Lessen Uit Crises En Mini-Crises 2019
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Lessen uit crises Lessen uit crises en mini-crises 2019 Redactie Vina Wijkhuijs Menno van Duin en mini-crises 2019 In deze achtste editie in de reeks Lessen uit crises en mini- crises worden vijftien bijzondere gebeurtenissen uit het jaar 2019 beschreven en beschouwd. Het jaarboek gaat onder meer in op de containercalamiteit in het Waddengebied, de tramaanslag in Utrecht, de moord op advocaat Derk Wiersum en de cyberaanval op de Universiteit Maastricht. Ook komen kleinere gebeurtenissen aan bod, zoals de stank- overlast in Alblasserdam, de kerkbrand in Hoogmade en de vermeende kaping op Schiphol. In elk hoofdstuk worden één of meer dilemma’s of thema’s beschouwd die zich ook in toekomstige situaties kunnen voordoen. Bestuurders en professionals werkzaam op het terrein van crisisbeheersing en veiligheidsmanagement kun- nen hier hun voordeel mee doen. Het inleidende hoofdstuk schetst de rode draden uit de casus. Centrale thema’s zijn: het belang van samenwerking en bestuurlijke afstemming bij bovenregionale crises, óók met de functionele keten die soms betrokken is, de boegbeeldrol van de burgemeester, de invloed van sociale media en de noodzaak en beperkingen van risico- en crisis communicatie. ISBN 978-94-6236-177-5 9 789462 361775 Lessen uit crises en mini-crises 2019 Lessen uit crises en mini-crises 2019 Redactie Vina Wijkhuijs Menno van Duin Boom bestuurskunde Den Haag 2020 Omslagontwerp en opmaak binnenwerk: Textcetera, Den Haag © 2020 Vina Wijkhuijs & Menno van Duin | Boom bestuurskunde Behoudens de in of krachtens de Auteurswet gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uit- gave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet of de reprorechtregeling van Stichting Reprorecht dient daarvoor een billijke vergoeding te worden voldaan aan Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het verveelvoudigen en openbaar maken van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave als toelichting bij het onderwijs, bijvoorbeeld in een (digitale) leeromgeving of een reader (art. 16 Auteurswet), dient een regeling te worden getroffen met Stichting Uitgeversorganisatie voor Onderwijslicenties (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.stichting-uvo.nl). No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher. ISBN 978-94-6236-177-5 ISBN 978-90-8974-154-7 (e-book) NUR 741 www.boombestuurskunde.nl Inhoud Wat kunnen we leren van de casus uit 2019? 9 Vina Wijkhuijs, Menno van Duin 1 De containercalamiteit in het Waddengebied 59 Vina Wijkhuijs, Menno van Duin, Edith Leentvaar, Jana Domrose, Marije Bakker 2 Stankoverlast in Alblasserdam en wijde omgeving 75 Menno van Duin, Vina Wijkhuijs 3 Aanslag in een Utrechtse tram – 18 maart 2019 89 Emily Berger, Jana Domrose, Menno van Duin 4 Een noodlottig verkeersongeval: een omgekeerde wereld 107 Vina Wijkhuijs, Antoinette Gelton, Mariëtte van Dalen 5 Ondermijnende drugscriminaliteit: een jaar vol waarschuwingen 119 Edward van der Torre, Maaike Heijkoop 6 De KPN-storing: een gebiedsontbonden crisis 135 Menno van Duin 7 In het spoor van de eikenprocessierups: gaan de wolven ons inhalen? 147 Henk Jans, Joris IJzermans, Michel Dückers 8 Hoe houden we het hoofd koel in hete zomers? 167 Emily Berger, Marleen Kraaij 6 lessen uit crises en mini-crises 2019 9 Burgerreacties na lekkage van giftige stoffen bij Chemelot 183 Marije Bakker, Jana Domrose, Menno van Duin 10 Incident in een speeltuin te Assen 197 Menno van Duin 11 De moord op advocaat Derk Wiersum: hoe persoonsbeveiliging van advocaten te realiseren? 209 Emily Berger 12 Notre-Dame van Hoogmade door brand verwoest 225 Hans Zuidijk 13 Vermeende kaping op Schiphol: een geslaagde oefening? 235 René de Caluwé, Jana Domrose, Vina Wijkhuijs 14 FC Den Bosch: racisme-incident tijdens existentiële crisis 251 Edward van der Torre 15 Cyberaanval op de Universiteit Maastricht 267 Menno van Duin, Vina Wijkhuijs Literatuur 281 Afkortingen 291 Over de auteurs 293 Locaties casus 2019 1 1 10 11 13 12 8 4 3 5 6 2 7 14 9 15 Wat kunnen we leren van de casus uit 2019? Vina Wijkhuijs, Menno van Duin Inleiding In dit achtste jaarboek in de reeks Lessen uit crises en mini-crises wor- den vijftien bijzondere gebeurtenissen uit het jaar 2019 beschreven en beschouwd. De verzameling van gebeurtenissen is wederom divers. Voor het merendeel zijn het kleinere gebeurtenissen die wij ‘mini- crises’ noemen. Ware rampen of crises als de Bijlmerramp (1992), de vuurwerkramp in Enschede (2000) of de ramp met de MH17 (2014) komen in Nederland immers maar weinig voor. Maar ook uit de klei- nere gebeurtenissen – zo is onze stelling (zie Van Duin & Wijkhuijs, 2014a en 2016) – kan worden geleerd over de processen die bij het beheersen van een crisis een rol spelen. Het gaat dan bijvoorbeeld om de afstemming tussen betrokken actoren en hoe dat te organiseren of om de communicatie richting de bevolking, die verschillende gedaan- tes kan aannemen. Ook wordt met de casus inzicht geboden in het ont- staan van een crisis, iets wat soms voor langere tijd onzichtbaar kan blijven. Dit jaarboek gaat onder meer in op de tramaanslag in Utrecht en de cyberaanval op de Universiteit Maastricht, maar ook op een kerkbrand en een fataal auto-ongeluk. In dit inleidende hoofdstuk worden de vijf- tien casus kort toegelicht en beschrijven we een aantal rode draden die we in de casus ontwaren. Voordat we echter hierop ingaan, schetsen we eerst een globaal jaaroverzicht van de mondiale en nationale ontwikke- lingen in 2019. 10 lessen uit crises en mini-crises 2019 Het jaar 2019 Internationale ontwikkelingen Het jaar 2019 was een jaar vol extremen en zette – achteraf gezien – de toon voor wat zou komen. Het jaar begon (en zou eindigen) in Azië. Medio maart ving in Hongkong een reeks van protesten aan, die tot in 2020 zou voortduren. Aanleiding van de protesten was een wet die de Hongkongse regering wilde doorvoeren en die uitlevering van crimi- nelen aan het Chinese vasteland mogelijk zou maken. Inwoners van Hongkong vreesden dat daarmee anti-Chinese burgers, zonder een duidelijke aanklacht, aan China zouden kunnen worden uitgeleverd. Hoewel na maanden van protest het wetsvoorstel in september 2019 van tafel ging, hielden de demonstraties aan. De demonstranten eisten onder meer waarborging van het demonstratierecht en het recht om de volksvertegenwoordiging van de semiautonome regio volledig zelf te kiezen. Tegen de demonstraties, die vreedzaam aanvingen, werd door de politie hard opgetreden. Toen een demonstrante door een lucht- drukpistool zwaargewond raakte aan haar oog, werd dat een protest- symbool. Eind juni 2020 stelde China een nieuwe veiligheidswet in die opstandigheid in Hongkong strafbaar stelt. Al de volgende dag, bij een protest tijdens de jaarlijkse viering dat op 1 juli 1997 de voormalig Britse kolonie aan China werd overgedragen, werden ten minste zes demonstranten op grond van deze nieuwe veiligheidswet gearresteerd.1 Ook in verschillende andere landen werd geprotesteerd tegen de zittende regering, zoals in Irak (voor soevereiniteit), Soedan (tegen het militaire bewind), Catalonië (vanwege de veroordeling van sepa- ratistische leiders) en Chili (vanwege de grote inkomensongelijkheid). Vaak werd door de politie en/of militairen hard opgetreden en waren er doden te betreuren. Verder was er protest tegen de klimaatverandering, die volgens het Rode Kruis de impact van natuurrampen vergroot in met name Afrika, Zuidoost-Azië en het Caraïbisch gebied (Rode Kruis, 2019). Vooral arme landen worden door langdurige perioden van droogte, de meer 1 NRC, 1 juli 2020. Nieuws: ‘180 demonstranten Hongkong aangehouden na invoering veiligheidswet’. Op 4 september 2020 ontleend aan www.nrc.nl/nieuws/2020/07/01/ eerste-aanhouding-in-hongkong-onder-nieuwe-chinese-wet-a4004622. Wat kunnen we leren van de casus uit 2019? 11 krachtige orkanen en de grotere overstromingen zwaarder getroffen.2 De 16-jarige Greta Thunberg, die uitgroeide tot ‘een icoon van het kli- maatprotest’ en door Time Magazine zou worden verkozen tot ‘Person of the Year’,3 zeilde naar New York om tijdens de Klimaattop, die daar in september plaatsvond, wereldleiders de les te lezen over de geringe inspanningen die ze plegen om de klimaatverandering tegen te gaan. Tegen het einde van het jaar woedden er in Australië (wederom) ver- schillende hevige bosbranden die soms werden aangewakkerd door recordtemperaturen en onder andere rond Sydney leidden tot enorme rookontwikkeling. Tijdens de Australian Open die op 20 januari 2020 van start ging, moesten enkele wedstrijden worden stilgelegd vanwege de slechte luchtkwaliteit. Nieuw-Zeeland en ook de rest van de wereld werd op 15 maart opge- schrikt door een aanslag op twee moskeeën in de stad Christchurch, waarbij 51 mensen werden doodgeschoten. De rechtsextremistische dader, die de schietpartij live op internet had uitgezonden, zou een jaar later schuld bekennen.4 Een andere gebeurtenis die veel indruk maakte, vond precies een maand later plaats in Parijs. Op 15 april woedde in de wereldberoemde kathedraal de Notre-Dame een hevige brand. Terwijl de wereld toekeek, trachtten vierhonderd brandweerlieden de brand te blussen. Uiteindelijk konden delen van de kathedraal worden gered en werd in 2020 gestart met een groot restauratieproject. In de Verenigde Staten was veel te doen over de impeachment ofte- wel afzettingsprocedure tegen president Trump. De Democraten in het Huis van Afgevaardigden wisten met moeite bij de Senaat twee aanklachten tegen hem in te dienen (betreffende machtsmisbruik en obstructie van de rechtsgang). Maar bij de stemming in de Senaat, 2 Zie bijvoorbeeld de Volkskrant, 14 juli 2020. Nieuws & Achtergrond: ‘Afrika zucht onder hittegolven, maar die worden niet als natuurrampen erkend’. Op 4 september 2020 ontleend aan www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/afrika-zucht-onder-hittegolven- maar-die-worden-niet-als-natuurrampen-erkend~b743947b.