NAŠ EVROPSKI PUT JE NJEGOŠEVSKI Njegoš Nije Bio Samo Geni- Jalni Pjesnik, Već Filozof I Dr- Žavnik, Svjetovni I Duhov- Ni Vladar Slobodne Crne Go- Re

Home , Hajro Ulqinaku, Malesia

List crnogorskih prosvjetnih, kulturnih i naučnih radnika „GRLICA”, prva crnogorska periodična publikacija (Cetinje, 1835-1839) „PROSVJETA” (Cetinje, 1889-1901) „PROSVJETNI RAD” (od 15. januara 1949) Broj 19 NOVEMBAR 2013. Izlazi mjesečno, cijena 0,40 € ISSN 0033-1686 DOBITNIK „OKTOIHA” 1998.

Premijer Crne Gore Milo Đukanović otvorio rekonstruisani Njegošev mauzolej na Lovćenu NAŠ EVROPSKI PUT JE NJEGOŠEVSKI Njegoš nije bio samo genijalni pjesnik, već filozof i dr- žavnik, svjetovni i duhovni vladar slobodne Crne Go- re. Što je veća istorijska distanca, sve jasnije se vidi ve- ličina njegovog sveobuhvatnog djela. On je u dobroj mjeri i postavio temelje moderne crnogorske državnosti. Vjeru- jem da bi Njegoš bio ponosan na svoju današnju Crnu Go- ru, zemlju na evropskom kursu, koja poštuje svoje velikane, svoju slavnu prošlost i svoje tradicionalne prijatelje, kazao Đukanović

Str. 2

U Baru obilježen Dan Vojske otvaranjem mornaričkog operativnog centra Nastavnici pišu: Goran Drobnjak, OŠ „Ilija Kišić”, Zelenika Savremene GENER Acije u Crnoj Gori Najljepši posao na svijetu Str. 15 dostojne veličanstvenih podviga svojih predAK A Str. 5 Jubilej: 200 GODINA OD ROĐENJA PETR A II PETROVIĆA NJEGOŠA Položen kamen temeljac za izgradnju đečjeg vrtića u Bijelom Polju K APITALAN DOPRINOS NJEGOŠOLOGIJI Str. 23 JEDNAKI USLOVI ZA ODR ASTANJE NAJMLAĐIH U CIJELOJ CRNOJ GORI Str. 3 DUŽNOST ČOVJEK A UZDIŽE IZNAD OSTALIH ŽIVIH BIĆA Str. 23 Intervju: Akademik CANU i DANU, prof. dr Slobodan Backović, rektor Univerziteta „Mediteran” Tajnu čOVJEK A treba TR AŽITI KADA SE MLADI UČE DA KRITIČKI PROMIŠLJAJU, u sferi mOR Ala i etike Str. 24 DRUŠTVO MOR A IĆI NAPRIJED Str. 6-7 KUKUTA ZA MRTVOG NJEGOŠA Str. 25 Crnogorski predstavnici učestvovali na drugom Forumu političkih lidera za U Budvi održana Druga regionalna konferencija Asocijacija direktora škola zapadni Balkan i Tursku u Salzburgu Jugoistočne Evrope OBR AZOVNI SISTEM TREBA DA OMOGUĆI PROFESIONALIZACIJA ULOGE DIREKTOR A POJEDINCU STICANJE NEOPHODNIH VJEŠTINA Str. 4

Konferencija „Obrazovanje kao ključ uspjeha – finsko iskustvo” VAŽNOST USPOSTAVLJANJA SISTEMA ZA OBEZBJEĐIVANJE KVALITETA Str. 4

IZ RIZNICA ZNANJA: Branko Banjević: „Tragom vremena” – osnovna odrednica ljudske i stvaralačke ličnosti Milorada Stojovića MARKIR AO GLAVNE TOKOVE CRNOGORSKE KNJIŽEVNOSTI Str. 22

Čedomir Bogićević: „Tako je govorio Rotković” POUZDANI VODIČ KROZ NEOPHODNO STALNO NAPREDOVANJE NASTAVNOG, ALI I RUKOVODEĆEG KADRA: CRNOGORSKI LOGOS I ETOS Str. 22 ■■Ministar prosvjete Slavoljub Stijepović Str. 3 PRVI LIKOVNI PRIK AZ ЂЕЧИЈИ СВИЈЕТ TUĐEMILSKE BITKE U „KR ATKOJ ISTORIJI” IZ XII VIJEK A AKTUELNOSTI Premijer Crne Gore Milo Đukanović otvorio rekonstruisani Njegošev mauzolej na Lovćenu NAŠ EVROPSKI PUT JE NJEGOŠEVSKI Njegoš nije bio samo genijalni pjesnik, već filozof i državnik, svjetovni i duhovni vladar slobodne Crne Gore. Što je veća istorijska distanca, sve jasnije se vidi veličina njegovog sveobuhvatnog djela. On je u dobroj mjeri postavio temelje moderne crnogorske državnosti. Vjerujem da bi Njegoš bio ponosan na svoju današnju Crnu Goru, zemlju na evropskom kursu, koja poštuje svoje velikane, svoju slavnu prošlost i svoje tradicionalne prijatelje, kazao Đukanović

Njegoš je, u stvari, i tim svojim činom uzvisio duhovni i moralni spomen svojoj Crnoj SL AVA SVIM A Gori, svojoj ‘slamki među vi- horove’. I njenim najboljim KOJI SU SE BORILI ZA sinovima, koji su s Njegošem u zakletvi, a s Lovćenom u CRNOGORSKU SLOBODU srcu, neustrašivo mogli izaći na strašne poljane Grahovca „Ovo je mjesto đe počiva najveći um kojega je ova i Vučjega Dola, i gaziti Nere- zemlja dala. Kroz mnoge vjekove, i slobodarska nada za tvu i Sutjesku… Naša epoha, sve porobljene narode slovenskog Juga. U vremenima i naš naraštaj, kao i oni prije kad je u ovom dijelu Evrope samo sa ove, crnogorske nas, traži odgovore od Nje- planine, sijalo sunce slobode. Ovđe smo najbliži vjekovi- goša i na savremene izazo- ma naše velike istorije. I precima koji su tu istoriju stva- ve i dileme. Njegove poru- rali. Prilika je da sa ovog mjesta odamo počast svima ko- ke i njegove misli su svevre- ji su svojom borbom, svojom žrtvom i pregnućem, pa- mene. meću i radom, stvarali i održali Crnu Goru. Slava svima koji su se borili za crnogorsku slobodu”, istakao je pre- Vratili smo dostojanstvo i mijer Milo Đukanović. sebi i državi

A dvadeseti vijek jeste počasti i Petrovićima koje im Vrijednost radova na re- naš vijek iskušenja, klonuća i pripadaju. Izmirili smo dugo- konstrukciji mauzoleja izno- katarzi, u kojem je Crna Go- ve prema crnogorskoj istoriji. si blizu 1.130.000 eura. Kom- ra opstajala u neugasloj nje- Crna Gora je danas ugledna pletnu investiciju finansirala goševskoj iskri slobode. Da- država, i pouzdan dom svih je Direkcija javnih radova iz nas velikom Njegošu počast koji su joj lojalni. Crna Gora budžeta za kapitalne investi- Danas velikom Njegošu počast odaje nova Crna Gora odaje nova Crna Gora. Dr- Crnogoraca, Srba, Albana- cije. U prvoj fazi obnovljena ■■ žava savremenih stremlje- ca, Bošnjaka, Muslimana, Hr- je okretnica, pristupno ste- nja, koju smo obnovili upor- vata… Stvaramo Crnu Go- penište, prilazne staze i gu- (Nastavak sa 1. strane) reći memoari) od vladike Va- Kapela koju je sebi podigao nošću i umijećem, mudro- ru novog doba, društvo koje mno na vidikovcu. U drugoj silija…’, kako je pisao Viala nepopravljivo je oštećena u šću i odlučnošću, demokrat- će ostaviti iza sebe netrpelji- fazi rađeno je na tunelu u ko- enovirani Njegošev ma- de Somijer. Vrlo brzo, od Nje- Prvom svjetskom ratu 1916. ski iskazanom voljom naših vosti i podjele, što nam kroz jemu je postavljena nova ra- Ruzolej na Lovćenu otvo- goševih djela, i knjiga o nje- godine. Nakon što je Crna građana. Njegoševski reče- istoriju nijesu dale naprijed. svjeta i hidroizolacija sa be- ren je svečano, uz najveće mu, nastala je bogata biblio- Gora izbrisana sa geografske no, provedrilo je ‘više Gore Naš evropski put je njego- tonskim oplatom. Treća, po- državne počasti − polaga- ševski. Vjerujem da bi Nje- sljednja faza obuhvatala je njem vijenca, intoniranjem goš bio ponosan na svoju radove na Mauzoleju. državne himne, podizanjem današnju Crnu Goru, zemlju Milo Đukanović je inače zastave na jarbol uz intonira- na evropskom kursu, koja predsjednik Koordinacionog 2 nje himne i počasne paljbe, poštuje svoje velikane, svoju odbora za organizaciju pro- uz prisustvo skoro svih dr- slavnu prošlost, i svoje tradi- slave 200 godina od rođenja žavnih funkcionera i velikog cionalne prijatelje. Petra II Petrovića Njegoša. broja građana. Odajem priznanje svima Osim premijera u Odboru su Otvarajući Mauzolej, koji su na bilo koji način do- i njegovi savjetnici Milan Ro- predśednik Vlade Crne Go- prinijeli obnovi Njegoševog ćen i Živko Andrijašević, rek- re Crne Gore Milo Đukano- mauzoleja. tori univerziteta Mediteran i vić pozdravio je predśedni- Čini mi čast i izuzetnu ra- Donja Gorica Slobodan Bac- ka Crne Gore, predstavnike dost da pred licem Cetinja ković i Veselin Vukotić, mini- diplomatskog kora, ostale i Crne Gore otvorim rekon- stri prosvjete i nauke Slavo- prisutne i istakao: struisani Mauzolej na Lovće- ljub Stijepović i Sanja Vlaho- „Okupili smo se danas na nu – jedinstveni spomenik vić, profesor Fakulteta likov- Lovćenu, na najvišem vrhu crnogorske i evropske kul- nih umjetnosti Pavle Pejović, crnogorske slobode, da oda- turne baštine”, kazao je pre- prorektor Univerziteta Crne mo počast velikom Njegošu, mijer Milo Đukanović. Gore Nataša Đurović, akade- NOV. i da se poklonimo njegovom Na svečanosti, koja je no- mik prof. dr Đorđe Borozan i 2013 besmrtnom djelu. sila naziv „Misao” učestvo- direktor Instituta za crnogor-

Broj Dva su vijeka od rođenja vali su Mješoviti hor Muzič- ski jezik i književnost dr Ad- Rada Tomovoga. Jubilej kao ke akademije sa Cetinja, pod nan Čirgić. 19 istorijska potvrda čuvenog dirigentskom upravom Alek- Sljedeći korak u obilježa- stiha, Njegoševog: ‘Blago to- sandre Knežević, Vojni orke- vanju jubileja 200 godina od me ko dovijek živi, imao se Izmirili smo dugove prema crnogorskoj istoriji star, glumci Ana Vučković, rođenja Njegoša biće sveča- rašta i roditi’. Lovćen i Nje- ■■ Sanja Vujisić, Julija Milačić, na sjednica Skupštine Crne goš – sinonimi vječnosti Cr- teka koja se stalno dopunju- karte, krajem tog rata, sruše- Crne’. Ovo veliko postignuće Maja Stojanović, Bojana Ma- Gore u čast osnivanja Nje- ne Gore’. je, na raznim jezicima. Svoje- ni su ostaci kapele i 1925. našeg naraštaja, posmatrano linovska, Karmen Bardak, Zo- goševog senata, a zatim će u Njegoš nije bio samo ge- vrsna simbolika ukupnog na- godine podignuta je nova. u istorijskom kontekstu, na- ran Vujović i Gorana Marko- Beranama biti organizovana nijalni pjesnik, već filozof i pretka Crne Gore i Njegoše- Po obliku slična Njegoševoj, stavak je djela velikih Petro- vić, koji su govorili stihove iz svečana akademija, na kojoj državnik, svjetovni i duhov- ve istorijske uloge u njenom ali svojom porukom protiv- vića–Njegoša i velikog Nje- poeme „Misao”, „Luče mikro- će takođe govoriti premijer. ni vladar slobodne Crne Go- kulturnom uzdizanju. na istorijskom biću Crne Go- goša. Vratili smo dostojan- kozme”, poeziju i odlomke iz re. Što je veća istorijska dis- re. Kad je Crna Gora postala stvo i sebi i državi. Dali smo Njegoševe proze. Lj. V. tanca, sve jasnije se vidi ve- Nema većeg spomenika slobodna republika u Titovoj ličina njegovog sveobuhvat- od Njegoševog Jugoslaviji, polovinom proš- nog djela. On je u dobroj pjesničkog i log vijeka, socijalistička Vla- mjeri postavio temelje mo- filozofskog genija da Blaža Jovanovića donije- derne crnogorske državno- la je odluku o podizanju spo- sti. U vremenu Njegoševog Lovćen i Njegošev grob menika Njegošu na Lovćenu. đetinjstva, Nacionalnu bina njemu proživjeli su sud- Odabran je i autor svjetskog blioteku na Cetinju ‘činila je binu rušenja i građenja Cr- imena, veliki hrvatski i jugo- jedna knjiga – istorija (bolje ne Gore tokom XX vijeka. slovenski vajar Ivan Meštro- vić. Trebalo je više od dvije decenije da se ta odluka realizuje. Mauzolej pred ko- NJEGOŠ NIJE BIO jim se nalazimo podigao je narod Crne Gore, uz pomoć PJESNIK GENOCIDA svih jugoslovenskih naroda. Na velikoj svečanosti 28. jula „Nažalost, nastavlja se i u našem vremenu nerazumi- 1974. godine predśednik Cr- jevanje i zlonamjerno tumačenje Njegoša. Neki mitoma- ne Gore Veljko Milatović preni, propovjednici mržnje, htjeli bi u Njegošu da nađu du- dao je Njegošev mauzolej hovnog oca i predvodnika. Njegoš nije bio pjesnik geno- ‘na društvenu brigu’ i ‘ogla- cida, niti inspirator zločina. On nije pozivao u borbu pro- sio ga otvorenim za posjeti- tiv bilo kojeg naroda, već u borbu za slobodu. A borba oce’. Gotovo četrdeset godi- za slobodu nacije u XIX vijeku ne može biti isto što i nasi- na kasnije, u povodu dva vi- lje nad nedužnim ljudima u vijeku iza nas. Uostalom, sa- jeka od Njegoševog rođenja, mi Crnogorci su pokazali da su najbolje razumjeli Njego- Crna Gora je temeljno obno- ša, opredjeljujući se za harmonični suživot sa Muslimani- vila ovaj spomenik. ma u Crnoj Gori nakon Berlinskog kongresa. Neljudi i zlo- Njegoš nije izabrao vrh činci, koji su ubijali nevine ljude, i širili međunacionalnu Lovćena za svoje počivali- i međuvjersku mržnju, u krvavom raspadu jugosloven- šte da bi sebi sagradio spo- skog društva, nijesu i ne mogu biti sljedbenici Njegoše- menik. Jer, od njegovog pje- vi”, naglasio je predśednik Vlade Crne Gore. sničkog i filozofskog genija nema većeg spomenika. ■■Sami Crnogorci su pokazali da su najbolje razumjeli Njegoša AKTUELNOSTI U Budvi održana Druga regionalna konferencija Asocijacija direktora škola Jugoistočne Evrope PROFESIONALIZACIJA ULOGE DIREKTOR A Veliki doprinos unapređenju kvaliteta obrazovanja u Crnoj Gori dali su i rukovodioci vaspitno-obrazovnih ustanova. Dobar direktor je istovremeno pouzdan pedagoški rukovodilac, ali i vješt menadžer. Zbog toga, Ministarstvo prosvjete Crne Gore, zajedno sa stručnim institucijama i međunarodnim partnerima, uporedo sa poboljšanjem uslova za rad u školama, predano radi i na usavršavanju kadra u školama. Posebnu pažnju posvećujemo programima obuke direktora, od čijeg znanja i umijeća uveliko zavisi uspjeh ustanove, a time i cjelokupnog obrazovnog sistema, istakao ministar prosvjete Slavoljub Stijepović

ruga regionalna kon- Dferencija Asocijacija direktora škola Jugoistočne Evrope „Boljim upravljanjem do boljeg uspjeha učenika” održana je u Budvi od 3. do 5. oktobra. Na konferenciji je učestvovalo 265 direktora vaspitno-obrazovnih ustanova iz Bosne i Hercegovi- ne, Makedonije, Hrvatske, Slovenije, Srbije, Rusije i Cr- ne Gore. Otvarajući skup, ministar prosvjete Slavoljub Sti- jepović istakao je da je veoma važno to što direktori razmjenjuju ideje i zajed- nički traže put do bolje ško- le. „Zato je na nama, koji oblikujemo politiku obrazovanja, da pažljivo osluš- kujemo i primjenjujemo va- ša bogata iskustva. Tako je u svim zemljama regiona, tako je i kod nas u Crnoj Gori koja teži da bude istinsko druš- tvo znanja. Bez ikakvih dilema, mi želimo da dostigne- mo evropski nivo obrazova- UČENICI SU POMOGLI U ORGANIZACIJI KONFERENCIJE: nja”, kazao je Stijepovć i do- ■■Članovi Volonterskog kluba Gimnazije iz Podgorice Janko Bulatović, Anđela Bulajić, Anđela Mićanović i Andrijana Ivanović sa koordinatorkom Vanjom Rakočević dao da je Crna Gora posljednjih godina učinila vidan na- uticajna. Naša iskustva idu u menite namjere da sagledaju su analizirani: stručno usa- onalnu zajednicu u kojoj se njihove asocijacije, tako i za predak na planu poboljšanja prilog tezi: ‘kakav direktor – različita iskustva i da svojim vršavanje nastavnika, dis- razmjenjuju iskustva, vizije sisteme obrazovanja država 3 uslova za školovanje na svim takva škola’. Zbog toga, Mini- idejama školstvo učine bo- kontinuitet uspjeha učeni- i stavovi među članovima, u u regionu. Glavni zaključak nivoima, svjesna da je to si- starstvo prosvjete Crne Gore, ljim i u svakom smislu efika- ka, ocjenjivanje nastavnika kojoj se rađaju nove ideje ko- skupa jeste da je nastavak guran put do evropskih stan- zajedno sa stručnim institu- snijim. A sve u cilju da usta- kao rezultat eksternog ocje- je se tiču inovacija u obrazo- regionalne saradnje i dalje darda, a time i do bolje bu- cijama i međunarodnim par- nove kojima rukovode budu nivanja učenika, komuni- vanju i u rukovođenju škola- uključivanje u evropske to- dućnosti i kvalitetnijeg živo- tnerima, uporedo sa pobolj- od najveće koristi kolegama, kacija u školi, korišćenje EU ma. Takođe, u njima se pro- kove neminovnost koju tre- ta građana. šanjem uslova za rad u škola- nastavnom i vannastavnom fondova itd. movišu evropski standardi, ba nastaviti i unaprijediti. U ma, predano radi i na usavr- osoblju, roditeljima, lokalnoj Radiša Šćekić je održao utiče se na politike evrop- tom procesu direktori ško- Neophodno šavanju kadra u školama. zajednici, državi. I što je naj- predavanje na temu Bo- skih institucija i podstiče se la i njihove asocijacije imaju stalno usavršavanje Posebnu pažnju posve- važnije – đeci. ljim upravljanjem do boljeg međunarodna razmjena i sa- i treba da imaju veliku ulogu ćujemo programima obu- Učesnike je pozdravio i uspjeha učenika, a Radovan radnja. Na ovaj način pove- i odgovornost. U tom cilju „Veliki doprinos unapre- ke direktora, od čijeg zna- gradonačelnik Budve Lazar Popović, pomoćnik direkto- zuju se zemlje cijele Evrope, treba razmjenjivati iskustva i đenju kvaliteta obrazovanja nja i umijeća uveliko zavisi Rađenović. ra Zavoda za školstvo, o ulozi promovišući svoja vaspitno- primjere dobre prakse; uče- u Crnoj Gori dali su i rukovo- uspjeh ustanove, a time i cje- U ime organizatora, go- direktora u utvrđivanju kvali- obrazovna dostignuća”, isti- stvovati u zajedničkim pro- dioci vaspitno-obrazovnih lokupnog obrazovnog siste- vorio je domaćin i organiza- teta nastave. če on. jektima; inicirati i ustanovlja- ustanova. Dobar direktor je ma. Veoma je važno što smo tor konferencije direktor Gi- Konferencija u Budvi, ko- vati saradnju izmedju škola NOV. istovremeno pouzdan peda- svi razumjeli da je neophod- mnazije „Slobodan Škero- Promocija ja je imala za cilj profesiona- u regionu (bratimljenje ško- 2013

goški rukovodilac, ali i vješt no stalno napredovanje na- vić” i predśednik Udruženja evropskih standarda lizaciju uloge direktora koji la, razmjena učenika). Broj menadžer. Vi, koji obavljate stavnog, ali i rukovodećeg direktora vaspitno-obrazov- žele uskladiti svoj rad sa nor- Učesnici su imali priliku i ovaj odgovoran i težak po- kadra. Samo na taj način mo- nih ustanova Crne Gore Ra- Kako kaže Šćekić, u Crnoj mama i standardima kvali- da pośete predškolske usta- 19 sao najbolje znate sa kakvim žemo ostvariti viši nivo obra- diša Šćekić. Predavači su bili Gori je prvi put organizovana teta rada školskog rukovod- nove, osnovne i srednje ško- se problemima svakodnev- zovanja”, naglasio je ministar eminentni stručnjaci iz Crne konferencija ovakvog znača- stva, ocijenjena je od stra- le u Budvi i upoznaju se sa no suočavate. No, isto tako Stijepović. Gore i inostranstva, a u okvi- ja za prosvjetno-pedagošku ne svih učesnika kao veo- odvijanjem vaspitno-obra- dobro znate da je vaša ulo- On je ukazao da ga radu- ru Konferencije organizova- javnost. „Asocijacije direk- ma uspješna i korisna, kako zovnog procesa. ga veoma važna i prilično je što su ih ovđe okupile ple- ne su i radionice na kojima tora predstavljaju internaci- za direktore škola, odnosno Lj. V.

Položen kamen temeljac za izgradnju đečjeg vrtića u Bijelom Polju JEDNAKI USLOVI ZA ODR ASTANJE NAJMLAĐIH U CIJELOJ CRNOJ GORI

inistar prosvjete Slavo- ze uspješno stvaraju jednaki star Stijepović. I predsjednik Mljub Stijepović, direktor uslovi za odrastanje najmla- Opštine Bijelo Polje Aleksan- Direkcije javnih radova Žar- đih u cijeloj Crnoj Gori. dar Žurić izrazio je zadovolj- ko Živković i predśednik op- „Bijelo Polje je najbolji stvo ulaganjem za udobnost štine Aleksandar Žurić polo- primjer i dokaz naše brige o i prosperitet budućih gene- žili su kamen temeljac za iz- građanima, kao i o tome ka- racija. gradnju novog objekta na- ko se realizuje politika regi- „Obezbijedićemo još je- mijenjenog đeci predškol- onalnog razvoja. Ulaganje dan objekat po izgledu i skog uzrasta. Tom prilikom u obrazovanje znači ulaga- funkcionalnosti moderno ministar Stijepović istakao je nje u budućnost i napredak opremljen”, istakao je Žurić. da se i pored ekonomske kri- Crne Gore”, poručio je mini- Najavljujući završetak radova najkasnije za godinu direktor Direkcije javnih radova Žarko Savremeni objekat Živković najavio je nove projekte koje će Vlada finansira- i za mališane u Baru ti pitem kapitalnog budžeta u ovoj opštini. Dio sredstava kredita (2. 000. 000 eura) Razvojne Izgradnju zdanja đečjeg banke, Vlada Crne Gore će opredijeliti za izgradnju Dječ- vrtića, čija površina iznosi jeg vrtića i u Baru. Savremeni objekat površine 3.000 me- 13.000 kvadratnih metara, fi- tara kvadratnih koji može prihvatiti 375 đece biće izgra- nansiraće Direkcija javnih ra- đen u centru grada između Gimnazije „Niko Rolović” i OŠ dova i Opština Bijelo Polje, „Blažo Jokov Orlandić”. Očekuje se da će njegova izgrad- dok će izvođač radova biti nja biti završena tokom sljedeće godine. preduzeće „Fidija” iz Podgo- rice. Š. B. ■■ULAGANJE U BUDUĆNOST I NAPREDAK: Polaganje kamena temeljca budućeg vrtića AKTUELNOSTI Crnogorski predstavnici učestvovali na drugom Forumu političkih lidera za zapadni Balkan i Tursku u Salzburgu OBR AZOVNI SISTEM TREBA DA OMOGUĆI POJEDINCU STICANJE NEOPHODNIH VJEŠTINA − Da bi obrazovanje na pravi način i pravovremeno odgovorilo na potrebe tržišta rada i društva u cjelini, da bi se smanjila disproporcija između ponude i tražnje radne snage na tržištu rada, ključni korak je predviđanje potreba za vještinama i kvalifikacijama, istakao je ministar prosvjete Slavoljub Stijepović − Da bi se postigla bolja usklađenost ponude i tražnje na tržištu rada, neophodno je raditi na mjerama koje se odnose na poboljšanje upisne politike, karijerne orijentacije, poboljšanje iskazivanja potreba za tržište rada, istraživanje potreba za vještinama, kazao je ministar rada i socijalnog staranja Predrag Bošković

rnogorska delegacija, u ka da politički lideri razmije- gućnost za lični i profesional- imaju visok nivo mogućnosti Ckojoj su bili ministri pro- ne stavove o nacionalnim na- ni razvoj i socijalnu uključe- za zaposlenje. Imaju znanje, svjete i rada i socijalnog sta- porima u razvoju vještina ko- nost, društvo inovatora i pre- vještine i sposobnosti za lični ranja Slavoljub Stijepović i je podstiču povećanje konku- duzetnika. i profesionalni razvoj, kao i za mr Predrag Bošković, te pred- retnosti, zapošljavanja i soci- „Da bi obrazovanje na socijalnu inkluziju. Definicija stavnici ova dva ministarstva jalne inkluzije do 2020. godi- pravi način i pravovremeno vizije je obuhvatna, posebno učestvovali su na drugom Fo- ne. odgovorilo na potrebe tržišta u kontekstu vještina. Kroz nju rumu političkih lidera za Za- rada i društva u cjelini, da bi se definiše konkurentna eko- padni Balkan i Tursku, 9. i 10. Društvo koje uči se smanjila disproporcija iz- nomija, za što su znanje, vje- oktobra u Salzburgu. među ponude i tražnje radne štine i sposobnosti ljudi važ- Cilj skupa je podrška ze- Ministar Slavoljub Stijepo- snage na tržištu rada, ključni na pretpostavka. Tome tre- mljama zapadnog Balka- vić predstavio je ulogu obra- korak je predviđanje potreba ba da doprinese kontinuitet na i Turske kako bi se usvoji- zovanja kao ključnu u ostva- za vještinama i kvalifikacija- učenja i inovativnost, istraži- le mjere efikasnije politike za rivanju vizije koju je Crna Go- ma. Projekat FRAME treba da vanje i razvoj. Društvo koje razvoj ljudskih resursa i reali- ra zacrtala kao društvo koje pomogne u tome. uči daje pojedincu veće šan- zovala vizija vještina za 2020. uči, društvo razvijene ekono- U skladu sa utvrđenim po- se za zaposlenje, njegov lični godinu. Forum je bio prili- mije u kome svako ima mo- trebama za vještinama, obra- i profesionalni razvoj i napre- zovni sistem treba da omo- dovanje, kao i za veću socijal- gući pojedincu, kroz inicijal- nu uključenost. Ministar Slavoljub Stijepović: no i kontinuirano obrazova- Razvoj sistema za pred- nje i odgovarajuću obrazov- viđanje vještina predstavlja MOŽEMO STVORITI nu ponudu, sticanje neop- osnovni prioritet koji je de- hodnih vještina, uključujući i finisan u Viziji vještina 2020, KVALITETNO, FLEKSIBILNO, sticanje ključnih kompeten- koji treba da doprinese po- EFIK ASNO OBR AZOVANJE cija za cjeloživotno učenje i boljšanju usklađenosti ponu- prilagođavanje promjenljivim de i tražnje vještina na tržištu zahtjevima tržišta rada”, na- rada. Da bi se postigla bolja Svakom pojedincu, mladom i odraslom, potrebno je glasio je ministar Stijepović. usklađenost ponude i tražnje obezbijediti dostupnost informacija, karijerno informi- Kao primjer dobre prak- na tržištu rada, neophodno sanje i savjetovanje na svim nivoima. Izazov obezbjeđi- se, predstavljen je Program je raditi na mjerama koje se vanja kvaliteta u obrazovanju podrazumijeva donošenje stručnog osposobljavanja u odnose na poboljšanje upi- odluka i politika zasnovanih na pouzdanim i uporedivim Crnoj Gori, za koji je raspisan sne politike, karijerne orijen- podacima i analizi trenutnog stanja. Unapređivanje sa- poziv za prijavu druge ge- tacije, poboljšanje iskaziva- radnje i partnerstva između škola, lokalne sredine i po- neracije visokoškolaca, ko- POBOLJŠATI RAZVOJ LJUDSKIH RESURSA: Učesnici skupa nja potreba za tržište rada, slodavaca u planiranju potreba, realizaciji i evaluaciji ob- ji će u najvećem dijelu stica- ■■ istraživanje potreba za vje- razovanja, uz povećanje kvaliteta i kvantiteta učenja uz ti praksu u privatnom sekto- Povećati zaposlenost do kvantitativne i kvalitativne štinama. Ovo su upravo pita- rad i jačanje partnerstva privatnog i javnog sektora, osi- ru. Ovo je jedan od modela liste vještina, već razrade vizije nja koja moramo rješavati sa guralo bi bolje povezivanje obrazovanja i zapošljavanja. koji predstavlja dobru praksu Ministar Predrag Bošković i strateških opredjeljenja za ra- ciljem da poboljšamo uslove 4 Kroz saradnju svih partnera u Crnoj Gori, uz podršku privatnog sektora i države, a je istakao da je Crna Gora prva zvoj vještina u budućnosti. na tržištu rada i smanjimo ne- EU i korišćenje primjera dobre prakse i naučenih lekcija u cilju omogućavanja struč- zemlja koja je razvila dva do- „Crna Gora 2020 ima kon- zaposlenost. Vlada Crne Gore možemo stvoriti kvalitetno, fleksibilno, efikasno obrazo- nog osposobljavanja osoba kumenta i to: Viziju za vještine kurentnu ekonomiju. Ona je je odlučna da djeluje u ovom vanje koje će svakom pojedincu omogućiti lični i profesi- sa stečenim visokim obrazo- 2020 i Mapu puta, dokumenta društvo koje uči i koje čine smjeru kako bi povećala za- onalni razvoj i socijalnu uključenost”, ukazao je ministar vanjem, kao i usvajanja zna- koja su od velike važnosti za ra- inovatori, spremni da se su- poslenost svojih građana”, Slavoljub Stijepović. nja i vještina, potrebnih po- zvoj ljudskih resursa. Kroz ova oče sa regionalnim i doma- istakao je Bošković. slodavcima. dokumenta cilj nije bio doći ćim izazovima. Njeni građani Lj. V.

Konferencija „Obrazovanje kao ključ uspjeha – finsko iskustvo” VAŽNOST USPOSTAVLJANJA SISTEMA

NOV. 2013 Z A OBEZBJEĐIVA NJE K VALITETA

Broj Pomoćnica ministra prosvjete Vesna Vučurović: „Finsko iskustvo bilo od velikog značaja prilikom postavljanja osnova reforme”. Pasi Sahlberg, generalni 19 direktor Centra za međunarodnu mobilnost i saradnju: „Značaj saradnje svih aktera društva u cilju sprovođenja reformi”. Knjiga „Finske lekcije” predstavlja detaljan prikaz o tome kako su Finci svoj obrazovni sistem uzdigli do svjetskog nivoa

a Konferenciji „Obrazo- Tempus projekata sa isntitu- Esa Suominen, specijalni Nvanje kao ključ uspjeha cijama visokog obrazovanja iz savjetnik ministra obrazova- – finsko iskustvo”, održanoj u Finske. Projekti se odnose na nja Finske, osvrnuo se na si- Podgorici, u saradnji Ambasa- unapređenje kvaliteta u istra- stem visokog i stručnog ob- de Finske u Beogradu i Mini- živanju i uvođenje istraživačke razovanja kao garanciju soci- starstva prosvjete Crne Gore, komponente u nastavu, unap- jalne zaštite. U drugom dije- predstavljen je finski obrazov- ređenje i razvijanje novih stu- lu Konferencije, odgovorio je ni sistem i postavljene osnove dijskih programa, kao što su na veliki broj pitanja učesni- za buduću saradnju između razvijanje programa omladin- ka, koja su se odnosila na pro- finskih i crnogorskih aktera u skog rada u zajednici, sprovo- hodnost obrazovnog sistema obrazovnom sektoru. đenje istraživanja o zapošlji- u Finskoj i sticanje kvalifikaci- Konferenciju su otvori- vosti svršenih studenata u cija kroz formalno, neformalno i li Pekka Orpana, ambasador lju bolje saradnje sa tržištem informalno obrazovanje. Finske za Srbiju i Crnu Goru, i rada. Kiira Kärkkäinen, specija- Vesna Vučurović, pomoćnica POSTAVLJENE OSNOVE ZA BUDUĆU SARADNJU: Sa skupa lista za obrazovanje iz Finske ministra prosvjete Crne Gore. ■■ Sistem visokog i stručnog konsultantske grupe (FCG), Oni su održavanje Konferen- la na neke zajedničke projek- Uvođenje nansiran od strane Ministar- obrazovanja kao garancija ocijenila je kao veoma značaj- cije ocijenili kao veoma znate koji su realizovani u sarad- istraživačke komponente stva spoljnih poslova Finske i socijalne zaštite no unapređivanje vještina ko- čajan korak ka produbljivanju nji sa Vladom Finske. Projekat njegova vrijednost je iznosila je ne spadaju u grupu osnov- saradnje između dvije strane „Obrazovanje za održivi razvoj Projekat „Ka inkluziv- 1.600.000 eura. Pasi Sahlberg, generalni nih vještina, ističući socijalne na polju obrazovanja i izrazili na Zapadnom Balkanu”, koji je nom obrazovanju”, primjenji- U okviru Projekta „Ka inklu- direktor Centra za međuna- vještine, vještine ponašanja, zadovoljstvo dosadašnjom sa- je počeo u aprilu 2009. a zavr- van je od 2006. do 2008. go- zivnom obrazovanju” realizo- rodnu mobilnost i saradnju zatim vještine razmišljanja i radnjom kroz zajedničke pro- šen u aprilu 2013. Prioriteti dine. Glavni cilj ovog progra- vani su: kratkoročna obuka za (CIMO) i jedan od vodećih fin- kreativnosti. jekte. ovog projekta bili su: obrazo- ma bio je da podrži Ministar- direktore, zamjenike direkto- skih stručnjaka u oblasti obra- Svi oni ukazali su na važ- Govoreći o reformi obra- vanje nastavnika (Obuka o su- stvo prosvjete i Zavod za škol- ra, nadzornike i inspektore: 40 zovanja, govorio je o reformi nost uspostavljanja sistema zovnog sistema u Crnoj Go- štini ESD-a prije zapošljavanja stvo u postizanju ciljeva refor- direktora i pomoćnika direkto- obrazovnog sistema u Finskoj za obezbjeđivanje kvaliteta u ri, Vesna Vučurović je podśe- i tokom radnog odnosa); izra- misanja obrazovnog sistema u ra; obuka 38 savjetnika iz Za- i njenim ključnim elementima. obrazovanju i razvijanju obra- tila da je finsko iskustvo bilo da nastavnog plana i progra- oblasti posebnih potreba i in- voda za školstvo za unapređe- Posebno je naglasio značaj sa- zovnog sistema koji će biti fo- od velikog značaja prilikom ma, uključujući vannastavne kluzivnog obrazovanja, te da nje vaspitno-obrazovnog pro- radnje svih aktera društva u ci- kusiran na postizanje većeg postavljanja osnova reforme. aktivnosti i izradu obrazovnih se nastavi napredak u znanju cesa; kratkoročna obuka za 39 lju sprovođenja reformi, kao i broja vještina i zasnovan na Pri tom je istakla važnost odr- materijala; kampanje za podi- i iskustvu koje je stečeno u to- nastavnika i drugih profesiona- potrebu za uspostavljanjem si- dokazima. žavanja ovog događaja koji je zanje svijesti javnosti o obra- ku posljednjih nekoliko godi- laca u obrazovanju, kao i za 27 stema profesionalne orijenta- Svim učesnicima podije- prilika da predstavnici obrazovanju vezanom za životnu na u razvoju posebnih potre- stručnih saradnika, nastavnika cije nastavnika i jačanjem nji- ljena je knjiga „Finske lekcije”, zovnih institucija i socijalnih sredinu/održivost; poboljša- ba i inkluzivnog obrazovanja. koji su pohađali specijalističke hove uloge u sistemu. On je autora Pasija Sahlberga, u ko- partnera razmijene mišljenja nje umreženosti, saradnja u Projekat je bio usmjeren ka sti- studije. istakao nekoliko karakteristika joj je dat detaljan prikaz o to- o aktuelnim razvojnim pita- cilju razmjene iskustava, kao canju dubljeg znanja, vještina i Od 2007. godine Crna Gora finskog obrazovnog sistema, me kako su Finci svoj obrazov- njima u oblasti obrazovanja i i da bi se identifikovale dobre kompetencija za rad sa učeni- sarađuje sa institucijama viso- a to su: timski rad, kontinuira- ni sistem, kakav je bio osam- detaljnije se upoznaju sa jed- prakse i pristupi kod obrazo- cima sa posebnim obrazovnim kog obrazovanja Finske na vi- ni rezultati poboljšanja koji se desetih godina prošlog vijeka, nim od vodećih obrazovnih si- vanja za životnu sredinu/odr- potrebama u redovnom siste- še projekata iz različitih obla- prate, saradnja u okviru kolek- uzdigli do svjetskog nivoa, ka- stema u svijetu. Ona je ukaza- živost. mu školovanja. Program je fi- sti. U toku je realizacija pet tiva i kompletno svih učesnika. kav je danas. Lj. V. AKTUELNOSTI U Baru obilježen Dan Vojske Crne Gore otvaranjem mornaričkog operativnog centra SAVREMENE GENER ACIJE U CRNOJ GORI DOSTOJNE VELIČANSTVENIH PODVIGA SVOJIH PREDAKA Premijer Milo Đukanović istakao da ovaj dan simbolizuje vjekovnu borbu Crne Gore za slobodu, nezavisnost i dostojanstven život njenih ljudi. To je jedan od onih datuma koji su u slavnoj crnogorskoj istoriji upisani zlatnim slovima. Oni svjedoče o pregnuću, hrabrosti i mudrosti jednog malog naroda koji je podnio ogromnu žrtvu da očuva svoju slobodu i svoje dostojanstvo, uprkos svim istorijskim izazovima

estitajući Dan vojske Cr- pripadnici Vojske Crne Gore da realizujemo i nadzor vaz- Čne Gore − 7. oktobar, koji sposobni da, uz neophodnu dušnog prostora i osavreme- je ove godine obilježen u Ba- obuku i opremu, učestvuju njavanje operativnog centra ru otvaranjem mornaričkog u najsloženijim zadacima”, u vazduhoplovstvu – najavi- operativnog centra, premi- istakla je ministarka. la je Pejanovićeva, uz ocjenu jer Milo Đukanović istakao je Ona je naglasila da inten- da pripadnici vojske na naj- da ovaj dan simbolizuje vje- zivnom međunarodnom sa- bolji način reprezentuju ze- kovnu borbu Crne Gore za radnjom na međunarodnom mlju u misiji u Avganistanu slobodu, nezavisnost i do- nivou i šire, pripadnci Vojske i drugim misijama međuna- stojanstven život njenih lju- imaju priliku da se osposo- rodne zajednice”, kazala je di. To je jedan od onih da- bljavaju i obučavaju po stan- Pejanovićeva. tuma koji su u slavnoj crno- dardima i procedurama sa- Otpravnik poslova u am- gorskoj istoriji upisani zlat- vremenih oružanih snaga, a basadi SAD u Podgorici Da- nim slovima. Oni svjedoče o učešćem u zajedničkim vjež- glas Džons naveo je da su pregnuću, hrabrosti i mudro- bama stiču iskustva i znanja stručnost i profesionalizam sti jednog malog naroda koji za rad u multinacionalnom Vojske Crne Gore priznati od je podnio ogromnu žrtvu da okruženju. Takođe, pripadni- strane SAD. očuva svoju slobodu i svoje ci Vojske, kad god je to po- „Novi centar će omogu- dostojanstvo, uprkos svim trebno, spremni su na nese- ćiti crnogorskoj vojsci da za- istorijskim izazovima. bično požrtvovanje i pomoć štiti svoju teritoriju i granicu „S ponosom možemo našim građanima u slučajevi- i pomoći će u sprečavanju istaći da je Vojska Crne Go- ma elementarnih nepogoda kriminala, kako u regionu, re dostojna ovog datuma i drugih nesreća. tako i na globalnom nivou. kojeg slavi kao svoj praznik. PRIPADNICI VOJSKE CRNE GORE SPOSOBNI DA UČESTVUJU U NAJSLOŽENIJIM ZADACIMA: Sa proslave Ministarka odbrane Milica Sistem objedinjuje informa- Kao što su savremene gene- ■■ Pejanović Đurišić kazala je da cije sa radara i ostale opre- racije u Crnoj Gori dostojne ri ustavnim obavezama i da nizacije vojske. Ispunjavanje zala je da se već sedam pu- je mornarički operativni cen- me za detekciju, tako da Cr- veličanstvenih podviga svo- se, ravnopravno sa partneri- ovih standarda i dostizanje ta 7. oktobar obilježava kao tar najbolji primjer objedinja- na Gora sada ima sofisticira- jih predaka kroz vjekove. Na- ma, u zajedničkim misijama, navedenih ciljeva u direktnoj Dan Vojske Crne Gore. Ona je vanja resursa i kapaciteta. nu sliku događanja u priobal- čin na koji smo prije sedam suoči sa savremenim global- je srazmjeri sa očuvanjem podśetila na bitku na Tuđemi- nom području, a omogućava godina obnovili nezavisnost nim izazovima. To korespon- unutrašnje stabilnosti i stva- lu, koja se odigrala prije 971 Simbol stručnosti i i razmjenu informacija sa ra- Crne Gore svjedoči o tome, i dira sa našim strateškim ci- ranjem uslova za privlače- godinu između vojske Duklje, profesionalizma znim vladinim institucijama i svjedoči da sve crnogorske ljevima da Crna Gora posta- nje stranih investicija, za brzi državne prethodnice Zete i međunarodnim partnerima. žrtve kroz istoriju nijesu bile ne ravnopravna članica NA- ekonomski i demokratski ra- Crne Gore, i vojske Vizantije. „Centar će omogućiti da Ovaj centar je rezultat par- uzaludne. Dokaz toga je mo- TO i EU. Odbrambene refor- zvoj naše države, i za viši kva- „Sumirajući rezultate, sve ostale nacionalne institu- tnerstva između granične derna Crna Gora, prepoznata me i jačanje bezbjednosnih litet života naših građana. možemo da izrazimo zado- cije koje se bave pomorskom policije, MUP-a, Ministarstva kao faktor mira i stabilnosti u kapaciteta su dio su širokog To potvrđujemo i kroz re- voljstvo postignutim u pret- sigurnošću budu u prilici da odbrane i američkih partne- regionu, zemlja kandidat ko- spektra obaveza koje mora- alizaciju projekata kao što je hodnoj godini. Pripadnici razmjenjuju podatke i sliku o ra iz oblasti bezbjednosne ja je u procesu pregovora za mo ostvariti u tom procesu. Mornarički operativni centar Vojske na najbolji način re- realnom vremenu. Takođe, u pomoći Komande američ- članstvo u EU, na pragu NA- To podrazumijeva ispunja- koji danas otvaramo”, istakao prezentuju zemlju, vršeći eventualnim kriznim situaci- kih vojnih snaga u Evropi, či- TO saveza. Takva pozicija Cr- vanje standarda u svim do- je Đukanović. svoje odgovorne zadatke, ra- jama upravljanje se može vr- je programe sprovode i am- 5 ne Gore određuje i profil, ka- menima, uključujući i finan- me uz rame sa pripadnicima šiti iz jednog mjesta, a stvo- basadina kancelarija za od- rakter i ulogu njene vojske. sijski aspekt. Zato je Vlada Na najbolji način drugih država i misija. Može- rena je i mogućnost za raz- brambenu saradnju i Agen- Na pravom smo putu iz- odlučila, između ostalog, da reprezentuju zemlju mo biti ponosni na ocjene mjenu podataka sa susjed- cija za saradnju u oblasti be- gradnje profesionalne, do- dio prihoda od prodaje biv- koje naši vojnici dobijaju za nim državama, kao i sa NA- zbjednosti”, smatra on. bro opremljene i obučene še vojne imovine usmjeri za Ministarka odbrane prof. učešće u tim misijama, što na TO savezom i EU. U nared- vojske, spremne da odgovo- potrebe opremanja i moder- dr Milica Pejanović Đurišić ka- najbolji način pokazuje da su nom periodu pokušaćemo Lj. V.

Na Cetinju obilježen Dan Ujedinjenih nacija EKONOMSKO I SOCIJALNO Slobodoumnih, sposobnih i kreativnih mladih ljudi, na NOV. sreću, u Crnoj Gori ima dosta. Svjesni smo da njihova 2013 OSNA ŽIVA NJE MLADIH mladost i inteligencija determinišu kapacitete Crne Gore Broj na njenom razvojnom i integracionom putu. I da je zadatak svake ozbiljne države i njene administracije koja planira svoju budućnost da stvara ambijent koji 19 podstiče svakog pojedinca, da prepozna i razvije njegove sklonosti i najbolje kvalitete”, kazao ministar vanjskih poslova i evropskih integracija dr Igor Lukšić

redstavništvo Ujedinje- znaku mladih i njihovog po- dih. Ovakav pristup je dobit- nut zajednički program Uje- Pnih nacija u Crnoj Go- ložaja u društvu. Zabrinjava- na karta za njihovu sigurni- dinjenih nacija za osnaživa- ri proslavilo je 68. rođendan juća je činjenica da veliki broj ju i bolju budućnost, ali i za nje mladih, koji je dio pro- CRNA GORA te međunarodne organiza- nezaposlenih u svijetu čine budućnost Crne Gore i svije- grama Ujedinjenih nacija za DOBAR PRIMJER cije na Cetinju na temu „Po- mladi ljudi. Njihov broj do- ta u cjelini”, kazao je ministar ubrzanje sprovođenja Mile- gled u budućnost − Mladi Cr- seže čak 75 miliona. Stoga se vanjskih poslova i evropsih nijumskih razvojnih ciljeva u INOVATIVNOSTI ne Gore”. kao imperativ nameću politi- integracija dr Igor Lukšć. pogledu iskorjenjivanja siro- „Obilježavanje Dana UN-a ke koje vode ekonomskom i On je ukazao da je po- maštva i povećanja zaposle- u Crnoj Gori ove godine je u socijalnom osnaživanju mla- četkom ove godine pokre- nosti mladih. Na svečanosti su predstavljeni rezultati istraživanja „Zapošljavanje mladih je sprovedenih u okviru programa za osnaživanjen mla- u središtu ekonomske agen- dih, koje sprovodi Sistem UN, u saradnji sa Vladom i de crnogorske Vlade. Slobo- civilnim sektorom. Urađene su dvije studije u oblasti- doumnih, sposobnih i krea- ma zapošljavanja i učešća mladih u kojima su analizi- tivnih mladih ljudi, na sreću, rani strateški, zakonodavni i institucionalni okviri ko- u Crnoj Gori ima dosta. Svje- ji regulišu ova dva pitanja, kao i znanja, stavovi i navi- sni smo da njihova mladost i ke mladih. inteligencija determinišu ka- Kako je kazao stalni koordinator Sistema UN u Cr- pacitete Crne Gore na njenoj Gori Rastislav Vrbenski, Crna Gora je prepoznata kao nom razvojnom i integraci- dobar primjer inovativnosti i kao zemlja koja je uspjela onom putu. I da je zadatak da uključi veliki broj građana u definisanje budućih ra- svake ozbiljne države i nje- zvojnih ciljeva. Crna Gora daje značajan doprinos i glo- ne administracije koja plani- balnom pokretu za eliminisanje siromaštva i na dobrom ra svoju budućnost da stva- je putu da sotvari gotovo sve Milenijumske razvojne ra ambijent koji podstiče ciljeve. svakog pojedinca da prepo- On je istakao da Vlada Crne Gore, Sistem UN i civil- zna i razvije njegove sklono- ni sektor zajednički razvijaju akcioni plan za zapošljava- sti i najbolje kvalitete” rekao nje mladih, koji će biti završen do kraje ove, a počeće se je ministar Lukšić. sprovoditi od naredne godine. Gradonačelnik prijestoni- ce Aleksandar Bogdanović je kazao da je prijestonica Ce- Crnoj Gori, tako i šire, pred njama u razvoju, nailaze na tinje posvećen partner Siste- mladima se nalaze brojni mnogobrojne prepreke. ma UN u Crnoj Gori. izazovi. Obilježavanje Dana UN U ime mladih govorili su i Njen drug Nikola kaže organizovali su Ministarstvo srednjoškolci Maida Kurtagić da je san svakog čovjeka da vansjskih poslova i evropskih i Nikola Zekić. svojim radom doprinese za- integracija, prijestonica Ceti- Maida je poručila da u jednici u kojoj živi, ali da pri nje i Sistem Ujedinjenih naci- periodu, kada neizvjesnost ostvarenju tog sna, svi mla- ja u Crnoj Gori. ■■STVORITI AMBIJENT KOJI PODSTIČE SVAKOG POJEDINCA: Sa svečanosti raste iz dana u dan, kako u di, posebno mladi sa smet- Lj. V. INTERVJU Intervju: Akademik CANU i DANU, prof. dr Slobodan Backović, rektor Univerziteta „Mediteran” K ada se mladi u školi uče da kritički promišljaju društvo mOR A ići naprijed Reformu ne smijemo smatrati završenom samo zato što je prošlo skoro 10 godina od njenog početka. PISA, kao najveće međunarodno istraživanje kvaliteta obrazovanja, pruža nam detaljnu sliku o nama i dobro je ako se bez žmurenja pogledamo u tom ogledalu. Zamislite, kako izgleda kolokvijum ili ispit za 500 studenata i više kod jednog profesora ili asistenta? Ugled nastavničke profesije je drastično opao i moramo naporno raditi ako želimo da buduće nastavnike regrutujemo iz grupa najboljih srednjoškolaca, a ne kao do sada. Sve dok ne budemo izdvajali makar 6% BDP za obrazovanje, nemojmo očekivati da ono bude bolje. Bez kvalitetnog, strateški planiranog i dobrog obrazovanja, povezanog sa tržištem rada ne može biti ni dobra ekonomija ni bogato društvo. Realno, ograničenje bržem razvoju Univerziteta „Mediteran” je u tome što nema svoju zgradu u Podgorici

rof. dr Slobodan Backo- a tema na kojoj je radio bila u visokom obrazovanju. Vaše akademski i ukupni lični ra- Pvić rođen je 3. septem- je uključena u jugoslovenski mišljenje o njima? zvoj. Ipak, nedostaje mno- bra 1946. godine u Nikšiću projekat Eksperimantalna fi- go više neposrednog rada đe je završio osnovnu ško- zika elementarnih čestica, Backović: Uvođenje pro- nastavnika sa studentima. lu i gimnaziju. Prirodno-ma- srednjih energija i teških jona mjena u obrazovanje obično Asistent i profesor sa po 500 tematički fakultet, Odsjek za u međunarodnim centrima. je sporo, a i na efekte treba studenata u grupi sigurno fiziku, završio je u Beogradu. Rukovodio je projektom Vi- čekati strpljivo. To se odnosi nijesu u stanju da kvalitetno Od 1969. do 1972. godine ra- sokoenergetske interakci- i na proces obrazovanja, ge- rade i prate postignuća stu- dio je u gimnaziji u Nikšiću je jezgara (1997–1998) kao neralno: koliko smo dobro denata, a studenti su lišeni kao profesor fizike. Na pos- i međunarodnim projekti- obrazovali đecu i mlade za- mogućnosti da mnogo ak- tdiplomske studije, na PMF- ma koje su finasirali Unesko ključujemo mnogo godina tivnije uče i da dobijaju stal- u u Beogradu (Odsjek za fi- High energy nucleus-nucle- po završetku njihovog for- ne i detaljne povratne infor- ziku – smjer Eksperimental- us interactions (1998–1999) malnog obrazovanja. macije o svom radu. Zamisli- na nuklearna fizika), upisao i WUS High energy nucleus- Kada je cilj promijeniti i te, kako izgleda kolokvijum se 1973. godine, kada je po- nucleus and hadron-hadron učiniti efikasnijim sistem ob- ili ispit za 500 studenata i vi- čeo i da radi u Institutu za fi- interactions (1999). Sada radi razovanja, važno je planira- še kod jednog profesora ili ziku Univerziteta u Beogra- u evropskoj kolaboraciji H 1 ti i temeljiti željene promje- asistenta? du (Laboratorija za fiziku vi- (DESY Hamburg). Na ovim ne na dubokom poznavanju sokih energija). U to vrije- projektima urađene su četi- slabosti i snaga vlastitog si- Najbolje dugoročne me radio je honorarno kao ri doktorske disertacije i če- stema, odnosno – naučiti investicije bilo koje asistent-pripravnik Odsjeka tiri magistarska rada, čiji je mnogo o njemu. Važno je zemlje su investicije za fiziku PMF-a i Farmace- mentor. bilo upoznati i druge obra- u mlade i njihovo utskog fakulteta. Magistar- Autor i koautor je 160 na- zovne sisteme, iako se goto- obrazovanje ski rad Multiplicitet naelektri- učnih radova. Na naučnim va rješenja ne mogu direk- sanih čestica nastalih u inte- konferencijama i kongresi- tno prenijeti kod nas. Naša Prosvjetni rad: Radili ste 6 rakciji protona od 200 GeV sa ma je imao 19 saopštenja. odluka da unapređujemo cr- i van Crne Gore, boravili na jezgrima nuklearne emulzije Koautor je zbirke zada- nogorsko obrazovanje, kao i specijalizacijama, bili naš di- odbranio je u januaru 1976. taka i jednog udžbenika za sve naredne faze rada, bili su plomatski predstavnik u ino- godine, poslije čega odlazi srednje škole, koautor je praćeni širokim i otvorenim stranstvu, tako da poznaje- na naučnu specijalizaciju u prevoda fakultetske zbirke dijalogom sa ljudima iz stru- te i strane obrazovno-nauč- Ujedinjeni institut za nukle- zadataka iz fizike Zadaci iz ke. Ogromna energija, mo- ne sisteme. Đe je naša zemlja arna istraživanja (Laborato- opšte fizike (I. E. Irodov) i au- tivisanost i predanost broj- u ovoj sferi u međunarodnim rija za fiziku visokih energi- tor univerzitetskog udžbeni- nih timova naših prosvjeta- relacijama? ja), u Dubnu (Rusija). ka Fizička mehanika. ra, iz škola i drugih ustano- gu sami i da im ništa ne tre- te i nauke. Kome je teže po Na specijalizaciji je radio Od 1980. do 1985. gova sistema obrazovanja, bi- Backović: Odgovor na ba. To je velika zabluda i ko- Vašem mišljenju: (ne)posred- u međunarodnoj grupi fizi- dine je, kao sekretar Naci- la je motor procesa osmišlja- ovo pitanje je djelimično u šta nas – učionicu sve češće nim predlagačima i donosio- čara u oblasti visokoener- onalnog odbora za fiziku, vanja i primjene reformskih prethodnom odgovoru: u napuštaju najbolji, a da nicima odluka i zakona kojima getske fizike (visokoener- bio član Predśedništva Sa- rješenja. načinima rada sa đecom i jesmo uspjeli da njihov rad se kreiraju politike u obrazo- getske interakcije čestica i veza društava matematiča- Očekivano je da će faza u svemu drugome što ško- vrednujemo kako treba i da vanju i nauci, ili zaista nepo- jezgara sa jezgrima). U Du- ra i fizičara Jugoslavije. Bio implementacije biti spori- la, osim u učionici, može da im obezbijedimo ono što im srednim učesnicima obrazov- NOV. bni ostaje do avgusta 1978. je: predśednik Društva maja ili da će biti prepreka na ponudi đetetu, a da to slu- treba za takav rad. no-naučnog procesa na koje 2013 godine. Doktorsku diserta- tematičara i fizičara Crne putu uvođenja promjena u ži njegovom razvoju. Kada Autonomija je odlika do- se propisi odnose, i koji ih i pri-

Broj ciju Interakcija p–mezona Gore (1986–1998), predśed- učionici – u nastavi i učenju. se mladi u školi uče da kri- brih škola koje sam vidio, mjenjuju u praksi? impulsa 40 GeV/c sa jezgrom nik Prosvetnog savjeta Crne Tradicionalni pristupi su još tički, logički promišljaju, da posebno u domenu progra- 19 ugljenika odbranio je 1979. Gore, član Savjeta za nauku veoma žilavi, usudio bih se se tako odnose i prema se- ma i široke lepeze izbora u Backović: Kod donoše- godine na PMF-u u Beogra- Crne Gore, član Izvršnog od- da kažem da su u srednjoš- bi i prema svijetu oko sebe, školi – đeci se nudi mnogo, nja zakona treba da se podu. U Titograd prelazi 1. ok- bora RSIZ-a za naučne dje- kolskom i visokom obrazo- onda se stvara najdragocje- različito, prilagođeno indi- našate kao i kod uvođenja tobra 1979. godine đe poči- latnosti Crne Gore. Bio je vanju dominantni. Zato re- niji društveni kapital i druš- vidualnim potrebama i afi- drugih promjena u obrazo- nje da radi u Institutu za ma- član Savezne komisije za si- formu ne smijemo smatra- tvo mora ići naprijed. nitetima. vanje. Treba napraviti veo- tematiku i fiziku. Iste godine gurnost nuklearnih objeka- ti završenom, kako to neki Naša škola je dosta po- Posebno je uočljiva razli- ma pažljive procjene potre- je izabran u zvanje docenta. ta. Učestvovao je u organi- vole da naglase, samo zato sustala i u vaspitnoj funkciji ka u tome što Crna Gora iz- ba, pažljive analize iskusta- U zvanje vanrednog profe- zaciji republičkih i saveznih što je prošlo skoro 10 godi- i ona ne treba da sama sno- dvaja malo za obrazovanje. va i praksi, treba raditi tran- sora izabran je 1985. godi- takmičenja iz fizike za učeni- na od njenog početka. Uo- si tu odgovornost, naravno. Sve dok ne budemo izdva- sparentno, imati širok i otvo- ne, a redovnog 1991. godi- ke srednjih i osnovnih škola stalom, stalne promjene i Naša škola, posebno sred- jali makar 6% BDP za obra- ren dijalog sa onima kojih se ne. (Društvo matematičara i fi- traganje su prirodni pratio- nja, sve je manje mjesto đe zovanje, nemojmo očekiva- ti zakoni tiču i koji će ih pri- U Institutu za matemati- zičara i pokret „Nauka mla- ci dobrog obrazovanja i to je bi đeca mogla da borave i ti da ono bude bolje. Do- mjenjivati, uz najveći mogu- ku i fiziku više godina bio je dima”). Član je DANU, bio je „reforma” jedne posebne vr- van nastave, zato što im se sta je urađeno i radi se na ći konsenzus. Još nešto važ- šef Odsjeka za fiziku (1980– ekspert Saveznog ministar- ste, koja nikada ne prestaje. pružaju različite mogućno- poboljšanju infrastrukture, no jeste da pravno normira- 1986. i 1994–1996), a od stva za razvoj, nauku i život- Kao nikada ranije, da- sti da stvaraju, uče, učestvu- što je samo potreban uslov nje treba da uokviri najbolja 1986. do 1990. i od 1998. do nu sredinu u oblasti fizike. nas se od obrazovanja traju, druže se. Smatram da naš za rad obrazovnog siste- i najefikasnija rješenja ko- 2002. godine direktor Insti- Dobitnik je republičke na- ži jedna posebna vrsta od- obrazovni sistem, kao mama. Pogledajte kako izgle- ja predlaže i utvrđuje pro- tuta, odnosno dekan Prirod- grade „Oktoih” za 1999. go- govornosti, koja se temelji li, treba još više i još brže da daju skandinavski obrazov- svjetna struka. Dešava se da no-matematičkog fakulteta. dinu. U toku 2002. godine na mjerenju njegovog kva- razvija pravednost obrazo- ni sistemi, obrazovanje Juž- struka ostane po strani i da Od 1990. do 1994. godine koordinirao je poslovima na liteta. Postoji i dosta instru- vanja, koja se temelji na vine Koreje itd. Zajedničko im drugi utvrđuju pedagoške i bio je prorektor za nastavu reformi obrazovanja u Crnoj menata za procjenu kvali- sokom kvalitetu, bez obzira je što mnogo investiraju u druge prosvjetne standarde Univerziteta Crne Gore. Od Gori i bio predśednik Komi- teta. Recimo, PISA, kao naj- đe je škola, i na jednakoj do- obrazovanje, u radu sa đe- i arbitriraju u stručnim obra- 2003. do 2008. godine go- sije za reformu osmogodiš- veće međunarodno istra- stupnosti tom kvalitetu. com koriste savremene me- zovnim pitanjima. dine bio je ministar prosvje- nje škole. živanje kvaliteta obrazova- Ugled nastavničke profe- tode i zbog toga su dobri, a te i nauke u Vladi RCG, a od Za vanrednog člana CA- nja, pruža nam detaljnu sli- sije je drastično opao i mo- ne zbog toga što su njiho- Kao mala zemlja juna 2008. je ambasador Cr- NU izabran je 12. decembra ku o nama i dobro je ako se ramo naporno raditi ako že- va đeca bolja i pametnija od ne možemo praviti ne Gore u Ruskoj Federaciji. 2003. godine. bez žmurenja pogledamo u limo da buduće nastavnike druge. Najbolje dugoročne „veliku” nauku Naučnoistraživački rad Od juna 2008. do 2011. tom ogledalu. Naš odraz u regrutujemo iz grupa naj- investicije bilo koje zemlje posvećen je visokoenerget- godine bio je ambasador Cr- tom ogledalu sada nije do- boljih srednjoškolaca, a ne su investicije u mlade i nji- Prosvjetni rad: Specijalizo- skim interakcijama čestica i ne Gore u Ruskoj Federaciji. bar, ali je mnogo važnije da kao do sada. Njihovo inicijal- hovo obrazovanje. Bez kva- vali ste nuklearnu fiziku. Kako jezgara sa jezgrima i odvija Od 2011. je rektor Univerzi- budemo iskreni prema sebi no obrazovanje takođe mo- litenog, strateški planiranog Crna Gora stoji u ovoj oblasti se u okviru međunarodne teta „Mediteran”. i spremni za mijenjanje. Re- ra biti primjereno tom cilju i dobrog obrazovanja, po- i kakav, bi po Vama, trebao da kolaboracije koja radi na vi- zultati će doći. i njihovim sposobnostima. vezanog sa tržištem rada ne bude odnos u našoj zemlji sa šegodišnjem projektu Izuča- Stalne promjene Pošto ste apostrofira- Inicijalno obrazovanje naših može biti ni dobra ekonomi- istraživačkog aspekta, funda- vanje kvark-hadronske struk- su prirodni pratioci li „Bolonju”, želim da kažem nastavnika zahtijeva opsež- ja ni bogato društvo. mentalnih i primijenjenih na- ture nuklearne materije, na- dobrog obrazovanja da je ona omogućila i ponu reformu. uka? laženje i izučavanje svojsta- mogla mobilnost studenata Možemo više i bolje radi- Kod donošenja zakona va egzotičnih pojava u suda- Prosvjetni rad: Bili ste sred- i nastavnog kadra, što nam ti u pravcu prepoznavanja i treba da se ponašate kao Backović: Mala isprav- rima relativističkih jezgara. njoškolski, a već decenijama je jako nedostajalo. Sistem promovisanja dobrih škola i i kod uvođenja drugih ka, fizika kojom sam se ba- Bio je rukovodilac višego- ste univerzitetski profesor. se otvorio, postao je fleksi- dobrih nastavnika. Ponekad promjena u obrazovanje vio, sudari čestica i jezga- dišnjeg naučnog projekta Mogli ste izbliza da pratite re- bilniji, bolje povezan sa dru- mi se čini da se njima najra i jezgara i jezgara, je fi- Nuklearna fizika sa primjena- forme u obrazovanju svih ni- gima. Mladi ljudi su dobi- manje bavimo, kao da po- Prosvjetni rad: Više godi- zika energija koje su mno- ma (1987–1990. i 1991–1995), voa, a posebno tzv. Bolonjsku li mnogo više podsticaja za drazumijevamo da oni mo- na ste bili i ministar prosvje- go veće od nuklearnih, pa AKTUELNOSTI se zato i naziva fizika viso- Backović: Još nedovolj- no-istraživačkim projekti- Regionalna konferencija zemalja Jugoistočne Evrope u Budvi: kih energija. Treba da smo no. Počelo se, dosta skro- ma, autor ste više udžbeni- svjesni da, kao mala zemlja mno, ali se nadam ekspan- ka i knjiga, brojnih nauč- „Upravljanje znanjem u sklopu Hjogo okvira za akciju – prioritet 3” sa malim brojem ljudi i ma- ziji tog procesa. To je sve za nih radova… Šta treba čini- lim ekonomskim potencija- nas dosta novo, treba nauči- ti da nauka u Crnoj Gori iz- lom, ne možemo biti centar ti procedure, kako se aplicira bori i dobije svoje adekvat- u kojem će se praviti „velika” za projekte, pa onda kako se no mjesto? SMANJIVANJE RIZIK A nauka. Za to nijesu u nekim upravlja tim projektima itd. slučajevima sposobne, bar u Backović: Izdvajati mno- fizici visokih energija, ni naj- Ohrabruje me kako go više novca i transpa- veće zemlje u svijetu. Naj- studenti na privatnom rentno ga raspoređivati na OD K ATASTROFA bolji primjer je CERN, đe su univerzitetu brzo reaguju kompetitivnoj osnovi. Osim se okupile sve najveće ze- kada otkriju da za toga, potrebno je mijenjati mlje da bi napravile najveći uloženi novac ne dobijaju stavove prema nauci u na- Budvi je održana trod- školstvo − Pavle Goranović, vedenog projekta „Pripre- do sada eksperimenat u fizi- odgovarajući kvalitet šem društvu, tako da svima Unevna Regionalna kon- direktor Zavoda, te članovi mljenost za odgovor na ka- ci visokih energija. treba da je jasno da je razvoj ferencija zemalja Jugoistoč- radne grupe za implementa- tastrofe i smanjivanje rizika Naučnici iz Crne Gore Prosvjetni rad: Predava- društva nezamisliv bez nau- ne Evrope na temu: „Uprav- ciju projekta: Radoje Novo- od katastrofa” koje je pripre- treba da učestvuju u istra- li ste i na državnom i na pri- ke, svako razvijeno društvo ljanje znanjem u sklopu Hjo- vić, Radoslav Milošević Atos mio Radoje Novović, koordi- živanjima u većim svjetskim vatnom univerzitetu. Koje su postaje takvim i zbog nau- go okvira za akciju – priori- i Nađa Luteršek. nator projekta u dijelu nad- centrima, čime ćemo biti na razlike? ke. Nauka čini društvo bo- tet 3”. O ciljevima radionice go- ležnosti Zavoda za školstvo. izvoru novih znanja i omo- ljim, etičnijim, pomaže mu Na skupu su učestvovali vorio je Žan Žak Vagner, ek- Organizatori konferencije gućiti da ne budemo nauč- Backović: Radni vijek da brže i spremnije preva- predstavnici: Bosne i Herce- spert za upravljanje rizicima bili su: DPPI SEE Secretariat, no nepismeni i ne znamo sam praktično proveo na zilazi krize i razvija se. Tre- govine, Moldavije, Rumunije, od katastrofa i savjetnik PLA- UNICEF, UNISDR i Direktorat sta se dešava u svijetu nau- Odsjeku za fiziku, đe nika- ba dostići konsenzus da ula- Bugarske, Turske, Makedoni- NET-a (Švajcarska nacionalna za vanredne situacije i civil- ke. Ova moja ideja je imala da nijesmo imali masovne ganje u nauku i obrazovanje je, Slovenije, Srbije i Crne Go- platforma) sa univerziteta nu zaštitu. malu podršku iz Crne Gore, studije, tako da u tom smi- nije potrošnja, nego investi- re. Iz Crne Gore učestvova- u Ženevi. Zavod za školstvo tako da se grupa koja je radi- slu ne vidim neku bitnu racija sa dugoročnim posljedi- li su predstavnici Zavoda za predstavio je rezultate spro- Lj. V. la u kolaboraciji H 1 u DESY zliku. Razlika je sada u to- cama. praktično raspala. me što je proces učenja na Kroz sistem obrazovanja No, da bi do toga doš- „Mediteranu” snažno podr- i sistem vrijednosti društva U Zavodu za školstvo predstavljeni su rezultati projekta li, mnogo još treba raditi na žan sa IT, što ima više nepo- potrebno je mladima pribli- „Pripremljenost za odgovor na katastrofe” regrutovanju mladih nauč- srednog rada sa studentima žiti nauku, kao profesiju, vri- nih kadrova, na stvaranju i što je nastavni kadar za in- jednost, ideal. Za to je po- uslova da ovdje rade i da se formacije i konsultacije stu- trebno mladima učiniti do- ZA BOLJE SNALAŽENJE U usavršavaju vani. Posebna je dentima dostupan preko či- stupnim izvore naučnih in- priča rad sa nadarenom đe- tavog dana. Proces učenja iz formacija i korišćenje inter- com u osnovnim i srednjim kampanjskog sve više posta- net tehnologija. Naučna pi- VANREDNIM SITUACIJAMA školama, kako održati njiho- je kontinuiran i praćen pre- smenost, uključujući i infor- vu motivaciju i nastavu pri- ko čestih provjera dostignu- matičku, danas je samo jed- Pored istraživanja stavova učenika i roditelja o vanrednim situacijama, lagoditi visokim standardi- ća studenata. na među ostalim pismeno- organizovane su i radionice sa đačkim parlamentima, izložbe likovnih i ma koje zaslužuju ova đe- Realno, državni univerzi- stima. Na tom planu, u obra- literarnih radova, izrada jednominutnih video filmova, ljetnji kamp na ca. Već sada se jasno uoča- tet sada ima velik problem zovnom sistemu Crne Gore va problem deficita školskih koji je posljedica masovnih se zastalo i moralo bi se ura- Ivanovim koritima i obuka za nastavnike i uprave škola kadrova u oblasti prirodnih studija, a tiče se kvaliteta ob- diti mnogo više. nauka, a za desetak godina razovanja na nekim njego- U fazi pristupanja EU po- možemo i sasvim ostati bez vim studijskim programima. kušati dobiti sredstva iz nji- nekih profila. Ohrabruje me kako stu- hovih fondova za razvoj na- denti na privatnom univer- uke u CG, kao i obezbijedi- Država mora da nađe zitetu brzo reaguju kada ot- ti makar simbolična sredstva odgovarajući način kriju da za uloženi novac ne iz privatnog sektora. za podršku otvaranju dobijaju odgovarajući kva- malih kompanija litet nastave i učenja. Može Najčistije rješenje se reći da oni imaju nešto vi- – gašenje CANU i Prosvjetni rad: Na koji na- še odgovornosti te vrste. Ta raspisivanje izbora 7 čin približiti nauku, osobito povratna informacija ne mo- za novoformiranu prirodno-tehničkog smjera, i že ostati bez uticaja na rad akademiju ukupni ekonomski razvoj ze- nastavnika. mlje? Prosvjetni rad: Jedan ste Prosvjetni rad: Rektor ste od rijetkih naučnika koji je Backović: Mogućno- Univerziteta „Mediteran”. Da član i CANU i DANU. Šta mi- sti postoje, treba ih koristili ste zadovoljni njegovim do- slite o Zakonu o CANU i poku- ti racionalno. Recimo, uz- sadašnjim razvojem? šaju da se ove dvije institucije mimo oblast IT. Godinama objedine? kupujemo raznorazne sof- Backović: Jesam, mada tverske pakete koji bi i kod uvijek može biti bolje. Re- Backović: Mislim da za- nas mogli da se prave. Kad alno, ograničenje bržem ra- kon nije dobar. Ako se radilo je već softver kupljen, treba zvoju „Mediterana” je u to- o tome da se konstatuje da ga održavati i, umjesto da se me što nema svoju zgradu u članovi DANU postaju auto- formira mala kompanija od Podgorici. To pitanje se mo- matski članovi CANU, onda NOV. ljudi iz Crne Gore koja bi to ra rješavati odmah ako se je to tako trebalo i napisati. 2013 radila, mi „uvozimo i održa- želi povećati i broj studena- Sve akademske zajedni- Broj vanje softvera”, koje je jako ta i kvalitet njihovog obra- ce su autonomne da utvr- skupo. Mala IT kompanija bi zovanja. de uslove i proceduru za iz- Sa skupa u Zavodu za školstvo 19 zadržala novac ovdje i u njoj bor svojih članova. Pome- ■■ bi se napravilo i unapređiva- Trebalo bi napraviti nuti zakon koji je predvidio avod za školstvo i Direk- izazvanim prirodnim hazar- Ljuban Tmušić, iz Direk- lo znanje iz oblasti IT. Ili, ne selekciju diploma koje uslovnu verifikaciju, je naru- Ztorat za vanredne situa- dima sa fokusom na najra- torata za vanredne situaci- znam koliko je poznato da nam dolaze iz okruženja šio ovu autonomiju, kao što cije i civilnu bezbjednost pri njiviju populaciju – đecu. je, naglasio je da su u poje- obrazovni sistem ima svoju bi je narušio i zakon u ko- Ministarstvu unutrašnih po- Istraživanje, koje je urađe- dinim školama ustanovili da bazu podataka koja je, bu- Prosvjetni rad: Veliki je ra- jem bi bila konstatovana ve- slova, uz pomoć UNICEF-a no u okviru projekta, poka- nema hidrofora, kao ni pro- di uzgred rečeno, najveća skorak između kadrova koji se rifikacija bez uslova. Provje- i USAID-a sproveli su u pet zalo je da škole uglavnom tivpožarnog aparata, te da baza kojom raspolaže javni školuju na našim visoko-škol- ra ispunjenja uslova dove- osnovnih škola projekat nisu spremne da na adekva- se prije 20 godina mnogo sektor. Bazu su napravili na- skim institucijama i onih koje la je do toga da svi članovi „Pripremljenost za odgovor tan način odgovore u van- više pričalo o vanrednim si- ši programeri. Ne znam ko- traži privreda i društvo. Kako DANU nijesu postali članovi na katastrofe i smanjivanje rednim situacijama. Utvrđe- tuacijama, za razliku od da- liko se ona danas koristi za gledate na tu činjenicu? CANU. Onda su došle sank- rizika od katastrofe”. no je da đaci, pa čak ni na- nas. upravljanje sistemom, ali mi cije tako da akademici, više Cilj projekta je bio da stavnici, ne znaju brojeve za „Neke škole koje smo je interesantno zašto se niko Backović: To je posljedica od godine dana, ostaju bez učenici i zaposleni u škola- poziv vatrogasaca, policije i obišli nemaju ni projektnu nije śetio da je kao proizvod otežane ili moguće procje- zakonom predviđenih doma steknu znanja i vješti- hitne pomoći. dokumentaciju, od hidrofo- proda obrazovnim sistemi- ne potreba na tržištu radne dataka. Dosta neobično, ali ne za adekvatno reagova- Radoje Novović, iz Za- ra imaju samo kutije na kojima iz okruženja? snage zbog stanja naše eko- moguće. nje u vanrednim situacija- voda za školstvo, saopštio ma je slovo ‘h’, protivpožar- Država mora da nađe od- nomije i zbog toga neposto- Najčistije rješenje, po ma. Aktivnosti su sprovede- je da je istraživanje pokaza- nih aparata skoro da nema, govarajući način za podršku janja politike upisa na viso- meni, moglo je biti gaše- ne u školama: „Branko Božo- lo da čak 80 posto đaka ni- a ako ih ima onda su neđe otvaranju malih kompanija. koškolske ustanove, sa po- nje CANU i raspisivanje iz- vić” – Podgorica, „Savo Ilić” je upoznato sa rizicima koje zabačeni i ne zna se da li su Može se vidjeti kako to rade sebnim naglaskom na Uni- bora za novoformiranu aka- – Kotor, „Jugoslavija” – Bar, nosi vanredna situacija. On u funkciji. Zna se da su ze- u Izraelu, recimo. Tamo ban- verzitetu Crne Gore. Apo- demiju. „Vukašin Radunović” – Bera- je dodao da je više od 90 mljotresi najveći rizik i da ke i investicioni fondovi ko- strofiram UCG zato što od ne i „Boško Strugar” – Ulcinj. odsto đaka kazalo da treba nakon njih idu odmah po- ji finansiraju projekte novih generacije koja broji ne- Prosvjetni rad: Da li mi- Direktorima osnovnih da uče šta da rade u slučaju žari. To su opasnosti sa ko- kompanija postaju njeni su- što oko 6000 svršenih sred- slite da treba formirati Lek- škola u Crnoj Gori na sku- katastrofe. jima se potencijalno suoča- vlasnici i preuzimaju na sebe njoškolaca, UCG upiše pre- sikografski zavod radi izra- pu su predstavljeni rezul- „To je ohrabrujuće s ob- vamo svaki dan. Takođe, ia- rizik njenog eventualnog neko 4000, privatni oko 1000, de crnogorske Enciklopedi- tati projekta koji su poka- zirom na to da đeca uvijek ko opasnosti od požara po- uspjeha. Jasno je da u ovom ostali odlaze da studiraju je? zali koja su znanja i vještine izbjegavaju novo gradivo. stoje, škole nemaju protiv- slučaju projekti prolaze stro- van Crne Gore. Htio bih da potrebne učenicima, kakva Kroz nastavne planove tre- požarne stepenice”, rekao gu recenziju sa procjenom kažem da bi trebalo da dr- Backović: Racionalnije je uloga roditelja u vanred- ba unijeti što više informa- je Tmušić. vjerovatnoće za neuspjeh. žava napravi selekciju diplo- (i jeftinije) je to uraditi pre- nim situacijama, koje pla- cija korisnih za ponašanje u Pored istraživanja sta- ma koje nam dolaze iz okru- ko institucije koja već ima nove škole moraju da ima- vandrednim situacijama i to vova učenika i roditelja o Prosvjetni rad: Da li u do- ženja, a kao prvi korak da se neku infrastrukturu koja se ju i kakve vježbe evakuacije preko svih predmeta. Zašto vanrednim situacijama, or- voljnoj mjeri koristimo razno- utvrdi da li se drži nastava može iskoristiti za te na- treba da periodično izvode se ne bi pisali sastavi na te- ganizovane su i radionice vrsne mogućnosti koje nude na tim visokoškolskim insti- mjene, prostor za rad i za- kako bi učenici i svi zaposle- mu o katastrofama. Ranije sa đačkim parlamentima, brojni međunarodni obrazov- tucijama. poslene, a tu je i sav mate- ni u školi bili pravovremeno smo prije reforme imali više izložbe likovnih i literarni i naučno-istraživački pro- rijal iz ugašenog Leksiko- i adekvatno pripremljeni za takvih sadržaja i đeca su bila nih radova, izrada jednomi- grami, posebno u predpristu- Svako razvijeno društvo grafskog zavoda i materijal prirodne katastrofe. edukovanija za postupanje nutnih video filmova, ljet- pnoj fazi evropskih, ali i evro- postaje takvim koji je nastao u samoj Aka- Kako je rečeno, ovim u vanrednim situacijama, nji kamp na Ivanovim kori- atlantskih, integracija, kao ze- i zbog nauke demiji. projektom se želi podići svi- to moramo promijeniti i sad tima i obuka za nastavnike i mlja koja je kandidat za član- jest šire javnosti o neophod- jer smo taj segment možda uprave škola. stvo u EU i koja se nalazi u Prosvjetni rad: Učestvo- Razgovarao: nosti preventivnog djelova- malo zanemarili”, ukazao je predvorju NATO-a? vali ste u brojnim nauč- Goran Sekulović nja u vanrednim situacijama Novović. O. Đ. AKTUELNOSTI Obilježena Đečja nedjelja u osnovnim i predškolskim ustanovama OŠ „M. M. Burzan” iz Podgorice OŠ "Božidar Vuković Podgoričanin" UČENICI POŚETILI HUMANITARNA AKCIJA NACIONALNI PARK „PAKETIĆ LJUBAVI” SK ADARSKO JEZERO ZA DRUGARE čenici podgoričke OŠ citatorske, literarne (novi- pitnoobrazovne ustanove, ovodom Svjetskog da- Centar za pośetioce – Vranji- jednostima nacionalnih par- U„Božidar Vuković Pod- narska sekcija) i kreativne podśeća da su obilježeni i Pna životinja i Dječije sed- na, kao pojedinačne cjeline, kova. Pokazalo se da sarad- goričanin”, uz pomoć svo- radionice iskazali svoje mi- drugi važni datumi poput mice, a u skladu sa nastav- kroz modele reljefa, ekspo- nja lokalne zajednice i ško- jih nastavnika protekli pe- šljenje o poštovanju različi- međunarodnog Dana pi- nim planom i programom, nata karakteristične flore i fa- le kroz ovaj vid očiglednog riod označili su brojnim sa- tosti. Takođe, kako je akci- smenosti, međunarodnog učenici 4. razreda Osnov- une audio i vizuelne prezen- učenja daje trajnija i kvalitet- držajima. Povodom među- ja prikupljanja garderobe, Dana mira, Svjetskog dana ne škole „Milorad Musa Bur- tacije, prikazani su nacional- nija znanja. narodnih praznika: Svjet- obuće, igračaka, školskog životinja, Svjetskog dana zan” pośetili su Nacional- ni parkovi Crne Gore. Učenici skog dana hrane i među- pribora i slatkiša, bila veo- nastavnika, Svjetskog dana ni park Skadarsko jezero. U su gledali dokumentarni film Sandra Radulović, narodnog Dana protiv siroma uspješna, trajaće i u na- pošte, Svjetskog dana hra- dijelu Nacionalnog parka- o prirodnim i kulturnim vri- učiteljica maštva organizovali su hu- rednom periodu. Prikuplje- ne, međunarodnog dana manitarnu akciju pod mo- nu pomoć đeca su pokloni- protiv siromaštva, Dan Uje- tom „Paketić ljubavi”. Tim la svojim drugarima u Kam- dinjenih nacija, te Svjetski povodom, u školi je reali- pu na Koniku. dan razvoja informatike. zovano više radionica, te su Pored toga, Milica Paj- učenici putem likovne, re- ović, direktorica ove vas- Š. B.

OŠ „Štampar Makarije” Da dijete zdR AVO R ASTE

u podgoričkoj OŠ „Štam- provode vrijeme zajedno, te ma povodom Svjetskog Da- Ipar Makarije” manifestaci- tako đeci pruže osjećaj ljuba- na učitelja, čestitajući im ovaj ja „Đečja nedjelja” bila je po- vi, sigurnosti i razumijevanja. datum putem crteža, pjesa- dređena najmlađim, odno- Kako igra, sportske disci- ma i priča. sno poukama kako da zdra- pline predstavljaju važan se- Organizovana je i likov- vo rastu. U „Danu otvorenih gment zdravog odrastanja, na radionica sa temom „Đe- vrata”, putem radionica ko- organizovan je Jesenji sport- ca i jesen”. Đeca su kao mate- je su bile namijenjene rodi- ski dan. Učiteljice I, II, III i V rijal koristila suvo lišće i plo- 8 Učenje u prirodi donosi dragocjena iskustva teljima i đeci (učestvovalo 14 razreda organizovale su igre dove jeseni. Figure, slike, pla- ■■ porodica), učenici V razreda bez granica: igre sa čunjevi- kati koje su napravili objedi- pravili su porodično stablo. ma, loptom, hula-hopom, nili su u jedan kolaž od lišća, OŠ „Polica” u Polici kod Berana Osim važnosti njegovanja i lopticama, dok su se stari- voća i povrća. Njihovi radovi poštovanja porodičnih ve- ji učenici takmičili u košarci i bili su izloženi u holu škole za za, cilj radionice bio je da se fudbalu. Đeca su posvetila i jesenji kutak. Promovisana PR AVA naglasi potreba da porodice jedan dan svojim nastavnici- Š. B. đece sa posebnim Dječji vrtić "Đina Vrbica" u Podgorici potrebama KROZ IGRU NOV. 2013 od motom „Đeca-đeci”, čavaju njihovo puno učešće su đeca pokazala svoju kre- DO ZDR AV IH NAV IK A Broj Pu Osnovnoj školi „Poli- u društvu. ativnost, igrom i plesom na ca” u Polici, kod Berana obi- Sljedećeg dana bila je platou ispred škole dočarali podgoričkom Dječ- mu „Jesenje drvo”, od cvi- ća, kao i njihova ljekovita 19 lježena je Đečja nedjelja. održana sjednica Đačkog su ljepote djetinjstva. Ujem vrtiću „Đina Vr- jeća i lišća pravlili ukrasne svojstva. Bogatsvo plodo- Raznovrstan program, po- parlamenta. Na njoj je još Petog dana učenici nižih bica” u okviru manifesta- vjenčiće, od sjemenki na- va koje nam daruje jesen dijeljen u nekoliko segme- jednom ukazano na đečja razreda priredili su tradicio- cije „Jesenje svečanosti” kit (ogrlice i narukvice), podstiče maštu i daje nam nata, promovisao je pra- prava, obaveze, kao i odgo- nalni maskenbal. Svim uče- bile su organizovane eko- mozaik od sušenog lišća, mogućost kombinovanja va đece sa posebnim po- vornosti. Učenici od V-IX ra- snicima dodijeljene su diplo- loške radionice za sve vas- oslikavali voće i povrće od boja, oblika, mirisa i uku- trebama. Prvog dana, pri- zreda pisali su poruke name za učešće. Nije izostao ni pitne grupe pod motom tijesta i reciklažom od pla- sa koje kroz igru đeci po- likom otvaranja „Đečje ne- stavnicima na stikerima i Dan nastavnika, koji je bio „Naša mašta može svašta”. stičnih boca pravili jabuke maže da stvore dobre na- djelje”, sadržaj je bio usred- ubacivali ih u kutiju postav- u znaku isticanja svih oba- Zajedno sa roditeljima ko- i kruške. vike u ishrani, ali i moguć- sređen na važnost socijali- ljenu u holu škole. Treći dan veza i izazova ove profesije. ji su sa zadovoljstvom pri- „Kako je oktobar bio nost kreativnog izražava- zacije ove grupe đece. Nji- bio je pod motom „A sada Zaključeno je da je profesija hvatili poziv da učestvu- mjesec obilježavanja zdra- nja. Sve sadržaje organi- hovi drugari iz redovnih malo slušajte vi nas”, đe su nastavnika prepoznata kao ju u radu organizovali su: ve hrane, cilj svih sadrža- zovali smo u dvorištu naše škola, glumom, pjesmom i đeca imala ulogu predavača, jedna od najvažnijih za uku- degustaciju voća i povr- ja bio je da putem zajed- ustanove”,naglasila je Deja- igrom demonstrirali su ka- organizujući sami odabrani pan razvoj društva, te da se ća, oživljavanje voća i po- ničkih aktivnosti sa rodi- na Prelević, vaspitačica. ko se mogu ukloniti prepre- čas. Organizovan je i Festi- kao takva i cijeni. vrća pravljenjem životinja, teljima istaknemo naviku ke koje isključuju ili ograni- val dječijeg stvaralaštva, đe Novinarska sekcija slikanje i otiskivanje na te- konzumiranja voća i povr- Š. B.

Dječji vrtić „Irena Radović” u Danilovgradu Vaspitna jedinica "Leptirić" Kreativnim Odjeća, obuća radionicam a i IGR Ačke PR ISUST VOVAli za romsku đecu okviru obilježavanja pitačica, pomoć koju su ro- dali su i roditelji čija đeca U"Đečje nedjelje" ko- ditelji prikupili, uz pomoć više ne pohađaju vrtić. Naš roditelji ja se ove godine organizu- Crvenog Krsta bila je podi- cilj je da ovakve i slične ak- je pod motom "U ime đe- jeljena đeci u pomenutim cije organizujemo i dalje, čijeg osmijeha" u vaspitnoj kampovima. jer smatramo da nema bo- aznovrsnim sadržajima, ma i maskenbalom iskazali slile su ih Snežana Vulić i jedinici "Leptirić" podgo- "Ovo je treća akcija ova- ljeg načina za pravilnu so- Rmališani danilovgrad- su svoju kretivnost i maštu. Željka Lakčević, vaspitači- ričke predškolske ustano- kve vrste koja se organizu- cijalizaciju đeteta predškol- skog Dječjeg vrtića „Irena Njihovi drugari iz vaspit- ce. Prema njihovim riječi- ve "Đina Vrbica" organizo- je u našoj vaspitnoj jedini- skog uzrasta, nego da kroz Radović” veselo i razdraga- ne jedinice na Ždrebaoniku ma, kroz igru i druženje, uz vana je humanitarna akcija ci. Prve dvije smo organi- zajedničke aktivnosti sa ro- no obilježili su „Đečju neđe- pośetili su manastir Ždreba- pomoć starijih, đeca odra- prikupljanja odjeće, obuće zovali i realizovali zajedno diteljima upozna važnost i lju”. Počevši od šetnje gra- onik i OŠ „Marko Lakić”. staju i postepeno se privi- i igračaka za đecu u podgo- sa NVO "Prijatelji" i Crvenim značaj humanosti", objaš- dom noseći transparente, Takođe, održano je vi- kavaju na okruženje i život ričkim kampovima na Vreli- Krstom, a učestvovale su i njava Nataša Jovićević. na kojim su bila ispisana nji- še radionica na temu „Je- u zajednici. ma Ribničkim. Kako je obja- ostale vaspitne jedinice na- hova prava, ukrašavanjem senje boje”, kojima su pri- snila Nataša Jovićević, vas- še ustanove. Svoj doprinos Š. B. trotoara crtežima, pjesma- sustvovali i roditelji, a osmi- Š. B. AKTUELNOSTI Projekat „Reforma sistema socijalne i đečje zaštite: unapređenje socijalne inkluzije” Svako dijete treba porodicu Naučna istraživanja ukazuju da nijedno dijete mlađe od tri godine ne treba da bude smješteno u institucije van porodičnog okruženja

Ispuniti uslove za status hr aniteljske porodice I u Beranama je u okviru „Dana otvorenih vrata” naglašen značaj hraniteljstva. Profe- sor forenzičke psihologije Univerziteta u Notingemu dr Kevin Braun istakao je činjenicu da je smeštaj đece u institucijama poguban do njihove treće godine starosti, te da ostavlja dugoročne posljedice na njihov kasniji život. „Tokom odrastanja đeca se otežano socijalizuju, jer nijesu u stanju da jasno prepoznaju socijalne granice. To ih čini ranjivim u kasnijim fazama života, te su u većem riziku da postanu nasilnici ili žrtve iskorišćavanja. Hraniteljstvo može pružiti porodica, par ili pojedinac koji ima želju i mogućnosti da đetetu obezbijedi njegu, pomoć i uslove neophod- ne za život. Status hraniteljske porodice može steći porodica koja ispuni uslove propisa- ne zakonom i koja se ocjenjuje podrobnom”, istakao je dr Braun.

smanjimo za 30 odsto”, kazao že biti sveden na najniži ni- i generalno tri puta jeftinije je Bošković. vo. Već sam upoznao one ko- u odnosu na smještanje đece Podršku kampanji na Ce- ji u svojstvu hranitelja pruža- u instituciju, odnosno u đeč- tinju pružio je i poznati bri- ju podršku, brinu, vole i pozi- ji dom. Pred vama je dug put POZIV GRAĐANIMA CRNE GORE DA SAZNAJU VIŠE O HRANITELJSTVU: Nikolas Lindharts na Cetinju tanski glumac Nikolas Lind- tivno utiču na ovu đecu. Za- kako bi obezbijedili porodič- ■■ harst. On je bio jedan od uče- to pozivam građane Crne Go- nu brigu za svu đecu u Crnoj ampanja „Svako dijete šu prava đeteta na život u pote mlađe od tri godine ne tre- snika programa održanog u re da saznaju više o hranitelj- Gori, ali bi na tom putu mogli Ktreba porodicu” sprovo- rodičnom okruženju, kao i po- ba da bude smješteno u insti- Kraljevskom pozorištu „Zet- stvu i da se prijave da posta- postati prva zemlja u regionu di se u okviru projekta „Re- dizanju svijesti o važnosti hra- tucije van porodičnog okru- ski dom”. Nakon prikazivanja nu hranitelji, kako bi svako di- koja nema đecu mlađu od tri forma sistema socijalne i đeč- niteljskih porodica. Prema po- ženja, cilj reforme đečje za- pet filmova o hraniteljstvu u jete moglo da raste u porodi- godine smještenu u nekoj inje zaštite: unapređenje soci- dacima Unicefa iz 2010. godi- štite jeste da obezbijedi po- trajanju od po jednog minu- ci i dostigne svoj puni poten- stituciji”, poručio je Perks. jalne inkluzije” koji sprovodi ne, oko 60 odsto đece mlađe dršku roditeljima, počev od ta, čiji su autori bili đeca, (njih cijal”, istakao je glumac. I gradonačelnik Cetinja ustanova primarne zdrav- 20), Lindharst im je uručio pri- Aleksandar Bogdanović ka- stvene zaštite, kao i porodili- godne zahvalnice. Takođe, on Toplina i ljubav zao je da je Prijestonica kao Hr aniteljstvo k ao pr aksa šta, kako bi na taj način sprije naglasio da đeca treba da porodičnog doma društveno odgovorna grad- ječili napuštanje đece. Ovim rastu u porodici, jer kakao on ska uprava, u proteklom pe- Bijelo Polje i Priboj ukjljučeni su u projekat koji se povodom, centri za socijalni kaže, radost, sreća i ośećaj Šef predstavništva Unicefa riodu bila posvećena podrš- sprovodi u okviru prekogranične saradnje, a koji finansi- rad u svim crnogorskim op- pripadnosti od suštinskog su u Crnoj Gori, Bendžamin Perks, ci đeci i mladima bez roditelj- ra delegacija Evropske komisije u Podgorici. Tim povo- štinama pripremili su „otvo- značaja za zdrav rast i razvoj istakao je da su za rast i razvoj skog staranja. dom održan je trodnevni seminar na temu hraniteljstvo, rene dane” putem kojih su in- svakog đeteta. đeteta neophodni ljubav i to- „Sa zadovoljstvom mogu na kom su razmijenjena znanja i iskustva iz oblasti soci- formisali građane i promovi- „Cilj kampanje izuzetno je plina porodičnog doma, te da reći da smo minulog ljeta po- jalne i đečje zaštite. Prema riječima Rade Đerić, direkto- sali hraniteljstvo. značajan, jer će pomoći u bri- je korist od hraniteljstva poro- čeli jednu lijepu i humanu ak- rice bjelopoljskog Centra za podršku đeci i porodici, se- Ministar rada i socijalnog zi đece bez roditeljskog sta- dice i zajednice nemjerljiva. ciju, te je naš grad dobar do- minar je, zapravo, bio jedna vrsta edukativnog treninga. staranja Predrag Bošković ranja. Sa brižnim muškarci- „Hraniteljstvo je i eko- maćin đeci bez roditeljskog „Gosti iz Priboja prenijeli su iskustva vezana za ovu iznio je podatak da je u Cr- ma i ženama koji će im pružiti nomski efikasnije rješenje, staranja iz svih djelova naše oblast, kao i stečene vještine, budući da je hraniteljstvo noj Gori u hraniteljskim po- bezbjedno i toplo porodično jer, ne samo što bolje zado- zemlje”, kazao je Bogdanović. servis koji će u narednom periodu postati praksa i u Cr- rodicama trenutno smješte- okruženje ovaj problem mo- voljava potrebe đece, već je Š. Begzić noj Gori. Kampanja je počela u Bijelom Polju preko IPA no 320 đece, od čega njih 14 9 projekta, te su obuku za trenere prošli psiholozi i peda- u nesrodničkim. gozi. Cilj obuke jeste da obuče porodice, odnosno ospo- „Ova kampanja samo je Rodni iz „Mućki” poŚetio Resursni centar „1. jun” sobe ih za pružanje hraniteljstva u porodici. dio planiranih aktivnosti Uni- cefa i Vlade Crne Gore. U na- I Resursni centar „1. jun” iz Podgorice dao je svoj doprinos kampanji „Svako dijete tre- rednom periodu promovisa- ba porodicu”, koju su podržali Vlada Crne Gore i Unicef, u cilju promovisanja značaja po- Vlada Crne Gore, uz pomoć od tri godine smješteno je u ćemo hraniteljstvo kao isklju- rodice i prevencije smještaja đece u institucije. Tim povodom Centar su pośetili popular- Unicefa i UNDP-a i finansijsku Dječji dom „Mladost” u Bije- čivi i jedini oblik zaštite đe- ni britanski glumac Nikolas Lindharts, poznat kao Rodni iz kultne britanske emisije „Muć- podršku delegacije Evropske loj, neposredno nakon rođe- ce bez roditeljskog staranja. ke”, direktor Unicefa za Crnu Goru Bendžamin Perks, Kevin Braun, đečji psihijatar iz No- unije u Crnoj Gori. Riječ je o nja. Budući da naučna istraži- Naš cilj je da smještanje đece tingema, i pomoćnica ministra prosvjete Vesna Vučurović. Za goste, kao i samu đecu u kampanji kojom se promovi- vanja ukazuju da nijedno dije- u institucije do 2016. godine ovoj ustanovi priređen je raznovrstan program, a sam Rodni je odgovarao na pitanja đe- ce vezana za seriju „Mućke” i, uopšte njegovo učešće u kampanji. Humanitarna akcija Rotari kluba Podgorica i „Lovćen osigur anja” NOV. 2013

za đecu bez roditeljskog staranja Broj „Lovćen osiguranje”, Rotari klub Podgorica, u saradnji sa Ministarstvom prosvjete, kao 19 i školama u Podgorici i Danilovgradu, poklonili su đačke torbe i školski pribor đeci bez roditeljskog staranja i onoj slabijeg materijanog stanja. Zlatija Jukić, direktorica podgoričke OŠ „Marko Miljanov”, i Ljiljana Ivanović, pomoć- nica direktora OŠ „Vuk Karadžić”, u ime đece izrazile su zahvalnost na poklonima koje su primili. „ Podstičem one koji su u mogućnosti da se ne ogluše o potrebe đece koja, nažalost rastu bez roditeljskog staranja i tako olakšaju njihovo đetinjstvo i ublaže njihove brige”, poručila je direktorica Jukić. Predstavnici Rotari kluba naglasili su da je ova akcija u skladu sa načelima pomaganja ugroženim pripadnicima društva i izrazili uvjerenje da će ova vrsta pomoći podstaći rad- nu motivaciju i socijalizaciju đece u formi uspostavljanja ličnosti ravnopravnog, nezapo- stavljenog socijalnog statusa u školskoj zajednici.

Ministarstvo prosvjete realizuje projekat „Interaktivni centri za rano i predškolsko obrazovanje“ Pomoć đeci u seoskim područjima Interaktivne službe biće organizovane u predškolskim ustanovama „Irena Radović” – Danilovgrad, „Radmila Nedić” – Berane i „Boško Buha” – Rožaje

skladu sa strategijom broj seoskih naselja, te da je skim područjima, promoci- Uranog i predškolskog obuhvat đece neadekvatan. ju programa i aktivnosti za vaspitanja i obrazovanja, Stoga će interaktivne službe razvoj đece i pružanje in- Ministarstvo prosvjete će biti organizovane u predš- strukcija roditeljima kako u narednom periodu reali- kolskim ustanovama „Ire- da nagledaju razvoj đeteta. zovati projekat „Interaktiv- na Radović” – Danilovgrad, Pored didaktičkih sredsta- ni centri za rano i predškol- „Radmila Nedić” – Berane i va kojima će ove predškol- sko obrazovanje”, uz finan- „Boško Buha„– Rožaje. ske ustanove biti opremlje- sijsku podršku Nacionalne Usluge ranog i predš- ne, biće sprovedena struč- komisije za „Unesko”. Kako kolskog obrazovanja za pona obuka kadra, te detalj- su objasnili u Ministarstvu, rodice i đecu iz ovih regio- no razrađena metodologija cilj projekta jeste da budu na, biće obezbijeđene us- pośeta. U Ministarstvu pro- obuhvaćena đeca koja žive postavljanjem interaktivnih svjete ističu da je prvi semi- u seoskim oblastima. Nakon službi, koje će biti smješte- nar održan u Podgorici po- sprovedene analize utvrđe- ne u najbližoj predškolskoj četkom oktobra, a planirana no je da u tri opštine, Dani- jedinici. Vaspitači će biti ansu još dva. lovgradu, Beranama i Ro- gažovani za kućne pośe- žajama, gravitira značajan te porodicama i đeci u seo- Š. B. ■■Za potpuniji obuhvat đece u Danilovgradu, Rožajama i Beranama ČASOPISI U ZNAKU TEMA, ISTR AŽIVANJA, STUDIJA "Vaspitanje i obrazovanje", Br. 3, 2013, Podgorica

asopis za pedagošku bra opservacija. Taj proces, dovelo do umanivanja kva- Čteoriju i praksu „Vas- kako ona kaže, podrazumi- liteta zemljišta. Prema pro- pitanje i obrazovanje”, ko- jeva tačna, precizna zapa- cjenama, u Crnoj Gori se da- ji izdaje Zavod za udžbeni- žanja karakterističnih poje- nas koristi manje od 30 od- ke i nastavna sredstva Pod- dinosti, cjeline, djelova, nji- sto obradivih zemljišta. To gorica, otvara tekst Zorana hovih saodnosa, kao i sup- znači da bi se sa zemljišta Jovovića („Politika /politič- tilno praćenje kako pred- Crne Gore moglo prehra- ka kultura/ i vaspitanje”) u met opisa djeluje na po- niti oko 1.200.000 stanov- okviru rubrike Članci (nauč- smatrača. Dakle, prema nje- nika ako bi sva potencijal- ni, pregledni, stručni radovi). nom mišljenu, u opisu je od na poljporivredna zemljišta Tu je i prilog Aleksanda Ra- izuzetnog značaja lični stav bila aktivirana”, zaključuju domana („Crnogorska sred- autora. Doderović i Ivanović. njovjekovna književnost- O ponavljanju gradiva u „Primjena multimedi- identifikacija, periodizacija, nastavi geografije pisao je ja u nastavi Prirode i druš- pregled”). Emilija Lazare- Maksut Hadžibrahimović. tva” bila je tema kojom se vić i Vladan Plećević iznijeli Prema njegovim riječima, bavio Mirko Đukanović. su svoja zapažanja o multi- utvrđivanje stečenog zna- On smatra da se usavrša- modalnom terapijskom pri- nja je vječita borba protiv vanjem informacione teh- stupu u radu s djecom koja zaborava. Cilj utvrđivanja nologije stvaraju uslovi za imaju deficit pažnje s hipe- jeste osigurati trajnost tač- novi moderniji način stica- raktivnošću. nog znanja, koje je sistema- nja znanja. „U fokusu savremenog tizovano i uvježbano, i ko- „Intenzivnija primjena pristupa ovom razvojnom je je upotrebljivo, primjenj- računarske tehnike i infor- problemu nalaze se dva ljivo. Hadžibrahimović na- macione tehnologije, na- važna pitanja: blagovreme- glašava da se trajnost po- meće nam potrebu sve ve- no prepoznavanje, dijagno- stiže ponavljanjem, uvjež- ćeg produbljavanja i proširi- stika i razumijevanje priro- bavanjem, sistematizaci- vanja znanja, posredstvom de ovog razvojnog pore- jom i primjenom stečenog korišćenja računarskih si- mećaja i sam tretman, od- znanja, kako bi se spriječi- stema. U primjeni i razvo- nosno pristup u radu sa lo, onemogućilo ili barem ju informacionih tehno- ovom djecom. Neprepo- usporilo zaboravljanje nau- logija, sem uticaja otkrića znavanje poremećaja i nea- čenog. Duško Bjelica i Jovi- drugih složenih sistema, a dekvatan tretman djece sa ca Petković objasnili su de- prethodno otkrivenih i pri- ADHD mogu ostaviti dugo- talje u vezi sa realizacijom mijenjenih, uticaj su imala ročne posljedice na njihov plana i programa treninga. i tehnička sredstva, meto- cjelokupni razvoj, u smislu U svom radu oni ističu da je de, tehnike. Uvođenje no- 10 problema u ovaladavanju za kontrolu uspješnosti rea- vina u nastavni proces ne školskim vještinama, teš- lizovanog plana i programa podrazumijeva samo opre- koćama u socijalnim inte- analize operative trenažnog manje učionica savreme- rakcijama, povećanog rizi- procesa obavezno da terner nim nastavnim sredstvima ka od povređivanja i sklo- vrši registraciju – evidenci- i pomagalima, već njihovu nosti ka bolestima zavisno- ju svih dragocjenih podata- funkcionalnu upotrebu u sti. Brojna istraživanja u svi- ka u toku, kao i po završet- nastavi. Funkcionalna upo- jetu ukazuju na to da je sve ku svakog treninga mikroci- treba multimedija u nastavi, veći procenat djece kod ko- klusa, mezociklusa, perioda podrazumijeva frekventniji je je dijagnostifikovan defi- i makrociklusa. protok njihovih informacija cit pažnje. U literturi naila- koje će učenici koristiti. Ta- zimo na različite podatke, Primjena računarske ko u procesu multimedijske a procenat može varirati u tehnike u nastavi interakcije učitelj više nije zavisnosti od ispitivane pojedini izvor znanja, jer dio pulacije i primijenjene me- O geografskom pristupu njegovog neposrednog an- NOV. todologije ispitivanja”, za- problematici zemljišta i mo- gažovanja preuzima tehno- 2013 ključuju Lazarević i Pleće- gućnosti nastavne aktuali- logija”, ističe Đukanović.

Broj vić. U dijelu označenom zacije u osnovnoj i srednjoj Istraživanja, Vesna Kilibarda školi pisali su Miroslav Do- Učenje na daljinu, računarima koji koristi ve- građevinarstva, mašinstva i Mirku Kovaču”), Vasilj Jo- 19 piše o Njegoševom pozna- derović i Zdravko Ivanović. realnost ili želja? ćina geografa- kartografa. geologije. vović („Pomeni Balšića i vanju italijanskog jezika. Ta- „Imajući u vidu da je u Spektar primjene AutoCAD Na pitanje da li je učenje Osmanskih Turaka u crno- kođe je raznovrstan i spek- posljednjih 50 godina izvr- Nada Obradović i Dra- programa je veoma širok. na daljinu (on line) realnost gorskoj periodici /Grlica i tar tema u odjeljku Nastav- šena radikalna deagrariza- gica Mijanović objasnile su To su: izrada topografskih i ili želja, odgovorila je Jelena Orlić), i Džoana Perkaj sa no-vaspitni rad. cija Crne Gore, došlo je do funkcije primjene softve- geografskih karata, grafovi Perunović- Samardžić. tekstom o nastavi moderne Tako je Nađa Durković zapuštanja poljoprivrednog ra AutoCAD programa koji i druge vrste predstava ma- „Učenje na daljinu i kod istorije Jugoistočne Evrope iznijela analizu oblika uče- zemljišta, njegove forestra- je već prezentovan u mno- tematičkih funkcija, arhitek- nas je hit tema. Svi edukato- koji, zapravo, predstavlja re- ničkih pisanih radova, s po- cije i zakorovljivanja. Sma- gobrojnoj stranoj i domaćoj tonski crteži svih vrsta, dija- ri koji drže do sebe značaj- zime seminara realizovanih sebnim osvrtom na podsti- njenje stočnog fonda je do- stručnoj litertauri. Riječ je o grami toka i organizacione no klimaju glavama u znak u Crnoj Gori 2012. i 2013. canje vještine opisivanja. velo do toga da se unosi u najmoćnijem softverskom šeme, ponude i prezentaci- podrške ovom novom obli- godine. Ona smatra da je za postu- zemljište manje humusa i proizvodu za crtanje i pro- je, grafikoni svih vrsta, crte- ku edukacije. Ipak, kada za- „Cilj seminara bio je da pak opisivanja ključna do- organske materije, pa je i to jektovanje na personalnim ži iz oblasti elektrotehnike, grebemo ispod površine i se nastavnici obuče za ko- kada se počne istraživati ko rišćenje dodatnog nastav- zaista ima stvarni program nog materijala na četi- Prik azi knjiga učenja na daljinu, tada se ri teme obrađene u istorij- suočavamo s drugom stra- skim čitankama. Korist od Nekoliko autora objavili su prikaze sljedećih knjiga: Maja Grgurović knjige Maksima Vujačića „Zatočenik žute gošće”. nom medalje. Dok je ovaj uspješne realizacije semi- „Ovom knjigom Maksima Vujačića otvara se široko polje istina o životu velikog nemira. On odvezuje klupko jednog vid učenja zastupljen s one nara je višestruka. Projekat boemskog života, s detaljima nastajanja književnih ostvarenja pjesnika nikšićkih topola. Pjesnik je bio na samoj granici strane Atlantika, u SAD, što predstavlja značajan dopri- stvarnosti i upravo na tom mjestu, među javom i međ snom, živio mučan i težak život, što zbog socijalnih okolnosti, što se ide istočnije, to se broj nos ukupnoj reformi obra- zbog tragike sopstvene sudbine. U knjizi Bolovanja, drumovanja, lumpovanja privatni život pjesnika stavljen je na pijede- stvarnih programa sma- zovanja u Crnoj Gori. Kroz stal javnosti. Nemiran duh, bolest, boemstvo i lirska duša utkani su u pjesnikov životni put, u dušu prepunu života, sa ta- njuje. Znači li to da je uče- zajedničke primarne izvo- ko malo razloga za borbu, a tako mnogo volje za bitisanjem i stvaranjem. Osjećaj za tegobnu stvarnost i svakodnevicu nje na daljinu još uvijek nere, učenicima se pruža mo- pjesnika je upućivao na prizemnost, ali ga i podsticao da se vine u iracionalno, u svijet koji će nekad biti bolji, a to je is- dostižan u postsocijalistič- gućnost da istorijske doga- poljavao kroz strofe i stihove koje pamte generacije”, naglašava Grgurović. kim zemljama Evrope i Bal- đaje i procese posmatra- Maksut Hadžibrahimović objavio je prikaz knjige Božidara Šekularca i Cvetka Pavlovića „Toponimija Opštine Bar”. On kana? U Crnoj Gori do sada ju iz različitih uglova. Pro- smatra da se uvidom u bibliografiju radova, odnosno izvora i literature akademika Božidara Šekularca i dr Cvetka Pavlo- nema još nijedan program jekat je dobio punu podrš- vića uočava uspješnost topnimskih ispitivanja koja su rezultat terenskih istraživanja, kao i konsultovanja domicilnih in- ovog vida učenja na dalji- ku Zavoda za školstvo Crne formatora. nu. Nema akreditovanog Gore, kao i Udruženja pro- „Takođe se uočava boravak autora na terenu sagledavajući sve njegove oblike, kao i određene strukturne osobine te- programa koji bi nam omo- fesora istorije. Odlučujuću rena barske oštine. Cilj istraživanja navedenih autora bio je da se izvorno zabilježe sva imena na terenu, jer se posljednjih gućio učenje na daljinu, da ulogu u uspješnoj realiza- decenija, dolaskom novih stanovnika iz drugih država, unose u domaću nomenklaturu tuđi izrazi i mijenja se slika ovo- je pritom verifikovan i da se ciji imala je dobra saradnja ga prostora. Dati podaci sa terena su autentični i odražavaju mjesni izgovor. Akcenatski sistem nije unešen zbog teško- na osnovu njega može do- sa direktorima osnovnih i ća štampanja, ali za pojedina sela u Šestanima i Krajini prisustvo brojnih toponima, na albanskom jeziku, iziskivalo je od biti validan sertifikat ili po- srednjih škola, kao i izuzet- strane autora da se obrade u albanskoj transkripciji”, navodi Hadžibrahimović. tvrda”, naglasila je Peruno- no interesovanje i motivi- Zdravko Ivanović objavio je prikaz knjige„Atlas klime Crne Gore”, autora Mihaila Burića, Branka Miceva i Luke Mitro- vić- Samardžić. sanost nastavnika polazni- vića. On ističe da je ovo prvi atlas klime Crne Gore. Ranije je objavljen atlas klime bivše SFRJ u izdanju SHMZ – Beograd. ka”, navodi, između osta- Prema njegovim riječima, za izradu ovog atlasa korišćeni su službeni podaci HMZCG za višegodišnji niz mjerenja i osma- Zanimljivi osvrti log, Perkaj. tranja. Za izradu Atlasa klime Crne Gore korišćeni su isključivo podaci sa teritorije Crne Gore. Takođe, on smatra važnim i komentari Glavni urednik časopi- istaći podatak da su se za proračun meteoroloških parametara koristile najsavremenije metode prostorne interpolacije. sa je Radovan Damjanović, Tu su još i i prikazi Cvetka Pvalovića („Čuvari Jadrana” Blaža T. Orlandića) i Dragice Mijanović („Stara Varoš kroz vjeko- Odjeljak Pregledi, osvrti, a odgovorni Božidar Šeku- ve” Zdravaka Ivanovića). komentari priredili su Sve- larac. tlana Čabarkapa („Omaž Š. B. ČASOPISI

Manastir Dobrilovina i Kula Balšića

Tu je i tekst „Buran Letopis Male Morače” Veska Balti- ća o manastiru Svetog Đorđa u Dobrilovini. On podśeća na burnu prošlost tog manastira. „ Turci su opustošili manastir 1799. godine, a obnovio ga je Jeromonah Makarije, koji je došao iz manastira Vra- ćešnice 1833. godine, uz pomoć Jovana Savića i popa Vi- da iz Šaranaca. Tako je crkva ponovo bila otvorena ali, na- žalost, ubrzo je došlo do novog napuštanja Dobrilovine”, objašnjava Baltić. Baština starog Ulcinja bila je tema o kojoj je pisao Maksut Dž. Hadžibrahimović. On pruža detalje o samoj gradnji, kao i izgledu Kule Balšića, smještene u starom ulcinjskom gradu. Kula kvadratnog oblika, sa prizemljem i tri sprata, pretrpjela je naknadna preziđiva- nja, kako u doba Mletaka, tako i tokom turske vladavine. Prema njegovim riječima, to se može zaključiti na osnovu zidanja njenog lica, sa grublje obrađenim kamenom, a koji po načinu obrade potiče iz mletačkog vremena.

ovi broj časopisa za li su sve da knjiga bude bli- pista promocije stila, izgleda Nlokalnu samoupra- ža čitaocu, a tehnički ured- i pokreta kao osobenog kru- vu i njegovanje baštine Cr- nik Aleksandar Saša Samar- ga igre, u kojoj su se identi- ne Gore „Komuna” čitaoci- džić da bude i tehnički opre- teti samo realizovali, osloba- ma donosi niz informativ- mljena i vizelno dopadljiva.”, đali i integrisali u svijet odra- nih priloga iz ove oblasti. Ta- objašnjava Rastoder. slih. Znale su tu čitave poro- ko, na primjer, Marko Špadi- dice, ili društva priprema- jer piše o radu Matice crno- Tumač narodnih želja ti svog pulena za izlazak na gorske povodom jubileja 20 štraftu”, objašnjava Rutović. godina postojanja i rada ove U tekstu „Pobjeda je tu!”, Husein Tuzović se u tekstu kulturne institucije. Tu su de- Slobodan Vuković se osvr- „Nova varoš u građanskom talji o njenom osnivanju, čla- nuo na prvi štampani broj li- duhu” prisjetio Podgorice novima, izdavačkoj djelatno- sta „Pobjeda”. nakon Berlinskog kongresa. sti, kao i izazovima sa kojima „Ime listu dao je Blažo „Početkom 20. vijeka, Cr- se suočavala. Jovanović, istaknuti revolu- na Gora, u kojoj se tek poče- „Vremenom se Matica cionar, podstaknut tadaš- lo razvijati građansko druš- profilisala kao prepoznat- njom pobjedničkom situaci- tvo, bila je na velikoj raskr- ljiv izdavač. Objavila je oko jom na bojištima. On je na- snici. Završavao se viševje- 100 naslova knjiga i 53 bro- glasio da je zadatak lista da kovni period njenog istorij- ja časopisa „Matica”. Objav- bude najbolji tumač narod- skog puta i samostalne dr- ljeno je više knjiga iz obla- nih želja i potreba po svim žavnosti. Njihov nestanak sti arheologije, antropolo- pitanjima. Prvi broj spremali ubrzali su događaji u Prvom gije, kao i antologijski izbori smo žurno i krenuo je iz slo- svjetskom ratu. Crnogor- crnogorske književnosti. Kao bodarskog Nikšića. Prvi glav- ski narod je sa radošću do- njena izdanja, pojavile su se Peroj danas ni urednik bio je Puniša Pe- čekao stvaranje nove drža- knjige o vinu, šahu, kulinar- ■■ rović. Pobjeda je dolazila do ve, jer je njegova cjelokupna stvu. Matica je objavila knji- skoro svakog crnogorskog narodnoslobodilačka borba ge iz oblasti u kojima je Crna Sačuvana svijest o sebi doma, a ocjene Program- u prošlosti bila usmjerena ka Gora oskudijevala, ili ih ni- skog odbora uvijek su bile oslobođenju”, objašnjava Tu- 11 je imala. Kao primjer, navo- Marijan Miljić pisao je o Peroju, selu u Istri koje je naselilo oko 15 crnogorskih porodica. pohvalne. Tokom dugog ni- zović. dim knjige o Nikoli Petano- „Najvažniji dokument u istoriji ove enklave crnogorskih doseljenika jeste tzv. Peroj- za godina list je uspio da za- viću, crnogorskom iseljeni- ska povelja od 26. novembra 1657. godine, kojom mletačka vlast crnogorskim doseljeni- drži nivo građanske novine Širok dijapazon tema ku, pjesniku, filozofu. Izuzet- cima dodjeljuje zemlju u trajno vlasništvo, zajedno sa pašnjacima i šumama. Uprkos svim okrenute razvoju i unapređi- no vrijedan izdavački podu- teškoćama koje su Crnogorce pratile od njihovog doseljavanja do danas, ova crnogorska vanju demokratskih procesa Tragom beranskih zana- hvat predstavljaju i četiri to- iseljenička kolonija je u najvećoj mjeri sačuvala crnogorsko biće, identitet i svijest o sebi otvorenog društva”, istakao tlija krenuo je Zoran M. Ze- ma o kolonizaciji Crnogora- i svome porijeklu. Uz jezik, običaji, duhovno i kulturno nasljeđe bili su najsnažniji činilac je Vuković. čević i u svom tekstu „Meštri ca u Vojvodinu. Toj vrsti lite- pretrajavanju i opstanku”, ističe Miljić. O tradiciji i simbolu nik- od svjetskog kroja” nabrojao rature pripadaju knjige stra- šičkog korzoa pisao je mr je poznate najstarije zanatli- nih autora o percepciji Cr- Željko Rutović. On naglaša- je do početka otvaranja mo- ne Gore u češkom, odnosno kaže cjelokupna crnogorska „Izadvač ove vrijedne pu- re i Istoka leži na čvrstoj ar- va da je ono bilo modna in- dernih krojačkih radnji u va- grčkom društvu. Među stal- istorija u hiljadugodišnjoj blikacije je „Almanah” koji je maturi isprepletenih sudbi- stitucija. „Pažljivo se tokom roši i okolnim selima. To su: nim djelatnostima „Matice” vertikali trajanja kroz pre- i na ovaj način potvrdio da na, uticaja i prožimanja. Re- dana, prvenstveno od stra- Josif Vujošević, Vukoje Ive- zapaženi su i naučni skupo- gled najvažnijih istorijskih intelektualni most koji je us- cenzenti knjige, autor tek- ne dama, pripremao estet- zić, Marko Pešić, Krsto Butrić, vi i okrugli stolovi, promoci- događaja. postavljen između Crne Go- sta i dr Novak Adžić učini- ski večernji nastup. Bila je to Nasto Kankaraš, Radoš Šće- NOV. je knjiga, izložbe. Najpouz- kić, Kosto Novaković Novica 2013

daniji partner Matice i du- Đurašković i Milonja Šekula- Broj gogodišnji suizdavač je Na- Snovi krhka građevina rac koji je jedini držao rad- cionalna Zajednica Crnogo- nju na Beguluku. Dejana Br- 19 raca Hrvatske”, stoji između Povodom obilježavanja stogodišnjice rođenja Ćamila Sijarića, dr Hasnija Muratagić objavila je razgovor sa piscem ne- ković zabilježila je i promo- ostalog u Špadijerovom tek- posredno prije njegove smrti. Na jednu od njenih konstatacija da njegove priče imaju nesrećan završetak, pisac je odgo- ciju „Komune” na podgorič- stu „Delikatno osvajanje slo- vorio, rekavši da je život posmatrao sa njegove bolne strane, „one gdje treba staviti lijek ili zaviti zavoj kom 8. međunarodnom saj- bode”. „Možda to dolazi otuda što sam cijeli vijek stajao na onom mjestu gdje stoji samo siročad, Prema meni, život je previ- mu knjiga. Ona navodi ko- še grub i nijesam vjerovao u krhke građevine snova. Jer u životu je sve nesigurno, sem puteva i konjskih kopita, izukršte- mentar nedavno preminu- Hiljadugodišnja vertikala nih drumova, prašnjavih staza i bogaza, pod vječno rasutim zvijezdama ispod kojih promiču tužne i ranjive ljudske sudbi- log akademika Radoslava trajanja ne. O njima se pričalo na skupovima, i zborovima, volio sam da slušam ljude koji lijepo govore i da ih u tome oponašam, Rotkovića. da zalazim u tamne budžake i tamu ljudske prirode”, prisjeća Muratagić se Ćamilovih riječi. „Kvalitetan izbor saradni- O obnovi kuće književni- ka i širok dijapazon tema, sa- ka Rista Ratkovića u tekstu vremenih, istorijskih, od kul- „Duhovni hram i opomena” ture i politike do sporta, lin- pisao je doc. dr Rifat Alihod- gvistike, turizma sela i grada. žić. Svaku temu je obradio neko „Dugi niz godina je tra- ko je najbolje poznaje. Ima jala borba da se nametne dosta otkrića. I svaki broj že- ideja o rekonstrukciji ovog lim da sačuvamo i radi teksta objekta, a trajala je najma- i radi ilustracije”, mišljenja je nje 20 godina. Idolatrijski Rotković. odnos prema nečemu što Tu su još i prilozi Janka je novo i savremeno držao Nikolovskog („Pismo iz Ma- je ovaj objekat na pozici- kedonije”), Slobodana Ču- ji propasti i samourušava- kića („Enigma u Starim Ma- nja na očigled svih. U stva- tagužima”), Vlada Đ. Duleti- ri, ovu kuću je spasio pjesnik ća („Nad drevnim temeljima Risto Ratković, i ako odavno Budve- Kraljevski temeljac nije živ, svojim autoritetom. Kadma i Harmonije” mr Ma- Na urušenoj kući nalazila se rijana Premovića (Srednje- mala granitna ploča sa po- vjekovno naslijeđe Pive „So- dacima o pjesniku koja je, u ko u dubokom zaboravu”), stvari, bila „ploča čuvarku- Siniše Lukovića (Sjećanje na ća”. Inače bi, izvjesno, kao i kapetana Iliju Damjanovi- mnoge druge, i ona strada- ća”), dr Danijele Raičević, Ra- la u obračunu sa retrograd- miza Hadžibegovića, Draže- nom prošlošću”, objašnjava na Draškovića, dr Dimitrija Alihodžić. Rašovića, Marije Čolpe, Mar- O prvoj knjizi na turskom ka Jakovljevića, Dejane Brko- i našem jeziku o Crnoj Gori vić, Željka Milovića Minje Bo- pisao je akademik Šerbo Ra- janić, te Mira Marušića. Glav- stoder. On objašnjava da je ni i odgovorni urednik časo- rukopis (obima na oko 200 pisa je Amer Ramusović. strana) zapravo pokušaj da Ćamil Sijarić prilikom jednog susreta sa nobelovcem Ivom Andrićem se na popularan način pri- ■■ Š. B. U Budvi održan XX Festival informatičkih dostignuća „Infofest” STVAR ANJE JEdINSTVENOG INfOR m AcIONOG PROSTOR A – „Znajući da snažnog razvoja bez ICT u modernom društvu nema ideja predočena sada već daleke 1993. godine da se ovdje u Budvi organizuje festival informa- tičkih dostignuća pokazala se potpuno uspješnom”, kazao potpredśednik Vlade i ministar za informaciono društvo i telekomunikacije prof. dr Vujica Lazović – „Cilj nam je da u digitalnom svijetu zaštitimo đecu kao što ih štitimo u realnom, da nauče i da steknu znanja koje su im potrebne da bi se sigurno koristile u tom moru informacija i digitalnog svijeta u kojem su rođeni i koji treba da osvoje”, naglasila je pomoćnica ministra prosvjete Vesna Vučurović

dRŽAVE REGIONA SPOJIlA IcT OBlAST

Tokom Infofesta upriličeno je potpisivanje Sporazuma o saradnji u oblasti informaciono-komunikacionih tehnologija između vlada Srbije, Makedonije i Crne Gore. Sporazum su potpisali potpredśednik Vlade Crne Gore i ministar za informaciono društvo i telekomunikacije prof. dr Vujica Lazović, potpredśednik Vlade Srbije i ministar spoljne i unutrašnje trgovine i telekomunikacija Rasim Ljajić i ministar za informatičko društvo i državnu upravu Makedonije Ivo Ivanovski. „Ovim potvrđujemo i činjenicu da prepoznajemo šanse koje pred Crnom Gorom, Srbi- jom i Makedonijom stoje u jednom novom okruženju u doba digitalnog društva, internet ekonomije. Ovaj sporazum biće otvoren i za ostale zemlje. Ovo je dobar primjer i dobar pristup da na jednom zahtjevnom i dinamičnom polju imamo sporazumijevanje i potrebu i ośećaj da zajedničkim snagama imamo napredak u korišćenju zajedničkih resursa u tri dr- žave”, naglasio je Lazović. Ljajić je najavio da je pred državama još puno zajedničkog posla, čime se šalje jasna poruka da ovaj sporazum ima daleko širi značaj od same oblasti ICT. „Želimo i na ovaj način da damo ukupan doprinos regionalnoj saradnji. Mi moramo da se udružujemo oko zajedničkih interesa i moramo da pojačamo naše kapacitete u svim obla- 12 stima koji se tiču razvoja ekonomije u našim zemljama”, poručio je Ljajić. „Pokrenuli smo danas inicijativu da u naše tri države ubuduće važi ista cijena rominga za sve naše građane i da ta inicijativa bude plod, a ne papir bez važnosti”, ukazao je Ivanovski. ■ Potpisivanje sporazuma

organizaciji Ministar- kih dostignuća pokazala se ICT aktivnostima na visokom Ustva za informaciono potpuno uspješnom. Naime, 48. mjestu. društvo i telekomunikacije Infofest se pokazao kao ži- Predśednik Opštine Bud- Crne Gore i kompanije „Bi- lav festivalski koncept, koji je va Lazar Rađenović, u ime znis link” iz Beograda, u Bud- preživio dva sistema, tri drža- domaćina, poželio je dobro- vi je održan XX Festival infor- ve, pet ili šest tehnoloških re- došlicu brojnim gostima iz matičkih dostignuća Infofest. volucija”, podśetio je Lazović. zemlje i svijeta. Manifestacija je ogledalo sta- „Infofest je za ovih 20 go- nja i trendova u domenu in- Posebno značajno dina dao značajan doprinos formaciono komunikacionih za mlade razvoju naše države kao in- NOV. tehnologija (ICT) ali i smjer- formacionog društva, omo- 2013 nica za korišćenje mogućno- On je naveo da 1993. go- gućio značajnim kompani-

BrOj sti koje pružaju savremene dine nije bilo smart telefo- jama, ali i pojedincima da se tehnologije. na, vaj faja, gugla, tvitera, na kvalitetan način upozna- 19 Potpredśednik Vlade i mi- fejsbuka itd. „Imali smo sa- ju sa novim tehnologijama, nistar za informaciono druš- mo nekoliko miliona korisni- razmijene svoje ideje i isku- tvo i telekomunikacije prof. ka interneta, a sada je na glo- stva. Poseban značaj je ovaj dr Vujica Lazović svečano je balnoj mreži blizu tri milijar- festival tokom proteklih go- otvorio jubilarni festival na- de korisnika. Godine 1993. dina imao za mlade obrazo- glašavajući da su „uz internet bilo je 97 ofi cijelnih sajtova vane ljude iz Crne Gore, jer je i Infofest mnogi u Crnoj Go- u računarskoj mreži a sada ih upravo njihovo prisustvo na ri rasli, neki i starali, a oni koji ima preko 700 miliona”, ista- ovakvim događajima prilika su rasli danas su glavna sna- kao je ministar Lazović. da neposredno komunicira- ga tehnološkog znanja Crne Prema njegovim riječi- ju sa velikim i uglednim ICT Potpredśednik Vlade i ministar prof. dr Vujica Lazović Gore i regiona”. ma, uz Infofest je i Crna Go- kompanijama i dođu do in- ■ „Znajući da snažnog ra- ra tehnološki uzrastala. Po- formacija koje su im potreb- prepoznata kao svjetski au- Nosioci ovog projekta su Odbora direktora Radio di- zvoja bez ICT u modernom stala je ravnopravan član ne za usavršavanje. Na ovo- toriteti u ovoj oblasti”, uka- Ministarstvo za informacio- fuznog centra. Učesnici su se društvu nema, ideja predoče- svjetske digitalne zajedni- godišnjem Infofestu prisu- zao je Rađenović. no društvo i telekomunikaci- upoznali sa procesom digita- na sada već daleke 1993. go- ce, što je i Svjetski ekonom- tan je najveći broj učesnika je, Generalni sekretarijat Vla- lizacije u Crnoj Gori i razmije- dine da se ovđe u Budvi or- ski forum potvrdio ove godi- od njegovog osnivanja, me- Predstavljen portal de Crne Gore i Ministarstvo nili iskustva na tu temu. ganizuje festival informatič- ne, rangirajući Crnu Goru po đu kojima su mnoga imena „Glas građana – unutrašnjih poslova. e-peticije” U okviru festivalskog Razvojne šanse programa održana je pa- U okviru Infofesta pred- nel diskusija na temu „Digi- Među brojnim festival- stavljen je portal „Glas gra- talna pismenost kao predu- skim skupovima održana je i đana – e-peticije”, prvi ove slov razvoja informacionog panel diskusija na temu „Per- vrste u regionu, kojim Crna društva”, na kojoj su govo- spektive razvoja elektronskih Gora jasno pokazuje primjer rili Đorđe Dukić (predśed- komunikacija u Crnoj Gori”. dobre prakse u oblasti držav- nik JISA), Jakub Cristoph Prof. dr Vujica Lazović ne uprave. (ECDL Fondacija), Bojana Mi- ukazao je da se ne smije za- „Portal je izazvao veli- nić (JISA) i Marina Matije- boraviti činjenica da veoma ko interesovanje građana, vić (Ministarstvo prosvjete). značajno i dinamično trži- jer im je omogućio da, elek- U okviru panela predstavljen šte elektronskih komunika- tronskim putem, mogu pod- je projekat „ECDL za digital- cija predstavlja veliku šansu nositi inicijative, predloge nu Crnu Goru”, koji je fi nan- i značajnu polugu daljeg di- i sugestije Vladi Crne Gore. sirala EU i dodijeljeni su ECDL namičnog razvoja Crne Gore. Projekat predstavlja znača- sertifi kati prosvjetnim radni- „Da li smo sve uradili u jan iskorak u pravcu unapre- cima iz Budve. prethodnom periodu da đenja participativne demo- Na panelu „Proces digi- iskoristimo maksimume ko- kratije, otvorenosti Vlade za talizacije u Crnoj Gori” govo- je nudi to tržište i da li smo dijalog i partnerstvo sa ci- rili su Ratka Strugar, pomoć- na najbolji način osmislili pe- vilnim društvom i aktivnog nik ministra za informaciono riod koji je pred nama u smi- učešća javnosti u procesu društvo i telekomunikacije, slu otvaranja prostora i šansi kreiranja javnih politika”, re- Andre Lys, šef operativnog za rast i razvoj toga tržišta na kao je Stefan Vukotić, iz ge- sektora Delegacije Evrop- dobrobit i korist svih a najvi- neralnog sekretarijata Vlade ske unije u Crnoj Gori, i Slo- še korisnika usluga koje nudi ■ Veliki broj gostiju iz zemlje i svijeta Crne Gore. bodan Stanišić, predśednik to tržište”, upitao je Lazović. sa korisnika usluga elektron- Mladi i društvene mreže skih komunikacija”, uručeno je posebno priznanje Agen- ciji za elektronske komuni- KOLIKO SU SIGURNI kacije i poštansku djelatnost i Međunarodnoj uniji za telekomunikacije. PRIVATNI PODACI Za kvalitativan doprinos Festivalu kroz organizaciju NA INTERNETU III Menadžment savjetova- nja poštanskih uprava regi- – Mladi na Fejsbuku provode sve više vremena, ona, pod nazivom „Digital- zapostavljajući druge obaveze i interesovanja, ali na teritorija pošte”, nagrađe- na je posebnim priznanjem i svoje stvarne prijatelje Pošta Crne Gore, a pohvala – Kod nas kultura čuvanja podataka nije razvijena, je pripala kompaniji GAMA mladi se lako odriču privatnosti, ne razmišljajući SYSTEM iz Ljubljane za ino- mnogo o tome kome su sve, zapravo, dostupni vativan pristup analizi po- njihovi lični podaci dataka sa društvenih mreža u rješenju „GAMA SYSTEM ladi Evropljani koji kori- dijele različite sadržaje: linko- perception analitics”. Mste Fejsbuk i druge druš- ve, vijesti, priče sa blogova, te Specijalna nagrada pripa- tvene mreže izloženi su rizi- kreiraju preko dva miliona rala je kompaniji Energopro- ku zloupotrebe njhove pri- zličitih događaja za koje šalju Sa otvaranja Festivala jekt-Energodata za inova- vatnosti, nedavno je saop- pozive drugim korisnicima… ■■ tivan doprinos objedinja- štio Žak Baro, zamjenik pred- Zvaničnici Evropske uni- On je govorio o tome Nagrađeni zila na ovlašćenim tehničkim vanju razvojnih i tehnološ- sjednika Evropske komisije. je zabrinuti su, jer informaci- šta je Ministarstvo uradilo u najuspješniji učesnici pregledima”. kih resursa iskazan kroz za- Upozorenje dolazi od rodite- je prikupljene sa takvih sajto- proteklom periodu u pogle- Za inovativnost u pred- jednički nastup sa kom- lja koji su ukazali na negativ- va mogu iskoristiti kompanije du uspostavljanja zaokru- Prema odluci Upravnog stavljanju turističke ponude panijama ŽEJN, Jesenice ne posljedice postavljanja lič- da bi namamile korisnike pu- ženog sistema koji je u ve- i Stručnog odbora Infofesta, Crne Gore na bazi informa- i BASSILICHI iz Beograda. nih podataka i fotografija na tem neželjene reklame da bu- zi sa ovom oblašću. „Široko- glavna festivalska nagrada ciono-komunikacionih teh- Nagrada za najbolji autor- popularne web sajtove ko- du potrošači njihove robe. pojasni pristup je nešto što za najbolji kompanijski na- nologija pripalo je priznanje ski rad, odabran po Javnom ji su, praktično, vidljivi sa bi- Kao izvršno tijelo Evrop- predstavlja osnov za inova- stup ravnopravno je dodije- Ministarstvu održivog razvo- konkursu Infofesta, pripala lo kojeg računara u svijetu. ske unije, Komisija je objavila ciju u sferi digitalnih tehno- ljena kompanijama „Saga” iz ja i turizma Crne Gore, dok je je Mateju Gombošiju (Slove- Kao problem nameće se nemo- rezultate studije sprovedene logija i to se ostvaruje kroz Beograd i „Čikom” iz Podgo- kompanija Crnogorski Tele- nija), za rad „SOLARENERGO gućnost uvođenja starosnog krajem2008. godine, prema stvaranje jedinstvenog in- rice. kom nagrađena za najzna- – NEW E-SERVICE FOR MU- ograničenja na Fejsbuku i dru- kojoj je 33 posto ispitanih, sta- formacionog prostora, kroz Pohvala je pripala Igo- čajniju festivalsku komerci- NICIPALITIES”. Za nabolji de- gim socijalnim mrežama, jer rosti 15 do 24 godine, svjesno podsticanje razvoja širokog ru Đuriću i Milošu Veskovi- jalnu objavu novih rješenja bitanstki nastup na nagradu internetom surfuju i đeca koja svojih prava na lične podatke, pristupa i razvoj novih mul- ću (Delta holding, Beograd), za unapređenje mreža i ser- je dobila kompanija KOVING. objavljuju lične podatke koje dok je tek 18 posto upoznato timedijalnih sadržaja pod- autorima rada „Kako pove- visa učinjenu na Infofestu. Za Nagrada za najbolje rješe- ne bi odobrili njihovi roditelji. sa nadležnostima nacionalne sticanje inovacija većih ula- zati?”, a specijalno priznanje izuzetan doprinos afirmaci- nje, prezentirano na Festi- Fejsbuk je samo jedna od službe za zaštitu podataka. ganja u dalji razvoj ICT i po- grupi autora Slobodanu Ne- ji Festivala informatičkih do- valu, dodjeljuje se kompani- društvenih mreža koju ra- većanje dostupnosti i kori- deljkoviću, dr Predragu Đika- stignuća kroz organizaciju XI ji E-SMART SYSTEMS za pro- do posjećuju najviše mladi. Fejsbuk stvara zavist šćenja ICT. To je prostor đe noviću, Dušku Sivčeviću (Mi- Međunarodne konferencije jekat „Servisi državne uprave Na toj mreži možete se ispri- osjećamo da postoji velika nistarstvo unutrašnjih poslo- regulatornih tijela u sekto- u privatnom hosting okruže- čati sa simpatijom, a da vam Kod nas kultura čuvanja šansa za novu ekonomiju, za va Republike Srbije) za rad ru elekronskih komunikacija, nju”. on (a) ne vidi bubuljice i da ne podataka nije razvijena, mladi nova radna mjesta. Ovo trži- „Produženje registracije vo- pod nazivom „Zaštita intere- O. Đ. zna koliko, zapravo, imate go- se lako odriču privatnosti, ne šte zahtijeva ljude sa poseb- dina. Fejsbuk, uopšte, korisni- razmišljajući mnogo o tome nom vrstom i visokim kvali- cima pruža mogućnost da uvi- kome su sve, zapravo, dostu- tetom znanja i u tom kon- jek budu u kontaktu sa prijate- pni njihovi lični podaci. tekstu je veliki izazov za sve OSVOJI INTERNET – SURFUJ PAMETNO ljima, posebno sa onima koje Težeći upravo popularno- visokoobrazovne ustanove i inače ne viđaju često, jer žive sti, odnosno sticanju što ve- u smislu da li smo napravi- Ministarstvo prosvjete je sa nevladinim sektorom i sa ombudsmanom u drugim gradovima. Ta popu- ćeg broja „prijatelja”, često na li dobre studijske programe. okupilo na projektu 25 škola i oko 5.000 učenika koji su vršnjačkom larna društvena mreža omogu- Fejsbuku objave malo slobod- 13 Kod formulisanja studijskih edukacjom dobili nove vještine ćava slobodu izražavanja, čime nije ili izazovnije slike. Svaki programa često smo moti- se razvija kreativnost, ali krea- roditelj bi trebalo da se zapita visani da u prvi plan stavi- Projekat „Osvoji Internet – surfuj pametno” predstavili su Radu- tivnih je zaparavo najmanje. da li zbilja želi da sliku njegove mo ono što bi trenutno bile Novović, pomoćnik ministra za informaciono društvo i telekomunikaci- maloljetne kćerke ili sina vidi lo aktuelno ne vodeći raču- je, Vesna Vučurović, pomoćnica ministra prosvjete, Nevenka Stanković, zamje- Lažni ośećaj popularnosti svako u svijetu. Uostalom, zlo- na o tome kave će biti po- nica zaštitnika ljudskih prava i sloboda Crne Gore i Adrijana Husić, PR Telenor-a. upotreba fotografija maloljet- trebe tržišta za sledećih 10 Projekat koji promoviše sigurnost đece na internetu i bezbjedno korišćenje modernih Prema podacima, objavlje- nika je jedno od krivičnih dje- godina i dalje”, mišljenja je tehnologija realizuje se već drugu godinu u saradnji sa Telenorom, Ministarstvom pro- nim na službenim stranicama la svuda u svijetu. Na taj pro- prof. Lazović. svjete i Udruženjem „Roditelji”. Potpisivanjem Memoranduma o saradnji, ove godine pro- (www. facebook. com) Fejsbuk blem nadovezuje se problem jektu se priključila i institucija Zaštitnika ljudskih prava i sloboda Crne Gore. ima preko 150 miliona aktiv- lažnog predstavljanja i otvara Ugrožavanje Vesna Vučurović je ocijenila da je projekat višestruko koristan iz perspektive bezbjed- nih korisnika, među kojima je pitanje da li roditelji znaju da sajber prostora nosti đece na internetu. najviše mladih do 19 godina. su osobe sa kojima njihovo di- „Cilj nam je da u digitalnom svijetu zaštitimo đecu kao što ih štitimo u realnom, da Virtuelni svijet nema nikakvih jete komunicira upravo one za On je podśetio da je do- nauče i da steknu znanja koja su im potrebna da bi se sigurno koristila u tom moru infor- ograničenja. Fejsbuku mo- koje se predstavljaju. nijeta Strategija razvoja in- macija i digitalnog svijeta u kojem su rođeni i koji treba da osvoje. Ministarstvo prosvje- gu uvijek da pristupe, nije im Još jedna, možda i najopa- NOV. formacionih tehnologija do te je sa nevladinim sektorom i sa ombudsmanom okupilo u projektu 25 škola i oko 5.000 potrebna dozvola roditelja snija osobina Fejsbuka je što, 2013

2016. godine, koja je u pot- učenika koji su vršnjačkom edukacjom dobili nova znanja i vještine. Namjera nam je da za izlazak, novac, dobra gar- kao i internet uopšte, stvara Broj punosti usaglašena sa di- se ovaj projekat nastavi i da se naša đeca na pravi način zaštite i da bezbjedno koriste sve deroba, čak ni društvo, jer ga zavisnost. Mladi na njemu pro- gitalnom agendom Evropa blagodeti koje digitalni svijet nosi sa sobom”, naglasila je Vučurovićeva. 19 2020. Takođe je usvojen no- Nevenka Stanković je naglasila da projekat ima preventivni karakter, tj. da bi se spri- vi zakon o elektronskim ko- ječile eventualne zloupotrebe đece na internetu. NEOPHODNA munikacijama kojim se oba- „Internet otvara vrata i za mnoge zloupotrebe đece, a najčešće su seksualne zloupo- vezuju operatori da pružaju trebe, đečija pornografija i vršnjačko nasilje. Samo preventivnim radom i edukacijom mo- INFOR MATIČK A usluge propisanog kvaliteta. žemo obezbijediti da đaci koriste internet na pametan način i da ga upotrebljavaju da se- Aleksandar Damjanović, be zaštite od svih mogućih zloupotreba”, kazala je Stankovićeva. PISMENOST RODITELJA predsjednik Odbora za eko- Adrijana Husić je izrazila zadovoljstvo što će se nastaviti sa edukacijom učenika o si- Roditelji su često u zabludi kada misle da su spriječili di- nomiju i finansije Skupštine gurnom i zabavnom korišćenju interneta. jete da provodi cijeli dan na Fejsbuku ili Maj spejsu time što Crne Gore, ocijenio je da je „Posebno nam je važno da đeca uče od svojih vršnjaka i da na taj način dobijaju do- su mu isključili računar ili onemogućili pristup internetu. Tu Strategija razvoja informaci- datne informacije, stiču samopouzdanje i mnogo su otvorenija za razgovor, što su poka- je uvijek pristup preko mobilnog ili iz igraonice, i to kad ro- onog društva strateški doku- zale i radionice koje su pohađali. Projekat obuhvata i rad na društvenim mrežama i razli- ditelji ne gledaju, najčešće dok su djeca u školi i dok, navod- ment ne samo po formi, već čitu saradnju sa medijima, kako bismo na što bolji i brži način došli do većeg broja đece no, prate nastavu – a ispod klupe GPRS na mobilnom tele- po suštini i ciljevima koji su i roditelja”, rekla je Husićeva. fonu radi punom parom. tim dokumentom nametnu- Takođe, djeca su sklona i noću koristiti internet na moti. Suština je da se napravi ve- bilnom telefonu. Pogrešno je i nepotrebno zabranjivati ko- za između strategije zakona i rišćenje interneta i njegovih servisa uopšte. Mnogo je bolje podzakonskih akata. razgovarati sa djecom, skrenuti im pažnju na moguće opa- Informaciona bezbjed- snosti, ali i prednosti koje globalna mreža pruža. Naravno, nost – stanje i perspektive za to je potrebna informatička pismenost roditelja, jer mla- tema je panela čiji su uvod- di lako savladavaju nove informacione tehnologije, a rodi- nučari bili Adis Balota, po- telji u to moraju biti upućeni, barem elementarno. moćnik ministra za informaciono društvo i telekomunikacije i Gorazd Božič, pred- na toj mreži uvijek mogu naći. vode sve više vremena, zapo- stavnik CIRT-a Slovenije. Fejsbuk može pomoći u stva- stavljajući druge obaveze i in- Razmijenjena su mišlje- ranju lažnog osjećaja važnosti teresovanja, ali i svoje stvarne nja o raznim aspektima ugro- i popularnosti. prijatelje i obaveze. žavanja sajber prostora, kao Mnogo je lakše steći „pri- Roditelji bi trebalo da se vi- i o preventivnom odgovoru jatelje” na Fejsbuku nego u še interesuju za to šta zapravo na polju zaštite kritične in- stvarnom životu. Tamo ne njihovo dijete radi dok je na formatičke infrastrukture u morate biti lijepi, uspješni, bo- Fejsbuku, odnosno interne- državi. gati… Dovoljno je da na pro- tu. Trebalo bi insistirati na to- Na jubilarnoj manifesta- fil postavite zanimljivu foto- me da se djeca preko društve- ciji organizator je obezbi- grafiju, napišete nešto intere- nih mreža ili na čatu druže sa- jedio izlaganja svjetski po- santno i, za dan-dva, može- mo sa osobama koje i stvarno znatih stručnjaka za ICT. Po- te steći i stotinak „prijatelja”. poznaju, obratiti pažnju na sli- seban panel, na kojem su uz Fejsbuk korisnici svakog mje- ke i podatke, kao što su adre- inostrane eksperte govorili seca objave preko 800 mili- se, brojevi telefona i drugo ko- predstavnici državnih orga- ona fotografija, te preko pet je dijete postavlja na svoj prona Srbije i Crne Gore, bio je miliona video klipova… Na toj fil, te poruke koje dobija od posvećen implementaciji Di- INTERNET OTVARA VRATA I ZA MNOGE ZLOUPOTREBE: Ukazano na prezentaciji društvenoj mreži svakog mje- nepoznatih „prijatelja”. gitalne agende EU. ■■ seca korisnici međusobno po- Elmir Đoković VIJESTI IZ ŠKOLA ŠAHOVSKE VERTIKALE Andrija Radulović, profesor razredne nastave u OŠ „Branko Božović” – Podgorica PJESNIK ZA ŠAHOVSKOM TABLOM – Prvim potezima učio ga je otac Mihailo i sam prosvjetni radnik. – Pobjeđivao na mnogim turnirima, upoznao mnoge naše i svjetske šahovske legende – Znanje iz ove igre nesebično daruje članovima školske šahovske sekcije kojim rukovodi

ndrija Radulović, profe- hu, osvajanje prve kategori- predavao je „Osnove šaha” u Asor razredne nastave u je na prvenstvu Danilovgra- školi „Branko Božović”. U po- OŠ „Branko Božović” u Pod- da, osvajanje drugog mje- sljednje vrijeme rukovodi ra- gorici, i afirmisani pjesnik – sta sa ekipom vojnog garni- dom šahovske sekcije i nese- dobitnik je više vrijednih mezona na čuvenom Majskom bično prenosi znanje mladi- djunarodnih književnih na- festivalu šaha u Puli. Za vrije- ma. grada. Ali, on je i veliki poklo- me studiranja, Andrija je bio Sekcija već godinama nik šahovske igre. Prve pote- i više puta prvak Filozofskog uspješno nastupa na eki- ze Andriji je pokazao otac Mi- fakulteta, a 2001. godine bio pnim prvenstvima osnovnih hailo, i sam prosvjetni radnik je i prvak Univerziteta Crne škola Podgorice, a mogu se i veliki zaljubljenik u „drevnu Gore. Radulović je godina- pohvaliti i titulom vicešam- igru”. Sa polaskom u OŠ „Vuk ma standardni prvotimac ŠK piona. Karadžić”, Andrija se upisao u „Danilovgrad”, a bio je jedan – Šah mi je donio mnogo šahovsku sekciju koju je vo- od osnivača ŠK „Mihail Talj” lijepih trenutaka, poznan- dio nastavnik Vaso Radulović. iz Spuža. Tada je sa eks prva- stva i drugovanja sa velika- Ubrzo je počeo da pohadja i kom svijeta, čuvenim Taljem, nima šaha, kao što su Sveto- šahovsku školu titogradske odigrao i niz brzopoteznih zar Gligorić, Mihail Talj, An- „Budućnosti”, kojom je tada partija. Andrija redovno nadre Liliental, ali i nezaborav- rukovodio fide majstor Milan stupa i za ekipu prosvjetnih ne trenutka druženja sa knji- Živković. Iz tog perioda Andri- radnika Podgorice, na eki- ževnicima, Branom Petro- ja se posebno śeća šahovskih pnim prvenstvima prosvjet- vićem, Ljubivojem Ršumo- seminara koje je vodio pro- nih radnika Crne Gore. Pri- vićem. Šah razvija memori- slavljeni Svetozar Gligorić. je četiri godine, njegova eki- ju, karakter igrača, ali traži i pa bila je prva, a ove godine puno rada, pogotovo danas Bio je prvak druga, iza Bara. u vrijeme kompjutera. Za- Univerziteta Crne Gore to svojim učenicima i člano- Potrebno puno rada vima sekcije uvijek naglaša- Ubrzo su uslijedili i prvi vam da im škola mora biti na uspjesi – omladinski prvak Dvije školske godine ovaj prvom mjestu – ističe Radu- Podgorice u ubrzanom ša- veliki šahovski entuzijasta lović. ■■Andrija Radulović sa članovima šahovske sekcije OŠ „B. Božović” Škola šaha (3) Na inicijativu Srednje stručne škole „Spasoje Raspopović” NAPAD NA KRILU u Podgorici 14 a stari šahovski aksiom – da se napad na krilu može voditi tek ako je centar obezbijeđen RADIONICA O N– zaboravio je, u žaru borbe, Mađar Vajda. Njegov krilni napad ruski velemajstor Alek- sandar Kotov, oborio je efektnim kontraudarom u centru (16… d5), prisilivši potom i suparni- ka na kapitulaciju. UNAPR EĐIVA NJU

Vajda – Kotov Sicilijanka PROCESA INTERNOG Meč Moskva – Budimpešta 1949. Komentari: A. Koblenc OBEZBJEĐIVA NJA K VALITETA 1. e4 c5 2. Sf3 d6 3. D4 cd4 4. Sxd4 Sf6 5. Sc3 a6 6. Le2 Dc7 7. 0–0 e6 8. f4 Sc6 9. Kh1 Le7 Centar za stručno obrazovanje planski realizuje aktivnosti na programskoj 10. Lef3 Ld7 11. Sb3 0–0 12. Le3 Tfd8 13. De1 b5 14. g4 obuci nastavnika Ovaj agresivni potez crni obara. Skakač na c3 vršio je snažan pritisak na centralna polja i trebalo ga je osigurati sa 14. a3. NOV. 2013 14… b4 15. Se2 e5 16. f5

Broj Ako 16. g5 onda 16… Sg4 19 17. Lxg4 Lxg4 18. f5 d5!

16… d5

DIJAGRAM

17. g5

Bolje je bilo 17. ed5 e4 18. dc6 ef3 19. cd7 fe2 20. Dxe2 Txd7! Iako bi i u tom slučaju u taboru bijelog ostalo mnogo slabosti.

17… Sxe4 18. Lxe4 de4 19. f6 Le8 20. fg7 Lexg7 21. Dh4 Se7 22. Sg3 Sg6 23. Dh5 Dc8! 24. De2 Lg4 25. Df2 Lf3+ 26. Kg1 Sf4! 27. Lxf4 ef4 28. Sxe4 Lxe4 29. Dxf4 Lg6

Bijeli predaje. ■■PLANSKA OBUKA NASTAVNIKA: Učesnici radionice

a inicijativu Srednje evaluacije. Interna evaluacija niku za razvoj stručnih ško- Šahovske Nstručne škole „Spaso- je zakonska obaveza škole, la procesom interne evalua- je Raspović”, u Podgorici je kojom se utvrđuje dostignu- cije. Proces interne evaluaci- održana Radionica „Unapre- ti nivo razvoja i identifikuju je, osim razvojne komponen- zanimljivosti đivanje procesa internog oblasti koje je nužno unapre- te i podrške procesu planira- obezbjeđivanja kvaliteta u đivati kako bi se postignuća nja na bazi relevantnih poda- srednjim stručnim i mješo- učenika, njihova znanja i vje- taka, omogućava pripremu rnogorskim šahistima re – Milan Vukčević, Borko jednom prvak i Božidaru Iva- vitim školama”, u čijem radu štine, unaprijedili. ustanova za proces ekster- Cuspjelo je da se, u žesto- Vujačić, Boro Miljanić i Vla- noviću koji je bio petostruki je bilo 23 učesnika (odbor za Centar za stručno obra- ne evaluacije i praćenje indi- koj konkurenciji nekadašnje dimir Kontić bili i omladinski šampion. Popularni „Bonja” interno obezbjeđivanje kva- zovanje planski realizuje ak- katora iz referentnog okvira Jugoslavije, okite brojnim prvaci Jugoslavije. U senior- tri puta je bio sam prvak, a liteta i nastavnici evaluatori). tivnosti na programskoj obu- za obezbjeđivanje kvaliteta šampionskim titulama. Tako skoj konkurenciji to je uspje- dva puta je titulu dijelio sa Obezbjeđivanje i unapre- ci nastavnika, u cilju obe- u Evropi (EQAVET). Radioni- su četiri mladića iz Crne Go- lo Dragoljubu Miniću – bio je kolegama. đivanje kvaliteta u stručnim zbjeđivanja i unapređiva- cu je realizovalao Odjeljenje školama u Crnoj Gori ostva- nja kvaliteta procesom inter- za evaluaciju Centra za struč- ruje se, između ostalog, kroz ne evaluacije prema modelu no obrazovanje. Priredio: Nebojša Knežević procese eksterne i interne koji je prezentovan u Priruč- Lj. V. VIJESTI IZ ŠKOLA NASTAVNICI PIŠU: Goran Drobnjak, učitelj u OŠ „Ilija Kišić”, Zelenika Najljepši posao na svijetu Za ovih 10 godina staža imao sam čast da radim sa preko stotinu mališana. Siromašnih, bogatih, vickastih, nespretnih, smjelih, šarmantnih, nesigurnih, ali svi vedrog duha, sa optimističkim pogledom na svijet. Moram biti neskroman i reći da sam ponosan na sve generacije, ali posebno na sadašnju. Ova, 2013. godina, kao da je bila kruna našeg zajedničkog rada. Gdje god da smo se pojavili, plijenili smo šarmom, duhovitošću, znanjem. Zaista, nema odgovornijeg, a ljepšeg životnog poziva od učiteljskog. Od malih nestašnih i vragolastih „zvrkova”, stvoriti zrele, odlučne, smjele i vrijedne mlade ljude

čionica… Za mnoge osmijeh, polet, strplјivo do- jedno, ove školske godine, Ustrašna riječ, a za me- kazivanje radom i lјubavlјu zaokružiti tu prvu cjelinu nji- ne spas, utočište, teren gdje ka svom pozivu. A rezul- hovog školovanja. U nju sam Nastaviti stazom marljivosti se osjećam kao svoj na svo- tat – dječija nasmijana lica, utkao sve svoje vrline, ogro- me. Razmišljajući o budu- odlična saradnja roditelјa, mnu lјubav ka ovoj profesi- Lagano smo priveli kraju nastavnu godinu sa zavidnim uspjehom, jer smo na sjedni- ćem životnom pozivu, znao zadovolјavajuće hospitacije ji, životno i radno iskustvo… ci Nastavničkog vijeća u junu proglašeni za najbolje odjeljenje nižih razreda po uspjehu, sam jedino da mora biti ve- uprava škola… Od OŠ „Velјko I rezultat je bio neminovan. budući da je 70 odsto učenika ostvarilo zasluženi odličan uspjeh. Nije od zgoreg napo- zan sa poučavanjem i pre- Drobnjaković” iz Risna, pre- Od postrojavanja u kolonu, menuti da, po uspjehu na nivou cijele škole, dijelimo prvo i drugo mjesto sa odjeljenjem nošenjem znanja. Gledaju- ko bjelopolјskih OŠ „Rifat sjedenja na jastučićima u VIII a. A da završetkom nastave nije bio kraj dobrim rezultatima ovog odjeljenja, potvrdi- ći svoje roditelјe kako pre- Burdžović Tršo”, OŠ „Milo- krug, pranja ručica prije veli su i mali fudbaleri. Sredinom juna ekipa fudbalera mlađeg školskog uzrasta, među koji- dano, profesionalno i sa veli- van Jelić” i OŠ „Risto Ratko- likog odmora, do krasnopi- ma su bila četiri dječačića ovog odjeljenja (Nikola Vujnović, Danilo Vujović, Nenad Vuksa- kom lјubavlјu obavlјaju svoj vić”, do malene zeleničke OŠ sa, matematičkih formula i nović i Stefan Dubljević), predvođeni trenerom, profesorom fizičkog vaspitanja Jovanom nastavnički poziv, nije bilo „Ilija Kišić”. definicija, zrelog i (samo)kri- Lepetićem, učestvovali su na Državnom fudbalskom prvenstvu u Baru kao predstavnici ni najmanje sumnje da neću Za ovih 10 godina radnog tičkog mišlјenja. Moram bi- južne regije. Velika želja da se dokažu i pokažu šta umiju omela ih je u igri, te su takmi- krenuti istim stopama. En- staža imao sam čast da ra- ti neskroman i reći da sam čenje završili kao trećeplasirani. Čestitke uprave škole i moje, kao njihovog učitelja, nisu gleski jezik, turistička grupa dim sa preko stotinu mališa- ponosan na sve svoje gena- izostale, a ni svečani doček. Zaslužili su. predmeta ili poziv učitelja bina. Siromašnih, bogatih, vic- racije, ali posebno na sadaš- la je velika dilema. Toliko razlika, a veže ih jedan „blago- na” pobrali smo sve simpati- slov” – rad sa djecom. Na- je i ovacije publike. Bili smo mjerno kažem blagoslov, jer ubjedlјivo najveselija karne- rad sa mladim lјudima to i je- valska grupa jer smo plesom ste. U tim prelomnim trenu- ispratili numere svih 34 gru- cima odluke o budućem zapa ispred njih. A onda su usli- nimanju, navrla su mi sjeća- jedili i oni pod nazivom gru- nja iz doba djetinjstva. Upis pe „The best of Montene- u školu, prvi dan u školi, ne- gro”. Nazivom maske „Neka zainteresovanost učitelјice lјubav zaviori” i odlično ui- za mirne, povučene đake granom koreografijom sa re- (kakav sam ja bio), zakida- kvizitima – zastave, srca od nje u ocjenama, popularisa- papira i ruže, đeca su posla- nje grupe učenika u odnosu la poruku mira, lјubavi i tona ostale… Sve je to odjed- lerancije uz pozdravne riječi: nom buknulo i povuklo me „Rođeni smo i živimo u Crnoj na stazu učitelјskog poziva, Gori, ali volimo sve zemlјe na stazu u kojoj ću biti pro- ovoga svijeta, lјude svih bo- fesionalan, pravedan, realan, ja, rasa i nacija… human, požrtvovan, optimi- 15 stički raspoložen, jednostav- Srećan i ponosan no – primjer dobrog čovjeka i uzora. Želјa da što prije sta- Slatkiši, diploma, ali i taj nem pred katedrom i prene- jedinstveni osjećaj javnog sem svoje znanje mališani- nastupanja i prezentzovanja ma, učinila je da diplomiram svoje škole na međunarod- prije predviđenog roka, prvi nom nivou bila je dovolјna u svojoj generaciji. Uslijedio nagrada i podsticaj za sigur- je neopisiv trenutak – diplo- no učešće na narednom kar- ma profesora razredne na- nevalu. stave je tu. Biće teško nadmašiti sve ove rezultate u školskoj go- Mladalački dini koja dolazi. Trudiće- polet i energija mo se, svakako. Pa i ako bude samo sjenka dosadašnjih NOV. Mogućnost da budem razultata, biće dosta. Naj- 2013

dio odrastanja tih divnih ma- važnije od svega jeste da će Broj lih bića postala je stvarnost. GENERACIJA ZA PAMĆENJE: Diplome u rukama najboljih ovi đaci školovanje nastavi- Nažalost, neke škole tada ni- ■■ ti stazom marlјivosti, huma- 19 su imale razumijevanja za taj kastih, nespretnih, smjelih, nju. Pravila i obaveze name- u dvije kategorije, mlađoj i dova učestvovali na likov- nosti, tolerancije, jedinstva i moj mladalački polet, ener- šarmantnih, nesigurnih, ali ćem kroz igru, a mališani ih starijoj. Pet najuspješnijih ra- nom konkursu Dječijeg sa- prijatelјstva, jer je to misija giju, želјu da svojom kreativ- svi vedrog duha, sa optimi- sa radošću prihvataju, usva- dova iz odjelјenja šalјemo veza Podgorica, tema je bi- svakog učitelјa. Ako u tome nošću i nježnošću ulјepšam stičkim pogledom na svijet. jaju i pridržavaju ih se. Ova, na konkurs i postižemo od- la „Ljudi, ne pušite jer time uspije, to je srećan i ponosan nečije djetinjstvo. Jedna za Pamtim prvu generaci- 2013. godina kao da je bila ličan rezultat. Prva dva mje- zdravlјe rušite”. Nismo gubili učitelј. Jer, zaista, nema od- drugom, odbijale su me na ju – bučnu, ali složnu, dru- kruna našeg zajedničkog rasta i utješna treća nagrada u vrijeme, već smo istog mje- govornijeg a lјepšeg život- konkursima, kršile obećanja gu – prostodušnu i solidar- da. Gdje god da smo se poja- mlađoj kategoriji pripale su seca učestvovali sa dva litenog poziva od učitelјskog. da će zvati kada budu ima- nu, treću – siromašnu, život- vili, plijenili smo šarmom, du- učenicama mog odjelјenja rarna rada, na opštinskom Od malih, nestašnih i vrago- le slobodno mjesto… Ni- no ugroženu, ali nasmijanu, hovitošću, znanjem. (Emilija Brajković, Anastasi- nadmetanju iz biologije sa lastih „zvrkova”, stvoriti zre- sam čekao da posao „poku- četvrtu – ponositu i nestaš- ja Čabrilo i Nikolina Cvjetko- temom „Simbol grada kroz le, odlučne, smjele i vrijed- ca” na moja vrata, već sam nu, petu – drčnu i odlučnu, Nijesmo gubili vrijeme vić). Oduševlјenje je veće jer floru i faunu”, u organizaci- ne mlade lјude. Lično, se- počeo da radim mijenjajući sa izgrađenim stavom… A smo „potukli” dvije gradske i ji Matice crnogorske, ogra- be smatram privilegovanim, učitelјa na bolovanju… Ga- šesta? E, ona je posebna. To Krenuću redom. U febru- jednu (veću) prigradsku ško- nak Herceg Novi. Na našem jer mi je data mogućnost da ženje i probijanje kroz veli- je moja prva prava generaci- aru, „Herceg fest” u Herceg lu. Diplome i prigodni po- prvom učešću na VII među- se bavim najlјepšim poslom ke namete snijega dugo po ja. Sa njom se družim od sa- Novom, na nivou opštine, kloni su bili podstrek da se narodnom dječijem karne- na svijetu, jednim od rijet- nekoliko kilometara do po- mog početka, pune četiri go- raspisuje literarni konkurs na okrenemo narednom kon- valu u Herceg Novom po- kih poslova koji se obavlјa dručnih odjelјenja… I svuda dine i nadam se da ćemo za- temu „Tvrđave moga grada”, kursu. U aprilu smo sa 12 ra- pularnom pjesmom „Italija- srcem.

Predstavnici CDPR-a povodom Njegoševog jubileja posjetili osnovnu školu u Spužu URUČENI VRIJEDNI POKLONI

ridružujući se obilježa- vo ime. Da podsjetimo da Tom prilikom predstavnici Pvanju jubileja 200. go- je OŠ „Njegoš” u Spužu CDPR-a su direktorki Smilj- dine od rođenja Petra II osnovana prije 134 godi- ki Pavićević uručili poklon Petrovića Njegoša, pred- ne, tj. oktobra davne 1879. – knjige za školsku lektiru stavnici Crnogorskog godine. Povod da ih posje- i komplet CD-a sa dosada društva za borbu protiv ra- te bio je i Svjetski dan bor- održanih muzičkih festiva- ka (CDPR) obišli su osnov- be protiv pušenja, konzu- la „Naša radost". nu školu u Spužu koja sa miranja duvanskih proi- ponosom nosi Njegoše- zvoda u školskom uzrastu. Š. B. ■■MLADI TREBA DA ZDRAVO ŽIVE: Predstavnici CDPR-a u posjeti OŠ „Njegoš” VIJESTI IZ ŠKOLA Portret: Zoja Đurović, profesorica solfeđa i hora u Umjetničkoj školi za muziku i balet „Vasa Pavić” u Podgorici OZBILJAN R AD PRESUDAN ZA USPJEH Spona između dirigenta i hora veoma je bitna. Dok prati svaki detalj, dirigent i hor moraju dostići nivo da zajedno dišu. Uspješno izvođenje rezultat je vrijednog vježbanja tokom cijele godine. Poziv muzičara nije dovoljno cijenjen smatraju mladi, te se stoga sve manje opredjeljuju za muzičku školu

oja Đurović, profesorica Zsolfeđa i hora u podgo- ričkoj Umjetničkoj školi za NAGRADE muziku i balet „Vasa Pavić”, više od dvije decenije dije- Pored brojnih angažmana i uspjeha, profesorica Đuo- li ljubav, kao i bogato mu- vić najveće zadovoljstvo nalazi u radu sa ženskim horom zičko umijeće sa mladima. podgoričke Srednje muzičke škole. „Vasa Pavić”. Sa njim Ipak, kako ona kaže, spek- je ostvarila značajne uspjehe. Tako, na primjer, na držav- tar odgovornosti pedagoga nim takmičenjima osvojila je pet zlatnih (jednu specijal- uključuje mnogo više. Mu- nu) i dvije srebrne lire. Na nekadašnjem saveznom ta- zičkim obrazovanjem đeca kmičenju horova u Beogradu, 2000. godine, ovaj hor je upotpunjavaju svoju ličnost osvojio specijalnu nagradu (100 poena), a na Horskom i bogate duhovnost. Stoga festivalu „Bodensee” u Friedrichshafen-u (Njemačka), im treba, pomoći da razvi- 2001. godine svojim uspješnim nastupima obezbijedio jaju ośećaj prema lijepom, je mjesto u Evropskoj uniji horova. Takođe, tu je i učešće pravim vrijednostima, ali i u pripremi i izvođenju opere „Artilerija Rustikana”, Ru- podśećati ih na radne navi- seta Paunovskog (2008), „Montenegro Jazz Suite”, djela ke, ulivati ośećaj odgovor- njujorškog džez muzičara Patric O’Leary-a, koji je obra- nosti, drugarstva, poštova- dio nekoliko crnogorskih izvornih pjesama u džez mani- nja autoriteta… Upoređuju- ru. Pomenimo i pripremu Frankofonog koncerta u mar- ći ranije generacije sa današ- tu 2010. godine u saradnji sa ambasadom Francuske za njim i ona, kao i većina nje- manifestaciju „Dani frankofonije”. nih kolega primjećuje velike razlike. „Iako je svijet digitalne najbolji, svojom harizmom čan sluh da prepozna nijanse komunikacije prošlim gene- Sa jednog od nastupa sa Crnogorskim kamernim orkestrom dirigent mora govoriti oči- i uoči greške, kao i sposob- racijama bio nepoznat i đe- ■■ ma ohrabriti hor, i uliti sigurnost da pokrene i zainteresu- ca nijesu imala na raspolaga- gli, ne vide budućnost u mu- poučavaju kolektivnom du- od rođenja Njegoša bio je nost. Dok prati svaki detalj, je. Suvišno je govoriti o mu- nju savremene izvore infor- zici”, objašnjava profesorica hu i uvažavanju drugih. Uz veoma zahtjevan i težak re- dirigent i ansambl moraju zičkom obrazovanju pozna- misanja, ipak mnogo su više Đurović. to, trudim se da teorijski dio pertoar. Takođe, sada pripre- dostići nivo da, takoreći, za- vanju istorije muzike, muzič- učila. Međutim, njihova lije- ne prenosim šturo, već do- mamo horsku operu za No- jedno dišu. kih oblika, pravaca. Uz to, ve- pa navika da dopunjuju zna- Vježbanje tokom dajem detalje poput istorij- vogodišnje praznike povo- „Iako na sceni izgleda oma je bitno uskladiti reper- nje putem enciklopedija dio cijele godine skih prilika, a ukoliko je kom- dom 200 godina od rođenja jednostavno dirigentskom toar sa epohom i stilom, koje prošlosti. Takođe, primje- pozicija na stranom jeziku, Verdija i to je program koji je palicom pratiti izvođenje, ji mora biti primjeren doga- ćujem da su današnje gene- Pored solfeđa, koji učeni- đaju, odnosno manifestaciji”, racije razmažene i nezainte- cima pomaže da putem ovla- naglašava naša sagovornica i 16 resovane. Može se izdvoji- davanja nota polako uđu u Uvažavanje i pozitivna energija dodaje da će publika uživati ti jedan broj đece koja izbo- čarobni svijet tananih ni- u muziciranju ako joj se omo- rom instrumentalnog smje- jansi tonova i melodija, ona Pored pedagoškog rada, profesorica Đurović je od nedavno i umjetnički vođa vokal- gući vizuelni ugođaj. ra od samog početka ško- predaje i hor. On je redovan nog sastava „Alata”. Kako sama kaže, naziv sastava, tačnije prvo slovo u azbuci simbo- Prema njenim riječima, lovanja shvataju da je ozbi- predmet koji pohađaju svi lizuje novi početak nečega. elegancija i decentnost su ljan rad presudan za uspjeh. učenici. „Sastav broji sedam članica. Sve su profesorice muzike, osim jedne maturantkinje, a zahtjevi za dirigente. Poželj- Dok je ranije često bio slučaj „Brižljivom selekcijom tri članice su solo pjevačice. Kada je o repertoaru riječ, osim crnogorskih pjesama, izvodi- no je da haljine budu duge, da su se đeca, ispunjavajući formira se školski hor koji mo i evergrin strane i domaće kompozicije. Nastojimo da prilagodimo vrijeme proba sa ali i svi ostali detalji pažljivo želje roditelja, opredjeljiva- daje bitan impuls radu ško- brojnim obavezama. Uz međusobno uvažavanje i pozitivnu energiju, to je prijatno pro- odabrani i skladni. Tako diri- la za umjetničku školu, pri- le, a neodvojiv je segment vedeno vrijeme”, ističe profesorica Zoja Đurović. gent na sceni i svojim izgle- je svega zbog teoretskog di- svih gradskih manifestacija. dom dodaje dostojanstvo jela, posljednjih godina, uo- Probe se organizuju zavisno prilici. čavaju da je poziv muzičara od vrste manifestacije. Po- važno je da đeca znaju njen dio programa kulturne ma- profesor mora, prije svega, Redovnost na svim pro- degradiran, te se sve manje red ženskog, tu je i mješovi- prevod. Za nastupe i takmi- nifestacije „Deus” (Decem- biti dobar psiholog. On po- bama, motivacija i koncen- mladih odlučuje da je poti, sa manjim brojem muška- čenja biraju se sigurni pjeva- braska umjetnička scena)”, klanja pažnju svakom deta- tracija ponekad su izazovi. NOV. hađa. Jedino instrumental- raca. Iako hor škole „Vasa Pa- či koji se neće uplašiti na sce- objašnjava Đurović. lju. Počevši od izraza lica, dr- „Iako su moji zahtjevi i 2013 ni odsjek broji više učenika. vić” ima ugled, njegov hen- ni i kojima glas neće trepe- žanja tijela, uredne kose, is- standardi visoki, želim da

Broj Osim toga, interesantno je dikep jeste u tome što se on riti. Izvođenje u trajanju od Dirigent veliki psiholog peglane haljine, da sve ko- učenici usvoje geslo da od da se čak naši odlični uče- uvijek iznova formira. Jed- pola sata dobre muzike za- ordinira. To je uloga koja is- boljeg uvijek ima bolje. Ni- 19 nici nakon završene srednje na generacija učenika od- htijeva vježbanje tokom ci- Ona dodaje da je spona ključuje improvizaciju. Vre- je dovoljno osloniti se na ta- škole odlučuju da školova- lazi, druga dolazi i tako uvi- jele školske godine dva puta između hora i dirigenta ve- menom, svaki član hora na- lenat, jer on čini samo jedan nje nastave na drugim fakul- jek. Osim glasovnih moguć- nedjeljno. Na primjer, Trip- oma bitna. Uspješan nastup uči da prati i prepoznaje po- odsto na ljestvici faktora bit- tetima, a ne muzičkoj akade- nosti koje je potrebno uskla- tih (pravoslavna- katolička- hora dosta zavisi od dirigen- gled i da reaguje u skladu s nih za oblikovanje dobrog miji. Nažalost, uprkos talen- diti, discipline i reda, hor mo- islamska muzika) koji smo ta. I kada sam početak izvo- njim. Takođe, dirigent mora horskog pjevača”, objašnja- tu i rezultatima koje su posti- že funkcionisati ako se mladi izveli povodom 200 godina đenja neke kompozicije nije pośedovati savršeno istan- va Zoja. I pored velikog zala- ganja i truda koji ulaže, ona svojim đacima odaje prizanje za sve postignute uspjehe.

Usaglasiti kriterijume

Muzički festival mladih predstavlja lijepu priliku de- monstracije znanja i umijeća. Ipak, postoje i određena pravila i kriterijumi. „Kriterijumi pojedinih profesora veoma su visoki, a to često demotivišuće djeluje na učenika. Osim toga, nijesu usaglašeni, pa jedni ak- cenat stavljaju na muzikal- nost, a neki opet ističu ovla- davanje tehnikom sviranja instrumenta. Smatram da nagrade koje se dodjeljuju po principu ključa nemaju vrijednost. Takođe, očigledan je nezdrav takmičarski duh, što je nespojivo sa umjetno- šću. Jedini način da se to pre- vaziđe jeste da se organizuju seminari i tako dođe do istog standarda u pogledu kriteri- ja, te bi tako svi takmičari znali šta se od njih očekuje. Takmičenje se svodi na osvajanje poena, ali ipak najvaž- nije je koliko dobro đeca pje- vaju, odnosno sviraju”, poru- čuje profesorka Đurović. ■■Sa koncerta u Negotinu Crnogorskog horskog ansambla (združeni horovi Škole "Vasa Pavić", Muzičke akademije i "Stanko Dragojević") Š. B. VIJESTI IZ ŠKOLA Sto godina škole „Mahmut Adrović” u Petnjici PREGALAŠTVO, ENTUZIJAZAM, ZNANJE – NJENI TEMELJI – Jubilej značajan za sredinu i ukupno crnogorsko školstvo. – Škola svjedok brojnih teškoća i neprilika, ali je uvijek istrajavala i održavala se. – Učionice i kabineti dobro opremljeni

edavno je proslavljen školi u kojoj su naučena pr- vali sebe u istorijsko trajanje Njedan značajan datum va slova, stečena elementar- ove ustanove”. u istoriji crnogorskog škol- na pismenost, usvojeni poj- Njen prvi učitelj bio je stva – 100 godina Osnovne movi iz nauke i umjetnosti. Đukan Korać koji je u tim škole „Mahmut Adrović” u Prilika je i da se od zabora- teškim vremenima okupio Petnjici. „Ovako značajan ju- va, kako je na svečanosti oko 20 đaka. Škola je prolazi- bilej za našu sredinu i uku- istakao direktor škole Rifat la kroz razne nedaće, realizo- pno crnogorsko školstvo je- Ramčilović, sačuvaju oni koji vala nastavne sadržaje, pri- ste i prilika da se podśeti- su osnivali školu i oni koji su mjenjivala brojne reforme, mo izrastanja ove ustano- svojim pregalaštvom, entu- postizala zavidne rezultate, ve. Da vraćamo dug prema zijazmom, znanjem ugrađi- uz ratove i brojne poteško- će i neprilike, ali je istrajavala i održavala se. U ovoj godi- POD JEDNIM KROVOM ni ona je dobitnica prestižne nagrade „21. jul” – najvećeg TRI USTANOVE opštinskog priznanja. „Danas, ponosno ističe- U godini jubileja škola broji 205 učenika, raspoređe- mo da su naši učenici odavde nih u 17 odjeljenja. Procenat prelaznosti je 100, a srednja krenuli u svijet nauke, umjet- ocjena 3,90. Učenici su osvajali prestižna mjesta na Regi- nosti, prosvjete, neki se vra- onalnom i Državnom takmičenju u znanju, a veoma su ćali i svoj radni angažman aktivni i u vannastavnim aktivnostima – sekcijama, klu- počinjali ovdje, drugi osta- bovima, fakultetima… Među 26 prosvjetnih radnika, 14 jali u različitim sredinama, ali je profesora, osam nastavnika i četiri učitelja. uvijek bili i ostali prijatelji ove Matična škola, površine preko četiri hiljade i 200 kva- škole”, kazao je direktor, na- je i onih koji su iz drugih sre- „Ova škola je ponosna roljuba Todorovića, dokto- dratnih metara, ima i četiri područna odjeljenja: Godoče- vodeći imena prvih učitelja: dina učestvovali u obrazova- na sve svoje bivše i sadašnje ra medicinskih nauka, i aka- lje, Lagatore, Ponor i Radmance. Učionice su dobro opre- Vučka Bajića, Aleksu Delevi- nju i vaspitanju niza petnjič- učenike koji su postali akademika Šerba Rastodera, a mljene, kao i kabineti za informatiku, fiziku i hemiju. ća, Borišu Babovića, Ljuba kih generacija. Učestvovali demici, doktori nauka, ljeka- od mlađe generacije – Zeći- U školi se nalazi i Područno odjeljenje Srednje Struč- Vulevića, Novaka i Maksima su u prosvjećivanju ove sre- ri, profesori, inžinjeri, učite- ra Ramčilovića, doktora isto- ne škole „Vukadin Vukadinović” iz Berana, koje ima 173 Joksimovića, Krsta Dedovi- dine, donosili i širili nova zna- lji”, istakao je direktor, navo- rijskih nauka, Fehima Koraća, učenika, raspoređena u osam odjeljenja. ća, Ćazima Crnovršanina, Ilja- nja, iskustva, donosili dio kul- deći, pored ostalog, ljekara i doktora hemije i Enisa Koča- Pri školi je takođe i 30 polaznika vrtića Javne predš- za Huremovića, Zenu Baba- ture iz svoje sredine, usvajali humanistua dr Meha Hodži- na, doktora elektronskih na- kolske ustanove „Radmila Nedić” iz Berana. čić, Bajrama Ramčilovića, Ra- ove običaje, bili od opšte ko- ća, Hakiju Hadrović, a dokto- uka. feta Kršića i druge. Veliki broj risti čitavom kraju. ra poljoprivrednih nauka, Mi- Š. B. OŠ „Ratko Žarić”, Nikšić U organizaciji OŠ „D. Milović” i Dječjeg saveza Tivta 17 – Škola po osvojenim priznanjima i nagradama RASADNIK prepoznatljiva i van VEČE granica Crne Gore. – Sve je u znaku diploma, medalja, lenti, TALENATA pehara, zahvalnica… POSVEĆENO snovna škola „Ratko Ža- Orić” baštini slavnu tradiciju prve narodne osnovne škole u Nikšiću iz vreme- NOV. na Kraljevine Crne Gore. Pre- NJEGOŠU 2013 poznatljiva je i van granica Broj Crne Gore po svojim uspjesima, državnim i međuna- 19 rodnim nagradama, gotovo na svim konkursima učenič- kog stvaralaštva i kreativnosti. Svuda su, uglavnom, prvi ili drugi. Školski prostor je sav u znaku diploma, medalja, lenti, pehara, zahvalnica. „Svake godine povodom 8. marta, članovi školskog KUD-a pripremaju priredbu stvovali Viktor Jašović, Niko- ljenšić-Malešević, zajedno sa „Mami s ljubavlju”, kojoj pri- la Koprivica, Željko Mijuško- učenicima koji pišu i vole poe- sustvuju majke i bake uče- vić, dok je na konkursu Nan- ziju, na taj način se pridružuju nika škole. Inače, KUD pri- sen dijalog centara Crne Go- brojnim školama širom svije- prema prigodan program re i Srbije na temu „Moj do- ta koje promovišu pjesništvo. i povodom drugih prazni- prinos miru” rad učenika Ni- – Iako je poezija jedan od ka i svečanosti. Aktivno uče- kole Pižurice objavljen u go- najautentičnijih umjetničkih stvuju u dramsko-lutkarskoj, dišnjem kalendaru. U orga- izraza uopšte, ona je, istovre- ritmičkoj i folklornoj sekci- nizaciji Vodovoda, na temu meno, na marginama javnog ji. Radom i talentom se sva- „Sačuvajmo vode”, Miodrag interesovanja. Ovom manife- ke godine ističu i ruska sek- Manojlović osvojio je prvo stacijom smo htjeli da je, macija i folklor, đe su okuplje- mjesto u veoma jakoj kon- kar za kratko, postavimo kao ni učenici koji uče ruski jezik kurenciji likovnih radova, a centralnu temu”, poručile su kao izborni predmet. Dru- rad Đorđa Šećkovića je po- Vorotovićka i Maleševićka. gi se, pak, ističu u likovnom hvaljen. Učenici ove prestiž- Gosti su im bili Dušan Gove- stvaralaštvu. Na raznim kon- ne škole učestvovali su i na darica i Jovan Drašković, po- kursima, izložbama, koloni- međuškolskoj izložbi likov- znati pjesnici iz Nikšića. Uče- jama osvajaju prva mjesta i nih radova na temu „Moja nici IV, VII, VIII i IX razreda go- nagrade”, kaže direktor Sa- Crna Goro” i osvojili nagrade. vorili su svoje stihove. Oni su vo Čupić. Na likovnoj izložbi povo- na taj način emotivno pribli- Š „Drago Milović” i Dječ- lub, čitali su tekstove o živo- ševa”, sa preko 1500 izvodje- dom Dana kreativnog stva- žili svoj doživljaj ljubavi, pre- Oji savez Tivta, priredili tu i stvaralaštvu velikog cr- nja širom svijeta. Glumio Pišu i vole poeziju ralaštva u OŠ „Jagoš Kontić” ma školi, prirodi… I učeni- su u galeriji Ljetnjikovca Bu- nogorskog vladara, pjesnika, je, takođe, Vladiku Danila u u Straševini, rad učenice Bo- ci su recitovali stihove – od ća literarno veče „Blago to- filozofa, kao i njegove stiho- „Gorskom vijencu”, u reži- Na ovogodišnjem kon- jane Durutović bio je najbo- Njegoša do Vita Nikolića, na me ko dovijek živi”, posveće- ve. Takodje je pročitana i pje- ji Blagote Erakovića, a u no- kursu Crvenog krsta – Nikšić lji. našem i stranim jezicima: no 200. godišnjici od rodje- sma „Hej, genije sa Lovćena”, voj verziji ovog djela, Diega prvo mjesto zauzeo je Đorđe francuskom, italijanskom, nja Petra II Petrovića Njego- Dragana Popadića, direktora de Brea, igra Vuka Mićuno- Šećković, drugo – Nikola Pi- Stihovi za pamćenje engleskom i ruskom. ša. Učenici tivatske škole Bo- Radio Tivta. vića. Marunović je govorio i žurica, dok je Kristina Samar- Na ovaj način prisutni su jana Obrenović, Mia Zeković, Gost programa je bio glu- dio iz filozofsko-religijske po- džić pohvaljena. Na Svjetski dan poezije se priśetili velikih pjesnika, Luka Reković, Đorđe Čavor, mac CNP-a Slobodan Maru- eme „Luča mikrokozma”, kao U organizaciji Ministar- (21. marta) škola svake godi- oslušnuli poetski talenat na- Jovan Tasić, Božidarka Če- nović, koji je 30 godina svo- i ljubavnu pjesmu „Noć sku- stva kulture i UNESKO-a, ne organizuje pjesničko ve- ših učenika i spoznali ljepotu lanović i Irina Kusovac, koje karijere posvetio scenskoj plja vijeka”. održana je likovna kolonija če. Nastavnica Snežana Voro- pisane riječi. je je za ovaj nastup pripre- interpretaciji Njegoša u mo- na Cetinju, na kojoj su uče- tović i bibliotekarka Sanja Ko- Bl. Koprivica mala profesorica Marija Go- nodrami „Potonja ura Njego- Sonja Štilet MLADI I ANTIFAŠIZAM Bar: Na mjestu gdje je bio logor položen Predstavnici SUBNOR-a pośetili spomen obilježje u Bandićima kamen temeljac za spomen-obilježje MUČENiCI NE SMIJU BUDUĆE GENER ACIJE TREBA BITI Z ABOR AV LJENI DA ČUVAJU SPOMENIKE Kroz ovaj logor prošlo oko 10.000 ljudi, među kojima je bilo oko 1.000 žena i nekoliko stotina SLOBODARSKIH TR ADICIJA staraca i đece. U njemu su umrla 34 internirca, kao i dijete od nepune dvije godine redśednik SUBNOR-a Pi antifašista Crne Gore Andrija Nikolić sa saradnicima, rukovodstvo opštin- skog Udruženja boraca i an- tifašista Danilovgrada, kao i predstavnici lokalne uprave i Vojske Crne Gore pośetili su spomen obilježje u Bandići- ma, đe je 18. oktobra 1943. godine poginuo Peko Jokov Sekulić. Predśednik opštinskog SUBNOR-a Vujadin Šarano- vić je kazao da primjeri poput Peka Sekulića nijesu rijetkost na ovim prostorima, Žarko Pavićević i Branka Nikezić polažu kamen temeljac te naglasio da su kraj spo- PUTEVIMA SLOBODE: Primjer Peka Sekulića nije rijetkost ■■ men-ploče posađena i dva ■■ redśednik Opštine Bar Žar- ljudi, među kojima je bilo oko bora, koja će stremeći ka vi- Na uspjehe Pete crnogor- svjedok pogibije Peka Seku- ba da čuvaju spomenike slo- Pko Pavićević i predśednica 1.000 žena i nekoliko stoti- sinama simbolizovati Pekov ske brigade podśetio je i Ve- lića. On je istakao da sadaš- bodarskih tradicija. SO Branka Nikezić su položili na staraca i đece. U njemu su primjer herojstva. selin R. Đuranović, koji je bio nje i buduće generacije tre- Lj. V. u neđelju kamen temeljac za umrla 34 internirca, među nji- spomen-obilježje na mjestu ma i dijete od nepune dvije gdje je prije 70 godina rasfor- godine. Italijani su odatle 25. Borci NOR-a obilježili 70 godina od smrti dr Vukašina Markovića miran koncentracioni logor, jula 1943. godine izveli i stri- najveće mučilište u Crnoj Go- jeljali 180 logoraša u 180 cr- ri tokom II svjetskog rata. nogorskih gradova, od kojih LEGENDA CRNOGORSKOG, „Istorijat barskog logora 30 na Reni u Baru. Za mnoge obavezuje na znamen dosto- logoraše zatvaranje logora ni- jan poštovanja. Tokom prote- je bio kraj patnji, jer je neko- JUGOSLOVENSKOG I SVJETSKOG klih sedam decenija bilo je vo- liko stotina njih internirano u lje i pokušaja i dobrih namjera logore u Njemačkoj i Albaniji. REVOLUCIONARNOG POKRETA da se ovim mučenicima odu- U ime preživjelih logoraša, žimo. O tome svjedoče visoki govorio je građanin Bara Sve- ovodom 70 godina od dan od najznamenitijih Pi- borovi, zasađeni prije 50 godi- to Đurović. On je kazao da je Psmrti revolucionara i pera, legenda crnogorskog, na i ostaci pješačkih staza ko- bio jedno od stotine maloljet- doktora Vukašina Markovi- jugoslovenskog i svjetskog ji su bili dio tadašnjeg Pionir- ne đece koja su prošla muke i ća Mjesno udruženje bora- revolucionarnog pokreta u skog parka. Zato sada odgo- nevolje u ovom logoru, a čija ca NOR-a i antifašista Pipe- prvoj polovini 20. vijeka. Vu- vorno, odlučno i ozbiljno prije jedina krivica što su bili čla- ra upriličilo je prigodan pro- kašin je bio sin našeg naro- 18 lazimo našoj obavezi. Projek- novi porodica partizana. gram. da, učesnik velikih događa- tom je predviđeno parterno Delegacija Udruženja bo- Delegacija boraca i anja u prošlom vijeku koji ga uređenje spomen-obilježja, sa raca i predstavnika lokalne sa- tifašista Crne Gore položila upoređuju sa doktorom Ži- centralnim amfiteatrom i fon- mouprave položila je cvijeće je cvijeće na bistu dr Vuka- vagom i ikonom savreme- tanom sa spomen-česmom, na spomen-obilježja na Reni i šina Markovića ispred Klinič- nog doba Če Gevarom”, ka- uz autentično kameno korito u Domu revolucije. kog centra Crne Gore, insti- zao je član predśedništva sačuvano iz logora i uređenim Logor su osnovale itali- tucije koja je nekada nosila Udruženja boraca NOR-a i javnim površinama. Postavlja- janske okupacione vlasti po- ime ovog humaniste. Cvije- antifašista Crne Gore Slo- njem kamena temeljca jedan četkom septembra 1942. go- će su položili članovi Udru- bodan Simović. On je poru- dug je odužen. Napisane knji- dine, a polovinom septembra ženja boraca Pipera Drago čio da će njihova organiza- ge o logoru sa imenom logo- 1943. upravu su preuzele nje- Marković, Bobo Radunović cija vratiti ime doktora Vu- raša − poseban su spomen”, mačke okupacione vlasti. Mu- i Julija Novaković. kašina Markovića Kliničkom kazala je predśednica Skupšti- čilište je rasformirano krajem „Najveća crnogorska centru Crne Gore. ne opštine Bar Branka Nikezić. oktobra te godine. medicinska ustanova rođe- Simović je podśetio da je Ona je podśetila da je kroz na je sa imenom dr Vukaši- dr Marković bio prijatelj Le- Predstavnici boraca polažu cvijeće na bistu ispred KBC-a NOV. ovaj logor prošlo oko 10.000 Lj. V. na Markovića koji je bio je- njina, Trockog i drugih vođa ■■ 2013 Oktobarske revolucije. Sa šao u Crnu Goru da isku- perima, o doktoru Vukaši-

Broj Lenjinom se susretao više stvima Oktobra pokrene nu Markoviću govorili su Pošta Crne Gore: Markica sa likom narodnog heroja Ljuba Čupića puta i od njega dobio uput- balkanske narode na bor- akademici dr Vukić Pulević i 19 stva za rad. Budućnost na- bu protiv socijalnog i nacio- književnik Momir Marković. roda bila je na prvom mje- nalnog ugnjetavanja. U Do- IZVRGAO RUGLU stu, pa je 1921. godine domu kulture na Drezgi, u Pi- Lj. V. Udruženje boraca i antifašista Kolašina položilo vijenac na spomenik ČETNIČKI SUD omladincu i narodnom heroju Marku Martinoviću Čupić je strijeljan u maju 1942. godine u Nikšiću, nakon strašnog mučenja u zatvoru. Njegovo hrabro držanje i pobjedonosni osmjeh na gubilištu VJEČNO ĆE OSTATI U ŚEĆANJU ovjekovječen je fotografijom koja je obišla svijet i postala simbol otpora CRNOGORSKOG NARODA I KAD SU GA PRVI RAFALI ■■POGODILI, STAJAO JE elegacija Udruženja bo- ovodom Svjetskog dana ustanka. Početkom jula 1941. USPRAVNO I GORDO Draca i antifašista Kolaši- Ppošte, Pošta Crne Gore iz- godine, izbjegao je iz okupi- DOVIKUJUĆI DA ĆE DOĆI na položila je vijenac na spo- dala je markicu sa likom na- ranog Nikšića, a po izlasku iz DANI SLOBODE: Markica sa menik Marku Martinoviću, rodnog heroja Ljuba Čupića. grada pristupio je partizan- likom Ljuba Ćupića narodnom heroju koji je po- Čupić je strijeljan u maju skoj četi „Đuro Đaković”, ko- ginuo na Barutani iznad Ko- 1942. godine u Nikšiću, na- ja je formirana od provjere- osmijeh. Dana 9. maja 1942. lašina, prije sedam deceni- kon strašnog mučenja u za- nih komunista i skojevaca. godine izveden je na strije- ja. Gojko Vlahović, predśed- tvoru. Njegovo hrabro drža- Zarobljen je na dužno- lište ispod Petrove Glavice nik Udruženja boraca i an- nje i pobjedonosni osmjeh sti komesara samostalne če- kod Nikšića. I na strijelištu je tifašista Kolašina, istakao je na gubilištu ovjekovječen te Nikšićkog partizanskog nastavio da bodri drugove, da je herojstvo koje je ura- je fotografijom koja je obiš- odreda aprila 1942. godine, čime je podizao duh otpora dio omladinac Marko Marti- la svijet i postala simbol ot- u borbi protiv četnika na Ka- kod stanovništva, prisiljenog nović jedno od onih koje je pora. blenoj Glavici kod Nikšića. U da prisustvuje javnom strije- obilježilo Narodno oslobodi- Rođen je 1913. godine u zatvoru, gdje je bio mučen, ljanju komunista i rodoljuba. lački rat. SAD, kao jedno od deseto- pokazao je junačko držanje i Klicao je: „Živjela slavna Ko- „Herojski način na ko- ro djece u radničkoj porodici prkos. Četnički sud mu je jav- munistička partija!” i kad su ji je poginuo Marko Marti- HEROJSTVO KOJE JE OBILJEŽILO NOR: Spomen-ploča Sava i Stane Čupić. Tridesetih no sudio u okupiranom Nik- ga prvi rafali pogodili, stajao nović gotovo da je obilje- ■■ godina 20. vijeka vratio se u šiću. Svojim prkosnim drža- je uspravno i gordo doviku- žio odbranu Kolašina krajem dima zatvorio cijev mitralje- ostati živa slika junačke smr- Nikšić, gdje je završio gimna- njem i britkom riječju otvo- jući da će doći dani slobode. septembra i početkom ok- za i tako uništio neprijatelj- ti omladinca, narodnog he- ziju. Studirao je na Pravnom reno je izvrgao ruglu vijeće Ukazom predśednika Fe- tobra 1943. godine. Grad je ski bunker”, podśetio je Vla- roja Marka Martinovića, bor- fakultetu u Beogradu i pri- tog suda, pa su organizato- derativne Narodne Republi- bio pod višednevnom opsa- hović. ca Četvrte crnogorske briga- padao ljevičarskom student- ri procesa na brzinu donijeli ke Jugoslavije Josipa Bro- dom mitraljeske vatre. Mar- Na spomeniku koji je pri- de koji je 5. oktobra 1943. go- skom pokretu, a 1940. godi- odluku o smrtnim presuda- za Tita, 10. jula 1953. godi- ko je bio bombaš i kada je vije više od pola vijeka podi- dine na Barutani svojim prsi- ne postao je član KPJ. ma grupi komunista, među ne, proglašen je za narod- dio kako mu ginu drugovi od gnut u slavu Marka Marti- ma zatvorio cijev neprijatelj- Poslije Aprilskog rata do- kojima je bio i Čupić. Mirno nog heroja. jednog mitraljeza koji je bio novića na brdu Barutana pi- skog mitraljeza”. šao je u Nikšić i, kao član je saslušao smrtnu presudu, postavljen na uzvišenju Ba- še: „U sjećanju crnogorskog KPJ, učestvovao u pripremi a poznat je i njegov prkosni Lj. V. rutana, sa bombom je gru- naroda i omladine vječno će Lj. V. TEME Članovi Crnogorsko–američkog udruženja studenata (MAYAA) pośetili Skupštinu Crne Gore Fakultet za sport i tjelesni odgoj državnog univerziteta u Sarajevu nagradio prof. dr JAČANJE VEZE Duška Bjelicu PARLAMENTA I MLADIH POVELJA Gosti iz udruženja ZA NAUČNI MAYAA imali su priliku da prate śednicu Skupštine Crne Gore. Pośeta je reali- DOPRINOS zovana u okviru projekta „Otvoreni parlament” sa fokusom na jačanju veza par- ovodom 50 godina po- lamenta i građana, poseb- Pstojanja i uspješnog rano mladih, a povodom obi- da Fakulteta za sport i tje- lježavanja neđelje građan- lesni odgoj državnog uni- skog obrazovanja. verziteta u Sarajevu prof. dr Cilj tog programa je da Dušku Bjelici sa Univerzite- odabrani maturanti crno- ta Crne Gore dodijeljeno je gorskih srednjih škola i bru- priznanje. coši kroz predavanja, pośe- Kako je navedeno u te državnim insitucijama, obrazloženju odluke Nauč- medijima i nevladinim or- nog vijeća, prof. Bjelici uru- ganizacijama saznaju više čuje se povelja za izuzetan, o razvoju demokratije u Cr- nesebičan dugogodišnji do- noj Gori, građanskom ak- prinos u razvoju Fakulteta iz Prof. dr Duško Bjelica tivizmu i ulozi koju bi sva- Sarajeva i podizanju nauč- ■■ ki aktivan građanin u druš- nog ugleda na međunarod- Prof. dr Duško Bjelica je tvu trebalo da obavlja, kao nom planu. dekan Fakulteta za sport i i o načinima na koje različi- Povelja je uručena prof. fizičko vaspitanje u Nikšiću Studenti u Parlamentu ti subjekti u crnogorskom Bjelici u Sarajevu na akade- i predśednik Upravnog od- ■■ društvu doprinose razvoju miji pod visokim pokrovi- bora Univerziteta Crne Go- rupa maturanata i studenata (MAYAA) pośetila je značaj i funkciju Skupštine, države. teljstvom predśedavajućeg re. Gdenata Crnogorsko– Skupštinu Crne Gore, i tom istorijat i organizaciju nje- Predsjedništva Bosne i Her- američkog udruženja stu- prilikom im je ukazano na nih radnih tijela. O. Đ. cegovine. O. Đ.

Prema ocjeni 6. međunarodne konvencije U Rektoratu Univerziteta Crne Gore predstavljen Program saradnje i stipendija za Eduniversal akademsko i stručno usavršavanje u Njemačkoj EKONOMSKI PR AKSA U PRESTIŽNIM FAKULTET MEĐU KOMPANIJAMA 1.000 NAJBOLJIH Rektoratu Univerzite- a šestoj međunarodnoj Uta Crne Gore održana je 19 Nkonvenciji Eduniversal, prezentacija programa sarad- koja je održana u Indiji od 9. nje i stipendija za akademsko do 12. oktobra, Ekonomskom i stručno usavršavanje u Nje- fakultetu Podgorica uručen mačkoj. je Eduniversal Palmes Certi- Predstavljene su stipen- ficate koji potvrđuje uspjeh dije njemačke privrede koje ovog fakulteta u međuna- dodjeljuje Fondacija dr Zo- rodnim razmjerama, postav- ran Đinđić, uz pomoć kojih ljajući ga među 1000 najbo- studenti završnih semestara ljih poslovnih škola u svijetu. studija, kao i svršeni studenti Eduniversal je global- koji su stekli prvo radno isku- na agencija za rangiranje i stvo, mogu obaviti praksu u rejting, specijalizovana za nekoj od prestižnih njemač- oblast visokog obrazova- kih kompanija tri do šest mje- nja, sa sjedištem u Parizu. seci. Stipendije se dodjeljuju NOV. Nudeći godišnju rang li- u oblasti ekonomije, tehnič- 2013

stu 1.000 najboljih poslov- kih nauka, novinarstva, agri- Broj nih škola u 154 zemlje svi- kulture, a prijave traju do 10. jeta, Eduniversal pruža in- novembra. VELIKI BROJ CRNOGORSKIH STUDENATA ZAINTERESOVAN ZA USAVRŠAVANJE: Predstavljene i stipendije 19 formacije studentima koje Njemačka služba za aka- ■■koje dodjeljuje Fondacija dr Zoran Đinđić im mogu pomoći prilikom Priznanje za kvalitet demsku razmjenu (DAAD) odabira univerziteta na ko- ■■ nudi veliki broj stipendija za Kako je rečeno na sku- tima omogućava da od 31. ci organizacija koje dodjeljuju jem će nastaviti školovanje, mili prodekan za međuna- istraživače, studente osnov- pu, njemački Bundestag do- marta do 1. jula borave u nje- stipendije zahvalili su se stu- bilo gdje u svijetu. rodnu saradnju prof. dr Ma- nih, postdiplomskih i doktor- djeljuje međunarodnu par- mačkom Parlamentu, aktiv- dentima i svim zainteresova- U ime Ekonomskog faja Baćović i doc. dr Mijat Jo- skih studija, kao i intenzivne lamentarnu stipendiju (IPS), no sarađuju sa poslanicima i nima, koji su u velikom broju kulteta, priznanje su pri- cović. O. Đ. kurseve njemačkog jezika. koja diplomiranim studen- prate njihov rad. Predstavni- posjetili Rektorat. O. Đ.

Dani Austrije u Crnoj Gori održani na Filozofskom fakultetu u Nikšiću PREDSTAVLJENI PROGR AMI STUDIR ANJA Studenti su tokom manifestacije upoznati sa načinom školovanja i životom u Austriji, mogućnostima stipendiranja, kao i o polaganju međunarodno priznatih ispita njemačkog jezika

tudijski program za nje- Austrije sa Njemačkom i Švaj- više programa razmjene, stu- škola u kojima se uči njemač- je dodala da je pored stipen- gućnosti univerzitetske sa- Smački jezik i književnost, carskom, iako im je isti jezik dentima je najomiljenija CEE- ki jezik. dija, školovanje studenata sa radnje u oblasti nastave stra- uz podršku Austrijske amba- – njemački, kojim kao ma- PUS mreža, koju je inicirala „U posljednje vrijeme po- Balkana potpuno besplatno nih jezika između univerzite- sade u Crnoj Gori, organizo- ternjim govori oko 100 mili- Austrija i posredstvom ko- većan je broj osnovnih škola u Austriji, jer zapadni Balkan ta u Crnoj Gori, Beču i Gracu. vao je na Filozofskom fakul- ona ljudi. je je najintenzivnija razmje- u kojima se uči njemački je- ima privilegiju da ne plaća ni Profesor emeritus dr Di- tetu u Nikšiću manifestaci- „Razmjena studenata je na sa univerzitetima u Gra- zik zbog njegovog značaja upisninu ni školarinu i da je tmar Goltšnig sa Univerzite- ju Dani Austrije u Crnoj Go- dobra, ali postoji problem sa cu i Beču. u Evropi. Dragocjeno bi bi- potrebno jedino znanje nje- ta u Gracu održao je studen- ri na kojoj su studenti upo- radnom i boravišnom dozvo- Frelih je održao predava- lo kad bi mogli dolaziti pro- mačkog jezika. tima germanistike predava- znati sa načinom školovanja lom za profesore koji bi radi- nje na temu „Austrija danas” fesori iz Austrije koji bi držali Lektorka Ausrijske aka- nja na teme: Moderna, ka- i životom u Austriji, moguć- li u Crnoj Gori. Trebalo bi ri- đe je, uz ostalo, govorio o au- kurseve i održavali ispite, što demske razmjene u Crnoj snamoderna i postmoderna nostima stipendiranja, kao i ješiti te pravne okvire da bi strijskom varijatetu njemač- će se riješiti usvajanjem stan- Gori mr Christina Rabussay, u austrijskoj književnosti, Ka- o polaganju međunarodno im se omogućio odlazak, jer kog jezika. darda EU”, naglasio je Cero- predstavila je austrijske pro- kanija – aktuelna čitanja Mu- priznatih ispita njemačkog sada niko od austrijskih pro- Dekan Filozofskog fakul- vić. grame stipendiranja, upo- zila, Šniclerov poručnik Gustl jezika. fesora ne želi da dođe u Cr- teta prof. dr Blagoje Cerović On je podśetio na pripre- znala prisutne sa načinom i Nova čitanja Kafkinog Pro- Ambasador Austrije dr nu Goru”, ukazao je ambasa- ukazao je na problem što se me za izdvajanje Odsjeka za studiranja u Austriji i sa ne- cesa. Johan Frelih izrazio je nadu dor Frelih, napominjući da će njemački jezik nije mnogo strane i maternje jezike u po- ophodnim uslovima za stu- Tokom Dana Austrije da će Crna Gora uskoro po- se potruditi da što više crno- učio u školama, osim u gi- seban filološki fakultet. diranje i stipendiranje u Au- pośetioci su, uz brojna pre- stati dio Evropske unije (EU) gorskih studenata boravi u mnazijama u Beranama i Ul- Šef studijskog programa striji. davanja, na Fakultetu mo- i da će tako biti omoguće- Austriji. cinju, pa studenti dolaze bez za njemački jezik i književ- Saradnice sa Studijskog gli da posjete informativne no mladima da se zapošlja- Ove godine je u toj zemlji prethodnog osnovnog znanost prof. dr Jelena Knežević programa za njemački jezik štandove i detaljnije se in- vaju i studiraju u zemljama boravilo po semestar oko 20 nja. Programi su prilagođe- kazala je da je najintenzivni- i književnost mr Nataša Ma- formišu stipendijama u u toj članicama EU. On je istakao crnogorskih studenata preni toj situaciji, a uz pomoć ja razmjena sa Gracom i Be- tijašević i Ana Mijović na pri- zemlji. da je jedan od ciljeva mani- težno sa Studijskog progra- ambasada Austrije i Njemač- čom putem CEEPUS mreže, mjeru ranije realizovanog festacije da ukaže na razliku ma za njemački jezik. Među ke povećan je broj osnovnih čiji je inicijator Austrija. Ona projekta, predstavile su mo- O. Đ. NAUKA Rekonstruiše se objekat Doma Vojske Crne Gore u Nikšiću za potrebe Povodom 46-godišnjice postojanja Makedonske akademije nauka i „Tehnopolisa” umjetnosti (MANU) ČVRŠĆA VEZA NAUKE I PRIVREDE ZLATNA MEDALJA AKADEMIKU SRETENU PEROVIĆU inistarstvo nauke raspi- Msalo je Tender za izra- a prigodnoj svečanosti su podijelili istinsko stvara- du glavnog projekta za re- Npovodom 46-godišnji- lačko prijateljstvo, svojstve- konstrukciju objekta Doma ce postojanja Makedonske no velikim prijateljstvima to- Vojske Crne Gore u Nikšiću, akademije nauka i umjetno- ga vida u najboljoj balkan- sa procijenjenom vrijednosti (MANU), akademiku DA- skoj i mediteranskoj tradiciji”. sti javne nabavke u iznosu NU i MANU Sretenu Perovi- Akademik Perović je uka- od 40.000 €. ću uručena je zlatna meda- zao na hiljadugodišnje isto- U objektu će biti smje- lja „Blaže Koneski”. Prizna- rijske, kulturne i, nadasve pri- šten „Tehnopolis” – prvi od nje mu je uručio predśednik jateljske veze, između građa- tri impulsna centra, ili de- MANU akademik Vlado Kam- na Makedonije i građana Cr- centralizovane jedinice cen- bovski. ne Gore, ističući: „Ulogu tralnog Naučno-tehnološ- Prigodnu rijeć o Srete- majki, sestara i supruga Ma- kog parka, koji će biti izgra- nu Peroviću imao je sekre- kedonaca i Crnogoraca ko- đen u Podgorici. Ovaj obje- tar Odjela za kulturu MANU, i akademika Sretena Perovi- je su vaspitavajući svoju đe- kat treba da objedini predu- Izgled budućeg „Tehnopolisa” akademik Luan Starova ko- ća, učesnika u najznačajni- cu, uspjele da sačuvaju ma- zetničke, inovativne, naučne ■■ ji je, između ostalog, kazao: jim procesima afirmacije cr- kedonski i crnogorski identi- i privredne kapacitete, kako vacije, umjesto njihove vizije jektni zadatak za izradu glav- „Ima neka čudna povezanost nogorskog jezika, literature tet kod svih generacija u to- u samom gradu tako i u regi- rada u administraciji, koja je nog projekta za ovu namje- Blaža Koneskog, modifikato- i kulture, a odlikuju ih zajed- ku više stotina godina, bore- ji. Tehnopolis će nauku i ino- posebno naglašena posljed- nu, saopštavaju iz Ministar- ra makedonske gramatike i nička posvećenost poeziji. I ći se protiv svih pokušaja pri- vacije staviti direktno u funk- njih godina. stva. jednog od osnivača MANU, možda je još značajnije što silne asimilacije.” Lj. V. ciju biznis sektora, koji će Ministarstvo nauke je u Nakon izbora najpovolj- omogućiti osnivanje inova- oktobru prošle godine izra- nijeg ponuđača za izradu tivnog malog biznisa i sma- dilo idejno rješenje za rekon- glavnog projekta, Direkcija njenje nezaposlenosti, sa ci- strukciju objekta Doma Voj- javnih radova treba da spro- ljem da se mladi usmjere ka ske u Nikšiću, u kojem treba vede tender za izvođenje ra- preduzetništvu i stvaranju da se smjesti Tehnopolis, a u dova rekonstrukcije krajem novih vrijednosti kroz ino- julu ove godine završilo pro- ove godine. O. Đ.

Deveti međunarodni naučni skup anglista održan na Filozofskom fakultetu u Nikšiću PROMOVISANE BROJNE Dekan Filozofskog fakulteta prof. dr Blagoje Ce- STUDIJE rović istakao veoma značajnim prisustvo velikog broja istraživača, kako renomiranih, tako i onih koji tek treba da se dokazuju. U okviru skupa organizovano je i veče u čast Dejvida Kristala, vodećeg svjetskog lingviste ■■Učestvovalo više od 40 učesnika iz zemlje i svijeta

eveti međunarodni na- kog broja istraživača, kako re- gosti ovog skupa bili su Mar- rijsku tradiciju i njen uticaj na Dejvida Kristala, vodećeg ji je za ovaj roman ove godi- 20 Dučni skup anglista „Vizi- nomiranih, tako i onih koji tek tin Makkvilan, dekan King- autorovo stvaralaštvo, druš- svjetskog lingviste. O njego- ne dobio nagradu „Meša Seli- ja i revizija, mapiranje svijeta treba da se dokazuju. ston univerziteta u Londonu, tvene, političke i kulturološke vom radu govorili su Miloš D. mović”. Pored autora, na pro- angloameričkih studija na po- Nikolas Grin, profesor na Trini- okolnosti i brojne aspekte bi- Đurić, sa Univerziteta u Beo- mociji su govorili Rajko Cero- četku vijeka” održan je na Fi- Motivišemo jedni druge ti koledžu u Dablinu i član Kra- ografskog koji doprinosi bo- gradu, i Goran Drinčić iz Insti- vić i Pavle Goranović, književ- lozofskom fakultetu u Nikšiću, ljevske irske akademije nauka, ljem razumijevanju književ- tuta za crnogorski jezik i knji- ni kritičari. u organizaciji Studijskog pro- „Na ovaj način svi zajed- kao i prof. dr Darah Danus sa nog djela. Tatjana Bijelić bavi ževnost. Ovim skupom Filozofski grama za engleski jezik i knji- no stičemo jedinstvenu pred- Triniti koledža, iz Dablina. se matrilinijskim relacijama u Tokom susreta promovi- fakultet još jednom potvrđu- ževnost. Na skupu je učestvo- nost da razumijemo znanja i Tokom skupa anglista prozi Margaret Atvud i pred- sana su i sva dosadašnja iz- je da je poznata i priznata vi- valo preko 40 profesora iz Sr- iskustvo, motivišemo i inspiri- promovisane su studije Petra stavlja izazovno koncipiranu danja, zbornici i monograf- sokoškolska ustanova u Evro- bije, Bosne i Hercegovine, Hr- šemo jedni druge, te mapira- Pende i Tatjane Bijelić sa Uni- studiju pojma matrilinijskog ske publikacije koji su prire- pi i Americi i da zaista sa po- vatske, Makedonije, Albanije, mo svijet anglistike na počet- verziteta u Banjoj Luci. Petar kroz iščitavanje nekoliko nje- đivani poslije održanih sku- nosom može da predstav- Velike Britanije, Irske, SAD-a, ku 21. vijeka”, smatra Cerović. Penda, ugledni profesor an- nih proznih djela. pova anglista. Riječ je o 12 lja Crnu Goru širom svijeta u Francuske, Jermenije, Turske, Učesnike skupa pozdravi- gloameričke književnosti, u knjiga koje je objavio Filozof- akademskim krugovima koji Grčke itd. la je i doc. dr Aleksandra Nik- svojoj studiji se bavi pitanji- Dvanaest publikacija ski fakultet i Izdavačka kuća se bave naukom o jeziku i na- Otvarajući skup, dekan Fi- čević-Batrićević, rukovoditelj- ma poezije i poetike T. S. Elio- o anglistici „Kembridž skolars pablišing” ukom o književnosti. NOV. lozofskog fakulteta prof. dr ka studijskog programa za en- ta, njihovim međusobnim od- iz Velike Britanije. Održana 2013 Blagoje Cerović istakao veo- gleski jezik i književnost na Fi- nosom u kontekstu koji obu- U okviru skupa anglista je i promocija romana „Kar-

Broj ma značajnim prisustvo veli- lozofskom fakultetu. Počasni hvata književnu kritičkoteo- organizovano je i veče u čast nera” Milorada Popovića, ko- O. Đ. 19 Na Elektrotehničkom fakultetu održan seminar U Podgorici održan Sajam telekomunikacija, informatike i digitalne opreme „Programabilni telekomunikacioni uređaji” RAZMJENA IDEJA SA POPULARIZACIJA NAUČNICIM A IZ EVROPE NOVIH TEHNOLOGIJA rvi sajam telekomunikaci- programabilnih telekomuni- Pja, informatike i digitalne kacionih uređaja u različitim opreme, pod nazivom „Tehno- oblastima, kao što su ener- logija novog doba”, organizo- getika, saobraćaj, poljopri- vala je firma „Vižn Ivent” u Trž- vreda i elektronske komuni- nom centru „Mol of Montene- kacije. gro” u Podgorici. Bila je to prilika za direk- Na sajmu su učestvova- tnu razmjenu ideja sa nauč- li operatori mobilne telefonije nicima iz Crne Gore i konkre- „Telekom”, „Telenor” i „M-tel”, tizaciju daljih koraka sarad- a pośetioci su mogli da dobiju nje, razvoja kadrovskog posve informacije iz oblasti mo- tencijala ETF i stvaranje uslo- bilnih telekomunikacija. va za intenzivniju mobilnost Ratka Strugar iz Ministar- mladih naučnika prema refe- stva za informaciono društvo i rentnim ustanovama Evrop- telekomunikacije je, otvarajući Ratka Strugar iz Ministarstva za informaciono društvo i skog istraživačkog prostora. skup, rekla da ovaj sajam obje- ■■telekomunikacije otvorila manifestaciju „Imajući u vidu da je na dinjuje tri usko povezane obla- ETF-u u toku nabavka opre- sti – telekomunikacije, infor- ja i da se što brže integriše u gija, „M-tel” je predstavio apli- Sa seminara me finansirane u oviru ovog matiku i digitalnu opremu – u globalnu ekonomiju. Svi zna- kacije „M: go” i „Montenegro ■■ projekta, bilo je riječi i o da- cilju popularizacije novih teh- mo da su informaciono-komu- Talking”. „Telenor” se predsta- a Elektrotehničkom fa- Učesnici su imali prili- ljim koracima u njenoj imple- nologija i promocije informaci- nikacione tehnologije impuls vio sa „Dobre stvari pokreću Nkultetu (ETF) Univerzi- ku da se upoznaju sa najak- mentaciji i pripremi Centra onog društva u Crnoj Gori. razvoja svake države, pa i Crna svijet”, zatim „dizel muzikom” teta Crne Gore, u okviru pro- tuelnijim trendovima u ovoj za informaciono-komunika- „Ovo je dobra prilika za Gore i svima nam je cilj da se i „123 meni”. Kompanija ZTE jekta „Podsticanje inovativ- oblasti i iskustvima u korišće- cione tehnologije za uspješ- sve učesnike sajma, renomira- ovo tržište koje se najbrže ra- predstavila je „Smart siti so- nog naučnog istraživanja za nju programabilnih hardver- no učešće na prvim pozivi- ne kompanije koje će se pred- zvija od svih (čak sedam puta lušn”, firma „Integra” je izložila e-Crnu Goru”, održan je trod- skih uređaja u naučnoistraži- ma za finansiranje naučno- staviti, da razmijene svoje isku- brže od ostalih) bude impuls „Bitdefender” sigurnosno rje- nevni seminar „Programabil- vačkim projektima i tehno- istraživačkih projekata kroz stva, dođu do novih ideja, da za razvoj Crne Gore u njenom šenje, „Domen. me” – „Buduć- ni telekomunikacioni uređa- loškom transferu naučnih re- EU program Horizon 2020, unaprijede saradnju. Ministar- sveukupnom ekonomskom ra- nost interneta”, dok je „Digita- ji”, na kojem su učestvovali zultata u industriji, saopšte- koji se očekuju tokom 2014. stvo je uvijek spremno da po- zvoju”, istakla je Strugarka. lizuj. me” održao predavanje eminentni predavači iz Slo- no je sa ETF-a. Na konkret- godine”, saopštili su sa tog drži ovakve akcije koje bi tre- U okviru prezentacija o ak- na temu „Kako razdvajamo di- venije, SR Njemačke, Srbije i nim primjerima su ilustro- fakulteta. balo da omoguće da Crna Go- tuelnim temama iz oblasti tele- gitalnu zajednicu u Crnoj Gori”. Grčke. vane mogućnosti realizacije O. Đ. ra krene dalje u pravcu razvo- komunikacija i novih tehnolo- O. Đ. NAUKA Doc. dr Vesna Maraš, direktorka Sektora za razvoj kompanije „13. jul Plantaže”, najuspješnija žena u nauci u 2012. godini U CRNOJ GORI NAUK A IMA BUDUĆNOST Većim angažovanjem svih subjekata u društvu važnih za afirmaciju i popularizaciju nauke, posebno među mladim ljudima, mogu se postići dobri rezultati. Naučnik mora pośedovati opštu kulturu i široko opšte obrazovanje. Samo na stabilnoj širokoj osnovi opšteg saznanja moguće je graditi novo naučno saznanje, poručuje Vesna Maraš

agrada za najuspješniju Priznanje za naporan rad Nženu u nauci u 2012. godini, prema odluci Ministar- „Uvijek je lijepo dobiti pri- stva nauke, pripala je doc. dr znanje za svoj rad. Ovome su Vesni Maraš, višem naučnom prethodile godine napornog saradniku i direktorki Sekto- rada, samoodricanja. Poseb- ra za razvoj kompanije „13. jul no mi je drago što su rezulta- Plantaže”. ti istraživanja iz oblasti poljo- Kako ističu u Ministar- privrede prepoznati kao kva- stvu nauke, Maraševa je za- litetni i tako se na najbolji na- vrijedila nagradu od 2.000 čin podržale i dalje aktivno- eura jer je dala veliki dopri- sti na polju vinogradarstva nos na predstavljanju no- i vinarstva, kako komapnije vih stonih sorti vinove loze, ‘13. jul Plantaže’, tako i vino- njihovih agrobioloških i pri- gradarsko-vinarskog sektora vredno-tehnoloških osobi- Crne Gore”, ističe dr Maraš za na, kao i mogućnosti njiho- „Prosvjetni rad”. vog daljeg širenja. Bila je ru- Ona napominje da je ovo kovodilac nacionalnog nauč- nagrada i kompaniji „13. jul noistraživačkog projekta od Plantaže”, koja je prepoznala 2008. do 2011. godine, a sada značaj nauke, pa joj je 2011. rukovodi nacionalnim nauč- godine dodijeljena licenca za noistraživačkim projektom obavljanje naučnoistraživač- koji se realizuje za period ke djelatnosti u oblasti po- 2012–2015. godine. Rukovo- ljoprivrede. Priznanje je i nje- dilac je bilateralnog projek- nim mladim saradnicima i, ta sa Slovenijom za period ujedno, podstrek za dalje ak- 2011–2013. Zatim, u ime Cr- tivnosti na polju nauke i stru- NIJE LAK POLOŽAJ ŽENA U NAUCI: Doc. dr Vesna Maraš ne Gore, vodi međunarodne ke. ■■ projekte u okviru programa: „Koristim ovu priliku da ka ovakvih i sličnih priznanja u Crnoj Gori, niti pozicija mla- SEE_ERA. NET, COST i EURE- se još jednom zahvalim Mi- bude što više, posebno me- dih naučnika u oblasti kojom KA. Objavila je veliki broj ra- nistarstvu nauke što su meni đu mladim ljudima”, poruču- se bavi. bogata radna biografija dova u međunarodnim i re- dodijelili ovo prestižno prije sagovornica „Prosvjetnog „Sigurno, nije lako. Narav- gionalnim časopisima i uče- znanja koje me obavezuje da rada”. no kad nešto radite, uživate Dr Vesna Maraš je nacionalni je koordinator i član rad- stvovala je na brojnim konfe- to opravdam i budućim ra- Ona, međutim, smatra da u tome, onda to ne predstav- ne grupe za rod Vitis ECPGR (Evropski kooperativni pro- 21 rencijama. dom doprinesem da dobitni- nije lak položaj žena u nauci lja napor. Nažalost, problem gram za biljne genetičke resurse), član je Savjeta za nauč- je ponekad veći kada je uzro- noistraživačku djelatnost, predstavnik Crne Gore u Pro- kovan nerazumijevanjem lju- gramskom odboru za Sedmi okvirni program EU za istra- nacionalni projek at sufinansir an di oko vas. Međutim, sma- živanje, tehnološki razvoj i ogledne aktivnosti (FP 7), član tram da je crnogorsko druš- je Upravnog odbora Nacionalnog udruženja vinograda- od strane ministarstva nauke tvo dovoljno sazrelo da prera i vinara Crne Gore, ovlašćeni je degustator vina na listi pozna značaj i potencijal že- degustatora vina Ministarstva poljoprivrede i ruralnog Čitaocima „Prosvjetnog rada” dr Vesna Maraš je ukazala na značaj nacionalnog prona i mladih u nauci i da će razvoja Crne Gore, predstavnik je Crne Gore u Međuna- jekta kojim rukovodi „Ekološki i molekularni aspekti sinteze i polimerizacije flavanola u dati punu podršku za jačanje rodnoj organizaciji za vinovu lozu i vino, član Komisije za grožđu sorti vranac i cabernet sauvignon i njihov uticaj na kvalitet vina”. njihovih uloga u ovoj obla- izradu nacrta Zakona i Pravilnika o vinu, alkoholnim pići- „Istraživanja u okviru ovog nacionalnog projekta koji je sufinansiran od strane Mi- sti”, izrazila je nadu Maraševa. ma, sadnom materijalu i član Komisije za registraciju pro- nistarstva nauke, obuhvataju praćenje uticaja različitih agrotehničkih mjera na sintezu „Nauka doprinosi razvo- izvođača grožđa i vina. i akumulaciju flavanola u sortama Vranac i Cabernet sauvignon. Usljed različite sposob- ju društva, ekonomije i bo- nosti akumulacije flavanola, odabrane su dvije sorte, Vranac koji se karakteriše sa osred- ljeg života, utiče na viziju bu- njom akumulacijom flavanola i Cabartnet sauvignon kojeg karakteriše vrlo dobra akumu- dućnosti, što je od izuzetnog teta, naučnih institucija, priznanja moguće je graditi no- NOV. lacija flavanola. Različiti eksperimentalni tretmani će biti upoređeni sa ciljem određivanja značaja ne samo za nas, na- vrednih subjekata. vo naučno saznanje. Zato tre- 2013

njihovog uticaja na brzinu sinteze. Saznanja o regionalnoj, sortnoj i sezonskoj (vremen- učne radnike, već i za druš- Poznato je da su naučni- ba dati prioritet kvalitetnom Broj skoj) varijabilnosti kondezovanih tanina tokom razvoja bobice od suštinskog su značaja tvo u cjelini. Polazeći od to- ci dio društva koji je najviše obrazovanju. Vjerujem da će za razvoj vinogradarskih strategija kako bi se utvrdile agrotehničke mjere koje mogu doga, uz naglasak na razvoj pr- okrenut budućnosti. Stoga otvaranje ovog poglavlja u 19 prinijeti poboljšanoj akumulaciji tanina. Polifenolni sastav i koncentracija pojedinih frak- venstveno primijenjene nau- ja smatram da nauka u Crnoj pregovrima o pristupanju Cr- cija, osim što se koriste za karakterizaciju sorte vinove loze, pružaju korisne informacije i ke, Crna Gora može napraviti Gori ima budućnost i da, in- ne Gore Evropskoj uniji (EU) enolozima kako bi napravili pravilan izbor vinifikacije. jači iskorak u evropski nauč- tegrisani, udruženim snaga- doprinijeti da se naprave re- Prema planu, prva projektna godina je realizovana i podnijet je izvještaj o aktivnosti- no istraživački prostor. Ovo ma možemo biti kvalitetan forme u našem obrazovanju ma. Rezultati rada na ovom projektu upotpuniće dosadašnja istraživanja na sorti Vranac, podrazumijeva našu potpu- izvor naučne misli, novih na- koje će omugućiti kvalitetnije njenim sortnim karakteristikama, fiziologiji, sortnoj agrotehnici, kao i poboljšanju kvali- nu otvorenost, bolju sarad- prednih ideja za razvoj našeg obrazovanje na svim nivoima teta proizvodnje grožđa i vina sorte Vranac”. nju unutar zemlje, kako na- društva i promovisanja Crne u društvu. Univerziteti i obra- učnih radnika tako i univerzi- Gore kao društva znanja. zovno vaspitne i naučnoistra- Crna Gora je mala zemlja živačke institucije moraju bi- i to je svakako hendikep. No, ti i najvažnije, najdelikatnije većim angažovanjem svih proizvodne organizacije. Na subjekata, važnih za afirma- njima se izgrađuje razum, ra- ciju i popularizaciju nauke, zvija um, istražuje se pravda posebno među mladim lju- i otkriva istina, a kao rezultat dima mogu se postići dobri toga proizvodi se znanje, na- rezultati. Ako se ovome do- uka i kultura. Zato treba insi- da otvorenost i umrežavanje stirati na vrijednosti znanja, a svih raspoloživih resursa u samim tim i vrijednosti nau- nauci, uz valorizaciju i stimu- ke, stvaranjem uslova za ra- lisanje naučinih radnika u na- zvoj društva znanja. Jer, kako šoj zemlji, hendikep se sigur- je rekao Platon ’Najveće dono može ublažiti”, smatra dobro za svako društvo je što bitnica nagrade. više aktivnih filozofskih mi- slilaca i kreativnih umjetnič- Prioritet ima kvalitetno kih, naučnih i tehničkih stva- obrazovanje ralaca’”. A mladima koji žele da se Na pitanje – Da li bi i šta bave naukom, dr Maraš po- promijenila u obrazovnom ručuje: „Upoznavanje sa dje- sistemu u Crnoj Gori? Vesna lima velikih ljudi opleme- Maraš kaže: „Uspjeh u nauci njuje dušu čovjeka, daje mu ne predstavlja otkriće onoga podstrek da i on sam stvara. što je bilo, niti onoga što je- Želim da dam punu podršku ste, već jedino onoga što će i ohrabrim mlade ljude da se tek doći. No, da bi se to po- bave naukom, da ruše sve ba- stiglo, treba dosta raditi. Kao rijere, jer su nauka i tehnolo- prvo, mora se raditi na op- gija, inovacije i otkrića na na- štem obrazovanju i kultu- učno-tehničkom polju neop- ri. Naučnik mora pośedovati hodan uslov za lični i druš- opštu kulturu i široko opšte tveni napredak”. obrazovanje. Samo na stabil- ■■POBOLJŠANJE KVALITETA SORTE VRANAC: Iz podruma "13. jul Plantaže" noj širokoj osnovi opšteg sa- O. Đuričković IZ RIZNICA ZNANJA „Tragom vremena” – osnovna odrednica ljudske i stvaralačke ličnosti Milorada Stojovića mARKIR AO GlAVNE TOKOVE cRNOGORSKE KNJIŽEVNOSTI Milorad Stojović je jedan od stvaralaca koji su izgrađivali našu kulturnu klimu, uvodili estetske i moralne kriterijume, otkrivali milenijumske kontinuitete našeg kulturnog bića, uprkos uslovima a u skladu sa dugoročnim interesima crnogorskog naroda i njegove kulture

jume, otkrivali milenijumske te ga i po razumijevanju ko- „Stvaranje”, doprinio je da kulturom. Izdavačka djelat- u umjetničkim djelima otkri- kontinuitete našeg kultur- je je uvijek imao za proble- časopis bude ozbiljno gla- nost Grafi čkog zavoda, čiji je va istorijske realitete koji či- nog bića, uprkos uslovima a me svojih učenika. silo i glasilo ozbiljnih stvara- direktor i glavni i odgovorni ne osnovu kolektivne i indi- u skladu sa dugoročnim inte- Desetak godina Stojo- laca, ne samo Crnogoraca, urednik bio Milorad Stojo- vidualne podsvijesti. Samo resima crnogorskog naroda i vić je bio gotovo jedini po- nego i svih naroda ondaš- vić, afi rmisala je Crnu Goru taj rijetki tip dara mogao je njegove kulture. Sve što je ra- zorišni kritičar u Crnoj Gori. nje zajedničke države. Stojo- i njene vrijednosti do stepe- da pravi istorijske periodi- dio i što radi, Stojović čini sa Na osnovu njegovih kritika vić je osnivač prve profesiona koji je bio nepoznat, pre- zacije književnosti i, istovre- urođenim osjećanjem mje- može se pisati istorija našeg nalne izdavačke kuće u na- ko kojega je Crna Gora po- meno, antologije poezije i re, što daje gospodstvenost pozorišta u tom periodu, jer šem glavnom gradu, pri on- stala ravnopravni kulturni či- proze. Sa jednako pouzda- svakom njegovom činu. On one čuvaju istinu o kvalitetu dašnjem Grafi čkom zavodu. nilac u izdavačkoj sferi. nom mjerom i za istoriju i za je ljucak prema sagovorniku režije, scenografi je i glumač- U formiranim bibliotekama umjetnost. Stojovićeve kri- Piše: Branko Banjević i kad se s njim ne slaže, čak i kih uloga, ali su i „baza po- objavljeno je stotine izdanja Dvostruki dar tike su prve markirale glav- kada ga osporava kao ljudsku dataka” za ukupni pozoriš- iz raznih oblasti, pokrenuta kritičara i istoričara ne tokove naše književnosti, ragom vremena” je na- i umjetničku vrijednost. I po ni ambijent. Čovjek koji se je edicija leksikografi je ko- kao crnogorske književnosti, „T slov knjige kritika Milo- tom osnovu on je emancipa- stručno bavi istorijom crno- ja je u jednom trenutku bila Monografi ja o Njegošu i naznačile glavna umjetnič- rada Stojovića, jedne od naj- torski djelovao na okolinu, če- gorskog pozorišta nedavno najznačajnija u cijeloj zem- je primjer za tu vrstu izdanja ka djela koja čine te tokove. zaslužnijih ličnosti u savre- sto punu bezrazložne vatre. mi je rekao da su Stojoviće- lji, pokrenute su edicije ko- i danas. Ono što kompleti- Po tome su one pionirske. menoj crnogorskoj kultu- ve pozorišne kritike ono naj- je su omogućile publikova- ra Stojovićev složeni stva- Primijetio sam da se mno- ri. Taj naslov je, sigurno, os- Polja kulturnih bolje što imamo u toj obla- nje i afi rmaciju savremenih ralački lik i što ga trajno ču- gi savremeni kritičari i istori- novna odrednica i njegove i umjetničkih spoznaja sti. Kao dugogodišnji uprav- stvaralaca, i savremenih kriva su njegove kritičko-isto- čari, specijalistički se baveći ljudske i stvaralačke ličnosti. nik Crnogorskog narodnog tičara, a pokrenuta je i prva rijske studije i eseji o lično- određenim periodom ili pis- Ovo govorim sa punom od- Uz tu crtu pitomosti i pozorišta, Stojović je, pored psihološka biblioteka. Kruna stima, djelima i periodima cem, ne udaljavaju od Stojo- govornošću poznavaoca nje- mjere, postoji i crta hrabro- ostalog, doprinio bogatstvu svega bila je biblioteka „Lu- naše kulture. U svojim isto- vićevog suda. govog djela i njegovog posti koja nije Stojoviću nika- repertoara kuće i njenom ča”, koja je u sedamdesetak rijskim prilazima Stojović Stojović je imao sreću, našanja kao kulturnog rad- da dala da odstupi od svojih prerastanju u nacionalni te- tomova objedinila vrijedno- je prvi naznačio kontinui- ako je to sreća, da krene sa nika, kao rukovodioca i or- uvjerenja. To je uvijek bio ri- atar. sti crnogorske književnosti tete crnogorske književno- čistog polja, da ne kažem ganizatora značajnih podu- zik, u nerazvijenoj i pogreš- od jedanaestog do dvade- sti i osnovne orijentire koji praznog polja, ali je i na- hvata u našoj kulturi. Stojo- no usmjerenoj kulturnoj kli- Osnivač setog vijeka. U predgovo- pokazuju jedinstvo njenog ša kultura imala i ima sreću vić se ostvarivao na više pla- mi, na koji je Stojović bio prve profesionalne rima „Lučinih” izdanja data duha, estetskog i etičkog, što je Stojović čovjek izuzet- nova: prosvjetnom, pozoriš- spreman i naredan. izdavačke kuće je kritička istorija crnogor- uz svu unutrašnju razuđe- ne estetske i moralne kul- nom, izdavačkom i kao kriti- Generacije đaka podgo- ske književnosti, reinkarni- nost. Stojović je to uspio jer ture, rijetkog istovremenog čar i istoričar književnosti. Na ričke gimnazije pamte ga Od izuzetnog značaja za rana je kulturno-istorijska lije u njemu spojen dvostruki višesturkog dara, koji je mo- svakom od ovih poslova on kao profesora koji je na pri- Crnu Goru i njenu kulturu je nija kontinuiteta kao dubin- dar: kritičara i istoričara. Sa- gao da sagleda kulturno bije ostavio dubok i neizbrisiv rodan i nekonvenicionalan Stojovićeva urednička dje- ska svijest o sebi. Na ostva- mo taj tip dara može da pra- će svoga naroda i vrijedno- trag stvaraoca. On je jedan način, ali sa ozbiljnošću i ne- latnost, koja se odvijala na rivanju ovog projekta anga- ti istorijske tokove sa estet- sti crnogorske kulture ostva- od stvaralaca koji su izgrađi- ophodnom strogošću, izvo- dva plana: časopisnom i iz- žovani su svi stručnjaci on- skog stanovišta, bez kojeg je rene na crnogorskom jeziku vali našu kulturnu klimu, uvo- dio djecu na polja kulturnih davačkom. Kao dugogodiš- dašnje zemlje koji su se ba- svaka istorija umjetnosti do- i saopšti ih kao trajnu estet- 22 dili estetske i moralne kriteri- i umjetničkih spoznaja. Pam- nji član redakcije časopisa vili Crnom Gorom i njenom sadna zbirka podataka, i da sku i istorijsku istinu.

Ideje iz knjige „TAKO Je GOVORIO ROTKOVIĆ” POUZdANI VOdIč KROZ cRNOGORSKI lOGOS I ETOS Akademik Rotković svojom ukupnom apologijom ljudskog aktivizma, naučnim, umjetničkim, književnim i kulturnim pregalaštvom i bogatom žetvom nad NOV. širokim brazdama svog naučnog polja predstavlja crnogorsko sunce slobode javnog uma i hrabre riječi. Odabrani i selektovani po kriterijumima naučne 2013 fundiranosti i logičke smislenosti koncepcijskim ciljevima nove autorske forme, ovđe je preko 80 autorskih članaka, studija, rasprava i govora sistematizovano BrOj u četiri tematska dijela 19

nim stvaraocima na širo- prepuštiti plovidbi na pu- 50 godina njegovog stva- kom polju društvenih i hu- čini nepoznatih mora bez ralačkog angažmana, a ra- manističkih znanosti što sigurnog kormilara i nje- NAUčNI ISTR AŽIVAč, sijanih po stranicama na- temeljno, studiozno, multi- govih naučnih instrume- učne periodike, časopisa, disciplinarno i metodološki nata i aparature – građe, POETIK I hUmANIST umjetničkih glasila, novin- pouzdano tragaju za feno- izvora, činjenica, dokaza, skih rasprava, javnih i kul- menima svijesti i mišljenja logičkih hipoteza, pouzda- Čovjek najviše erudicije na više polja djelatne tvor- turnih tribina, stenograf- crnogorskog bića, gradeći ne metodologije, silogistič- be i ekspresije svoga uma, akademik Radoslav Rotko- skih bilješki i dr. Odabra- čvrste veze pomeđu uzroč- kih zakona i, na kraju, po- vić neprestano produbljuje i otkriva nove tragove ni i selektovani po krite- no-posljedičnih relacija, uz uzdanih naučnih zaključa- ljudskih tvorevina, ruši predrasude i zablude, prosve- rijumima naučne fundira- jasne principe silogizma, ka, a sve to provjereno kroz ćuje naš um, širi naše vidokruge i horizonte naše spo- nosti i logičke smisleno- Piše: dr Čedomir Bogićević kao logičkih zakona mišlje- optiku drugih naučnih dis- znaje i duha, obogaćuje naš um i čini ga plemeniti- sti koncepcijskim ciljevi- nja i koji dodatno provjera- ciplina, ponovna istraživa- jim, a istraživačko polje istinitijim. On je naučni istra- ma nove autorske forme, ilj svake moderne na- vaju svoje naučne rezultate nja i analize i dopune nauč- živač, ali i poetik i humanist, što je saznao da je cjelo- ovđe je preko 80 autor- Cuke je istina, a glav- putem novih istraživanja i nih objašnjenja. Zbog to- kupna ontologija bivstva – čovjek, a njegov cilj – čo- skih članaka, studija, rani metod u njenom posti- teorijskih objašnjenja, jeste ga su kod akademika Rot- vječnost. Zbog toga se i humanističke nauke nazivaju sprava i govora sistemati- zanju je kritika, jer ona ot- akademik Radoslav Rotko- kovića topika i hermeneu- tim imenom, jer proučavaju čovječnost (humanum), zovano u četiri tematska klanja greške i odbacuje vić, polihistor, živa – hoda- tika, kao putevi dokaziva- a ne čovjeka. Akademik Rotković je crnogorski Didro dijela: I O pravu Crne Gore zablude. Nauka je stalno juća institucija i znanstveni nja i objašnjenja istine, do- – po svom enciklopedijskom obrazovanju i po svojoj na svoju prošlost, II O pravu preispitivanje, provjerava- arhiv, erudita i enciklope- vedeni do najvišeg mogu- ekspresiji enciklopediste i leksikografa, ali i crnogor- Crne Gore na budućnost, III nje i potvrđivanje osvoje- dist, naučnik, kulturni i jav- ćeg izraza. ski Volter – po svojoj misiji prosvjećivanja i didaktike O pravu Crne Gore na svo- nih stepena saznanja od ni djelatnik. Imajući stalno ljudskoga uma. ju autokefalnu crkvu i IV O početnih sumnji do kraj- u vidu Dekartov princip: de Sloboda uma pravu Crne Gore na svoju njih izvjesnosti, kao najvi- omnibus dubitantum, on u i hrabre riječi kulturu, književnost i jezik, ših oblika naših subjektiv- sveukupnoj epistemologi- cima i ekspresijama, mo- sprava, studija i govora, a sve to ilustrovano zani- nih predstava o objektiv- ji svog tvoračkog duha ne Zato akademik Rotko- žemo reći da su djela hra- pod nazivom Tako je govo- mljivim fotosima, grafi ka- noj stvarnosti. Društvenim dopušta da bude postav- vić svojom ukupnom apo- brosti i slobode, vjesnici cr- rio Rotković, iz okrilja isto- ma i vinjetama. i humanističkim nauka- ljen bilo kakav znak sumnje logijom ljudskog aktiviz- nogorske budućnosti i afi r- rije, lingvistike, književno- Recenzenti ove knjige ma, u velikoj mjeri, nedo- u njegovim naučno istraži- ma, naučnim, umjetnič- macija, ali i kritička intona- sti, istorije umjetnosti, po- su akademici Sreten Pe- staje osnovni lijek – kriti- vačkim formama rada. Za- kim, književnim i kultur- cija njene slavne prošlosti, litičke fi lozofi je, montene- rović i Danilo Radojević, a ka, i osnovni pristup u nje- to su njegove knjige, stu- nim pregalaštvom i bo- pouzdani vodič kroz crno- gristike, društvenog i kul- njen izdavač NO Crnogor- noj epistemologiji – kritički dije, monografi je, članci, gatom žetvom nad širo- gorski logos i njegov etos turnog aktivizma, o pra- ska izdanja i urednik Mi- metod, zbog čega one gu- rasprave, ogledi, eseji i kri- kim brazdama svog nauč- i nomos. vu Crne Gore na njeno sa- lan Rotković pobrinuli su be autoritet naučnih atri- tike uvijek rado i s poseb- nog polja predstavlja crno- moodređenje kroz njenu se da ona na 512 stranica bucija, čime se devalviraju nom radošću dočekiva- gorsko sunce slobode jav- Po kriterijumima milenijumsku povijesnu bude divno grafi čki opre- potencijali društveno or- ne i primane, te je pojava nog uma i hrabre riječi, ali naučne fundiranosti vertikalu, kojima dokazu- mljena, dok je čast da je ganizovane svijesti u po- njegovih djela uvijek pra- i sam živi spomenik umno- je njen samostalni istorij- priredi imao autor ovih stizanju istine i prosvjeći- znik ljudskog duha i radost sti kojom daje legitimitet Pred čitaocima se, ovih ski put, društveno, kultur- redova posvećenih ago- vanju uma. umne tribine svih oblika svakom činu i naporu ljud- dana, našla hrestomati- no, istorijsko i umjetničko nu i djelu akademika Rot- Među rijetkim naučnim tvoračkog i djelatnog ago- ske prosvijećenosti. Za sva ja njegovih tematski razli- biće, samobitnost i identi- kovića i njegovom novom istraživačima i angažova- na, jer ih ovaj autor neće njegova djela u svim obli- čitih članaka, ogleda, ra- tet, nastalih tokom više od ostvarenju. KULTURA JUBILEJ: 200 GODINA OD ROĐENJA NJEGOŠA Bibliografski opus Dobrila Aranitovića o Njegošu iznosi oko 21 Njegoš i bioetika hiljadu jedinica K apitalan doprinos DUŽNOST ČOVJEK A njegošologiji UZDIŽE IZNAD Od obimne bibliografske građe o Njegošu, koju je decenijama pribirao Aranitović, do sada su objavljene dvije bibliografske cjeline: Njegoš i pozorište i Njegoš u prevodima OSTALIH

Piše: Milorad Joknić NJEGOŠ PREVEDEN ŽIVIH BIĆA jegoš i pozorište” je Predmet tradicionalne etike je odnos čovjeka prema čovjeku i odnos čovjeka „Ntematska retrospek- tivna bibliografska cjelina NA 23 JEZIK A prema društvu. U novije vrijeme, područje etičkih istraživanja prošireno je i – dio ukupne bibliografske U pravo vrijeme izašao je iz štampe još jedan bibli- na odnos čovjeka prema ostalim živim bićima. Sva ta područja istraživanja građe o Njegošu na kojoj je ografski rad Dobrila Aranitovića. Riječ je o prevođenju predmet su i Njegoševe pjesničko–filozofske refleksije. U svijetu uopšte i autor radio preko tri dece- Njegoševih djela na strane jezike i radovima posvećenim u stvarnosti u kojoj se čovjek nalazi vlada stalna borba. Sveta čovjekova nije. Ono što nijesu uspjele Njegoševom prevodilaštvu (1856–1911). da urade institucije, uradio Prema pronađenim zapisima, Aranitović konstatuje dužnost je odbrana. A odbranom se dolazi do slobode. Sloboda kod Njegoša je Dobrilo Aranitović, za koda su Njegoševa djela i pojedini odlomci od 1865. go- je univerzalni princip ga s pravom poznati posle- dine prevođeni na 23 jezika i da se na prevođenju ovog nici nauke i kulture tvrde da „teškog prevodivog” pjesnika oglasilo oko 50 prevodi- je najistaknutiji bibliograf na laca i pisaca. Pribirajući brojne studije, rasprave, članke, Piše: Nikola Racković ćudoređu. Fritz Jahr je ro- na našem brijegu, onda ve- prostoru bivše Jugoslavije. polemike, prikaze i bilješke i drugi pisani materijal, sa- đen 1895. godine u Haleu, ličanstveni simvol Stvori- Ovaj rijetki knjigoljubac, bez stavljač je uspio da da značajan prilog obilježavanju 200 tihovi iz Luče mikrokoz- a umro je 1953, dakle, 102 telja u neizbrojnim plamo- sumnje, raspolaže sa najvi- godina od rođenja velikog pisca. Ukupno 460 bibliograf- Sma, koji govore o tome godine od Njegoševe smr- vima zatrepti u podnožje še građe o Njegošu. Pripre- skih jedinica u okviru ove tematske cjeline solidan je reda je čovjek čovjeku tajna ti. njegova prestola.” (Isto, str. mio je dva velika dvostubač- zultat na tom planu. najveća, mogu se primije- F. Jahr je bioetiku konci- 138). na enciklopedijska toma sa niti i na Njegoša. I dva vi- pirao kao etičku odgovor- preko 21.000 bibliografskih jeka poslije rođenja, njego- nost prema životu u cjeli- Sloboda – jedinica, sistematizovanih u glasilima i publikacijama ra- malno i višestruko oprav- vo djelo se javlja kao velika ni i, po uzoru na Kanta, for- vrhunska vrijednost deset tematskih cjelina: Nje- znih vrsta širom Evrope. Sve dano sa naučnog, kulturo- zagonetka i tajna. Intereso- mulisao bioetički impera- goš i filozofija, Njegoš i -et to potvrđuje da je Njego- loškog i opštedruštvenog vanje istraživača za suštinu tiv: Poštuj svako živo biće u Vrhunska vrijednost ka nologija, Njegoš i obrazova- ševo djelo našlo svoj odraz i istorijskog značaja da cje- i smisao Njegoševog opu- načelu kao svrhu u sebi i po kojoj treba težiti i koju vanje, Njegoš i pozorište, Nje- u Evropi, čime je autor dao lokupan rad Aranitovića o sa vremenom se povećava; mogućnosti postupaj s njim lja ostvariti jeste sloboda. goš i pravo, Njegoš i likovna nemjerljiv doprinos istraži- Njegošu nađe izdavača i po- nastala je nova naučna dis- kao takvim (Više o tome u Ova vrijednost je logičan umjetnost, Njegoš na filmu i vanju sada veoma aktuelne krovitelja, jer riječ je odista ciplina – njegošologija. Vikipedija) zaključak ukupnog Njego- televiziji, Njegoš u prevodi- teme Njegoš i Evropa koja je o djelu kapitalnog značaja. Njegoš je u mnogo če- Bioetika je nastala pro- ševog opusa. U svijetu uop- ma, Njegoš i muzika, Poseb- mogla biti predmet naučnih Dva vijeka od rođenja veli- mu, pa i u etici, drugačiji. širenjem područja etičkih šte i u stvarnosti, u kojoj na izdanja o Njegošu. skupova povodom dva vije- kana izvanredna je prilika a Da bi se otkrila veza između istraživanja. Predmet tradi- se čovjek nalazi, vlada stal- I zaista, nije moglo bi- ka od rođenja velikog pjesni- i obaveza za to. Njegoša i bioetike potreb- cionalne etike je odnos čo- na borba. Sveta čovjekova ti većeg dara u povodu obi- ka i filozofa. no je, makar u naznakama, vjeka prema čovjeku i od- dužnost je odbrana. A od- lježavanja 200 godina od ro- Njegoševa radionica izložiti osnovna načela nje- nos čovjeka prema društvu. branom se dolazi do slobo- 23 đenja Petra II Petrovića Nje- Višestruko opravdanje koja nam je nedostajala gove filozofije i iz nje izve- U novije vrijeme, područ- de. Ishodište i smisao sve- goša od ovog što je autor denih etičkih stanovišta. je etičkih istraživanja pro- mu tome Njegoš je našao u ponudio sveukupnoj mani- U Bibliografji su zastu- U osvrtu na ovo djelo, Vladika i vladar, pjesnik i fi- šireno je i na odnos čovje- imenu časnom. Najviše do- festaciji obilježavanja ovog pljeni i nazivi priloga koji sa- prof. dr Radomir Ivanović lozof Petar II Petrović stvo- ka prema ostalim živim bi- bro ka kojem čovjek stremi događaja i imena. drže podatke o nagradama kaže: Aranitović je kao rijet- rio je koherentan filozof- ćima. Sva ta područja istra- jeste sloboda. Sloboda kod i priznanjima koje su brojni ko ko u oblasti bibliotekar- ski sistem iz kojega su pro- živanja predmet su i Njego- Njegoša je univerzalni prin- I na evropskoj sceni reditelji, glumci, scenografi, stava i bibliografije i leksi- cip. Ona se traži, ne samo za kostimografi i drugi stvarao- kologije uspio da ostvari ži- svakog čovjeka, već i za sva Bibliografija „Njegoš i po- ci dobili za uspješne rezulta- votni cilj i da u najvećoj mjeri BOG UPR AVLJA živa bića. To se lijepo vidi iz zorište” je samo jedna od de- te na raznim pozorišnim fe- ovlada cjelinom Njegoševog odnosa prema uhvaćenom set tematskih cjelina o Nje- stivlima na kojima su iskazali djela i značaja i disciplinama MNOŠTVOM SVJETOVA jatu jarebica koje su pustili gošu, koju su nedavno obja- svoj umjetnički domet. koje su se njime bavile. Time na slobodu (Gorski vijenac, vili Šabačko pozorište i KIZ Bibliografija „Njegoš i poje upotpunio brojne prazni- Prema Njegoševoj kosmogoniji, postoji mnoštvo st. 190–197). Altera Beograd. Knjiga subli- zorište” pruža uvid u mno- ne u našoj kulturnoj i nauč- svjetova kojima bog upravlja sa prestola nebesnoga; Život je jednako važan u mira imena brojnih priloga ge segmente pozorišne kul- noj baštini a naročito u nje- bog je svjetove razvio svuda po prostoru, on je „prašak svim fazama razvoja: smrt NOV. koji tretiraju Njegoševa dje- ture na tlu Srbije i Crne Go- gošologiji i tako sebe sa ja- svaki oživio, nasijâ ga umnijem sjemenom.” (Gorski vije- je grka starcu kâ đetetu 2013

la na crnogorskoj, srpskoj i re i predstavlja vrijedan do- kim pokrićem svrstao u red, nac, st. 749–750) Udahnuo je život „malom mravu ka gor- (Šćepan Mali, str. 64) Broj evropskoj pozorišnoj sceni. prinos istoriji naše pozoriš- ne samo dužnika, već zasluž- dom lafu (Isto, st. 756) Iz toga slijedi, za etiku važno pita- Bioetička načela proisti- Bibliografija sadrži 920 jedi- ne umjetnosti i prezentaci- nika prije svega – ističe Iva- nje: da li je život svakog živog bića jednako važan? Još ču iz činjenice da čovjek nije 19 nica koje poentiraju smisao, ji snage Njegoša kao dram- nović. konkretnije: da li je život svakog čovjeka jednako važan? jedino živo biće. Čovjek nije sadržaj i značaj Njegoševog skog pisca. Ovaj vrijedan pri- – Radeći na ovom radu, To su upravo pitanja koja čine težište bioetičkih istraživa- jedan. Zato Njegoš u Šćepa- dramskog djela, posebno log Njegoševoj bibliografi- Aranitović je preuzeo na se- nja. U navedenim stihovima je, na samom početku stva- nu Malom kazuje „Gorskog vijenca” i interes ji autor je upotpunio nizom be sve one složene i veli- ranja života, uspostavljen jednak odnos prema svim ži- Pa što valja jednome čo- pozorišnih stvaralaca za ova potrebnih registara koji će ke poslove koji zahtijevaju vim bićima – prema malom mravu jednako kao i prema vjeku ovoliki svijet? Što mu djela. Vremenska dimenzi- značajno olakšati korisnic- rad cijelog jednog institu- gordom lavu. treba, kad bi mu ga Bog i ja istraživanja autora zahva- ma upoznavanje rezultata ta, pa je tako i sam postao ljudi dali? (Šćepan Mali, str. ta period od 1884. godine, pojedinih disciplina njego- dio svog sopstvenog Njego- 95) kada je objavljena prva vi- šologije. Autor se nije zado- ševog instituta. Jer, sve što izašli cjeloviti etički nazori. ševe pjesničko–filozofske Njegoševo djelo je hi- jest o prikazivnju „Gorskog voljio registrom imena, što je do sada stvorio i što želi Za Njegošev pogled na svi- refleksije. To ga čini prete- mna životu u svim vidovi- vijenca” u Beču na njemač- je uobičajeno za bibliograf- da stvori predstavlja poseb- jet bitno je to da je tvorac čom bioetike. ma njegovog manifestova- kom jeziku. Iste godine, pre- ske sastavljače, već je sači- nu Njegoševu radionicu ko- svijeta – poeta. Svijet je be- Bioetika istražuje čo- nja i izraz snažnog otpora ma otkrivenim bilješkama, nio, osim imenskog registra, ja nam je nedostajala i koju skrajan i beskonačan; mate- vjekov odnos prema živo- prema svemu što uskraću- evidentiranim u Bibliografiji, i registar Njegoševih djela na treba osnivati u svim sredi- rijalne je i duhovne prirode. tu uopšte, njegovim vrijed- je punoću života. počela je i izgradnja Zetskog sceni, registar dramskih dje- nama i potpomagati je, sa Ispunjen je suprotnostima i doma na Cetinju. Od tada pa la o Njegošu i dramska dje- nadom da će, u odgovara- protivurječnostima, iz kojih nadalje, saznajemo iz Biblio- la o Njegošu na sceni i popis jućem vremenu, Aranitović se rađa borba. Borba je op- PUNOĆA ŽIVOTA grafije, Njegošev „Gorski vi- mjesta izvođenja Njegoše- svoj njegoševski arhiv preni- šti princip postojanja i op- jenac” je nebrojeno puta na vih djela. jeti u neku od naših zavičaj- stanka. Borba je nepresta- Njegoševa veza sa bioetikom vidljiva je i u njegovom pozorišnoj sceni u organiza- Nadležna ministarstva nih institucija, kaže u pred- na. Iz toga proističe da je traganju za odgovorom na pitanje šta je najviše dobro? ciji poznatih teatarskih usta- obje države prepoznala su govoru ove publikacje Alojz odbrana osnovna i najveća Koja je vrhunska vrijednost koju čovjek treba dostići? Na nova širom svijeta, što je au- vrijednost tog djela, pa su Ujes, profesor na Falultetu čovjekova dužnost. Ispu- ova pitanja etičari su različito odgovarali. Njegoš na nje- tor potkrijepio popisom hi- pružila podršku u realizaci- dramskih umjetnosti u Be- njavanje te dužnosti odre- ga daje više odgovora. Kao pjesnik i čovjek koji se divio ljada priloga objavljenih u ji ovog projekta. Bilo bi nor- ogradu. đuje čovjekov moralni lik. ljepotama svijeta i uživao u njihovim dražima, proklamu- Dužnost čovjeka uzdiže jući punoću življenja, smatrao je da iznad ostalih živih bića. Is- „Ljepše stvari nema na svijetu nego lice puno veselo- GORSKI VIJENAC PRVI PUT IZVEDEN NA punjenjem dužnosti čovjek sti,” (Gorski vijenac, st. 2479–2480) zaslužuje ime časno. I u to- POZORIŠNOJ SCENI U RISNU 1851. GODINE me je Njegoš našao razrje- šenje složenog moralnog nostima, ciljevima i smislu. Njegoševo bavljenje (ZA NJEGOŠEVOG ŽIVOTA) čvora. Njegoš je sav okrenut živo- onim etičkim problemima tu; slavi i veliča njegovu ra- o kojima će se gotovo čita- Autor se nije bavio samo običnim popisom radova, već je neke od njih propratio po- Jednak odnos znovrsnost i raznorodnost, vo stoljeće kasnije sistemat- trebnim objašnjenjima i anotacijama o značajnim akterima u organizaciji i izvođenju Nje- prema svima cijeni njegove vrijednosti i ski raspravljati u okviru no- goševih dramskih djela na pozorišnoj sceni i brojnim značajnim predstavnicima različi- neponovljivost. Divi se lje- ve filozofsko–etičke disci- tih vrsta umjetnosti i naučnih disciplina koje se bave Njegošom. Tako u objašnjenju jed- Bioetika, posebna gra- potama svijeta i darovima pline – bioetike, nije nima- nog napisa kaže da je na etike, mlada je discipli- koje pruža čovjeku. U Biljež- lo slučajno. Ono je proiste- „Gorski vijenac” prvi put izveden na pozorišnoj sceni u Risnu 1851. godine (za Njego- na. Termin bioetika prvi je nici Njegoš je zapisao: „Op- klo iz Njegoševog zanima- ševog života) „u kući bogatih Ćatovića, sa tumačima uloge od kojih je svaki bio pismen, upotrijebio njemački filo- širno je hranilište velikoljeti- nja za svijet u cjelini i smi- pod rediteljskom ulogom Nikole Đurkovića Rišnjanina, prvog kompozitora Srba i osniva- zof, učitelj i pastor Fritz Ja- ja božjega” (str. 137). Njegoš sao života na njemu, kako ča pozorišta na srpskom jeziku”. hr 1926. godine u članku se divi djelu Stvoritelja. „Ka- za čovjeka, tako i drugih ži- Znanost o životu i nauka o da se zrake sunčane ugase vih bića. KULTURA JUBILEJ: 200 GODINA OD ROĐENJA NJEGOŠA

Njegoš i Kant Tajnu čOVJEK A treba TR AŽITI u sferi mOR Ala i etike I Njegoš i Kant dolaze do ideje da se stvarnost, priroda, čovjek, ljudski svijet, kosmos, ne mogu saznati i razumjeti sa uobičajenim, konvencionalnim, čulno- opažajno-razumskim moćima i kategorijama

Piše: dr Goran Sekulović ti božjih riječi nebeskim vojni konstituent ukupnog Kan- stva i spokojstva ili tragično- no-razumskim moćima i ka- bezgraničan, ali je nepoj- vodama: tovog pogleda na svijet, baš sti ništavila, sreće ili tragedi- tegorijama. Da bi se ova te- mljiv, ogroman i bezgraničan jegoš i Kant imaju broj- kao i Njegoševog. Etika se je, radosti ili patnje? Odgo- meljna ontološka ograniče- i uređeni, kultivisani dio Ko- Nne fundamentalne slič- ‘Ja sam – kaže – sam po sebi bio. kod Kanta pojavljuje kao bit- vora nema, ali ima potrebe i nja mogli prevazići i nadići, i smosa, tj. Priroda i broj ure- nosti u filozofskom promi- Bit po sebi već ništa ne može, ni produžetak njegovih za- prakse, mogućnosti i realno- Njegoš i Kant traže „apsolut- đenih svjetova koji se svakog šljanju čovjeka i svijeta. I je- Jer je protiv zakona prirode, ključaka u oblasti teorije sa- sti moralnog življenja, i to zana” i „definitivna” rješenja. trenutka uvećava. dan i drugi su se bavili prou- Koja pečat moj na lice nosi.’ znanja, gnoseologije. Kanto- pravo i potire i potrebu i mo- Ali, i jedan i drugi su ostavi- Vidimo da je dosta to- čavanjem, svako na svoj oso- (Djela I, str. 140) va etika nadomješta saznaj- gućnost traženja odgovo- li u svojim pjesničkim, od- ga što je slično kod Kanta i ben način, i makro i mikro fi- nu ograničenost i nemoć čo- ra ove prve vrste. Moralni ži- nosno filozofskim misaonim Njegoša. Njegoš i Kant ima- lozofske tematike, tj. i ko- Ako se sjetimo poznatog vjekovog čulno-razumsko- vot daje odgovor na sva ova zahvatima, zapravo, otvore- ju slične filozofske pozicije, smosa i vasione, ali i čovje- Kantovog pojma ‘stvari po umskog okvira. prethodna pitanja i kod Kan- nim pitanje što je bit i sušti- jer je Njegošev Bog u poet- kom i svim njegovim ključ- sebi’ (das Ding an sich), ko- Isti je slučaj i sa Njegoše- ta i kod Njegoša. na pojave svemira i čovjeka, skoj predstavi vrlo sličan (po nim spoznajama i fenomeni- ja doduše ima svoje počet- vom filozofijom. I jedan i dru- Njegoš, kao i Kant, uviđa i tj. nijesu do kraja odgovori- kosekvencama svog stvara- ma – teorijom saznanja (gno- izražava da čovjek nema do- li na svoja pitanja o najvažni- laštva) Kantovom noume- seologijom), teorijom mora- voljno spoznajne moći da do jim dilemama čovjeka i svije- nu, stvari po sebi. Bog Nje- la (etikom) i teorijom ljepo- kraja i u cjelini shvati i razu- ta. Njegoš pribjegava mitu o gošev je naime stvaralač- te (estetikom). Kod Kanta je mije svijet čiji je samo jedan pobunjenim anđelima, ali sa- ka supstancija sam po sebi. prva problematika više po- dio. U „Luči mikrokozma”, u mo kao sredstvu da se ista- Kant nalazi „rješenje” u um- vezana s egzaktnošću pri- stihovima Posvete, Njegoš kne njegova kosmogonijska skoj ideji noumena kao stva- rodno-naučnog pristupa, saopštava direktno da ogra- koncepcija koja, u krajnjem, ri po sebi. Njegošev Bog, kao dok je kod Njegoša, prirod- ničena čovjekova spoznaj- ima isti rezultat kao i Kanto- i Kantov, stvara i otima svijet no, ona umjetnički iskazana i na moć ne može doprijeti va predstava o noumenima i od mračnog i hladnog haosa: transponovana, iako, to naj- u suštinu prirodnog svijeta. fenomenima. „citat str. 56. Ali, Njegoš shva- novija dostignuaća u prirod- Ovaj stav je blizak sa Kanto- ta i da Bog nije stvorio čovje- nim naukama pokazuju, za- vom teorijom o fenomenu i O pojmu Boga ka sposobnog i sa takvom to nimalo nije manje ni mo- noumenu, jer i njegov feno- količinom i kvalitetom spo- derna i nekompatibilna sa menalni, prirodni, pojavni, Poput Kantovog noume- znajne moći da može i raci- savremenim spoznajama u predmetni svijet, ostaje van na kao „ključa” za rješenje onalno osvijetliti, pojmiti i egzaktnim prirodnim nau- mogućnosti i dosega čovje- istine svijeta i čovjeka, ta- razumjeti taj isti i na taj na- kama. Istina, teško je i kom- kovih razumskih moći, ko- ko je i Njegošev noumen za- čin stvoreni i održavani svi- plikovano upoređivati Kan- je nemaju mehanizam i real- pravo Bog koji na kraju ipak jet. Iako Bog nema ograniče- 24 tove i Njegoševe misli iz do- nu i odgovarajuću procedu- ostavlja mogućnost da on nja u svome stvaralaštvu, on mena prirodnih nauka, jer su ru na osnovu čega bi mogle sam (naravno ne čovjek koji ipak ne daje neograničenu Kantovi i Njegoševi pristupi da shvate i izraze u punoj slo- je kod Njegoša, zapravo, ono saznajnu i stvaralačku moć u ovom dijelu dati disparat- ke i u indijskoj filozofiji, on- gi jasno iskazuju da čovjek ženosti i istini samu bit svega što je kod Kanta takođe čo- čovjeku. Bog, sva je prilika, no i sa drugačijim akadem- da nam se samo po sebi na- ne može saznati istinu svijeta onoga što nas kao ljudska bi- vjek, tj. biće koje može samo ostavlja nadu – ali samo za sko-disciplinarno-formalno- meće pitanje da li je Njegoš koji ga okružuje. Na ključna ća okružuje i ispunjava. da shvati i spozna pojavni, sebe – da će se jednom desi- terminološkim bićem i jezi- ovdje zaista bio poznavalac metafizička i ontološka pita- Ova vrsta, dakle, Kanto- fenomenalni svijet predmet- ti da se u saznajnom i u svakom, kod jednog filozofsko- Kantov. Inače, zašto bi baš nja uvijek ima više, a najma- vog agnosticizma, omogući- ne prirode, ali mu ostaje nekom drugom pogledu dođe prirodno-naučno, a kod dru- ovdje napomenuo te poj- nje dva alternativna suštin- la je Njegošu da izbjegne for- moguće da shvati šta je svi- do kraja, biti i suštine, do al- gog filozofsko-književno- move, kad ih nigdje više ne ska i disparatna odgovora. malnost, kanoničnost i do- jet u svojoj pravoj biti i isti- fa-omega pozicije kada su umjetničkog karaktera. No, sretamo kod njega? Da li je Zajedničko im je da prostor kosmos, svijet, priroda i čo- što se tiče glavnih oblasti Njegoš htio naročito pod- apsolutnog odgovora, tako- vjek u pitanju. Iako uviđa da Kantove filozofije iz tzv. „kri- vući božju prevashodnost i zvani noumenalni (ne samo čovjek nije od te vrste, što tičkog” habitusa, u svima nji- izraziti svoje neslaganje sa saznajni već i sveukupni onima za posljedicu njegovu ma se mogu naći srodne ide- pojmom ‘stvari po sebi’, ko- tološki i bićstveni, bićujući i svijest o sopstvenom tragič- NOV. je sa Njegoševom ukupnom jega je iz pojmovnog pre- bivstvujući, i smisaoni i misa- nom mjestu, Njegoš ostavlja 2013 filozofijom. Dakle, i u gnose- nio u genetičko shvatanje?” oni, i antropološki i aksiološ- mogućnost da Bog na kra-

Broj ologiji, potom (najviše) u eti- (Milan Rakočević: „Crnogorski ki, i etički i estetski) prostor ju ipak dovrši svoje stvara- ci i na kraju i u estetici. Prometej – Pokušaj poveziva- i svijet pronalaze i „definišu” lačko djelo do one tačke iza 19 Što se tiče toga da li je nja Njegoševe filozofije”, Lju- kao ideje česti, dužnosti i do- koje nema nijednog pita- Njegoš čitao ili poznavao bljana 1940., fototipsko izda- stojanstva, umstvene i ljud- nja, nijedne sumnje i nijed- Kantovo djelo, Milan Rako- nje „DOB“-a Podgorica, 1998, ske ravnopravnosti i uvaže- nog nezavršenog poduhva- čević kaže: „…Nije nemogu- str. 93/94) nosti svakog člana bilo koje ta. Taj mogući savršeni uto- će, da je Njegoš, bar iz dru- kolektivne državne ili nacio- pijski svijet dobra i svjetlosti, ge ruke, poznavao i Kan- Fenomen i noumen nalne zajednice, svijesti i sa- Njegoš konačno i definitivno ta. Mi ne znamo, da li je on mosvijesti o apsolutnoj jed- nije odbacio i saopštio da je znao njemački, ali znamo, da Pojam stvari po sebi uvo- nakosti, pravu i slobodi sva- nemoguć. On ostaje kao na- je više puta bio u Beču, gdje di nas u tematiku srodno- kog čovjeka (naravno u okvi- da, kao izlaz i izbavljenje u je ostajao duže vremena. Ni- sti bitnih Njegoševih i Kan- rima drugih, takođe ravno- jednoj trans-ontološkoj tački je isključeno, da je u razgo- tovih ideja. Njegošev agno- pravnih i istih po dostojan- koja će se nekada u dalekoj voru sa kojim od svojih pri- stički, skeptički stav u sazna- stvu ljudi i opštosti socijali- budućnosti i desiti, odnosno jatelja upoznao Kantovu filo- nju i gnoseologiji vrlo je bli- teta), riječju, kao regulativ- pojaviti i realizovati. zofiju, ili je možda u kakvom zak Kantovoj poziciji. Nemo- ne, sveobavezujuće i vrhov- Njegoš kao mislilac sa ra- ruskom časopisu čitao ka- guće je prenebregnuti su- ne ideje moralne i etičke, ka- cionalnim shvatanjem religi- kav članak o Kantu. Ne zna- štinske poruke Kantove cje- tegorične ideje vodilje svake je nije mogao istu da prihvati mo da li je Kant, koji je umro lovite filozofije, dakle, ne sa- životne i praktične odluke, kao vrhovno načelo i paradi- nekoliko godina prije rođe- mo u jednoj određenoj izolo- radnje, usmjerenosti i opre- gmu smislenog i svrhovitog nja našega vladike, bio do- vanoj, parcijalnoj oblasti, na djeljenja. života čovjeka kao samosvje- tle preveden na ruski ili na primjer, etičkoj ili pak gno- „Sve što blatnoj zemlji snog, slobodnog, odgovor- francuski jezik odakle ga je seološkoj. Kod Kanta je sva- prinadleži, / To o nebu po- nog i dostojanstvenog bića. Njegoš mogao upoznati. ka vrsta i oblast filozofije ne- njatija nema” – ovim misli- I Njegoš i Kant dijele mi- Razlog za ovu pretpostav- raskidivo i originalno pove- ma se Njegoš u potpuno- šljenje da tajnu čovjeka treba ku leži u nekim Njegoševim zana, uostalom baš kao i kod sti približio biti Kantove po- tražiti u sferi morala i etike. U mislima iz ‘Luče mikrokoz- Njegoša. To je posebno pri- zicije fenomena i noumena. gmatičnost svakog aprioriz- ni), dođe do prave istine i bi- ovome leži „razrješenje” ču- ma’ i ‘Gorskog vijenca’. U pr- sutno u njegovoj saznajnoj Jer, šta zapravo govore ovi ma i a priornog pristupa i da ti, tj. do savršenstva. Njego- venog Kantov stava da ga vom redu je to ono mjesto, i moralnoj, etičkoj proble- njegovi stihovi do to da se, do kraja zadrži i osmisli pun šev Bog nije isti kao Bog Bi- dvije stvari najviše udivlju- gdje bog raspravlja s arhan- matici. Kant utvrđuje ogra- polazeći i gledajući sa po- krug misaono-filozofsko- blije, on ne zna unaprijed sve ju na svijetu: zvjezdano ne- đelom Mihailom o prostoru. ničenost ljudskog saznanja javne, predmetne, prolazne, spekulativno-istraživačkog ono što će sljedovati i ne zna bo iznad njega i moralni za- Nigdje ranije Njegoš ne po- u smislu da može osvijetli- propadljive, zemaljske, ma- procesa i upit(a)nosti o naj- rezultat i istinu po sebi i a pri- kon u njemu. Moralni zakon stavlja to pitanje, ako izuz- ti i formulisati istinu po sebi, terijalne stvari i strane na- bitnijim ontološkim, odno- ori, unaprijed datu. Bog kod kao moćna zamjena za ne- memo napomenu da je bog tj. apsolutnu istinu, odnosno šega bića i svijeta, ne mogu sno, kosmičkim, prirodnim i Njegoša je stvaralac, njemu dostupnost tajni kosmičkog svuda: u prostoru, nad pro- istinu noumenalnog svijeta, shvatiti i osvijetliti ni apsolut- čovjekovim pitanjima: pori- je zadat svijet, čovjek i život bića, ali i ne samo kao obič- storom i pod prostorom. Ne- svijeta stvari po sebi. Čovjek na istina niti ijedan drugi te- jekla i načina konstituisanja i i svi su oni u stalnoj i borbe- na zamjena, posebno ne ona sumnjivo je takođe, da je i to može znati istinu samo fe- meljni ljudski pojam, budući sazdanja svijeta, odnosa du- noj promjeni čiji cilj i rezultat utješnog ili sličnog karakte- moglo doći iz grčke filozofi- nomenalnog svijeta, tj. svi- da i ta istina i svi njeni atri- ha i materije, smisla i svrhe nije unaprijed poznat, čak ni ra, već kao uistinu ontološ- je, kao i iz francuske književ- jeta pojava, predmeta u nji- buti postoje samo kod Tvor- ljudskog žviota… Bogu. Bog je stvaralac uni- ki, moćan i uzvišen odgovor nosti, te ne bi bilo potreb- hovoj pojavnoj, ali ne i u nji- ca i na nebu. A to znači da I Njegoš i Kant dolaze do verzalni i sveopšti i zato mu Tvorca na sve upite čovjeka no tražiti kakve veze između hovoj suštinskoj, noumenal- nema shvatanja i moći sa- ideje da se stvarnost, priro- je najbliži po prirodi i svojoj o porijeklu i svrsi njegovog Kanta i Njegoša. Međutim, noj odredbi. Kantova etika znanja prave, apsolutne isti- da, čovjek, ljudski svijet, ko- poziciji pjesnik. Haos, tj. ne- života. Po svim aksiološkim, jedno drugo mjesto u ‘Luči’ ne ostaje izvan ovih njego- ne, istine objektivno date, tj. smos, ne mogu saznati i ra- uređeni, anarhični, dezorga- vrijednosnim parametrima, ipak još jače opravdava ovu vih gnoseoloških zaključaka. stvari po sebi, noumena. Je zumjeti sa uobičajenim, kon- nizovani i mračni dio Kosmo- apsolutno isti zaključak na- pretpostavku. Treba se sjeti- Naprotiv, ona je veoma bit- li svijet stvoren radi blažen- vencionalnim, čulno-opažaj- sa, je nepojmljiv, ogroman i lazimo i kod Njegoša. KULTURA JUBILEJ: 200 GODINA OD ROĐENJA NJEGOŠA Preci i potomci – povodom proglašenja Njegoša za sveca (2) Kukuta za mrtvog Njegoša Njegoš je jedan od najvećih pjesnika evropskog romantizma. Međutim, i pored zadivljujuće akumuliranih saznanja, Njegoš je ostao velika zagonetka. Između istorije i legende – Njegošem, njegovim djelom i ličnošću su se bavili književni istoričari, teoretičari i kritičari, filozofi, teolozi i drugi naučnici i stvaraoci. Međutim, kao i sve genijalne ljude i njegovu ličnost pokriva izvjesna koprena misterioznosti

srpsku ideju”, državu svih Sr- zgrabio je putijer i sjeknuo: „Ti Ko je Juda u toj Tajnoj ve- vojiti od Crne Gore i Crnogo- na Cetinje, jednog dana izva- ba, svetinja nad svetinjama. ćeš mene da pričešćuješ”. Danas čeri za beogradskom trpe- raca. A Crne Gore nema bez di je iza kolana pa je pročita U tome se ne biraju sredstva. bi, nesporno, povisio intonaci- zom?! Crnogoraca! Čast svima dru- ađutantu. Ta se pjesma odli- Ona se ponaša kontinuirano ju, samo da mu se dići: „Ti ćeš Njegoševo hrišćanstvo i gim koji u njoj žive i doživlja- kovaše od sviju njegovih pje- kao organ druge države i dr- mene da posvećuješ!” ono koje propovijeda Amfi- vaju je svojom domovinom. sama; ona predstavljaše živu žavne vlasti u Crnoj Gori. Cr- Pored tzv. žute literatu- lohije se apsolutno isključuju. Matija Bećković je govo- silu ljubavi, u njoj su se oku- nogorsko-primorska mitro- re sa ozbiljnim pafletističkim Međutim, to aktuelnom rio kako nema većeg čuda pile sve miline i dražesti i ta polija ne propovijeda izvor- i makijavelističkim pretenzi- mitropolitu na stolici crno- „no što pišu poslije Njego- bi se pjesma morala nazva- no hrišćanstvo nego veliko- jama i ciljevima, postoji i ona gorskih vladika nije smeta- ša”. Nije čudo što je i on na- ti krunom njegovije pjesama. srpstvo u formi svetosavlja. koja Njegoša „nije izvrtala na lo da Njegošev jubilej – 200 stavio da piše, ali je čudo da Iskaše mu je ađutant, da mu postavu” već se ozbiljno, na- godina od rođenja pretvori u podržava ovaj suludi čin pro- je dade; a on se nasmija umi- Njegoš je pomoću crkve učno, objektivno i kritički ba- svetosavski! glašenja Njegoša za sveca, ljato pa će reći: ’A kako da ti učvršćivao crnogorsku vila Njegoševim državničkim i Izvjesno je da narodno bez obzira na njegovu odio- dam? Zar da pečataš u novi- državu pjesničkim djelom, njegovim raspoloženje, osim neprija- znost prema Crnoj Gori i Cr- nama? ‘Zaslužuje da se svu- životom i ličnošću. da pečata’, odgovori mu ovaj. Mitropolit Amfilohije ho- Tako je nastala cijela jed- ’A kako bi to izgledalo: vladi- Piše: Marijan Mašo Miljić će da kanonizuje Njegoša za na nauka – Njegošologija i ci- ka pa piše pjesmu o ljubavi? sveca (to je već učinio na ni- jela jedna biblioteka sa preko – ne dam!’ Opet ađutant mo- ako je Sveti arhijerejski sa- vou svoje Mitropolije) iz svoje 100 hiljada bibliografskih jeli da mu je dade, da je prepi- Ibor Srpske pravoslavne cr- lične sujete i nekog neobjaš- dinica. še, a vladika će reći: „Nećeš kve zvanično saopštio da je njivog kaprica, više iz taštine Još od sredine 19. vijeka da đavolju!’ – Smijući se sa- donio odluku da se prijedlog nego iz pobožnosti. Da je po- o Njegošu su pisane knjige, vije pjesmu te je opet zađe- o proglašenju Njegoša za sve- božnost u pitanju shvatio bi studije, rasprave, članci i kri- ne za kolan. Ne zna se što je ca povuče iz procedure i da koliko je to apsurdno i to ne tike, a publikovana su i nje- šnjome učinio, ali je sva prili- se Sabor time neće baviti, mi- bi nikad učinio. Zašto to čini, gova pojedinačna i cjeloku- ka da je izgorio”. (P. P. Njegoš – slim da je to samo za privre- samo on zna. On vedri i obla- pna djela. posljednji vladajući vladika cr- meno odloženo da će se taj či, a može mu biti pored ova- Njegoš je jedan od naj- nogorski, Novi Sad 1882). Sre- prijedlog s vremena na vrije- ko indiferentne države i uspa- većih pjesnika evropskog ro- ćom pjesma je mnogo dece- me obnavljati, kad političke vane savjesti i hipokrizije nje- mantizma. nija kasnije nađena i objavlje- prilike budu povoljnije. nih građana. Očito, mitropo- Međutim, i pored zadiv- na pod naslovom „Noć skuplja Nesrećni Njegoš će izgle- lit Amfilohije bi da, u srednjo- ljujuće akumuliranih sazna- vijeka”. Danas se zna da je Nje- da i mrtav morati da, bar na vjekovnom duhu, spoji crkve- nja, Njegoš je ostao velika za- goš boravio u palati Balović a nivou Mitropolije crnogor- nu vlast sa državnom u Crnoj gonetka. Između istorije i le- da je đevojka bila iz porodice sko-primorske, ispije spre- Gori. Zato su on i njegova Mi- gende – Njegošem, njegovim i vile Mazarović. mljenu mu kukutu koju su mu tropolija stalno u nekoj vr- djelom i ličnošću su se bavi- Amfilohijevog i Bećkovi- pripremili navodni prijatelji i sti zavjere protiv Crne Gore li književni istoričari, teoreti- ćevog kandidata za svetitelja sljedbenici, prepodobljeni i njenih čelnika na vlasti, ko čari i kritičari, filozofi, teolo- nadahnjivala je i Francuskinja potomci surovih i „nepotku- god bio. zi i drugi naučnici i stvarao- Franciska Žom, supruga Anti- 25 pljivih” predaka, koji su se sa- Njega ne interesuje „pra- ci. Međutim, kao i sve genijal- da Žoma, Njegoševog učitelja mi predstavljali kao Njegoše- vo hrišćanstvo” već integralno ne ljude i njegovu ličnost po- francuskog jezika. vi neprijatelji i negatori nje- srpstvo. Tako je Crna Gora od kriva izvjesna koprena miste- Takođe Njegoš je bio fas- gove dinastije i svega onoga 1989. pod nekim vidom stal- rioznosti. ciniran jednom tršćanskom što je činila i učinila za Crnu ne inkvizicije, kao da se desio Samo pojedinim hiper ta- balerinom, kojoj se, dok je s Goru za dva vijeka njene vla- neki zilotski prevrat. Za razli- štim smrtnicima, kao što je Novicom Cerovićem pio ka- davine. ku od aktuelnog mitropolita mitropolit Amfilohije, i poje- fu na terasi hotela u kome su Ali to je duga priča! Za Amfilohija, kod Njegoša ni- dinim sveznajućim i svemoć- boravili, poklonio dubokim ovu priliku napravićemo sa- je bilo ništa nametnuto. I on nim institucijama, kao što je naklonom i ukorio drobnjač- mo osvrt na zadivljujuće su- i njegova vjera i Crkva su po- Crkva, pada na pamet da na JOSIP TOMINC: Njegošev portret kog bana i senatora: „Zašto si ludu ideju da se najveći juž- ticali iz naroda. Njegoš je po- Njegoša polažu apsolutno ■■ ti, klado drobnjačka, ne po- noslovenski pjesnik proglasi moću crkve učvršćivao crno- pravo, na njegovu „besmrtnu telja Crne Gore, nije za „pro- nogorcima i opčinjenost sve- kloni onoj gospođi!?” A No- za sveca. gorsku državu, dok je mitro- dušu” koju je on na potonjoj midžbu” Njegoša u sveca, tosavljem i, nadasve, kao ve- ko mu je odgovorio: „Boga- Da se radi o apsurdu svje- polit koji ga kandiduje za sve- uri predao Bogu, bez posred- pogotovo tuđe crkve. Svako liki Vladičin poklonik i zato- mi, Gospodaru, ja sam se sti- doči i to da velikoj Rusiji i nje- ca ruši i osporava sve crno- nika i tumača. Svaki naraštaj osjeća da nešto nije u redu. čenik. Šta bi bilo milije Ma- dio što si se i ti klanja”. Pita li NOV. noj Ruskoj pravoslavnoj cr- gorsko ako nije pod srpskim Crnogoraca upoznajući se sa tiji da u budućnosti on sam se iko što će reći buduća po- 2013

kvi ne pada na pamet da, re- znakom. Njegošem divi se njegovoj Crne Gore nema bude kao svetac ili veliki pje- koljenja na ovo namjeravano Broj cimo, za sveca proglasi: Puš- U Njegošu se svojevreme- incidentnoj pojavi a odbolu- bez Crnogoraca snik? A veliki pjesnik i svetac posvećenje Njegoša, a svi da- kina, Ljermontova, Tolstoja, no „pobunio Crnogorac”, va- je njegovu smrt. ne idu zajedno. To je nespo- ni su naprijed?! Vjerovatno 19 Dostojevskog, Marinu Cveta- ljda će se sada u Crnogorci- Samo Mitropolit Amfilo- Kao da Amfilohije i njego- jivo i nemoguće osim u SPC će se smijati i čuditi. I neće tu jevu, Anu Ahmatovu, Zinaidu ma pobuniti Njegoš?! Njegoš hije na terazijskoj Tajnoj veče- vi ziloti žele da proglašenjem i Crnoj Gori kao zemlji čuda. stupidnost uzimati ozbiljno. Hitpijus i tolike druge. Ali im je prevashodno pjesnik slo- ri sa svojim krugom Njegoše- Njegoša za sveca ponište vje- Zar ne bi bilo smiješno: Sveti Shvatiće da su to samo- ne smeta da se sa Crnom Go- bode. On i duhom i fizičkim vih utamničitelja i istomišlje- kovni duhovni i ontološki in- Njegoš i Sveti Matija!? Ali kad vlasni protagonisti posveće- rom i njenom crkvom poigra- rastom nadmašuje i prevazi- nika smatraju da imaju tapi- dividualitet Crne Gore, čija je se radi o srpstvu i svetosav- nja učinili i radili zbog sebe a vaju kao u doba Petra I kad lazi one koji ga kandiduju za ju i nad mrtvim i nad besmrt- najviša i najveća potvrda nje- lju za Matiju, nesporno veli- ne radi Njegoša. On je bio sa- su htjeli da crnogorskog Vla- kog pjesnika, sve ima oprav- mo sredstvo u postizanju za- diku strpaju na brod a potom danja pa i neshvatljivo poni- vjetnog, neostvarljivog cilja. u Sibir. žavanje Njegoša, čak iz dobre I Njegoš će se smijati gro- Ali ta komedija je samo namjere. hotom. kod nas moguća, samo za- Zamislite pjesmu „Noć „Rođeni da gmižu, letjeti hvaljujući Srpskoj pravoslav- skuplja vijeka” i njenog tvor- ne mogu”, kazao je jedan ru- noj crkvi, njenoj pohajduče- ca kao sveca! Milorad Meda- ski pjesnik. noj Mitropoliji crnogorsko- ković, Njegošev ađutant i pri- I zaista čudi da skoro niko primorskoj i njenom samo- jatelj, pratio je Njegoša kada van Crne Gore (čast izuzeci- voljnom mitropolitu Amfilo- je ovaj 1846. sišao u Boku da ma) ne reaguje na ovo sveto- hiju čiji je ćef jedini zakon i se kupa i nastani u Perastu. grdno (iako crkveno) namje- kanon. Poslije kupanja Njegoš je ravano proglašenje Njego- Ta Mitropolija je silom na- odmarao. Medaković piše: ša za svetitelja. Nevjerovatno metnuta Crnoj Gori 1920. go- „Vladika sjedeći u svojoj sobi, da se skoro niko ne pobuni u dine, kao što joj je i mitropo- po svojem običaju ili čitaše ili Srbiji i diljem Srpstva. lit Amfilohije silom namet- pisaše što; a kako je u drugoj Đe su sad pisci i intelek- nut, pored živog vladike Da- kući bila jedna đevojka, koja tualci, slobodomisleći filozofi nila Dajkovića, nakon AB-re- pogledaše na njega ili iz lju- i teolozi, branioci Kapele i ru- volucije. bopitstva ili što se zagledala šitelji Mauzoleja?! Ta Mitropolija je, kao i ci- u vladiku – sva je prilika da se Ovdje se ruši Njegoš, skr- jela Srpska pravoslavna cr- njojzi vladika dopadaše, a za- navi njegova državnička i hri- kva, uvijek u funkciji srpske ista imala se u što i zagledati, šćanska veličina, vladičansko države, zato nije čudno što je jer to bješe jedan od najljep- i ljudsko dostojanstvo. Đe su otvoreno protivna postojanju šije ljudih – pa često bacaše Ćosić i ostali dušebrižnici, de- samostalne i nezavisne Crne IVAN MEŠTROVIĆ: Njegoševa statua u Mauzoleju na Lovćenu svoj pogled na vladiku; a ovaj žurne savjesti nacije u dva vi- Gore. Ona se više ponaša voj- ■■ još u mladijema i najsnažni- jeka? Zar niko ne vidi ovu ne- nički nego crkveno. Crnogor- sveca. Da je besmrtni Vladi- nim Njegošem, prepoznatljivi govo državničko i pjesničko jema godinama ne preziraše viđenu ludost? Zar niko ne sko-primorska mitropolija se ka živ, ovi sadašnji inkvizitori po simbolu, „crne ruke u bije- djelo, njegova neponovljiva ove umiljate poglede. U ta- osjeća ovo perfidno poniženje sve više miješa u sve pore ži- se ne bi baš dobro proveli za loj rukavici”. Oni bi da na Nje- ličnost. Njegov lik se ne može kvijema prijatnijema časovi- Njegoša i njegove Crne Gore, vota crnogorskog društva, ono što čine, već bi bili njego- goša polažu apsolutno pra- svesti na onaj predstavljen na ma, đe priroda sve nadmašu- osvetu Crnogorcima, prijetnje nastojeći da utiče na državnu vi pripuzi i pristavi. vo, čak i da ga promovišu za ruskoj kič-ikoni koja je 19. ma- je, đe se sva čuvstva pokreću, istragom i istrebljenjem?! politiku, na crnogorsku bu- Na potonjoj uri, kad je tra- „sveca” na ekavici a za „svica” ja unijeta u Cetinjski manastir. a poetična sila leti po vasio- Zar niko ne shvata šta i dućnost i sudbinu. Ona sma- žio pričesnu čašu, jedan sve- na ikavici. Uzalud se nastoji da se Nje- nama, napiše vladika, taj pje- koliko Njegoš znači Crnogor- tra da je bezrezervna odanost štenik je požurio da ga pričesti, To bi, nakon ispijanja ku- gošu amputira sve crnogor- snik, pjesmu ljubavi. Ovu pje- cima i Crnoj Gori? Da je on i Srpstvu najpreča hrišćanska a njega je onako slaba i izne- kute, bila druga Njegoševa sko, čak i narodno nošivo. Zai- smu nosaše vladika jednako njihov! dužnost, a borba za „zavetnu mogla podigla neka viša sila, smrt. sta, nemoguće je Njegoša od- za kolanom, pa kad se povrati (Nastavlja se) KULTURA Promocija trotomnog zbornika „Crnogorci u Vojvodini – kolonizacija 1945–1948” Nenada Promovisana knjiga „Crnogorska Stevovića i Slobodana D. Medojevića pravoslavna crkva između Petrograda i Carigrada (1766–1918) Vladimira Jovanovića NAUČNA INTERPRETACIJA NOVI DOKUMENTI, NOVA TUM AČENJA edavno promovisa- kao je da je danas „pred Cr- CRNOGORSKE PROŠLOSTI Nna knjiga Vladimira Jo- nogorcima jedna velika opa- – Neprocjenjiv doprinos crnogorskoj istoriografiji, odnosno istoriji crnogorskog iseljeništva vanovića „Crnogorska pra- snost ulaženja u jedan no- – Još nijesu sagledane implikacije crnogorskog iseljavanja u matici, tj. Crnoj Gori voslavna crkva između Pe- vi krug nacionalizma i nega- trograda i Carigrada (1766– cije svih autohtonosti zbog – Od ove knjige Stevović je napravio dobar udžbenik, rečeno na promociji 1918), u izdanju „Pobjede” i kojih su se naši preci vjeko- OKF-a sa Cetinja, pobudila je vima borili i izborili u gotovo edan od važnih izdavačkih veliko interesovanje čitalaca nemogućim uslovima”. On je Jpoduhvata u posljednje i stručne javnosti. Jovanović savjetovao narodu da, iako vrijeme u Crnoj Gori je, svaka- se u svojoj knjizi poziva, pri- pritisnut nepravdom, nepo- ko, trotomni zbornik o koloni- je svega, na dokumenta iz ar- tizmom i teškim socijalnim zaciji Crnogoraca u Vojvodini, hiva Ruske i Carigradske pa- stanjem, misli na svoje naci- u izdanju Matice crnogorske, trijaršije, u kojima se još pri- onalno dostojanstvo. a koji je nedavno promovisan je 100 godina potvrđuje au- Prema mišljenju Lava u Podgorici u knjižari „Kar- tokefalni status Crnogorske Lajovića, izvršnog direkto- ver”. Nenad Stevović, kao au- pravoslavne crkve. Autor je, ra „Pobjede”, Jovanoviće- tor zbornika (u koautorstvu pored ostalih pitanja vezanih va knjiga predstavlja odli- sa Slobodanom B. Medojevi- za ovu temu, jedan dio knji- čan autorski izdavački podu- ćem) je jedno od najznačaj- ge posvetio Petru II Petrovi- hvat koji ima snagu da crno- nijih imena savremene crno- ću Njegošu, kao poglavaru, gorskoj javnosti predoči isti- gorske dijaspore, rečeno je arhiepiskopu i mitropolitu nu o autokefalnosti Crnogor- tom prilikom. A kad je priječ Crnogorske pravoslavne cr- ske crkve. o zborniku, prema mišljenju kve, ukazujući da je Njegoše- Da napomenemo da je mr Ivana Jovovića, on predvo ime, kao arhipastira samo- Jovanović, inače diplomirani stavlja „neprocjenjiv dopri- stalne crkve, bilo skrajnuto, politikolog, pored ove, autor nos savremenoj crnogorskoj minimizirano i osporavano. još tri knjige. istoriografiji, istražujući „naj- Govoreći o knjizi, Milorad masovnije crnogorsko iselja- Popović, direktor OKF-a, ista- J. Vk. vanje u hiljadugodišnjoj crnogorskoj prošlosti, a da pri O zborniku, konkretno o tome, još uvijek nijesu sagle- tomu „Rata – crnogorska ko- Sa 58. međunarodnog beogradskog sajma knjiga dane implikacije tog procesa lonija u Vojvodini”, govorio u matici, tj. u Crnoj Gori”. je pisac Đuro Radosavović. Tako saznajemo da je, ka- On je rekao da je Stevović od ko navodi Jovović, „faktograf- te knjige „napravio udžbe- UPRKOS KRIZI, IPAK SE ČITA ski precizno i na egzaktan na- nik koji je vrijedan… Knjiga čin zabilježeno na 2.100 stra- o kolonistima djeluje kao ro- eđunarodni sajam knji- školske posjete đaka iz Beo- nica 40.000 imena ljudi sa cr- maneskno štivo, kao da čita- Mga u Beogradu, koji se grada, kao i ostalih gradova nogorskog prostora, koji su mo o jednoj sudbini, a zapra- ove godine održavao pod Srbije. Iako su cijene ulaznica NAGRADE poslije Drugog svjetskog ra- vo riječ je o kolektivnoj sud- sloganom „Prostori slobo- ostale na prošlogodišnjem ta, što dobrovoljno, što po bini jedne zemlje. Imajući u de”, okupio je 490 izlagača, nivou, ipak su, prema reakci- Izdavačka kuća „Paideia” proglašena je za najboljeg direktivi, napustili svoj zavi- vidu neraskidivu vezu crno- od kojih 48 iz inostranstva. jama ljubitelja knjige, mogle izdavača 58. međunarodnog beogradskog sajma knji- čaj. Iseljavanje Crnogoraca na gorskog bića, familije, kuće i Počasni gost sajma bila je biti jeftinije. To samo govo- ga, a nagrada za izdavački poduhvat dodijeljena je pe- 26 bivšem jugoslovenskom pro- praga, raseljavanje samo jed- Poljska, čija je istaknuta knji- ri koliko je standard građana totomnom djelu Ješe Denegrija „Srpska umetnost 1950– storu tokom 19. i 20. vijeka još ne crnogorske familije može ževnica Olga Tokarčuk po- iz godine u godinu sve lošiji. 2000”, koje su zajednički objavili izdavači Orion Art i To- uvijek nije sintetizovano, na- se svrstati u tragediju. Uvi- zdravila posjetioce na otva- S druge strane, žale se i izda- pi (Topy) iz Beograda. Za najljepšu knjigu proglašena je ročito ne naseljavanje u Sr- djevši da je planski raseljeno ranju ove manifestacije. Po- vači koji su, kako su naglasili, monografija „Srpski slikari od XIV do XVIII veka”, autora biju.” On je apostrofirao tom stanovništvo Crne Gore, sko- red Poljske, na sajmu su uče- morali da daju velike popu- Branislava Todića u likovono-grafičkoj opremi Miroslava prilikom da briga za crnogor- ro 10 odsto stanovništva, a stvovali i izdavači iz Francu- ste za svoja izdanja, jer su je- Lazića, u izdanju Pokrajinskog zavoda za zaštitu spome- sko iseljeništvo „ne može po- što čini 6.681 familiju, djeluje ske, Velike Britanije, Holan- dino pod tim uslovom mogli nika kulture i Platoneuma. čivati na jednoj ili eventualno prilično šokantno”, rekao je dije, Rusije, Austrije, Španije, da računaju na kakvu-takvu Za najbolju dječiju knjigu objavljenu 2013. godine dvije ustanove sa skromnim Radosavović. On je naglasio Njemačke, Indije, Irana, Ja- prodaju. Zaista, vrijedne knji- proglašene su zbirka Ljubivoja Ršumovića, sa ilustraci- budžetskim sredstvima ili en- važnost činjenice da Stevović, pana, a od onih sa ex yu pro- ge, bilo domaćih izdavača ili jama Dušana Petričića „Vidovite priče”, u izdanju „Lagu- tuzijazmu pojedinaca, već ja- vođen idejom da, ono što ni- stora, Crna Gora, BiH, Make- one prevedene, mogle su se ne”, i knjiga Dejana Aleksića „Koga se tiče kako žive pri- san odnos spram ove proble- je zapisano nije se ni dogodi- donija i Hrvatska. Na zajed- kupiti i za 6–7 eura, dok se če”, koju je objavio Kreativni centar. matike mora dolaziti sa najvi- lo, nije dozvolio da „crnogor- ničkom prostoru „Eunika” veliki broj naslova iz klasične ših državnih instanci” i dodao ska istorija zavisi od usmenog predstavilo se i pet instituta domaće i svjetske literature da su pregaoci poput Nenada predanja, već je ostavio knji- za kulturu iz zemalja Evrop- mogao naći i za euro. cijenu i da ne može biti sku- njenice, treba reći da goto- NOV. Stevovića uticali na reafirma- gu koja svjedoči više nego bi- ske unije. Uporedo sa beo- Elektronska izdanja knji- pa, pokazalo se i ovoga puta vo svaki sajam, pa i Beograd- 2013 ciju svijesti crnogorske dijas- lo kakvo usmeno predanje”. gradskim sajmom knjiga bi- ga koja su u svijetu već uzela da su oni koji je vole i čitaju, ski koji, uprkos ekonomskoj i

Broj pore, ali i same matice putem O značaju zbornika za sale su održane još dvije mani- maha, kod nas su još u povo- i čiji je duhovni profil uglav- drugoj krizi koja je zahvatila naučne interpretacije njene mu Crnu Goru, ali i za njeno festacije – 64. međunarodni ju. Tek nekoliko izdavača se nom njome i određen, ma- region i svijet, ipak održava 19 prošlosti, „vršeći nacional- iseljeništvo govorio je i Bori- sajam opreme i sredstava za odvažilo za štampanje knji- terijalno iz godine u godinu određeni standard, pružajući nu inkluziju na desetine, ako slav Cimeša. Medijator veče- nastavu „Učila”, i 6. sajam za ge na ovaj način. Više pozna- sve siromašniji, a i da politi- istovremeno svim poklonici- ne i stotine afirmisanih knji- ri bila je glumica Varja Đukić, obrazovanje „Zvonce”. tih autora već se predstavilo ka izdavaštva još nije našla ma knjige uvid u najaktuelni- ževnika, naučnika, sportista, a tekst „Govorenje Mare Ni- Može se reći da posje- na sajmu svojim knjigama u mjeru svog opstanka i kon- ja književna druga i kulturna privrednika koji svoje korije- kove” autorke Olge Opalić, iz- ta nije bila lošija od onih iz elektronskom formatu. kurencije na tržištu. To je i dešavanja kod nas i u svijetu. ne mogu pronaći iščitavajući govorila je Lukijana Popović, prethodnih godina. Posebnu Iako se zna da svaka do- uslovilo da se knjiga sve ma- stranice ove publikacije”. učenica iz Lovćenca. J. Vk. živost sajmu dale su grupne bra knjiga mora imati i svoju nje kupuje. Ali, i pored te či- J. Vk.

Predstavljena knjiga dr Gorana Sekulovića „Razum i um – od Platona do Kanta” Od filozofske spekulacije do crnogorskog čojstva Podgorici je predstav- lozofije i za sve intelektualce Ilija Kapičić je primijetio zumije iz perspektive Jungo- uvijek drži propisanih nor- vjek”. Crnogorski filozofi se Uljena knjiga dr Gorana i ostale koji pokazuju intere- da ovo čime se dr Sekulović ve škole psihološke filosofije, mi, nametnutih ograničenja ne bave uspješno etikom Sekulovića „Razum i um – sovanje za ove značajne filo- bavi u ovoj knjizi sa tim se u odnosno psihološke metafi- i traži kakav-takav opstanak slučajno, jer je ona tipičan od Platona do Kanta”. O knji- zofske probleme. Zeković je našem društvu skoro više ni- zike. A, njegova psihološka u okvirima spoljašnjih neod- izraz umske orijentacije i fizi su govorili dugogodišnji posebno ukazao na jezgro- ko ne bavi, pa ni bratstvo fi- filosofija oslanja se na Pla- govarajućih uslova, a tek um lozofske potrage za smislom profesor filozofije, publici- vit i sintezički Sekulovićev losofa. A, i oni koji se bave to tona i Kanta, dok je za se- hrabro i odvažno, plemeni- i najvećim vrijednostima ži- sta, književnik i esejista Sre- pristup bitnim filozofskim rade u svrhu dnevno politič- be više puta rekao „mi kan- to i etički prevazilazi i na- vota. Kao takva sa osnovom ten Zeković, publicista, po- pitanjima koji se nije povo- kih potreba, vrlo je teško ču- tovci”. Kod navedenih filoso- drašćuje čak i ono što na pr- u najboljim moralnim pri- litikolog i istoričar umjetno- dio ekstenzitetom i opširno- ti njihovo vlastito promišlja- fa često se miješaju pojmo- vi pogled izgleda nemogu- mjerima viševjekovnog ži- sti Ilija Kapičić i autor. Prof. šću, već intenzitetom kojim nje o nekom ovakvom predvi percepcija, senzacija, in- će i nerealno. Um je svagda votnog iskustva Crnogora- Zeković je istakao da je ova je veliku građu za ovu knji- metu. Razne koncepte (ide- tuicija sa umom i razumom. emancipatorski, univerzal- ca, ostavila je crnogorskom Sekulovićeva knjiga vrlo po- gu koncizno okupio i foku- je), na primjer, razum i um Tek je moderna psihologija, no, stvaralački, humanistič- narodu i evropskoj kultu- trebna, korisna i stimulativ- sirao na samu glavnu temu i kojima se autor bavi u svom a posebno škola dubinske ki i slobodarski usmjeren i ri u nasljeđe čojstvo kao juna ne samo za one kojima je naslov. Tijem je postigao da djelu, različiti filosofi različi- psihologije većinu ovih kon- orijentisan. U interaktivnom naštvo višeg reda, kao ople- filozofija profesija i bitna vo- se ovaj temeljni i dubinski fi- to su shvatali, naglasio je Ka- cepata objasnila, riječi su Ili- i stalnom istorijskom odno- menjeno junaštvo. U svijetu kacija, posebno za one ko- lozofski problem, naime ra- pičić. Ali, ne samo njih već i je Kapičića. su između filozofije i života, u ovom smislu ovo je jedin- ji su drugačijeg filozofskog zlika između razuma i uma, koncepte kao što su: mišlje- Autor je u svom obraća- posebno praktične filozo- stven filozofski pojam. Pro- usmjerenja, nego i primje- koji se proteže kroz gotovo nje i saznanje, percepcija, nju napravio vezu između fije i filozofije morala i sva- mocija knjige dr Gorana Se- rena za srednjoškolske pro- čitavu istoriju filozofije, vrlo duša i duh, istina i besmrt- visoko teoretske rasprave kodnevice, Crnogorci su iz- kulovića „Razum i um – od fesore filozofije i njihove đa- jezgrovito i sintezički obra- nost duše. Autor kao ekstro- povodom sadržaja knjige i gradili filozofiju prevazilaže- Platona do Kanta” održana ke koji sada, po novom pro- di i shvati i na osnovu toga vertno misaoni tip ličnosti crnogorskog filozofskog po- nja surovih i bespoštednih je u Gradskoj biblioteci „Ra- gramu, obrađuju istoriju filo- na kraći i lakši način prodre navodi razlike između uma i gleda na svijet. Crnogorci su ograničenja u duhu Njego- dosav Ljumović”, a modera- zofije problemski, kao uvod u suštinske filozofske proble- razuma kod filosofa od Pla- se u viševjekovnoj borbi za ševog besmrtnog stiha „Ne- tor je bila Vesna Šoškić. u studij filozofskih probleme sve do savremenosti, na- tona do Kanta. Kapičić je re- slobodu mnogo više drža- ka bude što biti ne može” i ma, a također za studente fi- glasio je prof. Zeković. kao da on ove koncepte rali uma nego razuma koji se „Što je čovjek a mora bit čo- U. R. KULTURA U Akademiji znanja i prosvjete u Budvi organizovan omaž bardu crnogorske književnosti ANTOLOGIJA „PROSVJETNOG RADA” Čedu Vukoviću CEZAR VALJEHO CRN K AMEN NA NAJTEŽE JE SHVATITI SEBE BELOM K AMENU Mi sami navlačimo na svoju svijest izvjesne magle da bi smo lakše podnijeli tegobe života i da bismo lakše kroz te magle gazili ka čistini, ka istini, kaže Čedo Vuković Umreću u Parizu dok bude lila kiša u sećanju tome već mi je jasna slika. Umreću u Parizu – gde ostaću do kraja – Piše: Bratislav Kokolj kao i (zajedno sa gospođom možda četvrtka jednog jesenjeg, kao danas. Jelenom Vujović) koprevodi- a 93. rođendan plod- lac knjige – autor ovog tek- Četvrtak biće, jer danas, u četvrtak, dok stavljam Nnog i najvećeg živog sta. Pozdravljena je tom pri- u prozu ovo, bole me ruke crnogorskog modernog kla- likom ideja da se kniga u sko- i nikad kao danas, osvrnuv se putem, sika, Čeda Vukovića, auto- rije vrijeme štampa i u Italiji. ne videh da sam samcit koračam. ra petnaestak romana, do- Bila je to prilika za razgo- bitnika AVNOJ-eve, Trinae- vor sa Čedom Vukovićem. Cezar Valjeho je umro, svi su ga tukli stojulske, Zmajeve i poveće Znano je, gospodine Vu- iako im nije učinio ništa; pregršti još drugih značajnih koviću, riječ je vaše drugo ime tukli su ga jako štapom, tukli jako književnih nagrada, nosio- i prezime. Stoga, sada i ovdje, cu Ordena Francuske repu- o riječima je riječ. i užetom; ima za svedoke blike… posvećeno je u bud- – Riječ je spoj misli i gla- četvrtak svaki, kosti nadlaktične, vanskoj Akademiji znanja li- sa. Misao koja je univerzalna, samoću, kišu, puteve mnoge. terarno veče. Povod je, tako- i glasa koji je ličan. đe, bila promocija njegove Razmišljajući o tome šta Prepjevao: kultne knjige i ekstra popu- treba i kako treba, zašto treba Vladeta R. Košutić larne lektire za mlade – „Tim i đe treba reći pravu riječ, je li lavlje srce”. Ovaj put riječ je to po malo legitimacija čovje- Još kao mladić dobila o prevodu na italijanski kova? spjevši nezasluženo ta- jezik sa jednim, kako upu- – Sigurno. Čovjek je dvo- NAJVEĆI ŽIVI CRNOGORSKI MODERNI KLASIK: mnice, veliki latino-ame- ćeni tvrde, zanimljivim rari- noga, višeglava jedinka u ■■Čedo Vuković i Bratislav Kokolj rički liričar, Cezar Valjeho tetom – to je prvo književ- smislu gledanja univerzu- (1893–1938) već 1923. go- no djelo koje je, od Crnoje- ma kroz sebe i gledanja sebe – Najteža je magla u zeni- la nastajala u ratovima bur- dine zauvjek će napusti- vića do danas – pisano, pre- kroz univerzum, u oba smje- cama. Tu maglu u zenicama nim, u vremenima sudara, ti svoju domovinu – Peru, vedeno i štampano (!)na stra- ra. Jedino je to način da ljudi raščistiti, ali je treba dobro jer i stvaranje je oblik borbe i nastaniti se u Parizu. U nom jeziku kod nas („Obod” vide sebe, čiste samobitne, vidjeti i biti je svjestan. Mi u sebi i borbe sa svjetovima, „gradu svjetlosti„- gdje će – Cetinje). O knjizi i književ- samoistinite, samouniverzal- sami navlačimo na svoju svi- budućnošću, prošlošću. Tu uz manje prekide živjeti sve do svoje prerane smrti, Valje- nom opusu barda naše pisane, koliko univerzalne toliko jest izvjesne magle da bi smo se rađa nešto novo i izuzet- ho će napisati svoje najbolje pjesme, među kojima i an- ne riječi govorile su ugled- lične, koliko lične toliko uni- lakše podnijeli tegobe života no. Potrebno je da udar na- tologijsku „Crn kamen na belom kamenu”. na profesorica Božena Jelu- verzalne. Svijet je mali kada i da bismo lakše kroz te ma- đe iskru u kamenu. Priređuje: N. Knežević šić, lektorka prevoda, profe- ga sažmemo ispod svog tje- sorica Marija Tereza Albano, mena, gdje sve stane. Začu- do, kako svijet stane ispod PREGRŠT JUBILEJA običnog tjemena! Kada pr- „Fond ruska nagrada” raspisala konkurs za prepjev Njegoševih stihova vo vidimo sebe, sve drugo Baš ovih dana i mjeseci prikuplja se ne mala pregršt je lakše, u smislu ko je, ka- jubileja. Kao srednjoškolac, prije 75 godina, objavljuje kav je, i zašto je postao pod Vuković književni prvijenac, pripovijetkua o sirotom dje- PROMOVISANJE CRNOGORSKE ovom kapom nebeskom, a čaku, a tačno je šest decenija od štampanja prvog roma- ta kapa ima svoje sazvijež- na „Svemoćno oko”. Upućeni rasaznaju da je dosta nalik KULTURE I TR ADICIJE đe, svaka zvijezda ima svo- na scenarija kultnih filmova o Hariju Poteru. Prolećelo je je ime. Mi gledamo sazvijež- trideset proljeća knjizi o mučnim uzrocima, korijenima i 27 repjevajmo Njegoša na „Crnogorski i ruski na- žio se da se Njegoš treba pre- đe, i u jednoj zvijezdi tražimo refleksijama istorijskih poruka Petra I, opisanih u Vuko- „Pruski” naziv je konkursa rod su bratstvo duša koje ve- voditi na sve svjetske jezike sebe. Svaki je čovjek zvijezda vićevom romanu istog naziva. Zatim, prominulo je pola kojeg je pokrenuo Kulturni že viševjekovna tradicija li- zbog duhovnosti koje odli- za sebe koja hoda, koja teži vijeka kada je čitaocima ponudio sjajni, i trajući i hrabri centar grada Moskve u Pod- jepih odnosa, pa je projekat kuje njegovo djelo. da shvati sebe. Shvatiti sebe, roman „Mrtvo Duboko”. gorici, a u okviru „Fonda ru- dobra prilika za dalju izgrad- Učesnici konkursa rado- znači shvatiti zvijezdu. ska nagrada”. Promovišući nju i produbljivanje ovog pri- ve mogu slati na elektron- konkurs, Goran Škatarić, PR jateljstva,” istakla je tom pri- sku adresu konkurs@ruska- Kreacija je vezana gle gazili ka čistini, ka istini. – Da li se slažete sa tim da Fonda, objasnio je da je cilj likom Jadranka Đerković, za- nagrada. ru, a stihovi koji će za borbu – Kada su mirna vremena, je razmišljanje, na neki način, konkursa promovisanje cr- mjenica direktora Gimnazije biti predmet prepjeva biće kada nema sudara svjetova, razgovor sa našim alter egom. nogorske kulture, običaja i „Slobodan Škerović” u Pod- objavljeni na sajtu Ruske na- Duboko smo zašli u 2013. onda nema velikih ostvare- Kada čovjek razmišlja, on raz- tradicije kod pripadnika ru- gorici. grade: www.ruskanagrada. kalendarsku. A vaša lična? nja, velikih uzleta, misaonih, govara sa samim sobom. Kon- ske populacije. Konkurs je, Glumac Slobodan Ma- me, gdje će rezultat konkur- – Moja lična je 93. i ja u kreativnih. I nije čudo da su tra jeste – nije, hoću – neću, po riječima direktorice Cen- runović, kao specijalni pro- sa biti objavljen 20. decem- šali sebi kažem da ćeram sto- naveća djela stvarana u to- smijem – ne smijem. tra Elene Kotlaje, prilika da moter projekta, koji je „Po- bra ove godine. tu. Ja je ćeram, a ona je sve ku NOB-a. Kreacija je vezana – Tu nije samo razgovor rusko stanovništvo u Crnoj tonju uru Njegoševu” izveo dalje od mene. za borbu, to je oblik borbe sa sa samim sobom. Nego sa NOV. Gori nauči više o kulturi ze- oko 1500 puta na domaćim i Da li sada, možda, nešto sobom i sa svijetom. onim dijelom ličnosti gdje 2013

mlje u kojoj živi. svjetskim pozornicama, zalo- J. Vk. zapišete ili ponavljate neki re- je prisutan još neko. Nije čo- Broj fren nekih vaših misli, želja, ne- U čovjeku živi još neko vjek samo jedan, samogla- ostvarenih u kontekstu književ- vac. U čovjeku živi još neko. 19 Podgorički dječji hor „Zvjezdice” nosti, da niste stigli, dostigli? Da li može čovjek koji je Živi daleka prošlost, žive pre- – Imam jednu fasciklu u okružen samo sobom da ne ci, žive svjetovi, mašta, uspo- koju, ponekad, upišem neku ośeća događaje i virtuelnost mene i sve ono što čovjek Objavljen novi album svoju iskru. Ne bih to nazvao svijeta oko sebe. nosi u sebi. Nije samo on, ne- mišlju, to su iskre koje se jav- – To nije kreacija samo u go je to svijet. Kada bi čovjek od 13 pjesama ljaju spontano i same odgo- sebi. U sebi je sudar svjeto- živio prije 500 godina, onda varaju, u stvari, odgovarajući va, tu nije isključivo lično, tu bi druge misli imao u sebi, traže odgovor. se čovjek nađe među svjeto- druge svjetove, druge suda- Sve traži svoj odgovor. vima, gdje se krši jedno sa re i iskre. Negdje je pronađen, a negdje drugim i rađa se nešto dotle Čovjek stvara, a to je je ostalo tajna vječita, duboka, nepoznato. Zato nije čudno oblik borbe, prvo sa sobom, a ponekad i zamagljena. što su najveća književna dje- a onda sa svijetom. 17. Književni susreti „Tara bez granica” NOVE KNJIGE I PROMOCIJE ove godine nastavljena nje sjenke” Ranka Mićanovi- Ovu sve prisutniju poet- Ije lijepa tradicija književne ća pjesnik Radislav Gardaše- sku manifestaciju na kultur- manifestacije „Tara bez gra- vić. Na knjigu Slavke Vojno- noj mapi Crne Gore ogranizo- nica” koja okuplja crnogor- vić „Glasovi nevidljivih ptica” vana je pod pokroviteljstvom ske književnike eseiste, i kri- osvrt je dao pjesnik Slobo- Centra za kulturu opštine Plu- tičare, povezujući ih i brati- dan Vučinić. žine. Bl. Koprivica meći sa književnim posleni- cima iz Bosne i Hercegovine. Na sastavcima tri rijeke – Ta- SNIMILI NOVE PJESME: „Zvjezdice” na sceni re, Pive i Drine na Šćepan Po- ■■ lju publici se predstavilo oko oncertom u podgorič- „Na albumu se nalazi 13 Subota. On je bio gost i na fe- 20 pjesnika. Kkom KIC-u „Budo To- pjesama, od kojih su samo stivalu „Naša radost”, a hor je Svoje stihove pjesnici mović”, đečji hor „Zvjezdi- dvije snimljene sa solistima, snimio i nekoliko pjesama, či- su govorili i kod hrama Sve- ce” promovisao je novi al- dok su ostale horske. Tu je i ji je on autor”, objašnjava Kle- tog Jovana Krstitelja na Za- bum „Baš je dobro dobar bi- nova verzija numere „Karta pićeva. Prema njenim riječi- građu u pjesničkom popod- ti”. Hor, čini 40 djevojčica i svijeta”. Na koncertu je nastu- ma, koncert je ujedno bio za- nevu, nakon splavarenja Ta- pet dječaka, koji su njego- pio i crnogorski pjevač Nenad mišljen i kao predstava. Sce- rom od Breštanovice do Sa- vi stalni članovi. Prema rije- Knežević, koji je roditelje naj- nario za gostovanje dva lika stavaka-Šćepan Polje. Susre- čima Ane Klepić, dirigenti- mlađih podsjetio na svoj hit Sunčica Cvijetić (glumila Iri- te su obilježile i tri promoci- ce hora, nakon više od šest „Ogledalce”, izvođen uz prat- na Ščekić) i Olujko Gromović je: najnovija zbirka pripovje- mjeseci rada pojavio se no- nju ovog hora. Takođe, gosto- Grom (Nemanja Jancovski) daka Radisava Mašića, o kovi album koji je objavljen u vao je voditelj i interpretator osmislio je glumac Dejan Đo- joj je govorio književnik Mi- avgustu. mnogih đečjih pjesama Minja nović. Š. B. roje Vuković, a o knjizi „Zida- KULTURA Održana II konferencija direktora nacionalnih biblioteka Jugoistočne Evrope SARADNJA BIBLIOTEK A I NJEGOŠ – GLAVNE TEME Pored ostalog, donijeti zaključci o izradi zajedničkog centralnog registra kulturnih dobara, zatim jedinstvenog web portala pisane kulturne baštine sa prostora Jugoistične Evrope, kao i centara kompetitivnosti

irektori i visoki pred- Učesnici skupa donije- verzitetske biblioteke Make- Dstavnici nacionalnih bili su sljedeće zaključke: da donije „Sveti Kliment Ohrid- blioteka Bosne i Hercegovi- se izradi zajednički central- ski” (NUBM), Zorica Jakovle- ne, Crne Gore, Hrvatske, Ma- ni registar kulturnih doba- ska Spirovska, i sistem inže- kedonije, Slovenije i Srbije ra, kako bi se dobila jasna sli- njer NUBM Ljupčo Jovanov; saglasili su se na II konferen- ka prvih izdanja starih i rijet- direktorka Narodne i univer- ciji direktora nacionalnih bi- kih knjiga na prostoru Jugoi- zitetske biblioteke Slovenije, blioteka Jugoistočne Evro- stočne Evrope i kulturno na- Mateja Komel Snoj, kao i vr- pe, održanoj nedavno u Na- sljeđe adekvatno zaštitilo; da šilac dužnosti direktora Na- cionalnoj biblioteci Crne Go- se digitalne kolekcije integri- rodne biblioteke Srbije (NBS), re „Đurđe Crnojević”, da su šu i izradi jedinstveni web Svetlana Jančić, i načelnica zaštita, očuvanje i prezenta- portal pisane kulturne bašti- Odjeljenja posebnih fondo- cija kulturne baštine, kao do- ne sa prostora Jugoistočne va NBS Olivera Stefanović i bra od opšteg interesa, prio- Evrope, kao i web portal na direktorka Nacionalne bibli- ritet svih nacionalnih biblio- kojem bi se našli sadržaji naj- oteke Crne Gore „Đurđe Cr- teka u regionu. značajnijih djela velikana na- nojević”, Jelena Đurović, sa Centralna tema konfe- cionalnih književnosti, um- saradnicima. rencije bila je „Saradnja naci- jetnosti i nauke zemalja regi- PRIORITET SVIH NACIONALNIH BIBLIOTEKA U REGIONU: Očuvanje kulturne baštine Konferencija je organizo- onalnih biblioteka Jugoistoč- ona; da se definiše zajednič- ■■ vana pod pokroviteljstvom ne Evrope na zaštiti i prezen- ka metodologija za uprav- vaciji, restauraciji i valorizaci- virtuelnih izložbi, kao i da se cionalne i sveučilišne knjiž- Ministarstva kulture Crne taciji kulturne baštine”, dok ljanje procesom restauraciji knjižnog i dokumentarnog formiraju centri kompetitiv- nice Hrvatske (NSKH), Du- Gore. Domaćin sljedeće Kon- je drugi dan skupa bio poje i prezentacije dragocjenih nasljeđa kao zajedničke ba- nosti. nja Seiter-Šverko i savjetni- ferencije, koja će se održati svećen pisanoj zaostavštini i istorijsko-umjetničkih doba- štine, kao i njenoj prezenta- Na konferenciji su uče- ca za međunarodnu sarad- naredne godine, biće Naci- književnom djelu Petra II Pe- ra i da uspostavi regional- ciji. U tom smislu, neophod- stvovali: direktor Nacional- nju NSKH, Jasenka Zajec; ru- onalna i sveučilišna knjižni- trovića Njegoša, u svjetlu obi- na mreža za podršku aktiv- na je saradnja na razmjeni dine i univerzitetske bibliote- kovodilac knjižnog fonda i ca Hrvatske. lježavanja jubileja 200 godiš- nosti nacionalnih biblioteka gitalnih sadržaja, „putujućih” ke Bosne i Hercegovine Dr usluga i zaštite bibliotečkog njice od njegovog rođenja. namijenjenih zaštiti, konzer- izložbi starih i rijetkih knjiga, Ismet Ovčina; direktorka Na- materijala Nacionalne i uni- N. Vujanović

Multikulturalizam: Potpunije razumijevanje univerzalnih istina OBR AZOVANJE OTVAR A PROSTOR ZA ZAJEDNIŠTVO Suština savremenih društava najizrazitije do izražaja dolazi u njihovoj multikulturalnoj strukturi. Od oko 200 država nijedna nema homogenu etnokulturnu strukturu, a procjena je da danas u svijetu imamo oko 600 jezičkih i 500 etničkih grupa. Brana ostvarenju mulltikulturalizma u društvu jeste neznanje kao „adekvatan prostor” za održavanje: predrasuda, stereotipa, stigmatizacije

Piše: Mr Mirjana Popović, nje treba shvatiti kao proces ekskluzije koji je širi od pojmo- dan drugi. Obazovanje nije Studijski program za sociologiju intelektualnog formiranja lič- va siromaštva i društvene mar- magična riječ kojom bi se ra- Filozofski fakultet Nikšić nosti, njene kulture i društve- ginalizacije, jer markira meha- zriješile sve nevolje ove po- ne svijesti. Taj proces je veo- nizme koji se sastoje iz čitavog pulacije unutar crnogorskog rojni su teoretičari koji tvr- ma složen i odvija se u razli- niza faktora koji pojedinca ili društva, ali se sa većim stepe- 28 Bde da su etnokulturni kon- čitim oblicima – od neorga- društvenu grupu izmještaju nom uključenosti ove popula- flikti postali vodeći izvori po- nizovanog, stihijskog, ad hoc iz šire društvene zajednice i li- cije na svim nivoima obrazo- litičkog nasilja i nesigurnosti i do institucionalizovanih i or- šavaju ih onih mogućnosti ko- vanja povećava mogućnost da se ne nazire kraj njihovom ganizovanih pedagoških pro- je su dostupne većini popula- za poboljšanje njihovog uku- smirivanju. Upravo ta činjeni- cesa, čiji je krajnji rezultat šire- cije. Socijalna ekskluzija može pnog društvenog položaja. ca čini multikulturalizam naj- nje obrazovanja kao imanen- da se javi u ekonomskoj, poli- U kontekstu prethodnog, značajnijim fenomenom sa- tnog svojstva ličnosti. tičkoj dimenziji i (li) obliku so- možemo navesti primjer povremenog društva. U najve- ćem broju slučajeva, do sada ne sisteme i programe. Ova pi- je moja etnička grupa centar Pristup se analizi etnokulturnih kon- tanja tiču se položaja i većine ili „pupak svijeta”. društvenim dobrima flikata pristupalo po principu i manjine u jednom društvu. Zato je obrazovanje proces koji otvara prostor za zajed- Da bi aktivno i zadovoljno ništvo, za uspostavljanje prin- živjeli u društvu, odnosno da cipa multikulturalizma i in- bi razvili sve potencijale svog VISOK A STOPA terkulturalizma kao stvarnog društvenog bića, pojedinci NOV. NEZAPOSLENOSTI ROMA spoja, odnosno prožimanje moraju ne samo da zadovo- 2013 više kultura u cjelovitom prolje osnovne egzistencijalne

Broj cesu proizvodnje društvenog potrebe (potrebe za hranom, 80% predstavnika romske populacije je nezaposleno. života jedne zajednice, proces smještajem, odjećom, obu- 19 Visoka stopa nezaposlenosti direktna je posljedica neu- kojim se čuva etnokulturalni ćom), već moraju da imaju i ključenosti romske populacije u obrazovni sistem. Preko identitet, jer razlike obogaću- pristup društvenim dobrima 90% ispitanika ne posjeduje završen nijedan stepen for- ju i vode ka potpunijem razu- i uslugama. Jedna od njih je i malnog obrazovanja, što ih automatski stavlja u poziciju mijevanju univerzalnih istina. obrazovanje. cijalne izolacije u smislu uspo- ložaja žene u okviru romske nekonkurentnog i marginalnog položaja na tržištu rada, Proces razotkrivanja sušti- U dokazivanju hipoteza da stavljanja ograničenih ili slabih zajednice koji je dvostruko odnosno ostavlja im se prostora samo za one dijelatno- ne pojma obrazovanja nije nije ukupan društveni položaj društvenih veza. marginalizovan. S jedne strasti koje oni i najčešće obavljaju. malo jednostavan, jer tim pro- Roma u Crnoj Gori izuzetno Da bi sociološki mozaik o ne, samom činjenicom što cesom ulazimo u polje znanja težak, da postoje brojne pre- položaju Roma bio što potpu- kao žena živi u okviru etnič- koje čovjek kreira da bi odgo- drasude i stereotipi, visok pro- niji i kompleksnije zahvaćen, ke zajednice koja je postavlje- uniformnosti, ne uviđajući da Polje znanja vorio na niz pitanja koja se ti- cenat etničke distance prema potrebno je naročito istaći na na krutim matricama patri- je svaka žarišna tačka konflik- ču njegove egzistencije. Od- pripadnicima romske popula- značaj sljedećih momenata: jarhata i tradicionalizma u ko- ta, u stvari, priča za sebe, da Brana ostvarenju mullti- nosno, ulazimo u polje kultu- cije u Crnoj Gori nije potrebna – procesa obrazovanja joj glavnu riječ ima muškarac ima svoje specifične uzroke, kulturalizma u društvu jeste re, jer je obrazovanje dio kul- primjena složenih metodološ- (dostupnost, fleksibilnost (otac, brat, muž, svekar, ple- svoju genezu, unutrašnju di- neznanje kao „adekvatan pro- ture, a time i kultura sama. kih sredstava i postupaka na obrazovnog sistem koji treba menski vođa), a s druge, ta sa- namiku i da ne postoji jedno stor” za održavanje: predra- Međutim, kultura nije samo osnovu kojih bi ovako izreče- da bude postavljen na princi- ma zajednica je kao etnički univerzalno rješenje. U isto- suda, stereotipa, stigmatiza- materijalni preobražaj svije- ne stavove prihvatili kao valid- pima multikulturalizma, inter- entitet i sama marginalizova- riji razvoja socijalne i politič- cije. U kontekstu razumijeva- ta, već i duhovni proces koji ni. Toliko je očiglednih primje- kulturalizma i otvorenosti i za na u odnosu na širu društve- ke misli možemo prepoznati nja fenomena multikultura- se događa u biću svakog pora iz svakodnevnog života i či- one drugačije) nu zajednicu u okviru koje eg- različite pristupe definisanju, lizma predrasude, stereotipi jedinca ponaosob. njenica u društvenim odnosi- – pitanje lidera i liderstva zistira. ali i rješenju etničkih konflika- ma, grupnom i individualnim unutar romske populacije, po- Sa uključivanjem većeg ta. Često se u rješavanju etnič- ponašanjima koji idu u prilog jedinaca koji treba da anticipi- broja ženske djece u proces kih konflikata polazilo od slje- ovakvom načinu razmišljanja. raju potrebe i ciljeve zajedni- obrazovanja neminovno bi deće teze: ako je u jednom Sociološku analizu sagle- ce u kojoj žive i imanentno joj došlo i do promjene unutar društvu ostvarena demokrati- davanja ukupnog društvenog pripadaju, čiji su neraskidivi samog sistema vrijednosti za- ja, onda su riješeni i društve- položaja romske populacije u dio, jer oni najbolje osjećaju jednice i procesa socijalizacije ni sukobi i ključni problemi na Crnoj Gori, ali i svakoj crnogor- duh svog etniciteta. koji iz njega proizilazi, došlo bi relaciji različitih etnokulturnih skoj opštini možemo započe- Ova dva momenta suštin- do promjene svijesti na nivou etniteta, pa tako i u teoriji i u ti, polazeći od pojma socijalne ski proizilaze i uslovljavaju je- kolektiviteta. praksi imamo različite pristupe procesu približavanja ra- zličitih etničkih grupacija, kao PROMIŠLJANJE I MIJENJANJE I SEBE I SVIJETA što su: anglokonformistički model integracije, melting pot kao i stigmatizacije ispoljavaju se Od trenutka kada se od Obrazovanje kao složen društveni fenomen možemo posmatrati na nekoliko različi- topljenje različitosti i princip kroz procese kao što su: pro- ostalih živih bića distancirao tih nivoa: benigne ravnodušnosti. Imple- storna segragacija, kroz visok zahvaljujući razumu i formirao – obrazovanjem stičemo znanja i sposobnosti koje su nam potrebne da bi smo se ba- mentacija principa multikul- stepen homogamije odnosno prve oblike društvenih zajed- vili određenim zanimanjima. Ta znanja nam omogućavaju da zauzmemo određeno mje- turalizma u jednom društvu niske stope mješovitih brako- nica, čovjek uči, stiče znanje, sto u visoko izdiferenciranoj društvenoj podjeli rada. otvara niz značajnih pitanja, va, kroz etničku alterfoniju ko- iskustva, obrazuje se. U primi- – u savremenom društvu, zahvaljujući obrazovanju, pojedinac je u stanju da konstan- kao što su: jezička prava, re- ja se ispoljava kao nepoklapa- tivnim društvenim zajednica- tno pod lupu stavlja svoju egzistenciju, svoju prirodu, da se pita, promišlja i mijenja i se- gionalne autonomije, politič- nje maternjeg jezika i jezika ma proces obrazovanja odvi- be sama i svijet koji ga okružuje (kroz dijalog) ko predstavništvo, svojinska etničke pripadnosti, kroz vi- jao se kroz različite društvene – u procesu obrazovanja pojedinac izgrađuje svoj lični moralni imperativ kao osnovu prava, prava nacionalnih ma- sok stepen etničke distance i procese, kroz aktivnosti sva- koja ga i profiliše kao moralno, a samim tim i kao društveno biće. njina, kao i pravo na obrazov- etnocentizama kao stava da kodnevnog života. Obrazova- ARHIV LIK VUKA MANDUŠIĆA U „GORSKOM VIJENCU” Najviši domet Njegoševoga književnog posla na planu GR AĐENJA likova Snaha Milonjića bana inkarnira strast koju Njegoš oplemenjuje njenom transformacijom u ljepotu. To je ista ona ljepota koja dovodi do bijelog usijanja strasti u pjesmi „Noć skuplja vijeka”. Pjesnik je sve uvrnuo u unutrašnjost pjesme koja se razbuktava u carstvo onog erosa koji su stari Grci najprikladije izrazili u mitološkoj bezobzirnosti rodoskrvnuća bogova. Nijedan segment „Gorskog vijenca” ne nudi čitaocu bogatiju ekspresiju od sna Vuka Mandušića

kova psihološkog portreta, dosti snažne ličnosti vršeći ljubavne ispovijesti i iskazi- jedna žena dokaz je, dakle, mnog unutrašnjeg napo- ljubavni san, ima naglašenu „sublimaciju ljubavnog u du- vanja suštine jednoga psiho- asocijacija na nju i u trenu- na. Sav tok kolektivne an- funkciju konkretnog znače- hovno”. Narodni pjesnik tu loškog lika pružilo je beskraj- cima delikatnog raspravlja- gažovanosti, i lične uspjehe nja u lokalnom sižeu. Taj de- opšteljudsku opterećenost i ne mogućnosti da se sve na- nja sa prisutnim neprijate- u borbi sa haračlijama, Vuk talj je uintegrisan u među- opasnost od ljepote izražava govijesti, a da se ništa ne ek- ljem. Dvostruk grijeh se za- nije nikako drukčije doživlja- prostore istorijskog ispolja- u punoj razgolićenosti: splicira. Nijedan segment vrzao za Vuka: on je kum ku- vao osim kao vid svoga nor- vanja gdje svojom neobič- „Gorskog vijenca” ne nudi će Milonjića i oženjen je čo- malnog boračkog bitisanja nošću, i ljepotom ljubavne Duboka voda brod nema, čitaocu bogatiju ekspresi- vjek. Uglavnom, ljubavni san i kao bogomdano angažo- pjesme, ima nadređenu po- Ubava moma rod nema. ju od sna Vuka Mandušića. neminovno uvlači u sebe i vanje koje mu je pomagalo ziciju među ostalim realistič- A ko bi zamjerio što pjesma Vukovu priču o snahi Anđe- da ne ostane sam sa svojom Piše: kim detaljima čija je svrha u Bogatstvo nagovještaja nudi čudne sadržaje i što iz- liji. Zar dva iskaza o ženi ni- ljudskom problematikom. Prof. dr Novak Kilibarda tome da čitaoca za trenutak vlači čitaocu opasne asocija- jesu simboli Vukove muške Zašto Vuk plače? Zaista, on odvoje, i odmore, od visoko- Da bi dokazao Vukovu cije, dobio bi odgovor: pa za- razapetosti između običaj- može da žali sve što je lije- ema „Gorskog vijenca” idejne jednosmjernosti do- punu zanijetost, pjesnik da- boga, to je san u kojemu je nozvaničnog i intimnoljud- po; on se izdokazivao kao Tpotiskuje one psihološ- gađanja. Dakle, Vukova ljuje beskonačno bogatstvo poklonik ljepote u raznim ke profile likova koji ne zavi- bavna ispovijest u prostran- nagovještaja. Snaha Milo- njenim manifestacijama. se od konkretnog ideološko- stvu radnje djela znači sa- njića bana, ne samo što ima Njega je mogao da ponese političkog i etičko-istorijskog mo jedan krupan detalj ko- pozicuju ljepote koja uzbu- i lijep turski saruk, on preki- angažovanja. To je otuda što ji pripada zatišju etičko-isto- đuje, nego je i dovedena u da Draškovu priču o ružnim se pjesnikov posao na pla- rijskog ponašanja junaka. mogućnost aktivnog izazo- stranama mletačkog života nu građenja likova ispoljio Ali, pored konkretnih znače- va. Tuži za djeverom koji joj jer želi da se priča o junaš- više u naporu da se književ- nja Vukovih iskaza, osjećaju je lani poginuo! Ona je mla- tvu. Sve to stoji, ali ne treba no iskaže njihova istorijska se drugi njihovi sadržaji koda, „nema puno osamnaest zaboraviti da je Vuk za čita- aktivnost nego u nastojanju ji poslije ljubavnog sna vo- ljetah!” Kakva je to žalost? vo vrijeme izvođenja istra- da se istraži njihova antropo- de čitaoca pravo u njegova Samo majka i sestra mogu i ge bio introvertirana lič- loška kompleksnost sa ko- psihološka izvorišta. Upravo poslije čitave godine da tu- nost. Zato njegov plač mo- jom su ušli u konkretni isto- ti sadržaji upućuju na psiho- ženjem za srce ujedaju! Šta že da znači odušak psihološ- rijski čin. Vladiku Danila, igu- loško stanje Mandušića koje to Vuka ujeda? Kuća Milonji- kog napona koji je bio sta- mana Stefana i Vuka Mićuno- je jednako postojano u toku ća nije iskopana. Tu je ban lan. Mala žalost za puškom 29 vića, na primjer, maksimalno njegova istorijskog angažo- Milonjić, snaha nije udovica! jeste povod za njegov veli- apsorbuje konkretna istorij- vanja, a koje je eksplicirano Tuženje snahe bana Mi- ki plač kojim otvara stegnu- ska zauzetost. Njegoš ne pri- snom. Dakako, lokalno zna- lonjića puno je nagovješta- te prostore svojih želja o ko- ugotovljava podatke koji bi čenje bilo kojega iskaza Vu- ja, pjesma je čitava mitolo- jima je mogao samo glasno psihološki obilježavali njiho- ka Mandušića ne umanjuje gija bez mjere i kraja. Sve da sanja. Poslije istrage tre- ve likove i na prostorima koje se funkcijom u službi formi- neizmjerno bogatstvo na- ba živjeti bez velike ideje, ne hvata velika ideja. Svi nji- ranja psihološkog portreta. govještaja u pjesmi poprima trpjeti svakodnevno opte- hovi ljudski sadržaji koji su Stepen etičkog iskuše- službu sredstva za rasvjet- rećenje; život postaje sva- interesovali pjesnika usmje- nja koje se manifestuje u či- ljavanje psihološkog lika Vu- kidašnja jadikovka. Zar nije reni su na iskazivanje njiho- nu zaljubljivanja jeste mje- ka Mandušića, koji kohezio- njegov odlazak u Štitare nave snage da se posvete ideji, ra dubine Vukove ljubavi. Da no objedinjuje svaki njegov stavljanje boračke aktivno- a ne pak na iskušenje psiho- bi pjesnik pokazao da je ne- iskaz, učinjen i prije i posli- sti koliko i bježanje od inti- loško-bioloških sadržaja ko- što silovito sablaznilo Vuka, je ljubavne ispovijesti u snu. me koja pritiska. Optimistič- ji bi se ispoljili povodom reda kumu primijeti kao ženu, Svaka rečenica, čak i sin- ki završetak „Gorskog vijen- laizacije te ideje. Jedini lik u morao je bliže da odredi tu tagma, upotpunjuje erot- RISTO STIJOVIĆ: Vuk Mandušić ca” ujedno je i jedan dubo- NOV. „Gorskom vijencu” koji je psi- silu što je kadra da presijeca sko tajanstvo Vukova lika. ■■ ko tragičan akord prelaska 2013

hološko-biološki determini- obzire vjere i običaja. Bliže Stih „no me đavo jednu ve- sve moguće. Zar ne gleda- skog življenja. I ne samo sim- istorijskog pregnuća u mr- Broj san jeste Vuk Mandušić. U određenje te kategorije de- čer nagna / u kolibu noćih mo svjetlost mnogih zvijez- boli Vukove razapetosti, niti tvilo svakidašnjice. njemu „imamo pravog pro- finiše obim Vukova nemira Milonjića”, iako je samo pje- da koje ne postoje u doslov- pak samo simboli ljudi jed- Vladičin poklon Vuku 19 tagonistu lične drame” – pri- koji ne može potisnuti ni ve- snički kazana misao – slučaj- nom smislu! nog vremena. Mandušiću simbolizuje one mijetio je Jovan Deretić. lika ideja što je privremeno no dođoh – ne ograničava Plač za džeferdarom, što nadoknade u životu kojima Nemogućnost istorijskog duhovno uniformisala pro- se na slučajnost. Pojam đa- Plač za džeferdarom je ujedno i poenta „Gorskog društvo hoće da usreći poje- događaja da potisne intimni tagoniste istrage. San-pje- vola u metaforičnoj morfo- vijenca”, zaokružuje Vukov dinca. Vladika zaboravlja da život Vuka Mandušića jeste sma je izuzetna baš u tome logiji teksta ima vrlo slože- Poslije ljubavne ispovije- psihološki portret koji je is- Mandušić nije tip junaka koji pjesnikova mogućnost za što na sve upućuje, a ništa nu ekspresivnost. Jedva da sti u snu, razbistrava se zna- poljio svoje magistralne di- u pušci vide samo uzdanog građenje Mandušićeve psi- ne eksplicira. Snaha Milonji- vjerujemo da je Vuk slučaj- čaj priče o snahi Anđeliji kao menzije u snoviđenju. To za- druga kakvi su svi junaci cr- hološke konkretnosti. Svako ća bana inkarnira strast koju no došao na konak; sve slu- detalja u psihološkom por- okruženje ujedno razrješava nogorskih epskih narodnih pojedinačno učestvovanje Njegoš oplemenjuje njenom timo da ga je nešto negdje tretu Vuka Mandušića: njegovu psihološku nape- pjesama. Vladika ekonom- Vuka Mandušića u realizova- transformacijom u ljepo- opredijelilo da prenoći u ko- tost i znači pražnjenje jed- ski obeštećuje Vuka, ali mu nju istrage poturica ima dva tu. To je ista ona ljepota kolibi Milonjića. Ništa ne sme- Bješe mi se snaha pomamila, nog prenapregnutog psiho- ne nadoknađuje onu ljepo- značenja u djelu: konkretno ja dovodi do bijelog usijanja ta što se izjava može shvatiti Bez putah je ništa održati… loškog stanja. tu koja je prestrižena. Vladi- značenje u lokalnom sižeu strasti u pjesmi „Noć skuplja kao oblik Vukova kajanja što Te ja uzmi trostruku kandžiju, ka-državnik doživio je smire- i, drugo, značenje u okvi- vijeka”. Pjesnik je sve uvrnuo je noćivao kod bana; poruke Uženi joj u meso košulju: Tragičan akord nje, ideja mu je ostvarena – ru psihološkog portreta ko- u unutrašnjost pjesme kose međusobno ne isključuju. Vrag uteče nekud bez obzira, on je dovršen i završen. On je se iskazuje samo u vezi sa ja se razbuktava u carstvo Zar ne govori nešto i Vuko- A ozdravi snaha Anđelija. Poslije istrage poturi- nije u psihološkoj prilici da ljubavnim snoviđenjem kao onog erosa koji su stari Gr- va budnost pred zoru – kad ca, nastupa opšte duhov- razumije Vukov plač drukči- kulminacionom tačkom u ci najprikladije izrazili u mi- „svak spava u kolibe”. Kakve Vukova priča o snahi An- no olakšanje na prostorima je nego kao žaljenje vrijed- procesu formiranja portreta. tološkoj bezobzirnosti rodo- su ga to brige obrvale te ga đeliji ne oslanja se na bilo istorijske aktivnosti. U sja- ne puške. Značenje Vukovih misli ko- skrvnuća bogova. I svekar, muči nesanica! I pored činje- kakvu stvarnu istinu iz nje- ju pobjede i iguman Stefan Lik Vuka Mandušića je se uklapaju u opšte rezo- Milonjić ban, ostavljen je kao nice da se ne smije u poezi- gova života. Za poimanje zaobilazi liturgijske kanone. otvara prilaze da čitalac do- novanje o centralnoj istorij- mogućnost incestnog grije- ji tražiti bukvalna logičnost, svih koji slušaju, Vuk je izmi- Veseli su glasi i kad se javlja misli njegove unutrašnje sa- skoj ideji, što se iskazuje pri- ha ali na distanci koja trepti nameće se ovo pitanje sa- slio priču da bi kroz alego- da je nestalo groblja oko cr- držaje. U prosedeu roman- je ljubavnog sna, ne zanima kao neuhvatljivi nagovještaj mo po sebi: kako Vuk ona- riju kazao poturicama svo- kve i da po šestanu u jedan tičarske poeme lik nije mo- čitaoca kao oblik ispoljava- opšteljudske grešnosti, u tre- ko jasno sagleda oči tužilice je ubjeđenje u neminovni kopaju. A Vuk Mandušić, šta gao biti svestranije iskazan. nja jednog psihološkog sta- nucima kad savlada ljepota. koje gore življe od ognja uz obračun sa njima. Zašto Vuk se s njim zbiva? Prošao je Ovaj psihološki portret na- nja koje nije uslovljeno tom Ban Milonjić je javno prekr- koji se ona grije. Gost i kum konstruiše priču o jednoj že- mučnu napetost pri donoše- bijen je unutrašnjim sadr- idejom. Vukova priča o snahi šio jedan tabuisani običaj neosporno spava u kolibi, a ni, i to ženi koja mu je navod- nju odluke, izdržao tok istra- žajima koje treba domisli- Anđeliji, kao uostalom i dru- kada je pretpostavio ljepotu vatra gori „na sred sjenoko- no snaha, da bi rekao svoju ge i riješio jedan lokalni okr- ti. Da je bilo vremena i prili- ga njegova ispoljavanja, uzi- snahe svetinji običaja i mr- sa”. Da se to Vuk nije možda poruku kao aktivni učesnik šaj poslije istrage koji je čita- ka, lik Njegoševa Vuka Man- maju se kao iskazi saučesnika tvoj glavi svoga sina Andrije: i prije nagledao njenih oči- jednoga istorijskoga čina? va bitka: dušića bio bi velika inspiraci- konkretnog događanja, i ne ju. Ko zna šta se sve skriva u Psihološki je sasvim jasna ja za književne obrade, ona- kao odraz psihološkog stanja Žalije mu snahin vijenac bilo onome vragu koji ga je do- činjenica da Vuk u momen- Do Kokotah više Lješkopolja ko kao što su Homerovi liko- jedne integralne ličnosti. Ta- Nego glavu svog sina Andrije. veo u kolibu kuma Milonji- tu, kada treba da od neče- Osamdeset i tri posjekosmo. vi bili stalna inspiracija grč- ko se funkcija lokalnog zna- ća gdje ga muči nesanica. ga napravi alegorijsku pri- kih tragičara. čenja iskaza pretpostavlja lič- Pjesma se preliva u strah Da se možda svekrov pod- ču, pribavlja materijal iz fon- Sve postignuto nije mo- Lik Vuka Mandušića je nosti koja se iskazuje. od ljepote iza koje jecaju vig prilikom kršenja običa- da najprisutnijih asocijacija. glo da uvede Vuka u stanje najviši domet Njegoševoga zvona strasti. Snaha Milonji- ja nije na daleko čuo! Ko to A može lako biti da je suro- opšteg olakšanja, kao što književnog posla na planu Etičko iskušenje ća sablažnjava sve muško, Vuku ispriča istoriju vijenca va priča o jednoj ženi trenu- ga ni velika ideja nikada ni- građenja likova. bez obzira na svetinju religi- koji je pretpostavljen sveti- tak njegove trenutne osu- je mogla sasvim angažova- Čak i kulminaciona tač- je i krvi. Pjesnik ostavlja Mi- nji običaja i junaku iz Duge. de svemoći koja ga je obu- ti. Sve zvanično ostalo je s („Književna reč”, ka u procesu formiranja Vu- lonjića bana u otmenoj gor- Odista, snoviđenje kao oblik zela. Koliko ga silno rastače one strane njegovog inti- br. 6. 10. 10. 1977.) IN MEMORIAM LISTOVI List učenika Srednje medicinske škole MILOŠ VULEVIĆ „Dr Branko Zogović” u Beranama

Marta ove godine preminuo je u Beranama istaknuti prosvjetni radnik i književnik Miloš Vulević. Rođen je 1929. godi- „Aura Vitalis” ne u Trešnjevu kod Andrijevice. Osnovnu školu završio je u (Br. 8/9, 2013) Trepči, gimnaziju u Beranama, a Filozofski fakultet na Sveuči- Redakcija lista učenika beranske Srednje medicinske škole „Dr lištu u Zagrebu – Odsjek za rusku književnost i jezik i jugoslo- Branko Zogović” obradovala je svoje vjerne čitaoce dvobrojem. U vensku književnost. želji da održe kvalitet prethodnih brojeva, u ovom izdanju strane su Trideset godina predavao je književnost u ivangradskoj, obogatili novim sadržajima. Pored uobičajenog intervjua sa direk- sada beranskoj gimnaziji, kao profesor podučavao je brojne torom škole, koji stoji na uvodnoj strani, i bezbrojnih vijesti iz ško- generacije, ne samo tajnama književnosti, čistom riječju i sta- le (školska takmičenja: farmakognozija, humana genetika, hirurgija, vom, već ih je pripremao da hrabro i ljudski koračaju životnim engleski jezik, održani sajmi preduzetništva, olimpijade znanja iz bi- stazama. Njegovom zaslugom i svesrdnom pomoći mnogi su ologije, Dan borbe protiv dijabetesa, Dan jezika, Svjetski dan voda se otisnuli u svijet literature, umjetnosti. On ih je brižno pra- „Dan otvorenih vrata”, opštinska smotra recitatora), i neizostavne proslave maturske večeri ge- tio i usmjeravao, savjetovao, nekada dobronamjerno kritikovao, i više od svega–radovao se neracije 2012/2013., list za jezičke čistunce nudi pomoć u njegovanju pravilnog govora (usme- njihovim uspjesima. nog i pismenog). Na temelju nekoliko primjera, pomaže u savladavanju jezičkih nedomica: kadi- Do odlaska u penziju, punih 10 godina bio je sekretar tadašnjeg SIZ-a za kulturu u Berana- kad i katkad, insekt i insekat, odavna ili odnedavno, ovlašćen ili ovlašten, rječnik, ali ne riječnik, ma, a na sličnim poslovima radio je kratko u Opštini Berane. Na svim mjestima gdje je radio i uzrečica, ne uzrječica… Članovi novinarske sekcije predstavili su profesoricu biologije mr Veru u svim oblastima gdje je djelovao ostavio je neizbrisiv i orginalan pečat. Obradović i objavili i najbolji rad sa konkursa, objavljenog povodom Dana škole i obilježavanja Čitav svoj radni vijek i život Miloš je posvetio književnosti. Veoma uspješno se bavio knji- 200 godina od Njegoševog rođenja. ževnom kritikom, pisao je eseje, putopise i prikaze. Pisao je o stvaralaštvu Dušana Kostića „Da- „Aura vitalis” prenosi rezultate ankete sprovedene među 125 američkih i britanskih autora, ljina u pohode” (2000.), „Eseji” (2001.), zatim „Gorančića Gora” (zbirka priča 2005.), „Vojvoda Mi- koja pokazuje da je Tolstojev roman „Ana Karenjina” proglašen najboljim književnim djelom 19. ljan Vukov” (2005.), „Stočova voda i druge priče”(2006.), a zajedno sa Milutinom Čukićem „Ru- vijeka, a „Lolita”, Vladimira Nabukova najboljom knjigom 20. vijeka. List piše o ljekovitim svoj- jišta”(2007.). Posebno je tumačio književno djelo velikog pisca Mihaila Lalića, svog dugogo- stvima aronije, sibirske borovnice, heljdi, omiljenoj ruskoj žitarici, a tu je i recept za „piling” cri- dišnjeg prijatelja. Knjiga putopisa „Lelejske česme Mihaila Lalića” (prvo izdanje), neka su vrsta jeva ovsenim pahuljicama. Preporučuju se prirodni ljekovi protiv gripa, a putem kratkih testova, romansirane biografije autora „Lelejske gore” i autobiografije Miloša Vulevića. Njegova knjiga list podstiče čitaoce da provjere znanje iz gramatike, istorije, oblasti muzičke umjetnosti, ruskog „O Gorskom vijencu” treba ubrzo da izađe iz štampe. i engleskog jezika, te matematike. Skroman u svemu, dostojanstven, plemenit, emotivan, vjerovao je u svijet koji je bolji od Naravno, nije izostala strana posvećena humoru, anegdotama vezanim za poznate ličnosti ovog. Krasile su ga osobine po kojima ćemo ga trajno zadržati u sjaćanju. Odajemo mu dubo- poput Vinstona Čerčila, Napoleona Bonaparte, Petra Velikog. Tu su i aktuelni modni trendovi i re- ko poštovanje za sve što je za života uradio, i duboku zahvalnost za neponovljivi svijetli ljud- dovi posvećeni nevjerovatnim podacima o ljudskom tijelu. ski i stvaralački trag koji je ostavio. Zarmina-Nina Jašarović Glasnik dR AGINJA Pejović (Br. 8–9, 2013, Podgorica) Novi broj „Glasnika”, lista Privredne komore, donosi brojne informativne tekstove iz ove oblasti. Zabilježeni su susreti privrednika i predstavnika komora bivše Jugoslavije, u Ljubljani, poslovni forum cr- Aprila ove godine preminula je Draginja Pejović, rođena nogorskih i turskih privrednika, sastanak Komiteta pridruženih člani- Jokić, nastavnica istorije u penziji. Rođena je 1942. godine u ca „Eurochambers” (Asocijacija privrednih komora Evrope”) u Ankari, Gušici, srez Gnjilane. Pedagošku akademiju – Odsjek istorija i manifestacija izložba zdrave hrane na Durmitoru, kao i obilježavanje geografija, završila je u Nikšiću. jubileja – pola vijeka postojanja preduzeća „Plantaže”. Radila je u OŠ „Meksiko”, potom u OŠ „Jugoslavija” u Ba- „Glasnik” informiše čitaoce o sporazumima o saradnji koje je Pri- ru, odakle odlazi u penziju. Za vrijeme rada u obje škole po- vredna komora Crne Gore potpisala sa Komitetom trgovine, industri- stizala je zapažene rezultate na lokalnim i državnim takmiče- je i bankarstva Tajlanda, Nacionalnim komitetom Ukrajine, te italijan- njima. Ako se za ikog moglo reći da ga učenici vole i poštuju, skom regijom Abruzzo. onda je to bila Draginja Pejović. Na spoljnom zidu njene uči- Budući da Crnu Goru u procesu pregovora sa Evropskom unijom u oblasti ribarstva, posebno onice dugo je stajalo iscrtano veliko srce, a u njemu napisa- morskog, očekuju brojni izazovi, Privredna komora osnovaće grupaciju za ribarstvo u cilju jačanja no: „Draginja, volimo te!” Tako su uvijek iznova pisale gene- ovog sektora. V. d. glavnog i odgovornog urednika je Milka Pižurica. racije kojima je predavala. 30 Ta jednostavna, skromna žena zračila je pozitivnom energijom. Prirodna, duhovita i otvorena, bila je bliska i djeci i kolegama. Njegovala je lijepe međuljudske odnose. Prema učenicima je iskazivala roditeljsku brigu, učila ih da budu prvenstveno dobri ljudi Forum i da se poštenim radom izbore za svoju budućnost. Živjela je dostojanstveno i skromno, do- (Br. 28, 2013, Podgorica) stojanstveno podnoseći i svoju bolest. Poštovana i voljena, Draginja Pejović će ostati u našem trajnom sjećanju kao dobar peda- „Forum”, časopis o duhovnom, kulturološkom, nacionalnom gog, njegovateljica ljubavi i sloge, divan čovjek i kolega. identitetu i položaju Bošnjaka u Crnoj Gori, na oko 60 strana oba- Rajka Vuksanović, vještava čitaoce o važnim dešavanjaima u protekolm periodu. Tako OŠ „Jugoslavija” Bar je, povodom 11. jula, Dana sjećanja na civilne žrtve ratova vođenih na prostoru bivše SFRJ (1991–2001. godine) u Podgorici otvoren Bu- levar Srđana Aleksića, a u saradnji sa Vladom Azerbejdžana – renoviran Kraljev park. U okviru Festivala priče „Zavičajne staze”, u Petnji- m ARINA Pejanović ci je zabilježena promocija izdanja Foruma Bošnjaka knjige „Crvena mrlja” i „Usud imena”, Rifata Rastodera, „Sofra” i zbirka priča „Buđe- nje Bihora”, autora Ervina Spahića. Predstavljen je i jedan od najzna- NOV. U Podgorici je nedavno preminula naša koleginica, pošto- čajnijih objekata islamske arhitekture na ovim prostorima, a to je Husen pašina džamija u Pljev- 2013 vana učiteljica Marina Pejanović. ljima. Sait Šabotić objavio je prikaz knjige „Kulturno-istorijsko nasljeđe plavsko-gusinjskog kraja”,

Broj Tiha, vrijedna, odgovorno je obavljala plemeniti posao autora Halila Markišića. Zabilježena je i manifestacija „Biserje iz sehare Hamdije Šahinpašića”, pro- učitelja 25 godina u Osnovnoj školi „Mrkojevići”, prvo u po- mocija rječnika „Rječnik plavsko-gusinjskog govora”, kao i plavski književni susreti. „Forum” piše 19 dručnoj školi u Gorani, potom u matičnoj školi u Pečuricama, i o Alenu Bešiću, ovogodišnjem dobitniku nagrade „Risto Ratković” za knjigu „Golo srce”, besje- a posljednjih 12 godina u područnoj školi u Dobrim Vodama. di organizovanoj povodom 100 godina od rođenja Ćamila Sijarića u Šipovicama, rodnom mjestu Čestiti i vrijedni Mrkojevići znali su da prepoznaju njenu pisca, te izložbi slika Abaza Dizdarevića u Hrvatskoj. Predstavljen je i roman „Majko zašto”, knji- plemenitu dušu i s povjerenjem su slali svoju djecu u njen ževnice Mirsade Bibić – Šabotić. Predsjednik savjeta je Husein Tuzović. razred. Marina, čestita Crnogorka, koja je baštinila otmjenost, ljepotu i dobrotu crmničkih i beranskih predaka, ostavila je iza sebe oca, majku i brata, ostavila je mnogobrojnu rodbinu i prijatelje. Kraj njenog odra u barskoj kapeli prošli su mnogobrojni građani, njeni bivši đaci i njiho- „M ALESI A” vi roditelji, a učenici iz posljednje generacije koju je vodila i kolege držali su počasnu stražu. Iz štampe je izašao novi broj časopisa „Malesia” sa bogatim sa- U oproštajnom govoru njenih kolega ispred kapele u Baru, rečeno je, između ostalog: „… držajem koji čine naučni radovi i studijski prilozi. U ovom broju ra- Draga i dobra naša Marina, znaj da kada nestane prijatelj drag, i onaj koji ga nadživi, manje dove su predstavili autori iz Crne Gore, Albanije, Kosova, Makedoni- živ biva…” je, Hrvatske i Italije. Otišla je plemenita Marina Pejanović, ali će svojim duhom trajati u sjećanjima generaci- U rubrici Kultura svoje radove predstavili su sljedeći autori: prof. ja njenih učenika, u pamćenju nas kolega, u tragovima koji su ostali po školskim dnevnicima, dr Anton Nik Beriša („Mešari-djelo od Đona Buzukua”), prof. dr Tomor đačkim knjižicama, upisnim knjigama učenika. Osmani („Štjefen Đečovi i njegov doprinos albanologiji”), prof. dr Val- Kolektiv OŠ „Mrkojevići” ter Memiša (”Kostać Cipo i rječnik albanskog jezika, 1954”); prof. dr Ali Jašari („Devolov rječnik za leksiko-frazeologiju kao etnosociolin- guističko svjedočenje”), prof. dr Šaban Sinani (”Bjekstvo od brdskog mita-antropološki prikaz”), prof. dr Adem Zejnulahu („Lik Antona Če- VUKOMIR SIMONOVIĆ te u narodnim pjesmama”), prof. dr Mimoza Priku (”Albanaloške studije od stranih naučnika”), prof. dr Fatbarla Hodža (”Značajan doprinos za albansku književnost i kulturu od Augusta Dozona i Emila Legranda”), prof. dr Haredin Džaferi (”O lokucionima na alban- Vukomir Simonović, profesor geografije, ugledni građanin skom jeziku”), dr. Valbona Gace (”Mesijansko gledište u slobodnim stihovima Miđenija”), dr. Sa- i poznati prosvjetni radnik, preminuo je oktobra ove godine. bina Osmanović (”Očima djeteta i kosom jednog pisca”), prof. dr Abdula Balhysa- dr. Elvira Lumi Rođen je u Donjomoračkom selu Jasenova 1942. godine. („Balkanski književni identitet-faktor mira među narodima”), dr. Meli Šopi („Terminološki proble- Prvo obrazovanje je stekao u Manastiru Morači i Tomaševu. mi u vezi dijalektologije i sociolinguistike”), mr Ismail Doda („Kongres pravopisa albanskog jezi- Završio je Gimnaziju u Bijelom Polju, studije geografije na Fi- ka i implementacije njegove rezulucije kod Albanaca u Crnoj Gori”), ma Gezim Puka („Počeci dra- lozofskom fakultetu u Prištini. Zapošljava se u Ekonomskoj me i pozorišta u albanskom književnom sistemu”), mr. Rok Đoljaj („Poetika zbirki pjesama„Vječito školi u Prištini, gdje ga pamte kao uglednog profesora geo- cvijeće” Nikole Ivanaja). grafije. Radi kasnije u Gimnaziji u Kosovom Polju, a već 1988. U rubrici Istorija radove su predstavili prof. dr Zef Mirdita („Albanci u kontekstu katolicizma i godine postaje direktor te ustanove. pravoslavlja-ekumenski duh među crkvama”),dr Nermin Baša („Ilirski svijet u djelu Julije Cezara”), U međuvremenu dolazi do burnih događaja na Kosovu, dr. Kastriot Marku („Hijerarhijska i teritorijalna organizacija frančeskana u albanskim teritorijama”) zbog čega se Vukomir 1999. godine vraća u Donju Moraču i i mr Ćazim Namani („Kosovo ili Dardanija”). radi u OŠ „Mojsije Stevanović”, prvo kao bibliotekar, a ubrzo postaje i njen direktor. Odjeljak Toponomastika sadrži dva priloga posvećena mikrotoponomiji albanskih teritorija Pe- Ostao je upamćen kao dobar rukovodilac, prijatelj i drug svih sa kojima je radio. Nakon od- lagonije, prof. dr Mustafe Ibrahimija i „Toponomija” teritorija južne Albanije, dr. Eliana Pačo. laska u penziju, razbolio se od teške bolesti, čije je posljedice hrabro podnosio. Poseban dio posvećen je društvenim pitanjima sa prilozima koje su priredili: dr. Rezane Kono- Za svoj rad u školi i društvenoj zajednici dobio je više priznanja i bio poštovan i voljen od mija („Etno-pravni aspekti evolucije krvne osvete i uloga albanske države u zaštiti prava na život”), svojih najbližih, od kolektiva, u kojem je proveo zadnje godine rada, učenika i njihovih rodi- Nik Gašaj („Demokratija i javnost”) i dr Juljana Kume („Grecizmi u terninologiji pravoslavne crkve”). telja, komšija i prijatelja. Tu su i recenzije o nekim novim i aktuelnim izdanjima u Crnoj Gori i regionu, kao i čestitke Re- Sahranjen je u rodnoj Jasenovi. Kao častan pedagog i prosvjetitelj ostaje u našem traj- dakciji časopisa „Malesia” koje su uputili prof. dr Šaban Sinani, dr. Sabina Osmanović i publicista nom sjećanju. Arben Lagret. Rade Baković Glavni i odgovorni urednik časopisa je Nik Gašaj. Priredila: Š. B. NOVE KNJIGE O NAUčNO VIŠESTRUKA dImENZIJA ZASNOVANOm I KORISNOm ŠTIVU lINGVISTIčKO-ISTORIJSKIh NE SAmO ZA ISTRAŽIVANJA NJEGOŠOlOGIJU (Božidar Šekularac – Cvetko Pavlović: „Toponimija opštine Bar”, DANU, Podgorica, 2012) (Sreten Zeković: „Simo Milutinović, Petar I i Njegoš – krivotvorstvo Sima Milutinovića”, „Crnogorski kulturni krug”, Cetinje 2013) onografska publika- hovim značenjem. Istorijski Monografi ja „Toponimi- Mcija akademika prof. potencijal sadržan u vlasti- ja opštine Bar” sastoji se iz dr Božidara Šekularaca i dr tom imenu očituje se dije- tri dijela. ada je u pitanju knjiga Cvetka Pavlovića „Toponi- lom u tome što je ono po- Prvi dio čini šest poglav- KSretena Zekovića: „Simo mija opštine Bar”, u izdanju vezano mnogim nevidlji- lja: Grad Bar i Barska kotlina; Milutinović, Petar I i Njegoš DANU, izašla je ovih dana iz vim nitima s raznovrsnim Sutomore-Spič; Crmnica, Še- – krivotvorstvo Sima Miluti- štampe. Recenzenti knjige efektima ljudske djelatno- stani; Krajina-Dukljanska novića”, prije svega, napomi- su naša eminentna naučna sti. župa i Mrkojevići-Dukljan- njem da je riječ o naučno za- imena: akademik Radoslav Toponimi su stari svo- ska župa Prapratna, u koji- snovanom i korisnom štivu, Rotković, akademik Vukić jevrsni istorijski spomenici ma je, ukratko, predstav- ne samo za našu njegošolo- Pulević i dr Maksut Hadži- koji odražavaju život i po- ljena teritorija barske op- giju, no i za manje obavije- brahimović. Monografi ja je glede na svijet stanovnika štine regionalno. Prikaza- štenu javnost (ne samo laič- obima 285 strana, tehnič- koji tu žive, njihova imena, ni su osnovni istorijski, priku). Knjiga ima naučnu apa- ki dobro opremljena, sa se- privredne prilike i sl. To su vredni, geografski i kultu- raturu, citati su korektno nadam karata, dvije fotografi - najviše spomenici našeg je- rološki podaci koji nam da- vođeni s upućivanjem na je i 69 jedinica izvora i lite- zika, sačuvani za nauku. ju osnovne informacije o autora ili literaturu iz koje su rature. Imajući u vidu da ovom prostoru. preuzeti, a konsultovana je Toponimija označava uspješnost toponomastič- Drugi dio se sastoji iz abecednim redom. Uz sva- literatura renomiranih poza- skup geografskih naziva kih ispitivanja umnogome dva poglavlja: Stranice op- ko ime upisana je odredni- valaca crnogorske usmene i (gr. topos=mjesto, oblast, zavisi od terenskih istraži- šte toponomastike i toponi- ca koja ukazuje na karakte- pismene književnosti, usme- će otvoreno sve dokle se ne zemlja; gr. onim= ime, na- vanja, autori su se prihvati- mija barske opštine i Anali- ristike svakog od njih, kao i ne književnosti uopšte i ži- nađe izvornik Njegoševa ziv). Toponimija je sinte- li veoma zahtjevnog zadat- za toponima barske opštine. stanje na terenu. Antropo- vota i djelovanja Sima Milu- djela. No, do tada svakako će za lingvistike, istorije i ge- ka i obišli svaki kutak bar- Toponimi u barskoj opštini nimi su zabilježeni samo tinovića, te istorijskih kreta- ostati nezaobilazna osnova- ografi je. U najužem smislu ske opštine, prikupljajući nastali su kao rezultat slo- kao prisutna prezimena u nja u Crnoj Gori vremena o na sumnja koju je autor ovog riječi, toponomastika ili to- informacije neposredno na ženosti kontakata naroda, određenom naselju. Na kra- kojem je riječ i sl. rukopisa naveo i podrobno ponimija dio je lingvističke terenu, a zatim te podatke njihove šarolikost, kao i et- ju knjige, dat je spisak sto Posebno mjesto u knjizi analizirao, upoređujući po- grane onomastike koja se, upoređivali sa katastarskim ničke i vjerske raznovrsno- saradnika na terenu, koji su zauzima rasvjetljavanje pro- svetu Puškinu s posvetom opet, sa lingvističkog sta- knjigama i starim kartama, sti. Autori su toponime raz- autorima bili informator, i blema naslova Njegoševe Milutinoviću, upoređujući novišta, obično smatra i di- služeći se adekvatnom na- vrstali u tri kategorije: slo- bez čije bi pomoći ovaj rad zbirke usmene poezije, po- ostale djelove „Luče” s njezi- jelom dijalektologije. Sama učnom literaturom. venske, hrišćanske i ostale. bio mnogo siromašniji, kao znate pod imenom „Ogle- nom posvetom, te ukazujem onomastika je naučna dis- Autori su zabilježili Najpoznatiji toponimi, od- i kratki podaci o autorima. dalo srpsko”, te postavljanje na mogućnih zamišljenih se- ciplina koja proučava vla- izvorno sva imena na tere- nosno imena regija, varoši, „Toponimija opštine Bar” pitanja autorstva posvete Si- dam poglavlja „Luče” umje- stita imena, njihovu funkci- nu, što je uostalom i bio cilj naselja i sela obrađeni su i je priča o izuzetnoj složeno- mu Milutinoviću u „Luči”. Na- sto šest, koliko ih ima u pu- ju u jeziku i društvu, kao i njihovog istraživanja. Da- etimološki, sa željom da se sti istorije Balkanskog po- ročito je podrobno analizira- blikovanim varijantama. Ne- zakonitosti njihovog obra- ti podaci sa terena su au- ukaže na mogući nastanak i luostrva, Duklje, Zete, Crne no pitanje te posvete. Anali- dobronamjeran odnos Milu- zovanja, razvitka, transfor- tentični i odražavaju mje- porijeklo svakog imena po- Gore. Autori su, obrađujući 31 za daje materijala da se po- tinovića prema Njegošu, po- macije. sni izgovor. Akcenatski si- jedinačno. ovu tematiku, uradili impo- sumnja u izvornost posvete tvrđen više puta, zaista da- Geografska komponen- stem nije unešen zbog teš- Treći dio obuhvata Abe- zantan posao koji ima više- o kojoj je riječ, brojni argu- je razloga da se posumnja ta se odnosi, prije svega na koća štampanja. Toponimi cedni pregled toponima po struku dimenziju i specifi č- menti koji su navedeni dje- u izvornost posvete o kojoj lingvističku geografi ju ko- pojedinih sela u Šestanima oblastima i plemenima. U nu naučnu i nacionalnu te- luju više no ubjedljivo. Ipak, je riječ”. ja se bavi izučavanjem i ra- i Krajini na albanskom jezi- ovom dijelu toponimi su žinu. konačno rješenje toga pro- seljavanjem pojedinih riječi ku obrađeni su u albanskoj razvrstani po regionima, blema, po svojoj prilici, osta- Adnan Čirgić sa određenih teritorija i nji- transkripciji. plemenima i selima, složeni Mr Vasilj Jovović SlIK A SREĆNOG O VJEčNOm dUhU

NOV. 2013 dJETINJSTVA POdGORIcE BrOj (Radovan Vujadinović: „Golub u kući” – 88 priča o životinjama; Udruženje (Andrijana Nikolić: „Podgorički intermeco”, autorsko izdanje, Podgorica 19 crnogorskih pisaca za đecu i mlade; Podgorica 2012.) 2013)

lasik crnogorske knji- ne priče i pričanja, efektno odgorički interme- ku Miljanovu i njegovoj že- Kževnosti za đecu (i koristeći poznate obras- „Pco” Andrijane Nikolić ni „maloj Šujovoj”, kao i sa- odrasle), Radovan Vujadi- ce pripovijedanja, pa i moje knjiga ispunjena duhom vremenost u kojoj su situi- nović, đečjoj književnosti tive iz naše velike baštine prošlih vremena, mirisom rani problemi moderne po- se vraća još jednom, ovaj kojoj se moramo vraćati. podgoričkog akšama, lelu- rodice i iskustva iz profesu- put s knjigom „Golub u ku- U ovim pričama je razastr- javim slikama kamenih zi- re same autorke. Temporal- ći”, zbirkom podnaslovlje- ta impresivna šarenica saz- dova stare Podgorice iza ko- nost je ozračena svevreme- nom: „88 priča o životinja- dana od starih riječi, ljepo- jih se kriju čežnjive oči mla- nošću, a prostor fi ksiran – to ma”. te izvornog govora, gozba dih đevojaka čiji se snovi o lije Podgorica, mjesto ljuba- Nije samo poetika ovog jezika, zaboravljenih rije- jepom mladoženji i ostvaru- vi, sevdaha i sevdalinki, če- naslova ono što ovu pro- či, zaturenih, ostavljenih u ju i ne ostvaruju, jer život ima žnje, inata, mržnje, patnje, zu „vuče” ka poeziji, poet- praznom prostoru, u vaku- samo njemu znana pravila, a istorijskih prelamanja – grad skoj prozi, dovoljno je samu gdje nemaju za što pri- sudbina često ima i neke svo- koji je Andrijana Nikolić pri- mo preletjeti naslovima onuti. je planove. hvatila srcem. I savršeno ra- tih 88 priča, pa da se čita- Čovjek je izgubio ono Ljubav, čežnja, prkos, zumjela njegov duh, osjetila ocu otvori beskraj – po- iskonsko u sebi, odrodio čast i povrijeđeni ponos snagu stilskih i leksičkih valje slika, prizora, događaja, se od prirode, od drugih snažni su motivi koji integri- lera jezičkog izraza Stare Va- malih i velikih drama, ali i ljudi, od sebe. Poletio je šu sve djelove knjige, odno- roši i nove Podgorice, njene veselih dogodovština, naj- nekud, zaboravljajući da vi djecu što su. Đeca, prak- sno njene kratke drame: „Pr- sevdalinke i njen humor, tako Kroz sve to čudesno dram- češće sa srećnim ishodom. „i ko je letio – na zemlju tično, preskaču srećno dje- ćija”, „Vojvoda Miljan odijeli jedinstven. Ona je uspjela da sko i pripovijedno tkivo An- Da ne govorimo o tome šta je pao”, u doslovnom zna- tinjstvo, ne prepoznaju go- ženu, sestru Šćepovu”, „Pro- jezgrovitim, sažetim dram- drijanine knjige elegantno sve donosi dublje ponira- čenju. Danas, ako golub u lubove, ne igraju se sa živo- kleti car Dukljan – legenda o skim iskazom, kao i pripovje- i prirodno, negdje izrazitije, nje u sve slojeve ovih pri- kuću uleti, navaliće na nje- tinjama, čak ni onim pliša- Vezirovom mostu, „Porodič- dačkim talentom, izvuče pa- a negdje diskretnije, provla- ča koje nijesu basne, pa ni ga kao na kakvu neman, nim ili plastičnim. ni intermeco”. Posljednje, tinu prošlosti stare i spoji je či se humorna i katkad ironij- priče o životinjama, već vi- napast, „idi svojoj kući, go- Radovan Vujadinović, peto poglavlje „Anegdote iz sa modernom Podgoricom. ska nit da istakne i svemu da še priče o čovjeku, njemu lube”, nećemo mu dati zr- pisac iz naših davnih čitan- Srednje stručne škole Sergije U knjizi Andrijane Nikolić oreol životnosti, odnosno ži- koji je remetio i remeti je- no pšenice ni mrvicu hlje- ki i lektira, ima šta da kaže, Stanić” u savremenom svje- „Podgorički intermeco” sre- vota kojeg svi prihvatamo dan ustaljen poredak u pri- ba, zato što se ne može- lijepo i važno, i đeci trećeg tlu na humoran način subli- lo se legendarno i mitsko sa takvog kakav jeste i mjeri- rodi, gdje čovjek jeste najmo sjetiti ni onih simbolič- milenijuma, samo im tre- mira vrcavi podgorički duh. savremenošću i svemu damo vlastitom mjerom, ko- važniji, (volimo da) vjeruje- kih značenja dolaska golu- ba pripomoć i blagonaklo- Hronotopski, Andrijanina lo oblik i boju svevremeno- ja je punija mudrošću što vi- mo, ali znamo da je on (čo- ba u kuću. nost nas iz drugog mileni- knjiga zanimljiva je jer njena sti. Svevremeno i univerzal- še životnih godova slažemo. vjek) uzurpirao mnogo to- Zaboravljena je radost juma. Da ih uzmemo za ru- vremenska nit povezuje dav- no nalazimo u dubljim slo- Andrijana Nikolić svojim tre- ga što pripada tim dragim koju donose male veliku, odvedemo u prirodu, na vremena Duklje, neobič- jevima značenjskog, a ispu- ćom knjigom pokazala lite- bićima, koja ponekad i u ke stvari, poletjeli smo za pa da im pred spavanje či- nu svevremenost Ulemine njeni su, kao i život ljudski, rarnu snagu, umješnost, op- pogrdnom smislu naziva- omamama savremenog tamo i pričamo ove i ova- sudbine (s kraja 17. i počet- snažnim emocijama, trau- timizam i duh čija je zrelost mo tim skupnim imenom – doba koje odrasle privlače kve priče. ka 18. vijeka) u dramskoj se- mama, sudbinskim potre- tako očigledna. životinje! Autor se oslanja kao malu djecu, vuku ih za kvenci „Prćija”, 19. vijek poro- sima i krajnostima, bez kona onaj izvorni duh narod- sobom kao nekada zmaje- Zoran Raonić dično-ljubavne priče o Mar- jih nema naše egzistencije. Svetlana Čabarkapa Povodom obilježavanja Svjetskog dana Pošte organizovan literarni konkurs za učenike osnovnih škola Najbolji rad Valentine Stanić Obilježavanje Svjetskog dana Pošte, tradicionalno koristimo za promociju pisanog načina komunikacije među mladim ljudima, i to će i dalje biti naš cilj, poručio je Igor Rradusinović, predśednik Odbora direktora Pošte Crne Gore. Zbog velikog broja pristiglih radova, kao i njihovog kvaliteta komisija Ministarstva prosvjete odlučila da posebno pohvali još šest učenika

a ovogodišnji literar- Nni konkurs Pošte Crne Gore i Ministarstva prosvjete, povodom obilježavanja Svjetskog dana Pošte, pristi- glo je oko 100 radova iz 40 osnovnih škola. Prema pro- cjeni komisije Ministarstva, najbolji rad na temu „Zašto je voda dragocjena” napisa- la je Valentina Stanić, učeni- ca IX razreda mojkovačke OŠ „Radomir Mitrović”. Prijatelji Poštinog literarnog konkursa kompanija „ST” nagradila ju je tablet računarom, a Po- šta će njen rad prevesti i poslati Svjetskom poštanskom savezu na međunarodno ta- kmičenje. Drugo mjesto pripalo je Aleksandru Slavuljici, učeni- ku podgoričke OŠ „Vladimir Nazor”, dok je treće osvojila Mirela Rujović iz OŠ „Štam- par Makarije”, Podgorica. Kompanija „Grifon kompju- ter” poklonila je drugona- građenom digitalni fotoa- parat, dok je kompanija „Oli- vetti” trećenagrađenom poklonila mobilni telefon. Or- ganizator takmičenja, Pošta Crne Gore dodijelila je i posebnu nagradu (biciklo) Ma- ši Božović, učenici OŠ „Ivan Vušović” na Vidrovanu kod Nagrađeni učenici u Ministarstvu prosvjete Nikšića. ■■ Zbog velikog broja pri- ra), Andrijanu Mijanović (OŠ rica) i Nikolu Vlahovića (OŠ že, kao i međunarodnog in- stvom prosvjete, predstav- koristimo za promociju pi- stiglih radova, kao i njiho- „Ivan Vušović”, Vidrovan kod „Risto Manojlović”, Kolašin). tegrisanja nacionalnih polja segment međunarodnog sanog načina komunikacije vog kvaliteta, komisija Mi- Nikšića), Vukicu Rašović (OŠ Prilikom uručenja nagrada, štanskih sistema. Takođe, on takmičenja koje već 42 godi- među mladim ljudima, i to nistarstva prosvjete odluči- „Oktoih”, Podgorica), Mašu Igor Radusinović, predśed- je dodao da nacionalno ta- ne realizuje Svjetski poštan- će i dalje biti naš cilj”, poru- la ja da posebno pohvali još Radovanović („Narodni he- nik Odbora direktora Pošte kmičenje za najljepše pismo, ski savez. čio je Radusinović. šest učenika: Anđelu Krgo- roj Savo Ilić” Kotor), Saru Glo- Crne Gore, ukazao je na zna- koje organizuje Pošta Crne „Obilježavanje Svjetskog vić (OŠ „Anto Đedović” iz Ba- mazić (OŠ „Sutjeska”, Podgo- čaj globalne poštanske mre- Gore u saradnji sa Ministar- dana Pošte, tradicionalno Š. B.

Štićenici Centra za djecu i mlade „Ljubović” pośetili košarkaški klub Udruženje Crnogoraca Srbije „Krstaš” u Lovćencu „Budućnost” UČESTVOVALI U FOTOGR AFISANJE REKREATIVNOM ĐECE U CRNOGORSKOJ TRENINGU NARODNOJ NOŠNJI sklopu proslave 200 staš” organizovalo je foto- tvo „Princeza Ksenija” a foto- Ugodina od rođenja Pe- grafisanje đece u crnogor- grafske usluge fotograf Vaso tra II Petrovića Njegoša, a po- skoj narodnoj nošnji. Đečije Krivokapić. Fotografisanje je vodom obilježavanja 15. ok- crnogorske narodne nošnje upriličeno pored Njegoševe tobra, Dana Lovćenca, Udru- obezbijedilo je Crnogorsko biste u Lovćencu. ženje Crnogoraca Srbije „Kr- kulturno prosvjetno druš- Lj. V.

■■Gostima ukazano na značaj bavljenja sportom tićenike Centra za djecu i vić i trener mlađih kategori- sa osnovama košarke i uče- Šmlade „Ljubović” ugostili ja Nenad Milošević. stvovali su u rekreativnom su u prostorijama košarkaš- Pośeta je imala cilj da šti- treningu koji je održao tre- kog kluba „Budućnost Vo- ćenicima Centra približi zna- ner Milošević. Od svojih do- li” i na terenu u Njegoševom čaj bavljenja sportom, kao i maćina dobili su i prigodne parku sportski direktor mla- njegov značaj za razvoj mla- poklone. đih selekcija Dragan Vukče- de ličnosti. Oni su upoznati O. Đ.

LIST CRNOGORSKIH PROSVJETNIH, KULTURNIH I NAUČNIH RADNIKA IZDAVAČ: ZAVOD ZA UDŽBENIKE I NASTAVNA SREDSTVA PODGORICA ODGOVORNI UREDNIK: dr Goran Sekulović List izlazi mjesečno. Godišnja pretplata 4,40 eura, polugodišnja 2,20 eura Broj žiro računa: 510 - 267 - 15 VEB-SAJT: www.zuns.me/prosvjetnirad List crnogorskih prosvjetnih, kulturnih i naučnih radnika UREDNIŠTVO I ADMINISTRACIJA: Ulica Balšića br. 4 tel/fax: 020/ 231-254 i 020/ 231-255; mob: 067/ 222-982; e-mail: [email protected] Rukopisi se ne vraćaju Podgorica: Počela izgradnja Sportske dvorane Univerziteta Crne Gore DOM ZA SPORTSKA I KULTURNA DEŠAVANJA „Studenti državnog Univerziteta dobiće svoj prostor za sportske, kul turne i administrativne sadržaje”, poručio je ministar prosvjete Sla voljub Stijepović. „Sport treba da ispuni svoju naglašenu društvenu misiju koja, pored takmičarskog, ima važan vaspitni, zdravstveni, socijalni i drugi sadržaj”, rekao je predśednik Upravnog odbora UCG i dekan Fakulteta za sport i fizičko vaspitanje prof. dr Duško Bjelica ■■POLAGANJE KAMENA TEMELJCA: Ministar prosvjete Slavoljub Stijepović, rektor UCG prof. dr Predrag Miranović i predśednik [Str. II] Studentskog parlamenta Miloš Vujošević I Dom studenata i učenika Studentski „Braća Vučinić” u Nikšiću raport sa SOBE fakulteta APARTMANSKOG Univerziteta TIPA NAMIJENJENE

Crne Gore [Str. III-V] STUDENTIMA NOV. SA NAJBOLJIM 2013 Studentski parlament: U devet evropskih gradova ambasadori Crne Gore Broj Miloš Pavićević, student povjerenik Univerziteta primili crnogorske studente 19 Crne Gore PROŚEKOM Ove godine, 52 stanara, studenta prve godine USPOSTAVLJANJE (konkurisalo 124) smještena u Domu, dok je na II, PROBLEME III i IV godini (konkurisalo 328) primljeno njih 183, ČVRŠĆIH SPONA a obezbijeđen je smještaj i za 51 učenika. Tradiciju RJEŠAVA MO [str. II] u Domu predstavlja porodična atmosfera, kao i ośe ćaj bezbjednosti. Za sada nedovoljni kapaciteti za U SARADNJI SA Dom učenika i studenata u Podgorici: Smještaj, organizovanje društveno-zabavnog života ishrana, učenje, rekreacija… NADLEŽNIMA [Str. VII] Studentska vijeća na SVE BOLJI USLOVI redovnim śednicama Kapacitet studentskih domova u Podgorici je 1.700 U Baru radi više državnih i privatnih Skupštine Studentskog mjesta od kojih 462 pripada najnovijem objektu fakulteta i odjeljenja parlamenta Univerzite [str. VI] ta Crne Gore iznose MALI probleme koje imaju Studentske zamjerke prevoznicima studenti na njihovim UNIVERZITETSKI fakultetima, nakon če ga se naša organizacija NEVJEROVATNO obraća nadležnima sa CENTAR ciljem da ti problemi JE DA MJESEČNE Veće interesovanje za fakultete sa pomorskim, budu riješeni u što kra poljoprivrednim i ekonomskim smjerovima i niže ćem roku. I u narednom KARTE NE VAŽE cijene školarine periodu nadamo se [Str. VIII] uspješnoj saradnji sa donosiocima odluka, kako U LOKALU [Str. II] bi problemi bili rješavani, a kvalitet studiranja Cetinjske akademske teme bio unaprijeđen. Posredstvom studentskih vijeća Bijelo Polje bez studentskog doma organizujemo naučne tribine, okrugle stolove i de bate na univerzitetskim jednicama, a takođe su REZULTATI zastupljena i studentska druženja i druge sportske AKADEMCI ŽIVE i društvene aktivnosti NAJBOLJE GOVORE [Str. V] U HOTELU [Str. VI] [Str. VIII] Počela izgradnja Sportske dvorane Univerziteta Crne Gore DOM ZA SPORTSKA I KULTURNA DEŠAVANJA „Studenti državnog Univerziteta dobiće svoj prostor za sportske, kulturne i administrativne sadržaje”, poručio je ministar prosvjete Slavoljub Stijepović. „Sport treba da ispuni svoju naglašenu društvenu misiju koja, pored takmičarskog, ima važan vaspitni, zdravstveni, socijalni i drugi sadržaj”, rekao je predśednik Uprav nog odbora UCG i dekan Fakulteta za sport i fizičko vaspitanje prof. dr Duško Bjelica

inistar prosvjete Slavoljub Stijepović, rektor Uni- že izgradnjom novih sport- verziteta Crne Gore (UCG) prof. dr Predrag Mira- skih objekata koji zadovo- Mnović i predśednik Studentskog parlamenta Miloš ljavaju međunarodne stan- Vujošević položili su kament temeljac za izgradnju Sportske darde. dvorane UCG, vrijedne blizu 3,5 miliona eura. „Znajući da sport na „Ovo je istorijski dan jer će studenti državnog Univer- svim nivoima i u svim ob- ziteta po prvi put od njegovog osnivanja dobiti svoj pro- licima obezbjeđuje fizičku, stor za sportske, kulturne i administrativne sadržaje i sve mentalnu i socijalnu dobro- ono što je neophodno da imaju”, istakao je ministar Sti- bit građana Crne Gore, sva- jepović. kako je potrebno podstica- On je dodao da „u vrijeme krize ni mnogo bogatije dr- ti sve subjekte koji djeluju u žave ne razmišljaju o ovakvim investicijama i ulaganjima sportu, pa i one izvan njega, u studentski standard, a kod nas su u posljednjih 30 dana na utvrđivanju jedinstvenih otvorene investicije vrijedne 15 miliona eura”. stavova i koncepata sprovo- Predśednik Upravnog odbora UCG i dekan Fakulteta za đenja programa od javnog sport i fizičko vaspitanje prof. dr Duško Bjelica naglasio je interesa u ovoj oblasti”, nada sport treba da ispuni svoju naglašenu društvenu misiju veo je Bjelica. koja, pored takmičarskog, ima važan vaspitni, zdravstveni, socijalni i drugi sadržaj. Ulaganje u infrastrukturu Program od javnog interesa Student povjerenik na „Sport nije sam sebi cilj, on je sredstvo obrazovanja, vas- UCG Miloš Pavićević sma- pitanja, zabave, unapređenja zdravlja, pa tako i povećanja tra da je za studentsku po- ukupnog kvaliteta života. Mi želimo da naš rad bude na još pulaciju u Crnoj Gori, zna- većem nivou u funkciji studenata, da osnažuje i širi stručna čajan događaj početak iz- znanja, umješnost i emocionalnost. Ovaj objekat će biti pra- gradnje sportske sale i da je va mjera za to”, poručio je Bjelica. to bilo u vrhu prioriteta stu- ■■SPORT JE SREDSTVO OBRAZOVANJA, VASPITANJA I UNAPREĐENJA ZDRAVLJA: Prema njegovim riječima, napravljeni su najkvalitetniji dentske organizacije u pret- Prof. dr Duško Bjelica preduslovi u osmišljavanju zdravog života studenata. Una- hodnim godinama. pređenje sportske infrastrukture, kao jednog od najvažni- „Uz ulaganja u postojeće studentske domove, izgrad- jih segmenata razvoja studentskog sporta, upravo se posti- nju novog studentskog doma koji ima 460 mjesta, u naj- većoj mjeri riješen je pro- KAPACITET OBJEKTA blem smještajnih kapaciteta u Podgorici, nastavlja se sa Novi objekat, ukupne površine 3.290 m2, biće iz- ulaganjem u infrastrukturu, građen po najsavremenijim standardima, u vrijedno- II kao važnom preduslovu za sti 3.353.497,80 eura. Projektom je predviđeno da sadr- ostvarivanje dobrih rezulta- ži prizemlje i sprat, prateće sadržaje i multimedijalni ta studiranja i unapređenje centar, a rok za završetak radova je oktobar 2014. godi- kvaliteta studentskog živo- ne. Osim višenamjenske dvorane za razna sportska ta- ta. U narednom periodu za kmičenja, projektovane su i prostorije za novinare i obe- Studentski parlament UCG zbjeđenje. Dvorana je prilagođena organizaciji koncer- od ključnog značaja će bitnih i raznih kulturnih manifestacija. Na tribinama će ti rješavnje problema neza- biti 805 sjedišta. poslenosti mladih, za koji će Uz veliku salu, projektovana je fitnes sala i spravar- biti potrebna podrška vla- nica, kao i tehničke prostorije. U prizemlju aneksa dvo- de, resornog ministarstva i rane biće smješteno 6 garderoba za sportiste, trenere i drugih nadležnih institu- sudije, teretana sa garderobama, 5 kancelarija za admi- cija. Veliki broj svršenih vi- nistraciju, kao i prostorija sa ambulantom za ljekara, to- sokoškolaca nije u moguć- aleti i prostorije za održavanje objekta. nosti da nađe posao, pa što Multimedijalni centar biće smješten na spratu anek- NOV. prije treba krenuti sa osmiš- sa i imaće prijemni hol sa kafe barom i prostorom za pres 2013 ljavanjem strategije kako bi konferencije, višenamjensku multimedijalnu salu kapa- Broj se smanjio broj mladih lju- citeta 250 mjesta za śeđenje, salu za sastanke, kancelariju di sa diplomama koji su na za studentsku organizaciju, prostoriju za režiju i spikera, 19 birou rada. Program struč- čajnu kuhinju i ostavu, toalete, prostoriju za odlaganje nog osposobljavanja, koji se inventara i prateće pomoćne prostorije, kao i prostorije realizuje već drugu godinu namijenjene za Studentski kulturni centar. za redom, pokazao je odre- ■■Izgled budućeg objekta koji će biti urađen po najsavremenijim standardima đene neusklađenosti izme- đu ponude i tražnje na trži- Početku radova objekta prisustvovali su direktor Direk- štu rada i to su smjernice ko- cije javnih radova Žarko Živković, kao i predstavnici Uni- U devet evropskih gradova ambasadori Crne Gore primili crnogorske studente je treba iskoristiti za rješa- verziteta, Ministarstva prosvjete i drugih nadležnih insti- vanje ovog problema”, uka- tucija. USPOSTAVLJANJE zao je Pavićević. O. Đuričković ČVRŠĆIH SPONA Studentske zamjerke prevoznicima

rganizacija crno- NEVJEROVATNO JE gorskih studenata u Oinostranstvu (OCSI) i Ministarstvo vanjskih po- DA MJESEČNE KARTE slova i evropskih integracija organizovalo je, u okviru projekta „Montenegro Em- NE VAŽE U LOKALU bassies – Open House (ME- OH)”, druženje crnogorskih ambasadora sa studentima iz tudenti su nezadovoljni što mjesečne po sata ranije prije početka nastave”, ukazu- Crne Gore u devet diplomat- karte za prigradski prevoz ne važe za lo- je studentkinja Nevena Anđelić. sko-konzularnih predstavni- Skal pa kad dođu u Podgoricu moraju iz- Cijena autobuske karte u lokalu je 40 i 50 štava širom Evrope. dvojiti novac za gradski autobus ili taksi. Ne centi, u zavisnosti od prevoznika, a za tak- Kako je saopšteno iz Mi- mali broj njih mora pješke, jer nema novca si npr. od Autobuske stanice do zgrade teh- nistarstva vanjskih poslova, za to. ničkih fakulteta oko 1,5 eura, a do Pravnog susreti su priređeni u am- „Nevjerovatno je da mjesečne karte ne i Ekonomskog fakulteta oko jedan euro. Za basadama u Beču, Berlinu, važe u lokalu već u gradskom prevozu mora- vožnju autobusom iz Danilovgrada do Pod- Briselu, Budimpešti, Londo- ■■London mo kupiti kartu. Uglavnom svi studenti idu gorice treba izdvojiti 1,2 eura. nu, Ljubljani, Moskvi, Parizu pješke jer nas karta godišnje košta koliko i Ministarstvo prosvjete kroz djelatnost i Rimu. Cilj okupljanja je bio da se poboljša- da za novu akademsku godinu, da se govo- godina studija”, ističe student Petar Marko- Odjeljenja za učenički i studentski standard ju i prodube odnos između diplomatsko-kon- ri o konkretnim aktivnostima koje bi mogle vić. obezbjeđuje sredstva za studente koji ostva- zularnih predstavnika i crnogorskih stude- biti realizovane, i ukaže na značaj koji ima- „Zbog loše umreženosti autobuskih linija ruju pravo na participaciju za prevoz u menata u inostranstvu. To je bila prilika da se ju crnogorski studenti u inostranstvu, doda- moramo da koristimo taksi, a nerijetko i da đugradskom saobraćaju u visini od 20 posto sa ambasadorima i diplomatsko-konzular- je se u saopštenju. idemo pješke. Da bi student stigao npr. iz Ze- od cijene karte. nim predstavnicima kreira zajednička agen- O. Đ. te do tehničkih fakulteta mora da krene dva i STUDENTSKI RAPORT SA FAKULTETA UNIVERZITETA CRNE GORE ke i edukacije, kroz istraživački proces obrazuje mlade ljude i kvalitetne stručnjake u oblasti poljoprivredne nauke. Oni će biti osposobljeni da svojim radom pomažu razvoj poljoprivrede, kao strateške grane naše zemlje i u skladu sa savremenim evropskim trendovima. Vizija Biotehničkog fakulteta je savremena, obrazovna, visokoškolska ustanova, priznata po naučnim, naučnoistraživačkim i stručnim dostignući- ma u oblasti poljoprivrede. Namjera je da se osposobe mladi stručnjaci koji će i dalje unapređivati poljoprivrednu pro- izvodnju Crne Gore, ravnopravno prihvatajući konkurenciju i izazove multifunkcionalne poljoprivrede. Biotehnički fakultet poseduje poslovnu zgradu u Podgori- ci, čija je površina 3557 m2 od čega su: jedan amfiteatar, dvije slušaonice, tri sale, osam višedjelnih prostornih laboratorija, centralna biblioteka, sa preko 10.000 knjiga. Pored zgrade u Podgorici, fakultet poseduje vrlo kvalitetne i prostrane zgra- Filozofski fakultet u Nikšiću: Ekonomski fakultet u Podgorici: de u Baru i Bijelom Polju. Raspolaže i sa oglednim dobrima u Podgorici 25 ha, Bijelom Polju 25 ha i Baru 3 ha. Sve labo- SVAKE GODINE SE NAJSAVREMENIJA ratorije i kabineti su opremljeni savremenom opremom i inventarom neophodnim za kvalitetan rad. DOPUNJUJU OPREMA I NASTAVNA SREDSTVA Biblioteka Biotehničkog fakulteta, kao i u ostalim viso- koškolskim ustanovama, specijalizovana je biblioteka sa oko NASTAVNA SREDSTVA Fakultet ima oko 4.000 studenata, od kojih je 800 5.000 stručnih naslova, zatvorenog je tipa, namijenjena stu- upisano ove godine dentima, nastavnom osoblju i stručnim saradnicima. Ove školske godine, u prvu godinu studija upisao se Pored bibliotekarskog fonda namjenjenog potrebama na- 571 student, od kojih 346 na budžet i 225 samofi ajstarija visokoškolska ustanova u Crnoj Gori bašti- stave i naučno-istraživačkog rada, biblioteka sadrži naučne nansirajućih. Inače, na Fakultetu studira oko 2.500 ni tradiciju dugu pet decenija, sa više od 7.000 diplo- monografije, osnovne i referentne publikacije, priručnike, Nmaca, preko 400 magistara i više od 50 doktora eko- domaće i strane periodične publikacije, magistarske radove, studenata na osnovnim, i više od 300 na magistar nomskih nauka. Fakultet ima oko 4.000 studenata, od kojih doktorske disertcije, specijalističke i seminarske radove stu- skim i doktorskim studijama je 800 upisano ove godine. Obezbijeđeno je besplatno školo- denata. Biblioteka se blagovremeno obogaćuje novim naslovi- vanje na prvoj godini studija za 120 najboljih učenika. Preko ma iz oblasti iz kojih se izvode studijski programi. ilozofski fakultet u Nikšiću svoje korijene ima u više de- 50 stalno zaposlenih profesora i saradnika, kao i veliki broj Internet učionica se nalazi u centralnom holu zgrade Bi- cenija staroj tradiciji visokoškolstva u Crnoj Gori, a sam gostujućih predavača iz zemlje i inostranstva trudi se da nji- otehničkog fakulteta. Opremljena je sa 10 računara. Svi ra- Fnjegov početak veže se za osnivanje prve više škole u Re- hovi studenti steknu najbolje obrazovanje iz oblasti ekono- čunari su umreženi, a veza sa internetom ostvarena je preko publici, Više pedagoške škole na Cetinju 1947. godine, koja je mije i diplomu koju poslodavci najviše cijene. Nastava je po- akademske mreže Univerziteta Crne Gore, koja je povezana obrazovala nastavni kadar za osnovne škole, a pod nazivom držana najsavremenijom informacionom i audio-vizuelnom sa Evropskom akademskom mrežom (GEANT). Pristup in- Pedagoška akademija, od 1963. godine radila u Nikšiću. To tehnologijom u pet sala, sa 155 računara najnovije generacije ternetu je omogućen, prije svega, u cilju dodatnog sticanja i je složena obrazovna i naučna institucija koja u okviru svoje i signalom za bežični internet u cijeloj gradi. proširivanja znanja na studijama. matične djelatnosti realizuje osnovne, specijalističke i posli- Studentima je omogućeno da dio studija provedu na ne- Fakultet ima 567 studenata, od kojih je 188 brucoša. jediplomske studije, kao i postupak za sticanje naučnog ste- kom od inostranih univerziteta, partnera ekonomskog fakul- Vannastavne aktivnosti se odvijaju kroz učešće studena- pena doktora nauka. teta, i to u Beču, Udinama, Bratislavi, Pragu, Ljubljani, Sko- ta na sportskim takmičenjima (univerzitetskim, fakultetskim Osnovne studije na Filozofskom fakultetu realizuju na plju, Mariboru, Zagrebu, Budimpešti, Krakovu, Rimu, Bari- i dr.), na smotrama znanja (agronomijade i sl.), organizova- odsjecima: Sociologija, Filozofija, Istorija, Geografija, Crno- ju, Rigi… Tokom studija, akademci mogu usavršiti francuski njem stručnih eskurzija (posjete sajmovima poljoprivrede, gorski jezik i južnoslovenske književnosti, Srpski jezik i juž- jezik kroz besplatne kurseve, ispite da polažu po programu obilasci poljoprivrednih gazdinstava, rasadnika i dr.) noslovenske književnosti, Engleski jezik i književnost, Ru- Univerziteta u Nici i, na kraju, dobiti dvije priznate diplome III ski jezik i književnost, Italijanski jezik i književnost, Fran- ekonomskih fakulteta u Podgorici i Nici. cuski jezik i književnost, Njemački jezik i književnost, Pe- Program učenja na daljinu omogućava fleksibilno uskla- dagogija, Obrazovanje učitelja, Predškolsko vaspitanje i Psi- đivanje studiranja sa poslom, uz primjenu najsavremenijih hologija informaciono-komunikacionih tehnologija. Ove školske godine u prvu godinu studija upisao se 571 Akademcima je omoguđeno da se uključe u rad student- student, od kojih 346 na budžet i 225 samofinansirajućih. Ina- skih organizacija, kao što su: Savez studenata Ekonomskog če, na Fkultetu studira oko 2.500 studenata na osnovnim i vi- fakulteta, Savjet studenata Studija menadžmenta, Sportsko- še od 300 na magistarskim i doktorskim studijama. rekreativno društvo „EkoMen”, Umjetnički klub, Ženski bi- Najveće interesovanje je bilo za studijske programe: En- znis klub itd. gleski jezik i književnost, Obrazovanje učitelja, Predškolsko obrazovanje, Pedagogiju i Psihologiju. Primijenjene studije menadžmenta u Uslovi za izvođenje nastave na Filozofskom fakultetu su dobri. Skoro svake godine nabavljaju se nova oprema i na- Podgorici: stavna sredstava, prvenstveno preko Tempus projekata i u saradnji sa srodnim fakultetima iz Evrope. I pored toga, nedo- ZNANJE I VJEŠTINE Pravni fakultet u Podgorici: NOV. staju učionice koje bi bile opremljene savremenim sredstvi- 2013 ma prezentacije nastavnog programa, ali i novim laboratori- ZA BIZNIS Broj jama za praktičnu nastavu. Pojedini studijski programi, po- USAVRŠAVANJE K ROZ sebno oni koji su skorije formirani, lošije su opremljeni i šan- Studije menadžmenta ove godine je upisalo oko 250 19 sa je u inicijativi za pokretanje projekata preko kojih će se do- studenata u Podgorici i njih 50 u Bijelom Polju BOGAT KNJIŽNI FOND ći do opreme. konomski fakultet je 1993. godine osnovao Poslovnu Što se tiče broja studenata po smjerovima, na Prav Fakultet za sport i fizičko vaspitanje u Nikšiću: školu, potvrđujući na taj način ulogu lidera, ne samo na nim naukama u Podgorici ih je 1.767, u Budvi 368, Epolju sticanja ekonomskih znanja, već i na polju sticanja Bijelom Polju 370; na Bezbjednosti i kriminalistici biznis znanja i vještina. Studijske 2004/2005. godine Poslov- NJIHOV MOTO JE na škola je transformisana u trogodišnje studije menadžmen- 698. Što se tiče specijalističkih studija, na Pravnim ta. Studije menadžmenta je ove godine upisalo oko 250 stude- naukama studiraju 204 studenta, a na Bezbjednosti „ZDRAVLJE I ZNANJE” nata u Podgorici i njih 50 u Bijelom Polju. i kriminalistici 38. Ove godine je indeks tog fakulte Ove studije su osnovane sa namjerom da se studentima ta steklo 620 studenata Na osnovne akademske studije Fizička kultura upi omogući sticanje, praktičnih i primjenljivih poslovnih zna- sano je 60 studenata, na osnovne primijenjene stu nja, kao i informatičkih vještina. Cilj je osposobiti studente za a Pravnom fakultetu ove godine nisu otvarani novi dije Sportski treneri njih 15, a osnovne primijenje osnivanje spostvenog biznisa, kao i upravljanje preduzećem. smjerovi, niti je bilo ukidanja postojećih. Međutim, Program se paralelno realizuje u Podgorici i u Bijelom Po- Nmagistarske studije nijesu organizovane ove godine ne Sportski novinari – 40. Što se tiče postdiplomskih lju. Akademci su u prilici da steknu informatičke vještine koje usljed velikog broja ranije upisanih i preopterećenja nastav- specijalističkih studija, akademske studije Fizička će koristiti u biznisu, a na raspolaganju su im besplatni udž- nog kadra. Što se uslova nastave tiče, smatraju da je, imaju- kultura upisalo je 25 akademaca, a primijenjene benici ovdašnjih profesora u elektronskoj formi. Na raspola- ći u vidu veliki broj studenata koji ima Pravni fakultet, slože- studije Sport i fitnes – 5 ganju su im i brojne studentske organizacije, od kojih i Savjet na organizacija nastavnog procesa na visokom nivou, te da je studenata menadžmenta u Podgorici i u Bijelom Polju. prate dobri prostorni i drugi uslovi koje fakultet obezbjeđuje svojim studentima. Naravno, prostora za napredak ima, te u akultet za sport i fizičko vaspitanje upisuje kreativne, Biotehnički fakultet u Podgorici: tom smislu imaju redovnu aktivnost svih struktura fakulte- sposobne i zdrave mladiće i đevojke koji žele svestran ta. Vannastavne aktivnosti su brojne i prilagođene potreba- Frazvoj ličnosti, uz moto „Zdravlje i znanje”. Fizičko ma i interesovanjima studenata. Riječ je o brojnim tribinama, vaspitanje i sport predstavljaju naučnu oblast, koja spada u UNAPREĐIVANJE koncertima, okruglim stolovima koje organizuju, ili fakultet najsloženije oblasti istraživanja, koja su aktuelna na počet- ili studentske organizacije koje funkcionišu na fakultetu. Po- ku trećeg milenijuma. Prvo, zbog toga što za objekat imaju POLJOPRIVREDNE red toga, studentske organizacije slobodne su da same osmi- čovjeka, jednu vrlo složenu bio-psiho-socijalnu strukturu, sle i organizuju i brojne druge aktivnosti, za koje im prostori- čije fiziološke procese i psihičko funkcionisanje savremena PROIZVODNJE je fakulteta i njegovi ukupni kapaciteti stoje na raspolaganju. nauka nije do kraja istražila, iako nauka raspolaže sredstvi- Biblioteka i čitaonica Pravnog fakulteta pružaju studen- ma visokog tehnološkog dometa, ona se, praktično, nala- Fakultet ima 567 studenata od kojih je 188 brucoša tima mogućnost redovnog i dodatnog stručnog usavršavnja, zi tek na početku poznavanja složene strukture, koja se zo- kroz značajan knjižni fond koji studentima stoji na raspola- ve čovjek. Fakultet raspolaže Centrom za dijagnostikova- odine 1961. osnovan je Poljoprivredni institut. Pod ganju, te prostor za učenje – čitaonicu Fakulteta. nje u sportu, internet salom, sportskom bibliotekom, stu- tim nazivom funkcionisao je do 1997. godine kada, Što se tiče broja studenata po smjerovima, na Pravnim na- dentskim klubom, amfiteatrom, učionicama, savremenim Guključivanjem sektora za šumarstvo u jedinstvenu naukama u Podgorici ih je 1.767, u Budvi 368, Bijelom Polju 370; kabinetima. učnoistraživačku instituciju, prerasta u Biotehnički institut. na Bezbjednosti i kriminalistici 698. Što se tiče specijalističkih Na osnovne akademske studije Fizička kultura upisano je Pokretanjem studija poljoprivrede, školske 2005/2006. godi- studija, na Pravnim naukama studiraju 204 studenta, a na Be- 60 studenata, na osnovne primijenjene studije Sportski tre- ne, institut prerasta u fakultet, a 2007. godine zvanično mije- zbjednosti i kriminalistici 38. Ove godine se na Pravne nauke neri njih 15, a osnovne primijenjene Sportski novinari – 40. nja ime u Biotehnički fakultet. u Podgorici upisalo 199 brucoša, u Budvi 69, a u Bijelom polju Što se tiče postdiplomskih specijalističkih studija, akademske Misija Biotehničkog fakulteta je da, kroz sistem visokog 21, dok je na smjeru Bezbjednost i kriminalistika 99 akademaca studije Fizička kultura upisalo je 25 akademaca, a primijenje- obrazovanja, uspostavi najviše akademske standarde. Na- prve godine. Pravne nauke – specijalističke studije ima 194 upi- ne studije Sport i fitnes – 5. stavnim sadržajem, primjenom savremenih metoda tehni- sana a Bezbjednost i kriminalistika – specijalističke studije 38. Metalurško-tehnološki fakultet u Podgorici: TRADICIJA OD ČETIRI DECENIJE Na fakultetu studira oko 330 akademaca, od kojih je 100 upisano ove školske godine etalurško-tehnološki fakultet čine studijski programi: akademski studijski program Metalurgija, Aka- Mdemski studijski program Hemijska tehnologija i Primijenjeni studijski program Zaštita životne sredine. Ovaj fakultet studira oko 330 akademaca, od kojih je 100 upisano ove školske godine. Akademski studijski programi realizuju se kao osnovne (tri godine), specijalističke (jedna godina), magistarske (jedna godina) i doktorske (tri godine) studije, uz sticanje diplome bečelora (BSc), specijaliste (Spec), magistra (MSc) ili doktora (PhD). Od osnivanja do danas na MTF je steče- na ukupno 831 diploma, u zvanjima od dipl. ing do doktora nauka. Fakultet, sa tradicijom dugom skoro 40 godina, raspolaže sa respektabilnim kapacitetima u prostoru/laboratorijama/ kabinetima: 1.860 m2 laboratorijskog prostora, 432 m2 uči- oničkog prostora, 739 m2 kabinetskih prostora, 189 m2 prostora koji je zajedčnički sa drugim tehničkim fakultetima i PMF-om. Elektrotehnički fakultet u Podgorici: kultet 2006/2007. školske godine. Očekuje se da će i Geodet- Laboratorijski prostor obuhvata 15 laboratorija različite ski odsjek prerasti u Geodetski fakultet, a trenutno ima sta- osobenosti, u oblastima hemijskih disciplina, procesne me- UKLJUČENI U SVJETSKU tus nezavisnog studijskog programa. talurgije, prerađivačke metalurgije, ispitivanja materijala, Od školske 1998/1999. na fakultetu su formirane postdi- karakterizacije materijala, tehnologije vode, korozije i zaštite AKADEMSKU MREŽU plomske studije u trajanju od četiri semestra, na dva smjera: materijala, zavarivanja, strukture materijala, instrumental- smjer za konstrukcije i zemljotresno inženjerstvo, i smjer za nih metoda analize, zaštite životne sredine. U prvu godinu studija upisano je 319 studenata, a menadžment i tehnologiju građenja. na fakultetu ih je ukupno 1.685 Organizacija studija na Fakultetu u posljednjim godinama prilagođavala se Bolonjskom procesu, pa se od studijske lektrotehnički fakultet u Podgorici predstavlja moderno 2004/05 godine studije ostvaruju na osnovu akreditovanog koncipiranu nastavno-naučnu instituciju koja je u prote- studijskog programa Građevinarstvo i u skladu sa pravilima Eklim godinama dala ogroman doprinos razvoju ostalih studiranja zasnovanim na Evropskom sistemu prenosa kredi- tehničkih, matematičkih i fizičkih nauka i odgovarajućih in- ta (European Credit Transfer System- ECTS). stitucija u Crnoj Gori. Nastava na Fakultetu izvodi se na studij- Od studijske 2006/2007. godine nastava na Fakultetu obu- skim programima: Energetika i automatika, Elektronika, tele- hvata nastavu na studijskom programu Građevinarstvo i stu- komunikacije i računari, Studije primijenjenog računarstva. dijskom programu Menadžment u građevinarstvu. U prvu godinu studija ove godine je upisano 319 brucoša, U okviru studijskog programa Građevinarstvo su osnov- a na fakultetu je ukupno 1.685 studenata. ne akademske studije, postdiplomske specijalističke i postdi- Nastava na studijskim programima traje šest semestara. plomske magistarske studije. Za sada studijski program Me- Na programu Energetika i automatika organizuju se smje- nadžment u građevinarstvu obuhvata samo osnovne primi- rovi za elektroenergetske sisteme i za industrijsku elektroteh- jenjene studije. niku i automatiku. U planu je osnivanje doktorskih studija na studijskom Na programu Elektronika, telekomunikacije i računari, programu Građevinarstvo. organizuju se smjerovi za elektroniku, za telekomunikacije IV i za računare. Mašinski fakultet u Podgorici: Uz značajno materijalno angažovanje države, danas se ETF nalazi u modernoj zgradi tehničkih fakulteta, u kojoj raspolaže sa 3800 m2 prostora, od čega: 775 m2 kabinetskog CENTRI I LABORATORIJE prostora, 520 m2 prostora za održavanje nastave, 1910 m2 laboratorijskog prostora, 570 m2 zajedničkog prostora. ZA NAUČNOISTRAŽIVAČKI Fakultet raspolaže i sa dvije savremeno opremljene raču- Medicinski fakultet u Podgorici: narske učionice, sa po 33 računara, kao i sa drugom, u vrije- RAD me njene nabavke, kvalitetnom laboratorijskom opremom. U svakom kabinetu nalazi se pristojna računarska konfiguraci- Ove školske godine indeks fakulteta steklo je oko 130 KVALITETNA ja. Svi poslovi nastavne, studentske, kadrovske i finansijske studenata, a ukupno ih je u ovoj visokoobrazovnoj evidencije vode se uz korišćenje veoma prikladnih i korisnih ustanovi 304 PRAKTIČNA OBUKA računarskih programa. Preko CIS-a Univerziteta Crne Gore i Akademske mreže CG, Fakultet je uključen u svjetsku aka- Fakultet ima 653 studenta, od kojih 291 na Studij demsku i Internet mrežu. tudije mašinstva u Crnoj Gori počele su školske 1970/71. skom programu Medicina, 120 na Stomatologiji i NOV. U cilju promovisanja i afirmisanja naučnog rada, Fakul- godine. Mašinski fakultet Univerziteta Crne Gore je jedi- 2013 njih 242 na Visokoj medicinskoj školi u Beranama. tet izdaje časopis ETF Journal of Electrical Engineering, koji Sni fakultet u Crnoj Gori iz oblasti mašinstva. Ove školske U prvu godinu upisano je ukupno 125 studenata Broj periodično objavljuje originalne naučne, stručne i pregledne godine indeks fakulteta steklo je oko 130 studenata, a uku- radove iz oblasti elektrotehnike, i koji je otvoren za istraživa- pno ih je 304. 19 če i naučnike sa drugih univerziteta. Ovaj časopis je postao U okviru Mašinskog fakulteta akreditovana su tri aka- edicinski fakultet organizuje osnovne studije za veoma značajna karika i spona sa naučnicima i istraživačima demska studijska programa koja se realizuju po Bolonjskom sticanje stručnog naziva doktor medicine, u traja- iz užeg i šireg okruženja. režimu studija: Mašinstvo, Drumski saobraćaj i Mehatroni- Mnju od šest godina odnosno, 12 semestara. Fakul- Sale su opremljene računarskim konfiguracijama sa pro- ka. Studijski program Mašinstvo se od studijske 2008/09. go- tet ima 653 studenta, od kojih 291 na studijskom programu cesorima PENTIUM IV i novijim. Sve konfiguracije u upo- dine organizuje, pored Podgorice, i u Pljevljima, gdje je Ma- Medicina, 120 na Stomatologiji i njih 242 na Visokoj medi- trebi svojim karakteristikama ispunjavaju zahtjeve nametnu- šinski fakultet otvorio odjeljenje. U četiri decenije postojanja, cinskoj školi u Beranama. U prvu godinu upisano je ukupno te planom i programom izvođenja nastave. Fakultet je imao saradnju sa veoma poznatim univerzitetskim 125 studenata. institucijama u svijetu. Mašinski fakultet, preko svojih cen- Nastavni plan je koncipiran tako da osnovne studije obu- Građevinski fakultet u Podgorici: tara i laboratorija, realizuje značajne stručne, visokostručne i hvate predkliničke i kliničke sadržaje, što studentima omo- naučnoistraživačke aktivnosti. gućava sistematsko sticanje potrebnih fundamentalnih teo- Naučnoistraživački i stručni rad se ostvaruje realizacijom rijskih znanja, na jednoj, i kvalitetnu praktičnu obuku, na U PLANU naučnoistraživačkih i stručnih projekata i poslova preko cen- drugoj strani. Medicinski fakultet organizuje i izvodi pos- tara, laboratorija, radnih timova i pojedinačno. Naučnoistra- tdiplomske studije. Fakultet organizuje i osnovne studije za DOKTORSKE STUDIJE živački projekti se još uvijek u najvećoj mjeri finansiraju od sticanje stručnog naziva doktora stomatologija u trajanju od strane ministarstava prosvjete i nauke, a manje na bazi sred- pet godina, odnosno 10 semestara. Ove studije omogućava- Na ovom fakultetu je oko 1.000 studenata, a blizu stava dobijenih od Evropske unije. ju studentu da stekne znanja i vještine za: prevenciju i dija- 200 njih je upisano u prvu godinu Na Mašinskom fakultetu postoje, kao organizacione je- gnostiku i liječenje oboljenja, povreda i anomalija oforacijal- dinice, centri i laboratorije preko kojih se realizuje naučno- nog sistema. rađevinski fakultet osnovan je 1980. godine, kada se istraživački i stručni rad: Centar za vozila, Centar za kvali- U sastavu Medicinskog fakulteta, kao trogodišnji studijski upisalo 270 kandidata, a školske 1981/1982. njih 285. U tet, Centar za mehaničku konstrukciju, Centar za saobraćaj- program, je Visoka medicinska škola u Beranama. Gnarednih nekoliko školskih godina taj broj se propor- no mašinska vještačenja, Centar za metalne konstrukcije, 3 D Za realizaciju nastave, Fakultet prostorno raspolaže sa cionalno smanjivao i sveo na oko 80 studenata. Posljednjih ne- Centar, Didaktički centar – Centar za obuku za automatiza- dvije nove, savremeno opremljene zgrade, amfiteatrima, slu- koliko godina upisuje se oko 60 kandidata. U proteklom vre- ciju i mehatroniku, Evropski informaciono inovativni centar, šaonicama, laboratorijama, kompjuterskim salama, prostori- menu, na fakultetu je diplomiralo više od 560 studenata koji su Kooperativni centar za obuku, Laboratorije za ispitivanje me- jama za predkliničke predmete. stekli visoko stručno obrazovanje diplomiranog građevinskog tala, Laboratorija za proučavanje turbulentnih strujanja i La- Nastava iz kliničkih predmeta se odvija u nastavno-na- inžinjera odgovarajućeg usmjerenja. Na ovom fakultetu je sada boratorija za atestiranje uređaja na liniji tehničkih pregleda. učnim bazama Fakulteta (klinike, instituti, domovi zdrav- oko 1.000 studenata, a blizu 200 njih je upisano u prvu godinu. U četiri decenije postojanja, Mašinski fakultet je imao lja). Od formiranja pa sve do 1992. godine, na Građevinskom saradnju sa veoma poznatim univerzitetskim institucijama Studentima su na raspolaganju studentski klub, bibliote- fakultetu su postojala dva smjera, Konstruktivni i Saobraćaj- u svijetu. Pomenućemo: Lomonosov, Stanford, Birmingem, ka, čitaonica, kompjuterska sala i drugi sadržaji. ni. Saobraćajni smjer je 1994. godine transformisan u Građe- Merilend, Ahen, Karlsrue, Viskonsin, Lublin, Košice, Institut Biblioteka Medicinskog fakulteta, kao organizaciona jedi- vinsko-urbanistički. Od školske 2002/2003. godine, na postoje- elektrolučnog zavarivanja E. O. Paton-Kijev. Na Mašinskom nica fakulteta, dio je njegove naučno-nastavne infrastrukture, ćem Građevinskom odsjeku, pored Konstruktivnog smjera, for- fakultetu skoro da nema profesora koji nije radio disertaciju, i ostvaruje svoje ciljeve definisane u planu i programu rada u mirana su tri nova: Hidrotehnički, Saobraćajni, Menadžment bio gostujući profesor ili obavljao specijalizacije na veoma do- skladu sa bibliotečkim standardima i nastavnim planom Fa- i tehnologija građenja, dok je Građevinsko-urbanistički smjer brim univerzitetskim institucijama u svijetu, te je opšte pri- kulteta. Biblioteka sakuplja, obrađuje, čuva i daje na korišće- transformisan u Inženjersko urbanistički smjer. Na svim odsje- hvaćeno afirmativno mišljenje o našim kadrovskim potenci- nje publikacije iz oblasti biomedicinskih nauka. cima prve tri godine su zajedničke, dok je četvrta godina usmje- jalima, od kojih su dvojica profesori u SAD. Fond Biblioteke sadrži: monografske publikacije – pretež- ravajući dio studija. Studije su trajale devet semestara, s tim što Na Mašinskom fakultetu je do januara 2013. godine diplo- no udžbenike, stručne i naučne radove domaćih autora, i pu- je deveti semestar bio rezervisan za izradu diplomskog rada. me steklo: diplomiranih mašinskih inženjera – 1080, mašin- blikacije na engleskom jeziku dobijene donacijama, periodi- U 2002/2003 godini otvorena su dva nova odsjeka: Ar- skih inženjera – 119, diplomiranih studenata osnovnih stu- čne publikacije – časopisi na engleskom jeziku. hitektonski sa dva smjera: Projektantskim i Urbanističkim, dija (Bachelor) – 91, diplomiranih studenata specijalističkih Prostorije Biblioteke sa čitaonicom za studente, kao i kom- i Geodetski odsjek, takođe sa dva smjera: Državni premjer i studija – 48, studenata koji su magistrirali – 84 i broj stude- pjuterskom učionicom nalaze se u zgradi Instituta za sudsku katastar i Geodezija. Arhitektonski odsjek je prerastao u fa- nata koji su doktorirali – 24. medicinu i morfologiju. Studentski parlament: Miloš Pavićević, student povjerenik Univerziteta Crne Gore PROBLEME RJEŠAVAMO U SARADNJI SA NADLEŽNIMA Studentska vijeća na redovnim śednicama Skupštine Studentskog parlamenta Univerziteta Crne Gore izno Arhitektonski fakultet u Podgorici: se probleme koje imaju studenti na njihovim fakultetima, nakon čega se naša organizacija obraća nadlež nima sa ciljem da ti problemi budu riješeni u što kraćem roku. I u narednom periodu nadamo se uspješnoj BOLONJSKI MODEL saradnji sa donosiocima odluka, kako bi problemi bili rješavani, a kvalitet studiranja bio unaprijeđen. Posredstvom studentskih vijeća organizujemo naučne tribine, okrugle stolove i debate na univerzitetskim NASTAVE jednicama, a takođe su zastupljena i studentska druženja i druge sportske i društvene aktivnosti Ova visokoobrazovna ustanova ima oko 310 aka demaca, od kojih je njih 64 upisano ove školske go dine oliko članova broji Studentski parlament, kako se biraju i koje su njihove, kao i vaše odgovornosti? tudijski program arhitektura, na Univerzitetu Crne Go- K re, počeo je da radi 2002. godine, a od 2006. je konstitui- Studentski parlament ima 26 članova koji čine Skupšti- Ssan u Arhitektonski fakultet. Ova visokoobrazovna usta- nu studentske organizacije. Oni predstavljaju 20 univerzitet- nova ima oko 310 akademaca, od kojih je njih 64 upisano ove skih jedinica koji se biraju svake dvije godine na izborima školske godine. Na tom fakultetu se organizuju osnovne, pos- koji se sprovode na univerzitetskim jedinicama. U zavisnosti tdiplomske specijalističke i magistarske akademske studije, u od veličine fakulteta, odnosno broja studenata, svaki fakul- trajanju od 3 + 1 + 1 godina, prema evropskom bolonjskom tet ima određeni broj predstavnika u Skupštini Studentskog sistemu visokog obrazovanja. parlamenta Univerziteta Crne Gore (SPUCG), pa Filozofski Osnovne studije su u trajanju od tri godine, odnosno šest ima tri, Ekonomski, Pravni, Prirodno-matematički i Elektro- semestara, nakon toga u četvrtoj godini su postdiplomske tehnički fakultet po dva predstavnika, dok su ostali fakulteti specijalističke studije u trajanju od dva semestra sa dvije spe- zastupljeni sa po jednim predstavnikom. Moje odgovornosti, cijalističke oblasti: projektantska i urbanistička. U petoj go- kao studenta povjerenika Univerziteta Crne Gore, su da ko- dini su postdiplomske magistarske studije u trajanju od dva ordiniram radom studentskih vijeća, pomažem predśedniku semestra, sa mogućnošću odabira sedam oblasti: arhitekton- Studentskog parlamenta u svim aktivnostima i da probleme ska organizacija prostora, urbanistička organizacija prostora, studenata i prijedloge za njihovo rješavanje iznosim na śed- arhitektura unutrašnjih prostora, zaštita i revitalizacija gradi- nicama Senata i drugih tijela Univerziteta Crne Gore, kao i teljskog nasljeđa, bioklimatska i energetski efikasna arhitek- pred drugim nadležnim institucijama. tura, konstruktivni sistemi i upravljanje projektima u građe- vinarstvu.Na studijama studenti stiču znanja iz stručnih ar- hitektonsko-projektantskih, inženjerskih, umjetničkih, kao i Koji su najčešći problemi koje rješavate? oblasti istorije arhitekture i oblasti društvenih i fundamentalnih nauka. Studentski parlament bavi se širokim spektrom problema sa kojima se suočavaju studenti u našoj državi. Naš zadatak je da probleme koje imaju studenti na svim fakultetima rješa- vamo u saradnji sa nadležnima na nivou fakulteta, Univerzi- V teta, Ministarstva prosvjete i Vlade. Studentska vijeća na redovnim sjednicama Skupštine SPUCG iznose probleme koje imaju studenti na njihovim fakultetima, nakon čega se naša organizacija obraća nadležnima sa ciljem da ti problemi budu riješeni u što kraćem roku. Problemi studenata su brojni, a saradnjom sa nadležnima u proteklom periodu riješen je veliki broj tih zahtjeva. I u narednom periodu nadamo se uspješ- Kada je neophodno, da li uspijevate da se izborite za ve- noj saradnji sa donosiocima odluka, kako bi problemi bili rje- ći broj ispitnih rokova? šavani, a kvalitet studiranja bio unaprijeđen. Senat Univerziteta Crne Gore je na inicijativu naše organizacije prihvatio molbu da studenti u dodatnom, avgustov- U čemu se ogleda pomoć studentima prve godine? skom roku mogu polagati tri ispita. U prethodnim studijskim godinama, studenti su imali mogućnost da u avgustovskom Studenti prve godine, kao i starijih godina, za sve proble- roku polažu najviše dva, dok im je sada omogućeno da pola- me koje imaju mogu se obratiti studentu povjereniku i stu- žu tri ispita. I u novom Zakonu o visokom obrazovanju koji NOV. dentskim vijećima na svojim fakultetima. S obzirom na to da je u junu povučen iz skupštinske procedure, nalazi se odred- 2013 se radi o novim studentima, potrebna im je pomoć studen- ba da studenti u dodatnom, avgustovskom roku mogu da po- Broj ta povjerenika i starijih kolega, kako bi se što prije uklopi- lažu tri ispita. Senat, kao najviše tijelo Univerziteta Crne Go- li u novi sistem rada i upoznali sa svim pravima i obavezama re, do sada je u najvećoj mjeri imao razumijevanja za zahtje- 19 koje imaju studenti. Od izuzetnog značaja je da brucoši bu- ve studenata, a vjerujemo da će tako biti i u narednom peri- du upoznati sa svojim pravima i obavezama, da upoznaju in- odu, kako bi imali sve mogućnosti kao njihove kolege u dru- stitucionalni sistem za rješavanje njihovih problema, jer pre- gim zemljama. ko studenta povjerenika i studentskog vijeća, a potom i kroz obraćanja našoj organizaciji, mogu da rješavaju sve probleme. Fakultet za turizam i hotelijerstvo u Kotoru: Kako rješavate pritužbe studenata u vezi sa smještajem u studentskom domu, ili uslovima za učenje na fakultetu? ZNANJA ZA POTREBE Koliko često i đe organizujete naučne tribine, skupove, sportska nadmetanja, druženja? Studentski parlament ima svoje predstavnike u komisi- TURISTIČKE jama za raspodjelu studentskih domova u svim gradovima u Posredstvom studentskih vijeća organizujemo naučne tri- kojima postoje ti domovi. Zadatak naših predstavnika je da PRIVREDE bine, okrugle stolove i debate na univerzitetskim jednicama, razmotre sve pritužbe studenata koji se odnose na smještaj a takođe su zastupljena i studentska druženja i druge sport- u studentskim domovima i da te probleme izlože na sastan- Fakultet za turizam ima oko 1.100 studenata ske i društvene aktivnosti, kako bi studentski dan bio u pot- cima upravljačkih struktura domova. Kontinuirano se radi punosti ispunjen. Naša težnja je da studente uključimo u sve na poboljšanju uslova u studentskim domovima u svim cr- akultet za turizam i hotelijerstvo u Kotoru upisao je pr- društvene procese u našoj državi, upoznamo sa svim dešava- nogorskim gradovima, a izgradnjom novog studentskog do- vu generaciju studenata školske 1999/2000. godine. Po- njima i mogućnosima da nastave studiranje u inostranstvu. ma u Podgorici studenti su dobili objekat urađen po najsa- Ftrebe turističke privrede, kao primarne grane u razvo- Unapređenje kvaliteta nastave, poboljšanje uslova u student- vremenijim standardima. Izgradnjom tog objekta uglavnom ju Crne Gore, uslovile su otvaranje Fakulteta sa ciljem obra- skim domovima i objektima u kojima borave studenti, pove- je riješen problem smještajnih kapaciteta u glavnom gradu, a zovanja kadrova usko specijalizovanih za ovu vrstu djelat- ćanje razmjene i učešće studenata u svim društvenim proce- naredni zadatak, na kojem će raditi naša organizacija, je iz- nosti, tj. menadžera za turizam i menadžera za hotelijerstvo. sima u Crnoj Gori zadatak je Studentskog parlamenta na ko- gradnja studentskog doma u Nikšiću, u kojem nakon Pod- Fakultet je počeo rad u zgradi Fakulteta za pomorstvo, da bi jem se kontinuirano radilo proteklih godina i na kojima će se gorice studira najveći broj studenata u našoj državi. Sadaš- 2001. godine dobio prostor u zgradi bivše skupštine opštine raditi i u budućnosti. nji saziv Studentskog parlamenta nije dobio nijedan dopis u Starom gradu. ili primjedbu na smještaj u studentskim domovima. Uko- Kad su u pitanju kapaciteti, fakultet ima: amfiteatar sa liko bude takvih primjedbi, naravno, radićemo da proble- (148 mjesta), sala 2 (104 mjesta), salu 3 (60 mjesta), salu za Kakva je vaša saradnja sa NVO sektorom i kulturnim me rješavamo u saradnji sa upravljačkim strukturama stu- strane jezike (27 mjesta), salu 301 (40 mjesta), salu 401 (80 institucijama u gradu? dentskih domova. mjesta) i računarsku salu (60 mjesta). Cilj Fakulteta za turizam i hotelijerstvo i njegovih stu- Studentski parlament ima uspješnu saradnju i sa NVO dijskih programa je obrazovanje visokostručnog kadra sa sektorom i kroz učešće naših predstavnika na okruglim sto- Budući da veliki broj studenata putuje, da li je moguće specifičnim znanjima prilagođenim aktuelnim potrebana lovima i upućivanje poziva studentima da učestvuju u takvim obezbijediti niže cijene prevoza i uopšte putovanja? turističke privrede, razvoj istraživanja i kreiranje naučne projektima, nastoji da uključi što veći broj naših kolega u ta- misli. kve aktivnosti. Naša organizacija sa zadovoljstvom prihvata Prevoznici uglavnom nude brojne popuste i pogodno- Ova visokoškolska ustanova obrazuje kadrove za potrebe poziv NVO organizacija da učestvuje u debatama i okruglim sti za studente, a veliki broj tih povlastica ostvaren je za- turističke privrede iz oblasti turizma i hotelijerstva, visokog stolovima i svim drugim dešavanjima na kojima se raspravlja hvaljujući naporima Studentskog parlamenta. Studenti tre- kvaliteta i jedna je od najvažnijih na prostoru Crne Gore ko- o problemima studenata. U rješavanju studentskih zahtjeva i ba da koriste sve pogodnosti koje im stoje na raspolaga- ja je u stalnom razvoju. unapređenju kvaliteta studentskog života, potrebna je pomoć nju, kako u pogledu prevoza, tako i u pogledu kupovine Fakultet za turizam ima oko 1.100 studenata i više od 30 svih subjekata u crnogorskom društvu, pa i NVO sektora. Za- ili korišćenja drugih usluga. Studentske kartice su tako- stalno zaposlenih profesora, magistara, saradnika, kao i osta- dovoljni smo saradnjom i sa kulturnim institucijama koje na- đe jedna od pogodnosti koje im stoje na raspolaganju i za- log nenastavnog osoblja koje pruža značajnu podršku u funk- stavljaju pozitivnu praksu uspostavljenu prije nekoliko godi- hvaljujući kojima mogu da ostvare popuste u velikom bro- cionisanju institucije. na, a koja se odnosi na popuste za studente. ju kompanija. Dom učenika i studenata u Podgorici: Smještaj i ishrana, učenje, rekreacija… SVE BOLJI USLOVI Kapacitet studentskih domova u Podgorici je 1.700 mjesta od kojih 462 pripada najnovijem objektu

olektivni smještaj studenata u Podgorici obezbijeđen je u više objekata koji su u okviru JU Dom učenika i Kstudenata. Stari studentski dom: U NEPOSREDNOJ BLIZINI PRAVNOG I EKONOMSKOG FAKULTETA

Stari studentski dom lociran je u neposrednoj blizini Pravnog i Ekonomskog fakulteta. U okviru ovog doma nalazi se i restoran sa linijskom ishranom. Dom je kapaciteta 240 mjesta. Smještajni uslovi su takvi da je u sobama smje- šteno 4–6 studenata, a stanari jednog sprata koriste zajed- ničko kupatilo. Novi studentski dom (Prva faza): SVAKI APARTMAN IMA KUPATILO

Novi studentski dom nalazi se u naselju „Kruševac”, u neposrednoj blizini Univerziteta Crne Gore. Sagrađen je 1974. godine i sastoji se od dva smještajna objekta: I i II faza. Prva faza sagrađena je 1974 god. Sastoji se od 90 apartmana sa ukupno 350 mjesta. Svaki apartman ima kupatilo, a sobe su dvokrevetne i jednokrevetne, komforne i sa tera- som. Na prvom spratu (sjeverni dio objekta) u šest apartmana su smješteni studenti sa invaliditetom. Ovaj dio objekta je prilagođen njihovim potrebama. Recepcija je organizovana i na raspolaganju je studentima 24 časa. Tu studenti mogu da rješavaju svoje brojne potrebe, od finansijskih do personalnih. Sve ove aktivnosti propra- ćene su jedinstvenim i izuzetno efikasnim kompjuterskim softerom. U toku 2002. i 2003. god. izvršena je adaptacija 90 apartmana, sa kompletnom rekonstrukcijom vodovodne, kanali- zacione, elektro mreže i kotlarnice. Od 2009. godine do 2013. zamijenjena je drvena bravarija eloksiranom na kompletnom objektu I faze doma. Studenti ovog objekta se hrane u studentskom restoranu ■■U SKLADU SA SVJETSKIM STANDARDIMA: Najnoviji studentski dom ovog objekta. Prva faza Novog studentskog doma ističe se izuzetno lijepo uređenom zelenom površinom. Dom raspo- inventarom. Studentski standard sa ovim objektom podignut mjesta. Usluge pruža za studente i zaposlene na Univer- laže sa dva lifta i jednim liftom za potrebe studenata sa inva- je na znatno viši nivo. U njemu su smješteni najbolji studen- zitetu. Tip restorana je klasični restoran sa bogatim izbo- liditetom i video nadzorom. ti i asistenti sa svih fakulteta, a dva apartmana koriste pro- rom hrane i pića. Takođe, u ovom restoranu se organizu- VI fesori sa drugih univerziteta koji izvode nastavu na Univer- ju razne ugostiteljske usluge povodom jubileja i manife- Druga faza: U SKLOPU RECEPCIJE zitetu Crne Gore. stacija studenata, zaposlenih na Univerzitetu i univerzitet- MODERNO OPREMLJENA TERETANA ZA Plavi dvor ima šank bar, modernu recepciju, čitaonicu sa skih jedinica. REKREACIJU STUDENATA 16 mjesta, internet u sobama, lift i prilazne rampe za osobe sa U neposrednoj blizini Plavog dvora nalazi se Studentska posebnim potrebama, kao i mogućnost za korišćenje mašina poliklinika sa svim sadržajima. Studentski domovi u Podgo- Druga faza doma se nalazi na istoj lokaciji i zvanično je za pranje i sušenje veša. Tu je i moderna teretana, objekat br- rici pozicionirani su u blizini fakulteta, što studentima znat- počela da radi 1978. godine. Kapacitet ovog objekta je 516 ze hrane, studentski klub, kao i savremeno opremljen resto- no olakšava prevoz do svog fakulteta. mjesta, a objekat pośeduje 180 soba, od čega je 168 trokre- ran. Ulazak u objekat je po sistemu „čip kartice”. vetnih i 12 jednokrevetnih. U prizemlju objekta je recepcija koja je na raspolaganju studentima 24 sata, gdje studenti svo- Najnoviji nedavno otvoren studentski je materijalno i finansijsko zaduživanje i razduživanje, pri- dom: DVANAEST MJESTA ZA OSOBE SA SPORTSKE AKTIVNOSTI javljivanje svih vrsta kvarova, a tu provode i svoje slobodno POSEBNIM POTREBAMA vrijeme. U sklopu recepcije je i moderno opremljena tereta- Klub malog fudbala (Futsal klub) „Studentski dom” na za rekreaciju studenata. U cilju stalnog poboljšavanja sa- Najnoviji, četvrti studentski dom ima 126 dvokrevetnih Podgorica osnovan je 1994. godine i rekorder je u nastu- mog kvaliteta života studenata, u ovom je objektu 2005. go- i 70 trokrevetnih soba, u koje će moći da se smjeste 462 stu- pima u crnogorskom futsalu – 19 godina kontinuiranog NOV. dine izvršena je adaptacija postojećih sanitarnih čvorova, a denta. U dvokrevetnim sobama na prizemlju i spratu pred- takmičenja (1994–2013). 2013 od 2006. godine započeta je i zamjena dotrajalog sobnog in- viđeno je 12 mjesta za osobe sa posebnim potrebama, a osim Košarkaški klub „Studentski centar” osnovan je Broj ventara novim i modernim, u svemu prilagođenom studen- smještajnih kapaciteta, objekat ima i recepciju, kancelarij- 1997. god. u Podgorici. Osnivač Kluba je JU Dom uče- skom standardu. ski prostor za administraciju, tehničke prostorije, biblioteku nika i studenata – Podgorica. U Klubu sportsku aktiv- 19 U ovoj godini, zbog poboljšanja energetske efikasnosti, sa čitaonicom sa 84 mjesta i internet salu sa 20 mjesta. Sva- nost realizuju muška seniorska, juniorska i kadetska se- unutar objekta je izvršena zamjena dotrajale stolarije na balka, moderno opremljena, soba pośeduje sanitarni čvor i in- lekcija. Od osnivanja do takmičarske sezone 2012/13. konima soba i zajedničkim terasama, a sam objekat je dobio ternet priključak. godine, klub u kontinuitetu učestvuje na takmičenjima i jako izglednu i funkcionalnu fasadu. u okviru KSCG. VIŠE FUNKCIONALNIH RESTORANA Studentski dom „Plavi Dvor”: LIFT I PRILAZNE RAMPE ZA OSOBE SA Kapacitet restorana u Novom studentskom domu je 200 Biblioteka u Novom studentskom domu: POSEBNIM POTREBAMA mjesta. U kuhinji se dnevno proizvede i posluži 3.000– BLIZU UNIVERZITETA CRNE GORE 6.000 obroka, u zavisnosti od angažovanosti studenata. Studentski dom „Plavi dvor” izgrađen je 1997. godine. Tip restorana je samoposluživanje, uz korišćenje čipova- Nalazi se u Upravnoj zgradi Novog studentskog doma, Nalazi se u Ul. Svetozara Markovića, a njegov kapacitet je nih kartica. neposrednoj blizini njegove I i II faze, Univerziteta i Rek- 132 ležaja. Sadrži šest jednokrevetnih soba, 18 dvokrevetnih, Studentski restoran u Starom domu kapaciteta je 120 torata Crne Gore. Biblioteka je počela da radi 2009. go- 22 trokrevetne i šest apartmana sa savremeno opremljenim mjesta. U kuhinji se dnevno proizvede i posluži 1.500–3.000 dine. obroka, u zavisnosti od po- Korisnicima je na raspolaganju fond od 3000 biblioteč- sjete studenata. Tip restora- kih jedinica iz svih oblasti koje se proučavaju na podgorič- CIJENE na je samoposluživanje, uz kim fakultetima. Najveći dio literature je udžbeničkog ka- korišćenje čipovanih karti- raktera. Učlanjenje u biblioteku i korišćenje usluga je besplat- Stanarina u Prvoj fazi Novog studentskog doma i u Plavom dvoru košta 11,80 eura, ca. Restoran je otvoren od 6: no. Čitaonica, u sklopu biblioteke, raspolaže sa 42 mjesta, a u Drugoj fazi 7,40, a u najnovijem studentskom domu 22,50 euro po studentu. Studen- 30 h do 20: 00 h. moderan namještaj, dobra osvijetljenost i klimatizacija čine ti mjesečno za ishranu treba da izdvoje za 90 obroka 22,20 eura. Bon za doručak je 0,20 Restoran „Tehnički fa- dobre uslove za njihov rad. Biblioteka sa pripadajućom čita- eura, za ručak 0,30, a za večeru 0,24 eura. kulteti” je smješten u isto- onicom ima Wireless internet konekciju koja je besplatna za imenoj zgradi i ima 300 sve korisnike.

Bijelo Polje bez studentskog doma AKADEMCI ŽIVE U HOTELU Izgradnja doma je još uvijek neizvjesna. U hotelu „Bijela rada” za jednokrevetnu sobu potrebno izdvojiti 90 eura mjesečno, za dvokrevetnu 65, a trokrevetna je 60 eura. Ishrana je 120 eura

ijelo Polje nema studentski dom iako je visoko obra- kog fakulteta. Predavači su angažovani sa podgoričkih fa- vetna je 60 eura. Ishrana je 120 eura. Oni koji se odlu- zovanje zaživjelo prije šest godina otvaranjem stu- kulteta, izuzetak je Biotehnički fakultet na kojem je veći- če za iznajmljivanje stana za garsonjeru treba da izdvo- Bdijskih programa Ekonomskog i Pravnog fakulteta na nastavnika iz Bijelog Polja. je od 100 do 120 eura.Studenti koji ne žive u Bijelom Po- iz Podgorice. Nakon toga otvoren je i Biotehnički fakultet, a Izgradnja doma je još uvijek neizvjesna a studentima lju kartu npr. do Mojkovca treba da plate 1,5 eura, a do zatim i dvije jedinice Univerziteta „Mediteran” – Fakultet za je za smještaj na raspolaganju hotel „Bijela rada” u kojem Berana 2,5 eura. turizam i Fakultet za strane jezike. je smješteno 15-ak akademaca. Studentima u Bijelom Polju najomiljenija zabava su Do sada je na ovim fakultetima diplomiralo 69 pravnika, U tom objektu je za jednokrevetnu sobu potrebno iz- žurke. 159 steklo diplome Fakulteta za menadžment i 16 Biotehnič- dvojiti 90 eura mjesečno, za dvokrevetnu 65, a trokre- Dom studenata i učenika „Braća Vučinić” u Nikšiću SOBE APARTMANSKOG TIPA NAMIJENJENE STUDENTIMA SA NAJBOLJIM PROŚEKOM Ove godine, 52 stanara, studenta prve godine (konkurisalo 124) smještena u Domu, dok je na II, III i IV godini (konkurisalo 328) primljeno njih 183, a obezbi jeđen je smještaj i za 51 učenika. Tradiciju u Domu predstavlja porodična atmosfera, kao i osjećaj bezbjednosti. Za sada nedovoljni kapaciteti za organizovanje društvenozabavnog života

■■Jedan od apartmana ■■DOBRA SARADNJA S UPRAVOM RJEŠAVA MNOGA PITANJA: Studentski dom u Nikšiću om studenata i učenika „Braća Vučinić” u Nikšiću vi- „Dom raspolaže sa 250 mjesta za studente i 44 mjesta za no osjetljivim grupama (invalidnost, status materijano slabi- še od četiri decenije opravdava reputaciju renomira- učenike. jih porodica, manje etničke grupe)”, objašnjava Momčilo Đu- Dne ustanove. Nastojeći da pruži udoban i topao smje- kanović, direktor. štaj svojim stanarima, išla je korak naprijed, obezbjeđujući Ministarstvo prosvjete Prema njegovim riječima, primarni cilj ustanove jeste: im kvalitetan boravak. Smješten na specifičnoj lokaciji, po- vrednuje samo uspjeh izaći u susret što većem broju studenata, ali i njihovih poro- red Filozofskog fakulteta, i građanima i prolaznicima šalje dica. Boravak u Domu i za njih znači veliku povoljnost. Dok lijepu sliku o sebi. Čista fasada bez grafita predstavlja pra- Broj smještenih studenata oscilira, te se ne može predvi- bi za stan u Nikšiću morali izdvojiti veliki iznos, u student- vu rijetkost, a dvorište je uredno i redovno se održava. Ured- jeti ni njihov rast niti pad. Jedne godine ih je upisano 100 vi- skom domu za mjesec dana za ukupne troškove smještaja i nost, ljepota i sjaj, epiteti su koji i priliče mladosti. I svojim še, a druge 100 manje. Broj, prije svega određuje uspjeh na ishrane studenti plaćaju svega 31,48 eura. Puna cijena iznosi kapacitetom od oko 300 mjesta predstavlja jedinstvenu usta- studijama, tačnije redovan upis godine. Prema konkursu ko- 118 eura, što je tri puta manje od ekonomske cijene koja bi se novu u Crnoj Gori. Ove godine, spremno je dočekala nove, ji raspisuje Ministarstvo prosvjete, vrednuje se samo uspjeh, formirala za smještaj, tri obroka, kao i obezbijeđenu toplu vo- VII kao i jedan broj onih koji su i proteklih godina bili pod nje- te prema tom parametru samo oni studenti koji prvi put upi- du. Cijenu boravka studenata i učenika određuje Ministarstvo nim krovom. suju godinu polažu pravo da konkurišu, kao i da dobiju so- prosvjete, a iznos koji student plaća predstavlja svega 20 odsto Ipak, kada je o tačnom broju studenata i učenika riječ, u bu. Nakon raspodjele, nijesmo imali ni jedan prigovor. Pro- od te sume. Razliku do punog iznosa participira Ministarstvo Upravi napominju da broj varira, budući da postoji određe- cedura je transparentna, počevši od liste, broja bodova, visi- prosvjete. Osim toga, studenti mogu birati koliki broj obro- ni broj studenata sa statusom tzv. abonenata, dakle onih koji ne koeficijenta za dodjelu mjesta. Otvoren odnos sa studen- ka će uzeti, te ta cijena može biti i daleko manja. Dakle, nije- koriste usluge restorana, ali ne i smještaja. tima i razumijevanje neophodni su za mir i uspješno funkci- su opterećeni pravilima, već im je pružena mogućnost izbora. Tako su ove godine, 52 stanara, studenta prve godine onisanje. Saradnja sa studentima se odvija preko studentske (konkurisalo 124) smještena u Domu, dok je na II, III i IV organizacije, odnosno njihovog predstavnika. Osim toga, od Svaki student može koristiti internet godini (konkurisalo 328), primljeno njih 183, a obezbijeđen ukupnog broja raspoloživih mjesta, po principu afirmativne je smještaj i za 51 učenika. akcije, do pet odsto kapaciteta namijenjeno je tzv. društve- Direktor Đukanović dodaje da tradiciju u ovoj ustanovi predstavlja porodična atmosfera. Razumijevanje, strpljenje, saradnja između studenata i Uprave, kao i članova samog kolektiva krase ovaj dom. Studenti govore U skladu sa geslom ove ustanove – popraviti nivo usluga, ulaganja su konstantna. Rekonstruisane su terase, obnovljena NOV. ŽELJKO JELIĆ: Zastupati studente predstavlja veliku odgovornost fasada, kao i oprema kuhinje. I četvrti sprat (broji 34 mjesta) 2013 Željko Jelić, student IV godine Učiteljskog studija, drugu godinu obavlja funkciju predśednika Domske organizacije renoviran i tu su sobe apartmanskog tipa sa kupatilima. Broj je studenata. Namijenjene su studentima sa najboljim prosjekom. Osim to- „Zastupati studente, uvažavati njihove predloge, kao i stvarne potrebe predstavlja veliku odgovornost. Veoma je važ- ga, smješteni su i gosti lektori, kao i studenti koji dolaze u 19 no steći njihovo povjerenje i opravdati ga. Međutim, do sada i nije bilo nekih većih problema koje smo rješavali. Njiho- okviru „CEPUS” programa. Obezbijeđena je topla voda 12 sa- ve pritužbe najčešće odnose se na intervencije u vezi sa izborom, odnosno zamjenom cimera u sobi, kao i češći problemi ti, a svaki student u svojoj sobi putem bežičnog sistema može slabe konekcije na internetu. Iako u samom Domu nije moguće organizovati zabave, srećom, Uprava ima sluha za naše koristiti internet. Uz to, zahvaljujući vrijednom i predanom potrebe. Tako zajedničkom saradnjom organizujemo zabave, kulturne sadržaje, sportska nadmetanja. Tu su večeri en- radu tehničke službe, život u ovoj ustanovi nesmetano teče. gleskog jezika (iznajmljen amfitetatar Fakulteta), zabave povodom diplomskih večeri organizuju se u sradanji sa lokali- Tehnička služba ima pune ruke posla. Kako dom radi 24 ma u gradu, a Uprava snosi troškove vezane za prostor ili piće. Moram pomenuti da Klub dobrovoljnih davalaca krvi či- sata u toku deset mjeseci česti su i kvarovi i održavnje je ne- ne članovi našeg doma. Tim povodom, dva puta godišnje organizuje se zahvalni ručak”, napominje Jelić. ophodno. Prije dvije godine, adaptiran je i treći sprat, dok je elektroinstalacija kompletno zamijenjena. MARKO ĐUKIĆ: Jedino fali zabava Ipak, i pored zadovoljenih osnovnih potreba stanara, Marko Đukić, student IV godine Fakulteta za sport i fizičko vaspitanje, (smjer fitnes) izrazio je zadovoljstvo uslovi- pravo zadovoljstvo pruža osjećaj bezbjednosti. Iako je riječ ma u Domu. Stoga je sve četiri godine studija proveo u njemu. o punoljetnim osobama, pravo da primaju posjete predstav- „Jedino fali zabava, jer nemamo adekvatne prostorije za veća okupljanja. Istina, organizuju se pjesničke večeri, a sva- lja određeni rizik. Stoga je, kako ističe direktor Đukanović, ke neđelje tribine”, ističe Marko. zastupljena jasno određena procedura, jer je jedini motiv bezbjednost stanara. Kada je o učenicima riječ, njima posjete ANĐELA JANKOVIĆ: Uslovi za učenje i rad su odlični nijesu dozvoljene, osim članova porodice. Ugrađen je video Anđela Janković, studentkinja III godine njemačkog jezika i književnosti, od prve godine smještena je u domu. Priśe- nadzor, te je tako kamerama visoke rezolucije pokrivena oko- ća se da je prošle godine veliki problem predstavljala neredovna snabdijevanje toplom vodom. Zalaganjem ostalih stu- lina doma, dakle dvorište, kao i najvažnije komunikacione denata i predśednika Domske organizacije, taj problem je vremenom riješen. Kada je o hrani i higijeni riječ, ona sma- prostorije. Jedna etaža Doma odvojena je i za učenike. Oni su tra da bi mogli biti bolji. Ipak, Anđela napominje da je u suštini hrana dobra s obzirom na to da je mjesečna suma nov- pod nadzorom vaspitača, počevši od učenja, odlaska, odno- ca koji se izdvaja za smještaj simbolična. sno povratak iz škole. „Uslovi za učenje i rad su odlični. Čitaonica je mirna, a sva neophodna literetura može se naći u kopirnici. U okviru Doma svake godine povodom obilježavanja Dana studenata ili Dana Doma organizuju se šahovski turniri. Fakultet or- Pretrpanost za vrijeme ručka ganizuje svake neđelje putovanja za Ohrid i Mostar po povoljnim cijenama. Kada se u Podgorici organizuju neke kulturne ili zabavne manifestacije Fakultet se pobrine da imamo besplatan prevoz. Takođe, imam 30 odsto popusta za vozne, Pravi izazov sa kojim se suočavaju jeste pretrpanost za autobuske i avionske karte. Odsjek za njemački jezik daje dosta stipendija u okviru razmjene studenata. Tako jedan ili vrijeme ručka. više semestara možemo pratiti i na nekom od univeziteta u inostranstvu”, kaže Anđela. Dom raspolaže kuhinjom koja premašuje svoje realne kapacitete, jer je (sa 200 odsto) i bila predviđena da opsluži 300 NEMANJA MAŠOVIĆ: Zadovoljstvo košarkaškim i fudbalskim terenom studenata. Na primjer, prošle godine je čak 716 redovnih stu- I Nemanja Mašović, student III godine iz Berana sa istog odsjeka, kaže da često uči u sobi. Osim toga, on izražava za- denata, kao i i abonenata koristilo njene usluge. Kako resto- dovoljstvo zbog košarkaškog, odnosno fudbalskog terena koji se nalaze u dvorištu Doma. Tako se, kako on kaže, često ran broji svega 100 mjesta, za vrijeme ručka za stolom se smje- mogu relaksirati, a uz to u neposrednoj blizini je i teretana u kojoj postoji popust za studente. njuje se po 7 studenata. „Tempo rada u kuhinji je veoma naporan. Ipak, zahva- SEMIH MURIĆ: Uz želju i dobru organizaciju sve se može ljujući dobroj organizaciji opslužili smo sve naše korisnike”, Semih Murić, student je IV godine francuskog, odnosno III njemačkog jezika, smatra da bi uslovi smještaja mogli bi- objašnjava Đukanović ti bolji. Kada je o zabavi i sportskim nadmetanjima riječ, on izra- Četvorokrevetne sobe su skučene i uske. Takođe, i hrana bi mogla biti bolja. Na primjer, poslastice su veoma rijet- žava žaljenje što, nažalost, Dom nema dovoljno kapaciteta za ke na meniju, tako da svakodnevno kupujemo hranu. Ipak, uz želju i dobra organizaciju sve se može”, objašnjava naš sa- sadržaje ovakve vrste. Međutim, očekuju proširenje i nadaju govornik. se da će u dogledno vrijeme i u tom segmentu zadovoljiti po- On će u okviru CEPUS programa boraviti u Češkoj i jedan semestar pratiti na tom fakultetu, dok će Ministarstvo trebe mladih stanara. Zahvaljujući saradnji sa Sportskim cen- podmiriti troškove putovanja. trom u Domu organizuju sportska nadmetanja i obezbjeđuju prikladne obližnje sale za zabave. Š. B. U Baru radi više državnih i privatnih fakulteta i odjeljenja MALI UNIVERZITETSKI CENTAR Veće interesovanje za fakultete sa pomorskim, poljoprivrednim i ekonomskim smjerovima i niže cijene školarine

d 2004. godine, kada je u Baru otvorena prva visokoš- učni radnici domaćih, a zbog kolska ustanova Univerziteta „Mediteran” – Fakul- nedostatka određenih profi- Otet za turizam, trgovinu i ugostiteljstvo (koji je ujed- la u Crnoj Gori, i sa inostra- NAJVEĆI PROBLEM STUDENTIMA SA STRANE no bio i prvi privatni fakultet u Crnoj Gori), do početka ove nih univerziteta, ponajviše iz školske godine osnovano je još šest novih visokoškolskih je- Republike Srbije. PRONALAŽENJE SMJEŠTAJA dinica, čime je grad pod Rumijom postao glavni univerzitetski centar u južnom dijelu naše zemlje. Biblioteke, Najveći problem, studentima sa strane pored visoke školarine, predstavlja pronalaže- Univerzitet „Mediteran” u Baru u svom sastavu, osim Fa- čitaonice… nje smještaja. Studentskog doma u Baru nema, pa su prinuđeni da plaćaju privatne sta- kulteta za turizam, ima i odjeljenje svog Pravnog fakulteta u nove, čija cijena, zavisno od kvadrature i lokacije, mjesečno iznosi od 150 do 350 eura. Podgorici. Budućim visokoškolcima u Baru je omogućeno da Za razliku od prethod- „Ništa jeftinije nije ni nama koji do Bara putujemo autobusom”, kaže student treće godi- pohađaju i Fakultet za poslovnu ekonomiju, Fakultet za po- nih godina kada su, najvje- ne menadžmenta iz Ulcinja Mensur Mehmedović, a potvrđuje i brucoš Pravnog fakulteta slovni menadžment, jedno od dva odjeljenja (brodomašinstvo rovatnije zbog manje kon- Danijel Mrkić. Njima je, samo za prevoz, dnevno potrebno oko 10 eura. Otuda, ne čudi i nautika), Fakultet za pomorstvo Univerziteta Crne Gore iz kurencije i nedostatka mo- što je samo prije tri godine na njihove fakultete iz Ulcinja putovalo više od pedeset stu- Kotora, privatni Fakultet za pomorstvo, te Studijski program gućnosti većeg izbora, kapa- denata, a sada ih je znatno manje. Mnogo jeftinije, po tvrdnji Mensura, prolaze studenti mediteransko voćarstvo Biotehničkog fakulteta iz Podgori- citeti upisa na turističke, ho- koji iz Podgorice i drugih gradova unutrašnjosti, do Bara svakodnevno stižu vozom. Oni ce. Većina fakulteta, po završetku osnovnih, nudi mogućnost telijerske i menadžerske stu- imaju povlasticu za prevoz željeznicom, koji mjesečno staje 20 eura. upisa na specijalističke, magistarske i doktorske studije. Do- dijske programe bili ispunje- Međutim, i pored visokih troškova za smještaj i prevoz, ni ove godine nije bilo za- bijene diplome omogućavaju i nastavak školovanja na dru- ni do posljednjeg mjesta, ove interesovanih studenata za boravak u Domu učenika „Dušan Marović” koji se nalazi u gim univerzitetima širom svijeta. Svi fakulteti rade u veoma školske godine bilježi se pad centru grada i za pun pansion se plaća 130 eura mjesečno. Ove godine su, prema riječi- uslovnim objektima, uz adekvatnu nastavnu i savremenu teh- interesovanja. Istovremeno, ma direktora Aleksandra Milića, ovdje upisana samo tri studenta. ničku opremljenost. Cilj svake od ovih obrazovnih ustanova u odjeljenju Biotehničkog fa- je, kako ističu da, uz zavidne kriterijume i standarde studi- kulteta iz Podgorice pri Cen- ranja po Bolonjskoj deklaraciji, obezbijede efikasnu edukaci- tru za suptropske kulture je, prema riječima dekana dr Ranka omogućeno da ispite pripremaju u, za to posebno osposoblje- ju i održe visok nivo kvaliteta nastavnog procesa, kako za te- Popovića, upisano do sada najviše – 32 studenta. Tako je, sa 80 nim, prostorijama svojih fakulteta. Ipak, malo ko od njih ko- orijska, tako i praktična znanja. Predavači su istaknuti na- prijavljenih, bilo i na privatnom Fakultetu za pomorstvo, kao risti ovu priliku. Što se zdavstvene zaštite tiče, ni jedna od i na, prošle godine otvorenom Fakultetu ovih obrazovnih ustanova u svom objektu nema posebno or- za poslovnu ekonomiju, koji je tada po- ganizovanu službu. Sreća je što se svi nalaze u centru grada i hađalo 108 studenata, a ove godine, pre- u neposrednoj blizini Doma zdravlja i Hitne pomoći. ma infomaciji prodekana dr Veselina Or- landića, upisano je 147 studenta. Poveća- Zabava, sport… nom zanimanju za ove profile studiranja, svakako, doprinose novoformirani smje- Ni zabavni život za studente u Baru nije posebno osmi- rovi nautike i brodomašinstva pri Sred- šljen. S obzirom da nema ni pozorišta ni bioskopa, od kul- njoj poljoprivrednoj i Ekonomskoj školi u turnih dešavanja omogućeno im je da pogledaju poneku Baru, ali i mnogo prihvatljivije cijene ško- izložbu, gostujuću predstavu, prisustvuju književnim veče- larine koje, primjera radi, na Fakultetu za rima ili humanitarnom koncertu. Sportskih događaja je ne- pomorstvo i odjeljenjima Biotehničkog fa- što više. Ostalo slobodno vrijeme su, kao i većina omladine kulteta iznose 1000, a na Fakultetu za po- u Baru, „osuđeni” na druženje po kafićima ili u stanovima. slovnu ekonomiju 1.200 eura, uz moguć- Doduše, svake godine se, pred upis na fakultete, u organiza- nost otplate na više mjesečnih rata. ciji Zavoda za zapošljavanje i dugih zanteresovanih faktora, Među studentima, kada je riječ o upi- organizuju sajmovi na kojima se budući brucoši mogu in- su po gradovima, prednjače barski matu- formisati o mogućnostima studiranja. Tokom godine, sva- ranti. Međutim, mnogo njih je, naročito ki od fakulteta i po nekoliko puta, u cilju razmjene iskusta- VIII sa sjevera zemlje, kako tvrde, u Bar stiglo va, širenja prijateljstva i dobrog druženja, organizuje izlete i zbog mora, povoljne klime i eventualne pośete kolegama u drugim gradovima Crne Gore i zemlja- veće mogućnosti zapošljavanja. ma okruženja. Pored gradske biblioteke i čitaonice, ■■Fakultet za turizam Univerziteta "Mediteran" u Baru koje rade do 19 ili 20 sati, studentima je Dubravka Janković

Cetinjske akademske teme REZULTATI NAJBOLJE GOVORE oš od sredine devedesetih godina prošlog vijeka Cetinje poslanstva, u kojoj su bili smješteni, prošle godine teško je poznato i prepoznato kao grad u kojem su smještene oštećena u požaru. Od tada, nenastavno osoblje fakulte- NOV. Jumjetničke akademije, pa, uz činjenicu da su u njemu ta smješteno je u Šantićevoj ulici, u biblioteci Fakulteta a 2013 smještene najznačajnije državne ustanove kulture, s pravom ostali su u zgradi Telekoma na Cetinju i dijelu zgrade Op- Broj slovi kao grad umjetnosti. Uslovi za rad studenata na svim štine Cetinje. U bivšem prostoru FLU postojao je kompju- akademijama uvijek su bili skromni, međutim, to nije bila terski centar koji je bio namijenjen studentima, ali od sve- 19 prepreka da neki od tih studenata postanu veoma cijenjeni ga toga ostala je samo biblioteka sa stručnim naslovima, slikari, vajari, muzičari ili glumci. s obzirom na to da se kompjuteri više ne mogu koristiti. Nadu u boljitak daje najavljeno preseljenje u zgradu Za- Muzička akademija: voda za zaštitu spomenika, kada će se stvoriti adekvatni NE POSTOJE OPTIMALNI uslovi za rad. PROSTORNI KAPACITETI I na FLU trend upisa novih studenata je negativan, mo- Na Akademiji je oko 120 studenata, a ove godine upisano guće i zbog trenutnih loših uslova za studiranje. Na Aka- je njih dvadesetak demiji je 110 studenata, od kojih je 20 upisano u prvu godinu studija. Ove studijske godine prijavljen je nešto manji Što se tiče Muzičke akademije, treba reći da ne posto- broj kandidata nego što je to bilo uobičajno, a najveće inje optimalni prostorni kapaciteti, mali je broj kabineta za teresovanje vlada za studijski program Grafički dizajn. Po- ■■Zgrada Muzičke akademije određene predmete i profesore, a oprema na ovoj visokoš- red dizajna, studentima su na raspolaganju studijski pro- kolskoj ustanovi zadovoljava samo osnovne potrebe. Pored grami grafika, vajarstvo i slikarstvo. Na FLU godišnje se jednosna tumačenja umjetnosti i kulture, od klasične isto- toga, računarska i druga oprema su prilično dotrajale, dok upisuje pet do šest studenata koji svi uspješno završavaju rije umjetnosti pozorišta, drame i filma do moderne umjet- je neophodno i kvalitetnije održavanje instrumenata. započete studije. nosti i vizuelne kulture savremene svakodnevice. Nastavni kadar Muzičke akademije je, uglavnom, iz Cr- Specifičnost nastavnog procesa na ovom fakultetu je u ne Gore, uz angažovanje nekoliko profesora sa drugih uni- Fakultet dramskih umjetnosti: praktičnom stvaralačkom radu tokom procesa sticanja pro- verziteta iz okruženja. Mora se kazati da je nastava pokrive- STUDIRANJE U KREATIVNIM fesionalnih znanja i vještina. Studiranje se, zapravo, odvi- na stručnim kadrom na svim studijskim programima. Aka- RADIONICAMA ja u kreativnim radionicama, na čelu sa iskusnim pedago- demija ima biblioteku u kojoj je smještena stručna literatura Ove godine fakultet studira 70, od kojih se 19 studenata zima, poznatim savremenim stvaraocima na polju teatra i sa bibliotečkom građom, nototekom i fonotekom, ali bez lica upisalo u prvu godinu osnovnih akademskih studija filma, kao i kroz predavanja teoretičara umjetnosti i kultu- koje bi profesionalno obavljalo bibliotečku djelatnost. Jed- re, koja su u interakciji sa kreativnom praksom, a završni nostavno, u Pravilniku o organizaciji i sistematizaciji rad- Fakultet dramskih umjetnosti (FDU) nema svoja odje- ispiti studenata su javna prezentacija rada tokom svih go- nih mjesta Muzičke akademije ne postoji radno mjesto bibli- ljenja u drugim gradovima. Ove godine na taj fakultet upi- dina njihovih studija. otekara, kao ni precizno utvrđeno radno vrijeme biblioteke. sano je 19 studenata u prvu godinu osnovnih akademskih Međusobno prožimanje i saradnja budućih glumaca, re- Trend upisa na Akademiju u posljednjih nekoliko go- studija. ditelja, pisaca, i producenata tokom studiranja, dinamizam dina opada. Međutim, i pored toga što postoji osam studij- Na studijskim programima Gluma, Režija (pozorišna, i transparentnost nastavnog procesa, atraktivnost i mobil- skih programa, najveće interesovanje studenti pokazuju za filmska i televizijska), Dramaturgija i Produkcija, studenti- nost nastave, kao i mogućnost saradnje sa studentima Fa- studijski program Opšta muzička pedagogija. Na Akademi- ma se pružaju brojne akademske discipline, teorijska i vri- kulteta likovnih umjetnosti i Muzičke akademije na Ceti- ji je oko 120 studenata, a ove godine upisano je njih dvade- nju, predstavljaju dodatne setak. Kao i na drugim fakultetima, svi studenti ne završa- osobenosti nastave i znače vaju u predviđenom roku, dok je prosječna ocjena završe- STUDENTI ZADOVOLJNI kvalitet modernog studira- nih studija 8, odnosno C. nja na Fakultetu dramskih USLOVIMA STANOVANJA U DOMU umjetnosti. Fakultet likovnih umjetnosti: Jedinstvenosti studira- TREND UPISA NOVIH Na Cetinju više od dvadeset godina postoji i Dom učenika i studenata za koji korisni- nja umjetnosti na Univer- STUDENATA NEGATIVAN ci kažu da je kvalitetan, da nudi dobre uslove za stanovanje i ima sve sadržaje neophod- zitetu Crne Gore, doprino- Na Akademiji je 110 studenata, od kojih je 20 upisano u ne za kvalitetno studiranje. Ipak, od uprave Doma nijesmo mogli dobiti nikakve podat- si i ambijent prijestonog Ce- prvu godinu studija ke koji bi koristili za detaljno upoznavanje rada ove ustanove. Prema riječima nekih od tinja, grada muzeja i umjet- stanara Doma, hrana je kvalitetna, sobe su čiste i komforne, a za one studente koji ne ži- ničkog obrazovnog centra Posebno neadekvatne uslove za rad ima Fakultet likov- ve na Cetinju organizovan je svakodnevni prevoz. Crne Gore. nih umjetnosti (FLU) budući da je zgrada bivšeg Ruskog N. Vujanović ZA NASTAVU Godina XX /////////////////////////////// NOVEMBAR 2013 \\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ Broj 150 STRUČNO UPUTSTVO O DRŽAVNOM TAKMIČENJU U ZNANJU ZA ŠKOLSKU 2013/2014. GODINU

Crna Gora JU ISPITNI CENTAR

na osnovu člana 41 b Opšteg zakona o obrazovanju i vaspitanju („Sl. list RCG”, br. 64/02 od 28. 11. 2002, 31/05 od 18. 05. 2005, 49/07 od 10. 08. 2007, „Sl. list Crne Gore”, br. 04/08 od 17. 01. 2008, 21/09 od 20. 03. 2009, 45/10 od 04. 08. 2010) i člana 23 Statuta Is- pitnog centra Podgorica, a u vezi sa čl. 3 st. 1 al. 9 Odluke o osnivanju Ispitnog centra („Sl. list CG” br. 68/05), i u cilju postizanja što većeg stepena ujednačenosti pri takmičenju učenika osnovnih i srednjih škola, donosi

STRUČNO UPUTSTVO O DRŽAVNOM TAKMIČENJU U ZNANJU ZA ŠKOLSKU 2013/2014. GODINU

Tačka 1 Stručnim uputstvom bliže se određuju nivo, kriterijumi takmičenja, nagrađivanje i učešće na međunarodnim takmičenjima.

Tačka 2 Osnovne i srednje škole na teritoriji Crne Gore dužne su da se pri državaju pravila datih u ovom Stručnom uputstvu.

Tačka 3 VAŽE SAMO PRIJAVE SA SLUŽBENOG ŠKOLSKOG MEJLA: Takmičenja se organizuju kao školska i Državno takmičenje. ■■S ovogodišnjeg nadmetanja JU Ispitni centar organizuje Državno takmičenje učenika osnov nih i srednjih škola. Ove školske godine učenici će se takmičiti iz slje su učenici osvojili) koji će je učenici predstavljati na višem rangu – Dr dećih predmeta u navedenim razredima (kategorijama): žavno takmičenje. Da bi se učenik takmičio na Državnom takmičenju, na školskom RAZRED (KATEGORIJA) mora osvojiti najmanje 75 bodova od maksimalnih 100 (odnosno uraditi najmanje 75% testa). Škola ne mora imati predstavnike u svim Osnovna škola Srednja škola PREDMET kategorijama. VI devetogo IX devetogo Jedan učenik se ne može takmičiti iz više predmeta. II IV dišnje škole dodišnje škole Za takmičenje iz jednog stranog jezika škola može prijaviti na- Matematika * * * jviše tri učenika. Za takmičenje iz ostalih predmeta škola može prijaviti i više Fizika * * učenika ukoliko su zadovoljili bodovni kriterijum predviđen Hemija * * stavom 2 ovog člana. Biologija * * Prijave učenika za Državno takmičenje treba dostaviti Ispitnom centru od 16. do 20. decembra 2013. godine najkasnije do 16 h. Engleski jezik * * Novi formular prijave1 obavezno preuzeti sa sajta Ispitnog centra Ruski jezik * * (www.iccg.co.me) od 2. decembra 2013. godine (sadrži, pored po Francuski jezik * * dataka o školi, ime i prezime učenika, matični broj učenika, razred (ka tegorija), predmet iz kojeg se takmiči, rezultat sa školskog takmiče Italijanski jezik * * nja (sa brojem bodova – procentom), ime mentora i matični broj Njemački jezik * * mentora. Istorija * Prijavu slati elektronskim putem na e-mail takmicenje@iccg. 2 Geografija * edu.me . Ispitni centar je u obavezi da pošalje potvrdu o prijemu pošte na e-mail sa kojeg je stigla. Ukoliko škola ne dobije potvr- Programiranje * du u roku od 12 sati, prijavljivanje treba ponoviti i informisati se telefonskim putem. Pravo učešća imaju i učenici mlađih razreda ukoliko na školskom Ispitni centar će prihvatiti samo prvu prijavu koja stigne u takmičenju osvoje broj bodova predviđen tačkom 4 i pokažu znanja određenom roku i to sa službenog e-maila škole3. predviđena tačkom 6 ovog uputstva. Svi takmičari prijavljeni za jedan predmet se takmiče u istoj kategoriji. 1 Formular je izmijenjen i biće prihvaćen samo onaj koji je objavljen ove školske godine Tačka 4 2 Biće prihvaćene samo prijave koje stignu na e-mail: takmicenje@iccg. Školska takmičenja prethode Državnom takmičenju. Testovi na edu.me školskom takmičenju moraju imati maksimalan broj bodova 100. Na 3 Za škole koje nemaju e-mail adrese, IT koordinatori to mogu uraditi bez kon školskog takmičenja, škola procjenjuje (na osnovu bodova koje dodatnih troškova Ispitni centar će nakon sređivanja podataka objaviti spisko Tačka 12 a ve takmičara po predmetima. Škola je u obavezi da provjeri Takmičari u znanju stranih jezika i njihovi nastavnici imaju pravo ispravnost. žalbe nakon objavljivanja preliminarnih rezultata pismenog dijela ta kmičenja. Na osnovu rezultata pismenog dijela, komisija će pozvati Tačka 5 najbolje plasirane takmičare na usmeni dio. Nakon objavljivanja re Takmičenje će se održati 1. i 2. marta 2014. godine. zultata usmenog dijela, takmičari i njihovi mentori imaju pravo žalbe Takmičenje iz stranih jezika se realizuje u dva dijela, pi- i na ovaj dio takmičenja. smeni i usmeni. Na usmenom dijelu takmičenja iz stranih jezi ka učestvuje 10 najbolje plasiranih takmičara. Na usmeni dio ta Tačka 12 b kmičenja neće biti pozvani oni takmičari čija je razlika u odno Po žalbi rješava tročlana komisija koju imenuje Ispitni centar. su na trećeplasiranog veća od 20 bodova. Usmeni dio takmiče Komisija iz stava 1 ovog člana će u roku od jednog dana razmotriti nja održaće se u roku od 7 dana od dana objavljivanja preliminar žalbe i dati odgovor. O svom radu Komisija vodi zapisnik. Odluka Ko nih rezultata. misije mora biti obrazložena. Obavještenje o mjestu održavanja takmičenja, raspored i sat- Odluka komisije je konačna i biće objavljena na sajtu. nica biće na veb-sajtu Ispitnog centra najkasnije 7 dana prije početka takmičenja. Tačka 12 c Konačni rezultati se, takođe, objavljuju na sajtu Ispitnog centra i Tačka 6 moraju sadržati: broj bar-koda učenika, ime i prezime učenika, naziv Učenici osnovnih škola se takmiče u rješavanju zadataka koji proi škole koju učenik pohađa, naziv predmeta iz kojeg se takmičio, ime zlaze iz nastavnih programa devetogodišnje osnovne škole za odgo mentora, broj bodova po svakom zadatku i ukupan broj bodova, kao varajući predmet, a u saglasnosti su sa informatorom koji je objavljen i mjesto koje je učenik osvojio. na veb-sajtu Ispitnog centra. Učenici srednjih škola se takmiče u rješavanju zadataka koji proizla Tačka 13 ze iz nastavnih programa odgovarajućeg predmeta gimnazijskog ško Ocjenjivači su obavezni da izvrše rangiranje od 1. do 3. mjesta. Ako lovanja, a u saglasnosti su sa informatorom koji je objavljen na veb- dva takmičara imaju isti broj bodova, oni dijele osvojeno mjesto i do sajtu Ispitnog centra. bijaju iste nagrade. Sljedeći takmičar neće osvojiti prvo sljedeće, već U zadacima se može zahtijevati i sposobnost primjene znanja naredno mjesto. u novim situacijama, kao i korelacija sa srodnim predmetima. (Primjer: Ako dva učenika imaju po 100 bodova, oni su osvojili prvo mjesto. Sljedeći učenik je osvojio treće mjesto, jer su dva takmičara ima- Tačka 7 la više bodova od njega.) Učenici zadatke rješavaju u vremenu od 90 minuta do 240 minuta, što će biti precizirano testom. Tačka 14 Maksimalan broj bodova na testu je 100, za strane jezike 120. Prvo mjesto može osvojiti učenik koji je dobio najveći broj bodo Zadaci se vrednuju cjelobrojno. va ali ne manje od 75. Drugo mjesto može osvojiti učenik ukoliko broj bodova nije ma Tačka 8 nji od 62 ili prvorangirani koji nije ispunio uslove za prvo mjesto, a je Ispitni centar angažuje autore za sastavljanje testova, recenzente ste za drugo. i ocjenjivače. Treće mjesto može osvojiti učenik ukoliko broj bodova nije ma nji od 50 ili prvorangirani i drugorangirani koji nijesu ispunili uslove za Tačka 9 prvo, odnosno drugo mjesto, a jesu za treće. Na Državnom takmičenju učenici se takmiče pod šiframa (bar-kodovima). Tačka 15 Ispitni centar prema svojim mogućnostima nagrađuje učenike ko Tačka 10 ji su osvojili nagrade i njihove mentore. Takmičar će biti diskvalifikovan ukoliko: Sponzori Državnog takmičenja mogu dodijeliti nezavisne – ošteti svoju šifru (bar-kod); nagrade prema svojim kriterijumima u dogovoru sa Ispitnim – otvori test prije nego što to dežurni nastavnik dozvoli; centrom. – koristi nedozvoljena sredstva pri radu4; – ometa rad. Tačka 16 Nagrađeni učenici Državnog takmičenja biće članovi ekipa koji će Tačka 11 predstavljati Crnu Goru na međunarodnim takmičenjima (balkanija Nakon izrade zadataka (testova), Ispitni centar na veb-sajtu objav dama, olimpijadama…). ljuje sadržaj testova i rješenja svih zadataka. Preliminarni rezultati ta Članovi ekipa mogu biti i učenici koji su prethodnih godina na kmičenja objavljuju se na sajtu Ispitnog centra najkasnije četiri da- građivani na Državnom takmičenju, a ostvarili su zapažene rezulta na nakon takmičenja. Rezultati moraju sadržati šifru (broj sa bar-ko- te na međunarodnim takmičenjima. Ukoliko takvih učenika nema, da), broj bodova po svakom zadatku (pitanju) posebno i ukupan broj bo- članovi ekipa mogu biti učenici koji nijesu dobili nagradu na Držav dova za svakog takmičara, što obavezuje učenike da zapamte broj sa nom takmičenju, a osvojili su broj bodova definisan tačkom 14 ovog bar koda. Uputstva. Ispitni centar organizuje pripremu i učešće takmičara na pomenu Tačka 12 tim takmičenjima. Takmičari i njihovi nastavnici imaju pravo žalbe u elektronskoj for mi na e-mail [email protected]. Žalbe se moraju dostaviti Tačka 17 Ispitnom centru u roku od 24 sata od vremena objavljivanja prelimi Komunikacija Ispitnog centra sa školama obavljaće se elektronskim narnih rezultata. putem. Sadržaj žalbe mora biti u attachmentu. U sadržaju žalbe mora se, pored broja sa bar-koda, navesti i zadatak za koji takmičar smatra da Tačka 18 nije pravilno ocijenjen. Na žalbi ne smije biti napisan nijedan podatak Ovo Stručno uputstvo stupa na snagu danom donošenja. koji bi identifikovao takmičara (ime, prezime, škola, mjesto, ime i pre zime mentora). Tačka 19 Takmičari sa svojim mentorima mogu izvršiti uvid u test u odre Stručno uputstvo br. 01-4267 od 10. septembra 2012. go- đeno vrijeme koje će biti objavljeno na sajtu zajedno sa preliminar dine prestaje da važi danom stupanja na snagu ovog Stručnog nim rezultatima. uputstva.

Broj: 01-4252 4 Takmičaru je dozvoljeno da u prostoriju u kojoj se odvija takmičenje Podgorica, 25. 09. 2013. godine unese samo pribor koji je u skladu sa preporukom autora testa, o čemu će ta DIREKTOR kmičari na vrijeme biti informisani preko veb-sajta Ispitnog centra. Prof. dr Željko Jaćimović 2 IZBOR ZADATAKA S EKSTERNO-INTERNE PROVJERE ZNANJA NA KRAJU DRUGOG CIKLUSA OSNOVNE ŠKOLE (2013) РУСКИ ЈЕЗИК (VI разред)

ЧИТАЊЕ Самое высокое животное на Земле – это жираф, ко 1. Прочитај текст и одговори на постављена питања. Одговор торый живет в Африке. Самый высокий экземпляр означи заокруживањем слова А, Б или В. – жираф по имени Джордж, которого привезли в английский зоопарк из Кении. Его высота больше ВИСЯЧИЕ САДЫ СЕМИРАМИДЫ 6 метров. Жирафы едят листья деревьев, поэтому Висячие сады Семирамиды – это одно у них длинный язык, почти 45 сантиметров. Язык и из семи чудес света. Они были украшени длинная шея позволяют ему собирать ветки и ли ем древнего города Вавилона, но, к сожа стья деревьев, которые растут на очень большой лению, не сохранились до наших дней. Ар высоте. Жирафы ещё очень быстро бегают со ско хеологи нашли остатки садов, но доказать ростью до 55 километров в час. точно, что это они, не смогли. Мы знаем то лько одно: сады действительно были, пото Самая маленькая птица на Земле – это колибри. му что люди видели и описали их в книгах. Самый маленький экземпляр этой птицы живет на По словам греческих и римских писателей, сады были постро Кубе. А в основном они живут на всей территории ены около 600 года до нашей эры по приказу правителя Вавилона. Америки. Весит эта птица меньше двух граммов. Этот город находился недалеко от современного Багдада, столи Раньше думали, что колибри ест только нектар цве цы Ирака. Царь приказал построить сады ради своей жены Семи тов, но это неправильно, колибри ест еще и малень рамиды, которая страдала по дому в Персии. Царь надеялся, что ких животных, которые живут в цветах. эти сады напомнят ей родные персидские горы. Он так сильно лю 1. Самое крупное животное, которое жило на бил свою жену, что готов был на всё ради неё. ДА НЕТ Висячие сады были построены у реки и смотрели на городские Земле, это динозавр. стены Вавилона. Царь приказал посадить в саду разные виды де 2. Африканские слоны больше азиатских. ДА НЕТ ревьев и цветов. Их привозили со всей империи. 3. Синий кит может издавать громкие звуки. ДА НЕТ 1. Cады Семирамиды сегодня: 4. Жираф – самое крупное животное на Земле. ДА НЕТ А. сможет увидеть каждый турист 5. Колибри – это птица, которая ест только нектар. ДА НЕТ Б. невозможно увидеть В. они находятся недалеко от Багдада ЛЕКСИКА 3. Напиши испод слика – ријеч у одговарајућем облику и по сми- 2. Почему мы знаем о висячих садах Семирамиды? слу. Види примјер 0. А. о них писали в книгах 0. 1. 2. 3. Б. их видели греческие и римские туристы В. археологи точно доказали

3. Сады Семирамиды были построены по решению: А. царя Вавилона Б. жены царя Вавилона В. римских и греческих писателей 0. Николай Второй правил Россией до 1917го года. Он был по следним русским царём. 4. Где родилась Семирамида? 1. Москва – это столица _____, а Подгорица – это столица Черногории. А. в Ираке 2. Моя мама лечит людей, она работает ______. Б. в Персии 3. Я люблю русский язык, я ______его в школе. В. в Вавилоне ГРАМАТИКА 5. Где были построены сады Семирамиды? 4. Прочитај текст и именице у заградама стави у одговарајућем А. на городских стенах падежу. Види примјер 0. Б. во всей империи Я учусь в 0 школе (школа) в шестом классе. У меня есть два 1 В. у реки ______(хороший друг) – Драган и Илья. После школы мы вме сте с ними занимаемся 2 ______(спорт). В прошлом месяце мы 2. Прочитај текстовe о животињама и одговори на питања испод были на одном 3 ______(соревнование) и заняли первое место. њих. Одговор означи заокруживањем ријечи ДА или НЕТ. 5. Прочитај текст и глаголе у заградама стави у одговарајући об- Слоны – самые крупные наземные животные. Масса лик садашњег времена. Види примјер 0. их тела почти 5 тонн. Они живут в Азии и Африке, но Привет, как дела? Меня зовут Иван, я хочу познакомиться с кем африканские слоны намного крупнее азиатских и от нибудь из России. Я 0 живу (жить) в Черногории, это маленькая, личаются большими ушами, которые по своей форме но очень красивая страна. Я 1 ______(любить) русский язык. А похожи на карту Африки. Интересно, что слоны мо ещё у меня много друзей, мы вместе 2 ______(ходить) на ста гут слышать не только ушами, но и ногами. Ногами дион и играем в футбол. Моя мама 3 (работать) учительницей. они могут чувствовать звуки. Раньше слонов жестоко Напиши мне, я 4 ______(ждать) твоего ответа. Иван. убивали изза слоновой кости, а сейчас их охраняют. ПИСАЊЕ Самое тяжелое морское животное – это синий кит, 6. Користећи сљедеће ријечи и изразе напиши пет реченица о они весят 150, а иногда и 170 тонн. Их длина почти 33 неком од своjих рођака: метра. Это самое крупное животное из всех живших на Земле. Он даже крупнее самого большого динозав У меня есть (кто), его/её зовут, ему/ей (сколько) лет, он/она жи ра. Его масса равна массе 30 слонов или 150 быков. Он вёт (где), он/она работает (где), занимается (чем), он/она выгля может издавать звуки, которые слышны на расстоя дит как (глаза, волосы, фигура…), я его/её люблю, потому что… нии 850 километров. Сейчас это очень редкое живот ______ное, которое живёт в северной части Тихого океана. ______3 IZBOR ZADATAKA S EKSTERNE PROVJERE ZNANJA NA KRAJU TREĆEG CIKLUSA OSNOVNE ŠKOLE (2013) CRNOGORSKI – SRPSKI, BOSANSKI, HRVATSKI JEZIK I KNJIŽEVNOST

1. U južnoslovensku grupu jezika „zalutao” je jedan jezik. Koji? 5. Kako se zove objašnjenje uz sinoptičarski znak? 1. bjeloruski 5. hrvatski 1. legenda 2. tabelarni pregled 2. bosanski 6. makedonski 3. rječnik nepoznatih riječi 3. bugarski 7. slovenački 4. crnogorski 8. srpski 6. U kojim gradovima Crne Gore će 10. novembra 2013. godine biti malo do umjereno oblačno? Pročitaj odlomak iz pjesme, pa riješi 2. i 3. zadatak. ______Ima na svijetu mirnih, dobrih ljudi ______što kroz svijet nečujno i tiho gaze kao da nogom stupaju po pamuku, 7. Zaokruži broj ispred vremenske prognoze za Bijelo Polje 10. a naše oči nikada ne opaze novembra 2013. godine. ni njih ni njinu tihu radost ili muku. 1. pretežno oblačno uz mogućnost povremene kiše 2. mogućnost povremenog snijega i/ili susnježice 2. U tabelu upiši odgovarajući pojam. 3. mogućnost povremene kiše i snijega i/ili susnježice NAZIV PJESME AUTOR KNJIŽEVNI ROD 8. Što označava strelica okrenuta prema dolje u tekstu Prognoza stanja mora i vjetar? 3. A. U strofi su upotrijebljene dvije stilske fi gure. Koje? 1. bezbjedan smjer kretanja brodova 1. epitet i gradacija 2. temperaturu mora nižu od 17 stepeni 2. epitet i metafora 3. umjeren sjeverni vjetar 3. epitet i poređenje 4. epitet i personifi kacija Pročitaj odlomak iz pripovijetke Imanje pa uradi 9, 10, 11, 12, 13, 14. i 15. zadatak. B. Prepiši epitete iz date strofe. ______1. Petkom u tri sata popodne gradska je bolnica otvorena. Seljak je prispio tačno u određeno vrijeme. (…) U bolničkim sobama Pročitaj tekst, pa riješi 4, 5, 6, 7. i 8. zadatak. i hodnikom strujao je dnevni sunčani dah natopljen teškim mirisom jodoforma, etera i lizola. (…) 2. Blijeda, duboko upalih užagrenih očiju, ženska glava sa kreveta začuđeno se okrenu put njega: – Za ime Boga, Marko, zašto dođe danas? On sjede pravo pored nje, skrsti ruke i ne govoreći nijedne riječi zagleda se pravo u nju. Ona je kratko disala i, prebacujući duge mršave ruke preko pokrivača, opet ponovi: – Zašto nijesi dočekao neđelju, nego u radni dan? Seljak zavuče ruku u džep i izvadi pomorandžu. Mirno poče da je guli, zagledan u njenu žutu koru. – A ti, – reče on, – ti svaki dan gore? (…) – Ne pitaj, Marko, – poče ona, – nego zašto te đavo donosi ovamo u radni dan, znaš li da imanje propada, vidiš vrijeme je bez kiše, možeš da pogledaš oko doline i da je već jednom pregradiš za stoku. – Ne smijem da tičem u među; znaš li za Boga, Janica, da je suvomeđa i da bi kuća pala. – A kakvo će nam biti žito? – upade žena brzo. – Žita će biti, – odvrati seljak, – ako ga skakavac ne nagrdi. – A grožđa? – zapita seljanka radoznalo. – Ni zrna, – reče seljak, – ako ostane ova maća. Ona zavrće glavom i gotovo ga prijekorno pogleda. – Znam ja, – reče ona, – nema ništa bez mene, ništa; a ja ti već neću nikad. 3. Seljak se namršti. Obrve mu se naglo svedoše i utučeno crno seljačko lice kao zemlja dobi čudan i žalostan izraz. To imanje je njegova mora. Može mu biti i radost, ali je i velika rana. Godine svoga života uložio je da ga stekne. I savijen da ga održi, on osjeća kako mu snaga nestaje. Udri, radi, sij i kosi, a opet šta ima? Osjećao je kako od njega sve više i više ima teret, U Podgorici i na jugu biće malo do umjereno oblačno. kako je nekako jače i više od njega. Maksimalna dnevna temperatura od 13 do 16 stepeni na jugu, – Stanica je imala zaušnice, – reče seljak, – kao da bi htio da a u Podgorici oko 15 stepeni Celzijusa. prekine da više misli o imanju. – Jadno dijete moje, – reče seljanka, – jeste li je liječili? 4. Dati tekst je: – Vunom i rakijom – odvrati seljak. 1. vijest Žena opusti suve bolesničke ruke i pogleda u njega: 2. izvještaj – A ja sam se uželjela Stanice. Ćela bih da je vidim. Bolest se 3. obavještenje ote, a čeljade svašta misli. 4 19. Na osnovu date narudžbenice popuni uplatnicu. – Bojao sam se za nju, – odvrati seljak, – ali mi je Krstinja 19. Na osnovu date narudžbenice popuni uplatnicu. Savićeva pomogla da je liječimo, pomogla mi je i na livadu oko luka. Izdavačko preduzeće „Moć riječi“ – Plužine – A kakav je luk? – zapita žena. – Suša ga mladog ote, ali se glavica zavija. Ona pokrenu glavom, popravi se i poče kratko da diše. I sasvim NARUDŽBENICA* nemarno okrenu oči na seljaka i pogleda ga blago. Časopis „Književna misao“ 4 eura ......  – Krstinja je dobra i radna, ali vodi ti o tome brigu: niko se oko Godišnja pretplata za časopis „Književna misao“ 30 eura......  tuđeg imanja ne savija kao oko svojega. (…) Polugodišnja pretplata za časopis „Književna misao“ 15 eura......  4. A što su ti rekli doktori? – zapita seljak kao pretrnuo. Knjiga „Mali princ“ S. Egziperi 10 eura......  – Što su rekli… odvrati ona oštro.- Zlo su mi rekli, Marko, te veliko zlo. Rekli su mi da mi kidaju nogu. (…) ∗ - obavezno u kvadratić upisati znak  za željenu porudžbinu Kad je seljak došao kući, opet nije znao što da reče. (…) – Ni ženi se ne mre, govorio je nespokojni glas iz duše… a ja, Ime i prezime∗∗: Novak Pavićević zar ja mogu poželjeti smrt svom vjernom drugu? Šta je mogao Adresa∗∗: Ulica Nika Miljanića 17 da učini seljak? Još rano u zoru uzeo je kosu i pošao u dolinu. Mjesto i poštanski broj∗∗: 81 400 Nikšić Ovu dolinu bilo mu je najteže prodati, jer je triput godišnje Broj telefona: 040 123 321 kosio. Obišao je rano, pa kad je ugazio u travu, nadvio se nad ∗∗ - obavezno popuniti kosu i počeo da misli: – Žena je, drug je, od Boga je grehota! Uplatu izvršiti na žiro-račun: 352 – 814 – 15 Ali za čas, kosa je zapištala kroz travu i onaj mlad zadah Popunjenu narudžbenicu s kopijom uplatnice poslati na adresu: Izdavačko pokošene trave obuzimao ga je i opominjao: prodaj dolinu, preduzeće „Moć riječi“, Ulica Vuka Mićunovića 23, Plužine. baci kosu. Rok za dostavu naručenog je sedam dana od dana prispijeća narudžbenice s 9. Ko je autor djela Imanje iz kojeg je uzet odlomak? uplatnicom. 1. Dinko Šimunović 2. Nikola Lopičić 3. Sima Matavulj

10. Kojem književnom rodu pripada djelo? ______

11. Ko su sporedni likovi u datom odlomku? ______

12. Na osnovu razgovora između Janice i Marka zaključi o čemu Janica najviše razmišlja. 1. o zemlji i prinosima 2. o svojoj bolesti 3. o Krstinji Savićevoj

13. Objasni zašto je Marko osjećao da od imanja „sve više i više ima teret, kako je nekako jače i više od njega” (3. dio 20. Sa 80 do 130 riječi napiši sastav u kome ćeš odgovoriti na date teksta). zahtjeve. 1 bod ______9 ______Sastav oblikuj kao zaokruženu cjelinu (uvod, razrada, zaključak). Možeš (a ne moraš) prvo da napišeš plan sastava na listu 14. A) Zašto se Janica ljuti što je Marko došao u bolnicu u predviđenom za to, a zatim OBAVEZNO sastav uredno prepiši petak? hemijskom olovkom ili nalivperom na listovima predviđenim ______za pisanje sastava. ______B) Podvuci dio teksta kojim ćeš argumentovati odgovor pod Vodi računa o pravopisu i gramatici. Piši čitko i poštuj zahtjev A. o broju riječi + /- 10% (ocjenjuje se sastav koji ima od 72 do 143 riječi; ako sastav ima manje od 72 riječi, NE ČITA SE, na 15. U 4. dijelu teksta upotrijebljena je onomatopeja. Prepiši 143. riječi PRESTAJE čitanje). onomatopejsku riječ. ______Zahtjevi za pisanje sastava To je moj grad

16. U rečenici: „Udri, radi, sij i kosi…” (3. dio teksta) prepoznaj Opiši: glagolski oblik. – Drugu/drugarici iz druge zemlje „predstavi” svoj grad/mjesto. ______– Napiši i objasni što ćeš mu/joj pokazati prvog dana boravka u tvom gradu/mjestu. 17. U rečenici: „U bolničkim sobama i hodnikom strujao je – Planiraš da ga/je povedeš na izlet. Objasni gdje ćeš ga/je povesti sunčani dah natopljen teškim mirisom jodoforma…” (1. dio i zašto baš tamo. teksta) odredi padež imenica. sobama ______mirisom ______PLAN ZA PISANJE SASTAVA hodnikom ______jodoforma ______dah ______18. A) Zaokruži broj ispred ispravno napisane riječi. ______1. ošetati 2. odšetati SASTAV 3. otšetati ______B) Obrazloži odgovor. ______5 Lexo tekstin dhe pastaj zhvillo detyrat 1,2, 3, 4 dheGJUHË 5. SHQIPE DHE LETËRSI

Lexo tekstin dhe pastaj zhvillo detyrat 1,2, 3, 4 dhe 5. Ëndrrat kërcejnë nëpër shkëmbinjtë e larë me diell të brigjeve dhe ishujve të largët. Ato lundrojnë me rremat dhe velat e anijeve si mjell ma në ujërat e qeta. SHOQATA E ARTISTËVE DHE Gjelosh Ëndrrat flenë në gocat në fund të detit. INTELEKTUALËVE G j o k a j Gjurmojnë nëpër palmeta dhe hambarë të barkave me vela të fun ka lindur dosura në gremina të errëta. ART CLUB - ULQIN në vitin Pushojnë në kasollet e peshkatarëve dhe në shpellat e kusarëve. 1933 në Ëndrrat lodrojnë me jehonën e dallgëve që bëjnë aheng gji Organizon: Milesh, reve dhe shpateve. Bredhin me erërat e buta që i bëjnë bajamet të afër Tuzit shpërthejnë lule dhe aromë… EKSPOZITËN PERSONALE Ëndrrat lëvaren në degët e: palmave, fiqve, bajameve, portokajve, në Mal ullinjve, shegëve… Ëndrrat janë frutat e tyre! të piktorit akademik të Zi. Shkollën e Mesme të Artit Ato rreziten në rërën e imët, të artë, të plazheve; Pushojnë nën ten dhe studimet e larta i kreu në dat e rrushit në vreshta; GJELOSH GJOKAJ Akademinë e Artit, në Beograd. Dremisin nën rrjetat e peshkatarëve nëpër zallina, të shtrira në diell Është themelues i Degës së grafikës për t’u terë… Netëve të nxehta e të kthjella, posi florinj, Hëna i derdh në Shkollën e Lartë Pedagogjike të ëndrrat nëpër det e pullaze…” Prishtinës, ku punoi në vitet 1964- Qetë i pëshpëris engjëllit tim, Xheraldinës, e gjumi rehatshumi leh 1969. të ia rëndon qepallat krahëdallëndysheje. „Kur fëmija fle, nga andej, nga deti” – shtoj t’i shpjegoj çupzës sime Nga viti 1969 deri më 1983, punoi – „vijnë ëndrrat dhe fëmija e sheh ndonjë, sipas dëshirës. dhe jetoi në Romë. Në vitin 1983 E kur zgjohet, ëndrrat kthehen në det dhe atje, presin t’i thërrasë është shpërngulur në Augsburg të ndonjë fëmijë tjetër…” Gjermanisë, ku jeton edhe sot. E përfundoj shpjegimin se ku janë ëndrrat dhe Xheraldina, e Ka hapur një numër të madh kënaqur fle – i thërret ëndrrat… A i kanë ardhur dhe cilën e ka parë, ekspozitash personale në s’e di. Sepse, derisa i shkruaj këta rreshta, ajo ende fle. (marrë nga libri: Hajro Ulqinaku, Dega e trungut të urtë, Ulqin 2010) GALERIA Gjermani, Francë, Itali, Zvicër, Austri, Holandë, Kosovë, Mal të “KULLA E BALSHAJVE” 6. Teksti i mësipërm është: Zi, Shqipëri dhe në shumë vende A. poezi lirike 6 -12. 08. 2013 të tjera. Është fitues i një numri të B. fragment drame madh të çmimeve kombëtare dhe C. tregim i shkurtër ndërkombëtare. Konsiderohet si njëri nga piktorët 7. Shkruaje titullin e librit nga i cili është marrë teksti? më të njohur shqiptarë. ______8. Lexoje fjalinë e parë dhe fjalinë e parafundit të tekstit dhe gjeje 1. Cili është arti me të cilin merret Gjelosh Gjokaj? në cilën prej tyre është përdorur kallëzuesi emëror dhe në cilën A. Muzika kallëzuesi foljor, pastaj kallëzuesin gjegjës shkruaje në vendin e B. Letërsia paraparë më poshtë. 1. Cili C.është Pikt artiura me të cilin merret Gjelosh Gjokaj? A) Kallëzuesi emëror: ______B) Kallëzuesi foljor: ______A. Muzika 2. Shkruaje emrin e shtetit ku jeton aktualisht Gjelosh Gjokaj? B. ______Letërsia 9. Cili është kuptimi i fjalisë: „Ëndrrat presin në bedenat dhe në kullat e Kalasë e të kështjellave magjike C.3. Cili është Piktura kontributi që ka dhënë Gjokaj në Prishtinë? në breg të ujit, të cilat duart e vogla i ndërtojnë në rërën e argjendtë.” ______A. Ëndrrat janë krijesa reale me trupa fizikë që herë pas here ______shihen në bedenat e kullat e Kalasë dhe në kështjellat që Qarko shkronjën para përgjigjes së saktë. ndërtojnë fëmijët në rërë. 4. Shkruaje datën e hapjes së ekspozitës personale të artistit? B. Bedenat, kullat e Kalasë dhe kështjellat që ndërtojnë fëmijët ______1 pikë në rërë krijojnë një ambient të përshtatshëm për të ëndërruar. C. Ëndrrat i ndërtojnë fëmijët prej rërës së argjendtë. 5. Teksti që përcjell fotografinë e artistit është? A. biografi 10. Cila figurë stilistike është përdorur në fjalinë: B. intervistë „Ato lundrojnë me rremat dhe velat e anijeve si mjellma në ujërat e qeta.” 4 C. lajm ______

Lexoje tekstin e dhënë dhe përgjigju në pyetjet 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 11. Si bën fjala „fiqtë” në rasën emërore të trajtës së shquar, në 13, 14 dhe 15. numrin njëjës? Ku shkojnë ëndrrat! Xheraldina është e shtrirë në shtrat. 12. Fjalia „Ëndrrat lodrojnë me jehonën e dallgëve që bëjnë aheng gjireve Do të flejë, e s’mundet. dhe shpateve” është: „Ku janë ëndrrat?” – më pyet. A. Fjali e përbërë me nënrenditje. Do të dijë ku kanë shkuar. B. Fjali e përbërë me bashkërenditje. „Ku janë ëndrrat?” – pyet prapë. Do t’i shohë. Shtrihem pranë saj. E mbuloj mirë me batanije. Ia ledhatoj flokët. 13. A) Në cilën kohë janë përdorur foljet e nënvizuara në fjalinë: Duke i pëshpëritur, i tregoj ku janë ëndrrat. „Ëndrrat janë larg… „A i kanë ardhur dhe cilën e ka parë, s’e di.” Janë atje, në det. ______Janë në lodrat, në notin dhe në gëzimet e fëmijëve të lumtur në ra B) Këtë fjali kaloje në kohën e ardhme: nishta dhe cekëtina; Në korrnitë e masave të peshqve të artë; ______Në këngën dhe fluturimin e pulëbardhave të lira në kaltërinë e de tit dhe të qiellit… Ëndrrat presin në bedenat dhe në kullat e Kalasë e 14. Fjalia „Shtrihem pranë saj” është: të kështjellave magjike në breg të ujit, të cilat duart e vogla i ndërtojnë 1. fjali e plotë në rërën e argjendtë. 2. fjali e paplotë 6 18. Duke u bazuar në shembullin e dhënë plotëso hapësirat e zbrazëta në tabelën e mëposhtme, duke i radhitur saktë emrin e autorit, titullin e veprës dhe llojin letrar përkatës. Autorët: Migjeni, Daniel Defo, Petar II Petroviq Njegosh Veprat: “Kurora e maleve”, “Hanko Halla”, “Robinson Kruso” Lloji letrar: roman, poemë, tregim

Autori Vepra Lloji letrar Ernest Heminguej “Plaku dhe deti” novelë Petar II Petroviq Njegosh “Luli i vocërr” roman

1 pikë

19. Gazeta “Koha Javore” del një herë në javë. Çmimi i saj, për një numër, është 0,50 euro.

Abonimi për 3 muaj, që do të duhej të ishte 6 euro, ka ulje çmimi prej 10%. Abonimi për 6 muaj, që do të duhej të ishte 12 euro, ka ulje çmimi prej 20%. Abonimi për 1 vit, që do të duhej të ishte 24 euro, ka ulje çmimi prej 30%. Plotësoje ti fletë-abonimin e gazetës “Koha Javore” për një vit, në emrin tënd, duke pasur parasysh informacionet e dhëna. 15. A) Cilat janë format e pashtjelluara të foljes? ______B) Përse quhen forma të pashtjelluara? ______

Lexo fragmentin e dhënë dhe pastaj përgjigju në pyetjet 16 dhe 17.

Trim mi trima ai Gjergj Elez Alia! Qe nandë vjetë nandë varre n’shtat m’i ka: Emri dhe mbiemri i abonuesit: ______Veç nji motër nat’ e ditë te kryet; Ia lan varrët me uj’ t’ gurrës nandvjeçe; Adresa: ______Ia ter gjakun me ata flokët e ballit; Vendi dhe numri postar: ______Shtatin vllaut ia shtrëngon me ruba t’ nanës; Periudha e abonimit: A. 3 muaj, B. 6 muaj, C. 1 vit. N’petka të babës trupin ia hijeshon; (Qarko shkronjën para periudhës kohore për të cilën abonohesh.) Armët e brezit ia rëndon mbi krye. Sa herë trupin motra po e tërnueka, Çmimi: ______Dhimb’n e varrëve vllau krejt e harrueka, Dhimba e motrës dekun n’ tok’ lëshueka. 2 pikë 20. Shkruaje një hartim prej 80-130 fjalësh, në të cilin do të përgjigjesh 16. A) Gjej së paku tri fjalë që janë të shkruara në dialekt dhe 10në kërkesat e parashtruara. Hartimi duhet të jetë një tërësi e shkruaji në linjën e paraparë. rrumbullakuar mirë (me hyrje, zhvillim, përfundim). Mundesh (por ______nuk e ke obligim) që një herë ta punosh skicën e hartimit në fletën e B) Ato fjalë tani kaloji në gjuhën standarde. paraparë për atë gjë, e pastaj je I OBLIGUAR që hartimin, me një sti ______lolaps ose me penë, ta përshkruash në fletët e parapara për shkrimin e hartimit. 17. Nëse konstatimi është i saktë qarko PO, ndërsa nëse nuk është i saktë, qarko JO. Kujdes rregullat e drejtshkrimit dhe ato gramatikore. Shkruaj qartë, Vargjet e lartshënuara janë tetërrokëshe PO JO duke respektuar kërkesën për numrin e fjalëve + -/ 10% (vlerësohet ai hartim që ka prej 72 deri 143 fjalë, në qoftë se hartimi ka më pak se Fragmenti është nxjerrë nga balada „Gjergj Elez Alia” PO JO 72 fjalë, NUK DO TË LEXOHET, pas fjalës së 143-të leximi NDËRPRITET). Bëhet fjalë për një krijim të letërsisë gojore (popullore). PO JO Kërkesat për shkrimin e hartimit me temën: KAFSHA IME E 18. Duke u bazuar në shembullin e dhënë plotëso hapësirat e PREFERUAR zbrazëta në tabelën e mëposhtme, duke i radhitur saktë emrin e autorit, titullin e veprës dhe llojin letrar përkatës.

Autorët: Migjeni, Daniel Defo, Petar II Petroviq Njegosh Veprat: „Kurora e maleve”, „Hanko Halla”, „Robinson Kruso” Lloji letrar: roman, poemë, tregim

Autori Vepra Lloji letrar Ernest Heminguej „Plaku dhe deti” novelë Shkruaj: Petar II Petroviq Njegosh – Çfarë mendon ti për mbajtjen e kafshës së preferuar në banesën „Luli i vocërr” ku jeton njeriu? – A mban ti ndonjë kafshë në shtëpi dhe përse? roman – Si i trajtojnë kafshët njerëzit e rrethit tënd (i lidhin apo i mbajnë të mbyllura, i ushqejnë ato rregullisht, a kujdesen për higjienën 19. Gazeta „Koha Javore” del një herë në javë. Çmimi i saj, për një e tyre)? numër, është 0,50 euro. – Ke parë ndonjëherë dikë duke keqtrajtuar një kafshë dhe çfarë mendon ti për njerëzit që i keqtrajtojnë kafshët? Abonimi për 3 muaj, që do të duhej të ishte 6 euro, ka ulje çmimi prej 10%. PLANI PËR SHKRIMIN E HARTIMIT Abonimi për 6 muaj, që do të duhej të ishte 12 euro, ka ulje çmimi ______prej 20%. ______Abonimi për 1 vit, që do të duhej të ishte 24 euro, ka ulje çmimi ______prej 30%. HARTIMI Plotësoje ti fletë-abonimin e gazetës „Koha Javore” për një ______vit, në emrin tënd, duke pasur parasysh informacionet e ______dhëna. ______

MATEMATIKA

FORMULE ahab bh chc 22 2 • Površina trougla: P = = = • Kvadrat zbira: ()ab+=aa++2 bb 222 22 2 • Kvadrat razlike: ()ab−=aa−+2 bb (a, b i c – dužine stranica, ha, hb i hc – dužine odgovarajućih visina) 22 2 • Razlika kvadrata: ab−=()ab+−()ab • Površina i visina jednakostraničnog trougla: a 3 , a 3 mn mn+ P = h = • Množenje stepena jednakih osnova: aa⋅=a (a – dužina stranice) 4 2 • Dijeljenje stepena jednakih osnova: aamn: = amn− • Površina paralelograma: Pa=⋅hb=⋅h • Korijen proizvoda: ab =⋅ab ab • Korijen količnika: ab::= ab (a i b – dužine stranica, ha i hb – dužine visina) ca22=+b2 dd⋅ • Pitagorina teorema: • Površina romba: P = 12, (d i d – dužine dijagonala) (c – dužina hipotenuze, a i b – dužine kateta) 2 1 2 7 4. U kojoj tački grafik date linearne funkcije siječe x - osu?

y 4

–4 –3 –2 –1 1 2 34x 0

–1

–2

–3

–4

A. ()1, 0 B. ()−1, 0 C. ()1, 0 D. ()−1, 0 1 bod

5. Dat je trougao ABC kao na crtežu. Duž CD (CD ┴ AB) je ab+ 5. Dat je trougao ABC kao na crtežu. Duž CD (CD ⊥ AB) je • Površina trapeza: P = ⋅h 2 C (a i b – dužine osnovica, h – dužina visine) • Obim kružnice: Or= 2 π , Površina kruga: Pr= 2π

(r – dužina poluprečnika) A D B • Površina kocke: Pa= 6 2 A. bisektrisa A. C.bisektrisa težišna duž (a – dužina ivice) B. visina D. simetrala stranice AB B. visina • Zapremina kocke: Va= 3 6. Dijagonala pravougaonikaC. težišna je duž 10 cm. Kolika je dužina obima kruga (a – dužina ivice) opisanog oko tog pravougaonika? • Površina kvadra: Pa=+2(bacb+ c ) A. 10 cm D. C.simetrala 10 π cm stranice AB (a, b i c – dužine ivica) B. 20 cm D. 20 π cm • Zapremina kvadra: = 1 bod V abc Zadatke koji slijede rješavajte postupno. Bodovi se dodjeljuju na (a, b i c – dužine ivica) osnovu tačne postavke, postupka rješavanja i rezultata koji slijedi Oznake: B – površina baze, M – površina omotača i H – dužina visine iz korektnog rada. │7│ • Površina prizme: PB=+2 M 7. Izračunati: • Zapremina prizme: VB=⋅H a) −−()37−−()+−()26−= 4 • Površina piramide: PB=+M b) 228⋅= 53 1 • Zapremina piramide: VB=⋅H c) 3% od broja 900 3 • Površina valjka: PB=+22Mr=+π ()rH 8. Izračunati: (r – dužina poluprečnika osnove) a) 18⋅−N 5 ako je N = 7 • Zapremina valjka: VB=⋅Hr= 2π H 2 1 1 b) : += (r – dužina poluprečnika osnove) 3 6 2 • Površina kupe: PB=+Mr=+π ()rs 9. Srediti izraz 22()aa−+172 − 2 . (r – dužina poluprečnika osnove i s – dužina izvodnice) 1 1 10. Dati linijski dijagram prikazuje broj ljudi u jednom tržnom centru • Zapremina kupe: VB=⋅Hr= 2π H 3 3 tokom dana.10. Dati linijski dijagram prikazuje broj ljudi u jednom tržnom centru tokom dana. (r – dužina poluprečnika osnove)

U sljedećim zadacima zaokružite slovo ispred tačnog odgovora. 35 30 1. Na kom mjestu se nalazi cifra koja dokazuje da je broj 45 960 25 manji od broja 49 650? 20 A. desetica ljudi broj 15 B. stotina 10 5 C. jedinica hiljada 2 D. desetica hiljada 8h 9h 10h 11h 12h 13h 14h 15h 16h 17h 18h 19h 20h vrijeme

2. Koliko mora da bude x da bi jednakost bila tačna? a) Koliko je bilo ljudi u tržnom centru na početku radnog vremena? a) Koliko je bilo ljudi u tržnom centru na početku radnog vremena? 77⋅=x ()⋅+30 ()72⋅ b) U koliko sati je bilo najviše ljudi? A. 2 c) Koliko je bilo ljudi u tržnom centru u 16 h? 1 bod B. 30 C. 32 D. 302 xx+ 9 2 35− b) U koliko sati je −=bilo najviše ljudi? 2 11. Riješiti jednačinu .  1  10 5 10 1 bod 3. Čemu je jednako   ?  9  x 1 12. Riješiti nejednačine 26x −≥0 i x −≤2 skupu R i odrediti njiho- A. 2 81 va zajednička rješenja. 1 c) Koliko je bilo ljudi u tržnom centru u 16 h? B. 1 bod 27 13. Izračunati visinu jednakokrakog trapeza čiji je obim 50 cm, a 1 osnovice su dužina 17 cm i 7 cm. C. 18 1 14. Dužina osnovne ivice pravilne trostrane piramide je 3 cm, a D. površina omotača je dva puta veća od površine osnove. Odrediti 3 dužinu visine bočne strane. 4. U kojoj tački4. grafikU kojoj tački date grafik linearne date linearne funkcije funkcije siječesiječe x - xosu?-osu?

y 15. Na osnovu datih podataka izračunati zapreminu tijela │11│sa slike. 4 15. Na osnovu datih podataka izračunati zapreminu tijela sa slike.

1 3 cm 3 cm

–4 –3 –2 –1 1 2 34x 10 cm 10 cm 0

–1

–2

–3

–4 Rješenje: Sva rješenja i uputstva za ocjenjivanje nalaze se na sajtu Ispitnog centra Crne Gore (www.iccg.co.me)2 boda A. (1, 0) A. B.()1, ( 0−1, 0) C. (1, 0) D. (−1, 0) B. ()−1, 0 C. ()1, 0 D. ()−1, 0 1 bod

5. Dat je trougao ABC kao na crtežu. Duž CD (CD ┴ AB) je

A D B A. bisektrisa B. visina C. težišna duž D. simetrala stranice AB

1 bod

│7│

│16│ ЂЕЧИЈИ СВИЈЕТ

БУДУЋНОСТ ЈE TУ, САМО ЈЕ КЊИГА ТРЕБА ПРЕПОЗНАТИ НИЈЕ БРИГА Хоћу све, и одмах. Али Књига те кроз разне не могу, ма како то же авантуре води. С тобом у многе свјетове лио, претрчати ово поље РИНГИШПИЛ и нова знања броди. дјетињства. Нe дозвоља Што да кaжем вају ми да остварим своје за живот На крилима њеним снове, самосталност, на што није речено? понекад и летиш. чин живота. Сви ми при Сад туга, сaд срећа – у разне земље завириш, дикују о факултету, о бу све испреплетено. па се опет дома сјетиш. дућности, најбољим зани мањима, а не схватају да Вртиш се у кругу, Увијек те на мјесту чека ми је и ове основне пре на рингишпилу ■■Јана ВУКОВИЋ, VI-2, ОШ „Марко Миљанов”, Бијело Поље кад се вратиш издалека. ко врх главе, а камоли још животa, Као да не постоји коју деценију да учим. За убиједиш себе: ако на полици сама стоји. то бирам занат – злата све је то љепота! Звезданa ГОЈКОВИЋ, VII–1, вриједан. Нијесу узалуд ОШ „Октоих”, Подгорица стaри говорили да је сва Газиш кроз трње, ки занат златан и човјек газиш и руже. брзо дође до својих пара. Све је то живот, Данима сам пратио драги мој друже. НЕПРАВДА емисије са Џејми Оливе Ђетињство прођеш ром и уживaо у његовим ко дланом о длан. БОЛИ куварским способности У младост уђеш, Неправда је моје друго 1 ма. Пожелио сам да му сунцем обасјан. име. Ја сам стално крива, правим друштво и што оптужена и неправедно прије научим хиљаду ре Све ти је близу, ■■Јана ЧУЧОВИЋ, VII-2, ОШ „Иван Вушовић”, Видрован кажњена због мог млађег цепата које он зна. Заиста на дохват руке. брата Петра. ми се допала његова идеја Па и то прође, Када је Петар несташан, да иде по школама и спре и ето сад муке. тата виче на мене. Када ма храну за дјецу и са дје Петaр рaстура собу, ја сам цом. Сматрам да сам сли Подрхтава рука, главни кривац. Кад неће ка и прилика овог врхун кољено пуца. да једе, кад неће да спа ског кувара. Нека што све Ето и старост ва, да слуша – сви се ме на врата куца. лијепо припремим, нeго ни обраћају, као да сам ја NOV. 2013 још брже и љепше дегу То ти је живот, Петар. Ево, баш прије не стирам. Само ми још паб једна дивна бајка. ки дан, док смо се играли Broj 19 фали, али и ту сам се сна Тако је живјела у двориштиу, Петар, „вео шао: за почетак ни гара ма добро дијетe”, сломио и мајчина мајка. жа нијe зaнемарљив про је лоптом баштенског па стор. Мајка ме је из ку То је реалност, ■■Огњен ЉЕШЕВИЋ, Дјечји вртић “Јесен”, Спуж туљка. А онда, као гром из хиње протјерала, јер за то је суштина. ведра неба, створи се тата мало нијесмо звали вaтро Живјети живот иза мене. Довољан је био гaсце у помоћ због мојих права је милина! само један поглед и онда експеримената на брзину. још једна неправда на го Нећу се задовољити Јована ДОКНИЋ, VII–4, мили. Да ли је то што сам „Мушким куваром”, који ОШ „Олга Головић”, старија, па сви очекују да сам проучио као буквар, Никшић га ја васпитавам, или мож већ планирам да сљедеће да њега више воле? сезоне скокнем до Сплен Ето, то је прича Маше, дида и направим неки но ПРВЕ ПАХУЉЕ упссс, Неправде Дакић. ви спортски кувар. Сви Маша ДАКИЋ, VII–3, моји стари рецепти мож У МОМ КРАЈУ ОШ „Октоих”, Подгорица да ће угледати свјетлост Отварих очи и опа дана прије него што би се зих да је необична свјет ■■Маја ШУНДИЋ, V-2, ОШ „Сутјеска”, Подгорица могло очекивати. лост окупала моју собу. ШКОЛСКИ И док други буду Изненађена, стадох крај заокруживали мале ог прозора и видјех дивaн БРОД „ЈАДРАН” ласе, ја ћу већ негдје призор. Све је обучено у Ово је прича једног брода наћи свој паб и спрема бијелу одјећу, а још по што живи осамдесет љета. ти специјалитeте за своје нека пахуља је стидљи Њему је јастук плава вода, друштво и госте, снимати во лепршала и падала покривач талас што га сријета. емисије за радозналце и на земљу. Била сам прe усавршавати најслађи за срећн и позвала своје Њему су од облака једра бијела, нат на свијету – посла другарице да уживамо у кормило држе сунчеви зраци. стичарски. зимским чаролијама. На њега стане посада цијела, Небојша КРИВОКАПИЋ, Чарна ПРЕЛЕВИЋ, VI–1, морнари, путници, ђаци … IX–3, ОШ „Браћа ОШ „М. М. Бурзан”, Татјана МИЛОВИЋ, VII–3, Лабудовић”, Никшић Подгорица ■■Маша ДАКИЋ, V-I3, ОШ “Октоих”, Подгорица ОШ „Олга Головић”, Никшић ЂЕЧИЈИ СВИЈЕТ

и сјајно извојеване побједе, одлучили смо да речене минијатуре ПРВИ ЛИКОВНИ ПРИКАЗ учинимо доступним широј јавности. ТУЂЕМИЛСКЕ БИТКЕ СУДБОНОСНИ ОКРШАЈ Битка на Туђемилу или Барска битка, вођена 7. октобра 1042. У „КРАТКОЈ ИСТОРИЈИ” године између дукљанске војске Стефана Војислава (синовца Све тог Владимира) и византијске војске, којом је командовао драчки стратег Курсилије, помогнут војскама подвлашћених вазала (раш ИЗ XII ВИЈЕКА ког жупана, босанског бана и захумског кнеза), спада међу најзна чајније и најсудбоносније историјске догађаје у укупној црногор Битком на Туђемилу, близу Бара, започета је, у ској прошлости. У тој бици дукљанска војска је нанијела тежак по раз византијској војсци и њеним савезницима. ствари, прије 970 година, историја црногорске др- Та задивљујуће битка је учврстила темеље државе дукљанских жавне независности. Туђемилска битка је имала ве- Словена, чије је саздање започело под архонтом Петром (у X вије лики одјек у ондашњем свијету а и Византијски изво- ку) и кнезом Владимиром (990–1016), који је четири године након смрти канонизован за светитеља, за вријеме охридског архие ри то потврђују пископа Јована (1018–1037). По римокатоличком обреду он је бе атус а не санцтус. Пишу: Божидар Николић и Маријан Миљић У темељима дукљанске државности, које по онтолошко-исто ријској вертикали: Дукља – Зета – Црна Гора, баштини и данашња Дукљанска академија наука и умјетности је на основу по независна и међународно призната држава, налазе се поред гла датака у историјским изворима и литератури дошла до саз ве са светачким ореолом и његове мошти, његов миленијумски нања да се у Шпанији, у Националној библиотеци у Мадриду, култ и најстарија црногорска реликвија – Крст Светог Владимира налази илустровани пријепис (с краја XII в.) „Кратке исто Дукљанског који су, до скоро, уз процесију, сваке године на врх рије” византијског љетописца Јована Скилице у којој се из Румије износиле све три конфесије, православци, римокатолици међу бројних минијатура налазе и двије које се односе на и муслимани, славећи га као свеца, што нас враћа на почетак ис Барску битку или битку код Туђемила. торије кад ни народ ни црква нијесу били подијељени. Та тради ција се сачувала и до данас. ЗАЧЕТАК НЕЗАВИСНОСТИ

Битком на Туђемилу, близу Бара, започета је, у ствари, прије 970 година, историја црногорске др жавне независности. У повјесници црногорског ра товања било је много славних бојева и великих би така, трагичних пораза, сјајних и величанствених побједа, али овој првоначелној припада посебно 2 мјесто. Она се слави и као Дан војске Црне Горе. По свему, она је почетак црногорског онтолошко-исто ријског постојања и опстајања. Туђемилска битка се одиграла на почетку вла Након обраћања главној шпанској библиотеци, ДАНУ је елек давине византијског цара Константина IX Мономаха (1042–1055), тронским путем добила, скениране у боји, копије обију минија који је био одлучан да савлада архонта (кнеза) Војислава, али су тура које се односе на историју дукљанског периода црногорс његове трупе биле два пута потучене. У том другом походу, чији ке прошлости, за што јој изражавамо велику захвалност. Имајући је исход одлучен на Туђемилу, византијске снаге су биле неупоре у виду значај, историјске посљедице и тековине те велике битке диво премоћније у односу на оне с којима је располагао кнез Во јислав. На Дукљу је с југа, од Скадра, напао управник драчке об ласти Курсилије, док су византијски вазали, рашки и захумски, NOV. ударили са сјеверозапада из правца Требиња, а предводио их је 2013 хумски кнез Љутовид. Broj План византијског војсковође је био да са свих страна једно 19 времено нападне кнеза Војислава и његову војску и да у један мах покори Дукљу. Међутим, искусни дукљански кнез се показао и као изванредан стратег. Задивљујуће се послужио ратним лу кавством тако да је на Туђемилу, код Бара, поразио византијску војску коју је предводио Курсилије, а затим је потукао његове са везнике из окружења. Византијско и савезничко опкољавање ње гове војске није успјело. Кнез Војислав је за напад одредио поноћ. Битка се, у ствари, одиграла од поноћи до јутра 7. октобра. Напад кнеза Војислава је сасвим успио. Некако тачно према његовим предвиђањима оди грала се та за црногорску историју преломна битка. Затим се Во јислав окренуо да дочека и порази византијске савезнике. Дук љани су поред величанствене побједе освојили и огроман плијен. Стекли су слободу и државну независност. Дукља је прва приз ната држава међу јужнословенским земљама под византијском влашћу. МАДРИДСКИ КОДЕКС

Туђемилска битка је имала велики одјек у ондашњем свијету а и Византијски извори то потврђују. Први текстуални и ликовни приказ ове славне битке и велике дукљанске побједе дат је у мад ридском кодексу „Кратке историје” Јована Скилице, византијског љетописца из друге половине XI вијека. Мадридски кодекс Јована Скилице (Мадрид, Национална биб лиотека, витр. 26–2) је, у ствари, препис Кратке историје, илустро ван минијатурама, које представљају историјске догађаје, про праћене легендама у вези са описаним сликама. Рукопис има укупно 574 сачуване минијатуре у боји. Од тога броја само 518 ми нијатура прате легенде. Минијатуре су „изведене” послије испи сивања основног текста, а легенде послије минијатура. Мадрид ЂЕЧИЈИ СВИЈЕТ

ски рукопис је вјероватно настао у другој половини, ако не крајем даље присутна. Кроз вјекове вјекова сјећање на Војислављевиће XII вијека, док је „Кратка историја” написана крајем XI вијека. и њихову славну побједу на Туђемилу, код Бара, сачувало се и све Мадридски Скилица је значајан првенствено због његових је присутније. минијатура искључиво свјетовног карактера. Двије од њих су ипак вриједне за реконструкцију наше историјске прошлости. ПОБЈЕДА ДОВЕЛА ДО ШИРЕЊА ДУКЉЕ Минијатуриста је догађаје и личности морао са текстуалног да преведе на ликовни језик. Захваљујући побједи на Туђемилу, Дукља је сасвим збацила византијску власт и проширила се на Драчку област и Травунију. СТИЈЕЊЕ КАО ОРУЖЈЕ Кнез Војислав је умро 1043. године у пријестоном мјесту Прапрат на, гдје је и сахрањен у дворској капели. Родоначелник династије Битка код Бара, или Туђемилска битка приказана је на ми је имао пет синова. До 1046. године државом је управљала њего нијатурама 222 в и 223. У првој (фол. 222 в) приказан је пораз ва супруга заједно са синовима, а онда је Михаило, након њене Византинаца у Барској бици 1041/42. године „негдје у гудурама смрти, успио да се домогне дукљанског пријестола и освоји Раш Дукље”. Пуно је бораца и једне и друге војске. Дукљани су при ку. Папа Гргур VII му се у посланици из јануара 1078. обраћа као казани са камењем у рукама и са стијењем које одваљују а слу краљу Словена. Након његове смрти на дукљанском пријестолу же им као оружје. На слици је безброј глава погинулих у двије смијенило се још осам владара са краљевском круном. ма увалама, док је поражена војска приказана у трећој. Сцена се завршава приказом коњице која покушава да заустави панично бјекство византијских ратника. У горњем лијевом углу минијату ру прати натпис писан црвеним словима полуунцијалног писма. У ВОЗУ ЗА БАР НАР 3 Сцена на фол. 223 је још необичнија. Она приказује наставак Необичан је поглед из воза: Једнога дана, погибије византијских војника. Види се како они бјеже голи и бо велика брда и стада коза, си пошто су успјели да умакну из дукљанских чука и гудура. Ви у близини Бара, зантијски ратници су приказани како јуре подземним ходници затече ме јесен шумски предјели, облаци бијели, ма, цик-цак поређаним, и како из њих излазе. Самим натписом се ипод дивљег нара. јата птица на бору и јели. појашњава суштина онога што је речено и у Скиличином тексту. Јован Скилица походу на Дукљу 1041/42. године придаје по Пружио сам руку Вијуга ријека, поток горски, себну важност и зато у „Краткој историји” опширно и детаљно о да уберем плод. дувају вјетри, скупа, хорски. њој пише. Византијски љетописац прича како заповједник војс Зањиха се грана, ке, патрикије Михаило, заједно са другим хипостратезима „крене над њом и плав свод. Промичу сјенке брзином лудом. на Трибале и да савлада Стефана. Он је у земљу Трибала – Дукљу NOV. Путујемо, опчињени чудом. 2013 „упао са 60.000 војника”. Након детаљног описа битке и тешког по Вукао сам снажно, раза византијске војске, љетописац констатује да је пало 40.000 ал се није дао: Broj војника а погинуло је и седам стратега. Сунце на западу већ блиједи. 19 Путовање ово злата вриједи. трном ме боцнуо, с граном побјегaо. УРЕЗАНО У СЈЕЋАЊУ Локомотива клопоће, тутуњи, а путници у причи и ћутњи. Њишућ се високо, Пораз на Туђемилу се очито дубоко урезао у сјећање Византи одважан и смион, наца. Иако не треба очекивати да двије минијатуре које приказ добаци љутито: ују битку на Туђемилу, у октобру 1042. године, имају важност ис Љепота ова нема граница. – Видиш” нијесам зрио! торијског извора, њихова вриједност и значај су вишеструки: пр Већ смо стигли: задња станица! во, као свијест о догађају у којему је Византијско царство дожи вјело тежак пораз а мала кнежевина Дукљанских Словена одније Милутин ЂУРИЧКОВИЋ Драгомир ЋУЛАФИЋ ла задивљујући побједу над далеко премоћнијом војском и сте кла независност: друго, да је та побједа имала не мали одјек у он дашњем свијету; треће, да је то први и најстарији ликовни при каз Барске битке, која је у историји имала далекосежно дејство и, БРАТСКА ПОДЈЕЛА четврто, да обје минијатуре, осим историјске, имају и ликовну и – Данас Никола неће ићи у вртић – рекла је мaјка прије полас естетску вриједност. Због тога је публиковање и представљање ка на посао. Прехлађен је. Ти ћеш, Марко, да га пазиш. Играј се с ових минијатура и те како значајно. њим, забављај га. – Добро, мама – сложио се Марко. – Али, ја морам у школу НЕКИМА СМЕТА СЛАВА послијеподне. – Знам. Доћи ћу нешто раније с посла. Не брини, нећеш изоста Други народи баштине славна дјела својих предака и у тр ти из школе… Ех, замало да заборавим у овој журби: за доручак, адицији и историји чувају успомену на њихове велике подвиге. у рерни, имате четири барене виршле и два парчета хљеба. Ти то, Код нас, на жалост, није тако. Некима очито на почетку трећег ми Марко, подијели братски. ленијума и на почетку 21. вијека сметају историјска слава и зна И мама је отишла на посао. чај Туђемилске односно Барске битке, коју нијесу могли заобићи Кад је стигла у канцеларију, зазвонио је телефон. Јавља се Ни ни хроничари великог Византијског царства. Али и данас неки ис кола плачним глaсом: торичари настоје да негирају или умање значај те надалеко чу – Мама, Марко није братски подијелио виршлеее! вене битке. И не само то. Споменик на Туђемилу, подигнут у сла – Не плачи! Како није? ву наших витешких предак а, недавно је миниран, дијелом пору – Није, мама. Није, кажем ти! Њему је оставио једну, а мени дао шен а дијелом оштећен. Такав апсурд је могућ само код нас. Спо – три! меник је обновљен, али та малигна свијест склона рушењу је и Саво МАРТИНОВИЋ ЂЕЧИЈИ СВИЈЕТ ИСТОРИЈСКИ МАЛИ СЛИКАРИ КАЛЕНДАР ЦРНЕ ГОРЕ ИЗ ШКОЛЕ „ЊЕГОШ” У СПУЖУ

2. новембар 1908. ПРВА ЦРНОГОРСКА ЖЕЉЕЗНИЦА Пуштање у саобраћај пруге Бар-Вирпазар забиљежиле су значајне црногорске новине, а књаз Никола изјавио је тим поводом: „То је радост моја и цијеле Црне Горе.” Пруга је била дуга 43 километра, уског колосјека, а градила ју је компанија Антивари. Датум пуштања у са обраћај прве црногорске жељезнице обиљежава се као Дан жељезничара Црне Горе. Прву жељезничку пругу на простору данашње Црне Горе изградила је 1901. године Аустроугар ска, као дионицу пруге Габела-Хум-Ускопље-Зеленика, на потезу Суторина-Игало-Херцег Хови-Зеленика, у дужини око 11 километара, као везу са босанско-херцеговачком пругом.

4. новембар 1918. ОДЛАЗАК АУСТРИЈСКЕ ВОЈСКЕ ■■Јана МИЛАТОВИЋ, V-3 Цетиње су, без оружаних инцидената, почели да напуштају и посљедњи остаци аустријс ке војске у одступању. Након одласка аустријске војске, српска војска је и даље остала у Цр ној Гори, иако за тим није било никакве потребе. Прави циљ задржавања српских Скадар ских трупа, које су пред долазак у Црну Гору преименоване у Јадранске трупе, била је при према терена за одржавање Подгоричке скупштине.

5. новембар 1918. ПРОГЛАС „ОСЛОБОДИЛАЦА” У памфлету, пласираном од стране Одбора за уједињење Србије и Црне Горе, наведено је да је Црну Гору од аустријске окупације ослободила Србија и сва кривица за окупацију приписана краљу Николиу, црногорској влади и војсци. Истог дана чета српске војске на Цетињу скинула је и оскрнавила црногорску заставу са двора краља Николе.

15. новембар 1943. ■■Јована ЖАРИЋ, V-2 ЗАВНО ЦРНЕ ГОРЕ И БОКЕ У Колашину је одржана скупштине представника народноослободилачких одбора из 4 свих крајева Црне Горе и Боке, на којој је изабрано Земаљско антифашистичко вијеће на родног ослобођења, као највише представничко и политичко тијело за Црну Гору и Боку. На скупштини, којој су присуствовала 544 делегата, изабран је Извршни одбор, са циљем да обавља послове владе. Тим чином обновљена је државност Црне Горе, изгубљена 1918. године. На овом засиједању, ЗАВНО-а истакнут јe захтјев да Црна Гора у новој Југославији има, као федерална чланица, равноправан положај са осталима. За првог предсједника ЗАВНО-а изабран је др Нико Миљнић.

16. новембар 1918. „ИСКРЕНОСТ” САВЕЗНИКА NOV. 2013 Пишон, министар спољних послова Француске, у име Великих сила дао је гаранцију

Broj краљу Николи, који се са црногорском владом налазио у избјеглиштву у Француској, да ће Вук ЖУЊИЋ, VI-2 19 бити очувано уставно устројство и суверенитат Црне Горе. Попут мјесец дана раније датог ■■ обећања краљу Николи од стране Рејмона Поанкареа, предсједника Француске, да ће му бити омогућен повратак у земљу чим се за то створе прилике, то је била само дипломат ска обмана која се разоткрила већ након окончања Подгоричке скупштине.

17. новембар 1830. ГУВЕРНАДУР У НЕМИЛОСТИ На Цетињу, одлуком црногорских старјешина, због сумњи да је, сарађујући са Аустријом организовао завјеру против Његоша, Вуко Радоњић лишен је гувернадурског чина. Премда су главари били за то да се гувернадур осуди на смрт, Радоњића је тек устоличени господар поштедио те казне. Упркос санкцијама, Радоњић је и даље наставио сарадњу са Аустрија нцима, што га је почетком 1832. коштало протјеривања из Црне Горе.

29. новембар 1943. ЦРНА ГОРА У ДРУГОЈ ЈУГОСЛАВИЈИ ■■Сташа ДРАШКОВИЋ, V-2 На II засиједању АВНОЈ-а, одржаном у Јајцу, као акт уставног карактера усвојена је де кларација којом је верификован процес изградње нове федеративне Југославије и, из међу осталог, констатовано да су народи Југославије кроз борбу против окупатора за осло бођење земље осигурали право на самоопредјељење укључујући и право на одцјепљење или уједињење са другим народима. Конституисањем ЗАВНО-а Црне Горе и Боке, у новем бру 1943. и одлукама АВНОЈ-а, Црној Гори је враћен дио државног суверенитета, одузет од лукама нелегалне Подгоричке скупштине.

30. новембар 1918. „ПОЧАСТ” ОЛОБОДИОЦИМА Након завршетка Подгоричке скупштине, присталице безуловног уједињења Црне Горе и Србије срушиле су и бациле у Морачу споменик, подигнут у славу великог војводе Мир ка и црногорских јунака палих у ослободилачким ратовимa. ■■Јована ОТАШЕВИЋ, IV-1