var. Men me heldt no fest for deg likevel den dagen. Festen tok til kl. 6 em. 25. januar. Ordførar N. M. Kverneland opna festen med ei utgreiding um korleis festen hadde vorte til, av folkekravet, helsa folk velkomne til denne stemna paa 70 aars dagen til den store sonen aat Time-sokno, Aadne Garborg, som hadde vorte ein av dei aller største diktarane i landet. So song me: Gud signe Norigs land, og Peter Hognestad tala um diktingi di. Synte ein traad gjennem det du hadde skrive um fin naturkjensla, fin naturskildring, livsskildring og eit religiøst drag og leiting etter sanningi. Det synte ogso i dei siste bøkerne, at du liksom hadde funne fram til den sanne Gud. Funne attende, paa ein annan maate, til trui paa Allheims-drott som du høyrde um i barneheimen heima paa Garborg. Seinare tala Torkell Mauland um uppvoksteren og livet ditt. Las upp or sume brev du hadde skrive til han um økonomisk trengsel og spøk kring livsens harde aalvor. Imillom var det upplesing av Eivind Hognestad og underskrivne. Solosong av ei lærarinna, frk. Digernes. Musik av "Harmonien" eit strykemu- siklag, og eit "guttakorps", hornmusiken fraa stasjonen. Soknapresten Helle sluta festen med litt andakt – sa millom anna – takke Gud som gav oss Garborg –. Og Jon Line las ein sers god pro- log, han hadde skrive til dagen. "Saron", det største samlingshuset paa Bryne, kosta uppbygt av Lars Oftedal prest, var fullt av bra interessera folk. Me song bare av songarne dine. Berre timebuar tala og var med i tilstellingi. Folket sa, at dei lika seg sers godt paa festen. Og riksmaalsfolk som ogso var til- stades (eit par innflutte handlarar fraa stasjonen) sa at dei skyna godt alt, som vart tala og fram- sagt, og songarne dine var fine og med sers godt innhald. So langt er me no komne i Time-sokno, heimbygdi di – der dei for nokre aar sidan mis- kjende deg og dømde deg fredlaus og tenkte paa deg som ein fæl og faarleg mann, som stod i samband med fa-in. No heldt Time-sokno fest for deg paa 70 aars dagen paa det gudelege Oftedalshuset "Saron". Den høgkyrkelege bispen i Bjørgvin tala so vent um diktingi di, og det religiøse drag som gjeng gjenom den, og den trugne leiting etter livsens sanning. Og presten paa Lye stend i det same gudlege huset "Saron" og segjer me "maa takke Gud som gav oss Garborg". Ja soleis hev verdi snutt seg for deg i Time- sokno og paa Jæren og vistnok yver heile landet. Eg gratulerar med 70 aars-maalet og tidarskifte, og nasjonalgaava! Heil og Sæl! Lukka med framdraumen din um heimborgi vaar, Norig det gamle og det unge! So valde dei meg til formann i festnemdi. Og pengarne som kom inn paa festen skulde gaa til deg til nasjonalgaava paa ei vis, men me tenkte aa skaffa noko for pengarne, som kunde verta eit minne for deg, som vilde syna att og vara. Difor skreiv eg fysst til Karoline Grude, og bad henne aa søkja etter um det kunde vera noko du vilde ynskja og setja pris paa, me gav deg. No hev det daa vorte til ein omn i Knudaheio. Ja, send omnen til Bryne st. Me skal med gleda faa han upp til Knudaheio og gjera det beste med aa faa han skikkeleg innsett, og muren sett istand. Ja, dette att me fjelger upp den nye Jærbeimen din høvar sakta best. Og det skal me daa gjera. Helsing. Aadne Sæland.

14. 3. 21. Eg sÏt bunden ved Brevskrivarborde enno. Og vert aldri ferdug; trøytt og leid som eg er gjeng Arbeide syrgjeleg seint. Eitt og anna Brev er vanskelegt aa faa Skikk paa òg; eitt hev eg sÏte med no i tvo Dagar, fyrr eg fekk det fraa meg. Eit ikkje serskilt lett Brev var eit Svar til ein Tysker (Heinr. Meyer Benfey(?)), som skriv, at han vil freiste paa aa faa upp att Minne um oss "Naturalistarne" (han nemner Amalie Skram og meg) der nede. Eg trur ikkje noko paa den Tanken, daa visst ikkje enno; men herregud, vil Mannen freiste, so – –; eg slutta Svare med eit pyntelegt Forslag um aa freiste med nokre av Smaasogorne fysst; ein kunde vel alltid faa dei inn i eitkvart Blade paa "Kjellar"-plassen. – Fraa Ellingsgard (og hans Kolbotn-Kompani) er det endeleg kome Svar vedkomande Spurs- maale um Prisen paa Kolbotnen. D. e. ikkje Svar p a a Spursmaale; dei hadde ikkje kunna bli samstelte um det; og no vilde dei daa, at m e skulde bjode. Og me er i "tvo Sinn". Stundom finn me det mest rimelegt aa gjeva Kolbotnen upp: Tuftefolke fær so lite Tid til aa vera der, og me gamle hev bygt oss kvar sitt Sùmar-reir; men nei, so kann me likevæl ikkje gjeva Kol- botnen upp; – i Kveld hev eg daa skrive og bòde Kr. 10 000. Men ein Bymann (eller Tysker eller kva det var) skal ha bòde nokre og tjuge Tusund, so det er vel paa Voni kóss det gjeng. – Vestmagterne driv paa no med aa "tukte" Tyskland, som ikkje hev vist seg mjukt nok (rette Samanhenge er det raadlaust aa faa Greie paa). Tysken hev protestera i Ord, men tek det elles rolegt, – um det nok er uppe ein privat Hemn- freistnad: den tyske Forretningsverdi skal ikkje gjera Innkjøp i Vestmagt-Landi. Og so "fær me sjaa" daa. Noko so grunnkeidt som den "europæiske Politiken" no for Tidi finst det vel knapt. Det einaste som synest visst er, at Fredsdraumarne somnar.

Kort fraa Carl Lindhagen.

Stockholm 16/3 1921. Författaren herr Arne Garborg! Med anledning av Eder nyligen timade 70 års- dag ber även jag att få framföra mina hjärtligaste lyckönskningar. I denna tillåter jag mig innesluta en hyllning för Eder livslånga vakthållning kring livets og personlighetens rätt att vara till trots fiender, kryperi og fördomar. Det har sårskilt glätt oss svenskar att även Ni fått ett litteraturpris, icke i nåden av en privilegierad och förnäm komitté utan i kärlek ur folkets giv- milda hand. Till sist ett tack för den mycket vänliga häls- ningen. Eder tillgivne Carl Lindhagen.

21. 3. 21. Enno baskar eg med Brevskriving, um elles den lange 70-Aarsfesten endeleg er yvervunne. Men no vert det Bokmeldingar, – av Lönborgs Arbeid um atensk Hellenisme i den beste Tidi, og av ymist anna, um eg klarar det daa (no er det mill. a. sendt meg ei Bok um den Verdsfrelsa, som so mange drøymer um i desse Tider: "Veien til det nye Land" av B. Dybwad Brochmann, – eit meg ukjend Namn; men eitt og anna i Boki ser rett forvitnelegt ut, um der elles er nok av uklaart. Og Mannen vert nedtagd, so her vert det aa kalle Pligt aa segja ifraa, – og nytte Til- føre til aa minne um anna, som Mugen ikkje vil vÏta av. Men Tid, Tid, – og Arbeidskraft . . . eg er meir trøytt um Dagarne enn rimelegt skulde vera. – Naa; ein fær drive paa, –, "gjera det ein kann, so kann ein ikkje meir".

23. 3. 21. No er eg paa nytt Eigar av Kolbotnen. Bòde mitt vart teke godt; "10 000 Kr. no svarar til 4000 Kr. for 5 Aar sidan", hev dei meint, dei som no var Eigarar. Og me er glade med at me er trygge for den gamle heimen vaar att. Sùmar-leigarar maa me vel òg faa, fær me tru, so det ikkje vert oss for dyr ein Hugnad. Paa nytt gjeld det daa, at me er det hus-rikaste Huse i lande. – For det fysste vert det Mas og nye Ut- gifter med aa faa sett i Stand der uppe (mill. a. maa det ny Gjerding til); det vert straks noko aa tenkje paa.

3. 4. 21. Svært so tidleg Vaar – um dette Vére elles er aa stole paa –; Snøen er mest heilt burte att. Og Vére er mildt og fint, og hev lenge vore tindrande klaart; no er det noko meir ustødt – skyut og Skodde rett som det er. – I Bladi er der lite Moro, men eitt og anna leidt: me hev fenge ein ny Skandinavisme aa fikte med. Fælt aa vera slikt eit baade lite og uheilt Folk; veikt, vinglande, utrygt er alt her; og æveleg liver det gamle Spursmaale: kann det nokon Gong bli eit Folk av all denne Halvskapen og Mod- og Viljeløysa. Samstundes er der Mel- dingar i Vestlandsblad um ny religiøs Halvsjuke, som no hev vorte so sterk, at jamvel vanlege kvartsjuke Kyrkjefolk ropar etter Hjelp: meir Kvartsjuke til Studnad mot Halvsjuken! – eller rettare: meir Heilsjuke mot Oversjuken. – Og fanatiske Prestar herjar i Byarne; kann det paa Lengdi vera Von for slikt eit Nivlheim av Myrker og Skodde? Det vart lenge sett slik ei Von til denne gilde Folkeskulen, me skulde ha fenge no; jau-jau. Teologskule er Teologskule. Og eit Folk som kavar i Armod vert aldri sterkt nok til aa staa seg mot Religionssjuke. Men Utveg mot Armodsdomen . . . . Det einaste me hev av øko- nomisk "Framtids"-Politik er Moskva-Tesar; – Halvtull paa den Kanten med. Og so vidt som eg kann sjaa: ikkje ei einaste ung Kraft i heile Lande! – Det som kallar seg "ungt Vinstre" er nok svært lite ungt. Og ute i Verdi er det Streiking og Revolusjon og Reaksjon. Den ferske Tory'en Lloyd George lokkar paa den trøytte Bolsjeviken Lenin; og den tyske Revolusjonen somnar . . . og halvvaknar . . . og sovnar att. Det einaste Blade, som no og daa inneheld noko er "Det frie Blad"; der vert det no fortalt um nye Uppdagingar i Atomverdi, som er ventande no etterkvart, og som vil skapa Kjempe-Natur- krafter, som k a n n bli nytta til det gode. Men Ingenting er i Vegen for, at dei fysste Uppfinnarane, som daa med ein Gong vert Verdsherrar, ved desse Krafterne vil kunne nytte deim paa ein reint skræmeleg Maate. London, Paris, Nyork vil, liksom dei veldigste herarne, kunna bli blaasne burt paa nokre Sekund, skriv han. I same Num- mere fortél Aug. Schvan, at det i Amerika er uppdaga ei Gift so sterk, at tri Dropar utanpaa Hudi er nok til aa drepa eit Menneskje. Ein Fljugemaskin kann spreide 2 Ton av denne For- gifti ut yver ein Umkverv paa ikr. 40 Kvadrat- mil og dermed drepa alt livande der. Og denne Gifti læt seg utan Vanske laga kor som helst og i mengdevis. – Er desse Meldingarne sanne, so kann Verdi rett snart bli øydelagd; og kven veit, um det ikkje var det likaste som kunde hende?

8. 4. 21. Stor Solmyrkjing. (Um elles ikkje størst her.) – Ja; det var rett rart; ikkje so lite døkkare eit BÏl; inn-i Hus rein Skuming. For Augo var nok Soli for sterk: men gjenom sverta Glas saag me tydeleg Maanen sige inn-yver ho smaatt og jamt, til dess det ikkje var att meir enn ein rett smal "Nymaane" av ho. At "slikt maatte tyde eitkvart" i dei Tiderne daa Folk ikkje skyna Samanhenge, er heilt rimelegt. No ser me paa det med største Ro. Og alt er so lovrett at me kunde somne av det. Men endaa er alt ihop, no som fyrr, um ikkje paa same Vis, uløyseleg Gaate. – "Dagbl.", "Aftenpesten" o. a. Riksarar freista aa slaa Drabløsteatre ihel i Fyrrdags; men etter det Sven Moren segjer i "D. 17de" i Dag er det nok ikkje verdt aa tenkje paa Likferdi enno. – Med Englands Stortid er det visst i Ned- gang no. Ervingen? – U. S. A.?

13. 4. 21. Dei siste Dagarne hev eg halde Storvask; gjenge igjenom Bladhaugen min (Blad som eg hev hivt inn-i Bordskaape mitt, av di dei inneheldt eitkvart av eller um meg) og klippt ut dei stykki som det enno kann vera verdt aa gøyme og hivt ut Resten (hu! – alt dette Papire, som eg vert meir og meir trøytt av); no kjenner eg meg daa noko lettare. Dessverre hev eg det verste att: eit Skaaprom fullt av Brev o. dl.; men det fær "vera til ein annan Gong"; no er eg for "trøytt" (leid). Og so er det so lite eg hev fenge gjort i seinare Aar; n o k o meir trudde eg daa det hadde vore. Naa! – naar ein gjer det ein kann . . . – Det vert elles endaa mindre heretter, veit eg; men kva skal ein Gamling segja? I Dag hev eg i Grunnen Inkje gjort. Og Kveld er det kje heller. Men som eg her sÏt, so kjenner eg meir og meir, at det einaste eg duger til no er aa leggje meg.

18. 4. 21. Hev baska meg igjenom eit nytt og meir popu- lært Verk av Sr” Ananda Acharya, og tek endeleg til aa forstaa, at det "djupe" i asiatisk som i all annan Religion er det uklaare, det alogiske. Og Draumarne um allmegtige Yogiar, som i Røyndi Ingenting magtar, dei "lokker høit et Smil paa mine Læber", som skrive stend. Moralen i Bramatrui er fin og god, og Fram- draumarne hjaa Sr” Ananda er fagre. Men det er ein Moral berre for dei faae utvalde, og Draumen um Jordi samla til eit Rike – naa, det er ein Draum, som den praktiske Briten gjerne saag godteke; for daa kunde han gjera med Verdi som han hev gjort med India, – til største Bate for baade Kaupmenner og Fabrikherrar og politiske Lordar. Held det fram som det no gjeng, so vil Sr” Ananda visseleg faa Rett i sine myrke Spaadomar. Men det som her kann hjelpe er ein ny Stats- økonomi og ikkje ei ny Tru; og dei Magterne som no er uppe i Verdi, dei skynar ikkje den nye økonomien meir enn den nye – i India gamle – Trui. Det verste for meg er, att Forfattaren ventar ei Melding. Kóss tru eg skal sleppe fraa den?

23. 4. 21. "D. 17de Mai" treng Pengar att. "Norig" vert halde uppe av Ungdomslage "Dag", og "Gula" av Ungdomslage i Bergen. Med "Olsok" er det nok paa dilik Vis. "Folke" er med noko meir enn fyrr, men langtifraa so mykje som no kunde turvast. Og dei norskdanske Bladi er so mykje større, innhaldsrikare og etter Maaten billegare enn dei norske, – liksom Bonden i kvar Bygd fysst og fremst maa hava Bygde- eller næraste Byblade. Sameleis gjeng det i det heile: me kunde turve so væl aa halde ihop, men skÏl oss sund meir og meir. Kor mange "Normalar" og Skriftformer me hev er ikkje godt aa segja; og so hev me Koht som driv med eit serskilt Arbeidarmaalstræv, og eit Par Fyrar som driv med "østlandsk Reis- ning"; desse Lagi fører beintfram Krig mot den norske Saki. Serleg Austlands-(kontra-)maalstræve driv Folk – Ungdom i Mengd – burt fraa den samnorske Saki. Og Landsskulen, som ei Tid gav so gode Voner, vert det mindre og mindre Hjelp i: Lærarane fiktar for Livemaaten og kann ikkje halde uppe slike Luksus-interessur som dei nasjonale. Dertil hev me all den Halvpøbelen, som skal vera fin. Eg tek i det heile til aa ræddast for, at denne "Gar- borg-Gaava" i Aar vert den siste liksom ho var den fysste Samlingsdaad i den nynorske Maalsòga.

30. 4. 21. Endeleg stend vesle Nordfjordings-"Blakken" paa Stallen. Og den vesle (utrulegt dyre) Vogni (eller kva det tekniske Namne kann vera) stend paa Laaven. Dermed kjenner eg meg litegrand Gardmann att og er baade glad og kry. No skal her bli Køyring! – Og Tuften fær ikkje so reint lite Hjelp til Hagebruke sitt. Berdal, Arne Falk og Anders Hamre var her ute med Hesten og Vogni. Dei hadde ymist aa fortelja; men det eg mest laut merkje meg var dette stuslege, at med alt som kann sjaa ut som Framgang er det lite Samhaldsevne og dermed i Røyndi smaae Voner for oss norske; me hev ikkje Kultur nok til aa "styre oss sjølve" og føre Saki vaar fram. Kann det verte Raad for Uraad her, fyrr det ber altfor langt ned for Bakke?

18. 5. 21. Kom Igaarkveld att fraa Darbu Folkehøgskule, der eg etter Innbjoding hadde halde Foredrag (d. 16de) – "Samfundsforedrage" mitt. Det var gildt der nede (eller der uppe – ikkje langt fraa Kongsberg): Bygdi fri og vid og fager rundt det blanke Fiskumvatne og den vesle gamle Kyrkja, som skal vera fraa i 1100-Tale); Skulegarden Heim- tun er hyggjeleg og livfull med all Ungdomen sin, og hjaa Styraren, Langeland – som gjer eit godt Arbeid dernede og skal vera aalment lika i den store Velstandsbygdi – hadde eg det berre hyggjelegt. Heimatt kom eg i aftes Kl. 7, – men kom endaa fyre Hulda, som hadde vore paa Heidmark i Helgi (pr. Bil, i Lag med Simensen-folke) og hadde venta seg nedyver att so Middagsbil igaar. Men det hadde vorte Ugreier med Bilen, so dei naadde ikkje hit fyrr langt ut-paa Natti. No er daa endeleg Huse samla att, og so ber det daa i Veg paa Nytt, – for min Part med den vanlege Vaarkrigen mot Gullbosten og so dertil eit Grand Bladskriving for det fysste. Etter alt det eg høyrer hev den 17de vore berre roleg i Aar, trass i dei 30 000 arbeidslause Arbeidarane og trass i all Bolsjevik-uppegling. Men enno er ikkje Bladmeldingarne komne; det er soleis for tidleg aa tala um "aalmenn Ro". Og um det kann ha vore aldri so utanpaa-rolegt, – "Syttandemai-Stemning" hev det vore meir enn smaatt med, kor mykje Vaarfest det straalande Vére fekk skapt. – E.skr, 18/5; Alt stilt, ja. Og ikkje noko serlegt. Idag med Posten "Inbjudan" til oss "att med vår närvaro hedra V i g s e l-A k t e n mellan Kon- sulenten A n d e r s U n d e r d a l och vår dotter E l s a i Bräkne-Hoby kyrka", Blekinge, 11/6, – fraa Gabrielle (f. Oxenstierna) og Axel Reuter- skiöld. Eg hev aldri rett kunna tru, at dette kunde bli noke av; no fær me daa sjaa. – Men ein Bondegut fraa Valdris inngift i ei av dei gildaste svenske Adelsætterne – – –

21. 5. 21. Igaar hadde me ein Gjest fraa Amerika her, – og fraa Ungdomstidi: Lars Stavnheim, som for 35–36 Aar sidan styrde "Fedraheimen" i Staden for Ivar, som daa var i Seljord og styrde Ullmansskulen –, og som i 1889–90 var i Kalifornia paa Jønnvegsbyggjing. I 1890–1902 var han Bladmann i Fargo: fraa 1902 bur han i Minneapolis, og fraa 1909 er han Hovudsekretær for "Sønner av Norge", som no er ein veldig Samskipnad der burte, og som andre Vestbeims- Nordmenn drøymer han um, at dei norske bør bli ei merkande Line i den amerikansk-nasjonale Framtidsveven. (Hm; Nordmannen er ikkje sers fast i Fisken; og eit Par norske Millionar vil vel ikkje syne stort att i ein Muge som alt er paa 108 Millionar?) Hulda kjende Stavnheim att, men ikkje eg (han gjekk i Maalskule hjaa Ivar samstundes med henne): i 1880-Aari vanka eg ikkje so mykje i Fedrh. Men han friska endaa upp for meg ymse gamle Minne. Og dei amerikanske Framtids- draumarne hans: at U. S. A. med Tidi kjem til aa skapa den rikaste Kulturen, Verdi hev sétt, – naa-ja, kven veit? – mangt utrulegt hender.

26. 5. 21. Igaar tok Tuften til med det 33te Aare. Og um han hev det stridt – upp Klokka 6, tvo Timar i Hagen, seks Timar paa Biblioteke, By- vegen att og fram, og so 5–6 Timar i Hagen att –, so klarar han seg godt, so vidt me kann skyna. Huse hans trivst òg godt: Kari er berre 20 Maanar og kann snart vente – ein Bror, vonar me. Og um det nok ikkje jamt bør gaa so kjapt, um Huse hans skal hange ihop – ein vert nok ikkje rik av dei Lønerne Staten gjev –, so kann ein trygt gaa ut fraa, at alt elles er i Orden. Ikkje minst er der Kraft paa Kvinnesida; vesle Kari, t. D., ho baskar alt i Aakeren, og trivst so det er ein Hugnad aa sjaa. Der er soleis rett gode Voner for Ætti, – so sant Tuften kann lata vera aa sprengje seg. – Storstreiken hev teke til; det er Samfunds- helvite fraa den Sida. Hyggjelegt er det ikkje, og noko større aa vinne vert det vel ikkje heller, kor væl Sjømennerne kunde fortena betre Vilkòr enn dei hev, ikkje minst etter alt det dei gjorde og vaaga for Lande i Ufredstidi; men der Inkje er hev sjølve Keisaren tapt sin Rett – um elles Keisaren, no "Kapitalen", veit aa taka sin Rett, og mykje meir enn sin Rett, med’ Tiderne er gode. Og fordi me held uppe den økonomiske Skipnaden som gjer slikt mògelegt, so fortenar me all den Utid og Dyrtid og alle dei Vanskar som Streikarne skapar; men daa all denne Straffi ikkje hjelper, og dertil gjeng verst ut yver deim som minst hev fortent ho, so vert alt dette Streike- staake meir og meir b e r r e Helvite, berre her- jande og fortærande Samfundskrig, som fær Klasse- hate til aa herja meir og meir villt. – Maandagskvelden var eg paa Provinsial- teatre og saag Hamlet. Og Schanke v a r Hamlet, denne unge og geniale og usæle – og altfor veike – Prinsen, som spelar galen i det Mordar- bøle der han hev heime for aa berge Live, men hev for lite Kraft til aa gaa paa med Kniven sjølv; den halvgamle Prinsefilosofen me er vane med aa sjaa var han i k k j e. Det meste av Spele elles var lite tess. – Eg gjeng og fiktar med Gullbosten (som eg daa gjerne kunde vera med paa aa kalle Løve- – eller helst Rovdyr- – Tann) og hjelper stundom til med aa køyre Plogen, so Tuften kann faa samle seg paa Pløgjingi (som han enno er lite upptamd med); men midt paa Dagen, naar det er heitast, lyt eg inn att. Daa duger eg elles berre til aa lesa, og lite til det med; Henderne er stive og Kroppen trøytt; eg kjenner meg eldre enn ein Jærbu i min Alder skulde vera. – Naa; det vert svalare, naar eg kjem til Jærs.

3. 6. 21. No er det fagraste Tidi. Stend eg paa Upp- svali no og ser utyver Hagarne, der alt er Liv og Grønking og Bløming . . . . Eden-hagen var aldri fagrare. – Men i Mannheimen er det Vinter og Natt. Hat og Strid paa den eine Sida; Hat og Mothug og Motstrid paa hi, Modløyse yver alt; Fanden aaleine kann ha Glede av det som der er aa sjaa.

7. 6. 21. Ein Eimbaatskaptein, som bur her i Asker, og som i seinare Tid hev gjenge i Rute millom Sør- Russland (Svartehave) og Midlandshave, er heimkomen – "Skuta er upplagd" liksom fleire og fleire norske Skip –, og Hulda hev høyrt ’n fortelja um russiske Tilstand no um Dagen; etter hans Meining er Bolsjevismen snart ferdug, og det av den gode Grunnen at det russiske Folke held paa og svelt ihel. Døyr av Hunger i Million- vis. Storfolk som Smaafolk. Ei heil Mengd av dei gildaste Herreætt-Dyrgriperne der burtanfraa hev han med seg heim; utsvelte Herrar og Damur av den høgste Adelen snikte seg um Bord paa Baaten hans, so ofte han i seinare Tid kom til ei russisk Hamn, og tigga og bad ’n um aa kjøpe desse Skattarne for kva han vilde gjeva, so dei for seg og sine kunde faa eitgrand Mat. Og naar han reiste fraa Russland, var Baaten full av utvelt og skillingslaust Folk paa Røming til Utlandet; – der maatte dei vel finne einkvar Staden der dei kunde berge Live, meinte dei. I det heile er det russiske Folke kome so langt no, meiner han, at det ikkje vil kunna reise seg att; det er "ferdugt". Men Bolsjevikarne vaare trur, at Russland driv paa med aa frelse Verdi enno, dei, Og dette hjelper dei daa til med ved ei Streiking som dei vona skulde bli Borgarkrig, men som i desse Dagar er ei Letting for Arbeidsherrarne, – um ho nok snart vert til Tyngjing for Fatigkassurne, ikkje minst den av desse, som me kallar Stats- kassa. Daarskap upp og Galenskap i Mente; Bladi tek til aa rekne ut, kor mange Millionar denne Vitløysa kostar Lande um Dagen. Men Lande, det er alle og ingen; kven bryr seg um det? – Einar Beer var her igaar og tala um s i t t Emne: Professor Ananda Acharya. Denne hev enno, 4 Maanader etter at Søknaden um Naturali- sasjon vart inngjeven, ikkje høyrt eit Ord fraa Departemente og tek til aa undrast paa dette, som rimelegt er; at "saare lang er Rettens Vei" – og Statens – her i Europia, det hev han enno ikkje rett fenge sett seg inn i. Av anna som Beer tala um hugsar eg serleg eit Par Ting. Den indiske Vismannen hev ymse Tankar um Framtidi; dette at Jordi vert meir og meir av- skoga, so Regnmengdi minkar og Solbrand og Stormriving aukar, det gjer meir og meir av Jord-yta til Audn, soleis som serleg Kina og India fær finne, men Europa med no etterkvart; av dette – og sumt anna som ber paa same Leid – trur han aa kunna slutte seg til kortare Fram- voner for Verdi vaar enn deim me til dessa hev halde uppe. Og daa fysst og fremst for Kulturen vaar. Dette slog ned i meg; eg hev sjølv undrast paa, kor lenge ei Verd kann staa, som hev slike Røvarar til aa herje og plundre seg. Beer tala òg um noko som Ananda nyleg hev nemnt i eit Brev: han hev Hug til aa gjenomgaa det gamal- indiske Skaldeverke "R„m„yan" (-ån? -ana?) med meg, – um eg kunde faa Hug til aa fornorske det. Og Hug maa eg kunna faa, um det er so gildt som han finn det; men – magte Arbeide? Og faa Boki ut, um ho er so stor som Hindu- bøkar plar vera? Dessutan denne Servansken med Maale; han talar ikkje Norsk og eg ikkje Engelsk. Men Beer meinte at det kunde bli Raad for alle dei Vanskarne; og daa kann Tingen bli Ettertanke Verd, veit eg. Han kunde òg fortelja meg, kva det er for eit Arbeid, som er Hovudarbeide for denne indiske Professoren: det er eit Verk yver heile Veda-Literaturen, – eit veldigt, eit Kapitalverk, det fysste i sitt Slag, og eitt paa mange svære Band; etter det Beer kunde fortelja hev han visst Arbeid nok med det for si Tid. Men at han sét seg til paa eit norskt Fjell med det Arbeide? – I det heile er der eitt og anna ved denne Inderen som ikkje vert oss klaart. – Det er klaart og turt og for det meste varmt. Ute er det storfagert. Og Smaafuglar kved. Gjenom den opne Svaldøri mi hev eg Utsyn inn-yver Skogarne og ei Fjord-Tjørn og Bygderne ovanum Byen til Grefsen-aasen – ven og vid og fri og fredeleg. Men ned-under Svali hev eg Hagen, der det tek til aa rodne og blenkje no med Morellar i endelaus Rikdom. Snart tek "Slaatten" til, Men skal det vera so turt og blankt daa – –

11. 6. 21. Det kann nok sjaa ut som Huse vil vekse til att; i Dag fekk Aagot Tvillingar! – ein Gut og ei Gjente, friske og fullt i Orden baae tvo. So no vert det svært livlegt i det vesle Huse der uppe; og Kari, som endaa ikkje hev fyllt tvo Aar – um ho elles er baade klok og pratsam –, ho vil snart hava Leiksystken. Og alt gjekk baade fort og vel; paa eit Par Timar var det undangjort; – eg hadde ikkje tenkt at slikt kunde gaa for seg so lettvindt no, utan kannhende langt ut paa Landsbygderne. Og alt stend godt til, og alle er glade og fornøgde. Men for Tuften vert det aa spenne endaa hardare i; Aagot fær visst heretter nok inne aa gjera. Og det eg ræddast er, at han kjem til aa spenne for hardt i. Ein fær elles gjera seg modig; mangt kann laga seg, naar der er Ungdom og Helse og Arbeidshug og godt Mod – og Spare- vit. Og i so Maate er alt i Orden der uppe. – I Dag tok eg til med Erasmus Montanus. Den fær eg hava til "Fristundsarbeid" i Somar; i det heile vert her nok aa gjera for den Arbeids- krafti eg no hev att. – I "Weltschau"et "Reclams Universum" les eg no noko som minner meg um Hellenbach og den Striden som han førde meg upp-i i "Fedra- heims"-Tidi; Dr. Adolf Heilborn skriv um "Die Vernichtung lebensunwerten Lebens". Han tek Spursmaale heilt aalvorsamt og vil hava Trygder paa alle Kantar; men han gjeng ut fraa – som sant er –, at det er g r a u s a m aa tvinge Folk til aa liva, naar Live berre er deim ei Pine, eller er deim Ingenting, t. D. i Skrapheile-Tilfelle (blaut Heile), liksom det er meiningslaust at mange friske Folk gjeng Tidi si burt med aa stelle slik Livs-verdløyse, serleg i Tider som no, daa me ikkje hev Raad til aa sumle burt Arbeidskraft til faanyttes. (Undrast paa, um Halvkulturen vaar noko-sinn fær Mod til aa svara ærleg paa det Spursmaale.) – Ein eldre Streng, som vert klunka paa her som snartsagt allstad no, er den religiøse; og det vanlege Millombrøyte, daa Folk græt etter Trui, men ikkje kann tru, er alt gjenomstridt, so Hugvendingi vert visst meir og meir aalmenn, um Natturvitskapen vel elles no vil tvinge den intelligente Verdi til aa halde Vite stykkevis uppe. Um daa Verdi ikkje er so grunntrøytt at ho gjev upp alt og heilt svæver seg inn i Barne- minne og Barnedraum. Skulde so gaa, so er eg berre glad for at eg ikkje tarv "vera med" so mange Aar til.

19. 6. 21. Stormande og seinhaustkaldt – med heite Smaastunder innimillom – hev det vore eit Par Dagar no; det er svært lite Jønsokvér. Kann- hende er det Kometen som hev Skuldi? – I Morgo skal eg tilfjells. Tru eg skal finne Snø paa Trona?

Østerdalen, Alvdal, "Gaurisankarsæter" 23. 6. 21. No er eg her, hjaa Sr” – eller som han her kallar seg: Professor Barral (han hev vore Pro- fessor ved Høgskulen i Kalkutta, men Barral er Borgarnamne hans). Og me hev teke til med Ram(a)-Kvæde. Professoren fyre s y n g Sanskrit- Teksti (paa den gamle indiske Tonen, som er ein Millomting av Messe- og Folkevise), umsét so Teksti paa Engelsk (som for meg vert tolka paa Norskdansk – ved Einar Beer –); eg fær Teksti so rein og ægte som Raad er, og eg kjem betre inn i indisk Tenkje- og Diktemaate (og Livssyn) enn eg nokon Gong hadde drøymt um aa faa Tilføre til. Men det vert langt Arbeid, og meir enn vanskelegt med, er eg rædd: – um eg elles fær bruke Heksameterformi, som – etter Ananda – vil vera den einaste rimelege og brukelege for ei norsk Umskrift. I Millomstunder fær eg Greie paa ymist anna, soleis paa mykje meir enn Bladi vaare veit aa fortelja fraa den europæiske (og asiatiske) Politiken. Kor mykje som kann vera sætande av det eg høyrer er eit Spursmaal; eg veit for lite til aa kunna døme; men at dei komande Aari fær mang ein ugrei Knute aa løyse, det synest uhyggjeleg rimelegt. (Det vert vel England, Japan og Nord- amerika, som kjem til aa skifte Verdi imillom seg, so lenge til dess desse Magterne kjem i Strid seg-imillom att; men kva Veg det vil bera er ikkje lett aa spaa; Ananda ventar faarlegt mykje av Japan og mindre og mindre av Eng- land; kva han meiner um Spursmaale Amerika – England hev eg enno ikkje rett Greie paa. Um den norske Blandings- (Ikkje-) Nasjonaliten segjer han mykje som gjer meg uroleg; det ser ut som han kann hava meir Rett enn ynskjande var. I Dag fortalde han Soga um Krishna eller Krésta (etter "Mahabaratha"); og det viste seg, at det ikkje er berre Namne som minner um Nasaræaren her. I sjølve Livshistoria er det baade eitt og anna som er merkeleg likt, og i Læra finn me att den evangeliske heilt ut, jamvel ofte i Formi. Eg høyrde so mykje um dette, at no tregar eg mest paa, at det ikkje er Mahabarata, me les; – i alle Fall skulde det vera Moro aa ein Gong fortelja Krishnasoga i Samandrag (etter ei paalite- leg engelsk Umsetjing). – Det hev vore mest Vinter helst i desse Dagarne; og um Natti snøar det, stundom um Dagen med. Men det vil snart snu seg, spaar Professoren. Fraa Labraaten hev eg Inkje høyrt; der er daa vel alt i Orden. Eg hadde tenkt aa arbeide med Holberg òg her uppe, men det vert lite Stunder til det, ser det ut til, Men eg hev det rolegt og godt her paa Tronsvangen; det greier seg nok.

Gaurisankar 24. 6. 21. Vére lite huglegt; kaldt og blaasande for det meste; stundom stormande og mest vinterkaldt; skal dette halde paa, vert det skralt med Aare mange Stader – og veksande Dyrtid. – Hulda kom i Gaar og drog upp-yver i Dag. Ho hev havt det utifraa annvint; elles er alt i vanleg Skikk; og paa Labraaten stend alt væl til. Ein Snikkar der nedanfraa – som hev arbeidt hjaa oss eit BÏl – hadde ho fenge med seg hit upp; med hans Hjelp vil ho endeleg faa Stova si ferdug. So snart som ho hev sett honom i Arbeid, dreg ho til Trondhjem paa det store Ung- domsmøte der, og den 4de Juli kjem ho ned-yver att og ser daa kannhende her upp-um. – Me driv paa med Rama-Songen, men det gjeng ikkje so fort at eg kann vente aa bli ferdug denne Gongen. – I Millomstunder hev Professoren mangt aa tala um og fortelja, og han veit svært mykje som me Europafolk hev lite Greie paa; er utruleg godt inne i europæiske Tilstand med (filosofiske, historiske, politiske, literære). Han spaar meg Europa- (og Halv- eller Heilverds-) Krig um 10–12 Aar; og etter hans Syn paa Tilstandi – eit Syn som visst vert Rett – vert den Krigen endaa mykje verre enn den siste. Men Europa vil halde seg uppe, meinte han, og meir og meir leggje heile Verdi under seg – med Vaapen og andre Uraader. Dei Tankarne eg hev havt um England at det skulde vera ein meir menneskjeleg Kolonisator enn andre Magter, fær eg vita kjem altfor mykje av for lite Kjenn- skap; England er ikkje betre enn andre Røvarar, men klokare og sterkare; det hev soleis dei beste Vonerne no som fyrr, – um det elles maa vera butt paa faarlege Umskifte i dei Tiderne som kjem. Amerika ventar han vert eit Keisardøme og ei Hærmagt snart, med’ Europa vert meir og meir republikansk; slær daa Japan og Amerika seg saman um aa døyve England, so kann mangt snu seg. Um alt slikt er der ikkje anna aa segja enn at den som liver fær sjaa; men Freds- og andre Rettferdvoner hev etter hans Meining vore mykje for tidleg ute. – Berre fraa Danmark høyrest det eitt og anna som kann gjeva Von. Men alt er ugreidt der med, og um ein kann vente Framgang eller Attergang er visst reint paa det uvisse.

Gaurisankar 25. 6. 21. Hulda var upp-um her igaar og i Dag – paa Vegen til Lands-Ungdomsmøte i T.hjem; hadde Hug til aa høyre paa "Sanskrit-Messa" vaar her. Og ho høyrde paa denne Messa med stor Inter- esse: det var halvt Messe og halvt gamal Folke- vise og ikkje minst gamal Salmesong (som ho serleg kjenner fraa Setisdal), – i det heile noko reint serskilt og endaa so kjent, – for henne som hev arbeidt so mykje med gamall Folkesong av dei ymse Slagi. – Elles hev den vesle "Me- nighed" her visst havt ei Kjensle av, at ho var endaa mindre "rett i Trui" enn eg; visst er det, at fysst den eine og so den andre av Soknelyden formana henne um, at ho ikkje maatte faa m e g burt fraa Kyrkja – dvs. Ramayana-Arbeide. Og um ho med aldri so godt SamvÏt kunde svara, at ho ikkje tenkte paa slikt, so hadde me endaa baae tvo ei Kjenning av, at Soknelyden kjende seg rolegare, daa ho sa Farvæl; det var rett smaaløglegt i Grunnen. Og eg, som hev det berre godt her og visst ikkje hev noko aa klaga yver – alle her likar eg i Grunnen godt, ikkje minst miss Edvards, – eg kjenner sjølvsagt at eg ikkje rett "høyrer med" her og bør daa gjera denne no halvgjengne Maanaden so stutt som Raad kann vera. – Eg fylgde Hulda paa Sta- sjonen, der me fekk høyre, at Ivar Mortensson hev vore heime eit Par Dagar; men so fekk han Telegram og laut skunde seg nedyver att; det skal staa skralt til med Kona, som nok ikkje er hjartesterk. At Tilfelle ikkje er faarlegt gjeng me ut fraa; men det kann valde ymis Ugreie like- væl; Karen Mortensson er upp-ikring dei 50 no og kann bli nøydd til aa "taka Verdi rolegt". – Professor Ananda (eller Barral, med det borgarlege Namne hans), er ofte forvitneleg i "Bordtalurne" sine – som han held ikkje faae av –: Gong paa Gong høyrer eg Ting som burde vera vidare kjende. Og i den nye og (um- stelte) "Jesus Messias", eg lenge hev tenkt paa, kunde mykje av det forvitnelegaste han hev havt framme kunna faa Rom; Kristus er nok eldre og meir arisk – enn Europa drøymer um. – Men Tid? ? – Tronsvangen vert meir og meir "By"; dei "Innfødde" kjem for kvar Dag meir burt attum all "Byfanten". Det er òg ein Grunn for meg til aa koma meg burt.

Vangen, 12. 7. 21. So er eg her att. Og no tek det til aa skipa seg paa Vangen. Den Timbraren og Snikkaren, Hulda fekk med seg fraa Valstad, er ein grei og dugande Kar, og no er Stova istand; like eins Svali med Tropp; Muren er cementera og alt soleis stelt at det ser rimelegt ut; um nokre Dagar vil Bui og vera ferdug; dermed vil "det verste vera yverstridt", og Hulda vil hava ein liten hyggjeleg Sumarheim her uppunder denne logne Lidi, der Nordan og Nordvesten ikkje naar fram, men Soli lyser og varmer Dagen so lang han er. Sjølve denne Sumarkalden – som nok kjem til aa gjera 1921 til eit Uaar – kjenner ein lite til her, av di her er so godt Live mot ishavsvindarne nordantil. Eg hev fenge Skriverom paa Strype, den vesle Fjellgarden i skogen ovanum Kolbotnen; der s“t eg med "Erasmus Montanus" – som snart skal vera ferdug – fraa Morgonen av og utetter til Kl. 3 og er Eineherre paa Garden; 'n Haagen og heile Huse er "til Sæters", maa-tru. Men um Kveldykti skal eg paa Arbeid med aa draga Ved til Hus; det vil eg ha godt av. Hulda hev havt ein gild Trondhjemstur – endaa det der hev vore endaa laakare enn her med Vêre (Regn attaatt Kalden, og reint laake Aarsvoner); det var ei veldig Samling Ungdom som hadde møtt upp der, og alt gjekk godt trass i Vêre; Dansen var ho òg væl nøgd med. Og væl vart ho fagnad av all denne raske og staute Ung- domen; saman med tri andre av dei som no høyrer til dei eldre og hev vore med og sett denne sterke og i mange Maatar vonrike Ungdoms- rørsla i Gong vart ho vald til Heiderslagsmann i "Norigs Ungsomslag". Serleg gildt var det aa høyre at heile denne "nye Ætti" tala so hugheilt og so godt Norskt. – Paa Tronsvangen hadde eg det berre hyggjelegt og godt alt til Slutten, um det elles vart for for mykje Turist upp-i Skogen der no, so eg kjende meg meir og meir innestengd. Ikkje lite hev eg lært av denne indiske Professoren der; han er inne i baade indisk og europæisk Kultur og kjend med mangt – fraa vaare eigne Tider med –, som me Nordpolsfolk er meir framande fyre enn eg hev visst. Paa Nedvegen att – "Kommunikasjonarne" vaare er so stelte, at den som skal fraa Dovrehøgderne til Bergen lyt gjera den lange og keidsame Kroken um Kristiansby – skal eg upp-um Tronsvangen eit Par Dagar og "lære Bokstavarne" (Sanskrit-Alfabete); fysste Freistnaden med Fornorsking av Ramayanakvæde. Gjev det ikkje vert altfor mykje Kaldvér og Regn der burte!

Vangen 5. 7. 21. Ein ny Helse-Urid. Det er det vanlege: litt Hovdeverk, litt Feber og plent Mothug mot Mat; men det er lindare enn elles so eg greier det vel snart.

Oslo 27. 7. 21. Det greidde seg berre so maateleg paa Vangen dei siste Dagarne; noko sjuk var eg ikkje, men so vidt i Ustand at eg dugde ikkje til aa vera uppe heller. Eg var soleis berre til Bry og glad Ingen kunde gjera mindre bry enn Garborg. Naar den Dagen daa eg kjende at eg kunde sitja i Bil –; Straalbergen skjussa meg til Alvdal Dagen etter – enno sveltande men reint usvolten – rusla eg upp til Tronsvangen, der eg vart væl motteken, og der me sat og "las abc" dei næste Par Dagarne. Men Byen er flutt til Trons- vangen; det er ikkje Fjell lenger.

Oslo 28. 7. 21. So er alt i Orden. Alt til Stavanger hev eg Fare- og Sovebillett og kann heretter taka det med ro. Det gjeld berre aa koma umbord i Kveld fyre Kl. 11. – Eg var upp-um Nygaard og fekk vita, at eg er trygg for Korrektur, til dess eg kjem til Jærs; men daa vert det stridt nok; Bd. I skal vera ferdugt "fyre Flaumen tek til" dvs. Slutten av Septbr. – Eg hadde tenkt aa teke meg ein Sving ut til Labraaten; men det vart raadlaust; no hev eg berre lote sende eit Brevkort.

Bryne St. 30. 7. 21. – – Sov meg fram til Bjørgvin. Der berga eg meg umbord i "Sandnes" og var daa alt paa Jæren paa ei Vis. Men no hadde eg "svolte" so lenge at eg meinte eg burde faa meg noko Mat; gjeng i Land han var sjuk laag han mest i halvsvevn, vilde berre ha ro, og det fekk han paa Vangen, der me var tvoeine. Men daa han friskna til laag han og pinte seg med, at han "jaga" meg or romet mitt, koven, der eg elles sov og arbeidde. Endaa eg no hadde sjølve stova (som og var kjøk) for meg. Hans evne til sjølvpining gav honom aldri fred. H. G. og upp i den gamle Vestmannalags-(?) Kaffisjappa rett upp av Torget. Den var stengt enno. Eg inn paa "Sportskaféen", der eg fekk ein Kaffi- kopp, som friska meg; mat var enno lite for meg. Men Middag? Det fekk eg freiste med, naar so langt leid. Freista sidan aa slaa Fyremiddagen ihel med Driving; men eg var lite i Lag og var trøytt fyrr eg visste Ord av. Søkte til "Sandnes" att og langkjeidde meg der i det endelause. Daa Tidi endeleg kom, rusla eg ut-i Byen atter og spurde etter ein Middagsstad. Ein viste meg ein Stad av, der det stod Middagsskilt; men alle Dører viste seg stengde. Ein annan upplyste meg um, at Bergen hadde fullt-upp av Middags- stader; aa, her var slik ei Mengd? Men daa eg bad 'n nemne meg ein av desse mange Staderne, stod han og fomla ei Stund og var sistpaa glad han kunde nemne ein: Gimle. Dit gjekk eg daa. Og fyrr eg gjekk inn kom eg etter at Gimle var Matforretningi aat "Ervingen". Sette meg so ved eit Bord der det var god Plass. Og venta og venta. Og jomfruerne kom og gjekk til, alle. Berre ikkje til meg. Sistpaa gjekk eg burt til Disken og spurde, um det var so at dei selde Mat her. Det fekk eg ikkje noko Svar paa. Men daa eg dreiv paa med mitt og tok til aa sjaa etter Luva, kom der endeleg ein klaar Setning: eg kunde faa Mat, um eg vilde betala fysst. Eg smilte og betala. Endaa ei Stund gjekk; so kom Maten. Som eg gjorde so mykje Ære paa som eg kunde. Og eg var gladare daa eg gjekk enn daa eg kom. Ein bør ha Niste m e d seg, naar ein skal igjenom desse Vestlandsbyarne.

Knudaheibakken 1. 8. 21. Endeleg framme. "Sandnes" er ein grei baat; – eller det er berre Kapteinen som er grei? – ein god gamal- dags Skippar utan Snorer eller Knappar. Visst er det: eg sov meg fram til Stavanger; greidde Sakerne mine der – dei som eg daa ikkje g l ø y m d e – og drog so med den fredelege Jærbanen til Time, der eg kom i Halvregn og halvkaldt og kjende meg helder skral etter all Heil- og Halvsveltingi; lagde meg inn paa Hotelle. Der sov eg godt og stod upp; drakk ein Kopp Kaffi og fekk vita at bilen i k k j e gjekk i Dag; Takk Lagnad. For 15 Kr. fekk eg so leigt meg ein Privatbil og køyrde i Veg i stundom Graavér og stundom Halvregn, til eg var framme. Men var endaa ikkje rett framme; gamle Inger var burte – "paa Time" dvs. paa Gamleheimen – og dermed vel snart alt som høyrer til det gamle Jæren paa Undheim. Og den Kona som var komi i Staden rekna visst ikkje meg for sine Folk, so vidt som eg kunde skyna. Likevæl hev ho sendt Dotter si til aa skura og gjera i Stand her, og det kom væl med, endaa Døtrane – det vart tvo etterkvart, + ein Gut – ikkje var i alle Maatar inne i Arbeide sitt, og endaa dei pinte meg ille med Sandnes-Halvknot og med Kina- missjonssongar, som for deim visst var Englesong. Anna var òg i Vegen; den eine Kufferten her var uppteken (Hengjelaasen burte); Sengklædi hadde vore upptekne og nytta – og sidan vaska, so vidt som eg kunde sjaa –; og Lykilen til den andre var burtkomen, so eg stod uppraadd for baade mangt og mykje. Som væl var kom Sikvaland'en, Postekspeditøren; han hadde høyrt eg var komen og vilde helse paa meg. Men han fekk meir aa gjera. Daa han høyrde kor til stod, so s k r u v a han Loke av – det er fysste Gongen eg hev sétt det gjort; tok so Loke med seg til Smeden, som han meinte vilde kunna smide ny Lykill, naar han heilt og greidt fekk sjaa Laasgreida (det vil eg elles sjaa, fyrr eg trur det). Men Kufferten var uppe og dermed d e n Sorgi sløkt. Og no sÏt eg her trøytt – i eit meir og meir straalande Solskin – og lengtar berre etter aa leggje meg. Men enno er Klokka berre seks. Ned-yver ligg Jæren i Solskoddeglans; Garborgs- aasen synest Centrum; ytst ute skimtar det fram ei blenkjande Havstrime.

Knhb. 3. 8. 21. I Dag ferdug med 1ste Upplegge til "Erasmus"- Fornorskingi. Morosamt, men slettikkje alltid lett Arbeid; naar eg kjem austyver att, fær eg faa noko meir Bøker, so eg kann bli tryggare paa eitt og anna. – Og so skal eg flytja til India og 50 000 Aar atterut; europatrøytt som eg er fell det seg rett godt. Men Vanskar, Vanskar, Vanskar . . . . – I Dag vart det ei litor Skaal "Dravle og Møsa" + eit Glas Søtmjølk til Bisk + Dagverd; sidan var eg paa Undheim og handla, og fekk vÏta at Sikveland hadde kje fenge greie med Laasen min enno. Men han gjer seg ny Von; og for meg hastar det ikkje nettupp. I Kveldingi, so 6 – 7, laga eg meg Middag: nokre Bitar Uksekarbonade (Hermetik) (som verkeleg smaka!) med 1/2 Eple (fraa Tuften som hev sendt ei heil Mengd), og Mjølk attaat. So til i Morgo greier eg meg. – Til Hulda hev eg skrive og til Tuften fær eg skrive, – um eg skulde kunna faa vita noko fraa deim. – Korrektur kann eg vel vente naarsomhelst no. – Noko Brevskriving ligg paa meg – og tyngjer meg (huff; aldri skal ein vera fri!); i Morgo fær eg sjaa og faa den fraa meg.

Knhb. 5. 8. 21. Fekk for eit Par Dagar sidan Postbil-Skjuss til Time; der stod Varekassa fraa Ferd. Hansen paa Skansen; hev stade der i 2 Dagar alt. (Ein lyt passe paa slikt sjølv no; her er slik "Framgang", maa-tru.) Elles kjøpte eg eit Par Ting og gløymde fleire, so eg fær ned att, so snart eg vert Kar for aa gaa den Mili. Av Kjenningar raaka eg Jon Line. Inkje Nytt. Heimkomen fekk eg Brev fraa Tuften; alt væl paa Labraaten. Dagen etter var eg so skral at eg fann det best aa liggje, – um eg skulde kunna sove Stakkarsdomen av meg; men det vart lite Svevn og mykje Kulsing, til dess eg endeleg fekk pakke meg fullgodt ned. Men daa kom det Gjester: 3 unge vene Damur fraa Xia, Bjørgvin, Stavanger; og dei var ikkje berre vene og unge, men snilde: koka Kaffi og vermde Mjølk og laga Vafler aat meg, so at ei Stund etter dei var gjengne vart eg modig og stod upp (Soli var komi fram att). Same Dagen fekk eg tvo Gjestingar til (1. ein Jærbu og ei Trønderdame, 2. nokre Vosse- og Stavangerkarar som kom fraa eit gude- legt møte). Sistpaa kom eg so vidt i Lag at eg greidde Breve til Prof. Ananda (Barral). So full- førde eg det alra meste av Gjenomsyne av "Hjaa ho Mor"; laga meg so eit Grand "Middag" til Kvelds og stuva meg paa Nytt godt ned, no v i l d e eg bli frisk, maa-tru. Og i Dag klarar eg meg rett godt, endaa det er regnlegt og sur- vore att (Vind fraa S. V.), og endaa eg ikkje er meir enn so maateleg i Lag (at dette ugreie Vére held seg!); no fær eg til med "Ramayana" (som eg hev gjort nokre Vers paa) – og so kannhende faa istand Breve til han Dansken (Karl Larsen). August fær eg halde ut, kor ustø han kann bli, i Von um ein fin Septbr.

Khn. 5. 8. 21. Brev fraa Hulda. – Regn og kaldt, i Fjelle med. – Endaa ei av Døtrarne paa Haugen daai av Tæring. Dei "hev kje vilja tru", at ho var noko sjuk, eller at det var noko faarlegt. – – Brev fraa ein (engelsk-tysk) Wiener um Krapotkin; han bed meg med paa ei Minnebok um denne Mannen; Amerikanar gjev ho ut, men samlar Minneord um 'n fraa europæiske "friends, comrads and some men of value who may be considered general sympathizers with his ideas". Millom dei siste vilde daa eg gjerne vera med, um det so kann laga seg; dessverre kjenner eg Mannen mindre enn rett var.

Knhb. 8. 8. 21. Regn og Rusk for det meste. Og kaldvore, helst naar "han er Nordvest" som i Dag. Men Huse er betre, so eg klarar meg noko-so nær, um elles Næterne er rett kalde stundom. – Eg hev meir Gjester i Aar enn vanlegt, og det kann vera hyggjelegt nok. Det einaste er, at dei kjem gjerne midt i Arbeidstidi; det kann kje dei vÏta um, og nokor Raad med det er her ikkje; men det kann falle ulaglegt og gjera at eg ikkje kjem med som eg skulde i det dei vil tala um. I det heile trur eg elles, det hev greidt seg. Gamle Jonnas var her i Dag (han er 85 Aar og yngre enn eg) og friska upp sine Heiegjætarminne fraa Ungdomen – upp-i Sirdalen og kor det helst var – og det han fortalde forklaara meg greidt nok kor det hev seg, at dei gamle no helst er yngre enn dei unge. Men fraa desse siste Spe- kulasjonstiderne fortalde han òg; Fylgja er, at mange, mange no gjeng fraa Gardarne eller sÏt etter med Inkjevetta, naar dei fyrr var Vælstand- folk. Men slikt er det nok raadlaust med; Nord- mannen er Drøymar, um han er aldri so "praktisk". Ein 85 Aars Ungdom, som eg burde skrive um er "Urmagaren og Skjerparen" Maurits Kartavoll, ein Bondeson her ovanfraa som alt i sine Ung- doms Gjætar-Aar kom til aa "tenkje yver Livs- spursmaali", og som enno held paa aa minne ei tankelaus Verd um den gamle asiatiske Visdomen (Buddha, Zarathustra, Konfutse og Laotse), som me òg hev laant av – det vesle som me hev. No utetter kunde det falle seg, ettersom eg liver rett mykje i det gamle Asia (Hindustan) sjølv; – "Ramayana" kjem elles til aa gjeva meg Ar- beid nok lenge. – Fraa Labraaten (Aagot) Brev: alt stend godt til, med Tvillingarne som med dei hine, og ho sjølv er all right. Men ho vil lata Tuften reise aaleine til Vangen – Kolbotnen, og det gjer ho Rett i; det vart for mykje Mas for dei tvo smaae yngste aa fara til Fjells enno. – Fraa Sam (i Amerika) hev eg nytt Brev; han preikar Bolsjevisme i villan Sky og ser ikkje ut til aa kunna koma lenger. Og no vil han hava meg òg med. So no fær eg sjaa aa lempe meg laus ifraa ham att paa ein rimeleg Maate. – Huff! Rusk og Regn; Regn og Rusk; Sol- glyttar inn-imillom, men kaldt, so ein hugsar ikkje, at det liksom skal vera "Hundedagarne"; – Gjev han snart kunde Folke paa seg!

Knhb. 11. 8. 21. Eg skulde skrive um Krapotkin; men det som kjem for meg, naar eg tenkjer paa honom, er slikt som høver best i mi eigi "Vedkjenningsbok". Han og dei andre store, fraa Laotse til Jesus, dei som bygde Filosofiar og Truer paa dei høge Tankarne um Rettferd og Fred, dei høyrer ikkje rett til i Verdi. Dei høyrer til "dei Utvalde", som dertil er syrgjeleg faae: dei som vinn upp til den heile og sanne Menneskesamfunds-Tanken. For desse faae – 1 av 100 000, 1 av Millionen eller kor mykje det i skiftande Tider kann vera – er Retts- og Fredssamfunde det naturlege og sjølvsagde, det som her er lite av, men som snart maa vinne; det skynar dei; det vil dei døy paa, um so vert kravt. Dei liver i si Verd, dei, og ingen kann i Grunnen forstaa deim, Mengdi er dei i k k j e Utvalde. Dei som byggjer Samfundslagi og Samfunde, – Samfundsfyll og Samfundsbyggjarar i det heile. Dei krev og Rett. Men dei tenkjer berre paa den juridiske Retten, den lovsette Retten som dei nyttar ut best dei kann til Bate for seg og sine og elles, um so skal vera, til Skade for kvasomhelst. Dei som vinn høgst av desse, dei ser og held paa Retten for Folke sitt med; ja i sine største Stunder held dei Retten for Folke sitt for den høgste og gjævaste. Men lenger vinn dei ikkje. Dei hev naatt Øvste- grensa si her. Til Kvardags er det dei smaae Rettsgrensurne som gjeld: Grense paa Grense ned-etter, millom Klasse og Klasse og Stand og Stand og Mann og Mann, og eit endelaust Arbeid er der med aa halde deim i Stand; det trengst Hus fulle av Lover og Herar med Rettsmenner til aa halde all den Retten i Skikk og i Gong og til aa halde Samfunde i Orden, so godt det læt seg gjera; ikkje lite Magt maa det til um Retten skal bli halden noko-so-nær uppe. Men Hovudsaki til Slutt er Landsretten: mitt Lands Rett mot Retten aat andre Land. Og her er det Magti aaleine, som avgjer, i Røyndi og i Grunnen, um dei stundom for Skam Skuld talar um "Folkerett" og anna slikt (etter den siste Ufreden hev det vore mykje Ordspille um dette). Magti aaleine raar: Herarne, Vaapenmagti. Heren i vaart Land skal halde Retten i vaart Land uppe mot Retten i andre Land; det er det som er Tanken. Og det kann høve kva Dag som helst at "Retten" maa ut; men her er me ærlege: segjer helst Magti. Og med Kniv og med Krut, med Magt og med Svik, med alt som inn under "Krigsrett" kann gaa, held daa kvart Land sin "Rett" uppe. Og kvar her blør og døyr og drep for Retten aat sitt Land, um denne Retten aldri so klaart er Urett mot andre Land. Det er den juridiske Retten som heilt er i Staden for den moralske; ikkje Skuggen er att av Moral. Og ingen hev merkt eller veit um dette; dei myrdar kvarandre og brenner og øyder burt for kvarandre, og alt er Krigsrett og Krigsmoral; hogge og skjote og brenne og drepa er høgaste einaste Lovi; Presten er med og les Fadervaar stødt, paa den eine Sida og paa den andre. "Rett" ligg i Slagsmaal med "Rett", og Magti, Blodmagti, "dømer". Valde er Høgsterett; ingen lær. Kararne ofrar Live og Kvinnurne Dygdi; alt maa gaa til HelvÏte for denne juridiske Retten, som berre er Magt til Slutt. So var det og er det og vert det; den Rædsla som stundom vert uppskræmd, den dovnar av og tagnar att, og alt er det same. Eller vert verre ved di det er Framgang jamt i Stormyr- dingskunst. Dei som hev trutt og trur paa Rettferd og Fred i høgare Meining: moralsk, – deira Mæle vert neddøyvt heilt, naar Kanonarne talar. Og naar Tvangsfreden eingong kjem, av di Magti er ujamn, daa høyrer Folk ikkje heller paa deim; dei er "Idealistar", maa vita. So hev det vore og so vert det, so lenge Mengdi er Menneskjedyr og berre so ein av Millionen Menneskje. Og annar- leis kann det kje bli; for Dyre hev vore, og er, og vert nok æveleg Fleirtal. Liksom Retten i Røyndi er Magt – for den raadande Mengdi. Er det daa faafengt reint aa drøyme um Fred og um Rettferd? – Naa-ja; for Verdi. Men ikkje for deim, som trur paa det sanne; for deim hev Live ei Meining, som for dei andre er Skodde og Natt. Dei høge Menneskjetankar hev Verd i seg sjølve, og dei som ser og er med paa det høge og rette, dei liver det sanne Menneskjeliv, og stend seg paa det, um dei i det ytre taper paa det, kannhende. Men alt det maa ein skyna sjølv; det gjeld kje for "Verdi". – &mdash Var ned-yver i Kveld og fekk Post; endeleg 1ste Ark av "Bondestudentar". No fær eg vel ikkje lite Arbeid med den, so det vert mindre med "Ramayana" for det fysste. (Ikkje eit Ord fraa Prof. Ananda enno, kor det kann ha seg.) Og so var det Kort fraa Hulda og Brev fraa Tuften; alt stend godt til. 3die Aug., daa Hulda var med og gravlagde Laura Haugen, var fysste retteleg varme Dagen ho hev havt der uppe (sidan hev det vore kaldare att). Ivar var med i Likferdi; "Karen er oppe, Magne hjemme"; ikkje meir um deim. Ho "arbeider so smaat og har det udmærket i alle maader". Vinna der uppe hev so vidt teke til. I Morgo vert det Brevskrivar- (og Korrektur-) Dag.

Knhb. 17. 8. 21. Herleg Soldag – etter ei langvori Regn- og Blaastrtid – ein av dei finaste og varmaste eg hev havt. Tru "han" endeleg vil snu seg? – Gjester no og daa; i Dag ein Gjesdøl (fraa Berge), igaar m. a. Eivind Hognestad, som fyre- budde meg paa større Gjestelag. Og det er godt og væl, – um eg alltid meir og meir ser at eg hev meir enn nok aa gjera; det gjeng ikkje noko raskt for meg, dessverre. Sende 3die Korrekturark i Gaar. – Er komen umlag Halveges i Ramayana-Manuskripte (det som enno er gjenge igjenom, og som vel er paa Lag 1/4 av det heile). – Fraa Professoren Brev igaar. Han lovar aa hjelpe meg med det engelske Mskr. aat Miss Edwards; og naar eg kjem til Tronsvangen att – "this winter" – vil han "re- vise the English and Norsk(!) together" og um- setja Resten; vonar aa bli ferdug til Vaars. Hu- ja, men... – Han hev gjesta Mortensson-Folke og hev havt og skal faa ymse Gjester sjølv; fær saa Ingenting gjort paa Veda-Verke i Sumar. Elles all right, ser det ut for. I Dag Storgjesting: Elevarne fraa Lærarkurse paa Kleppe, – 50–60 Ungdomar fraa alle Kantar av Sørlande. Det var Ungdom (Kvende og Karar) dei var svært nøgde med det fine Vére (elles ikkje fullklaart ned i Have). Eit Par nye Tonar (ein svært god og ein god) fekk eg høyre, og ein hyggjeleg Tale, serleg um det Skulen kann bruka av det eg hev gjort; Fotografering; fleire (dei fleste) var inne og "saag koss eg hadde det": elles flakka dei um paa Bergknauserne her og saag utyver Lande; det vart alt i alt ei hyggjeleg Stund. – Og so er det "Ramayana" att – – Knhb. 20. 8. 21. Var paa Sæland igaar, men raaka ikkje Aadne. Medan eg sat og undrast paa, um det kunde nytte aa vente, kom eg til aa kikke i eit Blad; der stod mill. a. noko (fraa dansk Penn) um det danske Kongepare paa Island: baade Kongen og Dronningi hev lært seg islandsk Maal, so vidt at dei greier seg. Liksom Altinge (og Folke i alle Lag) alltid hev bruka Heimemaale. Same Forfattaren hadde eit Par Ord um Norig: Kong Haakon skal ha lært seg Norskt, so vidt at han les det. Men Skilnaden er, at den norske Kongen aldri fær Bruk for Norskt. I dei 15 Aari han hev styrt, hev han havt 1 Minister, som (stundom) bruka Norskt, og paa sume Ting 5–6 eller 10–12 Mann som bruka norskt Maal i (Skrift og) Tale. Men etter 100 Aars "Fridom" gjeng det norske Rikslive i det heile paa Danskt – norskt Provinsdanskt – som fyrr; og um det skal koma noko Umskifte i dette nokon Gong, det veit kannhende Gudarne. Med sjølve Folke – Bondefolke, som skulde vera norskt – stend det so til, at – ettersom eg trur – Fjordeparten av Bygderne hev teke Norskt til Skulemaal, men dei tri Fjordepartane ikkje, og at me jamsides det norske hev fenge eit sterkt provinsdanskt Maal- stræv. Og den høgare Skulen og svært mykje av den laagare – paa Land som i By – arbeider av all Magt m o t Norskdom i Maalvegen. Men dei norske – kløyver seg i so og so mange Serlag, som ligg i æveleg Strid: ikkje eingong um det som skulde vera det nasjonale kann dei norske Nordmennerne samle seg. Og ser me historiskt paa Tilfelle, so hev Nord- mennerne aldri vore det me no kallar Nasjon. Dei skreiv – paa Latin og so og so mange norske Bygdemaal; men Tanken um eit sams Kulturmaal og kva det hadde aa segja hev visst aldri vore uppe (utan i eit og anna serklaart Hovud, kannhende). Nordmennerne var berre politisk samla – med Odd og Egg – naar dei elles var det. Elles laag dei kløyvde under dansk, svensk og eit større eller mindre Tal av norske Bygde- eller Landskapsstyre, og her var Borgarkrig oftare enn Lande-Ufred. Landsstyringi var eit Ætte- og Magtspursmaal; kvar den som kunde faa Folk til aa Tru at han høyrde til Haraldsætti – som no eingong ved Odd og Egg hadde fenge "Odelsrett" til Lande – han kunde gjera seg til rettkomen norsk Konge, um han berre fekk stor nok Hér. Og da Haraldsætti var slokna, var Spursmaale berre um, det var den danske eller den svenske Kongsætti som hadde mest Haraldsblod i Aarerne sine; til den Ætti skulde Lande høyre – etter Odels- og Erveretten. Danskarne vann, og sidan livde Folketrui paa, at meste Haraldsblode var i Oldenborg-Ætti; nokon nasjonal Tanke kom i k k j e upp. Ikkje i 1814 heller. Daa var her tvo Fylkingar: ei svensk – som trudde det vilde løne seg best aa vera under den svenske Kongen – og ei dansk (+ det aalmenne Folke), som vilde hava Kr. Fredrik til Konge av di han seinare skulde bli Kristian den 8de, so Norig kunde koma inn under "Haraldsætti" att. Det som me no kallar den nasjonale Tanken, halvvakna i den siste Dansketidi ("Det norske Selskab") og klaarna smaatt um Senn i den fysste Svensketidi (Wergeland; Aasen). Sidan hev me havt eit seint og smaatt aukande heilnorskt Parti ("Maalmennerne"), – som ikkje hev naatt lenger enn dit, der me no stend Av Maalmennerne er det ein og annan som hev halde ut – og hev døytt med det Spursmaale i seg: kann Nord- mennerne bli ein Nasjon? – dei fleste hev meir eller mindre heilt misst Trui fyrr dei kom so langt. Og Folke i det heile er noko-so-nær like sælt; bryr det seg um noko i Maalvegen, so er det gjerne det: um me ikkje alle kunde lære aa tala likso fint som dei fine. "Den norske Nasjonaliteten" er enno ein Draum. Um han skal bli noko meir – bli Sanning, meiner eg – det fær eg ikkje vÏta, eg heller. Men at eg stod paa den norske Sida kjem eg aldri til aa trega.

Knhb. 24. 8. 21. No, daa den fullgode Sumartidi nettupp hev teke til, vert det til det at eg lyt fara. Det er Tvillingarne, som skal til Daapen maa-tru; og ved ei slik Høgtid maa me gamle etter all god Skikk vera med; men dei gamle paa Mor-Sida kann berre koma til Labraaten ein av dei fysste September-Dagarne, og Hulda og eg, som ikkje er noko sers bundne, fær daa rette oss etter deim. – Sjeldan er det so fint paa Jæren som det hev vore no eit BÏl og enno er, so i Aar b u r d e eg halde betre ut; – men so fær eg vera glad for det gode eg hev havt. – Igaar var eg paa Sæland att, og daa raaka eg Mannen min. Det er ein av deim som det ikkje er mange av; han sette meg godt inn i Bondespursmaali som dei no ligg fyre, og dei Maatarne, dei ymse politiske Fylkingarne vil greie deim paa; at ingen av deim vil føre fram veit eg (og han med); men ein fær freiste med det som minst faarlegt kann vera, til dess ein kann koma lenger, – um den Tidi elles kjem. For kor stutt-tenkte Folk flest er, det kunde han fortelja meg meir enn eit Døme paa. Han stad- feste det som eg fyrr hev høyrt av Eivind Hogne- stad: um dei mange Merki dei no hev paa, at Jæren fyrr hev vore uppdyrka, her uppe likso væl som lenger nede (ein annan, eg raaka, ein som stod og "tok upp" midt i Lyngheidi, fortalde meg like eins forvitnelege Ting um Merke etter gamalt Jordbruk paa Jæren); Sæland'en etterviste jamvel, at etter alt ein kunde skyna maa Jæren ha vore meir folkesterk fyrr enn no; for i gamle Dagar maatte alt bli gjort med Folkehjelp (kvar Mann hadde 2–3 Drengjer og kvar Kone 2–3 Gjentur, alt til dess dei unge voks til); etter Svartedauden er det vel, at Jæren hev vorte so altfor mykje til Lynghei att. (Myri forstod dei gamle seg ikkje paa aa dyrke.) Og millom alt som ligg uskrive i dette Lande er daa òg den norske Jordbrukssoga – og JordskÏpnadssoga – fram gjenom Tiderne. – Fraa Ivar Mortensson høyrde eg i Dag (gjenom Brev fraa Hulda), at han og Kona vil til Italia no snart, og at han – med Hjelp av den danske Maalaren Skovgaard – hev fenge merkeleg billegt Husrom der nede (i ein Lands- by nære Turin), der me òg kann faa Rom, um me vil; og enno er det i det heile utruleg billegt aa liva der nede. Hulda skynar eg er gjerne med; og for meg kunde det vera rein Helsebot aa faa ltaliasol 3–4 Maanader fram-etter no i Staden for den vanlege norske Haustskodda og Haustkalden. Eg skriv til Ananda og høyrer um det læt seg skÏpa paa rimeleg Maate med "Ra mayana"; og læt det seg gjera, – so tek eg gjerne denne siste Utlandsferdi mi med; den burde kunne hjelpe godt mot denne ævelege Halskatarren, som nok elles lett kann verte meg for seig og for sterk. – Kr. 548 skal eg bøte til Statskassa i 1921 –22 for den Forfattarløni, Folk gav meg paa 70-Aarsdagen. Og til Asker lyt eg væl bøte minst dubbelt so mykje. Det vert noko slikt som 16-1700 Kronur det, – umframt all Toll- straffi! – Men dertil er Verdi skapt, at ho skal vera bakvend; so der er Inkje aa gjera ved den Ting.

Knhb. 25. 8. 21. Regnvér att. Og no hev Folk nettupp teke til aa skjera! Det lyt vel klaarne upp att snart.

Knhb. 26. 8. 21. Storm og Regn. Og kaldt. Som det no ser ut er det nok best eg reiser. Anna er der òg, som gjev Reisehug. Naar eg er ute no, høyrer eg – serleg millom dei unge – so mykje Sandnes-Knot, Stavangergatefint, at skal det halde paa soleis, vil Jærmaale snart vera berre Skrap. Og just no var det, at Skulen skulde ha stansa den Forsimplingi! – Fraa Hulda nytt Kort. Ho hev bore siste Barne hans Olav Straalberg (No. 9) til Daapen – – Fraa Take dryp det og dryp det og dryp. Tru det skal verte Uraad aa faa Skikk paa dette Huse?

Knhb. 29. 8. 21. Kornelius Røysland, fyrr Ordførar og Vælstands- mann i Bjerkreim, og enno Vælstandsmann, um han elles hev tapt mykje i den siste Tidi, hev i Dag avgjort, at han vil leige Knudaheibakken. Og Kontrakt er underskrivi. Eg tenar ikkje noko nemnande med dette; men det vil vera godt for Huse at her bur Folk; og han vil setja det i Stand, so det kann verte brukande Vinter som Sumar. Kor lenge han vert verande her er uvisst; kann han faa ein liten Gard, han likar, kauper han den. Men han trur helst at han kjem til aa slaa seg til Ro her. – Eg skulde reist i Dag, men vert ikkje ferdug; i Morgo segjer eg Knudaheio og Jæren Takk for i Aar.

Labraaten 2. 9. 21. Kom heim i Gaarmorgo, – og hev endeleg Skriveborde fritt (for ein veldug Bokhaug som laag upplødd der), so eg kann taka Pennen i Bruk att. Det meste av Ferdi gjekk greidt og godt; eg sov meg til Bergen med "Sandnæs", kom med i Oslo-træne (overfyllt enno, men eg hadde "Num- mervogn"; fekk dertil godt Lag – Prof. Sæland fraa Trondheim) og hadde ein storfin Tur i storfagert Vér heilt fram. Men Træne var nettupp so seinka, at eg ingen Veg kunde koma med Drammensbanen; dertil var Hotelli stengde – og at dei var "overfyllte", naar ein ikkje paa Fyrehand hadde tinga seg Rom, det fekk eg fraa alle Kantar høyre, um eg ikkje visste det fyrr; eg hefte meg daa ikkje burt med Leiting etter Hotell, men tok Foten paa Nakken; Vére var fint, og det var Midnatt, so det vart snart full- ljost; og eg var ikkje trøyttare enn at det skulde nok greie seg. Det greidde seg au, um eg alltid kjende at eg ikkje er ung lenger. Fort gjekk det soleis ikkje; og daa eg naadde Sandviki so ved 6-Tidi (eller burÏmot 7 var det vel), so var eg glad eg fekk krabbe meg inn i ei "Banevogn" att, og so var eg snart paa Labraaten. Her var alt i Orden; Hulda og Tuften var komne fraa Fjelle igaar. Berre Huse vaart var ikkje heilt i Stand; gamle Thorsen heldt paa og maala, so Hulda var flutt inn berre so fyrebils; og det same laut eg gjera. Sanningi er, at eg helst kunde vilja slaa meg til Ro; – s o gamall er eg. Men i Dag, daa me er nedsekkte i norsk Haust-Regnskodde og Lufti er so ufysi vaatkjølsleg som det alt var November, – i Dag kunde eg nok ynskje at eg var i Turin. Og so "fær me no sjaa daa". Det visse er, at eg fær gjera meg ferdug med Innflytjingi, fyrr eg tenkjer paa Utflytjing att; Penge- og Skatte- spursmaal – huff – og ymis Brevskriving – huff! – er her au aa greie. I Veg att, Gam- lingen!

8. 9. 21. Endeleg so vidt ferdug med Tilskipingsarbeide (Arbeid av ymist Slag), at eg kann "gaa i Veg att". Men um 2–3 VÏkur skal me paa Utferd att – baade Hulda og eg; kannhende Tuften med? – og so vert det Stans paa Nytt, til dess me "kjem i Orden att" i Italia. (Me var i Byen igaar; der raaka me Fru Mortensson-Egnund, og der vart det avgjort.) I Røyndi er eg baade glad og lei for dette; likar nok Ro best. Men Ferdi vert gild (yver Nordsjøen til Hamburg; ei fin Ferd gjenom Tysk- land og Sveits, til dess me naar den italiske Sùmar-Hausten); og naar eg kjem til Turin– Milano-Høgderne, so vert eg eit Par Aar yngre, fær eg tru. Det same meiner SrÓ Ananda, som skreiv til meg her um Dagen og ynskte meg til Lukke med Utferd-Tanken; alt ser daa ut til aa laga seg. Og den 24de skal me i Veg

11. 9. 21. Brev fraa Ingeniør Beer; det er smaaskralt med Prof. Ananda att, og han vil til Savalen, der Lufti synest vera betre for 'n enn paa Trons- vangen: han spør, um han kann faa Kolbotnen for ei 14 Dagars Tid. Det kann han so visst; men Spursmaale er, um der er so vidt i Stand at han kann bu der. – Tru det er den norske Lufti, som gjer denne Inderen so Ekzém-skral? – Ny Skatteplundring fraa Statsside; alle som eig noko skal under ny Straff. Stakkars den kristelege Staten, som skal liva so reint paa Rov; og Stakkars Folke, som med all denne unatur- lege Tvangslov-Skipnaden vert meir og meir de- moralisera! – Toll-Loverne lyt dei og til aa skjerpe no, for Skuld all denne Smuglingi. Og me "Smaakapitalistar" veit mindre og mindre korleis me skal stelle oss, so me ikkje skal bli Lovbròtsmenner mot vaar Vilje! Torre Pellice, Piemont, Nord-Italia, 30. 9. 21. "Gamlingen" kom "i Veg att" – so bokstave- leg – den 23de, og for Aalvor den 24de. Ferdi fraa Fredriksstad og ned-gjenom Skagerak – med den tyske Fragt- (og Passager-) Baaten "Condor" – var so vidt stormfull, at me heldt oss til Køys for det meste; men me var uppe og bruka Augo fraa Storebelt av (det var fysste Gongen me fór den Vegen). Vére var stuslegt og graatt, og noko mykje var der ikkje aa sjaa nettupp. Og inn i Kanalen var me ikkje langt komne, fyrr det vart myrkt; dermed køya me, og vakna ikkje. fyrr me heldt paa aa glide inn i Hamburg. Dit kom me Kl. 7 og gjorde oss ferduge so fort me kunde; sidan var det Jønnvegsskrangling Dag etter Dag (med Nattekvild i Cassel, Basel, Novara) gjenom dei endelause, men vældyrka og i det heile fagre Landskapi i Hessen og Baden – nye Land for meg – og sistpaa Sveits (um Basel og Bern gjenom Simplon-Tunnelen), ein Veg, me ikkje fyrr hev fare, og som – den aaleine – var Ferdi Verd. For fysste Gongen fekk eg ein Tanke um, kva Sveits er for eit vælstelt, væl- dyrka, rikt og attaat storfagert Land – aa, denne Alpe-Verdi, der Bana – mill. a. gjenom ein Spiral- Tunnel – stig til ei Høgd paa 3–4000 Fot, men endaa rullar fram millom svimrande høge Tindar, ofte snøklædde, gjenom eventyrlegt tronge, krokute Smòg yver uhuglegt høge og lange Bruer frametter fælslege stygg-bratte Stup; det er ofte ein sit mest og fæler: ka n det gaa godt, dette? – men det gjeng. Og sistpaa rulla me ned-yver att og var snart i Norditalia. Der hev me Alpe- kjeda paa høgre Handi; men paa vinstre vidkar Lande seg ut til Slette, – ei Slette som minner um dei breide Slettedalarne i Nord-Sveits, men er mykje mindre vældyrka; stundom kunde dei sjaa mest armodslege ut, endaa dei visst er rike nok av Naturi. Fjellgrus og Sand er der elles nok av, som ein kunde skyna, naar ein saag dei breide Elvefari; desse var elles no heilt – eller so burtimot heilt – vatstome og lagde si Smaa- stein- og sandmagre Armod fram i Dagen, so det var stuslegt aa sjaa; men at laakt Jordbruk hadde mykje av Skuldi for Armodi, det var mange Stader tydelegt. Naturi vart elles jamt rikare, og Jordi bar meir og meir av baade Rotfrukt og Trefrukt, korleis det so kunde vera med Dyrkingi. Men av Aaker var der ikkje anna aa sjaa no enn Mais- og paa Myrstròk Risaakrar; dei kunde eg elles ikkje døme um; dei saag meg skrale ut for det meste. Dess meir var det av Vinhagar. Ivar hadde lagt Vegen ("Ruta") for oss; me fór lange Stykke (baade i Tyskland og Italia) paa Ikkje-Turistbanar; og det var i mange Maatar gildt (um det alltid stykkevis gjekk noko smaatt, og um me eingong – i Novara – kom ut for eit mindre godt Hotell); serleg fekk me sjaa meir av dei vanlege Landshøve paa kvar Stad enn um me hadde fylgt Turistrutunn alltid. Men so er det det, at ein 70-Aars Heile hugsar ikkje so mykje som rett var, liksom ein 70-Aaring ikkje kann vente aa faa sjaa att noko av det som han kunde faa Hug til aa setja seg betre inn i. Og endaa er ein alltid glad di meir ein fær sjaa. – Igaar naadde me endeleg Torino (tyskt Turin), Hovudstaden i Piemont, og so ut paa Ettermiddagen denne vesle Byen her, som slettikkje er det me hadde tenkt: ein "Forstad" til Torino, men ein Alpelandsby (og Sùmarland- liggjarby for Storbyfolk). Og Hotel du Fort, der me no alle – 8 Mann – hev slege oss ned, ligg so høgt som Kolbotnen med heile Sør-Alpe - rekkja ikring seg. Enno er me ikkje heilt aaleine; og Pianoklunking er her og vert her, jamvel naar dei siste av Sùmargjesterne er avfarne; men elles er her so gildt som det kann vera paa ein slik Stad, og Lande rikare og fagrare enn noko av deim eg fyrr hev sett; serleg er her ein utruleg Vokstr- rikdom; ikkje minst er Vinhagarne makalause. Korleis det kann gaa med Arbeide er uvisst, so lenge denne Pianoklimpringi held paa; men drive og léta seg, "kvile" og "friske seg upp", vilde det vera god Raad med, – for den som ikkje hadde anna aa tenkje paa. Me fær taka det so rolegt som me kann; skulde Pianoklimpringi halde paa – det er no ein Gong so, at Folk er skapte til aa plaage kvarandre –, so fær me freiste same Utvegen som den Ivar tenkjer paa: leige oss Arbeidsrom i eit anna Hotell og berre eta og sova her; læt ikkje det seg gjera, so dreg me heim att; sæl er den som hev eit Hus han kann kalla sitt eige, og det um det so ligg i Europas dyraste Land.

T. P. 2. 10. 21. Storfagert er her, med herlege Reikevegar og gamal-italienske Bonde- (og ny-italienske Herre-) gardar, og Vinhausten er i full Gang; alt kunde vera gildt, – um me ikkje budde i ein av desse moderne Straffanstaltarne som kallar seg Pen- sjonar, med Konversasjonsskravl og Pianoklimpring og Dame-Katzenjammer ("Song") jamt og samt; so ein veit ikkje kor ein skal gjera av seg. Og eg, min Arming, som trudde at det var paa ein Bondegard i ein fredeleg Landsby – um Lag som Diessen am Ammersee –, me skulde bu! – Mykje maa eg ha synda i seinare Aar, med eg skulde koma upp-i dette. So gildt som her elles i alle Maatar er, so gjeng me alt og drøymer um, korleis me skal finne oss eit italiansk Diessen; men det vert vel ikkje so lett. Det finst nok Bondelandsbyar her i Lande med; men der er det Vanskar av anna Slag; og Enden paa Visa vert vel den vanlege: Heimferd lenge fyrr tenkt var. – Det er Sundag i Dag, men lite Klokke- ringjing mot vanlegt her i Lande: Torre Pellice er Valdensarby.

T. P. 8. 10. 21. Dagarne gjeng, men ikkje fort; og endaa mindre fort gjeng det med Arbeide. For utanfor Vind- augo er det Snakk og Skravl jamt, og Barneleik med, og attaat den vanlege Pianoklimpringi hev det no kome Fele-Jammer og Laat av eit Instru- ment eg ikkje hugsar Namne paa; det er i det heile som ventande kann vera i eit italiansk Pensjonat;. berre Smaastunder hev eg, som er heilt rolege. Og um ein nok kann venja seg til Uro med, – fort gjeng det ikkje med den Ting. Elles gjeng alt godt. Me hadde nok eit Par Haustdagar som minnte um den skoddute Hausten heime; ein Dag kom det jamvel ei rett lang Regnskur. Og ein og annan Morgon kann Lufti vera so frisk at det kjennest mest kaldt. Men elles er det klaart og varmt; og Reiketurarne i Skogen og uppetter dei bratte Liderne er herlege. Elles hev me ei Regntid i Vente i andre Helvti av Oktober, ettersom dei fortél oss; daa vert det vel mindre gildt. Men daa vert det òg meir rolegt; det meste av alt det italiske Smaa- folke som ligg her no – Kantorfolk o. dl. – søkjer ved dei Tider til Byarne att. – Paa eit Brev, som Hulda sende til ei norsk Dame i Genua, som ho kjenner – um Logi- Vilkaar og -Prisar – um det her skulde bli for kaldt –, er det kome Svar til m e g, – fraa ein Kjenning, som eg skal hava der nede, og som eg endaa skal vera dus og "gammel Ven" med; me vart kjende hjaa Jonas Lie i Paris, fortel han; – den Gongen budde han i Reims; no er han i Genua og driv der ei Forretning som nok er heller stor; Namne hans er meg elles kjent heimanfraa: Dehli. Hjaa honom hev Kjen- ningen til Hulda, Fru Mowinckel, f. Wallendahl, vore og bede 'n svara paa Breve hennar (han er nok meir kjend der nede enn ho); og soleis hev Vegarne vaare paa Nytt kome til aa krysse kvarandre. Naa-ja; det er ikkje fysste Gongen at eg raakar gløymde Kjenningar att – eg liver Live mitt altfor mykje utanfor denne Verdi, maa-tru – men det kann vera vrangt nok stundom, um ein nok alltid lyt greie det. Det er elles rart: det kjennest meg ofte som eg skulde ha livt fleire Liv; Minni fraa Paris, og det jamvel fraa Jonas Lie- og Bjørnson-Tidi, dei stend for meg no mest som noko forhistorisk: som eit av dei Liv eg eingong h e v livt. – Eit Brev i Dag minner meg um noko anna "forhistorisk": "dei store Russarne"; "Urd" bed meg um ein Biografi av Dostojevski til Hundradaarsdagen hans (30te Oktbr.). No er Dostojevski ein Mann eg gjerne kunde vilja skrive um. Men han høyrer liksom heime i eit av mine "fyrre Liv"; skulde eg skrive um 'n, laut eg friske 'n upp att for meg: lesa upp att Raskolnikow og eitt og anna; og det fær eg ikkje Stunder til no; veit kje aa faa Tak i Bøker heller. Og so lyt eg mot min Vilje svara Nei. Dessutan liver eg i India no; "Ramayana", som eg strævar med trass i Tusund Forhindringar, tek alle mine Tankar. – I Overmorgo skal Fylgje vaart paa "Fjell- tur": upp i Dalen til Prat, der han endar i ei "Blindgata", og der ein paa eit Par Timar kann klive upp i Høgdi og til Franskegrensa. Eg slær fylgje trass i mine 70, um eg nok ikkje vinn so langt som Ungdomen tenkjer seg.

T. P. 11. 10. 21. Heimkomne att. Ferdi herleg gjenom ei storfager Natur, og strid med sine sterke Stigningar. Dalen sistpaa so trong, at det var lite meir enn den Elvi som gjenom Aarmillionarne hev grave 'n ut, og "Vegen", – ein Stig nettupp breid nok til eit Asen (Muldyr) med Klyvi si. Og den Stigen vert brattare og brattare etterkvart, og i dei brattaste Brekkurne steinsett; men den Steinsetningi er vel fraa Romartidi eller so: ujamn og vond aa gaa paa for den som ikkje er fjell- skodd. Og varm var den solklaare, blÏkstille Dagen, so me kvilte mest so ofte me fann ein Skugge. Fjellgardar – ei Mengd med smaae graae Steinbygningar, meir og mindre saman bygde, med Gluggar i dei digre Murveggjerne i Staden for Vindaugo og Hellur til Takstein – laag det allstad, der det var Rom for ein Gard; men det vart mindre og mindre tettgrendt, og Gardarne vart mindre og mindre "nedvaksne" i Druvur; og meir og meir jordarmt vart der, so "Engjerne" sistpaa berre var lange smale Terassar i Lykkjur og Bugter upp-etter Fjellsidurne: Du all Verdi enn alt det Slite som her er nedlagt og all den Armod som hev vore tolt – endelause Tider framigjenom! – Og endaa er det vel ikkje Folke som eig Jordi; i alle Fall eig det ikkje Fjellbeiti; Heiagjætarar, som me raaka med sine større eller mindre Sauedriftir klaga seg stundom gudsjammerleg yver dei store Avgifterne dei laut ut med for dei magre Beiti dei kunde finne upp-i desse Fjelli, – som vart snaudare og snaudare etterkvart, baade for Jord og for Vokstrar. Men endaa saag Folke baade friskt og modigt ut for det alra meste. Prat viste seg sistpaa aa vera berre ei "Fjellstove", som me vilde segja: eit "Hotell" for Fjellvandrarar og – eit Stykke der-ifraa – ein liten Steinby av Saue- og Geitefjos og eit Par Gjætarhyttur. "Hotell"- Romi var skrale og myrke: nakne Fjøleveggjer og lite hyggjelege Sengjer (i k k j e loppefrie); Ljos-Greidur var det ynkelegt med; ein laut halde seg ute, so lenge det var ljost, og so krabbe seg tilkøys som best ein kunde. Sjølve "Sekkjegata" var paa sin Maate forvitneleg: det er ei lita Slette inne-ringa av bratte og heller nakne Fjell (med Snø paa Ryggen inst inne); men sjølve Sletta er ynkeleg skrinn; og Elvi, som fyrr laga eit lite Vatn her, den hev smøygt seg ned-under Jordi, so Sjøbotnen – berre Sand og Smaastein – er komen for Dagen. Som væl er tenkjer dei paa aa faa retta paa dette; men som mindre væl er: endaa mindre i Italia enn i Norig rid Folk den Dagen dei sadlar. – Berre tri av dei unge vaaga seg til Topps og naadde Franskegrensa. – Nedvegen vart den stridaste; eg vart ynkjeleg saarføtt, so eg var glad, daa me naadde Rute- bilen i Bobby Pellice. Det var nok Haustmarknad der, so Bilen vart stappa full av Folk; men unge Signore Vinay (Son av ein italiansk Far og ei dansk Mor, og som daa talar rett godt Danskt) fekk med stort Stræv Plass til oss (han hadde i det heile vore Førar for oss paa Ferdi), og so var det ikkje lenge fyrr me var "heime". Men aldri hev me vel vore so heilt ut i Italia som me var i denne Bilen den halve eller heile Timen millom Bobby(?) og Torre Pelliche.

T. P. 16. 10. 21. Me hev vore her i 3 Vikur; for meg er det eit halvt Aars Tid. Det er Sundag i Dag (og lid til Kvelds, eller her til "Middag"). Og eg er eit Grand skral (av det vanlege), og hev eit Par Timar "halde Hori- sontalen" Ute er det storfagert. Og Folk er komne so langt som til den nye Vinen. Det hev daa vore noko meir av det vanlege Helvete: Skrik og Skraal og Skravl og Laatt og "Song" og "Musik", rundt ikring i Vegar og Lier. Der er "Liv og Humør" i det; men skal ein Arbeide midt upp-i slikt Liv og Humør, so spørst det um, kor godt ein kann stengje seg inne. Det verste er Verandaen (som det visst heiter) her utanfyre, og alle desse æveleg skravlande (og syngjande og pianoklimprande) Kvinnfolki (og Mannfolk med; det fær eg nok ikkje gløyme; men dei plar ikkje vera so uendelege, dei). Ein "fredeleg Landsby" for Folk av mitt Slag er Torre Pellice nok berre um Vinteren. Med meg gjeng det daa no som fyrr: det eg lærer ute er ikkje minst det, at trass i alt so greier ein seg best heime. – Elles er det nok so, at eg meir og meir vert menneskjetrøytt. Det høyrer vel med til Alderdomen; men hjaa meg er det Natur og; eg var innpaa det i Ungdomen med, stundom. I Gamalmans-"Visdoms"aari er det likevæl mest naturlegt; aa vera "trøytt av Verdi" e r rimelegt for den gamle. For det fysste veit ein daa betre kor mykje Verde "Verdi" (Værdierne) vaare hev; og for det andre kann Gamlingen minst gjera til aa "rette det som rangt er", – eller um eg skal segja det so: han orkar ikkje lenger aa inn- bille seg, at det range læt seg faa or Vegen; gamalt rangt vert berre umskift med nytt rangt. Det ein kann trøyste seg med er, at det range sjeldan er b e r r e rangt; n o k o vitugt eller godt fylgjer gjerne med; og soleis greier Verdi seg – kvart Folk òg for ei Tid – trass i all Rangskap og Daarskap. Det er òg Tankar som tvingar seg innpaa meg, naar eg er utanlands og "utenfor alt" og dertil ferdast millom framande mest; for den LÏvemaaten gjev "Vinding for Perspektivet". No sÏt eg kvar Dag 3 Gonger til Bords med eit Humlebøle av Skravlarar fraa fleire Land, Folk av baae Kjøn og av ymse Aldrar. Og alle preikar dei i Veg, liksom det galdt aa frelse Verdi. Og so er det nothing, nothing, nothing. Med stundom eit vitugt Ord, som kjem burt i Nothing-Flaumen. So er det allstad og alltid; og ikkje for alt i Verdi vilde eg vera Vaarherre, um det er sant han maa sitja minkar ettersom Kunskapen veks. At dei fleste aldri fær Kunskap (Røyndom) nok til aa kunna segja "a l t er Faafengd", det er her nok ingen Grunn til aa undrast paa. – 30te Songen av Ramakvæde er eg no ferdug med (i Utkast). Det gjeng smaatt; men det gjeng daa. Eg fær eit stridt "Reinskrivingsarbeid"; og "Referate" mitt fraa Tronsvangen er mange Stader uklaart. – Faust II paa norsk ved Arctander skal koma; det er endeleg væl. – Troels Lund: "Bakkehus og Solbjerg" maa eg sjaa aa faa lesa.

T. P. 23. 10. 21. Det hev vore merkeleg varmt (og klaart og fint, ei Skur for nokre Dagar sidan fraarekna) og dertil so stilt, at eg berre eit Par Gonger hev sett Blokkur paa Tréi røyve paa seg eit Grand; men no tek det til aa hauste. Skogen, som lenge hev halde paa aa smaa-raudne og -gulne, misser sine Blad i Mengd; Himmelen vert meir og meir skoddut og skyut; og no og daa, som serleg i Dag, blæs det, og det ikkje so reint lite, med Vindkast som driv Vegdumba upp i rett store Skyer; det er vel "Regntidi" me no maa bu oss paa. I "Hotelle" (Pensionat du Fort) hev me det so godt som ein kann ha det paa slike Stader, d. v. s. halvvondt for skrivande Folk (Skravl og Snakk og Song og Klimpring o. s. fr.; og i Staden for dei Ungarne som staaka og leika og lo hev me no fenge ein som græt og sutrar og knurrar – noko-so-nær ustanseleg); det eg hev aa trøyste meg med er, at det er siste Gongen me er paa Reis. Kvar Dag er me ute og gjeng (men "Verandaen" hev eg fenge nok av); ein ny Lang- tur tok me òg for eit Bil sidan (til den Berghola, der 700 Valdensar vart røykte ihel ein Gong, – i den Tidi, daa det var Gudsdyrking aa drepa Brørar og Systrar, naar dei ikkje trudde som me sjølve). Ferdi var elles storfager; men Vegen var oftast tung, og me – Hulda og eg – vert væl trøytte paa slike "Langturar". Og eg er so underleg – eg fær vel segja aandeleg trøytt: vert straks trøytt av Kvardags- og Turistsnakke (og anna Tøv), som det jamt vert paa slike Utferder; mi Turist- tid er med eit Ord til Ende, – heilt Slutt. Det er baade eitt og anna eg enno skulde ha set (og set upp att): men all Stad gjeng Turistflaumen, og daa finn eg det alltid "best heime". Det er rimelegt at me tek ei Ferd ned til Genua (der eg vonar at me vert berre me tvo); men burtimot Jol ber det visst heim att; – eg trur at Hulda òg tek til aa trøytne. Med Ramayana gjeng det smaatt; i Dag held eg paa med 32te Songen. Og Vanskar og uklaare Ting er der alt i eitt, ikkje minst i Handskrifti mi. Men etterkvart skal det nok greie seg, um elles Arbeidskrafti held ut. Heimanfraa høyrest det berre godt; – Post hev endeleg teke til aa koma. Um Vali kjem det vel snart Melding; me skal vel ha Høgre- og Bolsjevikdans eit Par Aar til. Eller det som endaa meir keidsamt er: fargeløyse. Med Stor- bøndarne daa vel til fysste Hanen i Korgi.

T. P. 24. 10. 21. "Regntidi" hev nok byrja. Eventyr-draumfager var Lufti Kl. 1/2 8 i Dag – fyllt av Solskodde som av Gullglans –; 1/2 Time etter var Himmelen skygraa. So kom den fysste Regnskuri – som øvst uppe hev vore Hagl; dei øvste Topparne snøkvitnar gjenom Graaskodda –; og det kjem vel til aa halde paa med Graavér og Regn no. Rett kaldvore hev det òg vorte, dessverre. – Naa; der hev me Skur No. 2. Og . . . . kann det vera Raad? Torebrulting? – Det hadde eg minst venta. Men det er nok so lell. Ja-ja; me hev ikkje havt for mykje av det Slage fyrr i Sumar, so at s k a l det koma, so er det visst paa Tidi.

T. P. 5.11. 21. Eg var nettupp ferdug med Arbeide mitt og kunde endeleg ha teke til aa sett meg inn i italiansk Alpenatur – ein mykje herlegare Natur enn den gamle "italienische". Men det saag ut til "Regntid", og eg tenkte at rette Tidi alt var forsømd. So ille var det nok ikkje. Etter eit Par duge- lege Regnskurer var Sumaren like fager og fin att, og me kunde ha gjort Utferder nok. Men so kom eit av desse "Sjukdoms"-Tilfelli mine i Vegen. Eg gjekk – som meir enn ein Gong fyrr – tidleg aat Sengi i den Tanken, at eg skulde "sove Indisposisjonen av meg" til i Morgo – og so paa Utferd! – Men det gjekk ikkje so lett som tenkt; det gjekk som det plar gaa. Ingen Mathug; aukande Trøyttleik; Vegarne stengde, um Vére var aldri so godt; dermed gjekk det beste av den gode Tidi. Og so var det det, at me "var so mange". Heile Einabufylgje laut vera med, naar me ein Gong skulde ut; og aa faa alle med – og halde Fylgje noko-so-nær ihop –, det kravde Tid: rett naar me kom til Hovud-Nummere (i det Tilfelle eg hugsar: den gamle Valdensar-"Martyrkyrkja"), so sat Ungdomen og fekk seg Kaffi og Mat i Skogen einkvar Staden, – eller kor han no helst kunde ha gjort av seg. Det leid sistpaa so langt paa Dag. at me gamle ikkje fann det raadelegt aa taka Martyrkyrkja no; me fekk heller taka denne Ferdi seinare, – um det daa kunde høve so væl, at me vart aaleine og vaare eigne Herrar. Ei onnor Ferd (i mi "Sjuketid") gjekk det ikkje likare med: det vart so seint, daa Flokken (dvs. -arne) naadde fram, at dei fekk ikkje sjaa den rare Landsbyen, som for oss skulde vera likso forvitneleg som den moderne Skulebyg- ningen, dei liksom fekk gjera seg kjende med. Den Ferdi sette daa Hulda seg òg fyre aa gjera um att. Og i Morgo hadde eg visst trygt kunna vera med. Men Prestefrua vilde òg vera med, og for henne høvde det idag; ergo – – Og so vidt me kann sjaa tek det for Aalvor til med aa bryggje upp til "Regntid". Det kann daa hende, at me lite fær sjaa av det me hadde tenkt aa sjaa. – – – – Eg var i Valdensarkyrkja igaar paa Minnefesten for "den ukjende Soldaten", – ein Fest som Statarne burde ha funne paa fyrr, til Døyving av det alra grovaste i den grove Uretten sin. – Kyrkjefesten var kort, men rett fager (og paa denne nasjonale Festdagen tala den gamle Valdensarkyrkja òg italianskt og ikkje franskt); og paa dei gamle graatande Fedrarne og Mødrane kunde eg sjaa, kor godt eit Grip den vesteuro- pæiske Statskunsten her hev gjort til Soning av "Folkeviljen" og desse "høgre Diplomat-Umsyn", som alt lenge hev visst aa forklæde seg som Gudsvilje. Sidan kom den lange Festferdi til Kyrkjegarden, der alt var med (fraa Skularne, som lite forstod, til Militære, som hadde fenge ein 80-Aars Garibaldist med seg); og paa Kyrkje- garden dundra det ein Krigsmusikk, som det nok ikke var Meiningi skulde bli høyrd i Himmelen. – – – – Me hev alt November, og Heimferdsspurs- maal vaknar. No hev me ei ny Innbjoding (fraa Erfurts i Beyenburg): og daa kann det vel knipe, um me kann koma til Belgia? Og heilt von- lause er vel alle Pyrenæ-Draumar? – Me fær vel "drygja og sjaa"; kor langt Pengemagti vaar vil rekkje.

Genova 18. 11. 21. Det vart noko kjøle i T. P., og trygge paa Hjelp og Rettleiding i Genua – der me utruleg nok hev kvar sin Kjenning –, drog me hit ned- yver den 15de (etter aa ha sét oss litegrand um i det gamle Torino den 14). Her vart me mot- teke paa beste Maate av min Kjenning Cavaliere Dehli og hans Hus; Dagen etter kunde me flytja fraa Hotel Britannia til sjølve "Edens Have" (Eden Palaze – ein gamall Herregard inne i ein stor Hage), der me hev det so rolegt og so godt som ein vel nokon Stad kann hava det, – um her sjølvsagt er ymist dyrare enn i T. P., so lenge kann me ikkje bli verande. Men den Stundi me er her fær me det godt; og Vére og Lufti er fraa Nizza-Strandi (Havluft og dertil den mildaste paa vaar Side Kloten), – so at her lyt eg vel snart vinne yver den vesle Ugreia eg drogst med i T. P. dei fysste Novemberdagarne. Her er det berre blømande Ettersumar, – endaa ein Maanads Tid til visst. Og me (som igaar var paa Gjesting hjaa fru Mowinckel – Kjenningen til Hulda – paa den gamle store Herregarden, der ho bur – og dertil paa Bil-Tur ei 4–5 Mil utetter den herlege Midlandshavstrandi –) gjeng med Hovudi fulle av Draumar um all den Natur- og Kulturherlegdomen, me her skal sjaa (Handels- byen Genova er ein gamal italisk Adelsby med Minne i kvar Krok) og samstundes Hjarte glade yver den fredelege Bustaden, me hev funne, – men med alt dette i Grunnen glade for, at no peikar det snart heimyver att. Syttiaaringen er for gamall til aa reise. Kunde me finne oss ein billeg Bustad paa Riviera-Strondi for Tidi Oktbr.–Decbr., so me fekk som ein fast Haustheim her, so vilde det nok vera til Hjelp for baade Arbeids- og Livskraft; men det som er billegt vart endaa for dyrt for oss; og der heime finn Folk at me alt no er gamle og meir enn gamle nok; der er daa ingen Grunn til aa tøygje noko paa dei Livstraaderne. Lat meg daa berre sjaa aa verte ferdug med Ramayana og endaa nokre mindre Arbeid av Shakespeare og Holberg; – naa-ja, og so ei Religionshistorie (ei større "Jesus Messias"-Framstelling) daa vil eg rolegt kunna gaa til Kvile. – Ender og daa er me ute og "ser paa Folke". Og Folke gøymer seg ikkje meir her enn andre Stader i Italia. Det me undrast mest paa, er, at her er so mange som ser svært lite italianske ut; i mengdevis kunde ein taka deim for aa "vera fraa Gr¸nerløkka hell fraa Hedmarka", som Hulda segjer; dei hev nok havt Sjømands- og Handels- samanheng med Nordheimarne lenge. Og Tysk- land ét seg meir og meir inn; det ser ein mill. a. paa all den tyske "Smaken" (Smakløysa) som fær meir og meir Magt, gjer meir og meir Ende paa den italianske Stilen. Politiken hjelper òg til her: Italia tykkjest hava meir Grunn til aa ræddast Frankrike enn Tyskland.

Genua 28. 11. 21. Ei ny Fredskomedie – eller ei ny Akt av den gamle – er utspela i Amerika; og alt er i Hovud- saki som fyrr. Men endaa driv dei paa med Festtalurne sine; dei vil faa oss til aa tru, at dei iminsto sjølve trur paa Ord-Klingklarigen sin – enno. Ja-ja; dei fær tru som best dei vinn. Og Folki fær træle med Væpningar og Eksis so lenge dei orkar. Det einaste som vil døyve paa Krigen er at han hev vorte so dyr no og jamt vert dyrare; med "Krigs-Æra" minkar det òg etterkvart. Men "Vite" vaart kann me ikkje lite paa. – Her i Genova hev me fint Vér jamt; og rett mildt er her for det meste. Liksom Byen er ven og forvitneleg aa sjaa og kunde gjeva oss nok aa gjera enno ei god Stund. Me er ute òg stundom. Mill. a. i "Folkelivsgatune", der det er "Marknad kvar Dag" og ofte reint uhyggjeleg livlegt; Fredagsmarknaden i Torre Pellice var berre Barneleik mot det ein her kann sjaa, um der elles var Liv i den òg. Men med meg er det halvskralt som fyrr; eg vert for snart trøytt – og er i Grunnen for gamall for all Turist- moro. Og no viser det seg, at Prisarne paa Hotelle her er mykje større enn me meinte Av- talen var. Me fær daa berre sjaa aa koma paa Heimveg no; me fær heller Kvile her og der i einkvar gamall tysk By, der det baade er eitkvart aa sjaa og dertil enno(?) verkeleg billegt. Sanningi for min Part er elles beint fram den, at eg er trøytt, og at eg lengtar etter det vesle som vel enno kann vera aa faa der heime av Kvile og Helsestyrkjing og Arbeidsro. Visst er det, at det gode eg kunde faa av Ferdi h e v eg havt; no ynskjer eg meg berre væl burte fraa baade Italia Mat og Italia Sengjer og Arbeids- tider. Og at Gamall bør heime vera veit eg vissare enn nokon Gong fyrr; – Fred med denne gamle Verdi, som i Grunnen ikkje lenger hev noko aa fortelja meg, – kor mykje det kann vera som eg "ikkje hev sétt enno". – Heime er det ugreidt som det hev vore, med Nasjonalitet, med Politik, med Økonomi og med snart sagt allting. Men meir og meir fær eg vel halde meg utanfor Striden, serleg no, daa me ingen Ungdom hev. Og um me skal greie Maalstriden vaar – som Danmark og Sverig fyrr og som Island no –, eller um det skal bli med Norig som med Stakkars vesle Færøy, som enno i Køvenhavnbladi fær lesa, at Færøymaale er ein Provinsialisme av Køvenhavskt, – det fær vise seg for deim som etter oss kjem; no synest det ikkje vera stor Magt i den norske Straumen. Fraa Nygaard høyrer eg endeleg, at 1ste Band av Skriftsamlingi mi ("B–studentar") er kome (21/11); det er daa visst ikkje for tidleg. Og lite Glede ventar eg meg av den som av dei andre Samlingsverki eg hev freista med i seinare Tid. Men eg fær trøyste meg med det vesle Honorare (Kr. 22 500,oo) som alltid vert n o k o til Hjelp for meg og mine i dei Aari som no kjem.

Labraatan 12. 12. 21. Den 4de bar det avstad nordetter. Fysste Dagen hadde me fint Vér; sidan vart det Skodd for det meste. Ferdi vart daa mindre gild enn ho kunde vore: der vart mindre aa sjaa. Og Brenner-Vegen, som me denne Gongen tok, er dertil mindre forvitneleg i seg sjølv, – um elles forvitneleg nok gjenom Tyrol (som no hev vorte italiansk Land – Skam have dei italiske (og fransk-engelske) Statsmennerne). I M¸nchen kvilte me eit Par Dagar. Og av det "gamle M¸nchen" fann me att so vidt mykje, at me treivst rett godt der, – um elles das M¸nchener Bier ikkje var fullt so godt lenger som i gamle Dagar –; eg, Kruslingen, tok reint til aa koma meg att. Me hadde dessutan ein serskild Grunn til aa drygje litegrand her: Hulda venta Brev fraa Beyenburg med Raad um beste Vegen gjenom Tyskland o. a. Men det Breve som kom – fraa A l f h i l d Erfurt –, gav oss Hug til aa reise um Beyenburg; dit bar det daa; og der kvilde me – og hadde det storgodt – i endaa nokre Dagar, so eg vart heilt-upp Kar att; og me baae kom i god Skikk (Hulda hadde kje vore fullfrisk ho heller, dei siste Dagarne). Ein Soldag hadde me òg her, um Skodda elles hadde Magti. Og Fabriken – ein 100 aarsgamall Tapetfabrikk – var forvitneleg aa sjaa, liksom det var paa sin Maate forvitnelegt aa høyre um all den Streikekrigen og alle dei andre økonomiske Vanskarne og Faararne i Tyskland. Me kom til Lags um, at det likaste vilde vera aa fara heim yver Berlin og Sverig (Sassnitz– Malmö-Lina); og Erfurt telegrafera og tinga Hus aat oss i Hotelle sitt i Berlin (der det elles er mest raadlaust aa faa Hus no), so alt saag godt ut. Og det gjekk ikkje verst heller, endaa det k u n d e ha gjenge ille nok: Hotelle var fullt (og Hotellfolke tvert og vrangt som Berlinarar flest i denne Tid); det som hjelpte oss var, at Hulda var kjent i eit anna Hotell, som nok òg var fullt, men som visste um ein Pensjon, der det var eit ledigt Rom, og som hjelpte oss inn der. Dermed var det verste yverstridt for den Gongen – um elles Toll-Greidingi i Sassnitz-Tollskjole var bry- sam nok –; og so bar det til Trälleborg ved Malmö i fint Vér; der stod ei Sovevogn og venta paa oss, og so vakna me ikkje fyrr upp-imot Norskegrensa. Og gladaste Stundi paa heile den gilde Ferdi hadde me, daa me um Kvelden steig inn her paa Labraaten og fekk Heimemat til "Middag" og kunde helse paa Baan og Barne- baan; – vesle Kari er alt ei rødug lita Dame, og Tvillingarne hev vakse so det reint er utrulegt. Og hjarteglad drakk eg Heimkomeskaali for mi siste Utanlandsferd. No gjeld det berre aa skipa seg til Rettes uppaa Rome sitt att og koma i Arbeid; mangt og mykje ligg og ventar paa meg der. Men at denne vesle Ferdi hev friska baade paa Arbeids-mode og Arbeidskrafti, det trur eg trygt eg kannsegja.

14. 12. 21. Den lange og leide Ufreds-Tidi hev sjølvsagt styrkt den europæiske Reaksjonen svært; det viser seg ikkje minst i Bokheimen, der Teologien meir og meir fører Orde. Av beintfram teologiske Innlegg er det i Aar sendt meg tvo, eit tyskt og eit (dansk-)norsk; eg hev kikka deim igjenom til aa sjaa, kor langt me paa Lag kann vera kome. Og enno er det ikkje nettupp verst. Men Grunnarne til Bygg- verke vert lagde med ein Ihuge, som alt er rett heit; og for kvart Aar vil Attergangen verte djervare, – um elles socialpolitisk Strid paa mange Kantar vil leggje Halv- og Heilteologarne ymse Vanskar i Vegen. At Reaksjonar maa koma segjer seg elles sjølv; i visse Maatar trengst dei, likesom Nott trengst etter Dag og Vinter etter Sumar. Men so endelaust seint som det gjeng med det som me kallar Framgang, burde Sovetiderne ikkje vera so lange som dei oftast er. Og Framgangen maa bli sterkare, skal ikkje (Halv-)Kulturen vaar snart somne reint av. Men naar skal det koma Fart i den? No um Dagen er.der Stilstand eller Atter- gang i alt, jamvel i det samfundsøkonomiske, som korkje Socialdemokratar eller Bolsjevistar skynar det Grand av. Og i Land der George ikkje er heilt gløymd (som i Danmark), – Tanken hans vert nytta berre paa liksom og lætstsom. – – Brev fraa SrÓ Ananda um, at eg kann faa den engelske Umsetjingi av Ramayana hitsend; eg skriv daa til honom um dette og ser aa koma i Veg med Arbeide att so snart Raad er. Sam- stundes lyt eg sjaa aa bli ferdug med Gjenomsyne av Manuskr. til Skriftsamlingi; men det vil no vera snart gjort. – Igaar misste eg den vesle Nordfjordingen min, – den eg fekk i 70-Aarsgaave ifjor Vinter. Han var ned-paa Stasjonen; og der skvatt han og flaug i Veg med Sleden paa ein slik Maate, at han valt i Koll og braut ein Fot, so Dyr- lækjaren saag seg kje onnor Raad enn aa gjeva ’n ei Kule. For meg og for oss alle var dette eit leidt Tap. No spørst det, um me kann faa ein annan slik liten høveleg Hest att: og det skulde vel lata seg gjera; Prisarne paa Hestar som i det heile paa Husdyr gjeng sterkt ned no i desse ille fórknappe Tiderne. Men . . . . kven skulde eg faa til aa kjøpe Hesten for meg? Korkje eg eller Tuften hev "Heste-VÏt".

21. 12. 21. Endeleg hev me Aar-Midnatt; no tek det snart til aa "dagast" att. I aar hev det elles vore mindre myrkt um Dagarne enn det plar vera; det hev nok vore Skoddedagar, men Klaarvérsdagar au. Men med Nedburd er det smaatt som det hev vore. So no er det ikkje berre Vatsnaud; her vert Ved- naud med: det er ikkje so vidt Føre at Veden kann koma heim ifraa Skogen. Det ser daa ikkje noko huglegt ut nettupp; kann hendeskal me frjose ihel i det skogrike Norig, liksom dei i det korn- rike Russland svelt ihel? – Ingen veit noko; Utider er det. – Ikkje lite Arbeid hev eg dei siste Par Dagarne havt med aa skilja ut og brenne upp Brev og Brevkort og anna Papir, som ikkje er noko aa gøyme paa (eg hev ikkje for mykje Rom her i denne Loftstova mi, maa-tru). Mange Namn fraa gamle Dagar hev eg daa sétt att, og mange bleiknande Minne hev vorte uppfriska. (Det er elles lite att av Brevskapi fraa dei fysste Tiderne; og mykje av det beste er kome burt – soleis dei fleste av Brevi fraa Lie og Bjørnson –; dei hev vorte utlaante til Biografar og Brev-Utgjevarar og er ikkje attkomne; vanlege Ærlegdoms Lover gjeld ikkje for Bøker og Brev.) Mang ei Strid hev eg vore ute i. Og sumt av det eg hev stridt for (soleis det nasjonale) hev havt ikkje lite Framgang, – ein Framgang som eg fær ynskje det vil halde paa med. I det politiske hev det òg gjenge fram, – so langt at me maa vinne lenger, um det ikkje snart skal bera att-yver att. Sjølv fær eg trøyste meg med, at eg hev gjort det eg kunde – og gjer det vesle eg kann – for det som bar – og ber – framyver. I det literære hev eg til sine Tider vunne ikkje so lite Godkjenning; i den Tidi som no kjem vert eg gløymd. Men so gamall som eg no er tek eg det rolegt; er der noko ved det eg hev gjort, so kjem det vel eikorleis upp att. Og kor som gjeng og ikkje gjeng: det er i Arbeide mitt at eg sjølv hev livt. – Fraa SrÓ Ananda fekk eg Svar igaarkveld; han er ved godt Mod. Og no skal me i Veg att med Ramayana; han sender meg "more cantos" "as soon as he can".

26. 12. 21. Igaar Graavér med Snøfall og i Dag "Mørka- Skodd" (som me segjer paa Jæren), – det er ægte norsk Jolevér. I Dag er det vinterkaldt au. – Som vanleg er det sendt meg nokre Jole- bøker (berre norske i Aar). Vislie ("Livsvilje") synest meg naa mindre høgt i Aar enn elles i seinare Tider. – Eit Manuskript er meg òg sendt ("Gamle Gudar"), fraa ein ny Mann; siste Helvti er rett god. Men Maale er maatelegt; forfattaren fylgjer Olav Duun meir enn godt gjer. – Faust II er komen. Og Arctander hev vilja vera aaleine um den Bolken. Han var maalrik med. Men Maalsansen hans var ustø, og Vers- kunsten hans ikkje rar; han hev i det heile vore meir Filolog enn Diktar. Og det er serskilt ille i dette Tilfelle. – 1ste Ark av Korrekturen paa "Skrifter i Samling" II ("Hjaa ho Mor") er kome. No fær eg daa Arbeid nok. Gjev eg var ferdug med denne Haugen av (ikkje alltid lett formande) Takke- brev for Jole- (og andre) Bøker som er meg sende!

31. 12. 21. Det hev vore ei "fredeleg Jol"; eg hev site yver Papper og Bøker som vanleg. Ein einaste Gong hev eg vore ute, og det var i ein Middag hjaa ein ukjend Mann (Johan Bojer) i eit stort Lag av berre ukjende Folk (eg kjende berre 3–4 av Namni). Elles var Joli Heimehøgtid – som ho vel helst skal vera etter gamalt: me var til Kvelds ("Middag") hjaa dei unge eller dei hjaa oss; og det me hadde mest Hugnad av var dei tri smaae, som veks og trivst, og som me gamle tykkjest "vekse upp-att" i. Og me kann paa Nytt fortelja kvarandre, at "til Ende Aaret haster"; – dette "haster" vert meir og meir nettupp det rette Orde. For Tidi fær meir og meir Hast, di eldre ein vert; reint ut juks vert ho; det ein kann faa gjort paa eit Aar er Ingenting, – naar ein hev naatt min Alder. Det eg kjem til aa hugse av 1921 vert vel ikkje stort anna enn den vesle Ferdi til Italia.

1922. 1. 1. "Nytt Aar; alt med det gamle," – etter det me enno kann sjaa. Iminsto sloknar Fredsdraumen meir og meir av. Freds-Raadleggjingarne – som mest hev gjenge ut paa kor store Hérar og Flòtur kvart Land kann hava; um dei kann føre Kavbaat- Krig, o. dl. – er Slutt no (um det nok enno er dei som vil faa deim upp att). Og um dei sette upp aldri so mange Fredslover, so vilde det svært lite hjelpe, so lenge Verdi ikkje fær Skikk paa Økonomien sin; men det fær den europæiske Verdi visst aldri. No um Dagen fær me takke til, um ho vinn yver den verste Dyrtidi; dette skal der elles no vera Voner til, etter det Bladi vil vita. – Sjølv sÏt eg med Korrektur. Og so all den Haugen med Brev eg maa faa fraa meg, fyrr eg kann koma i Arbeid att, Som væl er ber det upp-yver so smaatt med Daga Lengd og Klaarleik; i denne myrkaste Tidi – Aarsnatti – vil eg berre sovne av, naar eg sÏt og heng yver alt dette Papire. – Fraa eit einaste Ungdomslag hev eg fenge

Millom nyårsbrevi dette året var eit frå Stockholm, med Fyrespurnad um Garborg kunde "bidrage til at Carl Lindhagen från norskt håll föreslås til Nobels fredspris for 1922". H. G. Jolehelsing i Aar (Bø, Telemarki) – med Takk for "Fridoms- og Norskdoms-"Arbeide mitt. Kunde eg faa Stunder, so skulde eg gjerne vilja skrive noko serleg um det "Fridoms-" (dvs. Samfunds-) Arbeide eg hev vore inne paa i seinare Tid, og som Ungdomen slettikkje skynar; men det gjeng vel som vanleg; eg sÏt bunde av anna Arbeid, til dess det vert for seint. – Og so fær me ynskje oss eit godt – dvs. ikkje altfor laakt eller leidt – Aar daa!

9. 1. 22. Endeleg jamnar det seg i Irland. Noko-so-nær daa. Og det var visst ikkje for tidleg. Gjev no dette so lenge tvangs- og vanstyrde Folke – aa, for eit Synderegister England her hev! – maa greie den vanskelege Kunsten aa styre seg sjølv! I sine gamle "Sjølvstyre"-Dagar laag det svært mykje i Sjølvmordar-Ufred. Og no er der nye Vanskar: mykje av Lande ligg under engelske Herrar, liksom det irske Maale er mest døyvt under det engelske; meir enn mykje fær Irarne aa baske med etter ei Trældomstid so lang og so leid. – ja, dette England. Med sitt endelause Synderegister. Kor lenge kann det magte aa halde paa alt Rove sitt? Upprør hev det baade her og der og rett som det er; korkje i Ægypti eller India er Freden enno noko trygg. Og slikt eit Storvelde bygt paa Urett, kor lenge vil det kunna staa jamvel i ei Verd av Urett som denne? England – denne store "Freds"-Magti, lÏver paa ein veldig Krigsflòte; men kor lenge læt Urett seg verja med Vald? Det Spursmaale maa vel Verdi ein Gong faa Svar paa. – Til Italia rømde me for Haustskodda; no fær me Vinterskodde i Staden. Men den kann vel ikkje bli so drjug? – Fraa Garborg (paa Jæren) hadde eg ein Gjest igaar: Son hans Tomas. Noko serleg Nytt fraa Jæren var her ikkje, sa han; men Nedgangs tiderne var han rædd vart stride der burte. Og Millombrøyte vert vel leidt nok (Jærbuen hev mill. a. "spikkelert" for mykje i Krigs- og Vill spekulasjonstidi). Men for lenger fram fær eg vel freiste aa tru paa dei gode Vonerne aat Fylkesagronom Kvassheim (Dagbl. for eit Par Dagar sidan). – Med Arbeidskrafti hev det ikkje vorte noko rart enno.0g so hev eg so mykje Arbeid som der er lite ved: Svar paa ei Mengd Brev som hev samla seg upp, og som det sjeldan er noko Moro aa svara paa, og so ein Hop meir og mindre moro- (eller keid-)same Bøker aa lesa og takke for. Eg er berre halvt med i Arbeide, og so gjer Skodd og Vintermyrker sitt; det gjeng daa seint, ja ser ut som det kunde bli endelaust. Fraa SrÓ Ananda er endaa Ingenting (av Ra- mayana-Arbeide) kome; det er godt paa ei Vis – so lenge, – til dess eg hev lesst den verste Brevtyngdi av meg.

Brev fraa Jørgen Løvland.

Oslo 11/1 1922. Gode Garborg! Eg fekk brevet no og bad sekretæren, cand. mag. Ragnvald Moe (son av Versdiktar og Tonediktar, Folkeskulelærar Hans Moe i Bjørgvin) um å senda eit avtrykk av reglane um å fyreslå til Nobelprisen. Garborg vilde gjerne arbeide for at Carl Lindhagen skulde få fredsprisen, og tok straks til med etterrøkjingar. Forslagsrett hev tingmenn og statsrådar, professorar i some fag o. a., som det stend i reglarne, og forslagi må vera inne hjå Nobelkomiteen, Drammensvegen 19, fyrr 31 januar. Velkomen heimatte! takk for brevet frå frua um Seippel. Eg sette Namnet Arne Garborg på søknaden saman med biskop Tandberg, Abs. Tar- anger, Koht o. fl. Godt år med alle gode ynskje og Helsingar til diktarheimen derute. Med vyrdnad J. Løvland.

15. 1. 22. Millom dei Jolebøkerne eg hev lese kjem eg vel mest til aa minnast "Dostojewski" av Dotter hans, Aimée. Og det ikkje minst for noko ho sjølv skriv, og som legg eit heilt nytt Ljos yver Russland (um me elles kann stole paa det). Heile den "europæiske Civilisation" er øydelagt i Russ- land no, segjer ho, og det hev opna seg ein Av- grunn millom dei "Intellectuelle" (europæisk- drøymande) med sin Socialisme og Anarkisme ("Nihilisme") og Folke (Bønderne), som er "Kristne" (og enno trur paa C(æ)sardøme); In- tellectualistarne hev søkt mot Vest, der dei i det lengste freister aa halde s i t t Russland upp i Europas Tru, med’ Mushiken (Bonden) vil reise eit stort andlegt Russland i nært Venskap med Mongolfolki og i god Fred med Sud- og Sudvest- Asia. Bolsjevismen læt han staa so lenge, til ei Skræmsle for Europa; men naar han er ferdug C. L. hadde på mange måtar arbeidt for fred millom folki. Han skreiv m. a. ei brochure um "Nordisk avrust- ning i 1905"; det bør vel serleg me norske minnast. Garborg meinte elles som Lindhagens svenske vener, at han "så nära som möjligt motsvarar Nobels ideella krav". H. G. med s i t t Russland vil han krasa denne Skræmsla, og Europa vil faa sjaa eit nytt Russland mykje sterkare enn det gamle. Eit Russland med mindre Kultur enn Europa, men daa òg eit Russland som kann koma betre til Lags med Asiafolki (baade politiskt og religiøst) enn Europa. Skulde verkeleg dette vera den russiske Folkedraumen, so kunde det sjaa utrygt nok ut for Vestheimen; men Inkje er vel sætande av det som ein høyrer fraa Russland i desse Tider. No um Dagen ser det ut til, at Bolsjevistarne slær seg paa Kapital- isme og gjer seg Godvener med Europa-Kapital- isme att; um Trotski vert dømd til Helvite av den vesle Jøde-Heimbyen sin, so dreg Lenin etter europæisk Innbjoding til Genua, der han visseleg vil leggje seg paa Kne for den anglikansk-franske Gullkalven:.og det hev meir aa segja. Um Dostojewski fær me vita ymist Nytt; han er ikkje Russar, men ein halvt vesteuropæisk Litauer, som vert russisk-politisk og russisk- kristelegt umvend i Sibiria (det er vel mest h a n s Draumar Dotteri liver paa); lenge i Krig med dei rett-russiske Literatarne som òg ei Tid med Studentarne vinn han seg meir og meir fram, fysst og fremst literært (han vert ein Verdsdiktar), og etterkvart politisk; vert endaa. velsedd ved Tsar-Hirdi, vel ikkje minst fordi han hev vorte so musjik-russisk. Ein sjuk Mann og ein veldig Diktar og Menneskjekjenner er han visseleg, det mest merkelege i nyare europæisk Literatur- historie. Etter Aimée D. er baade Turgenjew og Tolstoi mykje mindre enn han, so store Diktarar dei er; serleg fær ein vita ymist Nytt um Tol- stoi (som vert ein mindre Mann enn me hev trutt (kannhende for at D. skal skine klaarare?); – meir enn noko-sinn skynar eg, kor lite ein kann lære av Bøker dvs. Bøker av dette Slage. – Men mykje er der i denne Boki som verkar ær- legt og sant, so eg er glad for eg kom til aa lesa ho. – Stridare og stridare Vinter. Og ikkje høgt med Arbeidskrafti (og -hugen). Meir enn elles kjenner ein Sanningi av det gamle Bibelorde, at Dagarne kverv som Skuggar. I Grunnen fær eg Ingenting gjort. Men det hev vel mest sin Grunn i, at eg er komen inn i Livsvinteren og i Alder- doms "Visdomen": eg t r u r kje paa Arbeide mitt lenger. Kva Hjelp, kva Meining er det i aa skrive? Eg fær ein Tanke og rablar ned eit Utkast; men so finn eg, at dette er Ingenting, og gjer kje meir med det. Eller um det er noko som eg held fram med, – det varer so lenge fyrr eg fær Form paa det og fær det kort nok, og "Nytt" nok, at eg vert leid det; eller eg finn, at rette Tidi er spillt: fyrr skulde det vore prenta; eller andre Ting er komne i Vegen, so no laut eg skrive det um; o. s. fr. Og i det heile: um det vert prenta eller ei, Verdi gjeng sin same skeive Gang for det; lat meg heller drive paa med Odyssevs, Ramayana eller kva det kann vera eg hev for meg av slikt som eg kann "taka det rolegt" med. Ja stundom vert det meg eit Spursmaal, um der er noko Gagn i noko av det eg hev gjort. For den gamle vil det visst ofte sjaa so ut, at det einaste i Live som der er Meining i, det er Dauden. Men so lenge Live er til, so er det nok det, me fær baade studere og skildre og arbeide for, og me gamle, som hev livt det igjenom, bør kunna hjelpe til her paa vaar Maate, i minsto med Studering og Skildring.

25. 1. 22. 71 Aar. Aldri hadde eg drøymt um aa verte so gamal. Og det raraste er, at med, alle desse Aari er eg mest like kry; daa visst er Hovude like klaart, so vidt som eg kann skyna. Og Handi skjelv ikkje heller. No er det nok so, at "70 Aar er ingen Alder" – var ingen Alder – for norskt Bondefolk; men ein Bonde som vert Innesitjar skulde vera snarare ferdug enn vanlegt Byfolk òg, skulde ein tenkje. Men eg hev vorte 71 og kjenner meg som eg kunde liva enno eÏt halvt Tjug Aar eller meir. Naa; so gale gjeng det ikkje (Hovude kann vera klaart, men vert snarare trøytt enn fyrr, liksom eg i det heile trøytnar snarare og duger mindre); men huttetu, um Kroppen skulde halde lenger ut enn Arbeids- krafti! Aarmaalsdagen er roleg i Aar, som rimelegt maa vera; berre eit Par Brev – og eit Par Rekningar. Men ein og annan hugsar meg enno, som Eivind Hognestad i Heimbygdi og elles Har- riet Backer og Ivar – "T¸bingsstudenten Egnund- gubben Ivar Julius, Mortens-Sonen" (som ventar seg heim att fysst i April) og 'n Lars nord i Bergjom ved Savala; og det er eg sers væl nøgd med.

Brev fraa Arne Garborg.

Valstad 5/2 1922. De Fridtjof Øvrebø! Aa, kor mange Gonger det hev vore avgjort at idag s k u l d e eg skrive til Dykk; men jamt vart eg burtheft. Anten kom det einkvart serskilt i Vegen, eller eg vart sitjande med anna Arbeid (som gjerne hasta, av di eg var forseint ute med det òg), til dess det vart so seint at eg ikkje dugde til nokon Ting lenger og minst til aa skrive Brev. Ja; soleis er det. Men no hev eg daa nok aa takke for òg; De hev sendt meg det eine gildare enn det andre Gong etter Gong, og um eg nok takka Dykk i Tanken, so ofte eg hadde lese noko av det De sende meg, so er det paa Tide eg takkar i Ord no, korleis so desse Ordi kann vilja falla. For det fysste hev De hjelpt meg til aa fylgja med i Heimerike mitt, Rogaland, betre enn eg elles kunde ha gjort, og det eg her ikkje set minst Pris paa er dei sers gode og upplysande Artiklarne De hev skrive um Agvaldsneskyrkja; svært mykje gamal Historie og Kulturhistorie hev De fenge fram gjenom dei, og det som meir er: De hev visst aa forme dette so, at jamvel vanlegt Folk maatte faa ein Tanke um, at der var Meining i aa halde uppe gamle Kulturminne. Lat oss tru, at den Tidi um ikkje for lenge kjem, daa det vert Raad til aa faa nyreist – og at me daa hev Byggmeistrar som k a n n nyreise – Haakon Haakonssons Kyrkje paa Agvaldsnes. Anna forvitnelegt kulturhistorisk fraa eldre Tider hev De paa same gode Maaten fenge fram i Ut- greidingar som den um Torvestad Sælehus og "Norske Folkevisor" o fl. Og Dikt som det um Karmt eller det til meg tarv De so visst ikkje heller skjemmast av! Men det eg serskilt hev aa takke for er det De hev skrive um meg og mitt Arbeid. Her kann eg nok ikkje vera Domar nettupp, so i det heile; men i slikt som eg kann døma um sjølv plar eg jamt kunna godkjenne det De seier, – meir enn Tilfelle plar vera i Kritikar flest. Og sumt seier De som eg er serleg glad for hev kome so godt og klaart fram, – som det at eg hev havt nok aa kava med, og at det ikkje er for Moro Skuld eg hev rota og grave i so mykje vanskelege Spursmaal, men at eg vart driven ut i det og ikkje kunde sleppe fraa det. Og i det som eg mindre sjølv kann tala med um, der kann eg nok jamt segja at eg y n s k j e r De maa ha Rett, – um eg nok stundom ræddast for at De dømer for mildt; eg veit, at ofte naar eg les Korrektur paa det eg hev skrive, so finn eg, at d e r burde Skildringi mi ha vore meir gløgg, og d e r meir kraftig, o. s. fr. Men ein hev nok ikkje imot, at ein fær betre Skotsmaal enn ein hev kunna gjeve seg sjølv; og i alle Fall er det ei Hovudsak at De ser kva eg hev vilja, og fær det fram, rettleidande i Tolkingi og ikkje vill- leidande, – som so altfor mykje av det som kallar seg Kritik; eg veit daa ikkje anna enn aa segja hjarteleg Takk, – um De so skulde ha vore for snild mot meg stundom. Glad er eg og for at De hev fenge Vestlendingen og Jær- buen i meg so godt og klaart fram, det er nok ikkje mange av dei vanlege som fær Tak paa sovore. – Eg kom ikkje innum Haugesund ifjor; hadde tenkt aa sjaa innum paa Heimvegen, men fekk for lite Tid daa; skulde heim og staa Fadder til Tvillingane aat Son min, og hadde ikkje fenge greide paa Barnsøldagen fyrr "i siste Lido". Men etter det eg les er det visst mangt umskift i Haugesund no, so det kunde vera gildt aa faa skikkeleg greie paa korleis det igrunnen stend til der. Og so fær De liva vel daa! (Eg sit heile Tidi og undrast paa um me er Dis eller Dus; men det er vel Dis, veit eg.) Med Takk og hjarteleg Helsing. Arne Garborg.

5. 2. 22. Endeleg Fullvinter; knakande kaldt hev det vore nokre Dagar no. Klaarna upp hev det au endeleg. Og dei vérvise spaar ei lang Kalderid. Visst er det, at det gjeng paa Veden. – I dei siste Par Dagarne hev det gjenge med Brevskriving (daa eg hadde fenge ifraa meg ein Rettsstat-Artikel, som "Dagbl." tok); det hadde samla seg ihop rett mykje aa svara paa no. Millom anna kom det her um Dagen Brev fraa Sandnes um at M a u r i t z K a r t e v o l d er daaen – stilt og rolegt, og utan noko større Sjukdom; men so var han daa òg eldre enn eg visste: 87 Aar. Harmelegt at eg ikkje fekk helse paa 'n i Sumar; eg sette mi Von til Sumaren komande (det var eitt og anna eg hadde vilja spurt 'n um – til eit Stykke eg hev tenkt aa skrive um denne merkelege Bondefilosofen); men no fær eg skrive ut ifraa det eg veit; eit og anna finn eg òg i Brevi hans. Men enno hev eg ein Hop Brev aa skrive – og dei verste: Takkebrev for Bøkar –; ei Bok- melding hev eg og att (eller vel 2–3, naar det kjem til Stykke); og so ligg dette Manuskripte der, som eg skal skrive um og er berre halv- ferdug med; – huff, at allting skal vera so endelaust. D'er vel det at eg eldest. – Og so skulde det vera Ramakvædet. Men fraa Ananda høyrer eg Ingenting; tru han er sjuk? Eg hev skrive og spurt, og maa daa vel faa Svar um ikkje so lenge. Skulde det bli Ut- drygjing med Ramayana, so fær eg vel i Veg med "Hamlet"? – "Arbeidslaus" vert eg elles aldri, som væl er. – Med Helsa stend det godt til, baade her i Huse og hjaa Ungfolke. Den 3die Ættleden greier seg òg fint; vesle Kari er framifraa livleg og kvik, og vÏtug (driv svært paa med Tale- øvingar og er komi utruleg langt); og av Tvil- lingarne er det han Litle-Aadne som braakar mest no, trur eg; visst er det, at dei greier seg fint baae.

9. 2. 22. Torvald Lammers daaen. Meir og meir døyr ho burt, den store Tidi vaar. Me fær trøyste oss med, at fær Folke lÏva, og vert Vilkaari ikkje for stride, so kjem store Tider att – etter ei og onnor Kvilestund. – Telegram fraa Alvdal: Prof. Ananda sjuk. Men ikkje faarlegt sjuk, ser det ut til; for han "sender Manuskript om et Par Dager". – Brev fraa Sam, som held paa aa preike Bolsjevisme for meg. No hev han elles funne ut, at eg er Kapitalist; eg er vel i det heile vorten for gamall, ræddast han. Med 'n sjølv – han hev i seinare Tid drive paa med Høns – gjeng det mindre godt no, so han tenkjer paa aa selja ogslaa seg paa Arbeid att. Dette er mindre hug-legt; for no er han ikkje so lite yver dei seksti.Men modig er han som fyrr. Brev fraa Sven Lönborg; han skal til Hausten faa "Jesu från Nazara" ut paa Nytt og undrast paa, um det samstundes kunde bli Tale um ei norsk (+ dansk) Utgaave, som eg hev skrive til 'n um eingong. No spørst det daa um For- leggjar. – Eg sit og baskar med Brevskriving (Bok- brev); gjev eg var ferdug snart. – Kaldt er det enno; men Skodda hev fenge Magt att. Det hev dertil vore reint uhuglegt aa lesa i Bladi um, kor innestengde me hev vore av I s Fjordar og frametter Strender. No er det likare; det hev blese fraa nordaust eit Par Dagar. Men stundom hev eg tenkt med meg: kann ei ny Istid vera ventande? Er Golfstraumen veikare no, daa Panama-Eide er gjenombròte? – Naa; so ille er det vel ikkje; men Kalden hev vore Strid (tilfjells, i Tynnset, 45 ). – – (Kveld.) Det er Mildvér att. Gjev det maa vara!

Brev fraa Jørgen Løvland

Oslo 8/2 1922. Kjære Garborg! Takk for det venlege brevet Dit. Eg hev aldri reikna det for noko eventyr, det eg hev upplivt, utan den eine ting at dette folk eingong kunde semjast um å segja seg ut or unionen, for det var min draum frå stathaldar- striden 1860 og frå eg same året las Siegv. Petersens Noregshistorie og såg at det me v i l d e var 17. mai og det me l a u t var 4.novbr. Og at det norske folket eingong stod so samla i eit livsens hovudspursmål! Eg kjem til liva og døy i den voni at eingong kjem me til stå samla um å reisa det norske målet. Det vert eit venare eventyr. Eg ser Du skriv "Valstad" med "V" liksom dei gjer i Skjedsmo og i Nes, der Rygh meiner det kjem av Völlr, medan han slær på Hval eller Kval (dyr- og mannenamn), når han kjem til Asker. Du hev vel rett? Hels kona sterkt! Din J. Løvland.

12. 2. 22. Brev og Manuskript (til tvo Songar) fraa Ananda. – som er "not well". Men han vil halde paa med aa sende Mskr. "in bits", og det er godt nok. Men det kann ikkje vera greidt for ein India- mann aa liggje upp-i Tronfjell ein Vinter som denne. Dertil hev han i seinare Aar slege seg meir paa norsk Livemaate (Kjøt o. s. fr.); det er vel heller ikkje so beintfram for ein Sannyasin(?). Men han er i Grunnen sterk, og hev freista ymse Slag fyrr, so han held visst ut ei god Stund enno. – Mildvére held paa. Og eg held paa – med mitt: Brevskriving, som eg vonar aa bli ferdug med kvar Dag, men som held ut og held ut, – mill. a. av den altfor gode Grunnen at eg hev gløymt kva dei inneheldt, dei fleste av desse Jolebøkerne og dermed lyt lesa deim (stykkevis) upp att. Og so er det – naa-ja eg fær vel segja Alderdomen: det er so lite av alt dette skriftlege som eg i Grunnen bryr meg um. I det heile: naar ein hev livt paa Framgangstanken og so ser, at det meste er Attergang, eller ser, at det eg trur paa hev so lite Von til aa vinne seg fram, – ein lyt halde seg modig, det er greidt; men meir vert det ikkje heller. 22. 2. 22. I Dag er Hulda 60. Men like kry og arbeidsmodig. – Aarmaalsdags-Lage var det største Sel- skape me nokon Gong hev havt her i Huse; og der var Folk av alle Slag, fraa Skulemeistrar til Professorar. Likeeins møtte Ordføraren upp, og eit Par andre fraa Heradsstyre, soleis fru Gjerdrum (Sonedotter av Eidsvollsmannen C. M. Falsen og daa sjølvsagt "Høgremann", um ho og Hulda elles ofte stend saman i Røystingarne; Politiken er ikkje so strid i Heradsstyre), og Telegramm, fraa Statsministrar og ei Mengd gamle Kjennin- gar. Talur var der i Mengd, og i det heile so livlegt, at dette stille Huse kann ikkje ha kjent seg att. Men daa Kaffien vart drukken fekk eg ei Rid av den gamle Brystkrampen min og laut lure meg i Hie. Og i Dag stod eg nok upp, men var trøytt og lagde meg paa Sofaen; der sov eg til Middags; og det spørst, um det ikkje er best aa leggje seg att, Lat meg likevæl fysst freiste korleis det kann gaa med litt Skriving, d. v. s. Reinskriving av noko eg hev i Utkast (Meldingi av "Der Klan"). . . .

1. 3. 22. Vikur og Maanader gjeng; gjev Arbeide gjekk likso fort. Men, men, men – – – – Skodd og graatt, Skodd og graatt, jamt og samt, mest kvar Dag. Men so er det daa mildt; Sol og Frost var vel verre. – Band II av Skrifterne er kome, og Band III er snart ferdugt ("Trætte Mænd" og det meste av "Uforsonlige"). Men den Korrekturen – 1 og 2 Ark um Dagen – hefter meg svært burt. – Igaar drog Hulda til Heidmarki; skal friske paa Heidmarks Maal og Minne til Romanen sin. Men ho lyt snart heim att – til eit vigtigt Teatermøte; den 6te er ho ventande.

5. 3. 22. Det kjem ein Soldag ein Gong imillom, so vidt me ser, at enno er me kje i Nivlheim. I Dag er det storfint reint; og um det alltid er heller kaldt, so er det greidt aa sjaa, at me er paa Vaarsida. – Anton Aure ligg her ut-i Asker no og skal drikke Luft; han hev Tæring og greier det vel ikkje lenge. Det er for ille; han, er ei Kraft som me so væl kunde turvt. Og ein av det Slage som me hev so reint for lite av. Me hev i det heile mest berre Diktarar. Og det daa helst slike som korkje hev lese eller livt noko vidare, og som daa oftast vert Smaadiktarar. Eg kjenner sjølv kva det hev paa seg aa ha lært for lite i den Tidi daa ein kunde lære. I det seinste hev eg halde paa med Brandes: "William Shakespeare" (det var Hamlet eg serleg tenkte paa). Han skriv forvitnelegt, og Verke er innhaldsrikt (Agitator er han ikkje lenger); men um Hamlet er der nok ikkje noko for ein Umsetjar. Og no fær eg sjaa um det kann gaa med Hamlet og Ramayana samstundes, so eg kann kvile fraa den eine med den andre? Gjev det elles var friskare med Arbeids baade Kraft og Hug!

Brev fraa Arne Garborg.

Valstad 15/3 1922, Til Gymnasnemndi for Rogaland. Til Spursmaale fraa Gymnasnemndi for Roga- land – det eg skulde ha svara paa fyrr, um eg ikkje hadde vore so burtheft – hev eg berre aa segja, at det etter mi Meining vil vera svært godt um Rogaland fær eit Gymnas. Eg hev sjølv røynt, kor urimeleg mykje vanskelegare Skulevegen er for Lands- enn for By- ungdom og veit daa kor gagnlegt det vil vera, um det kann verta ei Vending her, so Vilkaari vert so like som Raad kann vera i denne vigtige Saki. Og at Rogaland fær eit Gymnas maa vera rimelegt, etter det eg kann forstaa. Det er eit stort og folkerikt Fylke; men Livsvilkaari er sjeldan romlegare enn det nettupp trengst; og um gaaverik Ungdom gjerne gjeng Skulevegen so langt som han for Smaafolk rekk, saa er det ofte mest raadlaust for dei som kunde vilja lenger fram; dei fleste vert burthefte for lenge, fyrr dei kann koma i Veg, og vinn daa ikkje so langt som dei vilde og kunde. For det er berre Byarne som hev Gymnas, og der er det i k k j e billegt aa liva, – altfor dyrt for Landsungdomar flest. Heilt raadlaust vert det for meir enn ein aa vinna fram; og ein og annan av dei kann au høyra til dei beste. Det er daa ein stor Ting, at Tanken um Lands- gymnas er komen upp og Arbeide for Tanken kome igang, soleis og i Rogaland. Og eg kjenner meg trygg paa at dei styrande i Bygder og Fylke vil hava Syn og Sans for dette Arbeide, som vert til so stor Hjelp for mange, liksom det vil gjera mykje til at L a n d e f æ r e i t m e i r h e i m s l e g t E m b æ t s s t a n d, e i t s o m h e i l t

k j e n n e r Fol k e og F o l k e l i v s v i l k a a r i o g s o l e i s k a n n b l i t i l G a g n f o r F r a m- g a n g s a r b e i d e p a a a l l e K a n t a r. Eg ynskjer daa Gymnasnemndi til Lukke med Arbeide som visseleg snart vil samle so mange um seg, at det for alle viser seg aa hava sin Grunn i eit Aalmennkrav. Vyrdsamt Arne Garborg.

15. 3. 22. Var hjaa Augnelækjaren igaar; Augo hev i seinare Tid kjenst heller veike. Holth prøvde og granska deim grundigt og fann, at det vinstre – som lenge hev vore det veikaste, og som eg no sjølv merka saag mykje mindre enn det høgre – trong betre Brillehjelp. No "fær eg daa sjaa" – – I Gaarkveld var det Barnegilde her; Smaa- gutarne fraa Friluftsskulen var her. Med den Skulen hev det gjenge mykje betre enn me vaaga aa tru. Valstad og Frue hev vore framifraa baade Lærarar og Uppfostrarar; desse Vaterlandsungarne hev kome seg merkeleg, moralsk med. Sjølve Spursmaale um korleis dei skal klara seg naar dei kjem til Byen att er kannhende ikkje so vonlaust som me hev tenkt; der er alt eit Døme som viser, at naar slik ein Smaagut kjem væl upplærd heim att, so lærer han Foreldri den betre Folkeskikken sin i Staden for aa bøygje seg for deira mindre gode. Og elles drøymer Fleir- tale av desse Smaagutarne um aa bli Bønder, naar dei vert store; og korleis dei daa skal faa Jord, det gjer dei seg òg Tankar um, – Tankar som elles vert berre Draumar med den jordskip- naden som no gjeld. Andre drøymer um Hand- verks- eller Handelsvegen, og eit Par av deim hev Sergaavur: der er tydeleg musikalsk Sans hjaa ein, og ein annan synest vera eit merkelegt Vitskapsmannsemne. For deim alle er her daa betre Framvoner no enn det hadde vore um dei ikkje hadde lært anna enn det som er aa lære i Vaterland. Og i alle Fall hev dei havt den glade og ljose Tidi der og veit, at der er betre Voner for vitug enn for halvvill Ungdom. – Etter Telefonbòd fraa Byen i Dag skal me ha fenge Hest att no: ein Nordfjording, som – 8 Aar gammall og van med Bilar og Dævelskap – vil vera meir aa stole paa enn Blakken, Stakkar. Og fraa ein Vognfabrikant i Hamar veit Hulda ein god og greid Slede aa faa; det ser daa ut til at det skal laga seg. – Vére oftast blankt og fint og rett mildt no; Vaardraumarne vert daa for kvar Dag sterkare. At det er urolegt og utrygt ute i "Kulturverdi" vaar er me snart so vane med, at me gjev det "Fan med Feitt paa".

16. 3. 22. Hesten komen, – ein liten hyggjeleg, roleg ein, snarast kvit paa liten; den skal me nok greie oss med. Og Sleden er ventande i Morgo. – Fraa Ananda er det endeleg kome Mskr. til ein Song att. Men elles ikkje eit Ord.

22. 3. 22. Ny Hest paa Stallen og gild Slede (som Hulda hev kjøpt for rimeleg Pris paa Hamar) – alt i Orden. Og i Ettermiddag var eg ute paa fysste Køyreturen min.

Nei, Blakken vår er heller mo-gul (Isabellafarga). H. G. Og i Morgo tek eg til med Ramakvæde att. Dessverre er eg enno ikkje ferdug med Brev- skriving og Jolebøker – – –

23. 3. 22. I Dag i Middag hjaa Tuften; dei hev vore gifte i fire Aar no. Og tri Baan alt; det er ikkje ille. Serleg ettersom dei alle veks og trivst; Kari er ei heil lita Dame alt, som ser upp-um Goffai' rett som det er (greier baade Troppi og Døri aaleine); og Tvillingarne kjem seg so det er svært. Goro synest like denne Verdi framifraa; ho er so stor og so blid at ein ser ikkje mange slike; ho "snakkar" òg so no og daa. Aadne er noko meir aalvorsam, men livleg paa sin Maate; Augo hans er gløgge og forvitne, og naar han stirer serleg aalvorsamt paa noko(n) fær han Rukkur i Panna – liksom eg, segjer Hulda. Reint rart er det aa sjaa slik ei ny Ætt vekse til; og no skynar eg at det er det som held dei gamle uppe: at Barnebaani veks til, – liksom det er Baani som gjer Live alltid like verdt aa liva for Foreldri. Ikkje fyrr det naturlege Live tek til aa folne – ved Tribaanssystem o. dl. –, er det at Svartsyne (Pessimismen) kann faa Magt. – Korrekturen paa "Fred" er eg endeleg ferdug med. Det er elles ikkje rart med Arbeidskrafti; rett som det er sit eg og dubbar og vil sovne. Det er vel "Vaarknipa". For Helsa er god nok; eg søv og ét, so eg ræddast reint ut for, at eg skal verte for gamall. – Fraa ein Attasjé ved den tsjekkoslovakiske Legasjonen i Stockholm (Emil Walter – tysk Namn) hev eg i Dag paa godt Danskt fenge Brev (mill. a. um Præsident Masaryks Utgreiding um "Trætte Mænd"); han segjer mykje som hyggjelegt er baade um Norig og um meg og vil sjaa hit i Vaar eller Sùmar. Det skal bli gildt endeleg ein Gong aa faa eit Grand greie paa det Europahyrne der nede som alltid hev vore meg so myrkt; men . . . naa-ja; det er eit nytt Brev. Og alle desse andre som ligg her . . . – soleis eit fraa Tyskland, som eg hev skrive Svar til i Dag, men skrive dette Svare so at eg maa skrive det um att (det er eit Nei, og Nei-Svar er ofte vanskelege aa forme); eit anna òg er der, med ei Uppmoding som det er Uraad aa sleppe ifraa, men mest Uraad aa greie og, o. s. b. Huff-ja; det er mangt som vert raadlaust, naar ein hev det med aa sitja og halvsova.

26. 3. 21. Var hjaa Anton Aure igaar. Det er skralt med ei av Lungom hans; men enno hev han rett god Von; dei hev funne paa ymis ny Lungelækjings- kunst no, og til Vaaren skal han upp-aa eit Stats- sjukehus (ein Stad der Lufti er serskilt god) og koma inn under kur av nyaste og beste Slag –; han sette meg inn i dei nye Maatarne – og daa var det god Grunn til aa tru at han greidde det. Han var komen seg her ute òg – saag slettikkje so laak ut – um han elles enno hadde litt Feber. Eg sat og tenkte paa, kor vigtigt Live vert, naar det er i Faare. Og det maa nok til. Var det ikkje det at me so nauveleg vil døy, so hadde Ætti slokna for lenge sidan. For til Kvardags Finn me sjeldan at Live er Møda verdt, – dei fleste av oss. Me slurvar daa med det au. Liver vitlaust paa ymis Vis, og driv paa med det me likar, um me aldri so væl veit at me ikkje hev godt av det. Sjeldan liver me Tidi vaar ut heller; ramlar aalveltes naar som helst. Rett som det er høyrer me at den hev fenge Slag og den hev fenge Slag; og daa tenkjer me, og segjer det kannhende med: Slag er ein god Maate, naar det berre er sterkt nok: sløkkjer oss med ein Gong ut. Berre so lenge me er unge og sterke og "hev Live for oss", set me Pris paa det, mindre for det det er enn for det me vonar det skal bli. So er det med Folki òg. Dei hev ein hyggjeleg Barndom og ein staakande Ungdom, gjerne ei arbeidsam Manndomstid med; men korleis dei skal halde Krafti si uppe, so dei kann faa eit langt Liv, det tenkjer dei lite paa. Dei driv paa med det dei finn gildt: Rikdomssamling, Ufred, Moro, Glans og Glim; Fatigdom og Sjukdom læt dei tumle seg "etter Guds Vilje", til dess dei utpaa sine gamle Dagar tek til med eitkvart smaatt som skal vera til Hjelp, eller iminsto halde Sam- funds-SamvÏte i Ro; sistpaa vert det Ovrikdom og Ovnjoting og fine Sjukdomar paa den eine Sida og Armod og Slit og Raa-Moro og Fatig- mannssjukdomar paa den andre; og um nokon daa finn ut kva Folke burde gjera for aa faa Helsa si att, so er det faae som idst bry seg med slikt; meir og meir sjuknar daa Folke; Vanhelse og Revolusjonar rasar; Mod og Framvilje vert reint burte; og ein god Dag ligg det der. I denne Gamalmannsalderen er eg rædd at den vest-europæiske Verdi no er innkomi. Og kva Voner her daa kann vera er svært uvisst; mest rimelegt er det at "det gjeng til det gjeng sundt". Iminsto ser eg meir av Braak og Staak enn av Framvilje. Men ein fær "tru det beste, til dess ein ser det verste"; og um det verste skulde koma, so slepp eg aa sjaa det. I Dag er eg komen innpaa desse Tankarne ved di at eg skal skrive um Tru og Mod og Framvilje i eit Ung- domsblad ....

31. 3. 22. Ein Arnor L. Havstad – som maa vera mykje til Mann, aa døme etter dei ser-store Typurne, Dagbladet prentar Namne hans med, men som eg berre kjenner fraa eit uklaart, um elles i ei Hovudsak godt Stykke i "Samtiden" sist (um den nye grunnlovsstridige Vinstrepolitiken) – skreiv i Dagbl. igaar eit Stykke um "Norsk- dommen" ("Den nationale form"), som eg òg lagde Merke til. Han segjer mykje som er godt – soleis um Skulen, som han vil hava heilt umskÏpa, og um at norsk Ungdom endeleg no etterkvart maa faa Kjenskap til gamalnorskt Maal og gamalnorsk Bokheim, ikkje minst Sogune –; og han skriv vitugt um "Norskdommen" med, – ja ein kunde segja um Maalsaki. Men her er han villt uklaar att. Han skriv som ein Maalmann, og hev mykje sant og godt um Nasjonalitetsløysa vaar; han nemner jamvel "Dialekterne" som ei rik norsk Maalkjelde; men rett som det er vert "Peer Gynt" og "Arnljot Gelline" norskmælte for 'n (+ "Haugtussa", som han vel òg held for norskdansk); og hjaa ein Flokk norskdanske Diktarar (+ Olav Duun, som han vel og held for provinsdansk) finn han "Nasjonens dyreste Kulturkilde"; men at det finst ein Bokheim paa Norsk hev han ingen Draum um. Med alt dette – og kannhende ikkje minst ved di at han er so ukunnig – kann han faa baade ein og annan halvnorsk til aa tenkje eit Grand paa det nasjonale Spursmaale (som millom Provinsdanskarne er likso ukjent som det i Europa – ikkje minst i Frankrike – samlar Folk um seg); ja han segjer Ting som kann faa Ordskifte i Gang, kannhende. Og han peikar paa ein Fornorskingsveg gjenom Skulen, som fær meg til aa tru, at han maa ha tenkt aalvorsamt paa Saki likevæl; og kven veit, – kannhende kann han endaa faa ein og annan Skulemeister paa Nakken? – Med meg gjeng det smaatt. Eg arbeider med Ramajana og les Prentretting ("Haugtussa" og "Læraren" er det no); stort meir vert det ikkje. Eg er vaartrøytt og vaarsvevnug og vert vel so verande enno eit BÏl; det hjelper ikkje ein Gong, at eg er ute og køyrer med Blakken.

1. 4. 22. Eit "praktisk Spursmaal" – eit "Fagspursmaal" – vedkomande Bokmannslage er meg fyrelagt i Dag; og kva skal ein upraktisk Mann gjera med praktiske Spursmaal? Dessutan, "Forfattaren" i meg er avsovna. Bonden og Borgaren hev havt mest Liv i meg i seinare Aar; det er Jordspursmaale og Styre- spursmaale eg hev tenkt mest paa; kvi skal Folk drive paa med aa plaage seg meir enn dei er nøydd til? – No kjem elles Gamlingen med sin vedkjømelege Smil her med: lat du rolegt Folk sova, Farr, segjer han til meg; det er eit altfor lite Faatal som ser lenger fram enn til Nasetippen sin, so at um du hadde Torekilen til Penn, so naadde du aldri Fleirtale med noko som ikkje er Kvardagssnakk. Og til det veit eg lite aa svara; det einaste visse er at Pennen min ikkje er nokon Torekile. Noko anna er òg visst: det einaste som høver for meg no er fredeleg gamalindisk Visdom; "Ramayana" er meg som ein Septemberdag, klaar og roleg og mild; den samlar eg meg meir og meir um.

5. 4. 22. Gamle Telemarks-Tingmannen Olav Sveinsson, ein av deim eg hugsar best fraa 80-Aari og utetter, er fraafallen. Kunde Telemarki skapa mange M e n n e r som han! – W. Knapp ned-i Bremen hev sendt meg Romanen sin (med det rare Namne "Mikael Gudlovius"); det er eit godt gjort religiøst Ten- densarbeid, skrive for det millom-intelligente Stande, der det vil hjelpe den religiøse Reak- sjonen godt i Veg, og visst vil bli væl fagna. Men det spørst, um det her i Norig er reaksjo- nært nok; Fleirtale her – av "Intelligensen" med – gjeng vel helst beint til Presten. – Etter "D. 17de" i Dag er her tvo faarlege Avgjerdslur aa vente av dei visst ikkje svært klaar- og langsynte Riksmagterne vaare no: ei Sparing paa Hérbudgette (til Øvingar), som Klaus Sletten segjer sterke Aalvorsord um – han er komen seg, den Guten –, og Vedtake um den nye Lærarskulen, som Erling Kristvik skriv heller skarpt um; han fordømer elles heile Lærar-Ut- daningsstelle vaart, og eg er rædd at han hev syrgjeleg Rett: sjølve hev me Ingenting havt aa halde oss til her, og ikkje eit einaste skapande Hovud, og so hev me laant oss fram i Aust og Vest og helst i Sør; det heile hev daa vorte Lappverk som ikkje heng ihop (ein svensk Fag- mann hev alt fyrr sagt oss sterke Sanningar um dette). Og same Vegen skal det gaa no; den Ukunna me i denne Saki brukar i Staden for Sak-kunna hev berre fenge upp ein gild Mur ut-til Gata, men innanfyre er alt Halvfusk og Heilfusk; minst er der tenkt paa Hovudfage: Pædagogiken. Og Kristvik ser ut til aa vera heilt inne i Emne. Sjølvsagt kjem det til aa gaa som det plar gaa: Riksmagter som er heilt Sak-ukunnige avgjer Spursmaale etter Innstilling av dei Sak-halv- kunnige, og Skuleverke kjem til aa dingle i Veg som fyrr, med noko meir Braak, og med mykje meir Utgifter, men med ymist meir Ugagn, til dess det vert so mange som ser seg leide paa denne Gagnløysa, at dei styrande ikkje lenger kann sove seg gjenom Saker av det Slage. – Krave um eit nytt Landsgymnas hev Vinstre- ministrane gløymt; og det private Framlegge hev i Nemndi fenge berre ei Vinstrerøyst (men ei Socialist- og tvo Kommunistrøyster!); Høgre vann daa sitt fram i Nemndi, – korleis det daa kann gaa i Tinge. Det er det, at det er ein Landsskule. Hadde det vore ein Byskule, so hadde nok ikkje Vinstre ministeren "gløymt" 'n!

13. 4. 22. Etter 14 Dagar klaart og kaldt hev me i Dag sterkt Snøfall. – Fraa Russland fortel Fr. Nansen fælslege Ting. Dei svelt ihel i millionvis der burte, og Tilstandi vert meir og meir raadlause og von- lause; Lik- og i det heile Menneskje-Eting aukar paa, og det som kjem inn til Hjelp er lite og mest raadlaust aa faa ført fram; 22 Millionar Menneskje er aat aa svelte ihel; svelt ihel i haugevis kvar Dag. Samstundes liver Verdi i den Trui, at Hungersnaudi er noko som Bolsjevik- styre lagar ihop for aa faa Pengar til s i n e Fyre- maal. Fælt, fælt, fælt aa vita; og so uhjelpeleg, uhjelpeleg raadlaust; Nansen sét si siste Von til Statar og Riksting; men alle Statar hev Dyrtid, og alle Riksting skal spara, spara, spara – – Aa, for Kulturtider. – Men i Genua sÏt Europa og snakkar Fredssnakk; innbiller seg, at Verdi som ho no er skipa kann skapa Fred med nokre Paragrafar. Ein Idiotanstalt er denne kloke Kul- turverdi. – "Det frie Blad" tek til aa gaa att. Og Rettsstat-Folke hev skipa seg til Parti; vil sjaa kva som kann vera aa vinne paa den Maaten. Store er ikkje Vonerne, so vidt som eg kann sjaa; men nokon annan Veg er der ikkje, og so fær ein freiste, meiner dei. Men for det fysste vert det vel Socialdemokratie som vinn, med sine billege Raader og si Statstvang, – fysst gjenom det "radikale" Vinstre, som alt er halv- socialistiskt, og so endefram. Men det vil Folk snart trøytna av; og daa, kannhende?

18. 4. 22. Vart ferdug med Mskr. til Band VI i Dag. Arbeide hev kosta Tid; for det fysste hev eg slurva for mykje fyrr, so at no vart eg nøydd til aa bruka strengare Kritik her og der, og for det andre vart det mykje til Mas aa finne Aarstali for tidlegare Utgaavur av dei rett mange Smaa- sogurne. Siste Bande er eg òg ferdug med, so nær som 3–4 Aarstal (for eit Par Skildringar fraa Paris o. m.; hev ingen Draum um, kor dei stod fysste Gongen). Men ei Raad maa det bli, veit eg; og glad skal eg vera. Det er slikt Arbeid eg vert mest trøytt av. – Sidan fær eg – um Arbeidskrafti held ut – fullføre (i Manuskript) dei tvo Samlingarne av politiske og literære Artiklar. Eg burde samle dei sociologiske Stykki mine med, kannhende. Men mest skulde eg ynskje aa faa skrive um "Jesus Messias" – gjort ho til noko som eit Utsyn yver dei høgste Religionarne – og ei Samanlikning; Spursmaale vert vel, um eg greier all den Lesnaden som her skal til. – Noregs Maallag (Formi Noreg er vedteki no) hev havt eit 3-Dagars Arbeids- og Festmøte i Stavanger. Det hev vore eit i det heile gildt Møte; og so vidt som eg kann skyna og sjaa er der god Framgang i det praktiske Arbeide. At det er langt fram enno er visst; men likso visst er det, at det bér fram-yver. Berre eit Møte som dette i S t a v a n g e r! – det er det reine Eventyr for meg.

20. 4. 22. Me var inne i Dag og saag Harriet Backers Utstelling. Eit herlegt Livsverk, rikt, fint, sant. Og ein Kunst so heilt Fysterangs, at eg kjenner meg trygg, so ukunnig eg er, og nyt denne Kunsten mest som det var Liv og Natur eg saag; utan Tvil eller Spursmaal. Millom deim me raaka var Fru Skavlan, Enkja etter Professoren; henne hev eg ikkje sétt paa mange Aar. Ho var den same som fyrr, og serleg sterkt teki av alt det fagre – og ofte kjende – ho her saag. Sidan var me paa Innstig hjaa Frk. Backer, eg med Skam i Sjæli, for di det var so urimeleg lenge sidan sist. Ho er 79 Aar no, men livfull og frisk som fyrr, og ved Maalarstolen sÏt ho som ho hev gjort. At der er Vanskar ved aa hava berre eit brukelegt Auga er greidt, og ho fortalde ymist um det; men ho hev vant seg til Vanskarne og greier deim. Og baade eitt og anna hadde ho framme fraa gamle Dagar, ikkje minst fraa den Tidi, daa ho og Frk. Kielland heldt Lag; mangt livna upp for meg att fraa den Tidi. Ho lo aat mine 72, daa eg kom til aa nemne deim; men so godt som ho kjem eg ikkje til aa halde ut; ynskjer det ikkje heller. For eg er mykje eldre enn ho. Og ikkje utan Undring høyrde eg henne forsikre, at a l t i Live hennar hadde vore godt; alt! – endaa eg væl visste at ho hev havt baade Saknad og Sorg, av det Slage som fell tyngst for dei fleste. Men Sjælehelse hev ho havt. Og eg trur eg hev Rett, naar eg reknar henne for det eine av dei tvo heilt lukkelege Menneskje, som eg raaka paa Livsvegen min.

29. 4. 22. Igaarkveld i Byen – paa Konsert: Songkonsert. Der var mykje gildt aa høyre, soleis ei Rekkje Bellman-Songar. Elles var det nye Ting av nye Folk alt, – derimillom Holters "Alveland", som gjorde seg svært godt; det einaste gamle var Ekstranummere "Brede seil over Nordsjø gaar". Det er lenge sidan eg høyrde den Songen no; men like veldig er han. – For mange Dagar sidan kom "Skr. i Sam- ling" III; sidan hev det vore reint stilt; korkje Korrektur eller anna aa sjaa eller høyre. Det er elles godt aa faa kvile ei Stund. Og alle dei 4 siste Band skal vel ut til Hausten. – Mykje Regnvér, og det er godt. Men kaldt: det er mindre godt. Fraa "Gaurisankar Sæter" er det lenge siden eg saag eller høyrde noko; det er vel skralt med SrÓ Ananda. – Den som held mest Liv i meg no um Dagarne er vesle Kari; ho er so veslevaksi som ei 2–3 Aars Dame kann vera og svært so morosam. – Genuamøte heng ihop enno, so vidt. Den andre var organist Bjærum, Garborgs ven frå ungkarsdagane. H. G.

6. 5. 22. I Kveld hadde me eit lite Lag. Eit "Maal- Strævarlag": "D. 17de" (Hamre og Falk med ei ung ven Frue), Kr. Uppdal og so den for meg nye Mannen Olav Aukrust. Det vart ein hyggjeleg Kveld, ikkje minst for di at Aukrust viste seg aa vera ein hyggjeleg, stillfarande "Smaa- brukar" fraa ei Fjellbygd høgast upp-i Lom: han hev kaupt seg ein Jordbite langt til Fjells; der sÏt han med Kona si og er Jordbrukar – og i Fristunderne Diktar. Han hev vore sjukleg og dømd fraa Live, men er komen seg og er no frisk, um ikkje nettupp sterk. I Utlande (Tyrol) var han ifjor (med Stipend); Chr. Bruuns Folke- høgskule er det nok, som hev "lært 'n aa tenkje". Tanken hans var elles aa koma ut og lære aa spela paa Fele (han var ein av dei beste Spele- mennarne der uppe, og igaarkveld gav han oss nokre Gudbrandsdalsslaattar som var sers forvitnelege); men so operera Dokteren av 'n ein Finger, og dermed var den Voni sløkt, – um han elles enno, med gløgg Handflytjingskunst, greier utrulegt vanskelege Slaattar. Det var daa Musikk- draumen brast, at han slo seg paa Dikting; og han hev Gaavar der med; dertil fell det seg so væl, at for hans Maate og Tankar er Tidi nettupp høveleg. Og fin-fint Maal hev han. Formi hans kan verta noko knappare, raskare; men det lærer han nok. – Det hev teke til med Korrekturen att (Skr. i Samling), men gjeng svært smaatt. – Ikkje mindre smaatt gjeng det med Manuskriptsendingi fraa SrÓ Ananda; eitkvart maa vera i Vegen, veit eg. Men meir enn nok hev eg aa gjera; no er det den nye – og sterkt auka – Utgaava av "Heimestell", eg ser igjenom. Men kva "Rett- skriving" me no skal bruka, og korleis eg skal gjenomføre den – –. – I Bladi eitt og anna Nytt, helst leidt. I Genua vert det meir og meir Usemje millom dei Magterne som skulde semjast. Med traadlaus Telefonering er dei no komne so vidt, at heile Verdi er snart berre som ein liten Sal, der ein kann tala med kven som helst, um han bur i Oslo eller i San Fransisco; Norig ligg elles enno jammerleg etter; i Stortinge hev vedkomande Nemnd gjort meiningslaust Krangel med Pro- fessorposten til Jens Thiis; det rettar seg vel, naar Saki kjem fyre i Tinge; Bispeval-Striden held paa; no hev det vore Avrøysting i Sokne- lydarne, men berre eit ynkeleg Faatal hev brytt seg um aa røyste; so vert her Strid um det att; o. s. b.

13. 5. 22. Brev fraa SrÓ Ananda. Han hev vore sjukleg ("ill") og dertil aaleine (gjentelaus: Miss Edwards nemner han ikkje), so han hev lote stelle Maten sjølv; Ingenting hev han daa fenge gjera. (Og han kann vera stø paa, at han fær ikkje Gjentur til aa liggje langt upp-i Tronfjelle um Vinteren; dei maa paa Dans dei, kvar Laurdagskveld minst, og kann daa ikkje bu so utanfor Bygdi.) Men til Sumaren bed han meg der upp att, til Fram- hald med Ramayana. – Ja; eg skal dit upp i Sumar likevæl; men eg vil vera paa Kolbotnen ei 14 Dagar minst: og so fær eg sjaa, kor mykje Tid det kann verte til Gaurisankar-Sætri. – Kunstprofessorate til Thiis hev vekt mykje til Staak; og utruleg faavist hev Tingnemndi fare fram her (ho hev ikkje Sparetanken aa skulde paa heller). Men i Tinge jamnar det seg vel; Tinge hev visst ikkje Raad til aa eggje Folk paa seg i Utrengsmaal i desse Tider. Det hev nok aa staa i fyrr; heile "Intelligen- sen" og svært mykje av "Folke" hev det eggja paa seg i denne Alkoholforbòds-Saki. (Ikkje aa nemne, at det hev gjort Folk flest til Lov- brjotarar! – ja gjort det reint storkarslegt aa "blaase i Lovi", til største Hugnad for Bolsje- vikarne.) Der er eit Hat mot Stortinge som minner um dei verste "Statskup"-Tider i 80- og 90-Aari; og no er det "intelligente Vinstre" ikkje minst med i Krigen mot Folkemagti. (Ein ser i Bladi dei simplaste Utfall fraa Menn som vil vera serleg fine; at "Daningi" her uppe er berre ein tunn Fernis yver Grunnraaskap, det viser seg paa Nytt.) Og som vanlegt gjeng Raaskapen ut yver Landsfolke. Meir og meir vert det meg klaart, at Nasjo- nalitetslæra treng eit Tillegg: kvar Nasjon fell i tvo: Bynasjonen og Landsnasjonen. Og det er Bynasjonarne, serleg Hovudstadsnasjonarne, som gjeld i Geografien som i Diplomatikken; til By- nasjonerna vert og for det meste Adelen rekna. Landsfolke er, meir eller mindre heilt ut eller beint fram, Tenarar og Daglønarar for Byfolke (og Landadelen); officielt vert det berre rekna med i Skatte- og Militærlisturne. Berre seg- imillom er Folke Nasjon, – so langt som det fær Lov til av Bynasjonen med hans Embætts- og Kyrkje- og Skulemekanikk. I Norig skulde Folke ha meir aa segja, av di Byarne (i 1814) var faae og smaae, og av di me ikkje hadde noko Adel: men i Staden for Adelen hadde me Em- bættsmagti; den raadde aaleine lenge. Sidan "vakna" Bonden og hadde rett mykje aa segja eit BÏl – ofte med "liberale Embættsmenner" til Ordførarar; men no hev baade Embætts- og Bymagt vorte so sterk, at Bonden meir og meir kjem burt; og meir og meir kjem han burt i Heimbygderne med: er Tenar for Pengemagti (Bankarne). Og Skular og Blad driv 'n burt fraa det han eingong aatte av Kultur med, og gjev 'n framand Halvkultur i Staden. Men fell Folke i tvo, so er Borgarkrigen det naturlege. Og ikkje minst vert det Krig, naar Folke vil hava noko aa segja i Spursmaale um Livemaaten; serleg ille er det, um Folke rører ved ei "kulturell" Hjarte- sak som Pjolteren. Eg hev elles lite Tru paa, at det nyttar aa preike Moral med Lovgjeving. Men min gamle Hovudgrunn her: um vaksne Folk og deira Rett til Sjølvstyre, er ikkje so sterk som han ser ut; i Spursmaal som dette er det svært mange "vaksne" som i k k j e er vaksne. Og det aalmenne Alkoholbruk tærer paa Folkehelse og Folkemoral, so det er rimelegt nok, at Samfunde tek seg frami; personleg Brennevinsfridom er mindre vigtig enn den aalmenne Velferd, meiner Samfunde, – i dette Tilfelle med god Grunn; fremst her gjeng sjølve "det frie Amerika". Men um det nyttar med Lovgjeving i ei Sak som denne, det tvilar eg paa som fyrr; likso snart kann vondt bli verre: Folk skaffar seg Brenne- vin likevæl og misser dertil Vyrdnaden for Lovi; det er soleis ein faarleg Veg. Eg hev tenkt, at Samfunde burde faa freiste den Vegen med, ettersom det er so mange som krev det; men eg "trur" mindre og mindre. Og at Kjøpmannshøgre vinn ein Dag og daa opnar Sjapparne att, det er vel altfor rimelegt. Eg kann daa ikkje "vera med" korkje paa den eine eller den andre sida; men tvilar eg paa Tvangspolitiken, so byd Pjolter- politiken meg imot, so eg fær drive paa med aa "vente og sjaa" enno ei Stund, – um her like- væl skulde bli noko Nytt aa lære. – Tvillingane her uppe, Aadne og Goro, veks og trivst og vert meir og meir livlege, og samstundes so merkeleg snilde og rolege. Dei sit kvar i sin Ende av den vesle Barnevogni si og hev kvar si Teskei eller kva det kann vera, aa stelle med, og "smaasnakkar" litt og strævar so smaatt med aa faa Tak i kvarandre eller i Leikurne aat kvarandre, men rolegt og godslegt og mest alltid i Lag. Og dei tvo Augnepari er so "intelligente", at det maa vera gode Hovud som veks paa dei Halsestylkarne. Og Kari – ei heil lita Dame alt, som talar rett myndigt um Barna (dei ho stundom leikar med og stundom er ovundsam paa, naar ho finn at me vaksne steller meir med deim enn med henne) – ho trivst framifraa og er utruleg morosam. Eg trur snart eg bryr meg meir um dei tri Ungarne enn um heile Europa!

17. 5. 22. Graavér og Regn, – godt, mildt Vaarregn, so no gror og grønkar det allstad. Allstad det vanlege 17de Mai-Braake, ser eg. Og um Norig ikkje vart norsk korkje i 1814 eller 1914, so er me daa so vidt paa Veg no, at me kann segja: kven veit um me ikkje hev det norske Norig heilt fornorska i 2014? Um daa ikkje det norskdanske Norig fær i Stand ein ny Union? – For daa vert me Bøn- derne snilde att.

21. 5. 22. Sophie Reimers: "Teaterminder", heiter den Boki eg sist las; gjenom den hev eg fenge friska upp m i n e Teaterminne. Og hyggjelegt var det aa raake att alle desse "gamle", som er komne godt fram i Boki, gjenom Skildringar (som nok langtifraa fær alle med) og Bilæte (som for det meste er gode): Fru Gun- dersen, Frk. Parelius (men ikkje Fru Wolf), Fru Juel, Thora Hansson, Constance Bruun o. fl., og Herrarne Gundersen, Reimers, Klausen, Selmer, Hammer, Schancke, Olaf Hansson og Johs. Brun (i eit Par Kostumebilæte); – berre eit Par av deim, Paret Gundersen og Hammer, vart eg kjend med; Reimers tala eg med e i n Gong (og han var hyggjeleg, so "Venstre" som han visste eg var). Men fraa Tile kjende eg deim alle. Det var nokre Aar at Teatre var reint ut "Kyrkja" mi; der fann eg Live "forklaara". Men eg var Bonde-pietistisk Realist; Sanning, Natur var alt for meg. Ei som Fru Juel heldt eg ikkje ut: ho "kokettera for Publikum" i Staden for aa dyrke Sanningi; og det var Synd mot Anden. Og Operaen (som Josephson tok til med) hata eg; det var Utstelling – Figur- og Kostyme- og Songrøyst-Utstelling – og ikkje Kunst. Og hjarteleg hata eg all "Utstellings- Humbug". Men mang ei stor Stund hadde eg i den gamle Kassa paa Bankplassen, – ikkje minst i dei Tiderne daa eg laut halde meg paa "Tolv-" og "Attenskillingen" og berre ein Gong um Maanaden eller so kunde koste paa meg slik ein Himme- rikskveld. Gildast av alt var det, naar Ibsen gjekk; men i det heile fylgde eg væl med, naar det ender og daa var eit stort Namn uppe; men aatte eg ein Tolvskilling, so gjekk eg paa "dei smaae" og ukjende med; der var alltid noko aa sjaa som var gildt, eller ei Rolle som vart godt spela. Eller rettare sagt: alt var meg livande Liv, naar Spele berre verka naturlegt. – No kann eg mest altfor godt vera Teatre forutan. Og kjem eg der ender og daa, – so er det nok ikkje paa den gamle Maaten lenger. Aa sjaa eit godt Stykke godt spela er alltid gildt; men i mine Aar vert det ikkje ofte at ein kostar ei Byreis paa ein Teaterkveld. – Paa Røyndoms-Tile er der kje heller mykje uppe som er noko verdt, korkje her heime eller der ute. Spursmaale er sjeldan noko anna enn det: um dei styrande kann faa hindra noko meir eller noko mindre av dei laake Fylgjurne av gamalt Tull, eller um dei berre legg nytt Tull attaat det gamle. Med alle dei veldige Stor- magtsmøti baade her og der: hev noko vorte gjort som vil hjelpe noko? Og med all Skriving og Snakking her heime: kjem me nokon Veg, eller sig det berre atterut? At Skattar og Utgifter og Vanskar veks er det einaste visse.

2. 6. 22. Paa Nytt hev det slutta med Sendingar fraa SrÓ Ananda. Sjukdom att? – Sjølv hev eg havt ei "Kvilerid" att – paa nokre Dagar. Og denne Gongen mest heilt utan Sjukdom; det var berre det, at eg ikkje visste kva eg skulde gjera med Mat. (Og finn Mat rett unyttig enno.) Dei tvo-tri siste Dagarne hev det vore noko Forkjøling òg. Men det er ikkje verre enn at eg kann vera ute stundom og slaast med Gullbosten. – A u r é l i e n S a u v a g e o t – denne Fransk- mannen, som hev Plass i det tsjekkoslovakiske Stockholmsgesandtskape, men som synest vera iminsto Medarbeidar i "La vie des peuples" i Paris (eit nytt Tidskrift, som dertil i Frankrike er serskilt nytt ved aa hava Greie paa at Verdi er større enn Frankrike; det er "Revue synthé- tique de la Pensée et de l'activité Francaises & …trangéres") – er der komen med Utgreidingi si um "A. G., poéte néo-norvégien" (med eit kort Utsyn yver "Fred", som han trur hev Namne sitt fraa Evangelie: "Pax hominibus!"). Det er nok greidt, at han er Franskmann, i det heile Sør-europæar, i Maaten aa lesa og døme paa; men likso visst er det, at han hev sett seg betre inn i den halveskimoiske Verdi vaar enn ventande av ein Franskmann; eg fær daa takke M. Sau- vageot i Morgo paa beste Maate. – "Skr. i Samling" hev teke til med siste Bande no, so eg ser Land endeleg. Mskr. til sjuande Bande er eg ferdug med alt; lyt berre inn til Byen ein Dag og sjaa aa faa Greie paa nokre Aarstal.

7. 6. 22. Den vanlege "Ustand"-Tidi mi kom noko seint i Aar, – Takk have Italiaferdi, veit eg –; og rimeleg er ho med: eg er berre noko veik av meg og vil ikkje vita av Mat. Men dei siste 2–3 Dagarne hev eg daa vore ute no og daa og fikta med Gullbosten eller hjelpt til med Pløygjing og Horving (køyrt "Blakken"). Men i Dag er det so varmt, at det var ikkje lenge eg greidde meg ute. Innearbeide kann eg òg taka det rolegt med. Fraa Prenteverke høyrer eg sjeldan, og fraa SrÓ Ananda aldri; og sjølv held eg heilt ut Helg. Og det kann eg trygt; korkje Maalstræve eller Politiken hev Bruk for Gamlingen. Og Gamlingen ventar seg ikkje stort av korkje det Maalstræve eller den Politiken som no er uppe. (Det som no eit BÏl hev kalla seg "Vinstre"-Styre gjeng vel snart, um elles Høgre hev Mod til aa ta Andsvare for Upprørspolitikken sin?) – "Sjuendejuni-Fest" vert sjølvsagt halden i Dag. I Morgo fær me vel sjaa, korleis dei i Aar hev nytta den gamle Stasen. Den Maalstriden som no er uppe er av eit nytt Slag, so at me gamle kjem meir og meir heilt utanfyre. Norskdanskarne er nok dei same som dei hev vore (med noko meir eller mindre Forsvensking i Skrivemaaten); men dei norske er av minst tri Slag: landsnorske, austlandsnorske og bymaalsnorske (um ein elles kann segja at Koht hev nokon Flokk med seg). Og at dei "landsnorske" hev 4–5 eller 8–10 Skrivemaatar, ettersom dei er aust-, mid-, sør-, vest-, nordvest-, trøndsk-, nordlandsk-norske o. s. fr., er sjølvsagt. Og ikkje eingong i Maalpolitiken sin held dei ihop; er det Strid paa Austlande – mill. a. um Eidsvollsgymnase, som dei unge vil skal vera norskt, med' dei gamle er meir eller mindre norskrædde –, so er der Usemje elles med, soleis um det "norske Universitete", som sume ikkje bryr seg um aa hava norskare enn Fredriks- høgskulen i Kristiansby alt er dvs. so norsk eller so unorsk som det til kvar Tid kann slumpe til aa falle seg. Kort sagt: me hev so mykje nasjonal Vilje som me hev Nasjonalitet til: Null upp og Null i Mente; "Maalstriden" vert meir og meir ein Magtstrid millom 4–500 Provinsar. Av Blad hev me 5–6, som alle halv- eller heilsvelt; av Literatur hev me her og der ein Versesmed eller ein Sogemakar; meir ser det ikkje ut til at det kann bli. Og av eit lite og armt og klöyvt Folk, – kva meir kann ein i Grunnen vente? Eg hev tenkt, at me fekk freiste med ein betre Samfundsøkonomi, ein som kunde gjeva Folke romlegare og rimelegare Vilkaar. Tvo-tri andre norske hev til sine Tider vore med paa det; og ein, "Smaabrukaren", er med paa det enno, so vidt som eg hev kunna sjaa. Men no ser eg, at Storbønderne i ei Stortingsnemnd kallar dette "Politik", som Smaabrukararne fær slutte med, um dei vil hava Rikshjelp – berre Høgre- (og Vinstre-?) Politik er lovleg i Norig, maa-tru –;dermed vil den Voni òg slokne. I "Dagbl." er der ein Ægidius Elling som skriv um Grunnskyld no um Dagen (serleg for Os- lo); han segjer eitt og anna som er greidt. Men um nokon les slikt? Um det vil gaa betre i andre Land, – naa, dei som liver fær sjaa; det ser ingenstad rart ut, so vidt eg kann skyna.

12. 6. 22. Ivar Mortensson (som i Aar heiter Ivar Egg) er attkomen (aaleine) og vil helse paa det nye Arbeidsrome sitt · Eggi og faa Tak paa ein ny Einabustyrar (den gamle hev braadøytt); men so vil han til Tyskland att; det er altfor vitlaust dyrt aa lÏva her i Norig. (Han fortalde oss nok av Døme paa det.) Og oftare og oftara vert det sagt, at Lande maa spela upp snart. Visst er det, at Pengarne rullar og rullar. Det vesle eg hadde spara upp til "Alderdomshjelp" er burte for lenge sidan; no flyt me paa "jubi- læumsutgaava", so lenge det kann gaa; og fraa i Aar av tek Stat og Herad til aa kapp-plundre meg. Og so vert det berre "aa sjaa" daa, kor lenge det kann bera eller kor snart det brest. Fraa Tynnset fekk eg i Dag Krav paa 100 Kr. i Skatt paa Kolbotnen (som ikkje gjev "Inntekter" nok til at eg kunn halde Huse istand). Og no fær eg nok ingen Kaupar til Kolbotnen lenger! – Men meir og meir trøytt vert ein av eit "Heimland", som ikkje hev anna aa bjode enn aukande Krav og minkande Fridom og meir og meir heimløyse – huff!

16. 6. 22. Edv. G. Johannessen (Edv. Alme), ein av dei eldste og beste Vestmannalagsførarane (og god Umsetjar fraa Engelsk) er daaen og gravlagd. Er der stort att av Vestmannalage no, tru? – Siste Bande av "Skr. i Samling" kann eg sende til Prenteverke no. Og trøytt og halvskral er eg, so eg òg burde faa sleppe.

25. 6. 22. Storfager var Jonsoktidi, men ille turr. Dei siste Par Dagarne hev det kome ein og annan Regnskvett; men det er for lite. EIles er Him- melen no meir yverskya; det vert alltid mindre Brand. – Verdi rett roleg; eit og anna politisk Mord, nokre fleire 10-Millionar døydde av Svelting og Farangar i Russland, noko meir Fredssnakk o. s. fr. I Norig er vel snart den verste Møtetidi yverstridd. Rektor ved Eidsvoll-Gymnase hev Voss vorte; Skulen vert daa vel noko-so-nær norsk.

Kolbotnen gjev ingi inntekt; det hev vore ugreie med eigedomsretten til skogen og mykje av dei upphave- lege 300 mål tok utskiftingi frå oss for tjuge år sidan, so det er lite og inkje me kann hogge no; berre litt til husvøling. H. G. Men Austlendingar skrik: han vert ikkje aust- landsk nok; Skit i Norig, leve Toten! – Med meg gjeng det so maateleg; ikkje noko rart med Arbeidskrafti. Men det gjer ikkje noko; det er berre Prestar og Lækprestar o. dl. som hev Høyrarar no. Prenteverke driv paa so smaatt og gneg med femte Bande. Ein dansk Spraakmann hev prist Maale i "Haugtussa"; det hev berre e i t t Maalblad nemnt (G. T.). Fraa SrÓ Ananda ikkje eit Ord. Um gode 8 Dagar ber det til Kolbotnen (eller kannhende Strype). Der fær eg til med "Hamlet". No um Dagen held eg paa med ein Stubb til eit vestlandsk Jolehefte; vonar aa faa det ferdugt. Ein Bergendahl ved Universitetsbiblioteke vil i Veg med eit Tidskrift for "Litteratur og Teater" og spør um eg vil staa i Styre (saman med "Bojer, Kinck, Elster, Collet Vogt etc."); det hev eg ingen Hug paa. (Sven Moren, kannhende?) – – Hurra; Regn!

30. 6. 22. So er eg ferduge med 1ste Halvaare. Og i Morgo dreg me upp-yver, – dei unge og eg daa; Hulda er bundi her nede enno ei 8 bagars Tid. I Dag er det daa Innpakking og Nedpakking. Og urolege Vérspursmaal: det er kaldvore og regnlegt her nede no; der uppe hev me daa vel ein sur Juli i Vente? Naa; det fær bli som det kann. Gjev me berre var væl framme og i Orden!

Ø s t e r d a l e n, T r o n s v a n g e n 3. 7. 22. Etter ei strid Ferd (ovfulle Vogner til Hamar, sidan rimelegt Rom i ei av dei gamle sporsmale og burtimot utslitne Østerdalsvognerne) kom eg og "Tuftefolke" til Alvdal fyrr-gaars Kvelden (Kl. 6 1/2). Til meg stod Skjuss (tinga ved Prof. Ananda) ferdug, og eg drog til "Gaurisankar Sæter" paa Trons-Vangen straks. Det viste seg at Professoren var i full Orden ("hadde venta paa meg kvar Dag og difor ikkje skrive"); Rom fekk eg, og no var det daa berre aa klemme paa med Ramayana. Me er daa òg komne i Veg (Einar Beer er au her); men fort gjeng det ikkje nettupp med SrÓ Ananda – – – Men det same gode og rolege Mode hev han som fyrr; og det eine lærde Verke etter det andre fær han hit fraa England og India; ei heil Rad med Storverk hev han fenge berre um Ra- mayana. Ferduge med det som m e no hev att av dette Verke skal me verta um ein Maanad, segjer han, naar eg vil bu her, so me kann samle oss heilt paa det Arbeide; og det finn eg at eg fær gaa med paa (so Mannen endeleg kann koma i Gang att med Hovudverke sitt: den store Veda-Utgaava med Merknader um alt som er framkome baade i India og Europa um dette Hovudverke, filologisk og filosofisk); at eg hev mine Tvil er visst; men den som er trygg er SrÓ Ananda. Og kven kann leggje seg paa Tverke for slik ei Tru? Um det som gjeng for seg no i Verdi um Dagarne veit han endaa meir vondt og vonlaust enn vaare Stakkars norske Maalblad hev Draum um; hev eg trutt lite paa Fredssnakke fyrr, so ser det meg no ut som berre Tull; me lÏver midt i (ein halvløynd, halvduld) Verdskrig av verste Slage. (Siste Kina-Krigen er soleis europæiskt Verk; Stormagterne, England ikkje minst, vil ikkje vÏta av noko sjølvstyrt Kina. Er i det heile alt det sant som eg no hev høyrt, so er dei kristne europæiske Stormagterne (Amerika medrekna) Overdjævlar i det Helvite som Mannaætti hev bygt seg.) Fredstrui somnar visst meir og meir av i Europa òg no, – so nær som i Norig og andre Utbygder, der Folk Ingenting veit. Um det nokon Gong kann bli betre Skikk paa Verdi vaar – som Ananda og flestalle trur – naa! Folk maa i alle Fall hava ein Draum aa trøyste seg med; og eg – høyrer til dei gamle no: v e i t, at um Framtidi fær eg Ingenting vÏta. Verdi fær skeivle i Veg den, til dess ho ramlar i Koll eller reiser seg, – eller um ho no skal halde paa aa skeive og sjangle, kannhende; den nye VÏt- og og Fredstidi eg hev drøymt um, med den gjeng det vel helst som med alle dei andre gode og fredsæle Tiderne det hev vore drøymt um so tidt i alle Myrkealdrar.

Tronsvangen 7. 7. 22. Me driv paa og les. Og eg driv paa og skriv – og hev so smaatt teke til aa reinskrive. Men lett er Arbeide ikkje, og fort kann det ikkje gaa. Men i Pessimisme gjeng eg raskt fram, eller um eg skal segja i Kjenskap til Verdi. Etter det eg her høyrer hev eg, med alle mine Tvil, endaa havt for store Tankar um Folke mitt og um Ungdomen, denne sistnemnde er – i det store og heile – mykje meir bysjuk og forsnobba enn eg hev tenkt meg. Og Folke er – etter det den allvitande Professoren vil vera komen etter – mykje mindre norskt enn eg hev tenkt: hev i dei seinare Aarhundradi vorte utrulegt uppblanda, paa Lande med, ved Innvandring fraa snartsagt alle Kantar, mest gjenom Danmark og Tyskland; sjølve Landsmaale meiner han hev meir Samanheng med gamaltysk enn med gamalnorskt. Kor mykje Sanning der kann vera i dette kann eg ikkje vita: men kor mykje ein kann stole paa det vesle me hev av norsk historisk Vitskap veit eg ikkje heller. At Borgarkrigar og Sjuk- domar og Utvandring (til Island og andre Øyar og elles i aust og vest) utgjenom Tiderne øydde syrgjeleg mykje av det gamle Folke er visst, og at det hev vore mykje Innvandring – og det vel helst av mindre dugande Folk som ikkje vann seg Rom i folketettare Land – er like eins visst; men det var ingen som fòr med Folketeljing i gamle Dagar, so det vil vel vera vanskelegt um noko kann bli fastslege i den Saki. Mykje veikt og karakter- og nasjonalitetslaust er der ved oss som kann tyde paa at me er Blandingsgods, – det er nok sant; det kann daa godt hende at Prof. Ananda hev meir Rett i si Meining enn eg gjerne vil tenkje. Fraa India kom det for eit Par Dagar sidan Post; og den Posten hadde med seg Tidskrift og Blad, som gav betre Greie paa Tilstandi enn Professoren fyrr hev havt; i Dag hev eg daa fenge endaa betre Greie enn fyrr paa baade indiske og europæisk-amerikanske Tilstand. Eng- land med si Pengemagt er no um Dagen heilt ut "det nye Rom": all Verdi ligg paa Kne for den engelske Mammon. Men um det kristelege England veit eg no meir enn nokon Gong fyrr, at det – liksom Europa i det heile – er barbariskt, mykje meir barbariskt enn eg hev kunna tenkje. Det er reint fælslegt aa vita kva det er for eit Helvite, Verdi liver i; og ikkje minst er India herja av den europæiske, no serleg den engelske Djevledansen. Og Soga um den indiske "Upprøraren" Gandhi – som no sit arrestera i England –, det er som ei ny Kristussoga. Men det som kann gaa for seg ved britiske Domstolar no, det er endaa meir villt enn det som ein Pi- latus for 1900 Aar sidan kunde drive det til i Palæstina. Og alt dette gjeng for seg, utan at den "kristne" "Kultur"-Verdi segjer eit Ord. For alle Land treng Million- og Milliardlaan fraa England, og alle lovsyng daa England, – alle, like til Lenin og kva dei russiske Bandittarne elles kallar seg. Aldri hev eg paa ein Times Tid høyrt so mykje villt og umenneskelegt og ynkelegt som det eg fekk høyre fraa den kristelege Verdi i Dag; og eg skynar no, at skulde Europa brenne ein Dag – ved Bolsjevisme eller annan Eld –, so hev det ærleg fortent det. Det lid nok for – og ved – sine Synder alt no. Men det er som alltid mest dei minst skyldige som lid: Folke lid, medan Magti svingar Svipa. – Fraa Hulda høyrer eg Inkje. Men eg fær gaa til Steien i Morgo likevæl; daa maa det vel koma Brev (Telegram), um ho ikkje kjem sjølv daa.

Trv. 17. 7. 22. Hulda kom den 8de. Ho hadde havt det urimeleg annvinnt (mill. a. med Møte og Festar) og hadde vore heller helseskral; men no var det betre, og ho fylgde Tuften upp-yver med ein Gong. Sidan hev eg baska med Ramakvæde her (Gjenom- ganging av nytt og Reinskriving av gamalt); fort gjeng det ikkje, men eg held uppe Voni. Med helsa gjekk det godt (um elles Hosten enno er væl Strid); Vére hev vore kaldvore, men fraa den 12te av vart det meir sumarlegt. – kor lenge det no kann vara. Den 15de bar det i Veg til Vangen og Kol- botnen; Skyss fekk eg – av Professoren (som fylgde med; han lengta so etter ein Baat-Tur paa Savalen; Miss Edwards tok han òg med), og me naadde fram i god Tid (7 e. M.). Der uppe stod alt godt til. Vangen-Stova er godt i Stand, og Hulda trivst der, so ho slettikkje lengtar ned- yver att. Sameleis var det paa Kolbotnen: alle treivst, ikkje minst Aagot, som "ikkje vilde ned att", ho heller, og Kari, som kom imøte meg so snart ho saag meg, vilde slettikkje høyre noko um Heimferd att; Tvillingarne var like eins i Godlag. So det hev nok aldri vore gildare paa Kolbotnen enn det no er. Ymist aa stelle paa er der elles enno; serleg er det skralt med Peisen og Golve i Nystova ("Kontore" mitt). No spørst det, um Sundby kann koma upp-yver fyrr dei reiser; – Tuften maa vera paa Biblioteke att den 5te August. Paa Nedvegen – Sundag Ettermiddag – var me innum paa Einabu og raaka Ivar heime (i ein Krins av unge Damur, millom deim ei Dotter av Bispen Hognestad i Bergen; den danske Maalaren Nils Skovgaard (som ligg paa Grimsbu i Aar og maalar ei gamal ven Bru der) med Frue var der òg). Og paa Einabu var det gildt som alltid. Ivar og Inderen kom òg godt til Lags, og Ivar – som no mill. a. arbeider med ei Dogmehistorie! – fekk Greie paa den asiatiske Kristus (Kristò – Krishna), som ingen norsk (og vel i det heile ingen euro- pæisk) Teolog veit noko um; men um Ivar fær Rom for Krishna i Dogmehistoria si – – naa; "me fær no sjaa daa". Sjølv hev eg vore noko trøytt av meg desse Dagarne og er ikkje rett "uppe" enno; men det kjem seg vel. Ramayana hev me teke paa med

Ein snikkar frå Asker, som me måtte få uppyvi, då det alltid er vondt um arbeidsfolk uppi Asen. Alle hev si jord og sin skog å stelle med. H. G. att; men med alt det som Professoren spring yver hev Soga no vorte so full av Eventyr, at eg tek til aa undrast paa, kóss eg skal sleppe ifraa det Arbeide. I det heile kjem vel det alltid til aa skilja millom Europa og Asia, at Asiaten hev for mykje Fantasi – eller Europæaren for lite. (Pro- fessoren heldt t. D. i Dag eit Foredrag um, at Menneskje eingong – i den forhistoriske Tidi – hev kunna fljuge; og han var fullt aalvorsam; heilt asiatisk-vitskapeleg.) Men det han (fraa indiske Blad) fortel um europæisk Politik (keisarvenleg Reaksjon i Tysk- land, aristokratisk Reaksjon og veksande, men usamhaldig demokratisk Revolusjon og dertil tomare og tomare Rikskassar og Bankar i alle Land), og dertil Usemje millom Frankrike og England i Tyskespursmaale), – det kann visst vera realistisk nok, endaa me ingen Ting kann vita eller tru; "den som liver fær sjaa" er det einaste me trygt kann segja. Ved politiskt og serleg økonomisk Vanstyre gjenom Mannsaldrar hev Europa vorte ein Vulkan som lenge hev vore i Uro, og som etter det store Utbrote 1914 –18 enno ikkje er komen i Ro; nytt Utbrot kann koma naarsomhelst, men somne av kann han visst òg, denne same uhuglege Vulkanen, endaa Freds- vonerne nok er veikare enn veike. Det er den vesle danske Rettsstatsfylkingen som enno held uppe eit Grand socialpolitiskt Mod i meg; det er Gutar som ikkje gjev seg det. "Det frie Blad" kjem av og til som ein frisk Pust i all denne politiske Skodde; og no hev Severin Christensen kome med ei ny – kortare og meir reint praktisk forma – Utgaave av "Rettsstaten", som b u r d e kunna gjera eitgrand "Veg i Vellingi" der nede. Gjev eg kunde faa Stunder til aa skrive ei Melding av ho! – "Statsskatt"-Setelen er komen; i Aar tek Staten att væl Fjordeparten av det Stipendie han gjev meg; "Skatten" er 622 Kr. Og det meste av denne "Skatten" gjeng til Ting som eg ikkje bryr meg um, eller som er meg imot. Einaste Trøysti eg hev er, at ein vanleg Røvar eller Tjuv vilde plundre meg endaa verre, um han fekk Tak paa Pengeboki mi ein Gong naar der var noko i ho.

Brev fraa Arne Garborg.

Tronsvangen 23/7 1922. Kjære ugudelige! Munkeliv med modifikation – well! Det blir vel gjerne saa i min alder, naar man ikke har specielle laster at flotte sig med. Hvad forkjølel- sen angaar, saa er den vel ikke slemmere her end paa Labraaten; ialfald glæder jeg mig ved, at tiden her er til ende snart, medens jeg – trods mangel paa det rette Askersind – aldrig glæder mig ved at forlade Labraattunet. At Du besøger Rødalshøa er storartet; ved at høre sligt blir jeg ganske flau ved bevidstheden om at jeg ligger paa Tronfjeld uden at føle mindste fristelse til at be- stige Trontoppen; det er i grunden rart nok at være blit saa gammel. Vel faar jeg sige at jeg befinder mig, trods hosten og den sletikke saa letvindte Ramajana, og trods regningerne, hvoraf der fremdeles kommer en og anden, og at jeg i aar skal ud med kr. 2 800 i skatt (622 til staten og 2 160 til As- ker), det synes jeg ikke netop er bare moro. Men jeg faar trøste mig med, at det blir nok værre. Professoren forbereder sig endog paa – ikke blot Norges, men Europas, ja Verdens fallit; og da vil det ikke ta sig ud at tage en lidt uvorren skatte- regning høitidelig. Jeg hadde tænkt at kunne komme opover om 8 dage. Men professoren tviler paa om vi kan greie hele Ramakvædet til da, og saa faar vi se; er der bare tale om et par dages forlængelse af min Himalayatid, saa bør jeg vel føie mig (jeg kan nok hjælpe mig med Miss Edwards engelske over- sættelse, men arbeider adskilligt langsommere med den). Men nogen længere udsættelse blir der ikke tale om, – med al mulig anerkjendelse af at jeg har det saa behageligt her som man kan have det hos fremmede. Forresten er her blit regn og storm og raakoldt; og huset her er i k k e rart. Men denne uria maa vel gi sig snart? Hils paa Kolbotnen, og glem ikke den yngste generation! Ligeledes paa Straalberg. Og hos Bulls. Lev vel og arbeid godt og forkjøl dig ikke! Mangfoldig hilsen! Din Gamling.

Trvg. 23. 7. 22. Storm og Stridregn; skytyngd Himmel; Regn- skodde yver Fjelli; Oktoberstemning. Igaar og i Dag hev det halde paa; no er det mindre stridt; "gjev han snart maa ha gjort fraa seg!" Heradsskatt-Setelen kom igaar; lyder paa Kr. 2 160.60. Med Statsskatten vert det Kr. 2782.60 eller rundt sagt 2 800 Kronur. Det er 400 Kr. meir enn heile Statsstipendie. 0g mykje meir enn eg tente um Aare i mine Skulemeistar- og Bladmannsdagar. Men eg fær trøyste meg med, at ei Krone er lite Verd no imot daa, – um elles det kann trøyste. Trøyst er det i det heile lite av i desse Tider, daa visst for ein gamall Drøymar som eg hev vore, – ein Drøymar som dertil var so ukunnig som ein Nordmann. Denne Professoren her, som er vaksen upp i ein annan Heim og ein annan Kultur, og som sidan hev sett seg inn i europæiske Tilstand og Synsmaatar, han set meg inn i det eine etter det andre som viser meg, at det maa gaa den Vegen som det peikar med Europa, og som det alt hev teke til aa gaa med Tyskland, – det Lande, som me hev laant det meste av vaar "Kultur" ifraa. Og so vidt som eg kann skyna er me alt komne so langt paa Nedgangs- vegen, at der skal meir enn mykje til aa berga oss, liksom Vonerne for Europa i det heile er smaae.

Trv. (Gaurisankar Sæter) 29. 7. 22. Var paa Steien i Dag og helsa paa Hulda (som drog til Tynnset, der ho skal preike paa Ung- domsstemna i Morgo). Alt i Orden (so nær som at Østerdalsbanen fraktar Matvarur her upp og læt dei staa i ei Bu til dei rotnar, utan minste Melding til Adressaten; tvo rotne Sendingar hev ho fenge i Aar, og det fær vera nok, – som ho sa til Stasjonsmeisteren). Tuften var nettupp komen att fraa Lom, og han og hans lyt ned-yver um Fredag (3/8); – daa fær eg til Steien att og segja Velfar. No hadde eg tenkt, at eg sjølv kunde bli Herre paa Kol- botnen eit Bil; men Hulda meinte Nei; det vart for lang Matveg for meg til Vangen. Og det er sant. Dessutan er Sundby komen til Kolbotnen og skal setja Husi betre i Stand; og han hev Kona med seg òg; for meg vilde der daa ikkje bli Rom heller. Men Hulda hev forvandla eit av dei mange gamle Smaahusi paa Vangen til Kontor; der kann eg daa faa Hus med Pappere mitt, og det vert i alle Maatar greidt nok. Men eg lyt nok her ned att; Professoren vert ikkje ferdug med Ramayana enno paa lang Tid (14 Dagar, meiner han), endaa han spring yver 30–50 Songer (eller samandreg deim) kvar Dag. Og endaa vert det visst langt nok – og kannhende meir enn langt nok – for europæiske, in casu norske, Lesarar.

Trv. 31. 7. 22. Nyaste Nytt fraa denne store "Freds"-Tidi: Amerika væpnar seg. Heilt ut paa prøissisk Vis, men sjølvsagt so, at det vil bli eit Overprøissen ("Super-Germany"). Kvar amerikansk Borgar skal vera Soldat. Samstundes vert Amerika stengt for Innvandring (Kanada med, liksom England stengjer Australia). Og det er nok ikkje berre "mot Japan", Amerika væpnar seg; det tenkjer nok paa Nord- og Austasia i det heile (Kina). Og det hev kannhende sine "europæiske" Tankar med; dei fortel, at der i Amerika er eit djupt Hat til England, som tek til aa breide seg so altfor vidt ut-yver Kloten; Amerika kann ikkje lenger finne seg i det. I det heile kann Europa ha spela "fysste Violin" i Verdskonserten lenge nok no; Amerika morskar seg mot alle "Vestmagterne": vil ikkje høyre noko um, at dei ikkje skulde "kunna" betala Krigsskulderne sine til Bror Jo- nathan. Det ser soleis ut til "Fredstider" av so ymist eit Slag; hev her ikkje vore "Verdskrig" fyrr, so fær me den rette Verdskrigen um eit halvt Tjug Aar, spaar Professoren. Elles skal det vera ventande ein Protest mot Krigsgalenskapen fraa det amerikanske Folke. Men Folke gjeld visst ikkje stort i Amerika heller no; Dollaren raar Grunnen aaleine – (i Lag med Uniformi snart); og visst er det, at den "folke- valde" Kongressen hev gjeve si nye Krigslov utan aa spyrja etter "Folkemeiningi". Elles er der vel noko att av det gamle Amerika enno, so den nyamerikanske Prøysserdomen fær vel ikkje heilt-ut sove seg til Magti, – maa ein vel kunna tru. – Ein annan Storkrig synest òg vera ventande: den millom Kvinne og Mann; Matriarkate er i Vakning att, um ein skal høyre paa dei siste Kvinnemøte-Meldingarne fraa England. Dette Matriarkate er elles rett godt fyrebutt alt no; me kann lett tenkje oss den Dagen, daa Kvendi er Herrar i Parlament og Embættsverk, og Mannen Kokk, Uppvartar, Kontormann, Arbeidar, Bonde. Og at Verdi treng ei grundig Umkalfatring er visst, liksom det er rimelegt at det ikkje nettupp vert Vite som vinn i den Striden som no stend; Ørske vil helst skapa ny Ørske og Vitløyse ny Tullingskap. Men det fær no vise seg; det er mykje Staak, som ikkje v e r t anna enn Staak. – Eg driv paa med mitt so lenge: gamall Visdom og gamall Draum. Av "Ramayana" lærer eg mill. a., at Diplomatie var likso klokt for 5000 Aar sidan som det er no; og det er vel i det heile eit Spursmaal, um Verdi nokon Gong vert klokare enn ho hev vore.

(Straa(l)sjø-) Vangen 5. 8. 22. Eg kjem kje so langt som til Kolbotnen i Aar heller. No, daa "Tuftefolke" er flutt ut, hev Timbremann Sundby (fraa Asker) med sitt Hus flutt inn (skal setja i Stand Nystova der); Rom for meg vert der daa ikkje. Men so er der laga eit lite Kontor her (med tvo Smaaglugg-"Vind- augo", 3/4 Golv, tvo gamle Stolebròt og Peis); og med det skal eg nok greie meg – Regnvér og kaldt er det her uppe med; og det gjeng ikkje fort med Arbeide; meir og meir undrast eg paa, um eg kann faa Ramakvæde ferdugt i Haust. Men elles hev eg det berre godt; og so fær eg drive paa som best eg vinn; meir er her ikkje aa gjera. – Fraa Lage "Trygd" Brev: det vil gjeva ut "Aarmaalsdagar" (Vers til kvar Maanad og Dag i Aare med Bilæte) og vil til den mill. a. ha eit Bilæte av meg. Men kva Raad hev eg med det? Alle rimelege Bilæte av meg laut eg etter Paa- krav sende hit og dit, daa eg hadde Syttiaarsfest; og sjølvsagt fekk eg deim ikkje att. Men naar eg no kann koma til By og Fotograf er uvisst. – Ein ny Mann sender meg ei Diktsamling (i Handskrift) til Gjenomsyn; han er Harding og 31 Aar, og hev skrive paa Danskt fyrr, men tek no til med Norskt. Det er lenge sidan eg hadde slikt Arbeid no, og ille smaatt er det med Tidi. Men eg hev sétt paa nokre av Versi hans og fær den Tanken at der kann vera noko ved 'n; og fær daa gjera det eg kann. Maale hans er i det heile godt, som ventande kann vera av ein Harding; og so mykje Halvmaal og Fuskemaal som det no vert skrive kunde det nok vera godt um me millom dei unge fekk ein Diktar som k u n d e Norskt. Og Vers er paa Moten no, – kann han berre faa deim til aa klinge.

Vangen 15. 8. 22. Eit Par Dagar Godvér, – og so Regn att. Og kaldt. Ein av dei verste Raasumrane er dette; og ettersom Bladi fortél, tek Høyet alt til aa rotne i Bygderne lenger ned-yver. Og kor det kann gaa her, der dei berre so vidt hev teke til med Slaatten, det er vel meir enn uvisst. – Eg held paa med 30te Songen no. Smaatt gjeng det. Men naar eg fær 40–50 Songar fullt i Stand, fær eg sende deim, so Prentingi kann byrja; daa kunde Ramakvæde koma ut til Jol likevæl. – Hulda strævar med Visedansen i eit lite Lag av Ungdom her; men som vanlegt er det berre "dei faae som er utvalde", og so vert Spursmaale det vanlege: for dei faae utvalde si Skuld fær ein vel finne seg i dei andre? Gav ein upp, so seig alt ned i Raaskapsmyri? Det er den Tanken som driv alle Idealistar til aa stræve; og um Stræve lite nyttar, so er det daa kje heilt gagnlaust, fær ein tru. – Men det er vondt aa vera so gamal at ein ser alt dette. Hadde eg vore so gamall i 30-Aarsalderen, so hadde eg t. D. aldri gjeve meg inn paa slikt som det nasjonale Arbeide. No, ein Mannsalder seinare, ser eg, at um dette Arbeide hev fenge eit Faatal noko-so-nær med, – Fleirtale finn sin Provins- danskdom heilt-ut norsk nok. Og av dette Fleir- tale veks det fram mykje dugande Folk, ja no og daa ein Stormann. Dette er Folk flest, jamvel av oss norske, heilt ut nøgde med; og kvi skal me stræve med aa bli norske, naar me greier oss so fint med aa vera provinsdanske (og berre kalle oss norske)? I det heile: denne Nasjonali- teten, er den meir enn ein Talemaate? 0. s. fr. – Paa same Maaten med Politiken, Samfunds- økonomien, Trui o. s. fr.; hadde me ikkje gjort det likso godt um me hadde vorte Svenskar? Og dette med Milliardherrar og Sveltarar, det er Naturlov; kva kann det nytte aa stride mot ein Naturlov? Alle desse Revolusjonarne, – dei er nok leide; men vilde berre desse Radikalarne halde Kjeft, so svalt Fatigfolk tòlmodsamt og trøysta seg med Himmerike som dei fyrr gjorde. Og so dette med Trui! Tru det du vil, men hald Kjeft, so andre òg kann faa tru det dei vil; skulde kje det vera godt nok? Og e r her annan Utveg, naar alt kjem ihop? Tak Trui fraa Mobben, so vert her berre Villskap. 0.s.fr. Gamalldomen og Latskapen og Likesæla synest hava so hjarteleg Rett. Og endaa er det det ideale Faatals- stræve som held Verdi noko-so-nær uppe, hjelper ho upp or – og hindrar ho i aa sige ned att i – den fullkomne Villskapen. Heil Kultur vert det vel alltid berre eit Faatal – eit syrgjeleg lite Faatal – som vinn; men dette Faatale (som elles ikkje hev kunna hindre korkje Trældom eller Inkvisisjonar eller Massemyrding eller Masse- svelting), det fær daa etterkvart gjort Ende paa dei verste Formerne av Trældom og Trudom og Rovmord og fær vel med Tidi innført Tollkrig i Staden for Blodkrig, ja lempa paa sume av dei styggaste Sveltingsformerne med. Kulturen vaar vilde kunna naa fram til Rettstaten med, um han noko Sinn kunde vinne lenger enn til aa vera Faatal. So at jamvel ein 70-Aaring, og det ein som lÏver i 1900-Tale, lyt vedgaa, at Framgangs- stræve hev sin Rett, kor langt det vel alltid vil vera fraa aa kunna skapa heilt menneskjelege Tilstand. Menneskje er Dyr. Og ved aa hava betre VÏt enn Dyr flest skapar det seg v e r r e Tilstand enn noko anna Dyr kann skapa. Men ved si Evne til aa vinne seg upp til Overdyr maa det vel etterkvart kunna skapa seg Tilstand, som iminsto ikkje er u n d e r dyriske, – fær ein vel tru? – Um det daa ikkje steller seg so, at det fær gjort E n d e paa Dyreslage homo sapiens. – – Franskmennerne vert meir og meir kosmo- politiske av seg; no vil Bokmennerne der nede t. D. faa ut eit "Album de Maximes de vie des grandes Figures littéraires du Monde entier" og hev alt fenge 209 Namn med i dette Albumet, soleis 3 Svenskar og 1 Dansk (og elles Namn fraa Europa, Asia, Amerika, Australia o. s. fr.); no vil dei ha eit Par norske òg med (Namn og "Maxime de vie"): det er Hamsun og meg dei hev fenge uppspurt Namn paa. Henri Corbière "de la Société des Gens des lettres de France" er det som skriv; og eg bør sjølvsagt svara. Men det er reint uhuglegt kor faae det er av dei "Grandes figures littéraires du Monde entier" som eg veit um; og endaa meir uhuglegt er det vel, at eg – bryr meg so lite um aa gjera meg kjend med dei andre. Eg er gamall, maatru, og veit kor mykje dvs. lite jamvel dei største Namni framgjenom Tiderne hev kunna gjera.

Tronsvangen 18. 8. 22. Laut her ned att no; det gjeld mill. a. aa faa Prof. Barral (Ananda) til aa sjaa igjenom dei skrivne Songarne (41 no) og gjeva dei Upplys- ningarne som enno kann turvast; og so er det Innføringi (med Upplysningar), som han vil (og bør) skrive. Eg gjekk til Einabu og raaka Ivar heime (med Sekretæren sin, Lærar Berte Nordrum og Syster hans, Enkjefru Wolf og Dotter hennar); han er gild Gut som fyrr, men hev ikkje so mykje aa røde um. Klokka godt 1/2 4 (i. St. f. 3) kom Bilen; den var paa Steien paa ein god halv Time (nye Tider!); derifraa skjussa same Bilen meg upp- yver til Brui paa Vegen hit; derifraa gjekk eg hit, – med ei ikkje so reint lett Ryggbyrd (Mskr. o. m. a.); den hev eg no pakka ut, so i Morgo kann det byrja. Men Vanskar er her visst; Professoren talar i Dag berre um dei villhøge Prisarne (paa Bøker, som han m a a hava til Veda-Verke sitt, og paa Matvarur, som han dessutan maa kaupe fraa Oslo (og fraa Tyskland); og ikkje der heller er dei alltid aa faa. Etter alt eg kann skyna er det vanskelegare for 'n enn fyrr, so eg fær skunde meg endaa meir enn eg hadde tenkt med aa koma upp-yver att til Vangen. Hulda vil vera her uppe "til dess ho er ferdug med Boki, um ho so skal liggje her til næste August"; dertil hev bo Sundby der uppe i Aar òg, av di der enno er ymist som ikkje er ferdugt. Men Stova er svært hyggjeleg no; og sjølv er ho frisk og modig, so eg vonar ho greier baade Boki og sumt anna som tyngjande kann vera. Fraa Labraaten er lite aa høyre; dei hev altfor mykje aa stræve med, og Vére er uliklegt; dessutan er ikkje Huse heilt i Stand. –

Straalsjøvangen 27. 8. 22. So er eg her att. Og no gjeld det aa faa dei fysste 40 Songarne heilt ferduge – gjenomsedde for alra siste Gong; – og sende. – Vére hev halde seg godt i Dag. Og Lufti er lettare; kannhende vil det endeleg snu seg? Paa Tidi kann det vera; her og der i Saaturne som dei tek til aa bruka her med, daa Hesje- stokkarne vert for dyre – tek Høyet til aa rotne. – Fraa Europa berre vondt aa høyre; Eng- land og Frankrike skilde; Vonløyse og Upprørs- voner i Tyskland, Svelte- og Reaksjonsvoner i Russland o. s. fr.; skal dei bli sanne, dei Neger- vonerne som – etter det Prof. Ananda næstsiste Dagen fortalde um – tek til aa vekse seg sterke: at no, daa fysst Asia og sidan Europa hev havt si Tid, kjem Turen til Afrika? – Fraa Labraaten Ingenting aa høyre. Den lange Sita-Striden for aa faa fylgje Rama til Skogs lyt eg daa likso godt setja i Vers att andre Gongen.

Vangen 5. 9. 22. Endeleg "Sumar". Mildt og godt, um det alltid hev blese noko kaldt; i Dag jamvel stillt, og Himmelen meir eller mindre klaar, – eller daa – for det meste – ljost og lett yverdrege. So no kann det hende det klarar seg – so ei 2–3 Vikur, til dess det tek til aa vintre att. – Dei 40 Songarne – og endaa noko til er "ferduge" dvs.: eg maa ned til Tronsvangen og faa nokre Realupplysningar, fyrr eg kann sende deim. Dessutan ser det ut til, at det vantar noko Manu- skript, naar eg kjem noko uti 50-Tale; eg skundar meg med aa reinskrive det eg hev; dreg so. Spursmaale er elles, um Hulda – som i k k j e er helsesterk – kann bli ferdug til den Tid; me vilde helst fylgjast nedyver. – Med Verdi er det ugreidt som fyrr; Tysk- land fekk t. D. ikkje Moratorium, – Takk have Frankrike–Belgia (og Italia som "ikkje røysta"). No spyrst det um Amerika vil hjelpe – og Eng- land, kannhende; for spelar Tyskland upp, so spøkjer det for Europa med; ja daa vert alt utrygt. Elles vert ein so trøytt av denne Verdi som ikkje kann styre seg sjølv, at ein ikkje orkar aa fylgje skikkeleg med lenger.

L a b r a a t e n 10. 9. 22. Drog fraa Vangen den 8de og kom til Gauri- sankar Sæter um Kvelden; der var berre Einar Beer aa finne; Professoren (Ananda) og dei tvo Damurne var paa Sumarferd (f. t. i Molde); den 9de rusla eg daa ned-yver til Steien att; og hit naadde eg same Dags Kvelden Kl. 1/2 12; ein kann koma fort fram no, som væl er. Her stend alt godt til. Og eg er i Gang med Arbeide att (um elles Korrekturlesing: "Skr. i Samling" og "Den politiske Kannestøyparen – "fest"-Utg. ved Samlage" – hev heft meg noko). Fraa Nygaard Svar paa eit Brev eg for nokre Dagar sende 'n (um Honorar for Ramakvæde); han vil svara paa Spursmaale so snart han fær so mykje Mskr. at han kann rekne ut Storleiken paa Boki. Eit rart Svar ettersom eg berre hev spurt um Honorare pr. Ark. – Eg bur mo aaleine i Huse mitt no (By- Leigarane reiste igaar) og fær Mat hjaa Tuften (der eg hev mykje Moro av den "nye Ætti" som veks upp, ikkje minst av Kari og Aadne); men Hulda kjem, naar ho vert ferdug med Mskr. til den nye Boki si, – um 8-14 Dagar, vil eg vone. – Storfint Ver; klaart og stillt, gjev det maa halde seg lenge!

14. 9. 22. 3 - 4 Dagar Klaarvér (og kveldkaldt); no er det Regn att jamt og samt; stridt og halv- og og kvart-stridt; Upphaldsrider inn-imillom: men graatt og vaatt i einingi. Stakkars dei som enno hev noko ute (Grønfór, Korn, Jordeple, Hagehaust)! – Dei 40 fysste Songarne er sende, og "Kanne- støyparen" ferdug fraa mi Hand. No er det aa leggje full Kraft paa andre Helvti av Ramakvæde. Mykje av Sluttbande av "Skr. i Samling" er nok enno att; men dei tek det so rolegt med det i Prenteverke, at dei vert vel ikkje ferduge i Aar heller. – Fraa Hulda er det kome Telegrafbòd um, at ho ventar seg Heim i Overmorgo Kveld. Det vilde vera godt, – so sant som ho er ferdug daa; men kannhende er det berre det, at det vert for kaldt og uhuglegt der uppe? – Fraa Tronsvangen (Gaurisankar Sæter) enno Inkje aa høyre.

22. 9. 22. Hulda er i k k j e ferdug. Og gjentelaus. So ho fær syrgjeleg lite Arbeidstid, serleg no i det seinste, daa eg hev havt ein av Sjuke- dvs.: Trøytt- leiksriderne mine att. Kóss skal det gaa, tru? Det same Spursmaale kann eg gjera for min eigen Part. Eg hev sendt inn dei fysste 4 Son- garne; men Prenting kann ikkje byrja, fyrr eg kjem i Samanheng att med Gaurisankar Sæter. Men derifraa høyrer eg endaa Ingenting. Eit Spursmaalsbrev som eg sende for 6–8 Dagar sidan fær ikkje heller Svar. Og Sjukdom kann det ikkje vera som er i Vegen. Paa 50-Aarsfesten for Forlage mitt skulde eg ha vore; men tvo Dagar fyreut vart eg liggjande og laut daa berre sende Atterbòd. Enno er det ikkje rart med meg, endaa eg er uppe midt paa Dagen ei Stund; men eg tek til aa faa i meg att Mat og maa daa snart koma meg.

25. 9. 22. Med Helsa smaatt og jamt framyver. Elles alt stilt. Ikkje ein Korrektur fraa Prente- verke; ikkje eit Ord fraa Forlage; og fraa Gauri- sankar Sæter daudstillt. Men Grunnen til dette siste klaarna upp igaar, – gjenom eit Brevkort fraa Nordkyn med "Häl- singar fraa Tronsgubben Barral" (dvs.: Ananda) (Under- skrift med Sanskritbokstavar; av Handskrifti elles ser eg, at Miss Edwards hev vore Sekretær). Elles ikkje eit Ord; baade Rama og alt honom vedkomande er heilt avsomna. Og um Nordkyns- og Nordkapp-Ferder var der ingen Draum paa Tronsvangen i Sumar, – meir enn um Molde- gjesting. Her sÏt eg daa. Men fær sjaa aa finne Utveg. – 200 Aarsfesten for Holbergkomedia er i Dag.

8. 10. 22. Arbeide er i Gang att; eg er komen i Saman- heng med Gaurisankar-Sæter att òg. Men Vegen er lang millom her og der; og smaatt, smaatt, smaatt gjeng det med SrÓ Ananda; enno ventar eg paa Upplysningar til Fyreorde, o. a. Med meg gjeng det ikkje heller fort. I desse Dagar hev eg ei 3-4 keidsame og til dels ugreie Brevspursmaal aa svara paa, slikt som berre er til Hinder og Hefte; og med sjølve Arbeidshugen er det som vanlegt for oss Gamlingar, veit eg; me hev so altfor god Greie paa "kor mykje det nyttar" med alt dette Stræve vaart. Var det ikkje det, at "ein lyt hava noko aa drive Tidi med", so sovna eg reint av, er eg rædd. Naa! Eg fær i Veg att. – – (Kveld.) Arkitekt Rivertz vil sende inn ei Fyreteljing til Styre um Nidarosdomen: at me fær halde oss til det me veit og ikkje gjeva oss til aa "komponere fritt", som Nordhagen (og Macody Lund) vil, eller "benytte de henved 1000 år gamle ruiner til fundamenter for en moderne digtning". Og han bed um Studnad i dette av deim som er med paa det. Det er nok det, me alle hev drøymt um: aa faa nyreist den gamle Domen, so godt som det kunde lata seg gjera. Og no veit me endeleg, at baade Lund og Nordhagen komponerar fritt, og at ikkje minst Nordhagen-Partie vil "gjenreise kirken således som man nu med sikkerhed véd at den i k k e har set ut". Det skulde daa, meiner Rivertz, vera det einaste vituge aa halde seg til den gamle Restaurasjons-Tanken. Og det vert vel det likaste, veit eg, ettersom me no eingong er kome innpaa Restaurasjonsvegen. – Det er vel Nedgangstider no att; visst er det, at den eine etter den andre kjem og skal laane Pengar; eg hev vorte Velstandsmann no, maa-tru. Ein treng Hjelp til aa greie Skatten; ein maa til Utlande for Helsa Skuld; ein treng Hjelp til sjølve Livemaaten; og segja Nei no er likso vondt som det i gamle Dagar var aa tigge; – eg hev freista det, eg au. Og so er det den Ting, at naar alt kjem ihop, so er eg mindre til Velstandsmann enn Folk trur; Utgifter er her paa alle Kantar, og det baade for oss sjølve og for andre. – Dertil hev eg Framtidstankarne for meg sjølv; eg tenar mindre og mindre, og den Tid kjem, daa det vert Helse- og andre Vanskar; utrygt er det paa all Vis. Og um Tiderne vert betre nokon Gong? Det einaste me veit um den Ting er, at det veit ingen.

11. 10. 22. Endeleg Fyreord-Emne og andre Upplysningar (ikkje alle enno) fraa Tronsvangen. Og no gjeld det aa spenne i. Vanskelegt vert det aa bli ferdug i rimeleg Tid; Fyreorde vert det visst burtimot raadlaust aa faa Skikk paa. Og so er eg so trøytt. Og so vert Dagarne meir og meir skoddutte og myrke. Liksom Skogen stend i full Haust-"Bløming"; gulnande og raudnande paa all Vis. Og med "Verdi" og "Kulturen" vaar synest det peike same Vegen helst. Eg arbeider daa berre for aa gløyme, – gløyme denne sjuke og kannhende døyande – i alle Fall hjarteleg oktoberlege Verdi.

18. 10. 22. Ein Oktober herlegare enn nokon September; Sol og stilt, og Skogen ei rein orgie av Fargar. Men eg sÏt bunden. Og med Ramakvæde gjeng det smaatt. Eg hadde vona aa faa rette mi danske Umskrift etter den engelske (ved Miss Edwards); men so fór dei til Nordkapp, og no sÏt eg her, uppraadd Gong paa Gong; det eg no kann faa vita fraa Tronsvangen er lite og kjem oftast for seint: dertil hev eg tri (eller no tvo) Korrekturar, og med Arbeids Kraft og Hug er det i k k j e som det burde vera.

23. 10. 22. Hev vore med og røysta, – som vanlegt berre "for aa demonstrere"; Vinstre no um Dagen er lite tess. – Studentersamfunde hev havt Maalsaki framme att. Og denne Gongen ser det ut til, at dei norske reint hev havt Overtake. Skal eg tru at det tek til aa ljosne nasjonalt i den akademiske Skugge- heimen vaar? – Aa, det er vel ikkje verdt. Næste Gong hev Reaksjonen ein glup Debattant; og so dansar Minervasønerne etter hans Pipe. – Sende i Dag siste Korrekturarke paa "Skr. i Samling" og er dermed endeleg heilt ferdug med det poetiske Kapitle mitt. Og no kjem Ny- romantiken. Som med sine paanyttfødde halv- og heilteologiske Draumar vil hugsvala denne nye Modløysetidi. Inga Raad med den Ting! – Oktober held seg blank og fin enno; og med sine raude og gule og meir og meir fallande Blad er han det venaste Haustdikt, nokon Gud kunde kveda oss, – og ei god Trøyst for den altfor regngraae og regnsure Sumaren. November- og Decemberskodde fær me daa finne oss i med sømelegt Tòlmod.

31. 10. 22. Ferduge med Oktober. Han hev halde seg roleg og fin heile Tidi, men hev vorte noko vintervoren i det siste, serleg paa Nattsida; det kann vera rett kaldt – og helekvitt – Morgon og Kveld. Og me hev snart heil Vinter, held det paa soleis. – Med meg gjeng det slettikkje verst, endaa eg er rett langt inne i Livshausten. Men med Arbeide gjeng det vel smaatt, endaa eg sit her og strævar fraa Morgon til Kveld – Versmaking (til Ramakvæde) og Korrektur um kvartanna –; og eg hev 40-50 (Blyant-) Sidur att aa setja Vers paa. Eg l y t greie det; men jaggu skal det knipe. – Elles er Verdi so keidsam som ho plar vera. Og meir og meir ræddast eg for, at eg skal bli for gamall; eg søv godt og ét godt, og der er Inkje nemnande i Vegen med Helsa. Men lÏva lenge og bli meir og meir keid av den Verdi ein liver i – – – – Noko maa eg nemne, av di det er so umòge- legt at eg ikkje trur det: Maanen hev snutt seg, etter som det Kveld etter Kveld ser meg ut: viser seg meir og meir fraa Sida enn fyrr; "And- lite" er halvt-um-halvt burte, og Skiva hev vorte smalare, lenger, skakkvori; fysste Kvelden eg gaadde dette var ho serskilt rar. No fær eg sjaa koss det gjeng heretter; gamle Luna maa vel koma i Orden att, velt eg!

2. 11. 22. Full Snøvinter. Kvit Jord, snøgraa Himmel; lind Snøluft. Naa; kann me sleppe November- skodda, so fær det endaa vera væl. Men myrke og stutte Dagar. Og eg, som mindre og mindre kann arbeide med Lampeljos.

11. 11. 22. Novemberskodda er komi; eg arbeider med Ljos heile Dagen. Med Skodda er det kome Linnvér au, og dermed eit Uføre so her lite er ut komande. – Ikkje ferdug med Rama enno, men hev ikkje so mange Songar att. Det kunde gaa fort no, um eg ikkje var so trøytt som eg meir og meir hev vorte. Heile Dagen sit eg bunden, eg hev enno att aatte Dagar – minst. Gjev eg ikkje maa trotne! – Novemberskodda hev lagt seg yver heile Verdi no, trur eg; fysst og fremst i Politiken. Og ei og onnor strid Reaksjonsbylgje (som den fascistiske) møter Bolsjevikbylgja; Atterslage vert daa kannhende likso stridt i Politiken som det er i Kunst- og Tankeheimen. – Bøker tek til aa koma. Men Tid til aa lesa hev eg ikkje enno; og noko som lokkar meg er her ikkje heller, – so vidt som eg enno veit. Den einaste Boki eg er forvÏten paa i Aar, det er den som Hulda kjem med um nokre Dagar. Men so er det ymist eg m a a lesa; sumt er kome alt. – Det eg elles meir og meir undrast paa, det er den utrulege Ting, at eg med mine 72 Aar hev betre Helse enn eg hev havt i heile siste Helvti av Live mitt. Hu, berre eg ikkje vert for gamall!

17. 11. 22. 7de Bande av "Skr. i Samling" kom i Dag. Dermed er m i t t Forfatterkapitel til Ende. Og Forlage kjem vel til aa tape dugeleg paa denne "Jubilæumsutgaava". Sjølv er eg gamall nok til aa "taka det med Ro". Dei gamle Talemaatarne "Folke", "Fram- gangen", "Framtidi" er utslitne: eg veit for lenge sidan, 1) at det berre er eit ynkeleg lite Faatal av Folke som bryr seg um Literatur, 2) at dette Faatale skifter Smak – Helvti 10de- og Helvti 20de -kvart Aar paa Lag. Og berre eit halvt Sneis literaturstuderande driv paa med Literaturhistorie, so vidt at me – dei likaste av oss – ikkje vert heilt gløymde. Hovudsaki for Bokmakarane er, at dei sjølve veks ved Arbeide sitt, – naar dei elles tek det aalvorsamt og ærlegt. – Den nye Boki av Hulda er komi i Dag, – eit heilt Verk. Men eg fær ikkje slaa meg paa Lesnad, fyrr eg er ferdug med Ramakvæde (som eg no hev 3 – lange – Songar att av, + Reinskriving av Innføringsartikelen). Men det maa eg kunna greie paa nokre Dagar no, um eg elles trøytnar ille no etterkvart.

22. 11. 22. Tiaarsfest i "D. n. Teatre". Med eit danskt Stykke: gamle "Hakon Jarl" av gamle Øhlen- schläger (eller korleis han skreiv seg). Men det gjekk godt. Stykke var (godt) umsett ved Henr. Rytter, Uppsetjingi fin, og Spelarane meir til Folk enn eg – i eit Stykke som dette – hadde vaaga aa vente. Og det som var og er det utrulege: eit norskt Teater hev kunna gredt seg i tie Aar i den danske Literaturprovinsen Norig. Greidt seg og arbeidt seg framyver. Og det so vidt, at det hev Mod – og Grunn – til aa jubilere! Det veks Voner av slikt. Og Hulda hev Ære av dette Storverke sitt. For det var eit Storverk. Eit utrulegt Verk. Ingen av oss andre hadde Mod til aa drøyme um noko slikt – enno. Og teaterkunnige Folk hadde me visst ikkje mange av. Det var dessutan so mykje anna, me fysst laut gjera og faa i Stand; og noko slikt som Pengar til eit Teater . . – me, som knapt magta aa halde Liv i eit Par Smaablad – – – Men Hulda hadde litt Teaterkjenskap. Og Mod. Og Syn for, at med eit Teater – livande Tale – kunde ein gjera meir enn med aldri so mykje Trykkpapir. Og ho forstod at Teatre var einaste Vegen til Byarne. So vaaga ho det umògelege. Og um Provinsaandi fikta imot, med Lygn og Likesæle – sine vanlege Vaapen – og med Pipur, – Verke lét seg ikkje blaase ned; og no hev det klara dei fysste Barneaari. So at jamvel slik ein gamall tvilar som eg kann i Dag kjenne meg rett modig.

28. 11. 22. Endeleg ferdug med Ramakvæde. Syrgjeleg seint; men endaa er eg glad; eg er "fritt Men- neskje" att. Naar eg no berre var ferdug med Jolebøker og Brev – – – Hu; ikkje lite trøytt er eg. – Hulda attkomi fraa ei ny Hallingdalsferd (til Aal). Der uppe gjekk det berre godt; og hjaa Doktoren vaar der uppe hadde ho det framifraa. – Hev i Dag lese eit Stykke i "Samtiden" um Gandhi (av Sten Konow); dei siste Restarne av mi "tru paa England" er dermed utbrende i meg. Liksom òg dei siste Restarne av Trui paa Politik, – um det enno var att nokon Rest daa. Og enno betre enn Fyrr unner eg Lloyd George, at han er kasta.

9. 12. 22. Det minkar med 1922 òg no. Ja-ja; difor vert alt til: for at det kann faa Ende. – Eg sìt og baskar med Joleliteratur. Og lagar ein Brevstubb no og daa, – til Takk for desse Bøkerne, som mest aldri segjer meg noko. Anna enn det, at no skal me inn i Ro- mantiken og Kyrkja att; men det er alt gamalt. Andre Bande Folkevisur elles kome i Aar; og det er væl. Men Visurne er mest Stubbar og Bròt, kritisk reinska og revidera; oftast fær eg ei Kaldkjensle av Havari, av Armod: men kva Raad er her? Ein fær nok berre "taka det ein faar og takke naar ein gaar". . . . – I Dag las eg ei Forteljing fraa Jæren: "Hanalandshanen" – paa Jærmaal-blanda "Riks" og "riks"blanda Jærmaal; elles mykje i Boki som er godt, um det ikkje nettupp er m i t t Jæren og m i jærbu- tid. Men so er no mitt Jæren gravlagt au det, – for lenge sidan. – Beste Boki eg hev lese i Aar, det er den Hulda gav ut; men ho høyrer ikkje til i noko Parti og hev daa ingen Basun- blaasar; dermed vert ho nedtagd eller utsparka – so i det heile daa. – "Ramakvæde" kom ut igaar; men no er det for seint: ingjor Melding aa faa, fyrr det er Slutt med Jole-Bokhandelen. Eg fær stole paa, at ho ikkje nettupp er Jolebok; men mange Kauparar fær ho vel aldri. – Ivar, som eg skreiv til igaar og bad sjaa paa – og i Tilfelle melde – Ramakvæde er i Byen i Dag, – paa Veg til Tyskland att. Han telefonerar her ut, men fær knapt tid til aa sjaa utum. Nokor Melding fraa honom vert her daa ikkje Tale um. Og kven skal eg daa freiste? Sten Konow kjenner eg ikkje, og nokon av dei vanlege Bokmeldarane ikkje heller. Prof. Seippel kannhende? – Var i Middag hjaa Five i Kveld, næraste Grannen. Der raaka eg fleire politiske Storleikar, fraa Blehr til Statsraad Oftedal, og eitt og anna var der alltid aa høyre. Men Ingenting som gav noko større Von.

17. 12. 22. Ei og onnor Melding av Ramakvæde kjem; Domarne er vælviljuge enno. Igaar kom Prof. Sten Konow med ei rett lang Melding i "Dagbl."; han er rett leid med Prof. Ananda, men roser Umskrifti og gjev ymis Utgreiding um indisk Tenkjemaate og Kultur, ikkje minst soleis som denne stig fram gjenom R.kvæde; den er visst rett og god. Eg hev alltid kjent, at det var ille for ein Umsetjar av eit indisk Arbeid aa vera so lite kjend med India som eg dessverre er; men med indisk Hjelp meinte eg aa kunna vaage Ar- beide likevæl; og eg fær vera glad at det hev gjenge – ikkje verre. Og kjem det eit nytt Upplag(?), so fær eg sjaa kor mykje Hjelp eg kann hava av dei Upplysingar fraa den nyaste europæiske Granskingi, som Sten Konow hev lagt fram. – Eit Lass av Bokbrev hev eg aa skrive (aa, gjev det var gjort!) – og so fær eg i Gang med Hamlet, som enno ingen av dei yngre hev vaaga seg paa. – Ille skoddutt hev det vore eit Bil, og eg hev vore lite i Arbeidslag (ei Melding av Sven Aarrestads "I Motvind" tok meg altfor lang Tid); men i Dag er det Sol og lettare Luft, so no lyt det vel gaa betre.

Brev fraa Arne Garborg.

Valstad St. 17/12 1922. Du Hovden! Mange Takk for dei varme og fagre og gode Ordi dine i "D. 17de" um Ramakvæde! Dei gjorde meg godt og vil gjera godt for Boki. Det var eit vaaglegt Arbeid, dette, endaa eg hadde Hjelp av ein indisk Professor. Og eg hadde helst venta Togn, um ikkje det som verre var, av det vesle me hev av indisk Vitskap. Men so ser eg i Dagbl., at Sten Konow er utruleg rimeleg mot meg (um elles noko leid mot Pro- fessor Ananda); Ramakvæde hev daa klara seg tòlleg godt der med. So gjeld det daa berre, um ho kann "arbeide seg inn" – i desse Nedgangs- tider. Du nemner Hamlet. Og den skal eg til med no, so snart eg vert ferdug med Joleboksjauen. Det er elles eit ovvandt Arbeid, det med, og eg hadde so halvt vona at einkvan av dei unge hadde vaaga seg, paa det. Men eg høyrer kje noko um det no meir enn fyrr; og so legg eg i Veg, i den Voni at Helse og Arbeidskraft held ut enno eit Bìl. Eg høyrer at du kjem godt utav det med Tot- ningarne; og det er godt og væl i alle Maatar. Mill. a. er du ein av dei, som best og med minst Braak kann lempe Austlendingen inn paa den norske Vegen; og det er det han treng; der stend den Gjævingen ille til atters. Og so ei god Jol for Deg og Dine! Med Helsing. Arne Garborg.

Brev fraa Arne Garborg.

Hvalstad 19/12 1922. Du Øvrebø! Eg hev aa takka for den eine gilde Sendingi etter den andre, og Brev med. Men i heile Haust hev eg site so bunden av det siste (Umsetjings-) Arbeide mitt, at all Brevskriving som let seg ut- setja, vart utsett og utsett. Men no fær eg senda Deg eit Par linur Likevel, til liksom ei Jolehelsing. Meldingi di av fysste Utgaava av "Fred" var det gildt aa sjaa att; og var ho merkt av Syns- maatane fraa 80-Aari, so var "Fred" og det, daa visst i Formingsmaaten. Og for Emne av det Slage held eg enno den Maaten for god, – um elles andre Maatar og kann vera gode; kvar Diktar fær bruka den Maaten som for honom fell naturleg. Millom det andre eg hev aa takka for ligg siste Sendingi meg nærast i Dag: det du skreiv (i "Haug. Av.") um Haugesunds Raadhus var eit Ord som all den norske Halvkulturen – ikkje berre den i Haugesund – kunde hava godt av aa høyra. Som vel er tek elles den Tanken Du der held fram, at til Venleiken høyrer Harmonien, endeleg so smaatt til aa gry hjaa norske Arkitektar kannhenda i Staden for sjølve det Norske; lenge hev den Tanken pint meg. Det er nok ein Over- gangssjukdom, som me ikkje k a n n sleppa; men for lenge kann han ikkje vara, og for mange maa han ikkje slaa under seg, um vel skal gaa. Me fær tru at etter kvar slik Fusketid – som trengst, um dei Norskdanske skal vinna seg med – kjem det ei Reinskingstid att, daa dei Norske hev Overtake (med eit minkande Faatal av "Pro- fetar"). Historia um Sáluhus er tragikomisk – som so mykje norsk Historie. (Kom til aa lesa ho uppatt no; og Maale smitta.) Men for Avalds- neskyrka bør det vera Voner no, daa det er so mykje Velstand hjaa Folk derburte? Mange Helsingar til Dykk og til Kona, og hjarteleg Takk for sist! Det vart ein hyggjeleg Dag, den i Haugesund, endaa eg ikkje fann alle dei eg vilde ha funne. Kona mi skal faa Helsingi naar ho kjem heim att; no er ho rømt til Fjells. Ho maa røma Huse kvar Gong ho vil ha Arbeidsro. I Venskap. Arne Garborg.

26. 12. 22. Svartaste Mìdvinteren; Kl. 12 Middag er det nettupp so vidt eg ser aa skrive eller lesa. Elles er det Linnvêr; tinande Snø og Snøhaalke; no og daa ei Regnskur; Halvskodde; stillt. Høgtid er det – for Baani. Og for oss gamle gjenom Baani. Elles er Joli for meg ei trøytte- sam Bok-Onn; enno veit eg ikkje naar eg vert ferdug med ho.

1923 2. 1. Joli hev gjenge um Lag som vanleg, – um eg elles vert meir og meir "for gamall" til aa "halde Fest". Nyaarseftan var eg ut-hjaa Mauland. (Tuften fylgde med Blakken); det er lenge sidan eg var der sist no. Alt stod godt til der; og Mauland klarar seg rett godt med sine 76 Aar, – um han elles ikkje høyrer godt lenger. Men han hev mindre aa røda um no, – og hadde Inkje aa lesa upp. Men Bonden var sterkare i 'n enn fyrr; han hadde sers Moro av aa vise oss den nye Løda si med Fjos og Hønsehus og mykje og mangt; og alt var godt stelt, um det nok ikkje er "Storgardsstell"; Hønsegarden med sine 30 Høns av ymist Slag var elles ikkje Smaagardsstell heller. – Dei Fristunderne eg hev havt no dei siste Dagarne hev gjenge med til Fyrearbeid til eit Bladstykkje um Nidarosdomen (eg er komen i Strid med Dagbl. um den: Skavlan er heilt Nordhagen- mann, og eg held i det lengste paa den gamle Restaurasjonstanken); me fær vel – som Prof. Kroman i Kjøpenhamn slær paa – setja Von til ei ny Umbyggjing i Framtidi eingong. Men meir enn fyrr skynar eg no, at Macody Lund her hev gjort godt, ja genialt, Arbeid – i Teorien –, um den Nordhagenske Smaahugen aldri so væl hev fenge stengt han ute fraa det praktiske. – S. Berthelsen hev sendt meg ei liti Ut- greiding um "Køge-Resolutionen af 8 Novbr. 1902", som han med retto, vonar eg – kallar eit "økonomisk-politisk Sporskifte". Eg hev lese ho med Hugnad og vil svara og takke; ho vert meg òg til Hjelp, naar eg – snarast Raad er – skal skrive um Rettsstaten (i "D. 17de"). Der er veksande Mod i "Det frie Blad" med, – um Tilstandi der nede nok vert meir og meir vanskelege. Liksom her og allstad.

Brev fraa Arne Garborg.

Valstad 11/1 1923. Kjære Seippel! Godt Aar! Og so hev eg aa takke for eit langt og hyggjelegt Brev. Men naar eg skal sjaa meg til, so er det snart ein Maanad sidan eg fekk det. Huttetu; dette som me kallar "Tid" er daa berre Humbug! Naar eg tigga um ei Melding, so var det av di eg visste at Du er den einaste Kjennaren me hev av orientalsk Poesi; og orientalsk og indisk gjeng lett i Surr for ein Faakunning. – Sten Konow hev lova meg Hjelp, um det skulde bli Tale um eit nytt Upplag. Og den Hjelpi tek eg nok imot, um noko so utrulegt skulde hende. Eg er glad for at Du ikkje hev noko imot Hexameterformi. Norsk Folkeviseform for eit indisk Dikt (som dertil i k k j e er Folkedikt), – den Tanken hev aldri vore meg rimeleg; og daa hadde eg lòte fara svært fritt fram mot Teksti med sine mange Tiltaletitlar og Adjektiv (som eg laut spara ikkje so lite paa i Heksameterformi med). Og den indiske Versformi hadde eg ei sterk Kjensle av at eg ikkje vilde faa til aa klinge naturlegt for norske Lesarar. Og etter det Du skriv um orientalske Versemaal kjenner eg meg endaa tryggare i dette Stykke. – Det er nok ut-paa Fjellstrand, de bur no, ja; Kølabonn' hadde sett seg altfor fast i Hovude paa meg. No fær me sjaa um me kann finne der ut ein Gong; Tusund Takk! Med Helsìng fraa Hus til Hus. Din Arne Garborg.

16. 1. 23. Endeleg eit Brev fraa Jørg. E. Møller. Han er mindre modlaus enn eg hadde tenkt; held paa ei Vis uppe dei gamle Georgist-Møti (der fyrrverande Justitiarius Thomle no er – so halvt – med); Ægidius Elling (som i Sumar skreiv i Dagbl. um Grunnskyld i Byen) er òg med; og no vil Lage gaa paa Bystyre med Krav i den Leidi han der heldt fram. Lieng hev for si Grunnskyld-Tru vorte avsett som Forretningsførar ved Smaabrukarlage (gjekk fraa 1/11); men med Hjelp av Georgelage driv han paa og agiterar. Elles er han Skrivar ved Smaabrukarlage i Buske- rud og kann vera til Hjelp der òg. No sìt han i den store Jordkommissjonen (som snart er ferdug); Innstilling (fraa 3 Fraksjonar) kjem snart; Frak- sjonen Lieng (og dei tvo Kommunistarne?) vil halde fram Grunnskyldsaki, og krevja ho gjenom- førd n o k o lenger enn no. Thomle "nærmer sig mer og mer rettsdemokratiet". (Fullt so aaleine som eg tenkte er eg daa ikkje.) Møller fær noko betre Tid fraa næste Skuleaar, og vil daa drive meir paa; han vonar endaa aa faa Thomle med seg. – I desse Dagar arbeider eg med Nidaros- domen att (Svar til Dagbl.): det høgste me der kann vinne no er vel Utsetjing. Litt Bokmelding driv eg òg med, um det elles gjeng smaatt. Men eg vonar snart aa kunna skrive noko um den nye Utgaava av Sev. Christensens "Rettsstaten". – Brev fraa E. Hognestad; han likar Rama- kvæde; skriv elles meir og meir um alle Barne- borni sine, – som eg væl kann forstaa no, daa eg sjølv hev Barneborn. – Hulda, som hev vore paa eit Ungdomsmøte upp-aa Toten (i Hovdens Bygd, der det nok alt er rett mykje norsk Ungdom), kjem att i Kveld, – ille trøytt, veit eg. Ho hev ikkje rett Helse til slik Farting lenger, men det er ikkje so endefram aa slutte heller.

25. 1. 23. 72 Aar. Helse og Arbeidskraft um Lag som fyrr. Men det gjeng ikkje fort med meg; Trui er veik, og eg ser fullklaart no, at jamvel naar "Retten vinn", so er det Uretten som skundar seg fram og tek Postarne og Styringi. "Der er Inkje Nytt under Soli": "alting hender op igjen": sjeldnare og sjeldnare bryr eg meg med aa setja noko av dette alltid "Det-same-paa- ein-annan-Maate" inn i Dagboki. Dei som strævar for Retts-Tankar vert alltid brende eller hengde eller utestengde. Men er dei av det Kraftslage som høgg seg fram, so tek dei sjølve Magti til Slutt og gløymer Retten: vert sjølve dei som brenner og hengjer og stengjer ute dei nye Rettsstrævarane. Med alt dette bør me halde Trui paa Retten uppe; for mange er der god Hjelp i Trui, kor skralt det kann gaa med Retten. Den taper i det lengste og halvvinn til Slutt; men lat meg vinne eller tapa, naar eg berre veit at eg stod paa Rettssida! – – K v e l d. Eit Par Brev denne Gongen òg. Ivar – som ligg i Tübingen no (der Smøre kostar 4 000 Mark = Kr. 1.10 Kiloen) men ventar seg heim-yver snart – helsar og minner um den fysste Fedraheims-Tidi; Harriet Backer sender meg Helsing med Minningar um dei hyggjelege Dagarne hjaa "Jonas og Thomasine i Paris"; og hjaa Torkell Mauland hadde eg nettupp Minningar fraa Barne- og Ungdomsaar i Heimbygdi og i Holt; men her heime hev eg no-Tidi og Ætte- framvonerne: meir skal nok ikkje ein Gamling vente eller ynskje. – Og so vert det berre aa drive paa med det 73de ...

1. 2. 23. Endeleg Snø, – so vidt Snø, at det kann bli rimelegt Føre. – Idag heilt arbeidsfør att. – Igaar kom andre (og siste) Dagbladsstykke mitt i Domkyrkjesaki (det fysste stod 10/1). No vil Andr. M. Hansen skrive, og so kjem Macody Lund; i Stortinge skal Interessa vera sterkt uppe. – Hulda er i Byen kvar Dag no. Møte, Møte, Møte ,... Og n o k o Hjelp vil der vel vera i alt Slite, fær me tru? – "Det frie Blad", som kjem so no og daa, inneheld mest alltid eitkvart som det er verdt aa lesa. Eg fær hugse paa aa faa sendt litt "Kon- tingent" der ned no snart.

5. 2. 23. Torsdagskvelden fekk eg endeleg eit Ord fraa Prof. Ananda i "Ramakvæde"-Saki. Men Orde kom med Telegrafen og lydde so: "Beder Dem komme hit op sammen med Nygaard for med god vilje at opnaa v e n s k a b e l i g forstaaelse ang. Ramakvædet og undgaa retssak. Dette maa ske inden Mandag 5te." Fraa Nygaard fekk eg sidan høyre, at Einar Beer alt hadde vore i Byen og leigt Sakførar – og hadde korkje sétt eller telefonera hit ut. Full Krig utan so mykje som Ufredslysing, og utan at eg hadde ein Draum um Grunnen; og so samstundes Kommando: her upp um 3–4 Dagar til Forhandling, um De vil "undgaa retssak"! – – – Nettupp som dette var skrive, kom Ingeniør Beer her ut – hadde endeleg funne Grunn til aa setja meg òg inn i Saki. Og Saki skal vera den: Prof. Ananda hadde i k k j e ordna det med den engelske Utgaava, fyrr den norske kom. Og no, daa den vesle lettvinne norske Utgaava er komi, kann engelske (som andre Lands Forleggjarar) halde seg til den, faa ho umsett for ein Smaaskilling til den norske Forleggjaren, og Prof. Ananda, som i 20 Aar hev arbeidt med Ramayana og no venta aa faa noko att for dette Arbeide, vil Ingenting faa (ikkje Æra heller, trur han, sidan Namne hans ikkje stend paa Titel- blade). Saki er soleis til Slutt den, at eg skal ha Skuldi for at Ananda (dreiv paa med aa faa den norske Utgaava til Jol, men) forsømde aa ordne det i rett Tid med den engelske Utgaava. Eg gav ikkje herr Beer noko vidare blide Svar paa Klagemaali mot meg, men meinte at i alt som vedkom Forretningsspursmaale fekk han tala med Nygaard; det lova han daa aa gjera. Men eg fær i Veg med Brevskriving, hjarte trøytt av eit Tøv, som ingen annan enn denne same Sannyasin Ananda hev drivi meg upp i.

27. 2. 23. Ei Sjukerid att. Men den er yverstridd no, trur eg. Derimot den heilage Asiaten, Ananda, han er ikkje yverstridd. Og no vert det nok inga Raad: eg fær snakke med ein Sakførar. Det er nok allstad som her: dei heilage er dei verste – – ein er nok ingenstad trygg millom dei gudelege! – Nei, nei; trygg er ein ikkje. Men ein og annan god Kar finst det nok enno millom dei rettvise i India; Gandhi, t. D., som Engelskmen- nerne ikkje k u n d e fara rangt med lenger, er komen laus att og skal vera den same ærlege Karen som han hev vore. Men enno stend det fast: berre syrgjeleg faae er det alltid som er utvalde; den som trur blindt vert snytt rett som det er.

1. 3. 23. Den heilage upp-i Tronfjell hev sendt Sakførar (Wilh. Dybwad) paa meg; eg hev daa lote vende meg til Sakførar (Fr. Voss) sjølv med. For Kravi vart reint meiningslause. – Kor lenge denne Kranglingi skal vara og kor mykje eg skal tapa ved ho, – det fær eg daa sjaa. – Graavêr og Snø og kaldt; Graavêr og Snø og surt; Dag etter Dag og Dag etter Dag; kor lenge tru det skal vara? – Veik er eg enno og duger til ingen Ting; det einaste gode er, at eg – hjarte trøytt som eg er – for det meste søv godt.

6. 3. 23. Ivar Mortensson etc. og Huse hans er attkomne; han og Kona og "Vesl-Ivar" var her i Natt; og dei kunde fortelja mykje, og mangt som me ikkje skyna, fraa dette Germannia, som ein stundom trur maa slokne og stundom ventar skal nyreise seg att. For meg er alt skoddegraatt som fyrr; og um Verdi vilde vinne eller tapa ved at Deutsch- land seig i Støypeskeidi eller reiste seg att, det fær Gudarne trætte um. – Fraa Advokat Voss Brev; han hev havt Motpartsakføraren (Vilh. Dybwad) paa Innstig. Og denne som nyleg sende meg eit Brev med stride Krav fraa Ananda-Sida – hev vore rimeleg, daa han var hjaa Voss; Ananda synest ha vorte vìtug etter det siste Breve med Utgreidingar, som eg sende honom, so no ser det ut til at han vil slaa seg til Ro berre med ein ny Titel (der hans Namn er med). Er det so, daa fær vel dette Tøve snart Ende; eg hev svara, at d e t Krave kann eg alltid gaa med paa. – Fraa Ny- gaard eit lite rimelegt Brev idag; han finn det godt at eg hev teke Sakførar og er elles "levende interesseret i sagens forløb"; eg fær sende eit Svar til honom med, endaa eg er heller trøytt; di mindre Ugreie her vert, di betre vil det vera.

20. 3. 23. Heitvinsforbòde rauk i Stortinge igaar; Brenne- vinsforbòde ryk vel òg snart. Dermed veit Folke, at Fleirtalsviljen hev Inkje aa segja mot Kapitalist- viljen. Og at Norig naarsomhelst kann maatte bøygje seg jamvel for Portugal; "Fridom" for Smaastatar vert Humbug. – I Tinge som i Re- gjeringi sìt det b e r r e Smaafolk; norsk Politikk hev aldri vore so lite aa bry seg um som no. – Fraa Einabu Brev; dei hev stort Stræv med aa koma i Skikk att der uppe. Og so "Innrykk av framande" som alltid og allstad der Karen og Ivar vankar. Millom Gjesterne denne Gongen Prof. Barral (Ananda), som no vil hava Fred med meg, ja Venskap, – nettupp som han hev gjenge paa med Prosess. Og Fred skal han faa, so snart Prosessen kann faa Ende; "Venskap" er det mindre greidt med. Betre enn fyrr veit eg no, kor langt det er millom Nordmann og India- mann, og i mine Aar duger ein mindre til aa tøygje og bøygje seg. Ille nervøs maa han elles vera – – – og so einslegt som dei liver uppaa Tronsvangen, desse Utlendingarne, so kann vel so mangt svive for deim. – Idar Handagard hev gjeve ut ei Bok um "Grønland og Norge" (paa Dansk, daa han vil naa Danskarne med); den hev sett meg inn i mangt som me paa Skularne vaare ikkje fær Greie paa; eg laut daa skrive um ho. Boki hev i det heile gjort mykje av seg; ho hev reist Pro- testar Lande rundt mot den danske Grønlands- politiken; kjem no i nytt Upplag. – Fraa Advokaten min høyrer eg Ingenting.

23. 3. 23. Var i Byen i Dag. Straalande Vêr. Føre tek til aa svikte, jamvel paa Vegarne her ute. Advokat Voss raaka eg so vidt; han hadde fire Saker for Høgsterett i Dag. Med mi Sak er det ikkje kome til "Prosess" enno; Advokatarne vonar paa Semjing enno, og eg fær tøygje meg so langt eg kann for aa sleppe Sak; men Vonerne er ikkje rare; Prof. Barral snakkar um Venskap og driv paa med Uvenskap i det lengste. – Tala med Møller (Fullmegtigen hjaa Forleggjaren) òg; Rama- kvæde er innkalla fraa Bokhandelen no, so det gjeld aa koma til ei Avgjerd um ikkje for lenge – – – – Ferdug med Gjenomsyne av eit digert Manu- skript av A. R. (Sæbygg). Det er mykje for langt og paa eit skralt Landsmaal; men kunde han faa Form paa det, so vart det nok lesande. – Enno hev eg slikt eit Handskrift att, og det eit digert eit paa Vers – huff!

27. 3. 23. Noko Bokmeldingsarbeid (Sev. Christensens "Retsstaten") hev tvinga meg til aa tenkje igjenom mine politiske Tankar att (og lesa eitt og anna, serleg Krapotkins "Franske Revolusjon"); eg er dertil so gamall no, at eg hev sétt Live revidere some av dei gamle Draumarne mine. "Framgang" er eit usætande Ord her med. Eller lat meg segja halvsætande. Reformerne – meir eller mindre gjenomførde – rettar noko-so- so-nær paa gamall Urett eller gamalt Vanstell, men opnar Vegen for nye Skeivleikar og Rang- visur; desse krev daa nye Reformer; og soleis hold det vel paa, til dess Folki vert gamle og døyr og nye vinn seg fram; desse lyt daa – med eit og anna Smaabrigde – baske seg fram paa same Maaten. Men me fær taka Vilkaari som dei kjem. Daa eg var ung var det Parlamentarismen som turvtest – til Raadbot mot Rangstelle daa –, og so laut me fikte for den; no fær Folki ein ikkje mindre strid Bask for aa koma burt fraa det Rangstelle som Parlamentarismen i si gamle Form hev skapt, o. s. fr. Det er godt at me gamle alltid fær døy, og at dei unge alltid – so lenge Folke hev Livskraft – trur seg so uendeleg mykje klokare enn dei gamle var, og daa alltid finn "nye Sanningar".

31. 3. 23. Straalande Vêr. Og stilt og mildt. Det vert tidleg Vaar, um dette kann vara. Med meg gjeng det rett godt. Eg er berre noko svevnug av meg og dermed mindre arbeids- før enn eg vilde vera. Berre naar eg ein hende Gong vert sitjande ut-yver Natti, daa vert eg vaken, og dess vaknare di lenger Natti lid; – det er vel gamall Uvane som livnar upp att. Det gjeng med Brevskriving og stundom litt Bladskriving. No og daa les eg ei Bok med, – um det nok ikkje er ofte at Bøker hev noko aa segja meg. Men no fær eg snart til med eitkvart som eg kann kalle Arbeid; det er "Hamlet" som ventar paa meg no! og so skulde eg i Aar bli ferdug med det eg hev tenkt aa fornorske av Holberg. Gjev eg snart maa bli fullvaken!

3. 4. 23. Torkell Mauland daaen. Det kom fyrr eg hadde tenkt. Nyaarsaftan, daa eg gjesta 'n sist, skyna eg nok, at han ikkje var sin same lenger; men so kroppsleg sterk saag han meg ut, at eg tenkte: han held alltid meg ut. Sidan hev det nok gjenge fort ned-yver. Og no er han burte. Det er rart for meg, som hev havt han til Skulekammerat og Skulemeister og sidan Kjen- ning og i visse Stykke Medarbeidar gjenom mange Aar. I seinare Tider hev eg dertil venta at han skulde faa ut mykje og mangt av Samlar-Arbeide sitt, – um elles den Voni meir og meir slokna. (Det han fekk ut var lite mot det eg hadde gjort meg Voner um.) Men han hev nok havt det med det, at han ikkje kunde halde ut til Slutt med eit Arbeid: han hev havt mangt liggjande, som var so burt-imot ferdugt, men som han sidan gløymde av. Men han var ein gjæv Kar. Og ymist godt Arbeid hev han fenge gjort, um det ikkje kom til aa ruve noko større. Eg fylgjer han aat Jordi; og eg skal daa – eller sidan – høyre etter, um eg kann faa vita meir um det han stelte med, so eg kunde faa i Stand ei betre Skildring av Arbeide hans enn det eg skreiv i "Norsk Folke- Kultur" (1918).

8. 4. 23. Igaar vart Mauland gravlagd. Fylgje var ikkje stort, men større enn eg hadde venta, ettersom han hev livt svært stilt her – rimelegt nok for ein Maalmann i Asker! – Men so var nok Fleir- tale av Fylgje Byfolk. "Syn og Segn" bed meg um ei Livsskildring; den fær eg daa freiste aa faa i Stand; dei Upp- lysningarne eg vantar maa eg kunna faa hjaa Folke hans paa Sætre. – S. C. Hammers "Revolutionen i Tyskland" hev eg lese i Dag. Denne "Novemberrevolu- sjonen 1918" hev eg aldri brytt meg noko vidare um; og eg ser no, at eg hev havt Rett i det; der er lite aa vente av alle Revolusjonar og minst av tyske. Og Motrevolusjonen kom alt i Marts 1920 – ei Militæruppreist med Studnad i mest alle Lag av det vonsvikne Folke og med ein Generallandwirthschaftsdirektør til Førar – og velte Revolusjonen, um Reaksjonen elles ikkje heller vann Magti. Sidan er baade Revolusjonen og Reaksjonen utan noko fast Fleirtal, og alt er so ugreidt, at det er faafengt aa spaa. Og kva Voner ein kann setja til det Styre Fleirtals- og Mindretals- (radikale) Socialdemokratar ifjor samla seg um, det er nok reint uvisst.

Brev fraa Arne Garborg.

Valstad 16/4 1923. Herr Jørgen Bukdahl! Min bedste tak for Deres Garborg-artikel i "Forum"! At den ikke maa være altfor vel- villig i sin Bedømmelse, – det give guderne! At man ikke duer til dommer over en dom over sig selv behøver ikke at siges. Men efter mit skjøn er Deres fremstilling af min Forfatter- udvikling saa korrekt som den kan præsteres ud fra de foreliggende dokumenter. – For mig, der som forfatter har kjendskab til dokumenternes indre historie, kunde der naturligvis her og der – som ved "Trætte Mænd" – være en eller anden bemærkning at gjøre. Men ingen af betydning, og ialfald kan det ikke være mig imod, at De tildels gjør mig for megen ære. Endnu engang tak! Min bedste Hilsen! Deres Arne Garborg.

16. 4. 23. Jørg. Bukdahl (Uttale: Bukkdal, veit eg) hev skrive eit Stykke um meg i det danske Literatur- skrifte "Forum". Han er svært snild mot meg; eg vert den fremste Naturalisten her uppe og Overgangen til Nyromantiken (gjenom "Trætte Mænd".) Her kann eg nok ikkje vera Domar. Og at "Tr. Md." vart teki for ei Overgangsbok (i fleire Maatar) er visst. Men der var mykje Mistak i dette. For det fysste var der ikkje Tale um nokon religiøs Overgang fraa mi Side (Tanken med Boki var snarare aa gjøne eit Grand med – eller daa visst motarbeide – det religiøs- romantiske Atterslage som daa tok til aa faa Magt). Og for det andre var det ikkje Tanken aa segja Farvæl til Naturalismen; det eg meinte var berre det gode gamle: kvar Formingsmaate til sitt Bruk; den naturalistiske naar den høver til Emne og andre Former naar dei høver. (Eg hadde nok vore noko væl naturalistisk daa eit Bìl: trutt at Naturalistmaaten var den einaste som høvde i vaar Tid: til det Diktingsarbeide som n o turvtest og kravdest.) Men Gabriel Gram skulde – i Dagboksform – skildre seg sjølv! og so kunde der ikkje bli noko større Gjøn i Skildringi (det vesle der var: Elsk- hug til Fanny i den veksande Kyrkjedragnaden) hev han ikkje sjølv vilja vìta um, og det kunde daa ikkje koma so sterkt fram i Dagboki hans, at Lesarane gauma noko etter det. Det kom daa til aa sjaa ut for Folk flest som Gramsoga var ei aalvorsam Umvendingssoge; og at den daa vart mi eigi er sjølvsagt. At eg (dvs. Gram) hadde gjort eit Grand Gjøn med den stridt "engelske" Georg Jonathan og hans oversolide Realisme styrkte den Tanken. "Tr. Mænd" kom daa til aa gjelde for Umvendingsbok i alle Maatar (eller daa eit fysste Steg paa Umvendingsvegen), endaa det snarare var det motsette ho var tenkt til. Og eg, som ikkje nettupp var ung lenger, tok det rolegt og tenkte: det skal nok alltid eingong koma upp kor "umvend" e g er. Unaturalistisk var ho ved di at ho var so heilt usocial, individuelt-psykologisk; so langt kann Bukdahl hava Rett. Men han legg for mykje i dette. Noko meir av Overgang var der i "Den burtkomne Faderen" – aa sjaa til; men Tanken var den same som fyrr: ein fær skrive i den Formi og paa den Maaten som ein til kvar Tid finn mest høveleg for seg og for det Emne ein hev valt – i Samhøve med Huglag og Livsmod. – Det er herlegt Vaarvêr. Men so blankt som her er, – det er heller kaldvore, og med Snøtiningi gjeng det ikkje so fort som ventande skulde vera.

18. 4. 23. Dei fysste 3 Arki av Macody Lunds Innlegg (for Stortinge) i Domkyrkjesaki hev eg nettupp lese. Det er tragikomisk. So stend der til med Kul- turen vaar no i desse Skuletider. Og noko rart kann det ikkje vera i Vesteuropa heller, i Millom- klassa daa, aa døme etter desse Arkitektarne. Men hjaa oss er det Statsmagterne, og Mengdi(?) av "Intelligensen", som ikkje er likare. Og det er kje berre Vìte som er skralt og Kulturen som er tunn – aa; jammerleg! – Moralen er nok ikkje aa kyte av, den heller. Lygn og Lort, som me sa paa Jæren, og elles Ingenting; Humbug. Macody Lund kann vera eit Grand løgleg no og daa. Men i Nordhagenflokken – dei 5 "Europæarane" medrekna – er han reint ut stor, ein heil Mann med rolegt Mod og sterk og ærleg Vilje.

3. 5. 23. Eg hev vore sjuk ein god halv Maanads Tid hell kor lenge det kann vera. Og i Fysstningi var eg ille skral, so Hulda vart uroleg og raad- førde seg med den unge Dr. Øvergaard; sidan hev eg lege her under jamt Tilsyn og endelaus keidsemd. Hardt aa halde ut – for alle vedkomande; ei Kule mykje greiare, – um den var aa faa. Fraa Ivar tvo Meldingar. 1) Han sa rett snart upp "Samarbeide" med Asiaten (og glad var eg). 2) Kom ut for fyrrverande Fru Steinsvik; daa ho fekk høyre um Asiaten, sa ho: han er min Mann; like-eins fann han ut, at ho var hans med-utvalde; ho skal jamvel kunne Sanskrit: dermed gjeng eg ut fraa at "dei rette hev funne kvarandre" og at me uvedkomande kann slaa oss til Ro.

5. 5. 23. Meir og meir tek det til aa sjangle og svikte med Bankarne. Og Rikskassa steller seg sjekande fram og skal "stydja". Er det dei siste Vanskarne som byrjar no? Det verste er at "ingen veit noko". Minst kann nokon vita kor lenge det skal halde paa.

12. 5. 23. Hjarte trøytt er eg enno. Og lite til Kar. Men ) Srî Ananda Acharya eller professor Barral som han mest vert kalla i Alvdal. H. G. Til den nye utgåva av Ramakvædet vilde professoren sjølv skrive fyreordet. Då Garborg ikkje vilde ha noko med Umsetjingi av dette fekk Ivar Mortensson Uppmo- ding frå Tronsvangen um å ta på seg dette arbeide. Då han ikkje såg seg syn med det, gjorde fru Martha Steins- vik det. H. G. hev stræva med aa faa istand eit lite Gravmæle yver Mauland. I Bladi berre keidsemd. Og med Klagemaali mot Danmark kjem me ingen Veg; 1) hev ikkje Norig ein Statsmann; 2) hev det selt seg til Danmark, daa det tok ein dansk Prins til Konge. Me duger til ingen Ting og minst til Politikk. – No um Dagen tek Landsgutar til aa tigge um 1000-Krunesetlar; dei treng deim um dei skal verte Studentar, segjer dei. Hadde dei Vìt, so vilde dei i desse Tider heller betala 1000 Kr. for aa sleppe aa bli Studentar. Men Vìt paa Landsbygdi – no? – Det er Vaar. Regn og Graavêr; mildt for det meste. Eg vil vone at det ikkje er mange som er so trøytte og modlause som eg no er.

16. 5. 23. Etter det Chr. Michelsen fortalde paa Bank- møte i Bergen hev Nordmennerne spekulera likso villt i Ufredsaari som Danskarne. (Det er elles ikkje rart; ein skulde vente meir Pengevìt av Danskarne enn av den ferske Provinsdansken). No ryk og ramlar det baade her og der; og jamvel me, som hev halde oss so langt burte fraa Spekulasjonen, kann vera Fant fyrr me veit Ord av; for oss gamle er der eit Domedagsbrak, kvar Gong ein Bank ramlar; næste Gong er det vel vaar! Alltid paa Nytt lyt Folk lære den Leksa som dei aldri hugsar: at Staten er likso magtlaus som han lætst vera allmegtig. Og minst kann Staten sjølv lære den Leksa. At Menneskje er vìtugt er ei "gamall Sanning" som eg meir og meir maa læ aat.

21. 5 23. Regnvêr og surt hev det vore lenge. Regnet held paa: men i Dag er det mildare; og Lauv- tréi tek til aa slaa seg ut; det vert daa Vaar denne Gongen med, um det ikkje gjeng fort nettupp. Med Grønlandsstaake held det paa, so smaatt. Men hev me kje gjort noko med den Saki fyrr – t. D. fyrr me tok den nye danske Kongen, so vert her vel kje noko av det no; eit Blad i Dag segjer daa òg beint ut, at no bør me lata det vera med det gamle. Og anna skal me ikkje vente at norske Politici finn paa. – Hulda drog til Veslehamar i Dag; skal vera til Hjelp ved ein Fest paa Maihaugen. – Eg held paa med dei siste Bladi i Mau- landssoga. Men endaa er eg trøytt. Det varar f o r lenge denne Gongen med denne Stakkars- domen.

31. 5. 23. Domkyrkjesaki avgjord (i Gaar): Nordhagen god- kjend; Macody Lund avvist. Det hadde eg ikkje venta; men det er i Stil med alt anna; mindre og mindre er eg med. – "Maulandssoga" send. Samlage vil hava Erasmus Montanus (som elles no hev lege so lenge at eg lyt sjaa Mskr. igjenom; men det hastar ikkje fyrr til Hausten). Paa Fyrespurnad hev Midttun svara, at Samlage gjerne er med paa ei noko større Holbergsamling (5–6 større og kannhende eit Par mindre Stykke); men det vert nok ikkje i Aar. – Eg driv paa og pakkar inn no; skal vest- yver (til Helseheimen paa Stord) i Overmorgo. Som væl er vert Hulda med burtyver. – Og etter Helseheimen vert det Knudaheio, so sant Helseheimen held det han lovar. Eg hev elles rett gode Voner: for det er alt no paa Framveg med meg, so seint som det sig. – Klaarvêr og Sol; grønkande Tre; blømande Aplar; ikkje sers varmt; men godt Vaarvêr hev me, um det vel er i turraste Lage.

Furuly Helseheim, Stord, 2. 6. 23. Hit kom me i Halvskodde og Smaaregn (men Stillvêr); no er det Klaarvêr og fint (og smaa- blaasande). Men det vert vel snart Regn; det rigner mest stødt her, segjer Folk. Med eit Ord sagt: Stord hev Jær-Vêr. Men øya er fagrare enn eg hadde tenkt, med Utsyn til Folge- fonni og Hardangfjelli og ymse skoggrodde Holmar. – Olvik raaka me so vidt den Kvelden me kom; same Natti skulde han til Stavanger og noko lenger søryver og halde Foredrag. I Over- morgo kjem han att: og daa skal "Kuren" byrja. Hulda fèr austyver att i Overmorgo. Eg hev elles alt kome meg ikkje so lite – "av meg sjølv" –; men eg vert snart trøytt og er utan Arbeidskraft. Og aa faa Ro – i ein Helseheim full av Folk og Braak og Spel og Song og endelaus Keidsemd – aa! Gjev eg var heime att. Eller i Knudaheio!

Stord 4. 6. 23. Hev vore ute so vidt at eg hev fenge Greie "Furuly", Olviks helseheim på Stord. Garborg hadde fyrr havt stort gagn av naturkuren (med vegetarisk diæt) hjå dr. Haavik på Modum og heimekurar etter Olvik. Han sa sjølv, at det var dei einaste "kurar" som hadde hjelpt han. Elles tykte han altid som Ludvig XIV, at kuren var verre enn sjukdomen. H. G. paa fleire fagre – framifraa fagre – Skogvegar, som eg etterkvart skal gjera meg heilt kjend med. Gjev Vêre berre maatte halde seg so fint som det no hev vore! – Men det høyrer eg at ingen vaagar aa tru. Med Arbeide – det var Meldingi av "Rets- Staten" eg (endeleg!!) skulde faa ferdug – gjeng det ikkje. For det fysste er eg sjølv ikkje full Arbeidskar enno; og for det andre – – Skravl, Laatt, Staak, Ungeskrik, Song, ja Damesong til Piano (aa! Mekring og Søtleik so eg sputtar), samstundes eller i Skifting, – um eg var i Ar- beidslag sjølv, vilde alt det Ulæte gjera meg arbeidsufør. So no fær eg setja ut med dette Arbeide enno ein Gong (til dess eg kjem til Knudaheibakken). I Overmorgo reiser Hulda. Daa vert eg reint aaleine her; modig er eg ikkje. [– – Hu! No er Svali ned i fysste Høgdi, like utan- (og nedan-) for Vindaugo mine, fyrr i Ustand, skìpa i Lag att, og no er det "Folkefor- Samling" der rett som det er, med Laatt og Skravl og Skraal, mest jamt, men serleg paa Kveldssida; no fær eg liggje til Skogs jamt, ser det ut til.]

Stord 8. 6. 23. I Dag kom eg endeleg inn paa "Lægekontore", der eg raaka Olvik, som ransaka meg (Lunge, Hjarta, Hals) paa Doktorvis og gav meg Upp- skrift paa dei Raaderne eg skal bruka (burtimot likso uleseleg som ei vanleg Recept: "3 ><" (Gonger) "ukentl. Dampkompr." (?) "rundt Hal- sen; 3 >< uktl. varmt Fotbad 10 min." (?); "2 ><" (ukentl.) "Vexelsfr." (?) "straks før Sengetid"). Eg saag ikkje paa Uppskrifti med same; det sat fullt utanfyre av andre Kruslingar som skulde inn; men eg finn vel einkvann som kann hjelpe meg baade med Lesing o. a. turvande. – Kort fraa Tuften i Dag (datera 6te); det blæs kaldt i Asker au. Og "igaar saag Aagot ein heil Cyklon som saug Jord og Havre høgt til Vêrs fraa ein nysaadd Aaker"; det hev me ikkje havt Maken til her. Men i Dag hev me eit Regnvêr so vestlandskt, ja so jærskt (stridt og jamt, og eit som visst vil halde paa), at der kann nok Asker ikkje kapptevle. – Eg kann daa ikkje "liggje til Skogs" heller no, um det er urolegt i Helseheimen (eit Kvin- folk som sette seg til aa sutre Salmar i Siderome just som eg skulde til aa skrive dreiv meg elles ut i Dag med). Men so fær eg no tru, at "dette varer kje æveleg", – endaa det kann nok vera likso "vaate Aar" (og kalde med) her som paa Jæren.

14. 6. 23. For eit Par Dagar sidan Kort fraa Hulda (fraa 8de). Regn og kaldt i Asker med, so kaldt at ho hadde "lagt godt i Ovnen". – Notti paa Leirvik-Hotelle hadde vori vond; kald Seng; Folk trampande ut og inn jamt; ikkje Tale um aa sova. Men Baneferdi god: Vognrom aaleine. – Hjaa Tuften hev det vore Høgtid den 11te: Tvillingarne var 2 Aar. Tenk, dei er so vidt paa Veg alt! – Eg "badar" og driv i Skogen og slit Tidi best eg kann; – noko so keidsamt som Bad og Helseheimar finst ikkje. Og endaa er det berre snildt og godt Folk, dei som ligg her, – dei fleste fraa Bygderne, trur eg. Lite anna aa høyre enn Heil- og Halvknot: men Folk lyt sjølvsagt vera so fine som dei kann, naar dei "ligg i Bad". – Ein og annan er det elles som helsar paa meg. Men eg er glad for at eg hev berre so eit Par Vìkur att; eg lengtar etter Knudaheio. Endaa det vert vel Regn og kaldt der med. Serleg er det lite godt aa vente av Juli. – Her er det upp og ned som fyrr: 4 Dagar Regn og l og 2 Dagar Sol; men den kalde Nordanvinden held seg; i so Maate er det som eg alt var "heime". – Brev fraa Hulda; det er kaldt paa Austlande òg: ho maa leggje i Omnen, naar ho skal arbeide. Og Gjenta er sjuk, so ho hev sendt henne heim; ho vert daa liggjande aaleine paa Vangen i Sùmar. Og det er nok i mange Maatar godt; Gjentur flest "hefter" henne; ho finn m. a. at ho maa "tenkje meir paa Matstell naar ho hev deim enn naar ho er aaleine". Dette er meg so rimelegt at eg skriv og spør um me ikkje kann greie oss utan Gjente; eitt og anna kann eg hjelpe til med, og so kunde me godt greie oss med ein heilt "enkel" Lìvemaate. Men so er det det at ho ikkje er frisk: um det kann koma i Vegen? – Det nye Upplage av Dansevisurne skal koma i 10 000 Expl.; det er ikkje ille. I Breve fraa Hulda laag der eit fraa Aadne Sæland um Knudaheibakken. Bjerkrheimbuen er flutt; men ein annan med Kjering og 2 Ungar er flutt inn (reint villt?); og no ser der ille ruske ut ikring Huse. Eg skriv og bed han drive denne framande Fyren ut; men korleis det kann verte aa koma "heim att" no det er meir enn uvisst! – Med Landsøkonomien ser det smaatt ut; i Bergen er berre e i n Forretningsbank heilt i Gang. Landsbanken òg stogga. I Oslo er det ikkje heller rart. Oslo nye Sparebank (som Bonde- ungdomslage hev skìpa) ,skal vera god nok enno"; Centralbanken (der me sjølve hev nokre Kr. standande) "skal greie det": – men Inkje er visst. Vanskelege, kannhende reint vonde Tider kann daa vera ventande; men ein fær "tru det beste" i det lengste; syte er faafengt i alle Fall.

Stord 20. 6. 23. Eit Regndøger, – men no mot Kvelden fint att. Men kaldvore enno, – um alltid noko mildare. – Det utrulege hev hendt meg, at eg hev sétt igjenom ei Bok um Hanseatvelde i Bergen (Koren-Wibergs), – eit Emne eg aldri hev brytt meg um, ja som hev bòde meg imot. Men her var det ikkje anna aa fa, naar eg i trøytte Stunder vilde kvile meg med Lesnad. Men naar det kjem til Stykke er det væl verdt aa lesa um Hanseatvelde i Noreg. Ikkje minst um det bergenske, som var det sterkaste – og det seigaste. Det hev visst mykje av Skuldi for den n a s j o n a l e Striden millom Byane og Lande. Danskdomen aaleine hadde ikkje vorte so seig. Bjørgvin, officielt grunnlagt ikr. 1070, var heilt norsk, so lenge det lét seg gjera for Adelsmenn aa drive Handel: daa var det norske Stormenn som aatte den seinare Tyskebryggja. Sidan livde dei av Gardarne sine paa Lande og av Leige- Inntekter av Bygardarne. Og daa vart det helst Engelskmenner, Hollendingar og Tyske som leigde. Dei engelske ser ut til aa ha havt mest aa segja i den fysste Tidi; Olav Kyrre gav deim ymis Rett, og like eins Sverre (som i ein Tale 1186 priser deim, men lastar Tyskarne, som "inn- fører Øl og daaleg Vin"). Men Tyskarane gav seg ikkje; og etterkvart arbeider dei seg framyver. Dei tiltvingar seg Rett til aa sitja Vinteren yver i Bjørgvin (vert "Vintersitjarar"). Og dei stend brutalt samde mot Byfolke. Dei hadde dertil Pengar og Forretningsdugleik (som det var smaatt med hjaa vanlege Nordmenn); og fraa Tyskland fekk dei Studnad, naar det turvtest. Dei vart daa meir og meir brysame – og mange; fraa ikr. 1250 er der fullt-upp av tyske Vinter- sitjarar i Byen. Og endaa var det alt kome til blodige Slagsmaal med Byfolke (1237); Kong Haakon kom nok i rette Stundi og fekk døyvt Staake; men Tysken fekk endaa betre Fotfeste enn fyrr. Magti og Kravi deira voks; og daa Hansamagti tok til aa koma upp, turvte dei ikkje bry seg stort um den norske Kongemagti. Det gjekk so vidt med Lovløysa (t. D. Røving av norske Skip), at Haakon Haakonson 1250 fekk istand ein Traktat med Lübeck; Rett og Skyldur skulde paa baae Sidur staa likt. Men Magt og Aagangskraft var paa Tyskesida, so dei fekk Vinningi: det gjekk fram med den tyske og atterut med den norske Handelen. Det auka med Vintersitjarar, og Tysken fekk (1276) Rett til aa e i g e Bygardar. Samstundes drog dei seg best dei kunde undan for Borgarskyldurne; desse vart dei frie i 1278 (ved Fribrev av Magnus Lagabøtar). Eirik "Prestehatar" freista nok aa døyve noko paa den tyske Framgangen; men Kraftløysa var for tydeleg og Hansamagti vann: fekk Fribrev med endaa større Rettar (Slutten av 1200-Tale). Og Tysken tok seg meir og meir Rett og Sjølvræde; Konge og Embættsmagt stod magtlause; Sjølvtekt og Uppstyr og Dreping var Kvardagshendingar. 1343 dømde den norske og svenske Kongen dei tyske Kaupmennerne ut or Landi sine; og Bergensfolke dreiv dei gjerne burt fraa sin By. Men Aare etter kom Kongen i Penge- knipe; laut daa laane av Hansavelde, mot aa opne Norig for det att. Det vart daa endaa verre enn fyrr; Byfolke var ikkje trygge for Live dessmeir; og midt i 1300-Tale fekk Bergens- tyskarane sitt faste Hanseatkontor; daa vart ikkje Tilstandi betre. 1428 dreiv Kongen (Erik) deim paa Nytt burt; daa dei 1435 kom att vart det verre enn nokon Gong fyrr: det Hundradaare som no tek til er Glanstidi for det bergenske Hansavelde. Og "Garparne" hadde aldri vore villare og ukjurnare enn daa. Fraa 1506 og utetter gjorde Kristian II det bergenske Tyskevelde ymist Forfang; men noko til Gagns fekk han ikkje gjort, fyrr han vart burtdriven. Og under Fredrik I vart det verre enn verst. Dei villaste Overfall gjekk strafflaust for seg, og Sedløysa var grenselaus. Dette heldt paa til 1556, daa Christoffer Valken- dorf vart Lensherre; fraa det Aare vert det eit Vende. Daa hadde det tyske Hansalage veikna ikkje lite; og i Bergen hadde det teke til aa vekse fram eit duglegare Borgarstand (uegte Etter- kjømd av "Garpar" og Hansaherrar?), som kunde "taka Arven etter Tyskarane"; med Kongen i Ryggen gjekk daa V. friskt i Veg med aa reise Lovi til Magt att; i sine 4 Lensherreaar gav han Hanseatarne ein Knikk som dei ikkje sidan vann yver. Og no tok (dei tyskdanske) "Nordmennerne" til aa bli handels-sjølvstendige. I 1630 slokna det tyske Hansalage. Det bergenske heldt fram og var enno i eit Hundrad Aar avhengigt av Lübeck-Bremen-Hamborg. Men den store Magti var burte; smaatt um Senn kjem Bryggje-Gardane paa "norske" Hender att. I 1754 var berre 4 Stovur (og 2 Embettsmenn) att av det eingong so megtige Hanseat-"Kontoret". Same Aare vart "Det Bergenske (Nordiske dvs. Norske) Kontor" skipa; det vart daa tvo "Kontor", til den siste Hansastova vart seld 1764. Det Nordiske Kontore heldt fram – med Tyskt Til Samlagsmaal – enno ei god Stund. Men fraa ikring 1850 hev det somna meir og meir av og "fører nu en skindød tilværelse" (etter Koren- Wiberg, som ingenstad hev hugsa paa aa upplyse, kva Tid Danskt hev avløyst Tyskt som Samlags- maal). Mykje forvitneleg Arkitektur, Ting av kulturhistorisk Verde og mange "Kildeskrifter" øyde- lagde (ved Brand, Umbyggjing, "Reparasjoner") eller burtkomne. Eit "Hanseatisk Museum" er skìpa; elles er Inkje gjort til aa halde uppe Minni fraa "Kontor"-Tidi. Um eit Land med ei Historie som den norske kann magte aa reise upp att sitt norske Maal? Eller um det i det høgste greier aa Faa upp att eit Blandingsmaal av det Slage som eg no høyrer kvar Dag her paa sjølve Hardangerkanten? Eg er stundom glad for at eg er gamall, – so eg slepp aa sjaa den Maalformi me fær, naar den næste norske Generasjonen "tillempar" Lands- maalsformi.

Stord 22. 6. 23. Kortbrev fraa Hulda. "Alt vel." Ho dreg til Veslehamar i Morgo eller so (og derifraa til Vangen). Ho meiner eg bør liggje noko lenger her enn eg tenkjer; det vert daa so mykje "tryggare"; og kor keidsamt det kann vera aa liggje her, so er det verre aa vera sjuk, meiner ho. ja; kann so vera. Men endaa ho sender væl so mange Kronur som eg bad um, so, fær eg kje meir enn det nettupp so vidt greier seg (med Ferderne og

I 1892 ser det ut til at Kontore enno hev vore til. Berre ein Maalstrid veit K.-W. um: ein Tysk von der Fehr skriv i 1755 til det "Nordiske Oldermand- skabet" paa Tyskt; men Oldermannskape svara, at det ikkje kann svara, fyrr v. d. Fehr sender inn Breve paa "Landets Sprog" (dvs. Danskt, som i dei Tider var "Lands- maal og enno er "Riksmaal"). alt), um eg skal kunna vera der sør so lengje at der vert eit Grand Meining i det. Og Kuren her – trur eg ikkje so mykje paa som ho. Eg sterknar nok til for ei Stund. Men Sjukdomarne mine er gamle (og Alderdomssotter), som kjem att med dei aukande Aari (og vonleg gjer Ende paa meg – og dermed paa seg sjølve – um ikkje so lenge): – og Keidsemdi her trur eg snart tærer likso mykje paa meg som "Kuren" kann hjelpe. Litegrand lyt eg tenkje paa Skil- lingarne òg i desse Tiderne daa alt er so utrygt. Centralbanken (der eg hev noko slikt som Tridje- parten av det eg eig, hev "indstillet" (um han nok lovar at Innskjotarane skal faa sitt naar han hev "ordnet. sig" – ei Voggevise han syng til Trøyst for oss no med same); og korleis det gjeng med dei Par andre Bankarne der me hev noko, – det er der kje nokon enno som veit. Det er daa kje verdt aa leike for mykje Rikmann. Fraa Forlage Brev um dei ymse Utgaavurne av "Bondestudentar" (alle so nær som den store Utgaava fraa Huseby & Co.; den veit Møller ikkje um). Eg kann daa rekne Upplag I i 1883, II i 85, III h j a a H. & Co., IV (med Tilleggs- upplag) 1 9 1 1, V 1922; no vert det daa det sette som kjem. Møller ("vi") trur, at Boki vert lese "praktisk talt" i alle Gymnas og vel òg paa alle Lærarskular. Naar det daa ikkje hev vore større Sal (fraa 1913–1921 hev det vakse fraa 181 til 700 Expl. um Aare), so er det fordi nokre Skular eig Ekspl. som vert utlaante i Timarne (?); dessutan er der "en Del Elever" som "har Boken i 'Skr. i Samling' eller Søskendes tidligere kjøpte Expl.". – Meir fær eg daa ikkje vìta um den Ting. – Igaar var eg hjaa Sev. Eskeland, som er Rektor no paa Lærarskulen (Lærarane vil vera likso fine som Gymnasiastarne: hev "Rektor" og "Overlærarar" og "Lektorar" liksom dei). Stord Lærarskule er svært til Institution: hev 6 Klassur + Gymnasklassa, mange gilde og stundom svært store Bygninger (den største med Bustaden for Kvinne-Elevarne) og ein gamal gild Hage (mest Tre, mill. a. svære Graner, og fleire utanlandske Slag); ein Part er Skulehage til Upplæring for Elevarne. Rektorhuse er framifraa gildt og ligg fritt og fint med herleg Utsyn yver Skog og Fjord. Der var berre hyggjelegt hjaa "Rektor", som elles var norsk og grei Kar som fyrr (med ei ven og hyggjeleg bymælt Kone og tri Baan; saman med desse og Jens Tvedt hadde eg ein hyggjeleg Ettermiddag. Det var nok i (Slutten av) Eksamenstidi; men der er mykje mindre Eksamensvaas no enn fyrr, – iminsto e i t t stort Framstìg.

Stord, Jonsokaftan. Regn og Rusk; Regn og kaldt; og dette skal vera Jonsok! – I Ettermiddag hev eg flutt, – fraa No. 5 til No. 7, der Pianoklimpring og Dame-Kattejammer ikkje skal vera høyrande. Troppsvali og alt Skravle der er eg òg kvitt. Fær tru at det no vert betre. – Og alle spaar "godt Vêr etter Jønsok" . . .

Brev fraa.Arne Garborg.

Stord, Norge 26/6 1923. Herr Jørgen Bukdahl! Deres sidste brev burde forlængst været be- svaret. Men jeg er bleven hindret først ved en sygdom, og saa ved en lang og kjedsommelig rekonvalescens. Her i skjærgaarden har imidlertid affærerne begyndt at rette paa sig igjen, saa at nu er jeg skrivefør. Til sagen altsaa! Er der brug for "Trætte Mænd", saa b i e n! Jeg har troet at det mest var de nyere franske retninger som nu virkede paa vore forfatteres flertal. Men jeg læser ikke saa meget nu. De tror paa "Jæderens renaissance". Det vil sige paa en fra Jæderen udgaaende norsk og nordisk. Og et nyt "Hafrsfjordslag" som kunde i sandhed "samle Norges rige", det er ganske vist et herligt haab. Ikke mindre skjøn, om vel endnu. mere forvoven, er tanken om en ny "Amerikaopdagelse", om man ved den nye verden i dette tilfælde vil forstaa den hidtil ukjendte nordiske "verdensdel", skabt ved de nu saa spal- tede og splittede nordiske folks samling i ind- byrdes forstaaelse og i følelsen af sit grundslægt- skab. For os gamle ser denne som enhver Ame- rikaopdagelse nærmest umulig ud; men gid I nu fremrykkende unge maa finde vei gjennem van- skelighederne! Thi her staar vi ved det som i dybeste forstand er "Nordens Sag" og betingelsen for "Nordens fremtid"; opgaven burde da ogsaa kunne samle – og holde samlet – alt hvad vi har af fremsynt ungdom og af alderdom som har noget af sin ungdom i behold. Retningen: indad den fulde selvstændighed og udad det kloge samhold, er den samme som i tidernes løb – i forbindelse med en fornuftig samfundsordning (sml. Deres landsmand Severin Christensens "Retsstaten") – skal skabe ogsaa en civiliseret v e r d e n. I saa vilde forhaabninger tegner Deres Arne Garborg.

Brev fraa Arne Garborg.

Stord 27/6 1923. Kjære deg, no hev eg både brev og eit par kort å takke for. Og med mi skriving hev det gjenge smått no ei stund. Men so er her ikkje mykje å skrive um heller; den eine dagen er likso keidsam som den andre på lag. Og like kald, um ikkje alltid like regnleg. Eg greier meg elles godt; den eine etter den andre kjem og fortel meg, at eg ser ut som alt var i orden. Det er berre Frida R u s t i (takk! eg stod endå upprådd med namnet!) som preikar for meg etter Di uppskrift; men når eg tenkjer på at kvar dag her kostar 71 1/2 krone, og at bankarne ramlar rundt ikring oss . . . Og dessutan, no hev eg fenge nytt rom. Og noko likare er det her. Men rett som det er sèt gudelege bondekjeringar seg til og syng salmar. Nåja, gudelege "systrar" med, trur eg. Men mindre gudeleg ungdom lær og skravlar i villan sky eller syng ikkje-salmar; stundom skrik ungar med. Helst når eg nettupp skal til og skrive. Og so er det denne klokkeplente "dagsorden", med alle mat-mål på urett tid og med alltid den same keidsame maten (god nok, men smakar alltid eins; kjøt hev me elles fenge ein og fisk tvo gonger) og alltid denne mengd med framandfolk til bord- selskap . . . gudbevars! Noko å klaga hev eg ikkje, men eg, som er van med Kolbotn og La- bråten – ro og fridom (klokka kann vera kva ho vil der), – korleis skal eg halde ut meir enn ein månad her, når eg ikkje er sjuk? Frida vart elles glad ved helsingi Di, eg sender atthelsing so livlegt som ho kann. Ho skal heim til Baden (?) um ikkje so lenge; men det er nok ikkje hyggjelegt å tenkje på Tyskland; tilstandi er slik der no, segjer ho, at ein nårsom- helst kann vente villt upprør av berre vonløyse og rådløyse. Men Franskmennerne driv på med sitt. Vil nok øydeleggje Tyskland. – Og so er det dertil Vårherre. Det er so kaldt i sjølve Sør- Tyskland, at uår og sveltihel er ventande attpå, – etterpå den lange halvsveltingi for folk flest. Frida tek det på sin rolege måte; men eg skynar stundom, at ho ventar seg ikkje nokor hyggjeleg Tysklandsferd. – Frå Nygård høyrer eg endeleg um Rama- kvædet. Ananda set upp krav som korkje Ny- gård eller eg kann gå med på; so vert det vel ny tinging att. Eller Nygård kjem til lags med Ananda på vilkår som ikkje eg kann gå med på. I siste tilfelle krev eg namnet mitt stròke på titel- bladet, so eg sidan kann gå på med kritikk, – um det er umaken verdt då. – På Litlehamar fær Du det vel gildt, og på Vangen godt, – um det vert noko-so-nær sumar då. Ei gjente til "selskap um natti" fær Du vel alltid lånt på Strålberg? – Hels kjent folk. Og "hav det godt" sjølv! Helsing! Din Gamling.

Stord 26. 6. 23. For andre Gongen hev eg flutt (No. 7 var kje heller stillt nok), og no "til Skogs": til ei Hytte paa Berge ovanum (sunnanum) Hotellbygningarne. Og her er godt: rolegt og fredelegt, og romlegt, med Utsyn yver Skog og Fjord til fagre Fjell Hit skulde eg ha flutt fyrr; men Kalden skræmde. I Dag er det klaart og fint og varmt. Og Folk gjeng og glor og undrast og spør kvarandre: tru det kann bli Sùmar likevæl? Paa Danskt, Bergens-, Stavanger, Nordlandsvær-provins-dansk og paa ymse norske, danskblanda Bygdemaal spør dei; men Svar fær dei ikkje endaa. Kortbrev fra Hulda. Jonsokdag drog ho til Vesl'hamar; i Overmorgo eller so bèr det yver Dovre til Vangen. – Nytt: Ivar (Jonsson) Gar- borg hev vorte Askermann: Styrar hjaa Blehr paa Nesøya. – So fær me daa sjaa ein av Ætti au ein Gong imillom; Jonsfolke hev elles mest vorte reint framandt for oss no.

Stord 1. 7. 23. So tek me til paa andre Halvaare. Men endaa er her so lite varmt, at eg hev "lagt i Omnen"! – (ein av desse smaae Ravkraft-Omnarne, som det er so lettvint aa "leggje i"). Me skal vel ha Regnvêr att, veit eg; Soli er burte og Him- melen graa. Vart klaart att rett snart. Underleg nok er her stillt; kva tyder det her paa Stord, tru ? – Ein Utspyrjar, som var her fraa "Gula" ein Dag (Prentestreiken er slutt; "Gula" kjem i full Storleik og med fin Prent) hev sett ein liten hyggjeleg og noko-so-nær rett Stubb – sjølvsagt litt ufullstendig – inn i Blade sitt um meg. Der læt han meg segja, at Rettsstaten er "mi faste Tru", og av det hev eg teke Tilføre til aa skrive eit Svar, som i Grunnen vart ei Melding av Sev. Christensens "Retsstat"; den kann ikkje minst vera gagnleg her paa Vestlande, vil eg tru. – Maanaden min her er Slutt; og eg hev kome meg godt; no vilde eg helst sør-yver. Men so er det um der enno skulde vera for kaldt paa Jæren. Eg bør vel helst liggje her ei 8 Dags Tid til, – um eg hev Raad til det; fær høyre meg fyre i Morgo. – I Dag var eg i Kyrkja; kannhende var ho eldre innvendes enn ho utantil syntest. Men nei; nytt og lite forvitnelegt alt. – Rett mykje og svært andægtigt Folk. Norsk Salmesong og Norskt ved Altere, men Provinsdanskt paa Preike- stolen; alt godt nok i ei Landsbygd. Den unge Presten tala elles nokso vent.

Furuly 5. 7. 23. I Natt fèr eg. Hjarte trøytt av alt her. Det er mildare. Men ein Jærbu (fraa Nølstad) som ligg her, han meiner det er kaldt der nede enno. Like eins ein annan Jærbu: Gabriel Fot- land; eg hev berre vondt i Vente, trur han. Det fær aIt vera det same. Og so "fær eg sjaa"; vert det for gale der nede, so tek eg paa Aust- veg att. Fraa Hulda er Inkje aa høyre. Men so mykje lenger k a n n ho ikkje tegja no; daa maatte eitkvart sers vera i Vegen. – No hev eg berre aa "betala for meg" og so faa Tak i Bil. Paa Knudaheibakken er det visst berre uhuglegt; men ein fær vera like sæl; lata det staa til; ikkje bry seg . . .

Knudaheibakken 8. 7. 23. Kl. 2 Morgo den 6te fraa Leirvik. Mildvêr og Skodd, men "Sumarskodd" som ikkje var tettare enn at baaten kunde gaa. I Stavang Kl. 9 Morgon den 7de; same Ettermiddagen (med Bil) fraa Bryne (der Klaus Sletten "intervjua" meg og hit. Og so gjekk det 2 Halvdagar (= 1 heil) aa koma noko-so-nær i Orden; no, etter min fysste For "Stavangeren", der han no skal arbeide. skikkelege Middag her (Hermetik til "Hovudrett") er eg komen til Skriveborde. Jæren tek imot meg med Godvér i Aar, ja med Varme: Sol og stilt, eller i Dag ein spak og mild Sudvest. Denne skulde vel helst spaa, Regn att. Men nemner eg det med ein Jærbu, so svarar han heller morsk: Nei; no hev me havt Oktobervér so lenge, at no fær det vera Såmar ei Stund, so det kann verta retta noge-so- nær opp att, det som hev fare idla (ille) for Skuld denne urimeleg kalde Vaaren. Det same ynskjer eg; – berre det hjelpte aa ynskje! – Det er 2 Aar sidan eg var her sist. Og i dei 2 Aari hev det butt 3 "Leigarar" her: ein – "Bjerkreim-buen", – som eg visste um (og som hev betala – godt – for seg ved aa cementera Murane) og tvo som eg ikkje hev visst um: fysst gamle Jonnas Undheim (som òg hev betala godt for seg – med Snikkar-Arbeid: han hev sett i Stand Golv og Loft; men Tòka er det ingjo Raad med, segjer han: ein kann leggja Pann'ne som ein vil, so kjem Vinden snart fraa den eine og snart fraa den andre Kanten og vanskìpar deim att: so bakvendt ligg Huse til; dessutan er det gale med Skorsteinen; Omnarne dreg berre i sùme Slags Vind; Jonnas vart daa liggjande sjuk her – liksom Bjerkreimsbuen –); og so ein Utbygding (med Kone og 2 Baan), som kom ber Vinterstid og ingenstad kunde faa Hus; gamle Jonnas fekk daa sendt 'n her upp. Og her vart han liggjande til ut-imot Slutten av juni; men alt fòr ikkje væl her i den Tidi han var her: Ungarne leika kring Huse og gjorde ymist Ugagn, og Kjeringi slog alt Vaske- og Skìtvatn ut gjenom Døri og paa Roti av den store unge Bjørki nordanum "By- Slage", so no var Bjørki daud. Mykje av dei seinste Plantingarne var òg daudt (um nok ikkje det var desse Folk si Skuld). Men ymse Merke etter Ungarne var der kring Huse, endaa der var stelt etter deim so godt som det i Farti hadde late seg gjera. I det heile var Til- standi betre enn eg hadde venta meg. Og i Dag kom gamle Jonnas hinkande bit upp paa tvo Stavar og gjorde Greie for alt som var hendt; han hadde Inkje aa segja paa dei Folki som sist hadde butt her. Det var nok sant, at Kjeringi hadde slege Vaskevatne ut paa Bjørki; men det hende at ovkalde Vintrar og Vaarar fekk heile Skogar til aa staa halv- og heildaude, alt til det kom skikkelegt Sùmarvér; daa kom dei seg att. Og no for nokre Dagar sidan hadde denne Bjørki teke til aa vise smaae Livsteikn att: eit og anna Lauv spratt ber og der i desse siste varme Dagarne. (Eg saag etter; og til mi store Forundring var det sant.) At eg daa læt Bjørki staa so lenge, det segjer seg sjølv; og livnar ho upp att, so hev eg set noko som mange vilde kalle eit Mirakel. –Det er svært varmt i Dag med. Skulde dette Vére halde seg – trass i Sudvest-Vind og Skodde i Have og ein varme som etter alle gamle Merke "spaar Regn", - so vil det òg vera meg noko av eit Mirakel. Med "Umflytjingi" er eg snart ferdug. Nytt Bord hev eg fenge; Eivind Hognestad hev endeleg henta sitt. Og so fær eg i Veg med Arbeide daa, – um eg nok fysst lyt taka meg ein Sving upp-um Sæland, tenkjer eg. – Brevkort fraa Hulda! – endeleg. Det er skrive paa Hjerkin – paa Vegen til Einabu (og Vangen). Der uppe er "koldt og snaut og trist; Kyrne berre Skind og Bein" (som dei nok er her òg, noko-so-nær daa), dessverre. Fraa Litlehamar drog ho like fyre Festen; "var trøytt", – altfor rimelegt. Men no fær me vone at det vert Vér- skifte til Fjells òg.

Knhbakken 10. 7. 23. Etter ei god Vike med berre Solvér, og med ein sterkare Varme enn Jæren er van med (men alltid med ein veksande Disme i Lufti og Skodde yver Have) fekk me i Natt Torevér, og Regn. Godt Regn. Og ei sterkare Torebrulting enn eg hev høyrt paa mange Aar. Men ut-mot Klokka 8 var det Slutt med Regne (ei lita Dogg ved 9-Tidi er snaudt Verd aa nemne), og Tora drog seg meir og meir inn-i Fjellheimen, der ho smaabrulta lenge. Og mest i eitt; eg trur aldri eg hev høyrt slik ustanseleg Torebrulting som denne Gongen; Lufti hev vore full av Ravkraft etter all denne Varmen. – Etter dette vert det nok Vokster paa Aaker og Eng; og Slaatten - som elles plar byrja straks yver Jonsok - vil taka til med Kraft no. – Her um Sundag hadde eg mine fysste Gjester: Eivind Hognestad og Son hans. Og eg vart sett inn i Økonomi-Tilstandi paa Jæren; i det heile greier det seg; men dei hev fenge svide, dei som lét seg narre for mykje med i "Spekula- sjonar". – Dei var etter Maaten tidleg ute, desse Kararne (i "Morgonsykti" dvs. paa Fyremiddag); køyrde med Bil, maa-tru. Noko seinare skal Aadne Sæland ha vore her og banka paa; det maa ha vore i "Middagskvila", det, og eg maa nettupp i den Stundi ha sove (som sjeldan hender): no fær eg sjølv sjaa aa koma til Sæland, der eg skulde ha vore fyrr, um ikkje denne stride Varmen var komen i Vegen. Ein meir langfarande Gjest hadde eg igaar, ein Lærar fraa Nordmøre; det var ein frisk og livfull Kar, meir "Kraftkar" enn Lærarar plar vera. Me smaaskjemta og rødde um mykje og mangt; men lite kunde eg segja 'n i den Storsaki som han helst spurde meg um, – h a n s Sak: Skule- og Uppfostringsspursmaale; der veit eg sjølv so altfor lite, - eg veit ikkje ein Gong kor eg skulde faa vìta meir, med alt det som finst av baade "Metodelærur" og annan Uppfostringsvisdom. Dei tvo Hovudfagi: Sam- fundsstyring og Barne- og Ungdomsupplæring, – nettupp desse Hovudfagi hev den kloke Verdi vaar minst greie paa. – – – – – Kl. 10 f. A; same Vêre som igaar! Berre eitgrand stridare Blaastr.

Knhb. 12. 7. 23. Gjesta Aadne Sæland igaar. Det er ein grei og hyggjeleg Kar, som eg kjem godt til Lags med. Og ein "gjæv norsk Bonde" hev han i alle Maatar Rett til aa bli kalla; ikkje berre sìt han paa ein Gard, som eingong maa ha vore eit Kongssæte (med sine mange baade Herre-Grav- haugar og Smaafolk-(Masse-?) Gravstader, og med dei lange Grunnmur-Leivingarne etter ein Kongs- gard) og hev ei rik Samling av gamle Saker fraa eldre Tider – ende upp til Steinalderen (som er funne paa Sæland, og som han vil faa sett upp paa Sæland og i k k j e sende til nokor Oldsam- samling); og ikkje berre er han ein (altfor-) mykje nytta Heradsstyringsmann; han sìt og inne med baade Kunnskap og Tankar. Rett forundra vart han, daa han høyrde um den daude Bjørki her, som ser ut til aa vilja lìvna upp att; men utrulegt heldt han det ikkje; ein gamall Skogplantar som han hev visst røynt ymist rart. Han raadde meg òg til aa sjaa vel paa dei daude Smaa-fururne, fyrr eg riv dei upp; det er ikkje sagt at dei heller er so daude som dei ser ut til. Gjerne vil han hjelpe meg med Smaatre òg fraa den vene Bjørkeskogen sin: men korleis skal ein kunna tryggje seg mot Smale – og mot Gjætarar? – Men for Stova her meinte han aa kunna skaffe Trygd: han hev fenge eit Maallag i Gang her, og det eit som der er Liv i; einkvan av dei gildaste Kararne der – fraa ein av dei næraste Gardarne, meinte han nok kunde vilja vera eit Grand Tilsynsmann yver Knudaheio; kannhende kunde Huse bli nytta til eitkvart òg, ikkje minst naar den Tidi (snart eller seinare) kjem, daa eg sjølv mindre kann gjera meg Gagn av denne Jær-Heimen min. Han lova aa koma her hit ein Gong, so me kunde talast meir ved um dette. Daa eg naadde til Undheim att, fekk eg litt Post: Kort og Kortbrev fraa Hulda. Eit Par andre Brev var der òg. Dessutan noko som eg minst hadde venta: eit Par Dokument fraa Gar- borg i mi Barndomstid: "Domsact i Aastedssagen Anders Johannesen Garborg mod Even Aadnesen, Tønnes Svendsen og Osmund Osmundsen Gar- borg, incamineret 22de Novbr. 1856; paadømt 20de Jan. 1859," – med eit Tillegg (etter at Overrettsdomen – 29. 5. 61 – var fallen): "Skjønsforretning paa Garborg begyndt 19de Novbr. 1861, sluttet 26de Aug. 1862." Mykje halvgløymt (og heilgløymt) og mange halv- (og heil-) gløymde Namn dukkar uppatt for meg her; og den store Saki um det halve Qværnevand – ei Sak som aldri vart meg 7-Aaringen klaar, og som eg snart gløymde –, den fær eg endeleg so vidt Greie paa, at eg trur eg kann døma at det var me som hadde m i n s t Rett. For der er nokso mykje som er uklaart, – som vel i dei fleste Rettssaker, – Saker millom jamstort eller jamsmaatt Folk daa visst. So mykje uklaart er der, at baae Partar visst heilt og fullt hev trutt kvar paa s i n Rett. Og paa "vaar" Side var der mest av uklaart, so der kunde Urett lettast snikje seg inn. Men naar der vart Sak av det, so m a a t t e "vaare" stive seg upp og staa fast, um det so stundom, hjaa den eller den, kann ha vakna ein Tvil, eller eit Spursmaal. Av "Skjøns- forretning" ser det elles ut som Folkestemningi til Slutt hev vendt seg meir fraa "han Andriss" og til "vaar" Side; han hev vore for plent og juridisk, han Andriss, so Folk vel sistpaa fann at ban dreiv det for vidt.

Knhb. 16. 7. 23. Smaabygjur no og daa; helst um Notti. Vind fraa Sudvest, kald som Nordvesten paa Lag. Stundom stride, men stutte Tore- og Regnstunder. Slaatten hev teke til so smaatt paa desse Kantar med. Men um Sundagen hev eg Gjester; no sist rett mange. Millom deim Bjerkrheimbuen V. N., som las upp for meg av ei Bok han hev skrive (um Ingenting mindre enn um Verds-Fyremaale); han skriv elles godt og hev mange gode Tankar. Det er i det heile ein Mann som det maa vera noko ved; no vil han faa i Stand eit Brev fraa Norig um eit Verdsarbeid for Verdsfreden. (Det skreiv eg under, mindre av Tru paa at Fredspræ- dikantarne greider nokon Ting enn for aa vera med aa halde uppe Tanken.) Ein skulde kunna vente seg eit og anna av ein slik Mann, – um han berre kann halde seg til Jordi. Ein annan av Gjesterne var fraa Heigre inn-i Høylandssokni (den Garden, der ho Mor livde i si siste Tid og døydde); han kunde ikkje fortelja meg noko større um henne, anna enn det eg visste fyrr. Men han gav meg ei gamal Tinkrus som hadde høyrt henne til (og som ho maa ha ervt etter Syster si paa "Malmei" (skrive "Mal- min" (??) for fraa Garborg hugsar eg ikkje Krusi); og eg kunde kje anna enn takke og taka imot; eit Minne um Mor var den gamle Krusi alltid. Hit hev det daa vel snart samla seg, det vesle som hev "fylgt Ætti" fraa Garborgtidi: Skatole og Krusi etter Mor, Skulemeisterskrine etter Far og den gamle Stoveklokka etter deim baae. Men den gamle Garborgsgarden er – kløyvd – komen paa framande Hender. Berre Heimehuse stend att i sin gamle Skikk –. Og s k a I bli standande som det stend, høyrer eg; Staten skal endeleg – som vanleg mykje for seint – ha hugsa paa, at det er Samfundssak aa halde uppe slike Kultur- minne ogso. Sjølv hev eg lite fenge gjort: det gjeng med Smaa-arbeid og Brevskriving. Og Lesing; eit og anna lite Arbeid vert sendt meg til Gjenomsyn; stundom skal eg "segja mi Meining" òg. Eit av desse Hefti er elles paa sin Maate godt ("Riks- maalstrollet"); det samlar paa upplysande Maate Grunnarne til Norigs Nedgang og vanskelege Uppgang att um ein Hovudgrunn: den Framand- domen som fekk Magti gjenom Danskevelde og som enno hev ho, trass i alt Nyreisingsstræv, um. Forf. elles finn, at det no so smaatt tek til aa ljosne. Han vil vera heilt ukjend, denne For- fattaren; eg hev fenge Hefte gjenom Anton Aure (som segjer det er ein eldre velvyrd Mann, som hev skrive det; og eldre maa han vera, so godt som han hev fylgt med i Maalarbeide fram-gjenom, Tiderne).

Brev fraa Arne Garborg.

Knhbakken 22/7 1923. Kjære Hulda! Tak for brev! – en hel uke er der altså mellem Vangen og Knudaheibakken. (Dit brev er dateret 15de og nådde hit igårkveld). Det er et ganske pent stykke vei! Utrygg for mig behøver Du ikke at være; helsa er i fuld orden igjen. Men alderen er der jo, og den er stadigt stigende; disse reiser tverover det ganske land blir da naturligvis mer og mer be- sværlige, ligesom levemåden "på egen kost" vel ikke heller er så ubetinget heldig længer. Af den grund skulde jeg gjerne sælge og slå mig til ro i "Garborgstua" på Vangen. Men sælge fjeldstuer og lyststeder i nedgangstider er lettere sagt end gjort. Jeg har da tænkt mig, at huset fik stå "på min konto" så længe, når jeg bare kunde få det under pålideligt opsyn; og Ådne Sæland mener at det må lade sig gjøre. Og da kunde jeg være hvor jeg vilde om sommeren, d. e. på Vangen. Vi får da se; Sælandsmanden venter jeg hid hver søndag. I sommer rækker jeg imidlertid ikke så langt som til Vangen; jeg tænker med gru bare pa den langvarige og kjedsommelige reise til Labråten. Kunde jeg flytte over i næste menneskealder, da man forhåbentlig kommer i orden med flyveruter, så var det en anden sag; men det lader sig ialfald ikke ordne i dette årstal. Du bør altså ta den Gøteborgsturen; den vil Du have hygge af; og den tager Du sådan "på hjemveien". Og som hedersledamot er Du egentlig forpligtet til at vise de hyggelige folk der borte så vidt opmerksom- hed – – Her er det for nogle dage siden forbi med det storartede sommerveir; det er nokså kjøligt, og nokså fugtigt også; – netop som slåtten er begyndt. Og veiret er i det hele så uroligt – en dag stormende og en dag stilt, en time regn og to timer sol, – at alt synes usikkert. Men Jærbuen er "seig": har ikke tapt modet endnu. Forhåbentlig holder sommeren bedre ud op på Din kant. – Hilsninger! Hav det godt! Din G.

Knhb. 22. 7. 23. Graavêr og ikkje ein Solglytt i heile Dag; og no, mot Kveldingi Stridregn. Nordvest Vind; snarare kaldt enn varmt. Brev fraa Aagot, Sonekona. Det gjeng godt paa Labraaten; mykje Høy, turt og godt innfenge, og elles alt i Orden; "Helsingar fraa Kari, Aadne, Goro, Tuften og Aagot". Samstundes Brev fraa Hulda. Ho hadde godt Vêr upp-paa Savalhøgderne enno (den 15de daa ho skreiv); og sjølv hev ho det godt; "arbeider, men m a a jo ut i denne herligste Sommer, vi har havt paa længe her": og aaleine er ho, so "lidt" maa ho "stelle". Med Tilføre av noko eg skreiv i eit Brev til henne talar ho um den "Garborg- stua" ho vil faa i Stand der uppe: ei, gamal Smie, som skal bli flutt innanfor Hafella og um- stelt med liten Kostnad; Vea (Matrial) fraa Kol- botnskogen er alt framkøyrd, og Haagen Strypet kann setja upp Stova alt i Haust. Dette skulde eg gjerne vera med paa. Aa faa selja Knudahei- bakken no vert vel raadlaust; men kann Aadne Sæland skaffe meg ein Mann til aa hava Tilsyn med Huse her, so kunde eg liggje paa Vangen dei Sumrarne det "fell seg so". Og so vil det nok ofte falle seg; eg duger mindre til desse Vatsferderne til Tjønni. – Men eg ser ikkje noko til Sæland'n enno, eg kann daa ingenting avgjera fyrr seinare. – Ho er innbòdi til det skandinaviske Folkedansstemne i Göteborg 2dre–4de August (og den store Utstellingi); og ho, som er "hedersledamot" av "Svenska Ungdomsringen för Bygde- kultur", reiser daa nedum dit, naar so langt lid, um inkje noko sers skulde koma i Vegen. Og eg fær sjølv til aa tenkje paa Heimferdi no. Eller rettare: det er Vêre som kjem til aa avgjera det Spursmaale for min Part. Skulde det gjeva seg til med det Vêre som no hev byrja, so held eg ikkje lenge ut; men skulde det i rimeleg Tid "bli Sùmar att", so fær eg slaa meg til Ro her til ut-imot Slutten av August, trur eg.

Knhb. 25. 7. 23. Kom endeleg til Garborg i Dag. Og raaka Anna, som er si same, um elles Aari tek til aa tyngje so smaatt. Ho vert alltid eit Grand kløkt naar eg kjem (eller helst naar eg gjeng); eg er for henne som ho for meg eit Barndomsminne, – eit Minne fraa ei Tid som no liver berre i so eit Par gamle og meir og meir sviktande Minne. Son hennar, Gardmannen, som er modig og klarar seg utruleg godt paa den vesle Gardhelvti si, er Far for eit Par smaae no, og hev sjølvsagt ved det vorte ikkje mindre modig. Men snild og grei Kar er han som fyrr. Og so annvint som han hadde med Høyet og Slaatten i Dag – det er reint utrulegt for ei Mengd med ovgodt Høy den gamle Blautmyri Foren bèr no, – han ofra burt-imot ein Halvtime paa meg endaa. Men ein Halvtime paa ein jærsk Høyvèrsdag, naar det dertil er utrygt Vêr, – kor mykje det er, det hugsar eg fraa Barneaari enno. – Daa eg gjekk upp-yver att, stod Himmelen inn-i Fjellheimen blaasvart av Regnskyer; og snart regnde det med der inne; det saag eg paa Regnbògestubbar som reiste seg so fraa den og so fraa den Fjellknausen. Og snart stog Regn- bògen heil, som ein veldig Himmelport, framfyre meg, og vart so standande – storfager! – til eg hadde naatt Knudaheibakken. Litegrand Smaa- regn fekk eg òg. Men bak meg, ned-yver Jæren straala Soli som fyrr; og fyrr ho gjekk ned hadde ho vunne i Striden. So det vert visst Høyvér i Morgo med. – Heimkomen fekk eg eit Par Brev: fraa ein Sunnmøring paa Austlande som vil ha meg til aa gjenomsjaa ein Austlandsfestsong han hev skrive (aat Bygdi der aust) paa Riksmaal, – og so fraa V. N. med Upplysning um Titelen paa Boki hans: "Magt over Døden og et retfærdig Samfund; Utviklingens Maal"; og det skal vera visst: Titelen er likso gild og merkeleg som Boki. (Eg bør vel elles raada han til aa gjera "Udviklingens Maal" til Hovudtitel, so det faarlege "Magt over Døden" ikkje stikk seg so sterkt fram.) – Og no er det daa berre aa sende Vitnemaale. Men det vil ikkje vera lett aa forme. Folke- filosofien er religiøs: spør etter "Udviklingens M a a l" og nøgjer seg med T r u der Tenkjaren krev Visse; Tenkjaren lyt slaa seg til Ro med "Lover" som læt seg sannprøve, medan Folke, som krev Greie paa Verds f o r m a a l e, klarar seg med det "rimelege" i Staden for aa krevja Prov (greier seg med Religion, medan Kultur- mannen krev Vitskap). Dette maa eg i Vitne- maale gaa utanum og endaa hava med; det einaste eg kann trøyste meg med er, at Folk hev "veike Augo" i Spursmaal av det Slage.

Knhb. 30. 7. 23. So er me straks ferduge med Juli òg. Dermed glid me inni Ettersumar og Fyrehaust, som elles ofte er meir sumarleg enn Sùmaren. Vére godt, men Nordvestvind (rett kald). Kort fraa Hulda (der ho fortél um eit Brev som eg i k k j e hev fenge, og der eg ser at ho i k k j e hev fenge det siste fraa meg; Postfolke gjeng nok i Dilla um Sùmaren; ho dreg til Hvalstad i Dag og til Göteborg 2dre August. Men det var so godt der uppe daa ho skreiv, at ho reint kvier seg for aa fara. Ja ho vil der upp att, um eg vil med, so for ein Maanad. Dessverre – – –. Men fraa i Overmorgo er alt i Orden paa Labraaten, so dit kann eg fara naar eg vil. Og no, daa tvo Smaa-arbeid (umfram "Retsstat"-Meldingi ventar paa meg og maa vera ferduge til Slutten av August (ein Stubb um Henrik Krohn) og til Fysstningi av Septbr. (um Granskaren Mauland – Hannaas var innum her ein Dag, paa Vegen til Setisdal –), so fær eg avstad rett snart: 10–12 August, tenkjer eg. – Og so gamall er eg no, at i Grunnen er eg alt trøytt av aa "flakke".

Knhb. 3. 8. 23. Me hev havt eit Par Dagar godt Vér (og stilt!); men i Aftes gjekk Soli blodglimande ned attum eit graablaatt Skyfjell, og i Natt vart eg vekt av ein forrykande Storm. Den held paa enno, men blanda med eit stridt Regn, so han vil vel snart ha gjort fraa seg. (Og eg vil vone at det ikkje er slikt Vér austpaa i Dag, daa Hulda er paa Göteborgferd, – endaa det stend fraa sudaust med baade Vind og Væte.) Jæren er burte i Regnskodde. Eg sÏt med Penn og Papir, men er lite i Lag; det viser seg meir og meir, at eg ikkje kann bli ferdug med "Retsstaten" heller her. Og i slikt halvkaldt Ruskevér er det Uraad aa koma i Arbeidslag; hadde eg ei hyggjeleg Seng, so lagde eg meg, trur eg. Endaa – huff! liggje og høyre paa Regn og Storming, og paa Dører som knakar og dunkar og vil upp ...

Knhb. 5. 8. 23. Etter tvo Dagar med Uvér fint i Dag att. Og Hognestadferdi – som eg hev sett ut so lenge, av di eg venta paa Aadne Sæland (som vilde koma ein Sundag (og Eivind Hognestad er berre heime um Sundagen) – vart fin og i alle Maatar hyggjeleg. Men Eivind kunde fortelja meg noko som fell ulaglegt: Maulands Papirhaugar er hjaa ein Ver- son av Mauland; og den Versonen bur paa Voss; eg lyt daa stogge der eit Par (tri–fire?) Dagar, um eg skal kunna faa i Stand Stykke til Aarboki. Det vert soleis ikkje onnor Raad enn eg fær sjaa aa koma i Veg fort; herifraa i Over- morgo?

Knhb. 7. 8. 23. Idag avstad. Farvæl, Jær!

Brev fraa Jørgen Bukdahl.

Askov, Vejen, Danmark. Hr. Forf. Arne Garborg. Tak for Deres venlige Brev fra Stord. Tak for Deres Tro og Tillid til os Unge. Det gjør godt for os at de ældre følger og forstaar os. Meget vil ske nu. Vi er over Europasvien, vi vender tilbage til os selv. Tilbage til, hvad der danskt, norskt og svensk er, – til hvad, der nordisk er. Den mytiske Hjemlængsel, De først af alle gav Udtryk for, det er nu noget af det unge Nordens Fremgangsvilje. Min Artikkel om Dem i Johs. V. Jensens "Forum" blev vel modtaget i Danmark og vakte Interesse for de nye Norskhedsbestræbelser, saadan at jeg fra Venstres Hovedstadsblad "København" fik Tilbud om at skrive et Par Artikler om norske M a a l f o r f a t t e r e efter Deres Virksomhed. Foreligger der ikke Oversigtsbøger over Maal- bevægelsen som saadan? – Jeg mener at Tiden er inde til at dansk-dansk og norsk-norsk lærer hinanden at kende, at vi hernede lærer at kende det nye Norge og at det nye Norge lærer at kende et Danmark u d e n f o r Norge efter i en Menneskealder at have kæmpet med et Danmark i Norge. – Jeg medsender en lille Kronik om danske Forfatterinder som maaske kunde interessere Dem eller Deres Hustru. Jeg husker hvor varmt De i sin Tid tog Dem af Amalie Skram. – Jeg kom ikke til Jærs iaar. – Men Theodor Dahl skrev til mig, at De var paa Knudaheio. – Maaske naar dette Brev Dem der. Men paa min Væg hænger der Billeder af Hav og Sand og lune Hejer. For det er alligevel ogsaa saadan med dette Land for mig at det er et af disse jeg bedst kender og sidst glemmer. Som en Fabel er dette Land, hvilende i sig selv, underlig tungt, tungere end noget af Norges Land. Det gaar i Sjælen som det ligger der som fra Evighedens Morgen i tunge Kvadre. Det siger ind i Sindet. Dets Natur er noget af et Mare- ridt. Man lugter Urgrund – en kosmisk Følelse overvælder én, spænder sig som en Himmelbue fra den yderste Havrand. Og inde fra Sagaen kommer Ord om Skibe der "siglu fyrir Jaar". Underligt uvilkaarligt mødes Fortid og Nutid – en Splid i Sindene, en Sprække, der fyldes med judæas Sprængstof. – For ingen Sted er Folket saa hudløst – gaar med saa blottede Nerver. Og Hav og Sand mødes, Fortid og Nu- tid, en Kvide i Sindet, en Livsens Tragedie hvis Bog er "Fred". – Jeg kunde ønske at se Knudaheibakken og Egnen deromkring. – Jeg har ikke været længere end paa Nærbø. – Der er vel ikke noget Billede derfra ...! Med Hilsen til Dem og Deres Hustru. Deres ærbødige Jørgen Bukdahl.

L a b r a a t e n 13. 8. 23. Rakk hit i gaarkveld dvs. i Natt ved 1-Tidi (Toge naadde kje fram fyrr ein god Halvtime for seint). Og i Dag fær eg fullt-upp aa gjera med Innflytjingi. Hulda – som ikkje hadde venta meg so snart – var fari til Vangen att. Som rimelegt var: her nede fær ho mest aldri Arbeidsro, minst um Sùmaren. – Paa Voss vart eg verande 3 Dagar. Og at eg greidde Arbeide paa so kort Tid kann eg takke "Dottermannen" Steinnes for: han hadde alt fenge ordna "Papirhaugarne" etter Verfar sin so vidt, at det vart etter Maaten lett aa faa Tak paa det som eg serleg turvte. Og no vonar eg det skal gaa noko-so-nær raskt med dei tvo Biografiarne, – so snart eg fær "flutt inn".

Brev fraa Arne Garborg.

Labråten 15. 8. 23. Kjære Hulda! Jeg var indpå Dit værelse idag med "Det tyske kontor i Bergen" og et par andre Dig tilhø- rende boksaker, og der opdagede jeg – det kort jeg havde sendt Dig fra Voss. Der lå det ganske roligt; ingen havde fundet på å sende det til Van- gen. (Kanske det. er gået på lignende vis med andre kort som' ikke er fremkomne?) Kortet vedlægges. Ligeså en bladstubb. Den er fra Aftp., – et nummer som kom med din adresse, og som blev liggende – indtil jeg kom til å åbne det: om der kanskje kunde være noget som burde sendes. Og så var det dette om "Nordisk dans", – hvor Du er nævnt så vidt. Fyren – "Pyt", kalder han sig; men saksa kom til å halvkløve "navnet" – er jo forholdsvis vel- villig af Aftenpostfyr å være; han har altså op- daget, at i Sverige (og Danmark) er det fint, ja kronprinseligt, at interessere sig for folkedanse. – Hvad mig angår er helsa bra. Men noget arbeidsoplagt er jeg ikke. Og så kommer der for- styrrelser af og tll. Nu er det denne Ananda eller Rama-affæren igjen: d. v. s. der kommer plud- selig korrektur på hans nye fortale (oversat af fru Steinsvik). Det er den mest feilfulde korrektur jeg nogensinde har ekspedert. Desuden bruger hun jo ikke min retskrivning; det nye "Ramakvædet" blir altså en bog med to skrivemåder. Fra Ny- gård har jeg ikke hørt et muk. Men jeg har nu tilskrevet ham og gjort ham bekjendt med sager- nes stilling samt ladet han mærke, at jeg i k k e er i humør. – – Jeg har to kort å takke for idag. Bra at det er klarveir der oppe. Men holder kulden på, – så skynder du dig vel hjem igjen? Det skulde nok ikke jeg ha noget imod (– om det ellers går bra her); huset er så underlig tomt og dødt nu. Mangfoldige hilsninger frå Gamlen.

16. 8. 23. No er eg "flutt inn". Men Nytt er kome i Vegen: SrÓ Ananda og hans Ramakvæde-Krangel. Han hev sendt inn det nye Fororde sitt (som elles er mindre langt enn eg hadde venta: væl 2 "Borgis"-Ark). Og det maa Nygaard ha godteke: visst er det, at igaar fekk eg Prentretting paa det fraa Emil Moestue. Men Manuskripte – fru Steinsviks Umsetjing – fylgde i k k j e med. Og no som fyrr ikkje eit Ord fraa Ny- gaard. Korrekturen vart fæl. Revisjon hev eg kravt, og til Nygaard hev eg sendt eit rett kaldt Brev, der eg mill. a. læt ’n vita, at "Ramakvæde" no vert ei Bok med tvo "Rettskrivingar". For daa eg ikkje – etter Avtalen – hev fenge sétt det nye Fororde fyrr det var sett, so fær det no staa med Fru S.’s "Rettskriving" dvs. med den Rett- skrivingi som ho hev v i l j a gjenomføre. Fillegreidur er det alt. Eg fær sjaa aa fuske meg fraa det alt paa lempelegaste Maate i eit lite Etter-fyreord – eller kva eg skal kalle det. Og s o fysst kann eg koma i Gang med Krohn- Biografien. – Vére er storfint. Gjev det var likso fint all Stad; so vart 1923 endaa eit rimelegt Høyaar. – Med Helsa gjeng det godt. Men eg er lite i Arbeidslag. Det hev dertil dregje seg ihop ikkje so faae Brev, som eg skal svara paa, – Brev av ymist Slag, og mest fraa framandt Folk, stundom med Spursmaal som eg ikkje k a n n svara paa. Eit hyggjelegt Kort eller Brev kann det elles slengje inn-imillom, soleis fraa Hulda (som hev friskt, men heller kaldt Vér upp i Fjelle), – og no i Dag fraa Lektor Steinnes paa Voss (med ei Serupplysning um Mauland, som ein Gong hev vore Klokkar i Suldal, men berre godt og vel eit Fjordungaar – fyrr han vart Amtsskulelærar). Men i det heile duger ein vel mindre til Brev- skriving i mine Aar enn i Ungdomen, daa alt er nytt og friskt og forvitnelegt – eller underlegt. – Meir og meir vent vert det her paa La- braaten um Sumaren; til den eine Sida er me som innvaksne i Lauv. og Blom, og til den andre ser me yver Hagar og Engjer og Skog og ein blaa liten Fjordspegil heilt ut til den laage rolege Fjellgarden ovanum Oslo. Eg kann gaa her og sjaa meg reint glad paa den rike og trygge Natur- freden, so eg gløymer Mannheimen med sin Strid og sitt Staak og vert som ein Adam i Paradis.

Brev frå Arne Garborg.

Labråten 22. 8. 23. Kjære Hulda! To kort har jeg at takke for. Men endnu den 17de havde Du ikke fået noget af mine to sidste. Det ene af dem (det fra Voss) må dog nu have nået Dig. (Pardon! Den 18de var det altså kommet). Tak for kortene! Det er velsignet at alt går godt og at Du er i arbeidshumør, ja sover; det sidste er endog det vigtigste, eftersom det er betingelsen for alt det andre. Du får da drive på med skrivinga til Du er færdig, eller til det blir for koldt; for Du vét, at kommer Du hit, så får Du ikke levende fred for de 3 engler. Med hensyn til fremtiden, så – fær me no sjå då. Du greier dig altså udmærket alene; men fik Du en gammel knark også at tænke på, så blev der nok ikke stor arbeidsro. Det eneste jeg kan tænke mig er, at jeg bodde på Kolbotn og kom til Vangen til middag, men –. Nå ja, som sagt: me fær sjå. I dag har jeg fået en brevstubb fra Ivar; det er længe siden det nå. Men han har måttet for- tælle om nystova si på Egg; den er altfor storartet. Han inviterer mig did også. Men jeg får svare med en epistel. For her er ikke længer tid. Og guderne ved om jeg greier bare så meget som mine to blad- stubber (om Henrik Krohn og om Mauland). Det er jo alt den 22de! – Og dagene blir mere og mere forsvindende korte. Tuften har været hos Olav Nygard i dag. Der står det smått til; doktoren har opgivet ham, – om det endelige punktum nok ikke kan ventes sat før udpå vinteren. Og så er det hans såkaldte hus; det er nok rent elendigt. Jeg går og grub- ler på, om vi skulde kunne overlade de to syge mennesker stuen nedenunder, når kulden kommer; men kan vi det? – Vedlagt et spørsmål fra "en Telemarkskone" i "Norges kvinder". Men jeg skjønner ikke hvad det egentlig er hun spør om. Og en telemarkskone som endnu skriver Dansk, – kan det hænge rigtig sammen? – Men nu får jeg til med Krohn igjen. Lev. vel og vær arbeidsmodig fremdeles! Og mangfoldig hilsen fra Din G. (Dette er sisste brevet eg fekk frå Garborg. H. G.)

27. 8. 23. Brev fraa Ivar; det hender ikkje tidt no. Han er um Lag ferdug med den nye Arbeidsstova si paa Egg og skildrar den med byrg Glede; det var nok den Gleda som dreiv ’n til aa skrive denne Gongen. Og Brev fraa Midttun; Korrektur paa Maulands- stykke skal eg endeleg faa. Ikkje eit Ord um Den unge diktaren 0. N. som døydde fjortan dager etter Garborg. det han, hadde framme ifjor: nye Holbergstykke til Samlage. Tuften driv paa med Haustarbeid; pløgjer mill. a. upp den Bakken i Hagen (sunnanfor Huse), som hev lege urørd so lenge. Det er visst godt. Eg driv paa med eit nytt Mauland-Stykke (um S a m l a r e n M.) til "Norsk Aarbok"; skal vel vera ferdug um 2–3 Dagar. Stykke um Krohn er sendt. Den Dagen daa eg kann byrja med Hamlet lengtar eg etter. – Idag Upphaldsvér. Men um det kann halde upp so lenge som til Kvelds – –

31. 8. 23. August gjeng ut med Regn. Og ymse Stader er det ille for Høyet; daa det so attaat fleire Stader er lite og visst ingen Stad meir enn mid- lungs, – so vert det meir av økonomisk Ned- gangstid og verre, kannhende reint vonde Tider. Gjev me fekk ein fin September – til Bate for Aakeren! – Tvo Kortbrev fraa Hulda; ho hev tenkt aa koma heim um 8 Dagar, men er i Tvil att no: vil helst faa Boki ut i Aar, men maa daa bli ferdug der uppe; "endnu faar jeg da bli her ialfald en uke, og saa se –". Det er nok rimelegt. Men .... det haustar stygt. Og etter det fysste Kortbreve tok eg alt so smaatt til aa telja Dagarne – –. – Brev fraa Ronald Fangen; han skal styre eit nytt Maanadsskrift (som mill. a. skal arbeide med Samfundsspursmaal – mot Kommunistarne) og spør um eg vil hjelpe til. Eg svarar ja, men med eit Grand Varord; fær sjaa, um det vert Rom for Rettsstatstankar i "Vor Verden". – Verdi vaar – den røynlege – ser minst likso uhugleg ut som ho hev gjort, eller helst verre: nye Ufredsvoner baade her og der. Men eg vert meir og meir leid av denne "Kulturverdi" som ikkje kann styre seg sjølv og er i Ugreie med seg sjølv um allting; og ikkje ein einaste Mann hev ho som kann segja henne eit vÏtugt Ord, – segja det soleis at ho høyrer det. Og ingen veit k o r l e i s det vil gaa eller u m det vil gaa; det einaste ein høyrer er at det gjeng skakt, no her og no der og stundom allstad. Og denne Lenin, som er aat aa daue rett som det er, – no lydest det, at han snart er full Kar att; og so fær me vel nytt Braak i Russland med. Men i Irland ser det mest ut til aa ljosne, – um elles nokon Ting der er aa tru paa. Men det me kann vente her i Norig som i Danmark, det er vel helst Statsfallitten, – den Tyskland alt hev naatt – – – Lande vaart skal til aa "forhandle" no – um Grønland; det vert visst ei Komedie av eit serskilt Slag. I lange Tider galdt Norig for dansk Provins (og v a r det i Røyndi); naar t. D. Danmark – som vanlegt – tapte i ein svensk-dansk Krig, so berga det seg gjerne med aa forære Svensken norske Fylke. So heilt galdt det for dansk Pro- vins, at daa Svensken i Fysstningi av 1800-Tale vilde leggje det under s e g, so gjekk han med Héren sin mot D a n m a r k. Og Dansken "av- stod" den norske Provinsen utan aa spyrja nokon Nordmann; men samstundes laug det til seg dei norske Utlandi Island, Færøyarne, Grønland; spurde ingen Nordmann um det heller; kvi skulde det spyrja? Norig og alt som til Norig høyrde var dansk Provins. Norig tok dette rolegt; vilde sjølv inn-under Danmark att; baade det som var att av norskt Norig og det styrande danske og norskdanske vilde høyre Oldenburgarann til, so nær som eit "svensksindet" Faatal, som – av praktiske Grunnar – vilde i Lag med Sverig; men Faatale som Fleirtale tala Danskt og vilde a a n d e l e g høyre Danmark til. Alt gjekk daa greidt; Fleirtale vilde heilt under Danmark og Faatale aandeleg under Danmark; det vart fraa Fleirtalssida protestera mot den svenske Røvingi; men mot den danske Tjuvingi vart det i k k j e protestera. Og so gjekk det som det gjekk. Og Norig gløymde dei norske Skattelandi – til no for eit Aars Tid sidan. Daa vart det mint um sin gamle Rett, og det so sterkt, at det k u n d e ikkje sova lenger i den Saki. No vil det "forhandle" med Tjuven um det Tjuven hev stòle, eller daa um det Tjuvegodset som ikkje sjølv hev Folk til aa verja seg. Men det er eit heilt provinsdanskt norskt Styre som sét "Forhandlingi" i Gang. I den norske "For- handlingsnemndi" set ho daa 1 – ein norsk og tri Provinsdanskar; og til Formann sét ho ein bergensk Skandinav; og naar ei slik Nemnd skal "forhandle" um gamall norsk Eigedom med ei heilt nasjonal dansk Nemnd som veit kva ho vil og hev heile Danmark (og vel heile Europa?) i Ryggen, – so kann me vÏta korleis d e t gjeng. Me skulde nok so smaatt taka til aa faa eit n o r s k t Norig att no. I 1880-Aari vakna den nasjonale Tanken, og den hev endeleg fenge eit Parti, som arbeider med aa faa det norske Folke jamstelt med andre Nasjonar. Men denne Flokken er ikkje stor. Eller um ein vel no kann segja at han er stor i Tal, men liten i Kraft: det er faae som bryr seg noko større um ’n; Provins- dansken hev Magti som fyrr, serleg naar det gjeld "storpolitiske" Spursmaal. Ein einaste Poli- tikus hev eg set protestere i eit Blad mot – eller daa reise S p u r s m a a l um – den valde Forhandlingsnemndi; men nokon Storm vert her visst ikkje. Og endaa er Grønlandsspursmaale ikkje b e r r e nasjonalt; det hev ei ikkje uvigtug praktisk Side med; og det er daa fraa utrulegt mange Kantar kome K r a v paa ei norsk Av- gjerdsle. Men naar den provinsdanske Regjeringi hev sett e i n heil Nordmann inn i "Forhand- lings"-Nemndi, so kann me fraa den Kanten visst ikkje vente meir. Og av eit Nederlag plar det vekse meir Mod- løyse enn Harm i dette veike Folke.

7. 9. 23. Hulda heimkomi. Det er eit Fjordungaar no, sidan me – i Leirvik paa Stord – skildest. Og me hev kome oss baae tvo. Mest eg, finn ho. Men hu! her er kaldt her nede. Der uppe var nok vel so kaldt; men der hadde ho Ved og Aare, og Ravkraft-Omn, so inne hadde ho det varmt nok. Ho fær nok leggje i Omnen her med. Men eg klarar meg enno. – Brev fraa Nygaard. Det er Uraad aa koma til Lags med Inderen. – No er Prentingi stogga og Beer innkalla "til Forhandling"; men det einaste visse er, at Folk hev gløymt Ramakvæde; den Boki vert ikkje selt meir. – No hev eg teke fram "Retsstat"-Meldingi att; den fær no endeleg verte ferdug. Men Trui mi veiknar meir og meir, – ikkje paa Rettsstat- Tanken, men paa Styrarar og Parlament. Tankar som denne vinn berre det Faatale som tenkjer; Mengdi høyrer heller paa Bolschevik- og Kom- munistskraal. – Med "Verdsfreden" stend det meir og meir skralt til. I vest er det Ruhrbraake, og i sudaust ligg Italia og Grækland i Luggen paa kvarandre; og Italia skal alt ha sagt seg ut or Folkesambande. Ny Verdskrig? Og Europa med all sin Kultur og alle sine Mordarherar og Mordmaskinar – i Uppløysning? Alt læt seg spaa. Inkje kann ein vita.

9. 9. 23. Stortingsarkivaren skriv og spør, um eg veit Namne paa Mennerne i ei Nemnd som i 1885 skal ha vore sett til aa "ta revisjonsvæsenets ordning under overveielse". Han hev tenkt at eg kann vita desse Namni, ettersom eg den Gongen sat i Statsrevisjonen. Ja; eg sat nok der daa. Men det er snart 40 Aar sidan. Og eg laut tenkje meg væl um, fyrr eg hugsa berre kven det elles var som sat der daa: H. E. Berner, Hølaas, Oberstløytnant Hjorth, Kaptein Jacobsen. Men heile Statsrevisjonen fraa 1885 ligg i Gravi no, so nær som eg; og eg kunde no berre so vidt grave uppatt Namni. Og slikt Braak og Staak som det for 40–50 Aar sidan stod ikring Namn som Hjort og Ja- cobsen! – No er dei visst heilt gløymde. Med Berner og Hølaas er det alltid noko betre; det var Menner som "vilde noko" det, og arbeidde for det dei vilde. Men so mykje meir enn Namn – smaatt um Senn sloknande Namn – er ikkje dei heller no. Og same Vegen gjeng det med oss alle, jamvel med Fleirtale av deim som fær Namne sitt inn i Folkesegner og Sogebøker. Men Hovudsaki er daa òg, um ein kann vera til Nytte og Hyggje – for store Krinsar eller smaae – den Stundi ein liver. – Fraa ein annan Kant kjem det eit anna Spursmaal som eg lite veit aa svara paa: kva Gagn er der i Bladi? No kunde eg helst vilja svara med ein grov Skjemt: paa W. C. er dei gode aa hava. Eller med ein mindre grov: dei er glupe politiske Kamp-Hanar. Men det er ungt Folk som spør; og daa fær ein taka Spursmaale so aalvorsamt som Raad er.

16. 9. 23. Fysste Hefte av "Vor Verden" er kome. Større Format og mindre Papir enn eg tenkte; av dei 56 Sidurne inneheld dei 20 berre Lysingar. For- fattarnamni er gilde; det er ein Statsminister (Michelsen), ein Bisp (Gleditsch), ein svensk Pro- fessor, Arnulf ÷verland, W. Keilhau, 0. J. Storm og eit Par til, og av dei norske ein: Lars Eske- land; all Verdi vil sidan koma med, fraa Inn- og Utland. Det tek til med eit lite Upprop: det gjeld aa verja Fridomen mot Diktature; Forfattaren skriv intelligent. Men Fridomssyne hans er ikkje noko vidt; han er imot det "radikale" Diktature, men fornøgd med den "Fridomen" me hev (den gjer han elles til mykje meir Fridom enn han er); i Ord er han elles so liberal som Konservatister plar vera, naar dei er ute paa aa lokke Fridoms- menn til seg. Og "V. V." gled seg alt i Nr. 1 i Voni um "kommunistpartiets sprængning". – Chr. Michelsen spaar "ny tid". Ingen veit um den vert vond eller god; no svingar det millom Kaos og Reaksjon; her er kulturel og aandeleg og økonomisk Attergang; det ser ut som Vale skal staa millom Diktature i gamal. Form saman med politisk og religiøs Reaksjon – og det nye Proletariat-Diktature. Baae gjer Magti til "Rett". Økonomisk er Attergangen sterk. Funksjonarisme og Klassekamp er Dagsprogramme. Og religiøst kann me sjaa kor me stend av den siste Bispe- striden. Michelsen er elles rett liberal sjølv: "Dogme og autorisert religionssystem vil for- svinde"; og alle Truer og Riksformer skifter med Tiderne; men "vor religiøse trang hører til vore dybeste livsinstinkter". Krave no er: aa halde uppe (han skulde heller sagt f a a upp) "retten til at tænke og handle frit i alle forhold, saa længe andres berettigede ("tilsvarende" skulde han heller sagt) interesser ikke skades". – Bispen Gleditsch er so intelligent som ein ortodoks Mann kann vera: held paa alle dei gamle (og nyare) Symboli; men "ingen vil længer kunne ta de gamle ord helt bogstavelig"; "det hører med til kirkens liv stadig at skjelne mellem form og indhold," soleis at "indholdet tilpasses til vor tids tanke om verdens sammenhæng"; "kirken skal være Kristi levende legeme og ikke en sarkofag for det som engang hadde liv". Det er alltid eit FramstÏg! – Prof. B ö ö k skriv um Tolstoi, men veit ikkje av at Tolstoi i sine siste Aar var Georgeist. – Generalkonsul S t o r m skriv um "landets økonomiske og moralske depression", og Skildringi er myrk, – so myrk, at um ein ikkje hev ljosare Syn enn eg, so vonar ein endaa i det lengste paa at ho er f o r myrk, og at der vil koma Upplysningar som viser dette (og som ein daa fær sjaa um ein kann tru paa!), Men fælt er det aa lesa slikt som at ø Lande (Stat og By- og Landsherad) hev ei Skuld paa "rundt 3 (tri) milliarder", og at den held paa og stig; at Staten hev eit Underskot paa "hundreder af millioner"; at den norske Kruna "staar daarligst af alle neu- trale landes valuta"; at me lyt til Amerika, naar me skal ha eit Laan, og fær det der "paa be- tingelser som tidligere kun var kjendte i stater med tvilsom fortid"; at Lande maa laane Pengar til dei daglege Statsutgifterne, hev pantsett sine Aktiva og liver paa Framtidi dvs. paa Borni vaare; at me enno berre er "ved begyndelsen til den trængsel som venter os": "forsagelsens og nødens skjærsild", og at folkets skatteevne er sprængt". som me kann sjaa av "de stigende uerholdelige skatterestancer paa utallige (s i c) millioner", "Samfundet er sygt, har rygmarvstæring," sluttar Storm. Me fær sjaa meir um dette. Men at det er ille, um vel ikkje fullt so ille (Storm er Høgre- mann), – det er dessverre visst nok.

27. 9. 23. Mauland-Stykke mitt endeleg kome i "Syn og Segn", – Til "Vor Verden" innsendt "Magtstat– Rettsstat" I (Melding av Sev. Christensens Bok); um d e n vil smaka ("V. V." er nok Høgreorgan) er eit Spursmaal. – Igaar var det Soldag ("fordi Vesle-Kari hadde Aarmaalsdag"); elles er det Regn, Regn, Regn. Det hev korkje Aakeren eller Jordepli godt av, so det vert vel snart Slutt paa den vesle Nedgangen i Matprisarne som det hev vore i det alra siste. Dertil fær visst Storbønderne Korntoll òg no snart, – kva for eit Ljugarnamn dei elles kann finne paa til aa dylja den Styggedomen – halv-dylja ’n – med: det vert daa endaa meir Utider. – Ananda-Innføringi til Ramakvæde hev eg lese Revisjon paa no; men Vanskar er her enno, som eg maa skrive til Nygaard um. Aa, eg er so trøytt av heile denne Fillegreia, at gjev eg kunde koma laus, paa den eine Maaten eller den andre! Men d’er er vel raadlaust no. – "Maalsaki er i Framgang", vert det sagt; og ein skulde tru det. Men laakare og laakare vert Maale, meir og meir uppblanda; fraa Norsk- danskt ser det ut til at me skal glide yver i Dansknorskt. Um me vinn s o langt daa! – Sjølve "Gula Tidend", som fyrr heldt seg so strak, blandar og fuskar no mest jamgodt med "Den 17de"; i sjølve "Syn og Segn" kann ein lesa den armaste Maalløysa. Det er vel det Lærarskule-norske som tek til aa gro no; og at det er eit Blandingsmaal – og sjølvsagt endaa meir det Gymnas-norske –, det er ikkje meir enn ventande. Ein einaste av dei unge hev eg set krevja reinare Norskt; men kven brydde seg i desse Tider um aa høyre paa honom? Og um ein gamall skreiv, – honom vilde dei unge berre læ aat. Det norske Maale vert daa halvdanskt som det danske vart halvtyskt. "Ingen Ting aa gjera med det!", – segjer Folk, so lenge til dei trur det, – um dei daa ikkje tek det endaa maklegare og slær seg til Ro med "Arven fraa Dansketidi" heilt ut. – Det er sendt meg nokre Smaahefte um Sørlandsbanen; dei hev eg no fenge lese, og ser paa Nytt, "kor lite Visdom Verdi vert styrd rned", serleg den vesle norske Verdi. Og korleis Fylki no som fyrr ligg i Strid. No fær me daa, gjenom urimeleg Dyrtid og livsfaarleg økonomisk Nedgang (og vitlaus Utvandring) svide for det Vanstyre som dette "sjølvstyrde" Folke øydelegg seg med. Og at det ikkje nyttar aa tala eller aa skrive i denne Saki, det lærer me au av desse Hefti; det hev vore baade tala og skrive, baade godt og kunnigt, og aalvorsamt med, heilt fraa Sverdrups Tid. Men Rogaland, som kunde skaffe Mat til heile Lande, s k a l liggje i Atterhand, og s k a l sende sitt beste unge Arbeidsfolk til Amerika; det er dei andre Fylki samstellte um. Og kva gjer det daa um L a n d e fær svide? Det var nok Tull, det som vart gjort i 1905; styre seg sjølv k a n n ikkje Noreg, og kann visst ikkje lære det heller.

1. 10. 23. Me hadde eit lite Lag i Kveld. Og det vart hyggjelegt, endaa Fleirtale av Gjester var framande og helst langframande: Teiknaren Gulbransson med den unge Kona si (han skal teikne – kar- rikere – meg aat "T. T.") og Valdrisdiktaren Underdal med ei Kone som er merkeleg av ein annan Grunn (ho er Dotter av ein svensk Greve) og med Vermor si, Grevinnan Reuterskjöld. Desse svenske Adelsdamurne var heilt onnorleis enn eg hev tenkt meg svensk Adel: greie, naturlege, hyggjelege, med all naturleg. Noblesse; men so hev òg Grev Reuterskjölds gift Dotter si med ein Bondeson fraa Valdris, – noko eg fyrr ikkje rett hev trutt paa; – no um Dagen bur Greve- frua hjaa dei tvo unge, som hev eit Par Rom burthjaa Maalaren Valstad. Men Grevinnan var berre i Godlag: Norge var så vackert. Og heile Kvelden vart berre hyggjeleg, med fri og lett Samtale (Gulbransson og Valstad var reine Meistrar til aa faa Laatten paa lòs) og til Slutt med Song (Valdrisvisur ved Underdal og Folke- visur ved den same i Lag med Tuften). So at jamvel eg lika meg, endaa dei aukande Aari gjer meg meir og meir einsleg. Og ynskje skulde eg, at det gjekk so godt med den unge Valdrisen og hans Skaldskap som dei vonar. – Eg masar med "Magtstat–Rettsstat"; er noko trøytt av meg, og Haustdagarne myrknar; men det skal vel greie seg.

10. 10. 23. Lauvrivaren hev blese eit Døgers Tid no, so Skogen er mindre lauvrik enn han hev vore. Men enno lyser Haustfargarne vent burtgjenom Skogen; Lauve held seg nok lengst i vaatkalde Sumrar. – Ferdug med "Magt- og Rettsstat" og ein Maalkrigsstubb: "Det danske og det norske Dan- Mark" – skulde eg etter Uppmoding skrive noko um Færøy- og Islandsmaalspursmaale i "T. T.". Men eg trur lite paa det Blade og veit ikkje um eg skal bry meg med dette, – kor gjerne eg kunde vilja vera med og stydja Færøyarne og Island (dette siste greier elles seg sjølv, liksom Færøyarne med, tenkjer eg; men vise deim Sam- hug vilde eg gjerne vera med paa). Eg kjenner meg trøytt; og so b u r d e eg snart i Veg med det Arbeide som ligg og ventar. – For det fysste lyt eg taka meg ein Brev- skrivardag.

15. 10. 23. Ein Regndag og ein Soldag ... hev eg drøymt um, at Oktober kunde bli ein September i Aar, so vert nok det b e r r e Draum. Oktober er Oktober. Og Lauvet gulnar og visnar og fell. Den eine nakne Greini etter den andre sting seg svartnande og syrgjeleg upp mot den bleiknande eller graatande Himmelen. Berre Alderdomen og Dauden hev 1923 att no, – liksom eg sjølv. Og eg tek m i n Alderdom likso rolegt som Aare tek s i n. Stort aa gjera i denne Reaksjons- tidi er her ikkje heller – for ein Gamling daa; det er meg so gamalt, alt det eg høyrer og les. Det kann vera eikor Boki som kann "drive meg Ut" stundom – Chr. Gierløffs "Skogen og Folket" er ei ny slik Bok –; men elles er her nok ikkje mykje som lokkar – eller eggjer – meg, so vidt at eg kjem meg til aa skrive. For skrive nyttar berre til ein Ting: ein fær "lette Hjarta sitt". "Skogen og Folket" fortél meg det upp att endaa ein Gong. Det gjeld nok her eit praktisk Spursmaal, som Folk skulde k u n n a forstaa; og dei som i Skogsaki hev tala er officielt Sak-kunnige Menn av det Slage som Folke elles plar liggje paa Kne for; men nei; dei var korkje Juristar eller Kapitalistar, og kven kunde bry seg um deim daa. Dei greidde klaart og tydeleg ut den aalvorsame Sanningi Gong paa Gong i eit halvt Hundrad Aar; men Styre og Storting heldt samstundes paa med aa øydeleggje Skogen som dei Ingenting skulde ha høyrt; og dei høyrer ikkje no meir enn fyrr; det kann me døy paa. Og u m det var ein og annan som kunde vilja høyre, – Rikskassa er full av Skuld no, og Tiderne gjeng ned (som ingen av dei styrande hev drøymt um); Riksmagterne stend daa likso raadlause som dei fyrr hev vore vÏt- lause – og er det enno, veit eg. Og naar Chr. Gierløff vender seg til Folke, so viser det berre, at han er raadlaus, han med; Folke vil no som fyrr ikkje vita anna aa gjera enn aa hjelpe til med Øydeleggjingi, um det aldri so klaart ser at Skogen ryk til Helvite. Me hev songe um Fridom eit Hundrad Aars Tid. Ja visst; no som fyrr hev Herrarne (denne Gongen Pengeherrarne) havt Fridom til aa tyrannisere Folke; og no som fyrr hev Folke havt Fridom til aa lata seg tyrannisere; hurra for den 17de Mai! – Fraa "Notgemeinschaft der Deutschen Wis- senschaft"s "Bibliotheksausschuss" er der kome Brev med Spursmaal etter Skriftsamlingi mi. "Das Interesse f¸r norwegische Maallitteratur ist in Deutschland stärker geworden", segjer Breve; men die Preussische Staatsbibliothek er ikkje in der Lage dieses Werk zu beschaffen og spør daa, um eg kann vera in der Lage aa "¸bermitteln" det; det vantar "uns" "fast vollkommen an den Originalwerken der norw. Maal-Litteratur". Dette siste er nok altfor rimelegt; me hev nok lite aa fara med enno. Mi vesle Skriftsamling fær eg daa faa sendt der ned; og kann eg eikorleis faa "¸bermitteln" noko meir, so skal eg gjera det, – um det vel ikkje nettupp er so rart med den tyske Interesse for "norw. Maal-Litteratur". Men utrulegt er det at nokon Tysker kann tenkje paa den i ei Tid som den, Tyskland no lyt kava seg igjenom.

26. 10. 23. Umveltingar og Uro er det i Tyskland, so det er Uraad aa fylgje skikkeleg med. Og anna er ikkje ventande. Der er politisk Uro, og der er økonomiske Vanskar av verste Slag. Etter Telegram i Dag ser det ut til at der kann bli politisk Ro, naar Ser-statarne fær noko meir Sjølvstyre; i det økonomiske bed Tyskland um, nye Tingingar med det halvtullute Frankrike og hev England med seg her, – um det skulde kunna hjelpe? Her heime er alt ugreidt, so nær som det eine, at Staten er Fant; Kruneverde er visst enno sigande. Og Danskekrangle held paa; einaste Utvegen er visst, som Stav. Aftenbl. held fram, at me læt alt vera som det er og held uppe den Retten me alltid hev havt. For Danskekrangel vert det aldri Ende paa. – Av Boklistur til Jol viser det seg, at Kyrkje- reaksjonen veks og veks. Ei og onnor god Bok kjem det elles òg; eg held soleis nettupp paa med ei av Lars Eskeland: "Johan Sverdrup og Maalreisingi". Den frisker upp att Minne um Sverdrup fraa hans gode Tid; og Alderdomsveik- leiken hans bør me no kunna gløyme.

30. 10. 23. Hulda hev laant meg eit Par Bøker av Inge- borg Refling Hagen: "Loke saar Havre" og "Ugild"; det er det stridaste eg hev vore ute for enno, trur eg. Men godt, so fælt det er. Det er nakne, kaldlege Menneskjedyre, som her tumlar seg. Eit Stakkars lite Lam av eit Men- neskjebarn vert jaga ikring millom Rev og Varg og Gris og Orm til det flyg paa Tjønni eller sig inn i Vitløyse. Det er Dyr, men naturlege Dyr, og Live Natur, so fælt det er, – like ned til den kristelege Slaveauksjonen paa Svarthol. For- teljemaaten kort, knapp, brutal; Maale ei vill Samrøring av Bymaal og Bygdeherk, likso lite Dansk som Norsk; men gjenom alt er der ein Energi som held Lesaren fast, um han kjenner seg aldri so i Ulag. Huff, ein Millomting millom Drykkjehus og Fatighus og Horehus og Helvite; og endaa her og der eit Menneskjedrag – so vidt. Nettupp fraa i Dag fær ein tru at dette Live ikkje er; helst vil ein leggje det langt attende i Tidi; men Ingenting vert sagt; "hændelsen er helt fra den tiden da Austdalsmanden i vestbygda solgte Austdalsmarka til Ask for en okse", og kva Tid var det, tru? Eit og anna er der som kunde faa meg til aa skrive. Liksom eg i det heile ikkje so reint sjeldan hev Skrivekløe. Men eg kjem meg sjeldan i Veg; og endaa sjeldnare fær eg noko ferdugt. Det er det, maatru, at naar ein kjem uppi mine Aar, so vert Ordi so underleg magtlause; det vert so meiningslaust aa ringle med slikt Klirr; dessutan veit ein, at det er ingen som kann lesa lenger. – Inn-imillom Storstorm- og Storflaum- og Skoddedagar og -Døgr kjem det stundom ein "Septemberdag" med Stilt og med Sol – som i Dag; daa vert alt lettare. Men det er nok meir enn September no, dessverre. Skog og Mark gulnar og raudnar og myrknar – av Lauv som skifter Liter og fell; og heilt klaar vert Luft og Himmel aldri. Snart kjem vel Novemberskodda òg veltande.

12. 11. 23. Fin hev November vore enno for det meste; men Skogen – Lauvskogen – stend svart no, og Næterne er heller kalde; det ser ut til tidleg Vinter. – I Utheimen versnar det med Uro og Braak; Tyskland ser ut til aa kunna koma heilt i Brand kva Dag som helst; og Frankrike spelar Fanden, med dei hine Vestmagterne gjev upp; Verdskrigen vil ikkje faa Ende, ser det ut til. Um han daa ikkje vert burte i ei Verds-Umvelting, eit Bol- sjevikhelvite? Eller um den europæiske Verdi skal bli liggjande her og smaarotne, til dess ho sig heilt ihop? Ein kann ikkje vita nokon Ting; eit Mannsmæle er Ingenstad aa høyre. – Ferdug med noko Smaa-arbeid hev eg teke til med "Joleliteraturen". Der er det som vanleg meir Bræking enn Ull; det beste eg enno hev funne er den nye Bondelivsskildringi av Tvedt; den er i alle Fall ægte, og maalgod. Elles er der ymis Fumling med "ny Form" og eit meir og mindre skralt Maal; og av Nytt ser eg lite anna enn die alte Geschichte: krigsskapt Bøne- og Blidhue. Einaste Trøysti er, at for dei som no er unge ser vel dette Nytt, ja modigt ut; med "gamalt" og "nytt" er det vel som med Baare- gang paa Sjøen: det same æveleg, men stiging og Siging so det ser ut som Umskifte, ja som Framgang, til dess den største Baara slær seg i Knas mot Strandi og sig ut att – og tek til paa Nytt med aa stige og sige og glide "framyver" mot Strandi. – Og me fær nok takke til at her er Rørsle, – og Vér- og Ljosskifte; so kann me daa tru paa Framgang dei Aari me er unge!

16. 11. 23. Den nye Boki av Hulda kjem i Dag. Hulda ventar ikkje nokon Siger; men der er "inga Raad med det"; ho "skriv det ho maa skrive". Og hennar Tid kjem nok. – Eg hev endeleg teke til med "Hamlet". Men det gjeng smaatt enno; her er so mykje "Joleliteratur". Og eit Par av desse Bøkerne (av dei ikkje-"poetiske") skriv eg um; sidan vert det ei Tylvt Takkebrev til Poetarne. Men endaa er eg glad for at eg er "komen i Arbeid"; og er ikkje Shakespeare lett, so er han ein som det "løner seg" aa arbeide med, og som ein aldri vert trøytt av.

22. 11. 23. Full Vinter. Snø og knakande kaldt. Det er urimeleg tidlegt. Men –; "ta det ein faar og takke naar ein gaar" ... "D. 17de" inneheld eit Par Stykkje i Dag, som eg hev lese. Det eine er eit Utsyn yver Soga aat D. n. Samlage, "eldste og einaste heilnorske Forlage i Lande"; det er ei Soge um smaae og vanskelege Vilkaar, som all norsk Historie. Fraa 1903 hev det havt ein Skilling av Staten til Ut- gjeving paa Nynorskt av gamalnorske Skrifter. Et Par smaae Fond hev det òg, med Rente- skillingar som er bundne til serskilde Fyremaal. Det byrja (Marts 1868) med 110 og hev no um Lag 1500 Lagsmenner. 1 1902 kløyvde det seg i tvo: eit norskt Lag og eit provinsdanskt. Fraa 1894 tok "Syn og Segn" til. Og no k u n d e Samlage koma til Magt, – um dei "norske" vilde halde "Syn og Segn" og kaupe norske Bøker. At Nordmennerne etterkvart kjem so langt som til aa bry seg um si eigi nasjonale Sak, – det fær me v on e. Det andre Stykke som eg las handlar um den nye norske Bokhandlaren i Bjørgvin, Arvtakaren etter Mons Litleré: Bokreidar Lunde. Sjølvsagt driv han med baade norske og provinsdanske Bøker; men helst gjev han ut norske Ting, serleg Preike- og Bønebøker o. dl., og so jordbruks-, Koke- og Lækjebøker; det er Folke me maa faa med, meiner Lunde. Og han hev gjort det godt; der er Bøker som hev gjenge i fraa 5000 til 50000 Ekspl; det er det reine Eventyr i norsk Bokhandlarsoge. Og at Kyrkja maa "ta’ i og dra’", um Folke skal koma med, det er sjølvsagt. – Ingvald F o r s b e r g ("Den store Striden") synest elles aa tru, at ein noko meir menneskjeleg Antikristendom enn den kyrkjelege (den grundtvigske) no etterkvart skulde kunna vinne seg inn hjaa ein og annan i Folke. Men det er vel ei altfor vaageleg Von. Folke m a a hava eit Helvite so heitt som det lutherske aa steikje sine Fiendar i og ein Djevel so sløg som Fanden til aa orsaka "Synderne" sine med. Og um Folke- høgskulen nok for ei Tid fekk den kyrkjelege Eventyrheimen til aa ljosne for ein og annan, so er det visst for lenge sidan Slutt med det no, veit eg. Ingvald Forsberg skriv elles godt; men i det nordlandske (finnmarkske?) Landsmaale hans er der ymist halvdanskt, og eit og anna svenskt med (eller svenskdanskt, som "Ju" = jo). Men kor mange er det som skriv reint Norskt i desse Tider? Sjølve Hallingdølen og Skulemannen 0 l a v S I e t t o burde kunna skrive reinare enn han skriv i den siste Boki si, "Signum Christi". Det er elles ei ny Paulusbok, dette; han er vorten i sers mun Paulusdyrkar, denne Hallingdølen og hev endaa ikkje greie paa at Paulus (i beste Maaten tydd) var Messiasdyrkar og ikkje trudde paa Nikæadogme. I Skildringi av den græsk- romerske Nedgangstidi er der elles, so vidt som eg kann skyna, mykje godt; fleire rett forvitnelege Figurar er der med, um dei ikkje nettupp vert noko klaare; og Hovudpersonen, skulde vera, Paulus, er det ikkje heller noko Magt i, – um han elles tek Førarskapen paa Skuta, daa Officerar som Mannskap hev gjeve upp alt og berre ligg og ventar paa Forlise. Men Boki vil falle godt inn i "Tidsstemningi". Ingebjørg Mælandsmo hev gjeve ut "Malmar i Eld", ei uppbyggjeleg-teologisk Forteljing som vil faa eit Utal av Lesarar, – um ho nok elles er noko diger og dyr.

8. 12. 23. Full Vinter. Frost og Snø. Men mykje Graa- luft. Og Dagarne korte og myrke. Laake Ar- beidsvilkaar og ingen Arbeidshug. – Politikken meir enn vanlegt Tjuvekunst. Statsmagterne kann ikkje nettupp "arbeide" um Natti. Men dei stengjer seg inne og gjer Avtalur (Tinge tvinga og skræmt av ei duglaus Regjering); høgg so i snøggast dei kann med nye Tjuvetollar, – og no serleg paa det som Smaafolke, det store Fleirtale, treng. Mot denne Uretten bergar daa Folke seg som det kann: stormar Krambuerne og kauper so mykje det kann faa, fyrr Tjuven naar deim og fær lagt sine Fellur. Eit anna Styre vilde vel ha funne mindre grove Tjuveraader. Folke hev daa i Aar serlegt god Grunn til aa segja som Guten, daa han fekk Ris Jolaftan: det beiner seg til god Jol. – I England gjeng det so som so; Vinstre hev vunne, men for lite, og Arbeidararne like eins, men er endaa færre enn Vinstre; Spursmaale vert daa vel: ei Høgre + Arbeidar- eller ei Vinstre + Arbeidarregjering; Arbeidarfaatale fær mest Magt i alle Fall. – Med den europæiske Politikken elles er det minst likso ugreidt som det hev vore. – Eg arbeider med ei Melding av eit Par austlandsnorske Bøker og Spursmaale Austlande og Norskdomen; fær vone at eg vert ferdug med den; men det gjeng smaatt. – Chr. Gierløffs Bok um "Skogen og Folket" – ei god Bok som tok meg sterkt, um ho ikkje vart meg fullklaar – skreiv eg ei Melding av. I eit Brev takkar Forf. og segjer at næste Gong kjem han med ei ny Bok um Skogsaki; den skal "forberede et arbeid om jordspørgsmaalet" som han hev "foresatt sig som sin største opgave". Og glad er eg; for Mannen baade skriv godt og hev fylgt uvanleg godt med, liksom han alt no hev vunne seg stor Autoritet i samfundsøkonomiske Spursmaal. Og um han meiner det eine eller det andre i Jord- saki, – han vil daa visst faa eit Ordskifte upp. – Hulda arbeider med nytt Upplag av siste Boki si. Endeleg ser det ut til at ho skal vinne seg igjenom den Motviljen ho hev aa stride med, av di ho er for norsk – og paa den andre Sida for di ho ikkje er norsk n o k !

12. 12. 23. Med Helsa er det ustødt; i Gaar hadde eg eit tilfelle som kann spaa so ymist. Hulda greidde det den Gongen (med eit halvvarmt Umslag); og sidan fær eg slaa meg paa ein ny, meir v‚r LÏvemaate; det fær daa gaa som best det kann. – For stutt vert elles ikkje LÏvetidi Mi; Ar- beidskrafti minkar, um ikkje fort nettupp. Og det same lyt eg segja um Arbeidsmode, um eg elles held det uppe best eg kann. So greidt er det elles i k k j e aa halde norskt Arbeidsmod uppe i ei Tid, daa Folke meir og meir strøymer til Byarne, – som med all norsk Tilstrøyming held seg like danske. Og um Bondefolke vinn seg rett godt framyver i norsk Leid, – det skal no vera berre noko slikt som 1/3 av Folkemengdi (ikr. 35 %). Og um me hev vunne 2000 Skule- krinsar, – me hev ikr. 6000 Skulekrinsar paa Lande i Noreg, – umframt alle Byskularne. Og fem Settepartar av Folke bur i Byar, Fabrik- og "Stasjonsbyar" og i Bygder med Danskeskular. Me hev 180 Millomskular; av dei er 3–4 (kannhende 4–5) norske. Alle tekniske, Handels-, Sjømannskular, Jordbruksskular (flest), Underoffi- cersskular er danske. Av (meir enn) 20 Gymnas er 4 norske. Ungdoms-, Lærar-. Folkehøgskular gjer mykje godt norsk Arbeid; men kva gjer det mot alt Danskemaalstræve. Og Universitete – 3–4 Professorar av ikr. 70 brukar Norskt. Einaste Voni skulde vera, um me – gjenom Rettsstatsskipnaden – fekk styrkt Bondefolke; men – –. Ingen er meir rædd Rettsstatstanken enn Bondefolk og Maalfolk. Ettersom det no ser ut vert det daa ikkje anna for oss norske aa gjera enn: arbeide herdigt og so "døy som Menn".

16. 12. 23. Aarsuppgjer fraa Forleggjaren. Det eg der eig no er berre 4–500 Kronur. Og det eg hev i Banken, det som eg k a n n h e n d e kann faa ut att, er Kr. 20000. Og so eig eg Labraaten. Den vilde eg ikkje faa stort for i desse Tider. Kort sagt: eg er snart Fant. Me hev daa rødt um kva eg skal gjera, Og Hulda nemner tvo Ting: eg kann, um det knip, freiste aa faa selja Forlagsretten (for Framtidi) til Bøkerne mine, og høyre etter um nokon Forleggjar vil hava Dagbøkerne mine. Det bør eg daa gjera. Det vert jkkje mykje aa faa for korkje Bøker eller Dagbøker; men eg hev daa gjort det eg kann, – og daa "kann ein ikkje meir". – I "Unglyden" les eg i Dag ei Melding av "Ramakvæde"; ei rett god Melding. Meldaren ("Strilegjenta") hev vel fenge laant Boki no og trur at ho enno er i Handelen; det same maa Bladstyraren tru. Ein kann skyna at det er lenge sidan nokon spurde etter den Boki paa den Lands- kanten. – Aa ja, Bøker. Naar ein i gode Halvhundrad Aar hev lese Bøker og skrive Bøker, so kjem den Dagen daa ein helst legg seg til Ro og høyrer paa Barneleik og Barnegraat; for det er so hjarteleg meiningslaust, at det endaa fær som ei Meining. Og so alle Bladi me gjeng og vassar i, – er det anna enn visne turre Blokkur som det haustgule "Kultur"-Trée feller og feller, til dess det ein Dag er svart og sig inn i Fimbulvinteren med dei endelaust veksande Snøfennerne som sistpaa vil grava det heilt ned? Det einaste paa- So gale som G. trudde var det ikkje, um enn jubilæumsgåva hadde minka munarlegt, og ein lut av ho stod i ein bank som hadde stogga og enno stend. – H. G. litelege gode ved Tilvære er, for kvar i ser, at at det fær Ende. Naa-ja, og so um ein kann vera til Hjelp – med anna enn aa skrive og preike . . .

24. 12. 23. Stilt; klaart; knakande kaldt. Med Helsa klarar det seg godt i Aar. Men eg er trøytt; hev "kvilt" i heile Dag; i Morgo tenkjer eg det gjeng likare. I Kveld hev den gamle Solfesten teke til. Uppe hjaa dei unge driv dei paa med Jolegraut og Joletre; og eg, Gamlingen, fær mitt, endaa eg likar best aa halde meg i Ro – duger kje til anna heller i Dag – ; men det er nok hyggjelegt aa ikkje vera aaleine – og endaa vera heime. Smaae hyggjelege Jolegaavur, ikkje minst fraa dei minste, hev eg nok òg lært aa setja Pris paa. I Morgo er det Bøker og Brev att – huff; gjev eg var ferdug. Naa; fysst kvile ut –

31. 12. 23. Det keidsame 1923 er til Endes. Fair væl for godt. Um det 24de vert meir morosamt . . .

Med desse ordi la Garborg pennen sin ned for alltid. Dagen etter måtte han tilsengs, og den 14de januar 1924 slokna han etter ein pinefull lungebrann. Lenge såg det ut til at han ogso denne gongen skulde greie seg, men so vilde ikkje hjarta hans meir. Inderleg trøytt som han var av eit liv i endelaust arbeidsslit og mange vonbrot, ynskte han ikkje heller sjølv å byrja på nytt. No kviler han i einsemd uppunder Knudahei- bakken, og heimbygdi hegnar og helgar um haugen hans. Hulda Garborg.