11° 5 vrijdag 20 december 2019

nnederlandd sdagblad jaargang 76 nr. 20.322 www.nd.nl [email protected] 088 1 999 999

advertentie

Kies voor bescherming Australië van het leven, kies voor Pro Life brandt Kijk op prolifecollectief.nl/nd Temperatuur stijgt

tot boven de 40 graden anp nd.nl/nederland Griepprik in pagina 14 zorg roept verzet op

Gulliver ▶▶Den Haag Een verplichte griepprik voor men- Alicja houdt sen die in de zorg werken, stuit op veel bezwaren. Er is momenteel niet van geen wet die zo’n verplichting toe- staat, en een plicht zou wellicht in wegkijkers strijd zijn met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Ook pagina 8 voelen mensen die in de zorg wer- ken er weinig voor.

Dat concludeert een commissie die in opdracht van staatssecretaris Paul Blokhuis (Volksgezondheid) onder- zoek deed naar een verplichte griep- prik. Jaap van Dissel, directeur van het centrum infectiebestrijding bij het Rijksinstituut voor Volksgezond- heid en Milieu, pleitte daar eerder dit jaar voor. Slechts een kwart van de Contact Gerard Beverdam nd.nl/politiek werkgevers en zorgmedewerkers is voor een plicht, 46 procent vindt het App zet aan onwenselijk. Ruim 80 procent ver- Blokhuis berispt gemeenten wacht verzet tegen een plicht, mocht tot echte die er komen, tot vertrekkend perso- neel aan toe. gesprekken over opvang zwangeren De commissie adviseert de regering in te zetten op ‘niet-verplichtende pagina 7 maatregelen’, en noemt daarbij cam- ▶▶Den Haag pagnes als voorbeeld. Een langdurige Gemeenten die dakloze zwangere zich er dan mee bemoeien, beloofde wel het ministerie van Sociale Zaken campagne ‘in het Radboud UMC heeft vrouwen niet goed opvangen, kun- hij. D66’er Diertens is daar niet hele- als Binnenlandse Zaken. Zo hekelt de geleid tot verhoging van de griepvac- nen een reprimande verwachten maal tevreden mee, en denkt nog na GroenLinkser de ‘kostendelersnorm’, cinatiegraad tot 53 procent in 2018’, van staatssecretaris Paul Blokhuis over andere oplossingen. ‘Want stress die het zou verhinderen dat mensen schrijven de onderzoekers. Van Dissel anp nd.nl/politiek (Volksgezondheid). Datzelfde geldt bij zwangere vrouwen is ook slecht bijvoorbeeld hun kinderen in huis ne- trok in oktober aan de bel, omdat de als de opvang van kwetsbare vrou- voor het kind dat ze dragen.’ men. Mensen in de bijstand krijgen vaccinatiegraad onder ziekenhuis- Politie moet trekken wen en van vrouwen met kinderen De Kamer kijkt intussen reikhalzend een lagere uitkering naarmate er personeel rond 30 procent ligt. < niet goed geregeld is. uit naar het actieplan van het kabinet meer mensen op één adres wonen. wapen toch melden om het aantal daklozen te verminde- Of deze regel de problemen met dak- Misstanden moeten bij hem worden ren. Dat moet in het tweede kwartaal loosheid verergert, onderzoekt het ▶▶Den Haag gemeld, zei Blokhuis donderdagmid- van 2020 klaar zijn. In augustus bleek kabinet op dit moment al op verzoek Willeke Politieagenten die hun wapen trek- dag in een Kamerdebat. Zowel Chris- uit nieuwe cijfers van het Centraal van de Kamer. Blokhuis zei wel dat nd.nl/cartoons ken maar niet schieten, moeten dat tenUnie-Kamerlid Carla Dik als haar Bureau voor de Statistiek dat het aan- gemeenten ‘individueel maatwerk’ toch blijven melden. Justitieminister D66-collega Antje Diertens trok hier- tal dak- en thuislozen de afgelopen mogen leveren. Jongeren tot 27 jaar Ferd Grapperhaus wilde van die over aan de bel. ‘Dakloze zwangere tien jaar is verdubbeld. Onder jonge- mogen zelfs als categorie worden uit- meldplicht af, maar de Tweede Ka- vrouwen en vrouwen met kinderen ren is dat aantal zelfs drie keer zo gezonderd van de kostendelersnorm, mer steekt daar een stokje voor. horen niet in de nachtopvang. Zij groot. zei de bewindsman. Tegelijk hint Agenten moeten het sinds 2001 niet moeten met voorrang veilig worden Blokhuis zei toen dat hij zich ‘rot is Blokhuis erop dat er binnen de coali- alleen melden als ze een schot los- opgevangen’, zei Diertens. Volgens geschrokken’ van die cijfers. Verschil- tie geen draagvlak is die norm los te sen, maar ook als ze hun pistool uit haar gaat het nog geregeld mis. lende partijen vrezen echter dat de laten. De kostendelersnorm gaat er- de holster halen en ‘ter hand ne- Blokhuis zei dat hij dat als bewinds- kabinetsaanpak niet voortvarend ge- van uit dat als mensen samen in één men’. Die regel moest ervoor zorgen man ‘af en toe’ ziet dat in bepaalde noeg is, omdat allerlei bewindsperso- huis wonen, ze de woonkosten kun- dat agenten hun wapen minder vaak gemeenten de opvang van kwetsbare nen erbij betrokken zijn. nen delen. onbedoeld zouden afvuren en moge- groepen ‘niet goed geregeld is’. ‘Maar Blokhuis was er duidelijk over wat lijk slachtoffers of schade zouden ik weet dat er ook gemeenten zijn kostendelersnorm volgens hem dé belangrijkste oplos- maken. Omdat een agent het trek- met aparte voorzieningen voor zwan- ‘Tweeduizend jaar na Kerst hebben in sing is voor het grote aantal dak- en ken van zijn wapen moet melden en gere vrouwen en vrouwen met kinde- Nederland veertigduizend mensen thuislozen: ‘voldoende woningen’. mogelijk verantwoorden, zou hij ren.’ Hij riep Kamerleden op om het geen dak boven hun hoofd’, zei Voor de lange termijn ziet hij geen daarbij beter stilstaan. Grapperhaus bij hem te melden als gemeenten de GroenLinks-Kamerlid Wim-Jan Ren- heil in meer opvangplekken. ‘Dat zou wil het aantal ‘struikelschoten’ ook mist in gaan met de opvang van kema. Hij vreest dat het beleid van een nederlaag zijn. We moeten inves- terugdringen. < kwetsbare vrouwen. Blokhuis gaat Blokhuis wordt gefrustreerd door zo- teren in duurzame oplossingen.’ <

prijs € 2,25 zaterdag € 3,50

Aanklacht tegen Trump tekent crisis VS commentaar pagina 3 2 nederlands dagblad vrijdag 20 december 2019

Auke van Eijsden nd.nl/politiek Verwarring over burgerdoden blijft bestaan

▶▶Den Haag Opnieuw werd een Kamerdebat met de laatste Kamerdag van het jaar Bijleveld. Daarin schrijft de minister donderdag in het Kamerdebat. De ‘Wij moeten het doen met de officiële minister (Defensie) werd Bijleveld opnieuw op het matje dat Centcom het aantal burgerslacht- woordvoerder van Centcom haalde informatie van Centcom’, zegt Bijle- over Iraakse burgerdoden geken- geroepen. Ze zou onjuiste informatie offers in Hawija nooit heeft bevestigd. twee rapporten door elkaar toen hij veld. Ze vindt het ‘heel vervelend en merkt door onduidelijkheid en mis- hebben verspreid, stellen Tweede Ka- Maar dat deed het Amerikaanse com- zei dat er een eindrapport lag over het waardeloos’ dat er tegen NRC en NOS communicatie. Het kabinet houdt merleden. mandocentrum eerder juist wél, stelt bombardement op Hawija. ‘Hij heeft verwarrende informatie is verspreid vol dat niemand precies weet hoe- Volgens de minister is nooit een defi- Airwars op basis van documenten die voor verwarring gezorgd’, aldus de door kolonel Caggins. Die ‘meneer die veel burgers omkwamen bij een nitief rapport opgesteld over het Centcom eerder publiceerde. minister. ik niet ken’ is geen officiële woord- Nederlandse aanval in 2015. Maar bombardement. Maar volgens een Nadat het debat al was begonnen voerder, benadrukt Bijleveld tegen- eerder werd dat aantal wél beves- woordvoerder van het Amerikaanse meldden NRC en NOS tenslotte dat waardeloos over de gefrustreerde Kamerleden tigd door de VS. anti-ISIS-hoofdkwartier Centcom be- Centcom al anderhalf jaar uitgaat van Ook de aantijging van Airwars wijst (SP) en Isabelle Diks staat dat closure report wel degelijk. zeventig burgerdoden, en die cijfers Bijleveld van de hand. Bijleveld had (GroenLinks). Die oppositiepartijen Defensieminister Bijleveld legde al ook meeneemt in de statistieken. Dat voor de zekerheid nog een keer aan vinden dat het kabinet volkomen dui- tweemaal verantwoording af over onjuistheid gaat om de Nederlandse aanval, Centcom gevraagd of de burger- delijk moet maken of er tóch een Iraakse burgerdoden door een Neder- Donderdag constateerde Airwars, een schrijft woordvoerder en kolonel My- slachtoffers van Hawija nu wel of niet eindrapport is, en alle beschikbare landse F-16-aanval op de Iraakse stad organisatie die burgerslachtoffers in les Caggins in een e-mail. zijn meegenomen in de statistieken. rapporten en onderzoek moet open- Hawija. Daarbij kwamen waarschijn- de strijd tegen ISIS registreert, nóg Het berust allemaal op misverstan- Dat is niet het geval, meldden de baren. Bijleveld zegde toe dat nog- lijk zeventig burgers om het leven. Op een onjuistheid in de Kamerbrief van den, concludeerde minister Bijleveld Amerikanen. maals aan de Amerikanen te vragen. <

Eduard Sloot nd.nl/economie beeld Judith Leroy ‘Christenen moeten zich herpakken’

……Na 25 jaar stopt Peter Schalk (58) bij de RMU merken we dat jongeren als directeur van de reformatorische zich minder makkelijk voor langere werkgevers- en werknemersorgani- tijd aan een organisatie binden. Maar satie RMU. we zijn niet zonder hoop. Juist om jongeren te bereiken zijn we actief ……‘Mijn oproep is: kom ervoor uit op sociale media.’ dat je christen bent, en durf elkaar daarop aan te spreken.’ Hoe ziet u de toekomst van vakbon- den in het algemeen? ▶▶Veenendaal ‘Ik hoop dat vakorganisaties nieuwe methoden vinden waardoor ze rele- Waarom stopt u als RMU-directeur? vant zijn als gesprekspartner voor ‘Ik dacht er al een paar jaar over na werkgevers en hun leden. Zij kunnen hoe lang ik dit werk nog zou blijven bij een sociaal plan bijvoorbeeld niet doen. Een jaar geleden leek het erop alleen leden raadplegen, maar alle dat ik als enige SGP’er in de Eerste werknemers in dat bedrijf. Die kun- Kamer zou komen te zitten. Ik be- nen daardoor ontdekken dat het niet steed daar nu twee dagen in de week gek is aangesloten te zijn bij een vak- aan, en dat zou dubbel zo veel werk bond. Het is ook een kwestie van so- betekenen. Uiteindelijk behielden we lidariteit. De RMU kan alleen bestaan twee zetels, maar toen had ik het bij de gratie van solidariteit. Juist idee om te stoppen al aanvaard. daardoor worden we gezien door bij- Naast mijn senatorschap ga ik aan de voorbeeld het kabinet.’ slag als zelfstandig organisatie- en bestuursadviseur. Ik word voorzitter Welke boodschap wilt u meegeven van de Raad van Toezicht bij het aan christelijke werkgevers en werk- Wartburg College. Ja, dat is een be- nemers? taalde functie.’ ‘Ik zie steeds vaker dat onze leden hun christen-zijn willen versterken. Hoe kijkt u terug op 25 jaar RMU? Dat geldt zowel voor werknemers als ‘Ik kijk daar met veel dankbaarheid werkgevers. Tegelijk ken ik het ver- op terug. Positief vind ik dat ik de haal van een christelijke werknemer RMU heb zien groeien van een kleine die 25 jaar in dienst was en door zijn organisatie met 6000 leden naar een seculiere werkgever werd geprezen, professionele organisatie met 17.000 Paul Schalk: ‘De 24-uurseconomie is er in tien jaar tijd doorheen gedrukt.’ omdat hij nooit had laten merken dat leden. Maar het dieptepunt is dat het hij christen was. Dat vind ik ver- christelijke gedachtegoed in de sa- de aard van het werk daarom vraagt, in de zorg. Ze zei: ik werk niet mee ook onze achterban mee worstelt. Zij schrikkelijk. Ook heb ik aan tafel ge- menleving zwaar onder druk is ko- zoals in de zorg. Wij hebben daar aan abortus en euthanasie; dat mag vinden het bijvoorbeeld moeilijk om zeten met een christelijke werkgever men te staan. In 1994 verruimde het enorm hard aan getrokken.’ niet, want dat staat in de Bijbel. Als te bidden voor het eten op hun werk. die een werknemer wilde ontslaan eerste kabinet-Kok de winkelopen- dat je enige antwoord is, landt het Via de RMU proberen we daarbij te omdat diegene te vaak ziek was. Dat stelling op zondag. U neemt vandaag afscheid met een niet. Christenen moeten door hun helpen, bijvoorbeeld door het organi- mag dus niet in Nederland. We horen De 24-uurseconomie is er in tien jaar symposium over de relevantie van woorden en daden laten zien dat God seren van zomerscholen over christe- juist elke zondag in de kerk dat we tijd doorheen gedrukt. Ook zijn de christelijk-sociaal denken in een se- ons goede dingen heeft gegeven om lijke thema’s.’ de overheid en de wetten moeten regels voor euthanasie verruimd. culiere samenleving. Hoe is dat naar te leven. Dat vraagt meer door- eerbiedigen. Ik wil christelijke werk- Onze leden krijgen daarmee ook te christelijke gedachtegoed over te denking. Zijn refo-jongeren nog te porren gevers en werknemers daarmee niet maken. Tegelijk is het een hoogte- brengen? Sinds de jaren negentig is de christe- voor een lidmaatschap van de RMU? over een kam scheren. Maar mijn op- punt dat er een wet is gekomen die ‘We moeten dat doen in de huidige lijke zuil teloorgegaan. Dat betekent ‘Tot voor kort vertoonde ons leden- roep is wel: kom ervoor uit dat je ervoor zorgt dat werknemers mogen context. Laatst hoorde ik het verhaal dat we ons moeten herpakken. Chris- bestand elk jaar wel enige groei. Dat christen bent en durf elkaar daarop weigeren op zondag te werken, tenzij van een jonge vrouw die solliciteerde ten zijn op de werkvloer is iets waar stabiliseert zich nu een beetje. Ook aan te spreken.’ < nieuwsvandaag HELE DAG 16.00 Feest van Licht Top 2000

Opening kersttentoonstelling De Top 2000 wordt Feest van Licht in museumpark bekendgemaakt op Radio 2 door Orientalis. dj Ruud de Wild 3 nederlands dagblad vrijdag 20 december 2019

Anna Deems / vk nd.nl/nederland beeld anp / Vincent Jannink Politie gaat fors investeren in elektrische fietsen en scooters

▶▶ Politieagenten stappen vanaf 2020 Schadelijke aanklacht massaal op de e-bike en e-scooter. Daarmee wil de politie de actiera- dius van agenten op de fiets ver- Besef wat je doet en waag het niet te applaudisseren. groten. Voor de nieuwe tweewielers De felle blik en het korte gebaar van Nancy Pelosi rich- tekende de politie contracten met ting de Democratische afgevaardigden, toen ze als drie Nederlandse leveranciers. voorzitter van het Huis van Afgevaardigden het besluit voorlas om president Trump aan te klagen, vatte in één De politie maakt nu ook al gebruik van e-bikes, maar de bedoeling is om seconde het drama samen dat die aanklacht voor dat op veel grotere schaal te doen. Amerika betekent. Waarschijnlijk is er niemand die be- Hoeveel elektrische tweewielers wor- ter beseft dan Pelosi hoe diep en fundamenteel dat den aangeschaft, hangt af van wat er politieke drama is. nodig is per eenheid en in hoeverre Er past inderdaad geen triomfalisme bij deze histori- alle huidige fietsen worden vervan- sche stap. De Verenigde Staten worden geregeerd door gen, licht een woordvoerder toe. ‘In totaal bestaat ons tweewielerpark nu een president die is aangeklaagd voor ‘hoge misda- uit 6500 fietsen en scooters, die gaan den’, als derde in ruim twee eeuwen tijd. De woeden- we niet allemaal in een keer vervan- de brief van Trump aan Pelosi geeft aan dat ook hij be- gen.’ In de loop van volgend jaar doen Een wijkagent met e-bike in Assen praat met een buurtbewoner. seft dat dit voor altijd aan zijn naam verbonden zal de eerste nieuwe tweewielers hun in- zijn. Er hoort nu een rechtszaak in de Senaat te volgen, trede. jaarlijkse kosten van 1,6 miljoen euro surveillancefiets is voor controles en Voor de nieuwe fietsen heeft de poli- om de nieuwe tweewielers aan te rechercheonderzoek. Politiebikes de ultieme en beslissende stap die de Amerikaanse tie met drie Nederlandse leveranciers schaffen en te onderhouden. worden van stal gehaald voor evene- grondwet voorziet wanneer de houder van het hoog- contracten gesloten. GreenMo uit Politieagenten verplaatsen zich op menten, horecanachten, voetbalwed- ste ambt in de VS dat misbruikt of het fundamenteel Waardenburg levert de elektrische verschillende type fietsen, afhanke- strijden en het begeleiden van op- onwaardig is. De uitslag staat al vast: de Republikeinen scooters, Accell Nederland uit Heer- lijk van de gelegenheid. Zo dient de tochten en betogingen, en ingezet bij zullen hun president vrijspreken. enveen verzorgt de elektrische stads- stadsfiets, die eruit ziet als een ‘nor- arrestaties. fietsen en surveillancefietsen en San- male’ fiets, voor overleg in de buurt. Politiefietsen moeten aan bepaalde tos uit Nieuw-Vennep tekent voor de De surveillancefiets en politiebikes eisen voldoen. Zo moeten ze makke- De ultieme stap is nu beroofd van zijn betekenis. levering en onderhoud van (niet- lijken meer op mountainbikes, voor- lijk op te tillen zijn als de agent over- Want de voorwaarde ervoor ontbreekt. Eerder dit jaar elektrische) politiebikes. Volgens de zien van de voor de politie kenmer- gaat tot een arrestatie. Tegelijkertijd gaf Pelosi uiterst scherp en correct geformuleerd aan woordvoerder gaat de politie uit van kende blauwe en rode strepen. Een moeten de fietsen robuust zijn. < wanneer een aanklacht tegen de president verant- woord is. ‘Een aanklacht is zó verdelend voor het land dat, tenzij er iets is dat voor beide partijen overweldi- gend en dwingend is, we deze weg niet moeten be- Rick Moeliker nd.nl/economie wandelen. Want het splijt het land.’ Het hele pad richting de aanklacht bevestigde haar waarschuwing. Uit alle macht probeerde Pelosi de De- mocraten de ernst te laten inzien van wat ze deden, Nederlanders gaan terwijl Trump en de Republikeinen met alle macht te- gen haar en haar partij tekeergingen. Woensdagavond ontaardde het in een ziedende scheldpartij, een diep- minder effectief te werk tepunt in de Amerikaanse democratie. Het bevestigde wat Trump in zijn brief aan Pelosi schreef: ‘Jullie heb- ▶▶Den Haag Nederlanders zijn tussen 2008 en Het is niet zo dat de mensen die al CBS echter de groei van het aantal ben de impeachment zijn gewicht ontnomen.’ 2018 meer uren gaan werken, maar werkten meer uren zijn gaan werken. zelfstandigen. Uit eerder onderzoek doen dat minder effectief, want de De stijging is vooral te danken aan het van onder meer het CBS, het ministe- Dit is een historische crisis in de Amerikaanse demo- arbeidsproductiviteit steeg niet feit dat meer mensen zijn gaan wer- rie van Economische Zaken en de Or- cratie. In het Witte Huis zetelt een president die heeft even hard mee. Dit komt vooral ken. Dit hangt volgens het CBS samen ganisatie van Economische Samen- getoond de morele en politieke grenzen van zijn ambt door de vergrijzing en de groei van met de stijging van arbeidsparticipa- werking en Ontwikkeling bleek al dat het aantal zelfstandigen. tie onder 55-plussers. de arbeidsproductiviteit van zelfstan- niet te erkennen. Zijn optreden schreeuwt om correc- digen lager ligt dan die van werkne- tie. Maar door naar het zwaarste middel te grijpen ter- Dat meldt het Centraal Bureau voor productiever mers van grote bedrijven. Dit komt wijl van meet af aan duidelijk was dat het uiteindelijk de Statistiek (CBS) op basis van nieu- Tegelijkertijd ligt hier een verklaring vooral omdat zelfstandigen minder zal stranden, zijn ook grenzen verlegd. De Constitutie we analyses. Het nationaal inkomen voor geringere stijging van de ar- middelen hebben om te investeren, is misbruikt om Trumps naam voor altijd te kunnen be- steeg in deze periode met bijna 10 beidsproductiviteit, omdat uit ver- ze minder vaak de tijd en het geld smeuren. Dat hadden de Democraten beter aan Trump procent, maar dat is dus vooral te schillende onderzoeken blijkt dat hebben om zich bij te laten scholen danken aan het aantal uren dat men- mensen in de eerste helft van hun en ze hun producten vaak voor een zelf kunnen overlaten. Want wat Amerika nodig heeft, sen meer zijn gaan werken, want dit carrière productiever zijn. Bij deze hogere stuksprijs produceren. is de bereidheid om samen in het belang van het land nam met 5,3 procent toe. De arbeids- groep, de werknemers tot 45 jaar, Hoewel sinds 2016 het aantal ge- politiek te bedrijven. Politici die moreel besef hebben productiviteit nam daarentegen maar nam het aantal gewerkte uren juist af. werkte uren per zelfstandige lichtjes wat ze doen. met 3,9 procent toe, terwijl de econo- De vergrijzing is niet de enige verkla- daalt, steeg in diezelfde periode wel mische groei in de jaren hiervoor juist ring voor de tanende arbeidsproduc- het gemiddelde inkomen van deze Jan van Benthem hieraan was te danken. tiviteit, want het aantal uren nam groep, die in 2018 uit bijna 1,1 mil- De arbeidsproductiviteit is de gemid- vooral toe in sectoren waar de groei joen mensen bestond. Dit is iets meer delde productie per werknemer. Dit hiervan sowieso relatief laag is, zoals dan 12 procent van de Nederlandse kan stijgen door scholing, specialisa- de horeca en de zakelijke dienstverle- beroepsbevolking, waarmee Neder- tie of kapitaalinjecties, door bijvoor- ning. In sectoren met een hogere ar- land Europees gezien in de subtop advertentie beeld te investeren in ICT. Het CBS beidsproductiviteitsgroei nam het staat. Van deze beroepsbevolking is wijst hierbij op de kredietcrisis in aantal gewerkte uren juist af, waar- op dit moment ongeveer 3,5 procent 2008, waardoor bedrijven minder door het mes aan twee kanten snijdt. werkloos, berichtte het CBS eerder ruimte voor investeringen hadden. De voornaamste reden is volgens het deze week. <

18.00 AVOND ‘Wij benen met ons Cuba Brexit denken het leven Het parlement van Cuba kiest De brexitwet van Boris Johnson een premier, een post die daar wordt voorgelegd aan het niet meer bij.’ sinds 1976 niet meer bestond. parlement. Theanne Boer pagina 13 4 nederlands dagblad vrijdag 20 december 2019

Gijs Herderscheê / vk nd.nl/nederland Remco Andersen / vk nd.nl/nederland beeld anp / Robin Patiëntveiligheid Hoe nu verder met Ridouan T.? was in gevaar bij ……Ridouan T., de meest gezochte cri- mineel van het land, is overgebracht faillissementen van Dubai naar Nederland en zit hoogstwaarschijnlijk in de Extra Be- veiligde Inrichting in Vught. ▶▶Den Haag De veiligheid van duizenden pati- en lopende behandelingen niet direct ……Zijn komst was een totale verras- ënten is in gevaar geweest tijdens beëindigd kunnen worden, vergt een sing; de uitleveringsprocedure werd het faillissement van het Amster- faillissement van een ziekenhuis een nog besproken. Hoe kwam hij hier, damse Slotervaart Ziekenhuis en andere aanpak dan gebruikelijk. en wat nu? het IJsselmeerziekenhuis in Lely- Daarom beveelt de Raad aan de zorg- stad. Het faillissement van de zus- plicht en het faillissementsrecht aan ▶▶Vught terziekenhuizen was ‘chaotisch en te passen, zodat het belang van pati- ongecontroleerd’, stelt de Onder- ëntveiligheid voorop komt te staan. ■■ Hoe is hij hier gekomen? zoeksraad voor Veiligheid (OVV). De zorgverzekeraar ging bij het fail- T. is woensdagnacht onder begelei- lissement van de zusterziekenhuizen ding van de politie met een gechar- Die conclusie trekt de Onderzoeks- (die van één eigenaar waren, de MC terd vliegtuig naar Nederland gevlo- raad in een onderzoek naar het faillis- Groep) niet in op een verzoek om een gen. Het bericht kwam als een sement van de ziekenhuizen in okto- geleidelijke afbouw van de zorg. verrassing. Tot nu toe was onzeker of ber 2018. Onlangs kwam de Inspectie Daardoor werd de zorg abrupt afge- en wanneer de meest gezochte cri- Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) tot bouwd en overgedragen. mineel van Nederland hierheen zou een vergelijkbare conclusie. komen. Hij werd na een intensieve Het faillissement van de ziekenhui- chaotisch zoektocht afgelopen zondagnacht zen leidde volgens de onderzoeksraad De onderzoeksraad beschrijft het ver- opgepakt in Dubai, dat geen uitleve- tot vertragingen en terugval in be- volg zo: ‘Een situatie waar niemand ringsverdrag met Nederland heeft. handeltrajecten van duizenden pati- zich op had voorbereid en die chao- ënten. Ook werden operaties afge- tisch verliep. In beide ziekenhuizen ■■ Er werd toch nog met Dubai zegd, waren medicijnen niet ontbraken operationele draaiboeken onderhandeld over zijn uitle- beschikbaar, werden patiënten naar en waren zorgaanbieders in de regio vering? verkeerde ziekenhuizen gestuurd of niet voorbereid op de overname van Het Openbaar Ministerie liet donder- ontbraken actuele medische gege- patiënten. Het personeel verkeerde in dag weten dat een officieel uitleve- vens. Omdat niet duidelijk was welke onzekerheid over hun baan en inko- ringsverzoek niet was ingediend toen zorg beschikbaar was in geval van men en was aangeslagen door het T. naar Nederland werd overge- complicaties, konden artsen niet wel- faillissement van hun ziekenhuis. Zij bracht. Het verzoek om T. op te ha- overwogen besluiten over medische waren echter nog wel verantwoorde- len, kwam van Dubai. Marokko wilde Inez Weski de advocaat van Ridouan T., vertrekt bij de Extra Beveiligde ingrepen. Toch zijn er geen ernstige lijk voor het verlenen van goede zorg. T. naar verluidt ook hebben voor een Inrichting in Vught. ongelukken gebeurd. De onderzoeks- Dit terwijl de omstandigheden lastig moord op hun grondgebied (een ‘ver- raad concludeert in navolging van de waren.’ gismoord’ op een onschuldig slacht- woordvoerder van het OM: ‘Zij wil- ter van Justitie en Veiligheid Ferdi- IGJ dat dit te danken is aan de inzet De curatoren die werden aangesteld offer, red). Maar kennelijk besloot den hem uitzetten, en wij wilden nand Grapperhaus benadrukt dat al- van het ziekenhuispersoneel. om het faillissement af te wikkelen, Dubai dat ze koste wat het kost van hem graag hebben.’ les van begin tot eind keurig volgens kwamen tussen twee vuren te zitten: hem af wilden en zijn daarbij de ge- Volgens hoogleraar Sluiter zijn dit de regels is gegaan. ‘Het overbrengen aparte aanpak het patiëntbelang en de schuldeisers. bruikelijke uitleveringsprocedures heel lastige zaken. Als Ridouan T. be- van de heer T. is volledig in overeen- De OVV publiceerde donderdag het ‘Het faillissementsrecht’, schrijft de omzeild. Strafpleiter Inez Weski, die zwaar wil maken tegen zijn uitleve- stemming met de rechtstaat gebeurd, rapport ‘Faillissement MC Slotervaart OVV, ‘voorziet echter niet in een ga- zich in oktober terugtrok uit het vol- ring, dan moet hij dat doen bij de aldus de minister. en MC IJsselmeerziekenhuizen – risi- rantie dat de curator het belang van gens haar ‘oneerlijke’ Marengo-pro- rechter in Dubai en niet bij de Neder- co’s voor de patiëntveiligheid’. Daarin patiënten en patiëntveiligheid boven ces, zei donderdag dat de manier landse rechter. In de strafzaak-Ma- ■■ Waar zit T. nu? pleit de raad voor een aparte aanpak het belang van de schuldeisers waarop T. is overgebracht uit Dubai rengo kan de advocaat van T. volgens Dat wil het OM niet zeggen, maar als ziekenhuizen failliet gaan, ‘omdat plaatst. Dit kan de veilige afwikkeling neerkomt op ‘een ontvoering’. Zij Sluiter wel vragen om het OM niet- hoogstwaarschijnlijk is T. overge- ziekenhuizen een maatschappelijke van een toekomstig ziekenhuisfaillis- gaat de verdediging van T. hervatten. ontvankelijk te laten verklaren. Slui- bracht naar de Extra Beveiligde In- functie hebben en lopende behande- sement belemmeren.’ ter: ‘Maar dat dat is niet eenvoudig. richting (EBI) in Vught. Dat is de best lingen niet direct beëindigd kunnen De raad stelt voor dat curatoren bij ■■ Heeft Nederland dan illegaal Alleen in extreme zaken heeft de beveiligde gevangenis in Nederland, worden’. het faillissement van een ziekenhuis gehandeld? strafrechter gezegd dat iemand op en de aangewezen plek voor gevan- Het Nederlandse zorgstelsel biedt de opdracht krijgen het patiëntbelang ‘Je kunt hier niet spreken van een oneigenlijke wijze uitgeleverd is.’ genen die ‘een extreem vluchtrisico geen waarborgen voor een gecontro- voorop te stellen. De minister voor ontvoering, dat gaat veel te ver’, zegt Als voorbeeld noemt hij een zaak vormen’ en daarbij een onaanvaard- leerd faillissement van een zieken- Medische Zorg moet erop toezien dat advocaat en hoogleraar internatio- waarbij Britse agenten in Zuid-Afrika baar risico voor de maatschappij zou- huis, aldus de OVV. Mede hierdoor ‘een ziekenhuisfaillissement gecon- naal strafrecht Göran Sluiter. ‘Het met geweld een verdachte hadden den opleveren. In de EBI hebben ge- verliep het faillissement van MC Slo- troleerd plaatsvindt door de zorg- gaat hier om een verkapte uitleve- gekidnapt. ‘Maar er zijn in de inter- vangenen nauwelijks contact met de tervaart en MC IJsselmeerziekenhui- plicht voor zorgverzekeraars te herij- ring; om een uitleveringsprocedure nationale jurisprudentie ook genoeg buitenwereld en zeer beperkt met zen chaotisch en ongecontroleerd. De ken, waardoor de individuele zorg en te vermijden is een omweg gebruikt. zaken waarin rechters hebben ge- elkaar. Er zitten vooral meervoudige veiligheid van de patiënten was daar- behandelingen van patiënten gega- In dit geval is Ridouan T. tot onge- zegd: U bent hier nu. De manier moordenaars zoals Willem Holleeder. bij in het geding. Omdat ziekenhuizen randeerd zijn’. < wenst vreemdeling verklaard door de waarop u bent gekomen, maakt niet De langstzittende gevangene in de een maatschappelijke functie hebben Verenigde Arabische Emiraten.’ De uit. We kunnen u berechten.’ Minis- EBI is Mohammed Bouyeri, die in

overdwars Piet H. de Jong nd.nl/politiek beeld anp / Sem van der Wal anp nd.nl/nederland Geld voor versterking Natuurorganisaties dreigen Schouten met rechter scholen Behalve boeren die met hun trekkers demon- grond komt zonder krimp van de veestapel. streren, maken ook natuurorganisaties zich op Dreigend schrijven ze dat de natuurorganisaties ▶▶Den Haag om de strijd aan te binden met het kabinet. een ‘herhaling van zetten onder geen beding Voor de versterking en vervanging zullen aanvaarden’. van scholen in het Groningse aard- ▶▶Den Haag Het ‘afsprakenlijstje’ dat premier en bevingsgebied wordt 30 miljoen Terwijl boze boeren woensdag met veel media- minister Schouten met de verzamelde boeren euro extra uitgetrokken. Met dat be- aandacht hun trekkerrondjes reden, was er ook tijdens het Catshuis-ontbijt zijn overeengeko- drag kan het tekort worden aange- een stil protest te vernemen. De natuurbescher- men, zint de natuurbeschermers totaal niet. Het vuld. Het Rijk komt met 20 miljoen mingsorganisaties Mobilisation en Vereniging kabinet geeft met die afspraken over meer koei- euro over de brug, zes Groningse ge- Leefmilieu stuurden een brief op poten naar mi- Premier Rutte en minister Schouten tijdens een en in de wei en voer dat minder stikstof oplevert meenten samen met 10 miljoen. Het nister (Landbouw, Natuur en ontbijt met de boeren in het Catshuis. ‘nieuw voedsel aan de politieke leugen dat met tekort ontstond door forse stijgin- Voedselkwaliteit). bedrijfstechnische maatregelen nog serieuze re- gen van de bouwkosten. De bedoe- Bij het grote publiek zullen deze natuurclubs door de Raad van State ten grave is gedragen. Nu ducties van stikstof gehaald kunnen worden’. ling is de aanpak van de schoolge- niet heel bekend zijn, maar dat zegt weinig over zijn ze in de pen geklommen omdat ze vrezen Door niet te willen praten over serieuze krimp bouwen in 2021 af te ronden. Voor de invloed van deze beweging. Zo is Johan Vol- dat het kabinet wel afspraken maakt met boe- van de veestapel is een echte oplossing van het het versterken en vervangen van lenbroek voorzitter van Mobilisation en Valen- ren, maar opnieuw de natuur de dupe laat wor- probleem niet mogelijk. Dreigend sluiten ze hun scholen droeg gas- en olieproducent tijn Wösten de raadsman van beide organisaties. den van die afspraken. brief af met de opmerking dat ‘u het zich niet NAM 172,5 miljoen euro bij, het Rijk Zij hebben er in belangrijke mate aan bijgedra- Het tweetal waarschuwt het kabinet dat het kunt permitteren om stikstofbesluiten te nemen al 73,5 miljoen euro en de betrokken gen dat het Programma Aanpak stikstof (PAS) noodzakelijke herstel van de natuur niet van de die opnieuw gaan sneuvelen bij de rechter’. gemeenten 44,5 miljoen euro. < 5 nederlands dagblad vrijdag 20 december 2019

Remco Andersen / vk nd.nl/nederland beeld anp / Robin Utrecht Rien van den Berg nd.nl/wetenschap beeld Joost Hoving Hoe nu verder met Ridouan T.? Jeroen de Ridder voorman jonge topwetenschappers

……Jeroen de Ridder (41) is gekozen we er tien uit. Je bent vijf jaar lid. In tot voorzitter van De Jonge Akade- totaal heeft De Jonge Akademie dus mie, een denktank van de vijftig vijftig leden.’ grootste wetenschappelijke talenten van Nederland. U filosofeert veel over de kernfunctie van de universiteit. Wat is het nut ▶▶Groningen van zo’n instantie? De Ridder – professor doctor ingeni- ‘Haha: wat baat het u dat u dit alles eur – is universitair hoofddocent filo- gelooft … Je wilt als maatschappij sofie aan de Vrije Universiteit in Am- jonge mensen kunnen opleiden op sterdam en bijzonder hoogleraar het hoogste niveau. Kennis is trou- christelijke filosofie aan de Rijksuni- wens op zich waardevol. Mensen zijn versiteit Groningen. van nature nieuwsgierig en willen de Jeroen de Ridder wereld begrijpen. Daar draagt weten- Wat is De Jonge Akademie eigenlijk? schap aan bij. En als er een probleem ‘Je had altijd al de ‘gewone’ Akade- stellen. We oefenen ook achter de opdoemt, wil je graag een goede op- mie van Wetenschappen, vol gelau- schermen invloed uit. Als een over- lossing. Als die zeespiegel serieus werde wetenschappers. Die waren heidscommissie pleit voor het weg- gaat stijgen staan we tot aan Utrecht, altijd minimaal rond de zestig. Dit is sluizen van 250 miljoen euro van de Amersfoort onder water. En ik woon de junior versie, met relatief jonge geesteswetenschappen naar de exac- in Gouda, de badkuip van Zuid-Hol- wetenschappers die goed aan de weg te en technische wetenschappen, land. Ik wil dan een oplossing die timmeren.’ protesteren we. Je moet niet de pro- goed doordacht is.’ blemen in de ene hoek van de weten- Wat doen jullie concreet? schap oplossen door elders proble- Wat is het speerpunt voor de komen- ‘In de beginjaren hebben een paar men te veroorzaken.’ de jaren? leden bijvoorbeeld een oude bus ge- ‘Er zitten verkiezingen aan te komen kocht, waar ze mee langs basisscho- Wat is jong? over anderhalf jaar. We gaan praten len reden, om mensen enthousiast te ‘Je mag niet langer dan tien jaar gele- met de diverse politieke partijen, om maken voor wetenschap. Later heb- den gepromoveerd zijn. Het is dus te proberen goede dingen in de ver- ben onze mensen een toneelstuk la- niet gekoppeld aan je echte leeftijd, kiezingsprogramma’s te krijgen over ten maken over integriteit in de we- maar aan je academische leeftijd. De het wetenschappelijk onderzoek en tenschap. Zo konden we het thema universiteiten dragen elk jaar in to- onderwijs. En ook over het middel- Inez Weski de advocaat van Ridouan T., vertrekt bij de Extra Beveiligde binnen de universiteiten aan de orde taal 120 kandidaten voor, daar kiezen baar en lager onderwijs trouwens.’ < Inrichting in Vught.

2004 Theo van Gogh vermoordde. maanden duren voordat hij een Een bron die donderdagochtend de rechtszaal ziet. De rechter heeft al in memoriam gevangenis bezocht, meldt dat het eerder een bevel tot gevangenne- geschreven door Herman Veenhof nd.nl/nederland beeld anp / Paul Bergen daar een onrustige nacht was. ‘Ik ming uitgevaardigd, en T. is ook al hoorde van gevangenen dat er ‘’s gedagvaard in het Marengo-proces. Vinkenoog. Deelder schreef en de- nachts met veel kabaal een helikop- In dat proces worden T. en vijftien clameerde niet alleen poëzie, maar ter op de binnenplaats is geland’, al- medeverdachten vervolgd voor vijf bracht ook proza uit, samen goed dus deze bron. Een woordvoerder liquidaties, meerdere pogingen daar- voor tientallen bundels. Vooral van vliegbasis Eindhoven bevestigt toe, en de voorbereiding op nog eens zijn biografie over Bep van Klave- dat T. daar om 5.05 uur in de ochtend enkele moorden. T. is hoofdverdachte ren, de legendarische Rotterdamse landde aan boord van een gechar- in de zaak. bokser en olympisch kampioen ve- terde Bombardier Challenger CL60, Justitie brengt T. ook in verband met dergewicht tijdens de zomerspelen een zakelijke jet, die een tussenlan- de geruchtmakende moord, in sep- van 1928 in Amsterdam, viel op in ding maakte in Boekarest. Data van tember, op advocaat Derk Wiersum, 1980. luchtverkeerstracker WebTrak laat die Marengo-kroongetuige Nabil B. Jules Deelder was naar verluidt lid zien dat drie toestellen, waaronder bijstond. In 2018 werd ook de broer van de Oud-Katholieke Kerk. Hij twee politiehelikopters, tien minuten van deze kroongetuige, Reduan B., zou daar ook kinderen hebben la- later naar Vught vliegen. Daar komen doodgeschoten in zijn Amsterdamse ten dopen. Deelder kreeg in 1985 ze rond half zes in de ochtend aan. beletteringsbedrijf. De broer had een dochter Ari voor wie hij ook niets met de criminele wereld van een gedicht heeft geschreven. De ■■ Wat betekent T.’s terugkeer doen. Justitie houdt serieus rekening zestien regels zijn in 2002 afge- voor het Marengo-proces? met het scenario dat Wiersum en Re- beeld over een lengte van 900 me- Dat is afwachten. T. werd donderdag douan B. zijn vermoord wegens het ter in de Beneluxtunnel. Een be- direct ondervraagd door een onder- Marengo-proces. Jules Deelder (1944-2019) kende van vroeger: ‘De wortels zoeksrechter, maar het kan nog De volgende zitting is 27 februari. < van de familie Deelder liggen in de oud-katholieke parochies Den Hel- Zichzelf, en de der en Huisduinen. Een ver fami- lielid van Jules Deelder was pas- wereld een raadsel toor én bouwpastoor van de anp nd.nl/nederland huidige oud-katholieke kathedrale Dichter, muzikant, schrijver en thea- rol in een reclamespot voor een kerk St. Gertrudis te Utrecht. terartiest Jules Deelder is donderdag wasmiddel met de beklijvende Over de kerkelijke achtergrond zei Twintig jaar cel en tbs na een ‘zeer kort ziekbed, tot verba- tekst: wat zwart is, moet zwart Deelder in 2017 in Trouw: ‘Mijn zing van zichzelf’ op 75-jarige leef- blijven. ouders waren van het oud-katho- tijd overleden, in zijn thuisstad Rot- Justus Anton Deelder kwam in lieke geloof. Dat zijn lui, die trek- wegens insulinemoorden terdam. 1944 in de havenstad ter wereld ken de onfeilbaarheid van de paus als kind van een handelaar in en de onbevlekte ontvangenis van ▶▶Rotterdam Op 24 november werd de 75e ver- vleeswaren, in de wijk Overschie. Maria in twijfel. Ik ben hier schuin De leerling-verpleger Rahiied A. (23) vier verzorgingsinstellingen in de re- jaardag van dichter en performer Hij bleef er altijd wonen en uitte tegenover, in de Paradijskerk, ge- uit Rotterdam krijgt twintig jaar cel gio Rotterdam. ‘Jij hebt die mensen Jules Deelder nog stevig gevierd in zijn liefde voor 010 ook in afkeer doopt. Sindsdien ben ik er mis- en tbs met dwangverpleging voor ernstig ziek gemaakt’, aldus de rech- zijn geliefde geboorteplaats Rot- van Amsterdam en Duitsers in Ne- schien nog twee of drie keer ge- de zogeheten insulinemoorden. ter. ‘Hun dood komt voor jouw reke- terdam. Hij drumde met een stel derland, waarbij de grens tussen weest, met Palmpasen of zo, maar ning. (...) Op zoek naar spanning en blazers. Hij gebruikte speed en satire en belediging niet werd ge- ik weet behoorlijk de weg in de De rechtbank in Rotterdam achtte be- sensatie heb je gespeeld met de le- reed onverschrokken hard auto, trokken. De auteur en voor- Bijbel.’ Een van zijn dichtbundels wezen dat hij schuldig is aan vier ge- vens van bewoners van verzorgings- maar was eigenlijk nooit ziek of drachtskunstenaar met het mar- heette Bijbelsch (1999) en een the- vallen van moord door inspuiting met instellingen.’ standaard verslaafd. kante minisikje werd ook wel de aterprogramma met Bart Chabot insuline, zes pogingen tot moord en A. was zichtbaar nerveus. A. lijdt vol- De altijd in het zwart geklede en ‘nachtburgemeester van Rotter- en Herman Brood werd Apocrief een poging tot doodslag. A. werd sterk gens de rechter aan een persoonlijk- meestal met een vlinderbril ge- dam’ genoemd. Hij schreef op zijn genoemd. Wat waar is en wat niet verminderd toerekeningsvatbaar ver- heidsstoornis, waarin hij zich een tooide Sparta- en jazz-fan was be- elfde zijn eerste gedicht: ‘Hoort, bij Deelder, zal ook postuum moei- klaard. Om die reden is dan ook geen dokter waant. kend in het stadsbeeld van Rotter- men werpt een atoombom’. lijk vastgesteld kunnen worden. In levenslang opgelegd. Naast de straf heeft A. ook een be- dam en via theater en televisie in Vanaf 1966 was hij professioneel 1973 schreef hij dat al, in de bun- De slachtoffers waren allemaal hoog- roepsverbod gekregen voor de duur heel Nederland. Omdat zwart zijn poëet op aandringen van collega del De Zwarte Jager: ‘Zichzelf en de bejaarde en demente inwoners van van 25 jaar. < kenmerk was, kreeg hij zelfs een en mede-buitenbeentje Simon wereld een raadsel.’ Kees-Jan Oskam nd.nl/geloof Hendro Munsterman nd.nl/geloof beeld epa / Ettore Ferrari Hendro Munsterman nd.nl/geloof ND komt met Benedictus vier nieuwe katholieke XVI sticht columnisten mediafonds

▶▶Amersfoort ▶▶Würzburg Het Nederlands Dagblad (ND) heeft Emeritus paus Benedictus XVI heeft vier nieuwe rooms-katholieke co- in Duitsland een Stichting voor ka- lumnisten aangetrokken. Vanaf tholieke publicaties opgericht. Doel vandaag zijn hun bijdragen weke- is om journalisten op te leiden die lijks te lezen in de digitale nieuws- helpen om de katholieke stem be- brief Katholiek Inside en op de ter te laten klinken. website van de krant. De stichting moet volgens de paus De columnisten zijn Gerard Mathij- dankzij ‘kortlopende financieringen sen, abt van de benedictijner Abdij van projecten en strategische investe- van Egmond, pastoraal werkster Mo- ringen’ de katholieke stem helpen la- nica Raassen, tv-maker Anne Christi- ten klinken. Dat gebeurt onder meer ne Girardot en communicatieadvi- door het opleiden van jonge journa- seur Jan-Willem Wits. listen, het financieren van onder- Elke vrijdag schrijft een van hen een zoeksjournalistiek op bio-ethisch ter- column in de digitale nieuwsbrief rein en het helpen om meer bereik te met rooms-katholiek nieuws, die het vinden voor katholieke media. ND ruim een jaar geleden lanceerde De stichting is echter niet onafhanke- onder de titel Katholiek Inside. Boven- lijk: zij is verbonden met Die Tage- dien zijn de columns te volgen via spost, een conservatief katholiek Facebook, Twitter en Instagram. Deze weekblad met 10.000 abonnees, telt meer dan tweeduizend actieve le- wiens naam de nieuwe stichting ook zers en verschijnt elke week twee draagt. ‘Onontbeerlijk’ noemde Bene- keer. dictus XVI het medium ooit. Die Tage- spost werd in 1948 opgericht en ver- breed publiek scheen drie keer per week. Sinds Het van oorsprong protestantse Ne- januari 2018 is de uitgave door da- derlands Dagblad wil zich met deze lende lezersaantallen teruggebracht uitbreiding duidelijker presenteren naar een keer per week en overleefde als de kwaliteitskrant van christelijk het blad dankzij de inzamelingsactie Nederland, zegt adjunct-hoofdredac- ‘Red de Tagespost‘. teur Daniël Gillissen. ‘Onze krant Het is niet bekend over hoeveel geld richt zich op een breed publiek dat de nieuwe stichting beschikt, maar vanuit een christelijke identiteit goed burgers worden opgeroepen de stich- geïnformeerd wil worden. Christenen ting financieel te steunen zodat vol- uit verschillende kerken kunnen van gend jaar 450.000 euro geïnvesteerd elkaar leren. We zijn niet bang voor kan worden in projecten. < dialoog of een beetje tegenspraak. Steeds meer rooms-katholieken we- ten het ND te waarderen als betrouw- bare bron voor rooms-katholiek nieuws. Met deze nieuwe columnis- in memoriam ten willen wij hen nog beter bedie- Paus zegent kruis met reddingsvest door Hendro Munsterman nen. En dat geldt ook voor lezers uit Paus Franciscus ontmoette donderdag de 33 vluchtelingen die het Vaticaan nd.nl/geloof andere kerken, want de belangstel- onlangs in samenwerking met de katholieke gemeenschap Sant’Egidio vanuit ling voor wat er speelt in de wereld- een vluchtelingenkamp in Lesbos naar Rome haalde. De paus zegende bij die wijde Rooms-Katholieke Kerk is gelegenheid een groot kruis dat aan de muur bij de ingang van het Apostolisch groot.’ Paleis in het Vaticaan werd gehangen. Midden op het kruis is een reddingsvest De nieuwe ‘Katholieke Insiders’ ko- aangebracht dat toebehoorde aan een anonieme migrant die afgelopen juli men naast de drie andere vaste verdronk in de Middellandse Zee. ‘Niemand weet wie hij was of waar hij rooms-katholieke columnisten die al vandaan kwam’, zei de paus. Het kruis zelf is transparant. Volgens Franciscus is regelmatig voor de krant schrijven: dat een teken van de ‘uitdaging om nauwkeuriger te kijken en altijd de bisschop Gerard de Korte van Den waarheid te zoeken. Het kruis is lichtgevend: het wil ons geloof in de Bosch, hoogleraar en theoloog Paul Opstanding aanmoedigen, de overwinning van Christus over de dood. Zelfs de van Geest en hoofdredacteur van het onbekende migrant die stierf met hoop op nieuw leven, deelt in deze Katholiek Nieuwsblad Anton de Wit. overwinning’. ‘Hoe kunnen we doof blijven voor de wanhopige roep van Sinds enkele jaren heeft de krant met zoveel broeders en zusters die liever een stormachtige zee tegemoet gaan dan theoloog en journalist Hendro langzaam te sterven in Libische opvangkampen?’, zei de paus verder. ‘We Nyenrode-jezuïet Munsterman een eigen Vaticaanwat- lossen het probleem niet op door hun boten te blokkeren.’ Hij bedankte ‘allen cher. < die besloten hebben om niet onverschillig te blijven’. < Paul de Blot (1924)

De Nederlandse jezuïet Paul de Blot is zondag op 95-jarige leef- tijd overleden. anp nd.nl/media Hendro Munsterman nd.nl/geloof De op Java geboren geestelijke Serious Request na was sinds 1979 hoogleraar ‘business spiritualiteit’ aan de dag op 342.000 euro Oud-huispredikant koningin Nyenrode Business Universiteit te Breukelen, sinds 2010 als ▶▶Goes ‘honorair hoogleraar’. Met de actie 3FM Serious Request: Elizabeth wordt katholiek Naar eigen zeggen werd hij je- The Lifeline is in een dag tijd ruim zuïet omdat hij naar Japan wil- 342.000 euro opgehaald. Dit geld is ▶▶Shrewsbury de. Als jonge man had hij tegen ingezameld met onder meer spon- De Anglicaanse bisschop Gavin genomen door bisschop Mark Davies. kant van koningin Elizabeth II, het de Japanners gevochten en sorlopen en plaataanvragen. Met de Ashenden, de voormalige huispre- Omdat de katholieke kerk de wijdin- hoofd van de anglicaanse kerk, van zelfs enkele jaren in een Jap- opbrengst kan het Rode Kruis slacht- dikant van koningin Elizabeth II, gen van de anglicaanse kerk niet er- 2008 tot 2017. Hij stapte op uit pro- penkamp gezeten. offers van mensenhandel helpen. De stapt over naar de Rooms-Katholie- kent, zal hij in het vervolg als katho- test tegen de lezing van een koran- Uiteindelijk keerde hij echter tweede editie van Serious Request: ke Kerk. lieke leek door het leven gaan. tekst in de kathedraal van Glasgow na zijn priesterwijding in 1960 The Lifeline is woensdag in Goes be- In tijden waarin ‘krachtige sociale en waarin de goddelijkheid van Jezus als jezuïet terug naar Indone- gonnen. Voor de inzamelingsactie Hij gelooft dat ‘de ongeschondenheid culturele uitdagingen’ de christelijke werd ontkend. Hij werd lid van de sië. lopen drie dj-teams 500 kilometer in en inzichten van de bijbelse, apostoli- waarden bedreigen, vindt Ashenden Christian Episcopal Church, een In 2006 zei hij in een interview estafettevorm van Zeeland naar Gro- sche en oud-christelijke waarden’ in dat slechts de rooms-katholieke en de Noord-Amerikaanse afsplitsing van met het Nederlands Dagblad ningen. Ondertussen maken ze live- de Rooms-Katholieke Kerk het best oosters-orthodoxe kerken in staat de Anglicaanse kerk, die zich sinds dat spiritualiteit of zingeving radio en bezoeken ze acties van luis- worden doorgegeven. Ashenden (65) zijn om die te weerstaan. De Angli- 1992 onder meer verzet tegen de in bedrijven vaak wordt afge- teraars. Onderweg kan onder meer zal op zondag 22 december in de ka- caanse kerk is volgens Ashenden te priesterwijding van vrouwen. Hij schilderd als vaag of zweverig. worden gedoneerd in collectebussen thedraal van Shrewsbury in de veel ‘geworteld in de geseculariseer- werd hier tot bisschop gewijd als Ten onrechte: ‘spiritualiteit is op de rug van de dj’s. < Rooms-Katholieke Kerk worden op- de cultuur’. Ashenden was huispredi- ‘missionaire bisschop’ voor Europa. < een gewoon, meetbaar onder- deel van een bedrijfscultuur’. Eline Kuijper nd.nl/geloof beeld anp / Robin van Lonkhuijsen ‘Expertmeeting’ vrouw en ambt

▶▶Amsterdam Theologen van vier verschillende universiteiten willen met elkaar in gesprek over de vrouw in het ambt. Donderdag ontstonden plannen voor een zogeheten ‘expertmee- ting’, een bijeenkomst van vakge- noten zonder publiek.

Dat gebeurde naar aanleiding van uit- spraken die hoogleraar systematische theologie aan de Vrije Universiteit Henk van den Belt heeft gedaan over vrouwelijke ambtsdragers. Hij ziet voor vrouwen geen ruimte in het ambt, wel in de kerkelijke bediening. Dat zei hij vorige week tijdens een be- zinningsdag in Bunschoten, georgani- seerd door de bezinningsgroep ‘Man, Vrouw en het Ambt’. Die groep be- staat uit vrijgemaakt-gereformeer- den die het niet eens zijn met de be- sluiten van de vorige vrijgemaakt-gereformeerde synode om vrouwen toe te laten tot de amb- ten. kritisch Marcel Barnard, hoogleraar prakti- sche theologie en liturgiewetenschap aan de PThU, reageerde kritisch op de uitspraken van Van den Belt. ‘Ver- schrikkelijk’, aldus Barnard op Twit- ter. ‘Anno 2019, mensen, 52 jaar na- dat zijn Nederlandse Hervormde Kerk het ambt openstelde voor vrouwen.’ Henk van den Belt is niet meer ver- bonden aan de PThU, de universiteit waar de predikantsopleiding van de Protestantse Kerk is gevestigd. Hij is wel hoogleraar aan de VU waar zijn Aan de Protestantse Theologische Universiteit in Amsterdam, ondergebracht in het gebouw van de Vrije Universiteit, positie mede wordt gefinancierd door kwam het tot een confrontatie tussen de hoogleraren Marcel Barnard en Henk van den Belt. de Gereformeerde Bond, een behou- dende stroming binnen de Protes- die de bezinningsdag in Bunschoten gesloten deuren met elkaar iets be- is goed om daarover door te spreken testantse Kerk. In die kerk mogen tantse Kerk. ‘Als een hoogleraar uit de heeft georganiseerd. spreken. Het is niet de bedoeling dat met collega’s.’ plaatselijke gemeenten zelf bepalen Protestantse Kerk zegt geen ruimte te Toen op Twitter ook theologen van de mensen daar een heel verhaal hou- Zo’n gesprek met vakgenoten vindt of ze vrouwelijke ambtsdragers toe- zien voor de vrouw in het ambt, dis- Theologische Universiteit Kampen, den, want we weten van elkaar wat Barnard niet nodig. ‘Voor mij is het staan of niet. Het is een pluriforme kwalificeert hij globaal de helft van onder wie Dolf te Velde, zich in de we hierover geschreven en gezegd thema een al lang gepasseerd station. kerk, dus dit onderwerp is daar per onze PThU-studenten, de vrouwen, discussie mengden, ontstond het idee hebben. De bedoeling is dat er echt Als ik zou worden uitgenodigd voor definitie geen gepasseerd station.’ voor de predikantsopleiding die ze bij voor een besloten studiebijeenkomst. een gesprek ontstaat.’ zo’n bijeenkomst zou ik niet deelne- Ook in zijn colleges dogmatiek komt ons volgen’, zegt Barnard. ‘Dat vind ik Ook Arnold Huijgen van de Theologi- men.’ Studenten aan de PThU mogen het onderwerp ter sprake, zegt hij. verschrikkelijk, en dat moet stevig sche Universiteit Apeldoorn schaart praktische vragen denken en vinden wat ze willen, zegt ‘Dat gaat er niet anders aan toe dan worden weersproken.’ Hij benadrukt zich achter het idee. Als zij allemaal Henk van den Belt heeft een vraag ge- Barnard. ‘Aan de PThU starten we, wanneer we het hebben over het be- dat er verschil zit tussen ‘geen ruimte meedoen, inclusief Henk van den Belt formuleerd voor de bijeenkomst: conform de Kerkorde van de Protes- staan van God of over de godheid van zien’ voor de vrouw in het ambt, en zelf, komen er theologen van vier uni- ‘Hoe kunnen we in de huidige context tantse Kerk, bij de positie dat er in het Christus. Daarover discussiëren we op ‘geen voorstander zijn’ van de vrouw versiteiten bij elkaar over het thema. voorkomen dat de Bijbel alleen nog ambt ruimte is voor man en vrouw, basis van argumenten. We proberen in het ambt. Hoogleraar dogmatiek aan de PThU maar tegen ons kan zeggen wat we al- en dat heeft iedereen te respecteren.’ er als docenten voor te staan dat er Van den Belt wil niet ingaan op de Maarten Wisse vindt het een goed lang menen te weten zonder de Bij- Volgens Wisse betekent dat uitgangs- een veilige omgeving is, zonder dat kritiek op zijn uitspraken. Ook de uit- idee om hierover door te spreken als bel?’ Dat risico lopen beide partijen in punt van de kerk en de universiteit iemand zegt dat iets een stomme visie spraken die hij deed in Bunschoten vakgenoten onder elkaar. ‘Ik heb eer- de discussie, erkent Van den Belt. niet dat het onderwerp op de univer- is, of dat je iets eigenlijk niet mag vin- zelf wil hij niet nader toelichten. Dat der met mensen uit Kampen zo’n ex- ‘Veel praktische vragen komen terug siteit niet besproken hoeft te worden. den. Het gaat erom dat je elkaar res- heeft hij afgesproken met de groep pertmeeting gehad. Je kunt achter op de vraag hoe je de Bijbel leest. Het ‘Wij leveren predikanten voor de Pro- pecteert en stevig bevraagt.’ <

Kees-Jan Oskam nd.nl/geloof beeld anp EO lanceert app om gesprek te bevorderen

▶▶Hilversum De Evangelische Omroep (EO) lan- derling, bijvoorbeeld aan tafel, moe- kaar te vinden.’ Over het alledaagse had. Stimuleert hij het gesprek? Valt ceert de campagne ‘Als je gelooft ten bevorderen, zoals: ‘Van een praten mensen makkelijk, denkt er eenvoudig op te antwoorden? in échte gesprekken’. vriend krijg je het beste nieuws dat Kramer, maar daarmee leren ze el- Daar hebben we ook op gelet bij het je kunt krijgen. Wat zou dat nieuws kaar nog niet goed kennen. ‘Hoe vaak bedenken. Alle vragen zijn open en Bij de kersverse campagne hoort een op dit moment voor jou zijn?’ Eerst praten mensen over wat je gelooft? hebben heel bewust een positieve app, die te gebruiken is via de Google worden een aantal organisatorische Of over hoe je dat beleeft? Terwijl insteek.’ Assistent. Wie ‘Oké Google’ zegt, dingen gevraagd, zoals de gespreks- juist dat waardevolle gesprekken roept een virtuele assistent op die leider en het aantal personen dat zijn.’ Bij die dialogen kan zo’n app verwijdering met de gebruiker in gesprek gaat. Zij deelneemt. behulpzaam zijn, meent Kramer. Kramer erkent dat het programma beantwoordt vragen of voert zoek- De EO wil gesprekken faciliteren en ‘Soms heb je een middel nodig om ook voor verwijdering kan zorgen in opdrachten uit. Nu is het mogelijk deze campagne daarvoor inzetten, een dergelijk gesprek te beginnen.’ gezelschappen. ‘Je kunt ervoor kie- ‘Oké Google, open Echt gesprek’ in te zegt woordvoerder Margreet Kra- Bert van Leeuwen Er zijn experimenten uitgevoerd om zen een vervelend antwoord te ge- spreken. Iedereen die dat doet, krijgt mer. Naast de app zijn er ook kaarten te kijken hoe mensen op de vragen ven. Maar we hebben daar wel aan de stem van EO-presentator Bert van met gespreksvragen en filmpjes bijgebleven. ‘We hopen dat mensen reageren. ‘We hebben mensen in een gedacht. De vragen zijn zo gesteld Leeuwen te horen. Hij stelt vragen waarin interviewers van de EO een het gesprek met elkaar aangaan door ontspannen sfeer bij elkaar gezet en dat ze niet snel tot scherpe stelling- die het gesprek tussen mensen on- gesprekservaring delen die hen is te vragen en zo verbinding met el- gekeken welke uitwerking een vraag names leiden.’ < 8 nederlands dagblad vrijdag 20 december 2019

anp nd.nl/buitenland Sanne van Grafhorst nd.nl/buitenland beeld afp / Ashraf Shazly Hof: Catalaanse Voorzichtige hoop in Sudan na protesten leider moest vrij ……Om de verjaardag van de volksop- stand te eren, viert Sudan zeven da- ▶▶Luxemburg gen feest. De gedetineerde oud-vicepremier af te leggen nadat hij was verkozen. van de Catalaanse regering Oriol Gekozen Europarlementariërs heb- ……Hoe staat het land ervoor, een Junqueras had recht op immuniteit ben volgens het hof echter het recht jaar na het uitbreken van protesten vanwege zijn verkiezing in mei als naar de openingszitting te gaan ‘on- die tot het vertrek van president lid van het Europees Parlement. Hij geacht of ze formaliteiten vereist in Omar al-Bashir leidden? had daarom moeten worden vrijge- de nationale wetgeving hebben ver- laten om zijn zetel in Straatsburg vuld’. ▶▶Khartoem als Europarlementariër in te kunnen De uitspraak heeft wellicht gevolgen Honderden zingende en dansende nemen. Het Europees Hof van Justi- voor twee andere Catalanen, ex-pre- mensen verzekerden zich donderdag tie heeft dat bepaald. mier Carles Puigdemont en oud-mi- van een plekje in de trein van de Su- nister Toni Comín, die naar België zijn danese hoofdstad Khartoem naar At- De politicus mocht van de Spaanse uitgeweken. Ook zij konden hun zetel bara. In de stad, die 350 kilometer autoriteiten de gevangenis niet verla- in het Europees Parlement niet inne- noordelijker ligt, brak vorig jaar op ten. Het hof oordeelt dat Spanje het men omdat ze de eed niet hebben af- 19 december het eerste protest uit. EU-parlement hiervoor om opheffing gelegd. Hierover loopt nog een zaak De demonstratie vormde de kataly- van zijn immuniteit had moeten vra- bij het EU-hof. Spanje wil het tweetal sator voor een massale volksopstand, gen. Dat is niet gebeurd, en daarom vervolgen en eist dat België hen over- die maandenlang aanhield. had hij moeten worden vrijgelaten draagt. De rechter in Brussel beslist Nu vormt Atbara het decor van een om naar Straatsburg te kunnen rei- daar volgend jaar over. zevendaags feest, georganiseerd door zen. Oriol Junqueras zit sinds ruim Parlementsvoorzitter David Sassoli de overgangsregering en de protest- twee jaar in de cel vanwege zijn rol in laat zo snel mogelijk uitzoeken uit- beweging als eerbetoon aan de on- de organisatie van het onafhankelijk- zoeken wat de gevolgen zijn van de verschrokken demonstranten. heidsreferendum in 2017. Hij werd in ‘erg belangrijke uitspraak’. Hij roept Ook in Khartoem staan festiviteiten oktober tot 13 jaar gevangenisstraf de Spaanse autoriteiten op het vonnis gepland. Die zullen voornamelijk veroordeeld. Ten tijde van zijn verkie- na te leven. Het Spaanse hoogge- plaatsvinden op de plek waar Omar zing zat hij nog in voorlopige hechte- rechtshof laat weten dat de uitspraak Hassan al-Bashir zijn laatste publieke nis. grondig wordt bekeken. Aanklagers toespraak als president hield. Het De Spaanse autoriteiten stonden hem en advocaten krijgen vijf dagen de ‘Vrijheidsplein’ droeg vóór juli nog niet toe een in Spanje verplichte eed tijd om met een reactie te komen. < de naam ‘Groene Plein’, maar werd door demonstranten omgedoopt met het oog op de feestelijkheden. ‘Ik herinner me de eerste dag van ons protest’, vertelde de 21-jarige Hana anp nd.nl/buitenland Hussein tegen persbureau AFP. ‘Het ging gepaard met traangas en scher- Pakistan wil rechter Musharraf ontslaan pe munitie, wat ons niet kon tegen- houden. Nu gaan we de straten op ▶▶Islamabad om feest te vieren. Het is een gewel- Sudanezen wachten op de trein die hen naar Atbara zal brengen, voor een De Pakistaanse regering wil de rech- Ashiq Awan al kritiek op de uit- dige uitkomst van onze revolutie.’ feestelijke herdenking van de protesten van vorig jaar. ter die oud-leider Pervez Musharraf spraak. Ook het leger was het niet ter dood veroordeelde ontslaan. Wa- eens met de terdoodveroordeling tien prioriteiten leger hem af en moest hij het veld ëindigen van diverse gewapende qar Ahmad Seth was de voorzitter van Musharraf. Musharraf kwam in Verhoogde brood- en brandstofprij- ruimen op dezelfde wijze als zijn conflicten in het land. Op dat laatste van de driekoppige rechtbank en hij 1999 via een staatsgreep aan de zen vormden de aanleiding voor Su- voorganger. punt wordt al vooruitgang geboekt. zei bij de uitspraak dat ‘het lichaam macht. Hij regeerde later als presi- dans revolutie. Al snel werden die- Na een onrustige periode werd in Sinds september vinden er vredeson- van Musharraf in het openbaar moet dent en schortte in 2007 de grond- perliggende oorzaken voor de onrust september een nieuw regering inge- derhandelingen tussen de regering hangen als hij sterft voor zijn execu- wet op door de noodtoestand uit te duidelijk: de economische crisis in zworen. Het 18-koppige kabinet, dat en diverse rebellengroepen plaats. tie’. Vanwege die uitspraak heeft de roepen. Een speciaal gerechtshof het land en het beleid van de presi- onder leiding van de econoom Abdal- Als gevolg daarvan werd er voor het regering aan het hooggerechtshof oordeelde deze week dat de voorma- dent. Al-Bashir, die sinds 2009 door lah Hamdok staat, is samengesteld eerst in acht jaar humanitaire hulp gevraagd om de rechter uit zijn lige legerleider zich schuldig had ge- het Internationaal Strafhof in Den uit burgers en militairen. toegelaten in de steden Yabous en functie te ontheffen. ‘Wij vinden dat maakt aan hoogverraad. De regering Haag wordt gezocht in verband met Honderd dagen na de intrede van de Kauda, die onder controle van de ge- een dergelijke rechter niet geschikt lijkt nu de kant te kiezen van het le- massamoorden in de regio Darfur, nieuwe regering is er voorzichtig re- wapende oppositie staan. is om rechter te zijn.’ Donderdag uit- ger. Militairen zouden onthutst zijn leek lange tijd onaantastbaar. Hij den voor optimisme, stellen analis- te minister van Informatie Firdous door het vonnis. < kwam in 1989 aan de macht via een ten. paria staatsgreep. Onlangs presenteerde de regering Eind november kwam de regering Ondanks grote tegenstand vanuit de een lijst met tien prioriteiten waar ze daarnaast tegemoet aan de wens van advertentie veiligheidsdiensten lieten de demon- de komende tijd op wil inzetten. demonstranten om de National Con- stranten zich echter niet wegjagen. Daarop staan onder meer het bestrij- gress Party, de voormalige regerings- nd.nl/wandelingen De druk vanuit het volk leidde uit- den van de economische crisis, hard partij, te ontbinden. Tegelijkertijd eindelijk tot zijn val. In april zette het optreden tegen corruptie en het be- schafte ze een reeks wetten af die Groepswandelingen 4 wandelingen in Gelderland en januari, februari Hendro Munsterman nd.nl/katholiekinside anp nd.nl/buitenland Zuid-Holland Politie legt beslag op Het thema van de Bisschop in het ziekenhuis wandelingen is ‘fonds’ in Hongkong 75 jaar Vrijheid. na Israëlische gasaanval De afstand varieert ▶▶Hongkong De politie van Hongkong heeft om- van 15 tot 23 km. ▶▶Jeruzalem gerekend 9 miljoen euro in beslag De Grieks-orthodoxe aartsbis- tegen de Israëlische politiek met be- genomen van een fonds voor hulp Wandel je mee? schop van Jeruzalem, Atallah Han- trekking tot de Palestijnen. Onlangs aan gearresteerde betogers. Vier na, is wegens vergiftiging in een zei hij nog op Twitter dat christenen mensen betrokken bij dit fonds zijn ziekenhuis opgenomen nadat che- wereldwijd ‘geen Kerstmis hoeven gearresteerd. Ze worden volgens de mische gassen in zijn kerk werden vieren als ze blind blijven voor het politie verdacht van het witwassen gespoten. leed van de Palestijnen’. Bethlehem van crimineel geld. Zij zouden geld ligt op de Westelijke Jordaanoever. naar een eigen schijnconstructie Verschillende Arabische media mel- Vorige maand zei hij dat Israël de Pa- hebben gesluisd. Het in opspraak ge- den dat de geestelijke in een zieken- lestijnen ‘behandelt als gasten en raakte fonds Spark Alliance is in huis is opgenomen, omdat hij gerui- vreemdelingen in onze eigen stad’. 2016 op internet van de grond geko- me tijd verlamd was. Onderzoek wees Het is onduidelijk door wie de chemi- men. Het is een van de twee fondsen uit dat er sprake was van vergiftiging. caliën het kerkgebouw in zijn gespo- voor hulp aan betogers en activisten Hij is inmiddels buiten levensgevaar. ten. Op Twitter en in enkele media die zijn opgepakt en vervolgd wor- De Palestijnse aartsbisschop staat be- wordt gemeld dat dit door Israëlische den. Spark Alliance noemt de be- kend om zijn uitgesproken protest leger zou zijn gedaan. < schuldigingen laster . < 9 nederlands dagblad vrijdag 20 december 2019

Sanne van Grafhorst nd.nl/buitenland beeld afp / Ashraf Shazly Herman Veenhof nd.nl/buitenland beeld epa / Yuri Kochetokov Voorzichtige hoop in Sudan na protesten Putin wil hoe dan ook aan de macht blijven

▶▶Moskou Tijdens zijn eindejaarspersconfe- rentie liet de Russische president Vladimir Putin merken graag aan de macht te willen blijven, met een grondwetswijziging.

De president, die al in 1999 als pre- mier aan de macht kwam, denkt dat het weghalen van de aaneengesloten termijnen in de Russische grondwet een manier is om het presidentschap met tussenpozen te blijven bekleden. Dan zou het aantal termijnen meer dan twee kunnen zijn en de presi- dent ook stuivertje kunnen wisselen met de premier, zoals Putin deed met de huidige Russische minister-presi- Vladimir Putin dent Dmitri Medvedev. Putin werd na twee termijnen van vier jaar in ‘twaalf politieke partijen op federaal 2008 premier en wisselde in 2012 niveau’. weer van baan met Medvedev, die de presidentstermijnen had laten op- verzonnen rekken van vier naar zes jaar, zodat Putin uitte zich fel tegen de afzet- Putin nog eens twaalf jaar in het tingsprocedure tegen de Amerikaan- Kremlin kon zitten. se president Donald Trump in het Congres. Die was volgens de Russi- levend sche president gebaseerd op ‘totaal ‘De grondwet is een levend instru- verzonnen beschuldigingen’. Hij ver- ment’, zei Putin donderdag. ‘In prin- wachtte dat de Amerikaanse Senaat cipe kan die op een of andere manier de impeachment zal torpederen. veranderd worden, vloeibaar ge- Putin wil een vernieuwing van het maakt worden.’ Putin moet volgens kernwapenverdrag New START, na de huidige regels in 2024 aftreden als de opzegging van het INF het enige Sudanezen wachten op de trein die hen naar Atbara zal brengen, voor een president. Wat er dan gebeurt, is de nog lopende akkoord tussen de VS en feestelijke herdenking van de protesten van vorig jaar. grote vraag. Die werd ook daadwer- Rusland. kelijk, maar geregisseerd gesteld tij- Putin was ook kritisch over de beslis- vrouwen verboden broeken te dra- schuldenverlichting en financiële mensenrechtenschendingen die ge- dens de grote bijeenkomst waarbij sing van het mondiale antidopingbu- gen en in het openbaar samen te steun van instellingen als de Wereld- pleegd zijn tijdens de demonstraties, verslaggevers uit de regio komen reau WADA, dat begin deze maand scholen, op straffe van geseling. bank. In november vertelde de mi- vooral de bloedige aanval op vreed- aanzetten met spandoeken en knuf- besloot Rusland voor vier jaar te ver- Om de economie op te krikken, zet nister van Financiën aan persbureau zame demonstranten in Khartoem op felberen voor het staatshoofd. Behal- bannen van alle sportwedstrijden. Sudan stappen om van zijn pariasta- Reuters dat het land met de huidige 3 juni. Veel demonstranten vinden ve het loslaten van de aaneengeslo- Volgens Putin gebruikten alleen in- tus binnen de internationale ge- reserves nog slechts een paar weken bovendien dat al-Bashir ‘niet ter ver- ten termijnen en het aantal dividuele sporters doping en was het meenschap af te komen. Het bezoek vooruit kon. Voor 2020 zou minstens antwoording is geroepen’, zei Sarah termijnen kan ook de staatsvorm daarom niet goed iedereen te straf- van Hamdok aan de Verenigde Staten 4,5 miljard euro nodig zijn om ‘in- Abdel-Jaleel, een woordvoerder van worden omgegooid, bijvoorbeeld na fen. deze maand leverde direct resultaten eenstorting’ te voorkomen. de protestorganisaties, tegen al-Ja- een nauwe integratie van Rusland en Putin verdedigde in zijn vier uur du- op: voor het eerst in 23 jaar wisselen Inwoners zien ondertussen dat de zeera. De ex-president werd zaterdag Wit-Rusland. Daar wordt op dit mo- rende audiëntie de positie van de re- Washington en Khartoem weer am- prijzen in de schappen blijven stij- tot twee jaar cel veroordeeld wegens ment over onderhandeld. Putin kan bellen in het oosten van Oekraïne. bassadeurs uit. Om het land uit het gen. ‘Ik heb moeite om de marktprij- corruptie en witwassen van illegaal ook zichzelf benoemen als voorzitter Hij wilde graag doorgaan met het slop te trekken, is echter meer nodig. zen bij te houden’, vertelde Batul verkregen geld. van een nieuwe (veiligheids)raad, Normandië-overleg, waaraan Kiev, Aan de dringende oproep van Sudan Adam, een verkoper van thee, aan Amnesty International riep deze zoals Noersoeltan Nazarbajev in Parijs en Berlijn deelnemen. Hij stel- om het land van de Amerikaanse lijst al-Jazeera. ‘Het transport van en naar week op om al-Bashir uit te leveren buurland Kazachstan. de nogmaals dat er geen Russen van ‘landen die terreur sponsoren’ te mijn werk is bovendien zo lastig dat aan het Internationaal Strafhof, ‘zoals Opvallend was dat Putin zich loskop- meevechten in de rebellenrepubliek- halen, hebben de VS nog niet vol- ik vroeg moet sluiten en nog steeds de regering volgens het internatio- pelde van zijn partij Verenigd Rus- jes. Opvallend genoeg verweet hij daan. Door de vermelding op de lijst laat terugkom.’ Onvrede heerst er naal recht verplicht is’. < land. Die is steeds minder populair. Lenin een ‘verkeerde indeling van komt Sudan niet in aanmerking voor ook over het trage onderzoek naar Hij moedigde concurrentie aan, met het Sovjet-territoir’. <

René Fransen nd.nl/wetenschap beeld Jaqueline Dziergwa anp nd.nl/buitenland EU en Benin wijzen Verzuring oceanen slecht voor topdiplomaten uit huid van pofadderschaamhaaien ▶▶Brussel De ambassadeur van Benin bij de EU ▶▶Stellenbosch is niet langer welkom. De Europese De stijgende concentratie kooldioxide in de lucht beschadigd. Bij dieren die in gewoon zeewater Raad heeft het hoofd van de diplo- heeft niet alleen gevolgen voor het klimaat. Het werden gehuisvest, was dat nog geen tien pro- matieke missie in Brussel tot per- gas lost ook op in water en vormt daar een zwak cent. sona non grata verklaard. De maat- zuur. In de oceanen is dat te merken aan een ver- De ruwe uitsteeksels zorgen ervoor dat de haaien regel is een reactie op de regering zuring van het water, wat onder meer een pro- minder weerstand ondervinden tijdens het van het West-Afrikaanse land om bleem is voor koralen, omdat hun kalkskeletjes zwemmen. Afbraak ervan kan de snelheid van de het hoofd van de EU-delegatie tot oplossen. Maar ook haaien blijken problemen te dieren dan ook aantasten. De onderzoekers ke- ongewenst persoon te verklaren. De hebben met de verzuring, blijkt uit onderzoek ken ook naar een mogelijke verzuring van het EU ziet dat als ‘geheel ongerecht- van de Zuid-Afrikaanse Stellenbosch University. bloed van de haaien, maar daar vonden ze geen vaardigd’ en niet te rijmen met het Zij hielden drie pofadderschaamhaaien negen effect. Dat bloed bevatte in het zure water wel doel van de EU ‘om partnerschappen weken lang in een tank met aangezuurd zeewa- meer kooldioxide, maar ook meer carbonaten met andere landen op te bouwen’. ter. Haaien bezitten ruwe, tandachtige uitstul- (een kalkverbinding). Dat neutraliseerde het ver- Afgelopen maand wees Benin de pingen op hun vel die het ruw maken. Die bleken zurende effect van de kooldioxide. ambassadeur van de EU, Oliver Net- door het zuur te worden aangetast, een kwart Het onderzoek is donderdag gepubliceerd in het Pofadderschaamhaaien op transport naar een te, uit. Hij zou de relatie tussen Be- van de uitstulpingen bleek na de negen weken tijdschrift Scientific Reports. tank met aangezuurd zeewater. nin en de EU hebben verstoord. < 10 nederlands dagblad vrijdag 20 december 2019

Duikers vinden vermiste Denemarken pakt man ‘Historische’ slag tegen Werkloosheid vrijwel man in Antwerpen niet op voor dreigtelefoontjes maffia in Calabrië onveranderd Een zoekactie van de politie naar een De politie in Denemarken heeft een De Italiaanse politie heeft naar eigen Het aantal werklozen kwam in no- in Antwerpen vermiste Nederlander man uit het Friese Dantumadeel aan- zeggen de maffia uit Calabrië, de vember uit op 324.000. Hiermee was heeft geen resultaat opgeleverd. Dui- gehouden die verdacht wordt van het ‘Ndrangheta, een historische slag toe- 3,5 procent van de beroepsbevolking kers zochten donderdagmiddag in plegen van dreigtelefoontjes. De gebracht. Donderdag zijn 334 arres- van 15 tot 75 jaar werkloos, aldus het het water bij het zogeheten Eilandje twintigjarige verdachte zou sinds be- taties verricht in en buiten Italië. On- Centraal Bureau voor de Statistiek in de Schelde tevergeefs naar aanwij- gin van dit jaar naar onder meer poli- der de arrestanten zijn politici, (CBS). Daarmee blijft het werkloos- zingen. De 23-jarige Max Meijer uit tie, justitie, brandweer, ziekenhuizen, advocaten, juristen, ondernemers, heidspercentage stabiel ten opzichte Ossendrecht wordt sinds zondagoch- verloskundepraktijken, hotels en boekhouders en ambtenaren, volgens van een maand eerder. In totaal 4,1 tend vermist na een avondje stappen burgers in Nederland hebben gebeld. persbureau ANSA. < miljoen mensen hadden in oktober in Antwerpen. < Tijdens de gesprekken bedreigde hij om uiteenlopende redenen geen be- mensen. < taald werk.< Johnson: stop afbraak Aantal evenementen in Verenigd Koninkrijk Amsterdam flink gedaald Luchthavens beleefden De Britse premier Boris Johnson zei drukste zomer ooit Het aantal evenementen in Amster- donderdag dat de Schotse Nationale dam is het afgelopen jaar met een Partij (SNP) moet stoppen met pogin- Nederlandse luchthavens hebben dit derde gedaald ten opzichte van 2018, gen om het Verenigd Koninkrijk op te jaar hun drukste zomermaanden ooit van 1118 naar 751. Zo verdwenen breken. ‘Ik denk dat de SNP zich meer beleefd. Het totale aantal passagiers vooral de kleinere, nieuwe en cultu- moet concentreren op de binnen- steeg in de maanden juni tot en met rele evenementen, blijkt uit onder- landse prioriteiten van de Schotten.’ september met ruim 1 procent tot 23 Zeven jaar cel geëist om zoek van de gemeente. Maar ook de De Schotse eerste minister Nicola miljoen. Dat zijn de meeste reizigers chantage met naaktfoto’s grote muziekevenementen hebben beeld anp Sturgeon zei donderdag dat ze ‘alle die de nationale vliegvelden ooit in het zwaar. ‘Het risico bestaat ook dat redelijke opties overweegt om het één kwartaal over de vloer kregen, Tegen een 24-jarige Hagenaar is don- de parels van het Amsterdamse eve- Schotse zelfbeschikkingsrecht veilig meldt het Centraal Bureau voor de derdag zeven jaar cel geëist, omdat nementenaanbod verdwijnen’, Europees akkoord over te stellen’. Sturgeon wil dat er een Statistiek (CBS). Op Schiphol, dat het hij vrouwen chanteerde met naakt- schrijft burgemeester Femke Halse- veiliger kraanwater nieuw referendum wordt uitgeschre- overgrote deel van de passagiers ont- beelden. Ook moet hij in totaal ma aan de gemeenteraad. < ven in Schotland over het verlaten ving, steeg het aantal reizigers met 50.000 euro schadevergoeding beta- Kraanwater in Europa wordt veiliger. van het Verenigd Koninkrijk. < 0,2 procent tot 20 miljoen. < len aan zijn veertien slachtoffers, al- De normen voor lood, schadelijke dus het Openbaar Ministerie (OM). < bacteriën en andere risicovolle stof- fen worden aangescherpt. Zo komen er controles op microplastics, hor- moonverstoorders als bisfenol en be- Netflix moet geld steken paalde PFAS-chemicaliën. Onderhan- in Nederlandse series delaars van de EU-lidstaten en het Radiozender VS Europees Parlement hebben hier een Streamingdiensten en bioscopen principeakkoord over bereikt. < schrapt show na grap moeten in het vervolg een vast deel Een grap over vuurwapengeweld op van hun omzet uittrekken voor het scholen heeft een Amerikaanse ra- maken van Nederlandse films en se- beeld anp diopresentator zijn baan gekost. ries. Zo hoopt het kabinet ervoor te ‘Sissen valt onder recht Chuck Bonniwell beklaagde zich in beeld anp zorgen dat Nederlandse producties op meningsuiting’ zijn programma over de ‘eindeloze’ niet worden weggedrukt. Voor bij- Ruim vijftien jaar cel berichtgeving over het afzettingspro- voorbeeld omroepen en abonne- voor moord op moeder Mensen naroepen en -sissen op ces tegen president Donald Trump. ‘Twee pensioenfondsen mentsdiensten als Netflix gaat het straat valt onder de vrijheid van me- Hij merkte fijntjes op dat een ‘leuke moeten korten’ om 6 procent van de omzet die ze in De 57-jarige Hans W. is in hoger be- ningsuiting. De Rotterdamse verorde- schietpartij op een school’ een wel- Nederland behalen, schrijft cultuur- roep veroordeeld tot vijftien jaar en ning die dit strafbaar stelt, is in strijd kome onderbreking zou zijn. Zender Niet vier, maar slechts twee kleine minister aan negen maanden celstraf voor de met de Grondwet. Dat heeft het ge- 710 KNUS uit Colorado maakte be- pensioenfondsen moeten waarschijn- de Tweede Kamer. < moord op zijn moeder. Zijn vrouw rechtshof in Den Haag bepaald. Het kend dat hun Chuck & Julie show di- lijk een pensioenkorting doorvoeren. Susanna H. is vrijgesproken. Beiden hof deed uitspraak in hoger beroep in rect wordt geschrapt. < Dat voorspelt het economische bu- kregen eerder een celstraf van tien een zaak tegen een 36-jarige Rotter- reau van ABN Amro. Naar verluidt jaar opgelegd. Het gerechtshof in dammer die vorig jaar zomer op betekent dit dat slechts enkele hon- Kamer wil Donnie niet Amsterdam acht het bewezen dat W. straat acht vrouwen zou hebben las- derden gepensioneerden binnenkort langer in gokreclame zijn tachtigjarige moeder in juni 2016 tiggevallen door ze na te roepen, kus- Oekraïne heeft weer te maken krijgen met een verlaging heeft vergiftigd met een overdosis en handgebaren te maken en achter ambassadeur in VS van hun pensioen. Volgens een inge- Beroemdheden moeten minstens 25 van de pijnstiller oxycodon. < hen aan te lopen. < wijde gaat het om pensioenfonds jaar zijn en geen jongerenidool zijn Oekraïne heeft weer een ambassa- voor verloskundigen SPV en DB Kring om in gokreclames op te treden, deur in de Verenigde Staten. Presi- Premie. < vindt de Tweede Kamer. Het kabinet dent Volodimir Zelenski benoemde moet verbieden dat bijvoorbeeld rap- Windmolenactivist Onderzoek naar voormalig VN-ambassadeur Volodi- per Donnie (25) als Koning Toto kans- Groningen komt vrij oncoloog Radboudumc mir Jeltsjenko op die belangrijke spelen aanprijst en zo jongeren kan post. Zijn voorganger Valeri Tsjaly Bank of England laat lokken. < Windmolenactivist Jan H. uit het Het academische Radboudumc in was eerder dit jaar ontslagen. < rente ongemoeid Groningse Meeden mag van de recht- Nijmegen is in september van dit jaar bank in Assen naar huis. H. wordt een onderzoek gestart naar mogelijke De Britse rente blijft onveranderd. verdacht van asbestdumpingen en fouten van een kankerspecialist, die Dat maakte de Bank of England (BoE) Verdachten rond Caloh het versturen van dreigbrieven in zijn al zeven jaar in het ziekenhuis werk- bekend. De beslissing was evenals in Wagoh blijven in cel strijd tegen de komst van windmo- te. Dat gebeurde nadat er steeds november niet unaniem. Twee van lens in de Veenkoloniën in Drenthe meer klachten binnenkwamen van de negen beleidsmakers van de cen- Alle verdachten in het grote liquida- en Groningen. < patiënten en collega-specialisten Prosus en Takeaway trale bank van het Verenigd Konink- tieproces rond motorclub Caloh Wag- over de oncoloog. De arts is in augus- rijk waren ertegen. Het belangrijkste oh blijven in de cel. Ondanks verzoe- tus op non-actief gesteld, aldus een verhogen bod op Just Eat rentetarief van de BoE blijft 0,75 pro- ken van hun advocaten om het woordvoerder van het ziekenhuis. < Techinvesteerder Prosus en maaltijd- cent. Onzekerheid over de brexit voorarrest op te heffen, besloot de Wolf loopt al drie bestelsite Takeaway.com hebben drukte de voorbije maanden op de rechtbank dat de verdenkingen te maanden in Drenthe meer over om het Engelse Just Eat in economische groei. Dit zit het infla- zwaar zijn. Een van de opdrachtge- handen te krijgen. Prosus heeft nu tiedoel van 2 procent in de weg. < vers zou de deze week in Dubai gear- In Drenthe loopt al zeker drie maan- 8,00 pond (9,37 euro) per aandeel in resteerde topcrimineel Ridouan T. den een wolf rond. In die provincie contanten over voor het Britse be- zijn. De zaak wordt niet eerder dan zijn de afgelopen tijd ook opvallend drijf. Dat bod is een flinke verhoging 2021 inhoudelijk behandeld. < veel schapen aangevallen door een Schutter uitgeschakeld ten opzichte van een eerder bod. < Peter Langhout schrapt wolf. Of alle aanvallen toe te schrij- reizen na faillissement ven zijn aan dezelfde wolf wordt pas bij veiligheidsdienst FSB later bekend. Dat zegt BIJ12, het na- Bij een schietpartij rond het hoofd- Reisorganisatie Peter Langhout tuurbureau van de provincies. Dit bu- kantoor van de Russische Veiligheids- schrapt alle reizen vanwege financi- reau handelt namens de provincies dienst FSB is zeker een FSB-mede- ële problemen. Het bedrijf meldt op de vergoeding af die veehouders krij- werker omgekomen. Twee mensen zijn website dat reizen die nog plaats gen als hun dieren ten prooi vallen zouden zwaargewond zijn geraakt. moeten vinden, niet meer worden aan een wolf. Volgens BIJ12 zijn op Eerder meldden lokale media dat er uitgevoerd. Eerder deze week ging dit moment zeker vijf wolven actief drie mensen waren omgekomen bij het Twentse bedrijf Havi Beheer, het in Nederland. Van het wolvenpaar op de schietpartij. De schutter zou het moederbedrijf van Peter Langhout, de Noord-Veluwe leeft in elk geval gebouw van de FSB niet zijn binnen- failliet. Peter Langhout heeft een nog één jong en dat is een mannetje, gedrongen, meldt Interfax. < melding gedaan bij het Stichting Ga- beeld anp zo bleek uit onderzoek. < beeld anp rantiefonds Reisgelden (SGR). < 11 opinie debat analyse nederlands dagblad vrijdag 20 december 2019

Reageren? Brieven: maximaal 200 woorden. Artikelen: maximaal 700 woorden. Mail uw reactie met naam, adres en telefoonnummer naar ­[email protected] of Postbus 2085, 3800 CB Amersfoort. Meer informatie: nd.nl/contact

Wisanne van t Zelfde • redacteur nd.nl/columns Moet oudere digitaliseren?

ING helpt klanten bij het Het aantal geldautomaten internetbankieren

en servicepunten van ban- Jeroen Losekoot, manager Digitaal Bankieren bij ING Ouderen kunnen niet ken neemt af. Vooral oude- zomaar vijf kilometer reizen ren kunnen dat lastig vin- ‘70 procent van onze oudere klanten maakt gebruik van internetbankieren. De overige 30 procent heeft , Tweede Kamerlid voor de PVV, in den. Moeten zij zich online wat hulp nodig, bijvoorbeeld omdat zij zich zorgen Goedemorgen Nederland maken over de veiligheid van online bankieren. kunnen redden met hun Daarvoor hebben wij digicoaches, die klanten hel- ‘Ik vind weleens berichten in mijn inbox, vooral van pen digitaal vaardig te worden. Zij gaan een-op-een kinderen van tachtigplussers die aangeven: bij ons bankzaken? met de klant of met een klein klasje heel rustig door in het dorp verdwijnt alles. Eerst het verzorgingste- de materie heen. Achttien van de twintig deelne- huis, de aanleunwoning was al weg en nu verdwij- mers hebben het internetbankieren daarna onder nen ook postkantoren en de bank. Dat kan eigenlijk de knie. Wij horen van klanten die dat stadium be- helemaal niet. Ouderen zijn minder mobiel, dus die reiken dat zij niet meer terug willen. Als je je bank- kun je ook niet zomaar even vijf kilometer naar het zaken digitaal regelt, maakt dat het leven namelijk volgende dorp laten gaan. Ze gaan het dan vragen makkelijker. Je hoeft de deur niet meer uit, wat ze- aan hun kinderen bijvoorbeeld, maar je maakt het ker voor ouderen een voordeel kan zijn, en je kunt allemaal zo moeilijk. Het is ontzettend belangrijk op ieder gewenst moment je banksaldo checken. voor ouderen dat er meer verzorgingstehuizen ko- Als klanten zichzelf kunnen redden met online ban- men, dat je geclusterd kunt wonen. En in zo’n kieren, vergroot dat bovendien hun zelfstandigheid. woonzorgcentrum is het natuurlijk heel makkelijk Mensen die echt niet willen internetbankieren, om een pinautomaat, een winkeltje en een post- kunnen altijd nog bij een servicepunt of bij een punt te hebben.’ ING-kantoor worden geholpen. Maar als zij al digi- tale vaardigheden hebben, willen wij graag het ge- sprek met hen aangaan over de mogelijkheden van internetbankieren, zodat ze het een kans geven. De Banken moeten hun groep met klanten die niet digitaal bankiert, wordt steeds kleiner. Het is belangrijk dat mensen met maatschappelijke taak hun tijd proberen mee te gaan.’ Zo moeilijk is vervullen internetbankieren niet

Liane den Haan, directeur-bestuurder van oude- Nel Sieben (75) renbond ANBO ‘Al heel wat jaren geleden heb ik een computer ge- ‘Uit onderzoek van ANBO onder 10.000 ouderen kocht, omdat het mij leuk leek die te gaan gebrui- blijkt dat meer dan 10 procent van de ouderen niet ken. Gelukkig heb ik een handige schoonzoon. Hij internetbankiert. 54 procent daarvan wil ook niet heeft mij geholpen en ook heb ik wat cursussen in overstappen naar digitaal bankieren als zij hulp het verzorgingshuis in mijn woonplaats gevolgd. Ik krijgen. Meest genoemde reden is dat zij internet- ben niet bedreven in foto’s bewerken bijvoorbeeld, bankieren niet veilig vinden. Voor deze ouderen maar ik gebruik e-mail en zoek online op hoe ik moeten de servicepunten van banken beschikbaar met het openbaar vervoer van A naar B kan komen. blijven. De meeste ouderen zijn behoorlijk digivaar- Sinds vijf jaar regel ik ook mijn bankzaken online. dig, maar zij kunnen niet gedwongen worden tegen Ik ben naar de bank gegaan en heb gevraagd of ie- hun zin online bankzaken te regelen. Banken heb- mand het mij kon uitleggen. Na een uurtje had ik ben een maatschappelijke taak en moeten mensen het onder de knie, zo moeilijk is dat niet. Ik vind het die niet kunnen of willen internetbankieren, onder- heel gemakkelijk dat ik voor mijn bankzaken de steunen. Dat kan ook door bijvoorbeeld een mobiel deur niet uit hoef en alles op mijn eigen tijd kan re- servicepunt in het leven te roepen. Voor sommige gelen. Een kennis van mij, die tachtig jaar is, heeft mensen zal internetbankieren nooit een optie zijn. er echter meer moeite mee. Hij heeft niets met Dat geldt bijvoorbeeld voor mensen met schulden; computers en wil niet internetbankieren. Daarom zij krijgen per week een bedrag aan contant geld. Banken laten burgers in de gaat hij naar de bank als hij iets moet regelen. Ook Anderen kunnen niet internetbankieren door een pint hij graag contant geld. Voor hem zou het een beperking of omdat zij geen geld hebben voor een steek ramp zijn als het servicepunt of de geldautomaat in computer. Als zij voor hun bankzaken niet meer bij zijn woonplaats zou verdwijnen. Dat zou hem een een servicepunt terechtkunnen, verliezen zij deels @telkampkh via Twitter stukje zelfstandigheid ontnemen, want hij moet de regie over hun eigen leven.’ dan mensen gaan vragen bepaalde zaken voor hem ‘Banken die gered zijn met belastinggeld zoals ING te regelen.’ en ABN laten zien hoe dankbaar ze zijn dat de bur- gers van het land hun gered hebben: geldautoma- ten/servicepunten sluiten, zodat ouderen maar moeten zien hoe ze aan hun geld komen. Volgende x failliet laten gaan! 12 opinie debat analyse nederlands dagblad vrijdag 20 december 2019

Roeland van Mourik nd.nl/columns Ivo arnold • hoogleraar economie Erasmus Universiteit nd.nl/columns nd.nl/columns Schoolstraffen

Vorige week ging het etiket van een flesje Evian viral. Op de wikkel was een spiekbriefje gefotoshopt. Op sociale media werden vervolgens nog Minder groen, hogere leenkosten meer spiekmethoden gedeeld. Helaas, die van mij zat daar al tussen. Een ……Europa kan het klimaatbeleid van half bierviltje met geheugensteuntjes met een punaise onder je bureau landen beïnvloeden. Via de Euro- bevestigen. De halve cirkel kon je tevoorschijn toveren wanneer de kust pese Centrale Bank. veilig was en weer onder de tafel laten verdwijnen als de docent in de buurt was. Deze spiekmethode werd door onze wiskundedocent mevrouw Met de gelijkheid tussen man en O. zelf aan ons verteld. vrouw is het in de Europese politiek Nu het luikje ‘middelbare school’ bij mij nu toch openstaat, schakel ik di- slecht gesteld. Zo zijn slechts 5 van rect maar over naar originele schoolstraffen. Bij meneer v. S. moest je voor de 28 regeringsleiders vrouw. De Eu- straf literaire gedichten uit je hoofd leren. Bij meneer C. moest je, als je ropese Unie streeft naar een man- snoep at tijdens de les, je hele snoepvoorraad bij hem inleveren. Die ver- vrouwbalans in bepalende posities in deelde hij dan aan het eind van de les onder al je klasgenoten. de maatschappij, maar de vooruit- Het toppunt was mevrouw D. Als je daar tijdens de les propjes door de gang is tergend langzaam. Is het mis- klas schoot, liet ze je een uur nablijven. Het eerste halfuur mocht je prop- schien een idee dat Christine Lagar- jes het klaslokaal in schieten, het tweede uur mocht je ze allemaal oprui- de, de nieuwe president van de men. Europese Centrale Bank, de macht Het was overigens ver voor de tijd dat dit viral kon gaan. van haar instelling gebruikt om deze nobele doelstelling dichterbij te brengen? De ECB zou een gender- neutraal monetair beleid kunnen voeren, waarbij alleen nog maar staatsleningen worden opgekocht van landen waarvan de regering voor Alex ten Cate • denktank migratie Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie beeld anp de helft uit vrouwen bestaat. Landen ‘Gemiste kans De arbeidsmarkt gaat als overheden geen duwtje over grenzen migratie in de goede ……Een open arbeidsmarkt moet wél worden begrensd: waar lagerge- richting krijgen.’ schoolden worden verdrongen door nieuwkomers, en waar arbeidsmi- granten worden uitgebuit. die achterlopen worden dan gecon- fronteerd met hogere leenkosten en Deze week lanceerden SP en Chris- hebben een sterke financiële prikkel Christine Lagarde (rechts), de nieuwe voorzitter van de Europese Centrale Bank arriveert in Brussel voor een ontmoeting tenUnie hun initiatiefnota over het om meer vrouwelijke ministers te met onder anderen Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie. beter reguleren van arbeidsmigratie benoemen. binnen de EU, met daarin onder an- Dit extreme voorbeeld van ECB-be- het mandaat om het monetair beleid dere de suggestie van een vergunnin- moeienis is minder vergezocht dan te vergroenen? genstelsel. De reacties op deze voor het lijkt. Onder het nieuwe bewind Volgens een voorstel dat nu circu- sommigen onverwachte alliantie wa- van Lagarde lijkt de ECB klaar om de leert, zou de ECB niet meer moeten ren niet van de lucht. gebaande paden te verlaten. Hoewel beleggen in obligaties van vervuilen- Zo nam voormalig GroenLinks-Euro- een genderneutraal monetair beleid de bedrijven en zou de ECB deze obli- parlementariër Judith Sargentini het nog toekomstmuziek is, geldt dat gaties ook niet langer als onderpand de Volkskrant kwalijk dat zij über- niet voor een groen monetair beleid. moeten accepteren. Het idee is dat de haupt over deze ‘kul’ publiceerden. Op de recente klimaatconferentie leenkosten van vervuilers dan stijgen Haar conclusie: werkvergunningen hebben politici weer eens hun on- en dat ze financieel worden geprik- en verplicht inburgeren voor EU-on- macht om de klimaatcrisis aan te keld te verduurzamen. Tegenstan- derdanen ‘kan niet’. pakken laten zien. ders van dit voorstel betogen dat het Een meer doordachte reactie kwam Omdat de ECB zich heeft bewezen als niet aan de ECB is om in haar beleg- in deze krant van migratiedeskun- een slagvaardige crisisbestrijder, ligt gingsbeleid de ene bedrijfstak te be- dige Leo Lucassen (17 december). Hij het voor de hand te kijken of zij kan voordelen boven de andere. Als de erkende in ieder geval de problema- bijdragen aan het oplossen van de overheid vervuilende bedrijfsactivi- tiek van uitbuiting van arbeidsmi- klimaatcrisis. Christine Lagarde heeft teiten wil ontmoedigen, kan zij dat granten die deels aanleiding is voor Een Poolse supermarkt op een recreatiepark in Oss voor arbeidsmigranten. al toegezegd zich sterk te willen ma- heel goed zelf doen via democratisch de initiatiefnota, maar denkt dat de ken voor een vergroening van het tot stand gekomen veranderingen in gekozen oplossingen niet gaan hel- de lokale arbeid niet voorradig is en heeft voor de sociale cohesie en de monetair beleid. Maar wat betekent het belastingstelsel, bijvoorbeeld in pen. andersom de rechtspositie van mi- opvolging van generaties in de lan- dat concreet? En heeft de ECB wel de vorm van een CO2-heffing. On- granten wordt versterkt, brengen we den vanwaaruit wij goedkoop hoof- uitbuiting de excessen van de markt weer bin- den en handen huren. Bij zijn verhaal is toch wel het één en nen acceptabele grenzen. De vraag wat we moeten doen als de ander aan te merken. Lucassen er- Daarnaast bekijkt Lucassen de dyna- arbeidsmarkt over grenzen gaat, is kent de problematiek van uitbuiting miek van arbeidsmigratie alleen door fundamenteel voor de toekomst van ingezonden Job Borg, Veenendaal van arbeidsmigranten, maar ontkent de lens van kansen voor het individu. de EU. dat arbeidsmigratie op zich ook re- We zijn een belangrijke lidstaat sulteert in een verdringingseffect in kwijtgeraakt aan onbehagen over de Dwalend en toch geen valse kerk? de nationale arbeidsmarkt. Dit ter- ‘Voor de gevolgen van migratie, en staan wijl het rapport ‘Verdringing op de daarom op een kruispunt. Een Euro- Rond de thema’s ‘vrouw in het ambt’ ontstaat het volgende: ‘ware kerk arbeidsmarkt’ (een gezamenlijke pu- toekomst van pese Unie die we niet mogen hervor- en ‘homoseksualiteit’ verneem ik wordt niet vals bij dwaling’. blicatie van SCP en CPB uit 2018) men is een EU die we alleen maar vreemde argumenten. Althans, als je De vraag rijst nu: welke dwalingen juist concludeert dat die verdringing de EU is gerichte kunnen verlaten – en het belang van de Bijbel serieus wilt nemen. Zo was kunnen nog meer ingevuld worden, er op één plaats wel degelijk is, na- de EU is te groot om dat te laten ge- er zaterdag 14 december in Spaken- zonder dat de kerk volgens Van den melijk aan de onderkant van de ar- hervorming beuren. burg een bijeenkomst van een bezin- Belt ‘vals’ wordt? Het zinnetje van beidsmarkt. ningsgroep van vrijgemaakt-gerefor- Van den Belt kan namelijk ook aan- Als Lucassen stelt dat het vergunnin- van belang.’ democratie meerden die de onderbouwing van gevuld worden met: ‘Ware kerk genstelsel dat SP en CU voorstaan ‘de Voor onze democratie en voor de het synodebesluit om de ambten wordt niet vals bij dwaling rond ho- facto alleen zou gelden voor lagerge- toekomst van de EU is het goed dat open te stellen voor vrouwen onvol- mostellen aan het avondmaal.’ schoold werk’, heeft hij gelijk. Ster- De problematiek van de leegloop en we niet hoeven kiezen tussen het doende vindt. Wanneer wordt in de visie van deze ker nog: dat is de bedoeling. De open braindrain van Oost-Europese lan- stalen njet van Sargentini of het roe- Prof. dr. Henk van den Belt verkon- professor een kerk dan wél vals? arbeidsmarkt is een groot goed, maar den, waar bejaarden zonder verzor- keloze ‘exit’ van Baudet. De initiatief- digde daar: ‘De ware kerk wordt niet En hoeveel dwalingen zijn er nodig moet precies daar worden geregu- ging zitten en vacatures worden op- nota van SP en CU wijst een weg naar vals bij dwaling rond vrouw in het om wél tot valse kerk te worden? leerd waar zij grenzen over gaat: gevuld vanuit landen nóg verder naar gerichte hervorming in het belang ambt. Drie constateringen: 1. In deze Het antwoord lijkt mij: een kerk waar lager geschoolden in het land het oosten onder nóg slechtere voor- van individuele werknemers en bewering wordt een dwaling gemeld; wordt een valse kerk wanneer zij van aankomst worden verdrongen en waarden, is voor zowel links als duurzame samenlevingen in West en 2. Deze dwaling wordt gedoogd (het niet verkondigt en niet leeft naar wat arbeidsmigranten uitgebuit. rechts een blinde vlek. Dit terwijl Oost. is ‘niet vals’); 3. De dwaling betreft in de Bijbel staat. In een stelsel waar gericht vergun- deze ‘shift-left’ van een hele werken- Laten we daarom de grenzen van het het onderwerp ‘vrouw in het ambt’. Dán is het ‘niet waar’ wat zij zegt en ningen moeten worden afgegeven als de generatie desastreuze gevolgen vrije verkeer maar opzoeken. < Als je deel twee van deze zin weglaat, laat zien. < 13 opinie debat analyse nederlands dagblad vrijdag 20 december 2019

column Ivo arnold • hoogleraar economie Erasmus Universiteit nd.nl/columns nd.nl/columns Theanne Boer is zelfstandig tekstschrijver. Zij schrijft elke derde vrijdag van de maand een column.

Minder groen, hogere leenkosten Theanne Boer nd.nl/columns Wanderlust Ik schrijf hier geloof ik elk jaar om deze tijd dat ik met veel stress de Kerst haal en struikelend de stal binnenren om daar hijgend tot stilstand te komen bij het kind in de kribbe. Veel van mijn schrijfklanten willen graag voor de Kerst van alles afronden en ik heb het gevoel dat ik mee moet in hun haast. Ik ben niet de enige die daar last van heeft. Pas klaagde de kerkelijk werker uit een naburig dorp tegenover mij over ‘al die haast met advent’. Dat mensen de rust niet nemen om advent echt vier weken te laten duren. Om de kaarsen een voor een aan te steken. Dat ze liefst halverwege advent al een kerstboom in de kerk willen zetten.

paars Advent, het viel me nu pas echt op, heeft de kleur paars: de kleur van inkeer en boete. De kleur van ‘Hoe zal ik u ontvan- gen?’ Het zijn meestal de veertig dagen voor Pasen die we associëren met soberheid, inkeer, vasten, boete, nadenken en je terugtrekken. Terwijl advent daar ook bij uitstek ge- schikt voor is: een voorbereiding op de komst van Christus in ons leven. Het zou een tijd moeten zijn om je stalletje schoon te vegen … Om in de donkere dagen voor Kerst ook de don- kerte in je eigen ziel te aanschouwen en verlangend uit te zien naar het licht. Maar daar is tijd en rust voor nodig. Ik bestreed de afgelopen weken die paradox van hard wer- ken en toch ook tot inkeer komen met wandelen. Ik bad let- terlijk om discipline en legde mezelf op om naar buiten te gaan. Dat deed ik ook als eerbetoon aan vriendin Martine Vonk die in november overleed en die de laatste maanden van haar leven steeds wees op het belang van genieten. Ge- nieten van de tijd die je hebt, stilstaan bij de dingen die er- toe doen. Haar nagedachtenis is mij tot zegen. Letterlijk. Christine Lagarde (rechts), de nieuwe voorzitter van de Europese Centrale Bank arriveert in Brussel voor een ontmoeting Mijn man stimuleerde mijn project door mij voor mijn ver- met onder anderen Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie. jaardag, op de tweede dag van advent, het boek Wanderlust

danks de logica van dit laatste argu- zo’n maatregel slechts een beschei- beleid landen bij de klimaatles te ment, lijkt het me een goed voorstel. den effect heeft op de leenkosten van houden. Bijvoorbeeld door alleen ‘Zij hadden tijd om te Van een instelling die het publieke vervuilende bedrijven. Dit sympa- staatsleningen te gebruiken van lan- belang dient mag je enige kieskeurig- thieke voorstel zal dan ook geen den die zich aan de klimaatafspraken genieten van Kerst.’ heid in het beleggingsbeleid ver- ‘game changer’ zijn in het klimaatbe- houden. De leenkosten van regerin- wachten. De ECB heeft hiervoor bo- leid. Kan de ECB niet meer doen dan gen die onvoldoende actie onderne- vendien het mandaat. Zolang zij haar krabbelen in de marge? Moet Lagar- men zullen daardoor stijgen, terwijl van Rebecca Solnit te geven. ‘Een filosofische geschiedenis primaire taak om voor prijsstabiliteit de niet groter denken? regeringen die zich wel aan afspra- van wandelen’ is de ondertitel. In het eerste hoofdstuk te zorgen niet uit het oog verliest, Bedrijfsobligaties beslaan slechts een ken houden, goedkoper uit zijn. kwam ik al pareltjes van zinnen tegen: ‘Ik hou van wandelen mag de ECB volgens het Verdrag van klein deel van de balans van de ECB. Wanneer de ECB milieueisen stelt omdat het langzaam gaat, en ik heb het vermoeden dat de haar macht gebruiken om Verreweg het meeste geld zit in Eu- aan staatsleningen, zullen veel natio- geest, net als de voeten, met een tempo van zo’n vijf kilome- het economisch beleid van de EU te ropese staatsleningen. Dit zijn lenin- nale politici beweren dat de ECB haar ter per uur functioneert. Als dat zo is, beweegt het moderne ondersteunen. Vergroening is een gen aan overheden die zich hebben boekje te buiten gaat. leven sneller dan de snelheid van het denken, of de be- onderdeel van dat beleid. gecommitteerd aan de klimaataf- Maar weet dan dat zij die het hardste dachtzaamheid.’ spraken van Parijs en die nu moeten schreeuwen, daarmee meteen aange- Wij benen met ons denken het leven niet meer bij. Vandaar al leenkosten leveren. Een groen monetair beleid ven hoe serieus ze de klimaatafspra- die snelle oordelen, gebrekkige besluiten en ongenuanceerd Het zou dan ook goed zijn als de ECB dat staatsleningen ongemoeid laat, is ken nemen. Politici die zich aan de sociale-mediageweld. Hoe vaak heb ik, alleen al als ik naar obligaties van vervuilende bedrijven een gemiste kans om overheden een klimaatafspraken houden, hebben Den Haag keek, gedacht: konden we het hele zaakje maar voortaan mijdt, net zoals obligaties duwtje in de goede richting te geven. immers niets te vrezen. Laat Lagarde van wapen- of sigarettenfabrikanten. Als de ECB echt wil vergroenen, kan deze knuppel maar in het hoender- een tijd stilleggen. Om met z’n allen goed na te denken over Helaas laten berekeningen zien dat zij ervoor kiezen met haar monetair hok gooien. < wat nu en waarom en waartoe. Om tot rust te komen, boete te doen – de inwoners van de stad Nineve namen daar de tijd voor! – en met z’n allen eens heel goed na te denken. Nadenken met een snelheid van niet meer dan vijf kilometer per uur. ingezonden Kosse Jonker, Steenwijk nadenken Wie weleens in Israël is geweest, kent de afstanden tussen Komt een ouderling bij een homostel de plekken waar de heilsfeiten zich hebben afgespeeld. De tocht van Maria en Jozef naar Betlehem. De wandeling van de Er is een nieuw lid met belijdenisat- kig niet argwanend staan tegenover moeten zijn, zonder haar andere ho- herders naar de stal. De reis van de wijzen uit het oosten. Al- testatie binnengekomen bij de Chris- homoseksuele vrienden die samen- moseksuele en lesbische leden af te lemaal lopend. Ze konden nadenken in de juiste snelheid telijke Gereformeerde Kerk (CGK) in wonen. Dat was in zijn vorige ‘zware’ vallen. < over wat er toch geschied was. Ze konden alles ‘overwegen Zwolle. Hij is daar zojuist met zijn gemeente wel anders geweest. in hun hart’. Genieten van het wonder van Kerst. vriend komen wonen. Een ouderling Bijna aan het einde van het gesprek Deze weken lazen we in de kerk uit het boek Micha. Waaron- gaat langs om met hen beiden kennis wordt Matthias opeens heel persoon- te maken. lijk: ‘Mijn vriend en ik, wij hádden der ook dat bekende vers uit hoofdstuk 6: ‘Dit alleen vraagt Matthias is alleen thuis. Zijn vriend een seksuele relatie, maar die hebben Hij’, en dan volgen drie dingen waarvan de laatste is: oot- Marc is op een vergadering. we nu niet meer. Ik kreeg er voor moedig wandelen met uw God. Leven met God is dus niet De ouderling heet hem namens de mezelf geen vrede mee. Het was alsof haastig rennen, niet zakelijk lopen van de ene naar de an- kerk hartelijk welkom en vertelt hem het ergens tussen de Heer en mij rechtgezet dere activiteit, of vermoeid sloffen, maar ontspannen wan- enthousiast over de gemeente: ‘Bij bleef instaan. Marc heeft dat van mij delen. Wie wandelt met God, wandelt als Henoch met zijn ons mogen homoseksuele en lesbi- geaccepteerd. Dat was moeilijk voor ▶▶ In het artikel over de christelijke hoofd in de hemel. Of zoals Solnit zegt: ‘Wandelen is een sche leden met een relatie in liefde hem, maar hij wil mij niet kwijt.’ gezinnen die zijn vrijgelaten uit manier om een verdediging op te werpen tegen de uitholling en trouw aan het avondmaal, en Stel, dat een kennismakingsgesprek het detentiecentrum in Zeist (ND van de geest, het lichaam, het landschap en de stad en elke worden zij ook volledig gelijkwaar- zo zou verlopen, wat zeg je dan als 19 december 2019) stond in de kop wandelaar is een wachter die patrouilleert om het onzegbare dig behandeld’ (Nederlands Dagblad, ouderling van de Christelijke Gere- dat één van de gezinnen uit Irak te beschermen.’ 17 december). formeerde Kerk in Zwolle? kwam. Dat moet zijn: . De Matthias is blij dat ze in deze christe- Ook voor mensen als Matthias en voornaam van PvdA-lid Van Dijken lijke gereformeerde gemeente geluk- Marc zal de CGK Zwolle een steun moet zijn: Esther. < 14 nederlands dagblad vrijdag 20 december 2019

Stieven Ramdhari / vk nd.nl/buitenland beeld epa / Dean Lewins Recordhitte en branden teisteren Australië

▶▶Canberra Australië beleeft de warmste dagen in de geschiedenis, terwijl duizen- den brandweerlieden nog steeds proberen honderden bosbranden onder controle te krijgen.

Op woensdag steeg de gemiddelde temperatuur tijdens de hittegolf tot 41,9 graden, de heetste dag ooit in het land. Het oude hitterecord van 40,3 graden uit 2013 werd op dinsdag al gebroken. Toen steeg de gemiddelde temperatuur naar 40,9 graden. In Adelaide werd het zelfs 45 graden. Verwacht wordt dat in de komende dagen de hitte zal aanhouden. De regering van New South Wales, de dichtstbevolkte deelstaat waarin Syd- ney ligt, heeft donderdag opnieuw de noodtoestand uitgeroepen. Dit is de tweede keer sinds november. Zo’n tweeduizend brandweerlieden vech- ten tegen zo’n honderd bosbranden. De laatste keer dat de noodtoestand in de staat werd uitgeroepen, was tij- dens het bosbrandenseizoen van 2013. Tot zaterdag mogen bewoners buiten geen vuren aansteken die de bosbranden kunnen aanwakkeren. De bosbranden teisteren Australië al enkele maanden. Het seizoen begon dit jaar vroeger, na een droge en on- gewoon warme winter. Tot nu toe is Een brandweerwagen in New South Wales, een van de deelstaten van Australië waar de noodtoestand is uitgeroepen. drie miljoen hectare land platgebrand en gingen een kleine duizend huizen met zo’n vijf miljoen inwoners, steeg de branden te bestrijden. Premier overhoop halen, besloot premier Honderden demonstranten protes- in vlammen op. De natuurramp heeft donderdag naar het niveau ‘gevaar- Gladys Berejiklian van de deelstaat Scott Morrison gewoon op vakantie te teerden donderdag voor het kantoor tot nu toe aan zes personen het leven lijk’. De stad wordt als gevolg van de besloot hiertoe, omdat weersver- gaan. Waar hij verblijft, is niet duide- van Morrison. gekost. Ook in drie andere deelstaten, branden al weken geteisterd door wachtingen aangaven dat de situatie lijk. Zijn medewerkers ontkenden be- Ze weigeren te vertrekken en eisen Queensland en South en Western rook en stof, die als een deken boven in de komende dagen zou verslechte- richten dat hij naar Hawaii was ver- dat de premier terugkeert, nu het , proberen de autoriteiten de stad hangen. Aan de rand van Syd- ren. ‘Onze grootste zorg in de komen- trokken. land in brand staat. Maar vicepremier met alle macht de bosbranden te ney woeden twee grote branden. De de dagen is onvoorspelbaarheid’, al- Michael McCormack, die Morrison blussen. grootste heeft al bijna een half mil- dus Berejiklian. Ze zei dat de staat te weinig vervangt, kon hun actie niet waarde- joen hectare land in de as gelegd. mogelijk wordt gedompeld in ‘extre- Klimaatactivisten verwijten hem en ren. ‘Ga iets productiefs doen’, advi- premier op vakantie De noodtoestand die zeven dagen van me hitte en wind’. voorgaande regeringen dat ze te wei- seerde de vicepremier de activisten. De luchtkwaliteit in delen van Syd- kracht is, geeft de autoriteiten van Terwijl de hittegolf en de bosbranden nig hebben gedaan om de verande- ‘De premier geniet van een welver- ney, de grootste stad van Australië New South Wales meer armslag om het leven van miljoenen Australiërs ring van het klimaat tegen te gaan. diende vakantie. < familieberichten tarief € 1,24 per mm, per kolom (incl. 21% btw); via site 20-12-1974 20-12-2019 Vol vertrouwen en verlangend naar de “Weest niet bevreesd: gij gaat vele mussen te boven.” € 1,13 per mm, per kolom Vandaag zijn wij 45 nieuwe hemel en de nieuwe aarde, is op de Lucas 12:7b (incl. 21% btw); over jaar getrouwd! leeftijd van 85 jaar, rustig naar zijn Heer De Here heeft plotseling thuisgehaald op de leeftijd telefonisch opgegeven van 58 jaar mijn geliefde en bijzondere zoon, onze advertenties kunt u niet God dankbaar voor gegaan mijn geliefde man, onze lieve broer, zwager en oom reclameren Zijn liefde, leiding en papa, schoonvader en opa nabijheid voor ons en Leo de Rijke onze (klein)kinderen. Marinus Pieter Kiel ~ Rinus ~ Middelburg, Dronten, Henk en Marry 4 november 1961 19 december 2019 Terneuzen Rhoon Kruizinga We zijn diep geschokt, maar in ons verdriet zijn we Van Galenstraat 14 29 november 1934 17 december 2019 ook dankbaar dat hij nu rust heeft bij zijn Hemelse 7907 AN Hoogeveen Ada Kiel - Bode Vader. We zullen hem heel erg missen. Christa en Hans Baart - Kiel Corrie de Rijke-Tange Nathanya Ruben Wim de Rijke in liefdevolle herinnering Petra en Marinus Kempe - Kiel Wij feliciteren onze zus Tineke en Bert Schutte Martje Nanninga-Stavast Sam met haar 80 ste verjaardag Twan Jacqueline en Harm Gines Dam Prakkenlaan 45, Tanja en Franklin Selgert - Kiel David-Jan en Marloes de Rijke 8431 JK Oosterwolde. Kasper Neven en nichten Jaap Eppie, Wietske, Jan Iet, Theo Geesje, Victor Jacob Stien, Piet Ida Eva Er is gelegenheid om afscheid van Leo te nemen en ons te condoleren op zaterdag 21 december van Hof van Portland 87 14.00 uur tot 16.00 uur, Drielander 12 in Dronten. 3162 WK Rhoon Wij nodigen u uit voor de samenkomst op dinsdag De dankdienst voor zijn leven zal worden 24 december om 9.30 uur in De Koningshof, Ontwerp zelf uw familieberichten gehouden maandag 23 december 2019 om 13.30 de Blekerij 33 in Leusden. uur in de Protestantse kerk Carnissehaven,  kies zelf de mooiste lay-out Noordersingel 30, 2993 TA Barendrecht. Aansluitend zal om 11.00 uur de begrafenis plaatsvinden op de begraafplaats Oud Leusden,  keuze uit verschillende lettertypen Aansluitend zal de begrafenis plaatsvinden op Vlooswijkseweg 2 in Leusden.  prijs direct in beeld de Algemene Begraafplaats Den Ouden Dijck, Derde Barendrechtseweg 460, 2992 SN Correspondentieadres: Barendrecht. Drielander 12, 8253 BZ Dronten Na de begrafenis is er in de aula op de Als u geen rouwkaart heeft ontvangen dan kunt u deze begraafplaats gelegenheid tot condoleren. advertentie als uitnodiging beschouwen. nd.nl/familieberichten 15 nederlands dagblad vrijdag 20 december 2019

Peter van Ammelrooy / vk nd.nl/nederland beeld Arie Kievit Ratelbord wordt reuzenscherm

……De ‘klapperborden’ met vertrektij- den zijn verdwenen van de stations in Nederland.

……In Rotterdam is nu het eerste nieuwe digitale overzichtsbord ont- huld.

▶▶Rotterdam Het vertrouwde klappergeluid ont- breekt, net als de soms rare meldin- gen (‘Amersfoort via Zell Am See’). Maar het grote overzichtsbord met de vertrektijden van treinen is terug. In Rotterdam, en in een nieuw jasje. Acht jaar geleden deed Iwan Verrips een vermetele poging om de NS op andere gedachten te brengen. De toen twintigjarige student begon een internetpetitie om te verhinderen dat de spoorwegen het grote klap- perbord met vertrektijden uit het Centraal Station van Utrecht zou ver- wijderen. ‘Velen hebben nostalgische gevoelens bij het blauwe bord.’ Verrips bede was aan dovemansoren gericht. Het mechanische gevaarte verdween, inclusief zijn unieke ge- luid en soms hilarische meldingen, zoals een intercity naar Amersfoort die via Innsbruck en Zell am See zou rijden. De student kreeg als troost vrijkaartjes voor het Spoorwegmu- seum, waar het grote blauwe bord naartoe verhuisde. ‘Ik begrijp het wel’, zegt Verrips nu, ‘een ventje van twintig met nostalgische gevoelens, dat kun je moeilijk serieus nemen.’ Maar zie: de grote ‘centraal bediende treinaanwijzer’ is terug. In Rotterdam weliswaar, en het bord is niet blauw Op de achtergrond het grote nieuwe informatiescherm van negen meter breed in de stationshal van Rotterdam CS, op meer en klapperen doet het al hele- de voorgrond de vertrouwde kleinere schermen. maal niet. Op een lang langwerpig ledscherm van negen meter breed in hebben eerder te veel borden en jaar toch nog tientallen vragen over uitstappers’, zegt Rintel van de NS. den. Als alles volgens de dienstrege- de hal van het Rotterdamse CS valt te schermen waarop de treinenloop is wanneer de ‘klapperborden’ weer te- ‘Een bord moet toegevoegde waarde ling verloopt, is de lezen welke treinen het komende te lezen, zeggen sommige reizigers. rugkeren in de stationshallen.’ Zo’n hebben. En het moet passen in het informatieverstrekking in orde, sig- halfuur zullen vertrekken. Zelfs de mensen die de boot misten groot overzicht van treinen, de ver- station.’ Den Haag komt nog dit jaar naleert OV-ombudsman Bram Hans- Of niet. De internationale trein naar qua internet, kunnen op honderden trektijden en perrons is volgens hem aan de beurt, Utrecht in 2020. ‘En ma. Als de boel in de soep loopt, is Brussels is cancelled, staat in rode let- plekken borden met de vertrekstaten niet alleen nuttig voor reizigers die al Leiden als vierde’, onthult Rintel in het vaak zoeken naar informatie. ‘Het ters te lezen, als de stationschef met vinden. die digitale informatie maar verwar- Rotterdam. blijft een uitdaging voor vervoerbe- enkele notabelen het scherm officieel rend vinden. ‘Ook de forens die elke drijven om op het moment van ver- heeft aangezet. ‘Dit is toch vooral te papieren spoorboekje dag dezelfde trein neemt, wil snel reclameboodschappen storingen reizigers tijdig en juist te danken aan reizigersorganisatie Ro- Er is zelfs nog een papieren spoor- weten of die wel vertrekt, van het- Ledschermen lenen zich goed voor informeren.’ Dit laatste heeft vaak te ver’, zegt Marjan Rintel, chef operatie boekje. Weliswaar droeg de NS het zelfde perron.’ andere boodschappen. Komt er ook maken met interne processen bij ver- van NS. ‘Zij hebben voortdurend ge- naslagwerkje in 2010 officieel ten Hopelijk is dit de eerste van honder- reclame op? ‘Nee’, zegt Rintel. Een voerders en netwerkbeheerders, pusht dat het scherm zou terugke- grave, maar Rover en de website den borden, stelt de Rover-voorman Amber Alert voor vermiste perso- maar soms ook met slecht onder- ren.’ Treinreiziger.nl publiceren nog in een toespraakje bij de ingebruik- nen? ‘Zou kunnen.’ Een stormwaar- houd, aldus Hansma. Waarom eigenlijk? Iedereen kan zijn steeds een jaarlijks overzicht in name. ‘Nou ja, in elk geval in de vijf- schuwing? ‘Daar is al plek voor’, wijst Is Verrips na acht jaar tevreden? ‘Ik mobieltje raadplegen. De NS-app boekvorm. Oplage 4.250 stuks, tegen tig grote stations van Nederland’, zal de NS-chef, ‘in dat gele vlakje links- ben niet zo’n treinreiziger meer’, zegt vertelt zelfs waar nog stoelen vrij ooit een half miljoen. hij later zeggen. ‘Arnhem? ? onder.’ In een pop-upvenstertje staan de journalist van BNR Nieuwsradio. zijn. Twitter biedt soms uitkomst, net Kan wel wezen, stelt directeur Freek Die kunnen het best gebruiken.’ ‘We meldingen van verstoringen en aan- ‘Ik moet vaak vroeg beginnen. Dan als Facebook. Zeker de grote stations Bos van Rover, ‘maar we krijgen elk stellen als ondergrens 75.000 in- en kondigingen van grote werkzaamhe- wordt het toch de auto.’ <

anp nd.nl/cultuur Veel musea kijken terug op succesjaar

▶▶Den Haag Veel musea in ons land kijken terug rig jaar en een record sinds de her- dam gaat uit van 300.000 bezoekers breekt voor het vierde jaar op rij het Keramiekmuseum Princessehof in op een succesjaar. Het Rijksmuseum opening in 2014. Het Kunstmuseum over 2019. ‘Het record in 2018 buiten bezoekersrecord. Het denkt 2019 af te heeft volgens eigen zeg- in Amsterdam had met het Rem- in de hofstad, het voormalige Ge- beschouwing gelaten, heeft de Kunst- sluiten met ongeveer 198.000 bezoe- gen een uitstekend jaar achter de rug brandtjaar 2019 zelfs het beste jaar meentemuseum, haalde in totaal hal in vergelijking met 2017 (240.000 kers. Het museum kwam onder meer met 45.000 bezoekers. Het Princesse- ooit. In totaal kwamen daar 2,7 580.000 mensen binnen, met name bezoekers) een stijging van ruim in het nieuws door de aankoop van hof, genomineerd voor de European miljoen bezoekers, tegen 2,3 mil- met tentoonstellingen van werk van 60.000 bezoekers gerealiseerd’, klinkt een brief die schilder Claude Monet Museum of the Year Award dankzij de joen in 2018. Erwin Olaf en van Claude Monet. Bij het vanuit de havenstad. op 2 juni 1871, de dag van zijn aan- herinrichting in 2017, trok voor die de Franse kunstenaar telde het mu- Het Groninger Museum heeft nu al komst in Zaandam, schreef aan colle- renovatie gemiddeld 32.000 bezoe- Opvallend is de toename van het aan- seum juist donderdag de 100.000e meer dan 300.000 bezoekers gehad. ga Camille Pissarro. kers per jaar. Het Fries Museum in tal bezoekers dat uit Nederland belangstellende. Het laatste jaar waarin meer dan Museum Catharijneconvent in dezelfde stad is ook tevreden, met kwam; met ruim een miljoen 17 pro- Het Van Gogh Museum in Amsterdam 300.000 mensen de kunsttempel in Utrecht is ook erg in zijn nopjes met 140.000 bezoekers. Panorama Mes- cent meer dan vorig jaar. Het Mau- had opnieuw 2,1 miljoen bezoekers, Groningen bezochten was 2002, toen een verwacht record van 160.000 be- dag in Den Haag denkt 2019 af te slui- ritshuis in Den Haag, waar het Rem- uit meer dan honderd landen, en de expo Ilja Repin – Het Geheim van zoekers. Het bijna afgelopen jaar is ten met nagenoeg 140.000 bezoekers. brandtjaar officieel begon, denkt dit knalde speciaal met Hockney – Van Rusland belangstelling trok uit het daarmee het succesvolste jaar ooit Het Stedelijk Museum Schiedam jaar in totaal 512.000 bezoekers te Gogh: The Joy of Nature (360.000 geïn- hele land. voor het museum, dat een klapper haalt in 2019 naar schatting 70.000 ontvangen, 16 procent meer dan vo- teresseerden). De Kunsthal in Rotter- Het Zaans Museum in Zaandam ver- had met de expo Bij ons in de Biblebelt. mensen, een recordaantal. < 16 nederlands dagblad vrijdag 20 december 2019

anp nd.nl/economie anp nd.nl/economie Medewerkers Etos leggen China stelt opnieuw producten distributiecentrum plat uit VS vrij van handelstarieven ▶▶Utrecht Stakende medewerkers van drogis- werk hebben neergelegd en dat daar- ▶▶Peking terijketen Etos hebben het enige door de bevoorrading van de winkels China heeft een lijst met in de Ver- beginnen op 26 december. Als onder- ergens begin januari gebeurt. Dat is distributiecentrum van het bedrijf in de war is gelopen. Lege winkels ko- enigde Staten geproduceerde che- deel van de gesloten ‘fase 1-deal’, althans de verwachting van de Ame- enige tijd platgelegd. men er echter niet, want in verband micaliën gepubliceerd die zullen waar overigens nog geen handteke- rikaanse minister van Financiën Ste- met de kerstdrukte hebben de Etos- worden vrijgesteld van handelsta- ningen onder staan, zag de Ameri- ven Mnuchin, zo liet hij donderdag Dat deden ze nadat een ultimatum filialen de afgelopen tijd al extra rieven. kaanse president Donald Trump af weten aan de Amerikaanse nieuws- van vakbond FNV afliep. voorraad ontvangen. van een geplande nieuwe reeks van zender CNBC. De medewerkers van het distributie- De aankondiging volgt nog geen week heffingen op Chinese producten. Chi- Volgens de VS zal China als onderdeel centrum willen een hoger loon. FNV werkonderbreking na het akkoord tussen Peking en Wa- na beloofde op zijn beurt aanvullende van de overeenkomst de komende ja- zegt dat het personeel van het Etos- De drogisterijketen laat wel weten shington om de spanning tussen de maatregelen met betrekking tot Ame- ren minstens 200 miljard dollar meer distributiecentrum de afgelopen ja- ‘niet blij’ te zijn met de staking en economische grootmachten te laten rikaanse goederen op te schorten. aan Amerikaanse goederen en dien- ren steeds kleine loonsverhogingen graag weer met FNV om de tafel te afnemen. Het gaat om bepaalde soor- sten aanschaffen. heeft gehad die minder waren dan de gaan. ten industriële lijm en kleefstoffen, overleg China maakte geen melding van har- inflatie. De bond heeft de uitnodiging voorals- industriële polymeren en soorten pa- Tussen Peking en Washington wordt de doelen, maar wel dat het meer De bond eist voor volgend jaar 5 pro- nog niet geaccepteerd en Etos ver- raffine, die te vinden zijn in cosmetica momenteel nauw overleg gevoerd tarwe, rijst, maïs, energie en farma- cent loon erbij. Etos bevestigt dat en- wacht dan ook dat er vandaag op- en levensmiddelen. De vrijstelling over het ondertekenen van het han- ceutische producten en financiële kele tientallen personeelsleden het nieuw een werkonderbreking komt. < geldt voor een periode van een jaar, te delsakkoord. De kans is groot dat dit diensten zal importeren. <

 anp nd.nl/economie AEX FONDSEN MIDKAP FONDSEN slot vk % INDEX Air France-KLM 9,958 10,04 -0,82 Takeaway keldert op Damrak Altice  5,71 5,664 +0,81 koers (slot 19/12) AMG 21,15 21,41 -1,21 ▶▶Amsterdam 605,77 Aperam 28,91 28,98 -0,24 Maaltijdbestelbedrijf Takeaway ging donderdag zwaar omgerekend op 9,16 pond per aandeel uitkomt. Pro- Arcadis  20,94 20,40 +2,65 % verschil onderuit op de beurs in Amsterdam. Dat gebeurde na- sus, waarvan de koers 0,4 procent steeg, heeft nu 8,00 ASM International  103,75 103,10 +0,63 dat het moederbedrijf van Thuisbezorgd.nl zijn bod op pond per aandeel in contanten over voor het Britse be- -0,04% Basic-Fit 32,60 33,10 -1,51 koers (slot 18/12)  Just Eat had verhoogd. Rond die Britse branchegenoot drijf. Op de beurs in Londen sloot het aandeel Just Eat BE Semiconductor 34,98 34,72 +0,75  Boskalis Westminster  22,55 22,43 +0,53 woedt een soort biedingsstrijd tussen Takeaway en te- 1,2 procent hoger op 8,12 pond. Verder was sprake van 606,04 Corbion 28,30 28,36 -0,21 chinvesteerder Prosus, die eveneens zijn bod heeft op- een tamelijk rustige beursdag. Beleggers verwerkten Eurocommercial  24,70 24,66 +0,16 geschroefd. Het aandeel Takeaway verloor ongeveer onder meer rentebesluiten uit Zweden en het Verenigd slot vk % Fagron  19,00 18,95 +0,26 Flow Traders 20,60 21,28 -3,20 een tiende aan beurswaarde en was daarmee verreweg Koninkrijk. De AEX sloot een fractie lager op 605,77 Aalberts 40,31 40,48 -0,42  de grootste daler in de AEX-index op het Damrak. De punten. De MidKap klom 0,3 procent tot 906,66 pun- ABN Amro  16,26 16,25 +0,06 Fugro NV 9,424 9,406 +0,19  onderneming biedt de aandeelhouders van Just Eat ten. De beurs in Frankfurt zakte 0,1 procent, die in Pa- Adyen  734,80 730,00 +0,66 GrandVision 27,38 27,36 +0,07 Intertrust  16,24 16,18 +0,37 een groter belang in het fusiebedrijf waarmee het bod rijs en Londen gingen tot 0,4 procent omhoog. Aegon 4,192 4,194 -0,05 Ahold Delhaize  22,72 22,51 +0,93 OCI N.V. 18,50 18,59 -0,46  Akzo Nobel  89,73 88,62 +1,25 PostNL 2,022 2,016 +0,30  ArcelorMittal  16,52 16,45 +0,43 Royal BAM Group 2,722 2,676 +1,72 SBM Offshore 16,31 16,34 -0,15 ASML Hold. 261,10 263,60 -0,95 Signify NV  28,30 28,22 +0,28 ASR Nederland 33,82 34,14 -0,94 TKH Group  50,30 49,34 +1,95 DSM 115,30 115,40 -0,09  DAX RTS INDEX Galapagos  186,50 184,55 +1,06 TomTom 9,477 9,444 +0,35 WDP  160,00 158,40 +1,01 S&P UK DUITSLAND RUSLAND Heineken 94,52 94,98 -0,48 Wereldhave  20,12 19,94 +0,90 VK IMCD 78,80 79,25 -0,57 koers (slot 19/12) koers (slot 19/12) ING Groep 10,89 10,97 -0,67 Kon. Vopak  48,36 47,84 +1,09 koers (slot 19/12) 13211,96 1519,49 SHENZHEN NN Group 34,20 34,77 -1,64 % verschil CHINA DUURZAME FONDSEN 1528,04 % verschil Philips Elec. 43,31 43,45 -0,31 DOW JONES % verschil -0,20% Randstad  54,88 54,56 +0,59 slot vk % -0,08% VS koers (slot 19/12) +0,45% Relx  22,28 22,26 +0,09 Actiam Noord Am.  42,25 42,16 +0,21 925,21 Royal Dutch Shell A  26,54 26,38 +0,63 Actiam Pacific 33,57 33,70 -0,39 koers (slot 19/12)  % verschil Royal KPN  2,67 2,642 +1,06 Actiam Wereld  37,90 37,87 +0,08 28377,03 +0,47% Takeaway 80,25 88,90 -9,73 ASN Milieu  37,58 37,53 +0,13 Unilever  51,18 50,95 +0,45 NN Wer. Mix 13,70 13,72 -0,15 % verschil  WFD Unibail-Rod.  139,75 139,35 +0,29 Robeco A  45,32 45,17 +0,33 +0,49% Wolters Kluwer  64,00 63,64 +0,57 Triodos Vastgoed = 0,56 0,56 0,00 CAC 40 BELEGGINGFONDSEN FRANKRIJK NASDAQ 100 TEL AVIV slot vk % slot vk % VS ISRAEL Add Value Fund 56,89 57,70 -1,40 NN Dyn Mix IV  36,93 36,90 +0,08 koers (slot 19/12) ASN Duurz Obl.  29,04 29,01 +0,10 NN Dyn Mix V  36,54 36,48 +0,16 NIKKEI 225 5972,28 ASN Novib  55,48 55,45 +0,05 NN EUR DE. 36,29 36,36 -0,19 koers (slot 19/12) koers (slot 19/12) JAPAN BNP Gl Hg Inc Eq  62,32 62,21 +0,18 NN Euro Obligatie 36,21 36,33 -0,33 % verschil 1678,55 8641,29 +0,21% BNP OBAM NV  92,85 92,70 +0,16 NN Europe Fund 32,24 32,34 -0,31 % verschil % verschil koers (slot 19/12) DYNFIX = 51,16 51,16 0,00 NN Financials Fund 23,21 23,24 -0,13  23864,85 HH Global Fd 35,67 35,70 -0,08 NN First Class Obl 23,46 23,48 -0,09 +0,71%  -0,45% % verschil HH Income Fund  19,80 19,64 +0,81 NN Global Em. Mark.  45,92 45,57 +0,77  HH Obligatie Fd  36,19 36,12 +0,19 NN Global Fund  95,71 95,65 +0,06 -0,29% HH Phoenix Fund  34,71 34,60 +0,32 NN Global Obl.  16,26 16,25 +0,06 HH Value Fund  26,10 26,08 +0,08 NN Hoog Div Aandelen 35,52 35,55 -0,08 BOVESPA Intereffekt Brazil  0,35 0,34 +2,94 NN Hoog Div Obligatie  21,80 21,77 +0,14 BRAZILIE Intereffekt China 1,54 1,55 -0,65 NN Information Tech.  131,07 130,92 +0,11 HANG-SENG Intereffekt India = 0,94 0,94 0,00 NN Lion Fund = 34,97 34,97 0,00 koers (slot 19/12) BEL 20 HONGKONG STRAITS TIMES Intereffekt Japan 1,46 1,47 -0,68 NN Premium Div  14,99 14,96 +0,20 114327,96 BELGIE Kempen Europ Hg Div = 7,16 7,16 0,00 Optimix EuroRente 25,46 25,52 -0,24 Kempen Gl High Div 33,56 33,57 -0,03 Optimix Income  35,71 35,69 +0,06 % verschil koers (slot 19/12) Kempen Orange 97,14 97,30 -0,16 Optimix Wereld  41,04 40,75 +0,71 +1,13% koers (slot 19/12) 27782,80 koers (slot 19/12) Kempen Profiel 3  38,28 38,24 +0,10 Robeco QI Gl Dev En  131,36 131,18 +0,14 3985,29 % verschil 3207,42 Kempen Profiel 4 38,81 38,93 -0,31 Robeco US C.Hg Div Eq  47, 32 47,18 +0, 30  % verschil KGPFN  23,88 23,67 +0,89 TCM Africa H Div Eq 12,79 12,81 -0,16 -0,22% % verschil +0,44% -0,07% NN Dutch Fund  71,99 71,88 +0,15 TCM Gl Front. H Div Eq  12,15 12,00 +1,25 NN Dyn Mix II 33,05 33,09 -0,12 Tri Fair Share 35,59 35,60 -0,03  NN Dyn Mix III = 35,62 35,62 0,00 Triodos Multi 25,67 25,68 -0,04

Periode: 20 dagen Bron: STAATS EURO GOUD OLIE RENTE 19/12 18/12 LENING Euribor 3 mnd  -0,398 -0,403 Euribor 6 mnd  -0,342 -0,348 +0,0007 +0,06% +2,65 +0,18% +0,34 +0,51% +0,04 +30,83% Euribor 12 mnd  -0,262 -0,269 €%Rente 5 jaar  -0,450 -0,481 $ 1,1123 $ 1476,70 $ 66,49 -0,0920 Rente 10 jaar  -0,092 -0,133 17 nederlands dagblad vrijdag 20 december 2019

anp nd.nl/economie Laurens Verhagen / vk nd.nl/economie beeld anp / Robin van Lonkhuijsen Belasting ontwijken stukken moeilijker E-books mogen niet

▶▶Den Haag worden doorverkocht Europese rechters hebben het multinationals moeilijker gemaakt om be- lasting te ontwijken. Door uitspraken van het Europese Hof van Justitie kunnen de belastingvoordelen van brievenbusfirma’s wel 20 procent da- ▶▶Luxemburg len. Dat schrijft het Centraal Planbureau (CPB) in een rapport. E-books mogen niet zomaar wor- De uitspraken gingen over hoe bedrijven gebruik mogen maken van be- den doorverkocht. Deze uitspraak lastingvoordelen of -vrijstellingen als ze betalingen doen binnen de Euro- van het Europees Hof van Justitie is pese Unie (EU). De rechters hebben geoordeeld dat deze voordelen kun- een overwinning voor de uitgevers, nen worden geweigerd als bedrijven een eigenaar hebben van buiten de die de zaak hadden aangespannen EU. Landen moeten belastingvoordelen zelfs tegenhouden als daar amper tegen Tom Kabinet. een economisch voordeel tegenover staat. Het CPB heeft voor dit onderzoek in kaart gebracht hoe bedrijven divi- ‘Virtuele leesclub’ Tom Kabinet en de dendbelasting kunnen ontwijken. ‘Zie het als een TomTom die je vertelt Nederlandse uitgevers strijden al ja- wat de goedkoopste route is’, legt onderzoeker Maarten van ‘t Riet uit. ren over de vraag of het is toegestaan Deze lopen vaak via brievenbusfirma’s in Luxemburg en Nederland. ‘Door om e-books als tweedehands exem- de uitspraken van het Europese Hof van Justitie blijven de minder voorde- plaar door te verkopen. Het voorlopig lige routes over.’ Er blijven nog wel geitenpaadjes over. Van ‘t Riet wijst er laatste hoofdstuk in het juridische bijvoorbeeld op dat sommige Europese lidstaten, zoals het Verenigd Ko- wapengekletter is de uitspraak van ninkrijk, geen dividendbelasting kennen. Daardoor hebben bedrijven he- het Hof van Justitie van de Europese lemaal geen belastingvoordeel nodig. Het huidige kabinet heeft gepro- Unie. beerd om de dividendbelasting in Nederland af te schaffen, maar zag daar De site Tom Kabinet biedt de gelegen- uiteindelijk van af. heid reeds gelezen elektronische boe- ken te verkopen en te kopen. Dat is de uitgevers een doorn in het oog: de website zou hiermee een broeinest van illegale boeken zijn. advertentie slijtage Het Hof stelt de uitgevers nu in het gelijk, vooral met het argument dat kopieën van e-books altijd als nieuw NIET MEER zullen zijn, terwijl een papieren boek meer en meer slijt en steeds duidelij- De site Tom Kabinet biedt de gelegenheid reeds gelezen elektronische boeken ker een tweedehandsje wordt. Daar- te verkopen en te kopen. Dat mag niet meer van het Europees Hof van Justitie. BESMETTELIJK door komt de rechtspositie van de auteur ook meer in gevaar bij illegale degelijk maatregelen om illegale ver- gelezen, dan wordt een boek daar- digitale kopieën. spreiding tegen te gaan.’ Zo moeten door minder waard.’ Mijn naam is Akifah. Leprazending Zijn voorbeeld volgen en gebrokens Verder stelt het Hof dat digitale boe- verkopers hun unieke downloadlink Jellema gaat het vonnis bestuderen. geeft mij de kans om hier mijn leven van leprapatiënten heel ken ook nog eens veel gemakkelijker meegeven, waarmee wordt gecontro- De uitspraak wordt nu teruggestuurd verhaal te vertellen. maken. Voor 24 euro geef je een te verspreiden zijn dan papieren leerd of een boek daadwerkelijk is naar de rechtbank in Den Haag, die leprapatiënt de eerste, cruciale exemplaren: ‘Een aanzienlijk aantal aangeschaft. Het is vervolgens aan de zich al eerder over de zaak boog. Lepra tastte mijn handen en voeten medicijnen én wondverzorging. personen kan tegelijkertijd of achter- verkoper om zijn eigen exemplaar te Den Haag zal vervolgens met een ernstig aan. Het lukt me niet eens om een Met jouw hulp komt een wereld eenvolgens via het platform van de wissen. nieuwe uitspraak komen aan de hand pen vast te houden. Lopen is ook lastig, zonder lepra dichterbij. leesclub toegang krijgen tot hetzelfde Het slijtage-argument noemt Jellema van de door het Hof gegeven richtlij- want mijn ene voet sleept over de grond. werk. ‘kul’: ‘Bij tweedehandsboeken gaat nen. Tikkertje doen of touwtje springen op Wij wensen jou en je geliefden een Marc Jellema, oprichter van Tom Ka- het niet om slijtage, maar om be- Op dit moment is het dus nog moge- het schoolplein kan ik daarom niet blij kerstfeest en een gezegend 2020. binet, kan zich hier niet in vinden, schikbaarheid. Als je moet wachten lijk om tweedehands e-books te ko- meer. Ik kijk toe vanaf de zijlijn. In mijn zegt hij in een reactie. ‘We nemen wel totdat iemand anders het werk heeft pen en verkopen. < eentje. Mijn vriendinnetjes zijn bang Leprazending, dat ik hen besmet. Ze willen niet meer mede namens Akifah met me mee naar huis om te spelen, ook omdat mijn moeder en broertje net als PS: De foto van Akifah is ik lepra hebben. Mijn vader is uit angst gemaakt vóór de operatie voor besmetting van ons weggevlucht. aan haar handen. Help anp nd.nl/economie anp nd.nl/economie Het is voor ons nu ontzettend moeilijk mee lepra te stoppen via om elke dag aan eten te komen. stoplepra.nu of scan: EU Hof: Airbnb valt onder Meer koeien Akifah, haar moeder en broertje zijn inmiddels behandeld en ge- vrije dienstverlening in de wei bij opereerd. ,,Mijn angst om alleen te moeten zijn is weg, want iemand van Leprazending heeft uitgelegd ▶▶Luxemburg zuivelboeren aan klasgenootjes dat ik niet meer Airbnb valt niet onder vastgoed- Voor Airbnb betekent de uitspraak besmettelijk ben. Ze spelen weer wetgeving maar levert een infor- een overwinning. Het bedrijf is blij ▶▶Amersfoort met me, zelfs bij ons thuis”, ver- matiedienst door online te bemid- dat er eindelijk duidelijkheid is over Zuivelboeren laten steeds vaker hun haalt ze. delen tussen huurders en de regels op dit vlak. Het hof oordeel- koeien in de wei grazen. verhuurders van woningen en ka- de eerder al dat taxi-app Uber een di- Lepra is erg besmettelijk. Elke twee mers. De activiteiten van het Ame- gitale bemiddelingsdienst is en geen Zuivelcoöperatie FrieslandCampina minuten krijgt iemand op deze rikaanse bedrijf vallen daarom on- transportbedrijf. laat weten dat inmiddels 83 procent wereld te horen: ‘Jij hebt lepra’. der de vrijheid van dienstverlening. van de aangesloten melkveebedrijven Maar wist je dat lepra gestopt kan registratieplicht in Nederland een vorm van weide- worden? Naast geneesmiddelen is Het Europees Hof van Justitie heeft De uitspraak valt niet goed in Amster- gang toepast. Dit is bijna 2 procent- er een nieuw, preventief middel. dat bepaald in een Franse zaak. Een dam, waar de gemeente al langere punt meer dan vorig jaar, ondanks PEP heet het. Het stopt besmetting. Parijse onderzoeksrechter had ge- tijd bezig is de verhuur via Airbnb te problemen waar de boeren mee te Familie, vrienden en buren van vraagd onder welke regelgeving Airb- reguleren. maken kregen als droogte en muizen- leprapatiënten krijgen het toege- nb valt na een klacht tegen het Euro- Volgens verantwoordelijk wethouder vraat. ‘Het is van belang dat koeien diend. Mede dankzij PEP is leprabe- pese hoofdkantoor van Airbnb op Laurens Ivens lijkt het erop dat het zichtbaar blijven in het Nederlandse smetting binnen nu en vijftien jaar grond van vastgoedwetgeving. onmogelijk is de platforms te ver- landschap. De bereidheid van de con- te stoppen. Het hof oordeelt dat Frankrijk het be- plichten mee te werken aan de lande- sument om daar iets extra’s voor te drijf niet zomaar beperkingen kan lijke registratieplicht. ‘Dit is een klap betalen, geeft een extra stimulans’, We sporen leprapatiënten eerst opleggen, mede omdat Airbnb juri- voor de aanpak van illegale vakantie- zegt Frans Keurentjes, voorzitter van op. Klinkt misschien onwerkelijk, disch vanuit Ierland opereert. De verhuur en de overlast die veel men- Zuivelcoöperatie FrieslandCampina. maar mensen houden hun lepra rechters in Luxemburg stellen vast sen daarvan ervaren. Het Europese Bij het concern zijn in totaal meer dan verborgen zolang het kan, uit angst om verstoten te worden. Zodra we dat Airbnb geen ‘beslissende invloed Hof laat hiermee zien dat de belangen 12.000 zuivelboeren aangesloten. leprapatiënten vinden, krijgen zij uitoefent’ op de gevraagde huurprij- van multinationals in Europa alweer Om weidegang aan te moedigen be- een behandeling en hun omgeving zen en welke accommodaties via het vóór de belangen van de inwoners loont FrieslandCampina zijn melk- krijgt PEP. Op die manier breekt de platform worden aangeboden. Beper- gaan. Het wordt nu nog belangrijker veehouders, wanneer zij hun melk- keten van besmetting. kingen op de activiteiten van Airbnb om de Europese wetgeving te wijzi- koeien ten minste 120 dagen per jaar door de overheid zijn wel toegestaan, gen, we gaan daarom samen met de minimaal 6 uur per dag in de wei la- Komende week vieren we kerstfeest. maar alleen als de Europese Commis- grote Europese steden door met de ten grazen. De boeren ontvangen een Jezus kwam naar de wereld om te sie daarmee instemt, licht een woord- lobby bij de Europese Commissie om weidegangtoeslag van 1,50 euro voor helen wat gebroken was. Laten wij voerder van het hof toe. hierop aan te dringen.’ < elke circa 100 liter melk. < 18 nederlands dagblad vrijdag 20 december 2019

puzzel recept redactie nd nd.nl/koken beeld Harold Pereira KRUISWOORDPUZZEL

1 2 3 4 5

6 7 8 Maroilles-taart

9 10 11 12 Maroilles, een stinkend kaasje uit het noorden, schijnt al te dateren uit de zevende eeuw, waarmee het de oudste kaas 13 14 van Frankrijk is. Er zijn twee verschillende bereidingswij- zen: als een soort quiche met bier in het beslag, maar mijn 15 16 OPLOSSING CRYPTOGRAM favoriet is deze, als een soort smeuïge dikke broodpizza. VAN GISTEREN 17 18 Horizontaal: voor 6-8 personen 5 schering, 6 heup, • 200 g Maroilles-kaasje 19 20 21 22 7 als, 8 hunkeren, • 200 g bloem 10 martini • 3 eieren 23 24 25 Verticaal: • 1 zakje droge gist (7 g) 1 ossenhaas, 2 chip, • 50 g gesmolten boter 26 3 draadeind, 4 knus- jes, 9 NATO • 75 ml melk (lauw) • 3 tl suiker • 1 tl zout Horizontaal: • Peper uit de molen 1 fijnmaken van voedsel 6 vuur 7 claim 9 hoewel 10 voorzetsel 12 rivier in Italië 13 rode verfstof 15 onverstoorbaar 16 dapper iemand 17 oosters Oven tijdig voorverwarmen op 200 tapijt 19 bolgewas 21 filmpersonage 22 kiloampère 23 halfvloeibaar graden. voedsel 25 voorzetsel 26 groente. Roer gist en suiker door de lauwwar- me melk. Verticaal: Doe de bloem en zout in een grote 1 anticonceptiemiddel 2 klein kind 3 deelbaar door twee 4 water in kom. Maak een kuil en giet daar de Friesland 5 teugje 6 groep aanhangers 8 militair 10 beroep 11 niets gistmelk in. Breek de eieren erboven. 13 grote kop 14 rivier in Utrecht 18 tennisterm 20 Ierse verzetsbeweging Klop met de mixer alles door elkaar. jes – dat gaat het beste als-ie koel- 22 vrouwelijk rund 24 koude lekkernij 25 tangens. Giet de gesmolten boter erbij en mix kastkoud is – en verdeel over het weer door elkaar. hele oppervlak. Vet een grote taartvorm (Ø 26 cm) in Maal flink erover met de pepermo- ▶▶▶ De makkelijke Franse keu- met boter en bepoeder met wat len. ken, Karin Luiten. Uitg. Nieuw bloem. Geen springvorm, die gaat Laat 1 à 1 ½ uur rijzen op een warme Amsterdam, 2019. 248 blz. € lekken. Giet het beslag erin en spatel plek. 27,99 glad. Bak in de oven gaar in ± 15 minuten. Snij de kaas (inclusief korst) in plak- Serveer liefst warm. <



SUDOKU Vuur over de stad

62. Ralf schrikt vreselijk. Hij is niet de heeft wel de halve nacht liggen enige. In een mum van tijd is ieder- draaien, dat wel. En hij heeft naar ge- 5 4 9 1 7 een verdwenen, ook de soldaten. Zij droomd, over verklede Duitsers en zijn de laatsten die naar boven gaan. over een vliegtuig dat recht op hun 3 8 1 2 5 Met moeite sjouwen ze vader om- huis afkwam vliegen. hoog. De stoel blijft buiten staan. Dat Vader hoort hem. ‘Ralf?’ Hij loopt komt later wel. naar de slaapkamer. ‘Moeder is naar 9 1 2 Als ze in de kamer zitten, zegt nie- de winkel, toch nog proberen wat in mand iets. Moeder heeft haar handen te slaan. Help jij mij om uit bed te 6 5 8 4 op de tafel gevouwen. Haar vingers Hij knikt. Eigenlijk is hij opgelucht. komen?’ OPLOSSING SUDOKU zijn wit. Vader zit al op de rand van zijn bed. 9 1 7 8 LIGHT VAN GISTEREN Daar dreunt het verderop … Zouden Dinsdag 14 mei 1940, 10.30 uur tot Je kunt aan hem zien dat dat hem 2 6 1 4 3 8 5 9 7 ze bommen gooien? De ruiten ram- 13.40 uur moeite gekost heeft. Ralf gaat voor 5 8 3 9 6 2 9 5 4 7 2 1 3 8 6 melen. Nog een knal, nog een! het bed staan. Vader legt zijn handen 7 8 3 9 6 5 2 4 1 Ralf slaat zijn handen voor zijn oren. Het is mooi weer. Ralf ziet het als hij op zijn schouders. Hij kreunt. Ralf 3 5 7 4 4 1 2 6 5 7 8 3 9 Als het maar niet dichterbij komt … de kamer inkomt. De zon maakt wa- bijt op zijn lip. Vader duwt zo hard 5 9 7 2 8 3 6 1 4 Als het maar wegblijft … zige vlekken op het tafelkleed. Moe- op zijn schouders dat hij zijn best 1 6 7 3 6 3 8 1 9 4 7 5 2 Nog geen tien minuten later stopt der heeft de verduisteringsgordijnen moet doen om te blijven staan. Voet- 3 4 9 8 7 6 1 2 5 het alarm. ‘Je gaat vanaf nu niet meer er al afgehaald. Als hij op de klok je voor voetje lopen ze naar de voor- 1 7 5 3 4 2 9 6 8 alleen naar buiten, Ralf’, zegt moe- kijkt, schrikt hij. Wat is het al laat! kamer. Als vader aan tafel zit, zuch- 4 6 1 3 8 2 6 5 1 9 4 7 3 der, ‘het lijkt mij niet verstandig.’ Dat hij zolang geslapen heeft! Hij ten ze allebei van opluchting.

Schrijf alle cijfers 1 t/m 9 in alle verticale wordt vervolgd kolommen, alle horizontale rijen én in alle vierkantjes van 3 x 3 vakjes. Letitia’s appelboom

156. ‘Je kunt het schenken op die ma- Toe maar, B.’ en daar gingen ze al. © Sanders Puzzelboeken nier overnemen, iets dóórgeven. Zo Het zitten op de bok deed haar geen 191220 hoort dat hier. Het moet wel iets zijn goed, zelfs niet in de warme zon. Ze 3 9 2 wat waarde voor je heeft. Haar baby had niet gedacht dat het zo verve- is gestorven en zij geeft alles weg, zo- lend zou zijn om urenlang te men- 6 1 dat het kind naar de geestenwereld nen. Haar bewondering voor Davey kan gaan zonder dat er iets in de weg en zijn taak tijdens deze tocht steeg 9 8 1 7 staat. Kijk, het raamwerk is van wilde met het uur. Soms kon ze van de bok rozen gemaakt. Voor het kussen springen en een tijdje naast de logge 7 2 5 6 heeft ze mos gebruikt.’ Hij wees naar dan haar eigen verdriet toen Nathan dieren lopen terwijl die de wagen OPLOSSING SUDOKU iets groens dat onder een zacht leren stierf, en ook niet anders dan Nancy’s vóór hen volgden. lap uitstak. ‘We vertrekken bijna. Wil verdriet over Laura. Zolang ze de baby buiten in de frisse 1 HEAVY VAN GISTEREN je het hebben?’ lucht hield, was de kans groter dat 1 3 7 8 4 9 2 6 5 ‘Ja, m’neer.’ Ze klemde het draag- Het lukte Letitia om de zware ossen- het kind niet kreeg wat Davey had. 5 6 2 5 9 6 3 7 1 4 8 6 4 8 2 1 5 3 7 9 stoeltje tegen haar borst en wilde de jukken op te tillen, de teugels door Maar als Davey mazelen had kunnen 2 1 4 6 5 8 7 1 5 9 4 6 2 3 vrouw aanraken om haar met een de ringen te trekken en die te beves- oplopen, kon zij het net zo goed krij- 4 9 6 3 8 2 7 5 1 gebaar te bedanken. Toen strekte ze tigen. Het was zwaar werk, maar dat gen en ook Martha. 9 3 2 5 7 6 1 9 8 4 haar arm uit. Het meisje liet zich om- het uiteindelijk lukte, deed haar Ze vroeg zich af waarom zij het nog 5 6 4 1 7 3 8 9 2 helzen. Ze leunde tegen Letitia aan, goed. Ze kon het span van vier ossen niet hadden en voelde aan Daveys 9 8 3 4 2 6 5 1 7 hoewel ze langer was. Letitia voelde in gang zetten door een klap met de warme voorhoofd. Er zaten geen 7 2 3 1 9 7 1 2 9 5 8 4 3 6 haar verdriet, dat niet anders was teugels en de woorden: ‘Toe maar, A. vlekken in zijn gezicht.

wordt vervolgd 19 nederlands dagblad vrijdag 20 december 2019

ongewoon kerknieuws anp nd.nl/nederland anp nd.nl/nederland beeld afp / Jörg Carstensen ■■ gereformeerde gemeenten ■■ natuurhistorisch Museum toont kale egel Beroepen te Berkenwoude G. Cle- Het Natuurhistorisch Museum in Rotterdam zet van- ments te Gouda; te Brant County Uitkeringen daag de kale egel Five bij in de expositie ‘Dode dieren (Ontario, Canada): B.J. van Boven met een verhaal’. De egel krijgt een plaatsje in de vitri- te De Valk-Wekerom. gedaan aan ne met andere spraakmakende dieren als de McFlurry- Bedankt voor Sioux Falls (South egel, de eerste egel in Nederland die stierf doordat hij Dakota, VS): H. Hofman te Kala- met zijn kop kwam vast te zitten in een ijsbeker en de mazoo (Michigan, VS). slachtoffers dominomus die werd doodgeschoten omdat hij een re- cordpoging met dominosteentjes in gevaar bracht. transporten Ook de CERN-marter, de steenmarter die in november 2016 de CERN-deeltjesversneller lam legde en de ho- mofiele, necrofiele eend zijn te zien in het museum. De ▶▶Utrecht ijsvogel die bevroren zit in het ijs nog even niet. Het ijs De eerste uitkeringen aan slachtof- rond het dier is ontdooid omdat het steeds doffer werd, Een verklede duiker geeft een rog te eten tijdens een anp fers en nabestaanden van de NS- waardoor de vogel niet meer te zien was. De vogel is nu kerstduikevenement in het Sea Life-aquarium in Berlijn. transporten tijdens de Tweede We- uit het ijs en hangt te drogen. Hij wordt begin 2020 Meer mensen kijken reldoorlog zijn gedaan. weer in de vitrine geplaatst, meldt een zegsman van het rekenen op een kerstcadeautje of een dagje uit tijdens museum. de vakantie. Vandaag worden alle pakketten ingepakt naar zorgverzekering Dat maakte de commissie die de aan- Egel Five verloor door een schimmelinfectie op vijf na al en klaargemaakt voor verzending en bezorging. vragen beoordeelt donderdag bekend haar stekels. Daardoor was haar huid verbrand en be- ▶▶Amsterdam aan het ANP, bijna vijf maanden na- landde ze sterk vermagerd in de egelopvang ■■ ‘veel dokters aardig muzikaal’ Veel meer mensen zijn in deze peri- dat de regeling in werking trad. In- Papendrecht. Dokters blijken over het algemeen aardig muzikaal. ode aan het kijken of ze beter een middels zijn ruim 5800 aanvragen Five werd begin oktober nog uitgeroepen tot Dier van Twee op de drie artsen bespelen een instrument, een op andere zorgverzekering kunnen ne- ingediend, waarvan er ruim 3800 zijn 2019, maar overleed later die maand. de drie dokters is hobbyzanger. Dat meldt het vakblad men dan vorig jaar om deze tijd. Dat beoordeeld. 3314 aanvragen zijn toe- Medisch Contact op basis van een eigen enquête waar- zegt prijsvergelijker Pricewise. De gewezen, 513 niet. Van de toegeken- ■■ kerstpakketten voor gedupeerde ouders aan 745 artsen, gepensioneerde dokters en geneeskun- organisatie ziet zelfs een groei van de aanvragen zijn er ruim 500 afkom- De kerstactie voor kinderen die de dupe zijn van de destudenten deelnamen. maar liefst 50 procent in het aantal stig van directe slachtoffers. Andere problemen met de kinderopvangtoeslag heeft ruim De instrumentalisten onder de dokters gaan het liefst personen dat aan het vergelijken is. vergoedingen zijn bestemd voor kin- 50.000 euro opgeleverd. Dat meldt de SP. los op de piano, gevolgd door de gitaar. Een kwart van Het gaat om 330.000 mensen tot en deren van slachtoffers, weduwen, Een groep ouders is met steun van de SP de actie be- deze artsen speelt in een orkest of een bandje, bijvoor- met vorige week. weduwnaars en erfgenamen. gonnen. Het geld is bestemd voor ouders die door de beeld in de formatie HotDocs. Het percentage dat uiteindelijk ook Het uit te keren bedrag bedraagt tot toeslagenaffaire moeite hebben om hun kinderen een Bijna een op de drie dokters luistert op het werk naar echt overstapt, zal naar schatting nu toe zo’n 25 miljoen euro. De Ne- fijne Kerst te bezorgen. muziek ‘vooral tijdens administratieve bezigheden en van Pricewise 10 tot 15 procent ho- derlandse Spoorwegen heeft destijds Er worden voor deze mensen kerstpakketten gemaakt. bij operaties’, aldus Medisch Contact. Klassieke muziek ger zijn dan de vorige keer dat dan in opdracht van de Duitse bezetter Daarnaast hebben veel ouders aangegeven welk extraa is het meest geliefd. Bach loopt voorop in de stoet van kon. Het percentage Nederlanders vanuit Nederland meer dan 100.000 tje zij goed kunnen gebruiken om wat leuks te doen geliefde componisten. Medisch Contact kwam donder- dat een andere verzekering neemt, mensen tot aan de landsgrenzen ver- voor hun kinderen. Zo kunnen kinderen deze Kerst wel dag met een muziekspecial. lag afgelopen jaren gemiddeld rond voerd met als eindbestemming con- de 6 procent. < centratie- of vernietigingskampen. <

20-12-1917 Enne Koops, historiek.net nd.nl/nederland beeld wikimedia Oprichting van de geheime dienst Tsjeka

Op 20 december 1917 richtte de Russische leider Vladimir Lenin bij decreet een geheime communistische dienst op, de Tsjeka, ook wel Cheka ge- noemd. Deze spionagedienst was een voorloper van de NKVD (1922) en de KGB (1954). De naam van de geheime dienst, Tsjeka, is ontleend aan het Russische woord voor spion en tevens een afkorting van de Russische woorden voor ‘bui- tengewone commissie ter be- strijding van contrarevolutie, speculatie en sabotage’. Het doel van de Tsjeka was om po- tentiële ‘contrarevolutionaire elementen’, lees: tegenstanders van het communisme, op te sporen. Als leider werd de Pool Feliks Dzerzjinski aangesteld. Hij kreeg al snel de veelzeggen- de bijnaam ‘Bloedige Feliks’. Onder leiding van de Tsjeka werden er in Rusland kampen opgericht om politieke tegen- standers, of verdachten daar- van, op te sluiten. Eind 1919 bedroeg het aantal strafkampen eenentwintig, een aantal dat opliep naar 107 eind 1920. De Tsjeka zelf groeide als kool. Be- gin 1919 had de spionagedienst ongeveer 50.000 werknemers. Een jaar later was het aantal opgelopen tot zo’n 280.000. Niemand was veilig voor de Ts- jeka. De Tsjeka is verantwoor- delijk geweest voor tienduizen- den executies, met name tijdens de Russische Burgeroor- log (1917-1922). Op 8 februari 1922 hief Lenin de Tsjeka op en bracht deze onder bij de veilig- Leden van de Tsjeka in 1919. In het midden zit Feliks Dzerzjinski. heidsdienst NKVD. 20

het Nederlands Dagblad vrijdag 20 december 2019

Stilgezet/ rariteitenkabinet Jesaja 10:32 Klaas Nanninga nd.nl/nederland Pikzwart Doorzichtige vlinders Vandaag nog houden ze halt bij Nob, ze ballen de vuist tegen Bioloog Klaas Nanninga verzamelde in vijftig jaar een de Sion, tegen de heuvel van eigen natuurhistorisch museum bij elkaar. Om de week Jeruzalem.

vertelt hij over een vondst. Vandaag: Glasvleugelvlinders Elke oppervlakkige luisteraar denkt dat Jesaja het hier over de vijanden Aram en Israël heeft. Dat zijn tenslotte de vijanden van van- Je ziet het pas als je erdoor kijkt. Het is nog niet zo gemakkelijk om daag. Ze dreigen koning Achaz van Deze cruijffiaanse omschrijving zou te begrijpen hoe materiaal door- Juda te vervangen door hun eigen je kunnen geven aan doorzichtige zichtig kan zijn en op internet lees stroman. materialen. Er is iets, maar je kijkt je soms heel aannemelijke, maar Maar Jesaja heeft allang verteld erdoorheen, alsof er niets was. verkeerde verklaringen. dat dit plan van Aram en Israël Laatst werd er een dode houtsnip Dat gassen doorzichtig zijn vinden niet door zal gaan. Zij zijn het pro- bij me gebracht, die ook moeite had we niet vreemd, want dat is zo ijl, bleem niet. Laat Achaz zich bezin- met het begrip doorzichtigheid en dat je er zomaar doorheen loopt. als zonlicht, is een mengsel van alle door die stof heen (dat heeft te ma- nen op de vijand van morgen: het merkte dat zijn vlucht onverwachts Pas als jij of de lucht beweegt, merk kleuren, zoals we zien bij een re- ken met de elektronen van de stof machtige Assur! gestuit werd door iets hards. Hij je het. Ook vloeistoffen als water en genboog, als het licht wordt ge- en de energie van het foton, maar Maar wacht, dat dóét Achaz toch? kon er niet doorheen, lucht en wa- alcohol zijn doorzichtig. Maar een splitst. die uitleg vraagt meer ruimte). Er is Hij probeert die vijandschap juist ter ook niet, maar waarom licht dan vaste stof waar je doorheen kijkt is Als licht op een oppervlak valt, wor- meer straling dan zichtbaar licht, te neutraliseren door op tijd een wel? Normaal gaat licht niet door eigenlijk wel vreemd. Daar zitten de den fotonen teruggekaatst of ze zoals ultraviolet, infrarood of rönt- bondgenootschap met Assur te een vaste stof. deeltjes zo dicht op elkaar, dat ze worden geabsorbeerd of ze gaan er- genstraling. Voor röntgenstraling is sluiten. Oké, dat zal ongelijkwaar- Op de foto zien we de glasvleugel- ook water en gas tegenhouden. De doorheen. Welke fotonen terugge- ons lichaam doorzichtig; de straling dig zijn, hij zal er diep voor moe- vlinder. Normaal is een vlindervleu- natuurkundige uitleg is lastig, maar kaatst worden, bepaalt met welke gaat er zo doorheen. Glas is juist on- ten buigen, maar hij blijft dan wel gel bezet met heel kleine schubben, ik doe een poging. Licht is straling kleur wij het voorwerp zien. Een doorzichtig voor uv-straling. Achter vrij van plundering en vernieling! maar die ontbreken bij deze vlin- en licht bestaat ook uit deeltjes, die groen voorwerp absorbeert alle glas word je niet bruin, want uv- Nee dus, profeteert Jesaja. Assur ders en licht gaat er zo door. Door- we fotonen noemen. Die lichtpak- kleuren behalve groen en kaatst dat straling wordt teruggekaatst. Infra- zal ook Juda terroriseren. Er ko- zichtigheid komt in de natuur vaker ketjes hebben een bepaalde energie, terug en zo zien wij het. Als fotonen roodstraling gaat er wel door: je men pikzwarte jaren. voor. Vleugels van vliegen en libel- en dat bepaalt de kleur van het niet terugkaatsen en ook niet geab- wordt wel warm. Ik hoop dat de uit- En bij wie ga je dán hulp zoeken? len, en ook jonge palingen, glasaal- licht. Fotonen van blauw licht heb- sorbeerd worden, maar ongehin- leg transparant genoeg was om het tjes, kwallen, kikkers, garnalen en ben een andere hoeveelheid energie derd door de stof reizen, verandert stralende wonder van doorzichtig- inktvissen. Een wonderlijk gezicht. dan die van rood licht. Wit licht, zo- er niets aan het licht en kijken we heid beter te begrijpen.

de spelletjeskast

Harmke Zonnebeld nd.nl/nederland beeld nd

Gezelschapsspellen blijven populair. In de serie De ­Spelletjeskast vertellen en- thousiaste spelletjesmensen over hun bekende of minder bekende favoriete spel.

Vandaag: Henrieke Tamminga (26) uit Kampen over Stenen Tijdperk.

Hoe werkt het spel? Hoe komt u eraan? ning is dit spel uitdagender dan de ‘Zoals de naam al zegt, speelt het ‘Ik heb het vorig jaar voor het meeste klassieke spellen die ik spel zich af in het Stenen Tijdperk. eerst bij vrienden gespeeld, samen ken. Zelf zijn wij bijvoorbeeld be- Elke speler heeft een eigen stam. met mijn man. Dat is een grappig gonnen met Kolonisten van Catan De bedoeling is dat jouw stam verhaal: de nacht erna hebben wij en toen wij meer uitdaging wil- overleeft en zich goed ontwikkelt. allebei over het spel gedroomd, den, kwamen we uit bij Stenen Iedereen begint met vijf stamle- omdat we er helemaal in zaten. De Tijdperk.’ den die op het bord geplaatst wor- volgende dag is mijn man meteen Gegevens den. Dat doe je zo strategisch mo- naar een spellenwinkel gereden Met wie speelt u het spel het ▶▶Naam: Stenen Tijdperk gelijk: de ene plek is beter dan de om het te kopen. Met die vrienden liefst? ▶▶Verschijningsdatum: 2012 andere. spelen we nog steeds regelmatig ‘Met mijn man speel ik Stenen ▶▶Fabrikant: 999 Games Tijdens je beurt verzamel je ver- een potje. Sowieso houden we el- Tijdperk het meest, als we op va- ▶▶Te koop bij: Speelgoed- en volgens voedselfiches en grond- kaar altijd op de hoogte als we een kantie zijn, doen we het wel vijf spellenwinkels voor 39,99. Op stoffen om hutten te kunnen bou- leuk spel hebben ontdekt.’ keer op een dag. Thuis spelen we Marktplaats is het te vinden wen of beschavingskaarten te het vooral ‘s avonds, dan doen we vanaf 15,00. Uitbreidingen zijn kopen. Met die kaarten kun je Wat is er leuk aan? een of twee potjes. Verder spelen te koop voor 29,99. jouw stam ontwikkelen in een be- ‘Stenen Tijdperk is een groot spel we het graag met bevriende stel- paald beroep en daarmee punten waar je echt even voor gaat zitten. len. We leren het vrijwel iedereen verdienen. Het leuke is dat je tijdens het spel die we tegenkomen, inmiddels Verder kun je tijdens je beurt ak- nog niet kunt zien wie er gaat hebben we het al aan zes andere kerbouw bedrijven, gereedschap winnen, doordat er zoveel manie- stellen uitgelegd. Eén keer zijn we maken of kinderen krijgen om je ren zijn om punten te verdienen. na de uitleg toch maar een ander stam uit te breiden. Aan het einde Wat ik ook leuk vind, is dat je tel- spel gaan doen, want dit spel is van elke beurt moet je alle stam- kens een andere tactiek moet kie- best ingewikkeld. Als je van kor- leden voedsel geven. Het spel is zen, je moet dus flexibel zijn. Ver- tere spelletjes houdt, vind je Ste- afgelopen als de beschavingskaar- der is het fijn dat het wachten op nen Tijdperk misschien niet zo ten of de hutkaarten op zijn. Dan je beurt niet erg is. Je bent altijd leuk.’ worden alle punten geteld en de alert, want je wilt niet dat een an- ▶▶▶ Wilt u ook vertellen over uw speler met het hoogste aantal ver- dere speler de goede posities op favoriete spelletje? Mail naar diende punten is de winnaar.’ het bord inneemt. Naar mijn me- [email protected] 21

1035 nederlands dagblad 1030 vrijdag 20 december 2019 1025 1020

1015 1010 WEER NEDERLAND EUROPA 1010 Diana Woei VANOCHTEND zonnig 1005

opklaringen 5 bewolkt L Veranderlijk 990 995 De maand december is vaak nat buien 1005 1000 en wisselvallig geweest. Tot nu 975 L eLsinki toe is er al zo'n 50 mm regen op- h 5 onweer L osLo gevangen terwijl er normaal 75 1025 980 970 mm over de hele maand valt. De Moskou 985 regen 975 gemiddelde maandtemperatuur duBLin is op moment van schrijven 2 5 graden hoger dan gebruikelijk. sneeuwregen 975 1015 Een gebied met bewolking en van 985 980 tijd tot tijd regen trekt vrijdag BerLijn sneeuwbuien over ons land en levert 2 tot 5 Londen Warschau 1020 mm neerslag op in de regen- 990 H VANMIDDAG Parijs meters. In de middag klaart het sneeuw 1010 vanuit het zuidwesten op, maar 995 1025 kan er nog steeds een enkele bui mist ontstaan. Ondanks de wolken en 1000 nattigheid is het met een mid- 5 dagtemperatuur van ongeveer 4 wind in Bft H 12 graden behoorlijk zacht voor 1025 1015 sTanBoeL de laatste fase van december. Madrid duBrovnik i warmtefront Komend weekeinde begint de LissaBon roMe astronomische winter, zondag 22 1005 december om 05:19 uur vindt het 5 koufront 1020 winterpunt plaats. De zon staat aThene dan op minimale hoogte aan de hogedrukgebied hemel. Het weekeinde verloopt H canarische eiLanden veel minder zacht dan vrijdag, 5 Tunis het wordt maximaal 8 graden, lagedrukgebied door een stevige wind voelt het L bovendien frisser aan. Toch ligt -1000- isobar <-15° -15°/ -10° -10°/ -5° -5°/ 0° 0°/ 5° 5°/ 10° 10°/ 15° 15°/ 20° 20°/ 25° 25°/ 30° 30°/ 35° >35° het kwik nog steeds boven de gebruikelijke waarde van 6 gra- den. Zaterdag is de beste dag met HHHLL NEDERLAND VANDAAG MORGEN EUROPA VANDAAG MORGEN WERELD VANDAAG MORGEN ZON eerst geregeld zonneschijn en stad weer °C weer °C stad weer °C weer °C stad weer °C weer °C VANDAAG MORGEN overdag hooguit een enkele bui. Amsterdam regenbui 12 neerslag 8 Athene bewolkt 18 bewolkt 18 Antalya bewolkt 19 zonnig 18 08:45 uur 08:45 uur Zondag zijn er meer wolken te Apeldoorn regenbui 11 regenbui 8 Barcelona regen 17 neerslag 16 onweer 33 bewolkt 35 16:29 uur 16:29 uur zien en regent het af en toe. In de Arnhem regenbui 11 regenbui 8 Berlijn bewolkt 9 bewolkt 8 Buenos Aires onweer 24 bewolkt 28 MAAN eerste week van de kerstvakantie Breda neerslag 12 bewolkt 8 Boedapest bewolkt 12 regen 11 Casablanca bewolkt 20 bewolkt 21 VANDAAG MORGEN blijft het zacht en veranderlijk Den Bosch neerslag 12 bewolkt 8 Bordeaux regen 13 regenbui 15 Curaçao regenbui 29 regenbui 29 01:19 uur 02:39 uur Den Haag regenbui 12 neerslag 9 Brussel regenbui 12 neerslag 9 Delhi bewolkt 22 bewolkt 22 13:43 uur 14:03 uur maar met de regenhoeveelheid Den Helder neerslag 11 bewolkt 8 Dublin bewolkt 8 neerslag 8 Johannesburg bewolkt 31 regenbui 30 MAANSTANDEN valt het meestal mee. Eindhoven regenbui 12 neerslag 9 Frankfurt regenbui 8 regenbui 9 Lima bewolkt 23 bewolkt 24 Nieuwe maan 26 dec Emmen regenbui 12 bewolkt 7 Heraklion bewolkt 19 bewolkt 19 Los Angeles bewolkt 21 bewolkt 20 Eerste kwartier 03 jan Enschede neerslag 12 bewolkt 8 Innsbruck regen 12 regenbui 6 Melbourne bewolkt 40 bewolkt 20 Volle maan 10 jan Groningen neerslag 12 bewolkt 8 Kopenhagen bewolkt 7 neerslag 7 Mexico City bewolkt 19 regenbui 17 Laatste kwartier 17 jan Leeuwarden regenbui 11 bewolkt 8 Las Palmas zonnig 20 zonnig 21 Nairobi bewolkt 24 regenbui 24 Lelystad regenbui 11 neerslag 8 Lissabon regen 17 regenbui 18 New Orleans bewolkt 14 regen 12 Maastricht neerslag 12 bewolkt 9 Londen regen 9 regenbui 10 New York zonnig 0 bewolkt 1 Middelburg regenbui 12 neerslag 9 Madrid regen 14 regen 16 Paramaribo neerslag 30 regenbui 28 Nijmegen regenbui 12 regenbui 8 Milaan regen 11 regenbui 12 Peking zonnig -1 bewolkt 0 HOOGWATER Rotterdam neerslag 12 regenbui 9 Moskou bewolkt 1 bewolkt 1 Seoul bewolkt 1 bewolkt 5 Delfzijl 05:34 uur 18:36 uur Terschelling regenbui 11 bewolkt 8 Nice regen 15 regenbui 15 Singapore regenbui 30 regenbui 29 Dordrecht 10:54 uur 23:29 uur Utrecht neerslag 11 bewolkt 8 Oslo mist 2 regen 2 Sydney bewolkt 27 onweer 42 Harlingen 03:25 uur 16:19 uur Venlo regenbui 12 regenbui 8 Parijs regenbui 11 regen 10 Tel Aviv zonnig 21 bewolkt 20 IJmuiden 10:06 uur 22:39 uur EXTREMEN Vlissingen regenbui 12 neerslag 9 Rome bewolkt 15 regenbui 16 Tokio bewolkt 15 bewolkt 11 Rotterdam 10:10 uur 22:44 uur Warmst: 13,9 °C in 1989 Winterswijk regenbui 12 regenbui 8 Sofia bewolkt 12 bewolkt 12 Toronto bewolkt -4 bewolkt 1 Stavenisse 09:36 uur 22:22 uur Koudst: -15,1 °C in 1938 Zierikzee regenbui 12 neerslag 9 Stockholm bewolkt 5 bewolkt 6 Tunis bewolkt 20 bewolkt 20 Vlissingen 08:18 uur 20:55 uur Natst: 15,5 mm in 1925 Zwolle regenbui 11 bewolkt 8 Warschau bewolkt 11 bewolkt 10 Vancouver regen 8 regen 7 Yerseke 09:48 uur 22:30 uur

VORIG JAAR VRIJDAG ZATERDAG ZONDAG MAANDAG DINSDAG WOENSDAG WATERHOOGTE (CM) VANDAAG MORGEN Maximum 8.7 °C Arnhem 926 5 Minimum 5.4 °C Keulen cm cm Aantal mm 3.7 mm Konstanz cm cm Lobith 1120 1 Zwolle 98 11 weer plaza 10° 11° 6° 8° 5° 8° 5° 7° 5° 8° 5° 7° 50% ZO 5 10% ZW 4 70% ZO 4 70% W 4 60% W 5 30% W 3



Uitgave van Nederlands Dagblad B.V. Zaterdag alleen papier: per maand € 18,50, per ’‘«ŽŒ“Ž“”Ž• ¢Ž¤Œ–”– ¢ª”“Ž’‘ Berkenweg 11, 3818 LA Amersfoort. kwartaal € 54,00, per jaar € 199,50. Tel. 088 1 999 999, ma. t/m vr. 8.30-17.00 uur; Informatie over bezorging tijdens kantooruren: Jan van Benthem, Sanne van Grafhorst, Postbus 2085, 3800 CB Amersfoort. Volledig digitaal: per maand € 23,50, per site: nd.nl/adverteren. 088 1 999 999 . Op zaterdag van 8.30 tot 10.30 Ruth van der Kolk, Ruurd Ubels, Tel. 088 1 999 999, www.nd.nl. kwartaal € 70,50, per jaar € 282,00. ’—””Ž¢ŽŒ” ±“Ž via site: uur. Mailen kan ook: [email protected] of ga naar Herman Veenhof Nederlands Dagblad B.V. maakt •“ª‘Ž“Ž’¢Ž—Ž“Ž: www.ndadvertenties.nl € 1,13 per mm, per onze site nd.nl/bezorging. Of SMS 222 naar 1008 ›”“”Žœ & Ž —”Ž deel uit van Nedag Uitgevers B.V. Papier: per maand € 19,05, per kwartaal kolom; via e-mail: [email protected]. (55 cent per bericht) wanneer u vandaag geen Gerard Beverdam, Auke van Eijsden, Directie: Rinder Sekeris en Sjirk Kuijper € 54,85, per jaar € 205,15. € 1,24 per mm, per kolom. krant hebt ontvangen. Piet de Jong, Eduard Sloot Uitgever: Rinder Sekeris Zaterdag papier, door de week digitaal: “”›• via site: www.ndadvertenties.nl. Wanneer u voor het eerst gebruik maakt van œŽŒœ & ŒŽ”–”Ž per maand € 11,83, per kwartaal € 34,20, ¤’œŽ”£œŽ ’‘«ŽŒ“Ž“”Ž• via site: deze service, vermeld dan uw e-mailadres, Gerard ter Horst, Wim Houtman, ŒŽ‘’ “”Ž’‘ŒŽ••Ž per jaar € 131,83. www.nd.nl/adverteren; via e-mail: postcode en huisnummer. Eline Kuijper, Ilona de Lange, ’–Ž—ŽŽ Postbus 2085, 3800 CB Amersfoort, Vrijdag en zaterdag papier, door de week [email protected] Hilbert Meijer, Remco van Mulligen, tel. 088 1 999 999; e-mail: [email protected] digitaal: per maand € 13,88, per kwartaal •ª”“”–•“ŽŒ—”£ familieberichten vóór ‘ ” ’’–Ž›’•“Ž ŽŽ•«Œ— Gerhard Wilts ›”“”ŽœŽ ŒŽ‘’ “”Ž: Postbus 20018, € 39,90, per jaar € 152,90. 16.00 uur; tips één dag voor plaatsing vóór Het ND is in aangepaste leesvorm verkrijgbaar ¢”Ž’‘ 2500 EA Den Haag, tel. 070 3183180; Volledig digitaal: per maand € 10,88, 12.00 uur; zakelijke advertenties reserveren bij Stichting Aangepast Lezen, Den Haag, tel. Willem Bouwman, Gerald Bruins, e-mail: [email protected] per kwartaal € 31,98, per jaar € 124,50. vóór 09.00 uur, aanleveren vóór 11.00 uur. 070 3381500. [email protected] Rick Moeliker, Sjoerd Mouissie, ’–Ž—ŽŽ «Œ¬’’Œ‘Ž: •ª”“”–•“ŽŒ—”£ —’’‘’–Ž‘”“”Ž Petra Noordhuis, Marjon Snel, ’¢Ž—Ž“Ž Prijzen zijn inclusief btw. Abonnementen familieberichten via site en e-mail zaterdags Aaldert van Soest, Hans-Lukas Zuurman tel. 088 1 999 999, kunnen op elk gewenst moment ingaan. tot 16.00 uur; tips vrijdags tot 12.00 uur; ŒŽ‘’ “”Ž ›””Ž & ‘Ž¢’“ e-mail: [email protected] Opzeggingen van een abonnement ontvangen zakelijke advertenties vrijdags tot 12.00 uur. ±‘ŒŽ‘’ “”Ž Wim Houtman, Frans Tijssen, ’¢Ž—Ž“•›Œ”£¤Ž: wij bij voorkeur telefonisch. Sjirk Kuijper (hoofdredacteur), Reina Wiskerke, André Zwartbol Compleet: zes dagen per week de papieren De opzegging moet een maand voor de nieuwe ’ª“ŽªŒ•ŒŽ ±“Ž Daniël Gillissen (adjunct-hoofdredacteur), ¢ªŒŽ’ªŒŽ‘’ “ŽªŒŽ krant thuisbezorgd en volledig digitale toegang: betaalperiode binnen zijn bij de afdeling Alle auteursrechten en databankrechten ten Frans Tijssen (secretaris) Harm Bosma, Robin van Deutekom, per maand € 38,50 abonneeservice. aanzien van de inhoud van deze uitgave Ž”‘ŒŽ‘’ “”Ž Anneke Groen, Fokke Holwerda, per kwartaal € 115,00 Het moment van opzeggen is de dag waarop de worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze Hugo de Bruijne, Cees Dorland, Roeland van Mourik, Harco Ploegman, per jaar € 439,00 opzegging bij de afdeling abonneeservice rechten berusten bij Nederlands Dagblad B.V., Annemarie Eversdijk-Cornelisse, Reiny de Fijter, Jan-Willem Veenhof, Wisanne van ’t Zelfde —¢”’“”Ž’¢Ž—Ž“Ž: binnen is. c.q. de desbetreffende auteur. Jenneke van Garderen-Hoogland, «Œ—–Ž«”– Zaterdag papier en door de week digitaal: Voor de volledige versie van de Algemene ¢’œ Hilbert Meijer, Dick Schinkelshoek Judith Arendsen-Fokker, Egbert Bonte, per maand € 25,95, per kwartaal € 75,95, voorwaarden verwijzen wij u naar nd.nl/av en IBAN NL79 RABO 0329 6800 99 ª“ªªŒ, —Ž‘”’ & ¬Ž“Ž• ±’› Lieneke Eefting, Bert Hagenaars, per jaar € 295,95. voor het gebruik van uw persoonsgegevens BIC-code RABONL2U Rien van den Berg, Sophia Geuze-Verboom, Wilco Pot, Patrick Staal, Vrijdag en zaterdag papier en de hele week naar nd.nl/privacy. Identificatienummer: NL44ZZZ090569430000 Maurice Hoogendoorn, Rimme Mastebroek, Christel Versteeg-van de Pol digitaal: per maand € 29,95, per kwartaal Op verzoek sturen wij u de algemene Hilbrand Rozema, Roel Sikkema, € 87,95, per jaar € 342,50. voorwaarden op papier toe. Eymeke Verhoeven-Lobbezoo 22 media nederlands dagblad vrijdag 20 december 2019



npo2, bnnvara, 17.40-18.35 uur npo 2, max, 19.40-20.25 uur Vroege vogels presenteert Professors op pad Boven op het dak van de Hoge Velu- De professors gaan naar het Lau- we ligt een bijzonder landschap, een wersmeer. Het Lauwersmeer ligt in extreem leefgebied dat lijkt op een het hoge noorden van ons land, een Afrikaanse savanne. Een uitgestrekt, gebied dat vroeger nog Waddenzee open, woest landschap, gevormd in was. Voor de veiligheid is dit gebied de laatste IJstijden. Hier gaat Ruben door de vele overstromingen in het Smit op zoek naar heel spectaculaire verleden met een dijk afgesloten van natuur. Hij volgt de gang van het wa- zee. Het Lauwersmeer heeft tijd no- Canvas, 19.00-20.00 ter dat hier een heel bijzondere wa- dig gehad om van zout water naar terhuishouding heeft. Door de sei- zoet water te gaan en om nu meer- Lords of water zoenen heen zoekt hij naar het dere landschappen te laten zien. De Water wordt steeds meer een bijzondere verhaal van de heikikker, npo 1, eo, 20.30-21.30 uur professors ontdekken het gebied, sa- schaars goed. En in schaarse goede- de witsnuitlibel, de dodaars, het gen- men met een boswachter, zowel op ren kan lucratieve handel ontstaan. tiaanblauwtje, de moeflon en de raaf. Serengeti het land als op het meer. En dan zijn banken en fondsen al Een intiem verhaal. Voor de dieren van de Serengeti breekt de droge tijd aan. Voor sommige is snel van de partij. De financiële we- die heel zwaar, maar voor andere betekent het een overvloed aan voedsel. reld krijgt steeds meer grip op wat al Door de aanhoudende droogte verandert de waterplaats in een levensge- doorgaat als blue gold. Maar mis- vaarlijke val voor de kuddes. Voor de leeuwen is het juist een uitkomst. Jasari schien is dat een goede zaak en krijgt en zijn wildehondenfamilie worden belaagd door Zalika en haar hyenaclan. water zo de waarde die het eigenlijk Ze moeten hun jongen leren om terug te vechten bij ze dit soort aanvallen. zou moeten hebben.

NPO 1 NPO 2 NPO 3 tv vooraf 08.40 Goedemorgen Nederland 09.00 NOS 07. 0 0 NOS Journaal met gebarentolk 07.1 0 09.29 Kleur 09.40 Samen spelen 09.47 Harm Bosma nd.nl/media beeld the searchers Journaal 09.10 3FM Serious Request: Langs NOS Journaal 07. 3 0 NOS Journaal met geba- Post 09.48 Tanden 09.55 Bo Beer 10.00 The Lifeline 09.20 Nederland in beweging rentolk 07.38 NOS Journaal 07. 4 0 NOS Jour- Maan en ik 10.20 Nijntjes avonturen, groot 09.35 MAX Geheugentrainer 10.00 NOS naal 07. 43 NOS Journaal 07. 45 NOS Journaal en klein 10.30 Clangers 10.40 Bing 10.50 Alles was geoorloofd Journaal 10.15 Tijd voor MAX 10.55 Een Huis 08.00 NOS Journaal met gebarentolk 08.10 Sesamstraat 10 voor... 11.00 Olivia 11.15 Bol Vol 11.45 3FM Serious Request: Langs The NOS Journaal 08.30 NOS Journaal 08.38 & Smik 11.25 Kiwi & Strit 11.30 K3 Dansstudio Lifeline 12.00 NOS Journaal 12.15 3FM Se- NOS Journaal 08.45 NOS Jeugdjournaal met 11.40 Calimero 11.55 Leo & Tijg 12.05 Apen- Het verhaal van kunstschaats- nen van levensplezier maakt ze rious Request: Langs The Lifeline 12.35 Bak gebarentolk 09.00 NOS Journaal met geba- noten 12.20 Heuvellandziekenhuis 12.30 ster Tonya ­Harding is een van de dat haar dochter duidelijk. mee met MAX 13.00 NOS Journaal 13.10 NOS rentolk 09.18 De Reünie 10.10 MAX maakt Babar en de belevenissen van Badou 12.40 meest dramatische in de sport- Op de ­Spelen van 1994 in Lille- Sportjournaal 13.20 NOS Journaal 13.30 NOS mogelijk 10.25 Keuringsdienst van Waarde Peter Pan 13.05 Kindertijd 13.06 Yara heeft geschiedenis. De Amerikaanse hammer móét ze goud winnen. Sportjournaal 13.45 3FM Serious Request: 11.00 NOS Journaal 11.15 Six over Rembrandt 2 huizen 13.08 Ik wil zoet zijn 13.19 Kruiden komt in 1994 in opspraak na Alles is plots geoorloofd en de on- Langs The Lifeline 14.00 NOS Journaal 14.15 11.40 Zembla 12.25 BinnensteBuiten 12.57 om te koken 13.26 Reis naar het stadion een brutale aanval op haar zekere Tonya beraamt met haar Bak mee met MAX 14.35 NOS Journaal 14.45 Politieke partijen: DENK 13.00 NOS Journaal 13.30 Nelli en Nora 13.40 Zappelin Go 13.45 concurrente. De sportfilm I, To- man Jeff een plan om wraak te ne- 3FM Serious Request: Langs The Lifeline 15.00 13.20 2Doc: Ik alleen in de klas 14.30 EO Pim & Pom 13.50 Koekiemonsters eetkar nya is een portret van een bui- men op haar grootste concurren- NOS Journaal 15.20 Pauw 16.20 De Rijdende Metterdaad 14.50 De mooiste kloosters van 14.00 Sesamstraat 14.15 Barbapapa rond de tenbeentje. te: de engelachtige Nancy Kerri- Rechter Wordt Vervolgd 17.00 NOS Journaal Europa 15.25 Typisch: Dwingeloo 16.00 NOS wereld 14.20 BabyBeestenBoel 14.30 Jungle gan. Shane Stant wordt ingehuurd 1 7. 0 5 Tijd voor MAX 1 7. 5 0 3FM Serious Re- Journaal 16.10 How to be a man 17.00 NOS Book 14.40 Machtige Mike 14.50 Puppy Pa- Tonya Harding is een natuurtalent om Kerrigan op haar knie te slaan. quest: Langs The Lifeline Journaal 17.10 Karim pakt zijn kans 1 7. 4 0 De trol 2 15.15 Remy en Juliyat 15.35 Peperbol- op het ijs. Geboren in Portland Zo gezegd, zo gedaan, maar dan schatkamer van de Veluwe len 16.05 Lucas etc. 16.10 Lucas etc. 16.20 (1970) groeit ze op in een arm en begint het motief van Tonya en 18.00 NOS Journaal 18.15 EenVandaag SpangaS 16.35 #forever 16.50 Checkpoint gebroken gezin: haar moeder Jeff te piepen en te kraken en een 18.30 NOS Gesprek minister-president 18.35 BinnensteBuiten 19.05 Meld- 1 7.1 5 Klaas kan alles 1 7. 4 0 Freek in het wild heeft nog vier kinderen bij drie van de grootste sportschandalen 18.45 NOS Sportjournaal 19.00 Een punt 19.40 Professors op Pad 20.25 2 17.55 Remy en Juliyat andere mannen en heeft een nog- is in de maak … Huis Vol 20.00 NOS Journaal 20.30 voor 12 21.05 Joris’ Kerstboom 22.00 al egocentrische en dominante rol Inderdaad: het script van deze Serengeti 21.30 André Rieu Welcome to Nieuwsuur 22.55 Una mujer fantástica 18.15 De regels van Floor 18.25 Span- in huize Harding. film had niet bedacht kunnen my World 22.20 NOS Studio Sport Eredi- gaS 18.35 Het Klokhuis 19.00 NOS Ze pusht het schaatstalent van To- worden. Een waargebeurd verhaal visie 22.55 Pauw 23.55 NOS Journaal 00.30 De nachtzoen 00.45 Nieuwsuur 01.40 Jeugdjournaal 19.25 First Dates 20.25 nya; een olympische gouden me- als dit is té bizar om te laten lig- Nieuwsuur I, Tonya 22.25 Toren C 22.55 Mystify: daille moet namelijk het einddoel gen. In I, Tonya wordt het leven 00.20 Pauw 01.20 EenVandaag 01.35 NOS Michael Hutchence worden. Daarbij is fysiek geweld van de verguisde Tonya Harding Gesprek minister-president met gebarentolk geoorloofd, want: winnen is be- op een hilarische en aandoenlijke 01.55 NOS Journaal 02.05 NOS Journaal 00.40 3FM Serious Request: The Lifeline langrijker dan meedoen. manier geportretteerd. Inter- Tonya’s vulgaire outfits en gedrag views, humor, geweld, jaloezie en zijn echter een doorn in het oog ontroering wisselen elkaar in deze ▹▹ kijk voor het complete programmaoverzicht op www.nos.nl van de keurige schaatswereld. Ze film af, gecombineerd met prach- of op Teletekst pagina 200 ...... ▹▹ zien liever een ‘blozend Ameri- tig productie- en camerawerk, ze- kaans gezinnetje’. ker op de ijsbaan – actrice Margot Omringd door mensen met goede Robbie trainde in de aanloop naar én slechte bedoelingen schopt To- haar rol een half jaar om het EEN BBC 1 nya het ver. Ze wordt tweede op schaatsen onder de knie te krij- 09.00 De Warmste Week 13.00 Het journaal 12.45 The Customer Is Always Right 13.15 Bar- het wereldkampioenschap van gen. 13.25 Het weer 13.30 De Warmste Week gain Hunt 14.00 BBC News at One; Weather 1991 en vierde op de Olympische De rol van Allison Janney als moe- 1 7. 4 0 Buren 14.30 BBC Regional News and Weather 14.45 Winterspelen van 1992 in Albert- der verdient een eervolle vermel- 18.04 Het Journaal update 18.10 Het Doctors 15.15 Father Brown 16.00 Escape to ville. ding, het chagrijn schittert van weer 18.15 Dagelijkse kost 18.30 Blok- the Country 16.45 Garden Rescue 17.30 The Bovendien is ze de tweede vrouw het doek. Al met al is I, Tonya een ken 19.00 Het journaal 19.45 Ieder- Repair Shop ooit die een drievoudige axel dynamische en indrukwekkende een beroemd 20.10 Het weer 20.15 18.15 Pointless 19.00 BBC News at Six; springt tijdens een wedstrijd. vertolking die hooguit een minuut Thuis 20.45 Midsomer Murders 22.20 Weather 19.30 BBC Regional News and Het klokhuis Nienke leert welke Maar het is allemaal niet goed ge- of twintig te lang duurt. Poldark 23.20 Het journaal 23.37 Keno Weather 20.00 The One Show 20.30 A soorten pasta er allemaal zijn en hoe noeg, aldus Tonya’s moeder. Al ▶▶▶ I, Tonya, ntr, npo 3, 20.25-22.25 23.38 Euromillions 23.40 Het weer Question of Sport 21.00 Still Open All je ze goed bereidt. npo 3, 18.35 uur tierend, vloekend en zonder teke- uur. 23.45 Last Holiday Hours 21.30 EastEnders 22.00 Have 01.25 Dagelijkse kost 01.40 Iedereen be- I Got News for You 22.30 Would I Lie roemd 02.00 Het journaal 02.15 Het weer to You? 23.00 BBC News at Ten 23.25 NGC 02.20 De Warmste Week BBC Regional News and Weather 23.30 06.00 Storage Wars: Canada 06.30 Storage Weather 23.32 National Lottery Update Wars: Canada 07. 0 0 Science of Stupid 07. 3 0 Science of Stupid 08.00 Cesar to the Rescue ARD BBC 2 09.05 Cesar to the Rescue 10.00 Airport Se- 10.45 Meister des Alltags 11.15 Wer weiß 11.00 Victoria Derbyshire 12.00 BBC News- curity: 11.00 Airport Security: Peru 12.00 denn sowas? 12.00 Tagesschau 12.15 ARD room Live 13.15 Politics Live 14.00 Eggheads Nazi Megastructures 13.00 Nazi Megastruc- Buffet 13.00 ARD-Mittagsmagazin 14.00 Ta- 14.30 The Best Christmas Food Ever 15.15 tures 14.00 Architects of The Ancient World gesschau 14.10 Rote Rosen 15.00 Tagesschau Coast 15.40 David Niven: Talking Pictures 15.00 Drain the Oceans: Deep Dive 16.00 Hot 15.10 Sturm der Liebe 16.00 Tagesschau 16.30 The Bishop’s Wife Roads 17.00 Air Crash Investigation 16.10 Verrückt nach Meer 17.00 Tagesschau 18.15 The Hairy Bikers Home for Christ- 18.00 Cesar to the Rescue 19.00 Cesar 1 7.1 5 Brisant mas 19.00 Richard Osman’s House to the Rescue 20.00 The Incredible Dr. 18.00 Wer weiß denn sowas? 18.50 of Games 19.30 Only Connect Family Pol 21.00 The Incredible Dr. Pol 22.00 Quizduell-Olymp 19.45 Sportschau vor Special 20.00 Mountain Vets 21.00 The Incredible Dr. Pol 23.00 The Incre- acht 19.50 Wetter vor acht 19.55 Börse MasterChef: The Professionals Rematch dible Dr. Pol vor acht 20.00 Tagesschau 20.15 Der 22.00 A Merry Tudor Christmas with 00.00 Drugs Inc. 01.00 Storage Wars: Canada kleine Lord 21.55 Tagesthemen 22.10 Lucy Worsley 23.00 Mock the Week 01.30 Storage Wars: Canada 02.00 Storage Tatort 23.40 St. Vincent – Mein him- 23.30 Cunk & Other Humans on 2019 Wars: Canada 02.30 Storage Wars: Canada mlischer Nachbar 23.35 Newsnight 03.00 Nazi Megastructures 03.40 Nazi Me- 01.15 Tagesschau 01.25 Nichts zu verzollen gastructures: Battle Ready 23 media nederlands dagblad vrijdag 20 december 2019

Anneke Groen nd.nl/media beeld anp / Paul Bergen Twitter rouwt om Jules

Wat trekt de aandacht op sociale ‘Geen mens is illegaal’, schrijft Anne media? Vandaag: de mooiste her- Ardon. Die boodschap verkondigde inneringen aan dichter Jules Deel- Deelder ook eens in de talkshow van npo 1, avrotros, 21.30-22.50 uur der. Eva Jinek. Fragmenten van die uit- zending komen vaak voorbij tussen André Rieu: Welcome to my world Donderdag overleed de Rotterdamse de odes aan Deelder. André Rieu viert Kerst in Australië met een concert in het historische stad- dichter en schrijver Jules Deelder. Het was een memorabel interview, huis van Sydney. In deze feestelijke special beproeft het orkest zijn geluk Dat nieuws raakte velen. In mijn ei- omdat de dichter zonder gêne Jinek bij het surfen, André verrast iedereen wanneer een babykoala en kangoe- gen familie werden de Rotterdam- en andere geïnterviewden aan tafel, roe backstage aankomen en ze genieten allemaal van een kerstfeest op het mers gecondoleerd met het verlies onder wie schrijver Connie Palmen, strand (zie foto) en een reis rond de haven van Sydney. van ‘hun’ Jules. Ook op Twitter rouw- interrumpeerde. ‘Ik blijf Jules Deel- Het wordt voor iedereen een onvergetelijk feest. den mensen massaal om het overlij- der hier eeuwig dankbaar voor’, den van de ‘nachtburgemeester’ van schrijft journalist Seada Nourhussen. Rotterdam en deelde men herinne- Velen roemen Deelder om zijn ex- ringen aan de dichter. groot dichter. En vooral iemand die centrieke stijl. ‘Ik denk dat Jules ‘Deelders gedichten worden weerge- niemand naar de mond praatte.’ Deelder qua autonomie in Nederland RTL 4 SBS 6 geven op het enorme scherm tegen- ‘Het enige gesprekje dat ik ooit met alleen geëvenaard is door Herman 09.00 RTL Nieuws 09.10 RTL Boulevard 08.25 Huizenjacht 09.15 Droomhuis op het over Rotterdam CS. Kippenvel’, deelt Jules Deelder had, was op Lowlands Brood. Zó volstrekt uniek, dat bijna 10.00 Koffietijd 11.00 Goede Tijden, Slechte Platteland 10.10 Droomhuis op het Platteland Rutger de Quay. ‘Vijf minuten voor vak voor hij op moest’, vertelt caba- niemand ook maar een beetje in de Tijden 11.35 The Bold and the Beautiful 12.10 11.15 Wat Eten We? 12.00 Utopia 13.00 Lingo het station gestaan, sigaretje opge- ratier Ronald Snijders. ‘Hij droeg ge- buurt kwam’, zegt Frank Fabian van E.R. 13.10 Teleshop 4: Dit Is Mijn Toekomst 13.30 Man bijt hond 13.55 Huizen onder de stoken. Mensen lopen voorbij, staan weldige flamencoschoenen met hak- Keeren. 13.45 De bloemenstal 14.05 Beau 15.05 Dr. Hamer 15.00 De Handhavers 15.55 Mr. Frank plots stil, lezen, tikken elkaar aan, jes. Wat een prachtige schoenen ‘Nederland heeft een gigantisch Phil 16.00 Praat Nederlands Met Me 17.00 5 Visser rijdt visite 16.55 Secret Life of the Zoo een vader dreunt spontaan het halve heeft u, zei ik, waar kun je die ko- zwaar tekort aan excentrieke auto- Uur Live 17.30 Wat Eten We? oeuvre voor aan zijn dochter.’ pen? In Barcelona, zei hij.’ nome kunstenaars zoals hij’, vindt 18.00 RTL Nieuws 18.10 Dág Avond- 18.00 Utopia 19.00 Hart van Nederland Zanger Henk Westbroek gaat de Jules Deelder was niet alleen leuk Jelmer. Rotterdammer Ryanne van spits! 18.15 Editie NL 18.30 RTL Weer – Vroeg 19.15 Shownieuws – Vroege dichter missen: ‘Jules Deelder was omdat hij grof was, hij was leuk om- Dorst eert Deelder met zijn eigen 18.35 RTL Boulevard 19.30 RTL Nieuws editie 19.30 Man bijt hond 20.00 Lin- een aangenaam mens om mee te dat hij zonder scrupules een steeds woorden: ‘Hoe verder men keek, hoe 19.50 RTL Pakt Uit! 19.55 RTL Weer go 20.30 Office Christmas Party 22.50 drinken, in het bezit van een voor- zeldzamer Rotterdams sentiment groter het leek ... dag Sjuul, de stad 20.00 Goede Tijden, Slechte Tijden Hart van Nederland – Late editie 23.10 beeldige muzikale smaak en een uitdroeg dat iedereen erbij hoort. gaat je missen!’ < 20.30 The Voice of Holland 22.30 Shownieuws – Late editie 23.45 Piets Beau 23.35 RTL Nieuws 23.50 RTL Weer weerbericht 23.50 Man bijt hond 23.55 RTL Boulevard 00.25 Utopia 01.16 Astro TV     RTL 5 RTL 7 redactie nd nd.nl/nederland beeld anp / Koen Suyk anp 08.00 Teleshop 5: Nachtlounge 09.50 Te- 07.25 B.O.Z.: Bakugan: Battle Planet 07. 4 0 leshop 5: Nachtlounge 10.00 Teleshop 5: B.O.Z.: Pokémon 08.05 B.O.Z.: Inazuma 11 ■■ toiletgebouw geplaatst ■■ docent Engels in Borger Hans Goedkoop stopt Nachtlounge 10.35 Teleshop 5: Nachtlounge 08.25 B.O.Z.: Draken: Race Naar De Rand om wildpoepen tegen te gaan geeft rappend onderwijs 10.45 Teleshop 5: Nachtlounge 11.00 Te- 08.50 B.O.Z.: De Uil 08.55 B.O.Z.: De Uil De eigenaar van de camperplaats Docent Engels Ryan Swart van het met Andere Tijden leshop 5: Nachtlounge 12.30 Teleshop 5: 09.06 B.O.Z.: Rox 09.30 Flodder 10.00 aan de Bosscherweg in Maastricht Esdal College in Borger leert zijn Nachtlounge 13.30 Teleshop 5: Nachtlounge Flodder 10.30 Flodder 11.00 Flodder 11.30 heeft een toiletgebouw neergezet leerlingen de onregelmatige Hans Goedkoop stopt na bijna twin- 13.45 Teleshop 5: Nachtlounge 14.20 Tele- ‘Allo ‘Allo! 12.00 Bezopen bestuurders 12.30 om te voorkomen dat camper- werkwoorden aan door te rappen. tig jaar met het geschiedenispro- shop 5: Nachtlounge 16.40 Makelaars met Bezopen bestuurders 13.00 Idioten Op De plaatsgasten wildpoepen. Buurt- ‘Ik wil dichter bij de belevingswe- gramma Andere Tijden. Dat hebben een missie 1 7. 4 0 Dr. Phil Weg 13.30 RTL 7 Darts: WK 2020 17.30 Flodder bewoners kwamen namelijk veel- reld van de kinderen komen’, zegt de NTR en de VPRO woensdagavond 18.30 Deurwaarders UK 19.30 Hor- 18.00 Flodder 18.30 ‘Allo ‘Allo! 19.00 vuldig mensenpoep en wc-papier hij tegen RTV Drenthe. ‘Ik heb ge- bekendgemaakt. Het programma rorhuurders & Huisjesmelkers 20.30 De Idioten Op De Weg 19.30 Stop! Politie in het gras tegen. Nu er een toilet- merkt dat het effectiever is om gaat door met een nieuwe presenta- andere kant van Nederland 21.30 Kees 20.00 RTL 7 Darts: WK 2020 gebouw staat, zijn de verhoudin- het op deze manier te doen dan trice: historica Astrid Sy. Goedkoop van der Spek: Oplichters Aangepakt 00.00 A Knight’s Tale Teleshop 7: Glamcam gen met de buurt verbeterd, dat ik ze daadwerkelijk uit een vindt het na ruim zevenhonderd af- 22.30 24 uur in de E.R. 23.30 Horror- Teleshop 7: Glamcam Teleshop 7: Glamcam meldt L1 Limburg. boek laat leren.’ Ook de leerlingen leveringen tijd om het stokje over te huurders & Huisjesmelkers zijn positief. Een van hen zegt te- dragen. De presentator neemt overi- ■■ winkeliers Rotterdam zijn gen de omroep: ‘Ik vind het leuk, gens geen afscheid van de televisie blij met tijdelijke doorsteek want ik leer er meer van dan nor- of van geschiedenis. Hij blijft ver- Ondernemers aan de Kleiweg in maal. Ik denk dat je het met een bonden aan de geschiedenisafdeling Rotterdam-Hillegersberg onder- liedje makkelijker onthoudt.’ Door van de NTR en gaat zich intensiever vinden veel hinder van de werk- een stemming te houden, wordt bezighouden met andere geschiede- zaamheden aan de straat waaraan besloten op welk nummer gerapt nisseries. Ook begint hij volgend jaar hun winkels grenzen. Doordat de wordt. met het voorbereiden van een serie straat openligt en klanten moeten over de dekolonisatie van Neder- omlopen, hebben de winkeliers ■■ gratis kleding voor wie lands-Indië. < minder klandizie. Daarom is er in helpt met opruimen de weken rondom Kerst en oud en Marga Diephuis uit Eenrum heeft nieuw een tijdelijke doorsteek in te veel kleding, vertelt ze aan RTV de straat. ‘Het is gelijk een stuk Noord. ‘Dat zegt een vrouw niet Interstellar Leven op aarde wordt This is Star Wars Fans en experts drukker’, zegt Bernadette Liersen vaak, maar dat klopt. Dus heb ik anp onmogelijk. Astronauten gaan naar praten over de filmserie Star Wars. van bakkerij Klootwijk tegen RTV iemand nodig die mij even helpt verre sterrenstelsels Canvas 21.20 uur Veronica, 22.00 uur Rijnmond. ‘Mensen zijn ontzet- met ordenen.’ Wie Diephuis komt Live televisiekijken tend blij als ze tussendoor kunnen helpen met het uitzoeken van piepen. Wij kunnen dat goed mer- haar kleding mag wat kleding- nog steeds favoriet Family7 Groot Nieuws Radio ken.’ stukken meenemen. 08.00 Joyce Meyer 08.30 Homecoming 06.00 Top 1008 Hoewel onlinevideo’s aan terrein 09.00 Uitgelicht! 09.15 Wijs 09.45 Bijbelse 19.00 Wens 20.00 Het beste van de winnen, kijken Nederlanders veruit karakters 10.15 The Prophetic Connection Top 1008 22.00 Op weg met de Bijbel het meest televisie op de traditio- 10.45 Bloom Today 11.15 Uitgelicht! 11.30 22.30 Muziekavond nele manier, door naar een zender te Gospel Truth 12.00 Wijs 12.30 Bijbelse ka- 00.00 De Nacht zappen. Dat blijkt uit een rapport rakters 13.00 Another Life 13.30 Monumental van het Sociaal en Cultureel Planbu- serie 14.00 Gospel Truth 14.30 Joseph Prince reau en vier andere onderzoeksbu- 15.00 Bijbelse karakters 15.30 The Prophetic reaus. Nederlanders keken vorig jaar Connection 16.00 Bloom Today 16.30 Bij- gemiddeld ruim drie uur per dag te- belse karakters 17.00 Bijbelcheck 17.11 Bijbel- levisie, ongeveer evenveel als voor- check 17.30 TV one Life Canvas gaande jaren. De manier van kijken 18.00 David Maasbach 18.30 Film van 08.00 Rolkrant 09.00 De Warmste Week verandert. In 2018 keken ze twee je leven 19.00 Wijs 19.30 Waarom 19.00 Lords of Water 20.00 Terzake uur een programma op het moment Eindtijd 20.00 Cross Talk 20.30 Uit- 20.30 De afspraak op vrijdag 21.20 van uitzending, een halfuur minder gelicht! 21.00 Shooting Star 22.35 Interstellar dan vijf jaar geleden. Vorig jaar ke- Opwekking Praise 2018 23.05 Uitgelicht! 00.15 Below the Surface 01.00 Canvaslus ken Nederlanders gemiddeld 25 mi- 23.30 Better half show nuten per dag een gemiste uitzen- 00.00 Joseph Prince 00.30 Wijs 01.00 Joyce Leerlingen van docent Engels Ryan Swart van het Esdal College in Borger ding terug. Ze zetten ruim een half Meyer 01.30 Waarom Eindtijd leren de onregelmatige werkwoorden door deze te rappen. uur internetvideo’s op. < Van kerstontbijt tot gourmet en van diner tot dessert! FEEST ALDI heeft alles in huis voor schitterende feestdagen. Haal onze feestspecial ST RREN 2e kerstdag meer dan in de 350 winkels open! winkel! SCHITTEREND & VOORDELIG! Kijk voor alle openingstijden op aldi.nl/feest

Bron: de CONSUMENTENBOND sept. 2019 IN HUISMERKEN GOEDKOOPSTE SUPERMARKT Bespaar tot 26% in vergelijking met andere supermarkten!

-33% t/m Zo. 29-12-2019 1 kg Carpaccio 100% Nederlands vlees. 2.99 Een heerlijke carpaccio van -20% Nederlandse runderen met 123 g 500 g Luxe stol Italiaanse Parmigiano Reggiano- 2.49 =DOPкOHW Handgevouwen stol, rijkelijk gevuld met amandelspijs, kaas, pijnboompitten en een 1DWXUHORIJHPDULQHHUGPHWNQRлRRNHQSDSULND vruchten en noten. Bestrooid met amandelschaafsel. 1.99 dressing. 1.99 0HWKXLG9LHUULDQWHкOHWVYDQHONJUDP 6.99

De Consumentengids december 2019 ƣ'HOHNNș VWHHQGHJRHGNRRSVWHƤ

De trots van ALDI

Varkenshaas Naturel.

Kippenragout 400 g Ca. 300 g 100 g Met heerlijk scharrelvlees. Ook verkrijgbaar in de Hollandse garnalen varianten kalf en champignons. 1.29 3.- Gekookt en gepeld. 2.99

8 PERSONEN IJstaart Karamel- en vanilleroomijs overgoten met een dikke laag witte chocolade. Excl. topping.

1000 ml 750 g Gourmetschotel 4.79 Luxe Grandiosa- 150 g Complete schotel met mini-hamburgers, slamelange PLQLYDUNHQVкOHWODSMHVVKRDUPDPLQLFKLSRODWDΝV 2.99 Milde mix van jonge bladsla. 1.49 en mini-slavinken. 4.59

Vr. 20-12 t/m Zo. 22-12 super scher p ingekocht, KWALITEIT ALS ALTIJD A-MERK KNALLERS Perssinaasappels Lipton Ice Tea Keuze uit Sparkling en Green. -44% Alle combinaties 4 kg mogelijk.

1+1 * 1+1 * 5.38 GRATIS GRATIS 2 x 2 l Duyvis borrelnootjes 2 x 400 g 5.18 Keuze uit cocktail of 4.44 3URYHQӓDOH 2.99 2.58 Alle combinaties mogelijk. 2.22

*HOGLJWPWHQ]LMDQGHUVYHUPHOGELMKHWVSHFLкHNHDUWLNHO2QGDQNV]RUJYXOGLJHSODQQLQJNDQKHWYRRUNRPHQGDWDFWLHDUWLNHOHQGRRUGHJURWHYUDDJVQHO]LMQXLWYHUNRFKW=HWHQGUXNIRXWHQYRRUEHKRXGHQ * Korting wordt berekend als 50% kassakorting. Alle combinaties mogelijk. ALDI.nl/feest nd Gulliver boeken muziek kunst cultuur film theater exposities nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

Vergilius

Voorzegde de Romeinse schrijver Vergilius net als Jesaja de geboorte van Christus? pagina 4 2

Gulliver | cultuur nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

beeld Reiny de Fijter beeld Fouad Hallak

Stil Leven Het fotoboek Stil Leven geeft ongedocumen- teerden uit Utrecht een gezicht. ‘Soms is mijn enige wens een plek voor mezelf. Soms ben ik doodmoe en wil alleen nog maar de stem van mijn moeder horen’, zegt Amina Rahma.

In de stad Utrecht leven zo’n vijfdui- stichting, een vijfde van de veel gro- siëren over deze mensen en de zorg menteerden. Zoals Amina Rahma uit vriendin, dan weer een maand bij zend ongedocumenteerden, mensen tere groep die onder de radar blijft, waar ze recht op hebben, maar om Sudan waar ze een universitaire stu- een ander. Ze mist alles uit Sudan, zonder verblijfsvergunning. Dat aan- zich verschuilt en leeft van de ver- wie het gaat, weten we niet. We ken- die bedrijfskunde en informatica af- zegt ze, maar vooral haar moeder. tal is een schatting, zegt Gemma Slie- diensten van zwart werk of van de nen hun gezichten niet, hun verhalen rondde. Ze vluchtte naar Nederland Stil Leven. Geen papieren, drecht van STIL, een stichting in zorg uit een eigen netwerk. Ze leven hebben we niet gehoord’, zegt Slied- vanwege problemen in haar familie, wel mensen. 21 portretten Utrecht die mensen zonder verblijfs- stil, je ziet ze niet, ze hebben geen recht. Daarom maakte STIL het foto- maar haar asielverzoek werd twee van ongedocumenteerden. vergunning bijstaat. Per jaar melden papieren. Maar het zijn wel mensen, boek Stil Leven, Geen papieren, wel keer afgewezen. Nu logeert ze her en Te bestellen bij stichting STIL, zich zo’n duizend illegalen bij de dat wordt snel vergeten. ‘We discus- mensen. 21 portretten van ongedocu- der. Dan weer een maand bij een [email protected], voor 18 euro.

geregeld cultuur«nieuws Rien van den Berg Roel Sikkema beeld stedelijk museum breda

Nu het Nederlands Dagblad zijn derveld, want hij is de dichter, niet Codart Canon bekendgemaakt Schilderijen Dongen ontdekt Vrijkaarten voor vluchtelingen draai gevonden heeft in Amers- los rondlopen, want dan krijg je dit Honderd Nederlandse en Vlaamse Sinds deze week zijn in het Stedelijk Het videokanaal MuseumTV heeft via foort, stad aan de Eem, en ik als fo- soort dingen. In de eerste zin ge- kunstwerken uit 1750 die van groot Museum Breda twee schilderijen te Vluchtelingenwerk Nederland zes- rens elke keer via het station naar beurt alles al: door een eenhoorn belang zijn voor de kunstgeschiede- zien die tot dusver niet bekend wa- honderd vrijkaarten gegeven aan het kantoor loop, lees ik een ge- te laten wonen aan de Eem, zet hij nis zijn door de organisatie Codart ren. Het is een studie van een boer- vluchtelingen. Ze kunnen daarmee dicht ineens helemaal opnieuw. Ik zijn lezer zodanig op het verkeerde geselecteerd voor een canon. Codart derij van Karel Klinkenberg (foto) en een bezoek brengen aan Nederlandse kende het allang, nam het in 2007 been, dat hij hem in de slotzin in is een internationaal netwerk van een paneel van een boerin van Au- musea. Zo wil de zender bijdragen op in de Brandaan van de christe- een spagaat kan laten zakken. Een- ongeveer zevenhonderd museum- gust Allebé. Ze passen in een ten- aan cultuurparticipatie van deze lijke poëzie – maar nu pas bekruipt hoorns – die mythische wezens, conservatoren van Nederlandse en toonstelling over negentiende-eeuw- doelgroep. 2019 stond bij MuseumTV mij een vermoeden over het ont- elegant en ontembaar, die alleen Vlaamse kunst. Op de lijst prijken se schilders uit Dongen, die in het teken van inclusie en diversi- staan ervan. Het gedicht gaat zo: gevangen kunnen worden in de schilderijen van onder anderen Rem- momenteel in het museum te zien is. teit. Onder de titel ‘Met de ogen van’ schoot van een maagd – eenhoorns brandt, Rubens en Vermeer, maar stedelijkmuseumbreda.nl is een aantal mini-documentaires ge- Een eenhoorn, wonend aan de eem, bestaan niet. Zelfs niet aan de Eem. ook werk van onbekende kunste- maakt, waarin rolmodellen met een had een identiteitsprobleem. Dan valt mijn blik op het monster- naars als Geertruydt Roghman, Johan diverse culturele achtergrond een Waar hij het meeste last van had lijk lelijke kantoorpand tegenover Gregor van der Schardt en Claes Slu- bezoek aan een museum brengen. was dat hij slechts één hoorn bezat, het station, genaamd ... De Een- ter. Naast schilderijen staat er ook Mensen als Kader Abdolah, Steven wat hij welhaast nog erger vond hoorn. Heeft Zuiderveld daar het andere voorwerpen op zoals de mid- Brunswijk, Gerda Havertong en Ajou- dan ’t feit dat hij niet eens bestond. idee vandaan? Zo van: als je een deleeuwse kroonluchter uit de Sint- ad El Miloudi werkten aan de serie gebouw verzint dat De Eenhoorn Walburgiskerk in Zutphen en een mee. De vrijkaarten kunnen worden Natuurlijk is het even spitsvondig heet, verzin dan in elk geval iets paar zeventiende-eeuwse bruids- gebruikt bij de twaalf musea die aan als taalvaardig. Laat Rikkert Zui- moois? handschoenen uit het Rijksmuseum. de serie meededen. canon.codart.nl museumtv.nl 3

essay | Gulliver nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

Eymeke Verhoeven • redacteur

»»God gaf me een wekker «

Hé!’ En toen nog eens, harder: ‘Hé! Stop eens jullie!’ Mijn Dat ons leven kortstondig is gelijk een bloem, die ‘wel sier- Waar is de blijdschap voor het hele volk gebleven? Waar het ‘stem schalde over de donkere straat en mijn wijsvinger lijk pronkt, maar kracht’loos is en teer’, is misschien het zalig spreken van Maria? Waar de vrede op aarde? Jezus priemde in de richting waar ik net daarvoor – vanuit mijn oude liedje, maar een realiteit die me pas echt wordt bijge- haalt, eenmaal volwassen, die laatste vraag aan: ‘Denkt u ooghoek – een lichtflits zag. Precies voor ons huis. Kort was bracht door het kind dat mijn armen uitgroeit. Ze beli- dat Ik gekomen ben om vrede te brengen op aarde?’ Het ik in elkaar gedoken, wachtend op een dreunende knal, chaamt, zoals wij allemaal natuurlijk, de tijdelijkheid van antwoord choqueert. Het is ontkennend. De Verlosser maar nu torende ik gevoelsmatig boven alles en iedereen het hier en nu – dat nu al geen nu meer is. Naast wekken brengt verdeeldheid. Ja, zelfs tussen moeder en dochter, en uit. ‘Wat was dat?!’, schreeuwde ik naar de drie tienerjon- behoort opwekken (opgewekt maken) zonder meer tot de dochter en moeder (Lukas 12 vers 53). Ik kijk even op uit gens die, staand op hun trappers, kalmpjes voorbij zigzag- basisvaardigheden van veel baby’s. ‘Ze lachte naar me!’, mijn bijbel, staar naar de box. Het Licht waar de kerstster zo den. Ze keken me wat meewarig aan. Het was nog lang geen hoor ik geregeld van stralende wildvreemden als ik bood- lumineus naar verwees, blijkt vorm te krijgen in al ontsto- Kerst, maar zo voelde het die avond haast. Ik droeg eindelijk schappen doe met de kinderwagen. ken vlammen: ‘Ik ben gekomen om vuur te werpen op aar- weer eens hakken, er stonden al sterren aan de hemel en tot Zacharias kon er als aanstaande vader van Johannes over de.’ Als we ons in slaap laten sussen, komt Jezus met vuur twee seconden geleden lag mijn hand in die van mijn man. meepraten. Of nou ja, niet letterlijk in eerste instantie. Maar dat wakker schudt. De wekker tikt. Vurig vraagt Hij: ‘Hoe We waren op weg naar een feestje in de stad. ‘Er ligt daar de engel die zijn zoon aankondigde, sprak in één zin drie kan het dat u deze tijd niet weet te duiden?’ een baby te slapen, ja!’ Lag, wanhoopte ik erachteraan. Onze keer over de blijdschap die het kind zou teweegbrengen: dochter. En mijn ouders pasten voor het eerst op haar. Deze tijd, hoe duid ik die? Dat elk van mijn zinnen eindigde met een uitroepteken, kon me niets schelen. De rust van mijn zojuist zorgvuldig in Wij zijn de tijden, is een van de bekendste uitspraken van slaap gesuste kindje in gevaar brengen … ‘Het is alleen maar Augustinus. Hans Alderliesten schreef recent een inspire- een lichtflits, mevrouw’, riep de beleefdste puber terug: ‘Ik ben moeder en rend boekje onder die naam. In antwoord op de vraag ‘Hoe ‘Geen explosie.’ ‘En legaal, dus we doen het lekker toch!’, kan ik mijn tijd goed besteden?’, citeert hij de kerkvader: joelde een minder empathische erachteraan. Ik wisselde een ‘En daarom zeg ik, broeders en zusters: bid zoveel u kunt. blik met mijn man. Langzaam drong het tot me door: het dochter. God is [...] Het zijn slechte tijden! Het zijn moeilijke tijden! Dat vuurwerk was niet ontploft, ik wel. Lichtelijk belachelijk zeggen de mensen tenminste. Laten we liever goed leven, voelde ik me, en – dat vooral – zwaar verontwaardigd. dan worden de tijden vanzelf goed. Wij zijn de tijden. Zoals Licht tijdens een duistere avond. Mijn baby had het incident Vader en Zoon.’ wij zijn, zo zijn de tijden.’ Nu ik zelf een kind heb, realiseer waarschijnlijk beter gewaardeerd dan ik. De kroonluchter ik me beter dan ik een kind bén. Voor de ‘Gulliver’ van vol- boven de eettafel, het nachtlampje naast ons bed, branden- gende week sprak ik met contextueel therapeut Jaap van de kaarsen, haar plastic speelgoedwalvis: wat licht geeft, der Meiden. Hij ziet duidelijk hoe misstanden in één genera- onthaalt ze onvermoeibaar met vrolijke kreten en verwon- ‘Vreugde en blijdschap zullen je ten deel vallen, en velen tie kunnen doorwerken tot in het derde en vierde geslacht. derde ogen. U kunt zich voorstellen dat ze Kerst nu al een zullen zich over zijn geboorte verheugen.’ Wat ben ik God en mijn ouders dankbaar dat ik mag merken mooi feest vindt. ‘De kleine onbekende’ noemde ik haar een De kraamvisite van Jezus krijgt een geboortebericht dat nóg hoe makkelijk ik het vind lief te hebben, omdat zij mij zo jaar geleden op deze plek. Toen was ze halverwege haar ver- vreugdevoller en omvangrijker is: ‘Want zie, ik verkondig u overvloedig hebben liefgehad. blijf in mijn buik en schreef ik over in verwachting zijn met grote blijdschap, die heel het volk zal ten deel vallen.’ Grote Ik ben moeder en dochter. God is Vader en Zoon. Ontroe- Maria. Zeven maanden geleden kwam ze op aarde. Die on- blijdschap voor iedereen, als Maria is bevallen. Ze hoort rend hoe Hij ons woorden geeft, het Woord, om ons tot Hem bekende werd een vertrouwde van het hoogste niveau, en haar zonderlinge bezoek aan, daar naast die geïmproviseer- te verhouden. Ik zie een onvolmaakte glimp van Zijn on- elke dag groeit ze minder klein. de wieg. Haar zojuist geboren moederhart herbergt de won- voorwaardelijke liefde in de band met mijn dochter. Ik hou Inmiddels beweegt ze zelfstandig de hele box door; een half derlijke woorden. Welke gedachten zullen niet lang daarna van haar tot in het diepst van mijn ziel, al doet ze dingen die jaar geleden had ze de kracht nog niet ook maar haar hoofd hebben gewoed in haar hart, als stralende wildvreemden ik van niemand anders zou verdragen. Ze trekt aan mijn ha- rechtop te houden. Zondag brabbelde ze voor het eerst het gezinnetje in de tempel aanspreken, haar Zoon ‘een licht ren, spuugt over mijn kleren, decimeert de tijd die mijn man ‘mama’. Ze ging van luiermaat 1, naar 2 naar 3 naar 4 en om de heidenen te verlichten’ noemen, maar ook een ‘teken en ik samen hebben, knijpt in mijn nek, houdt me uit mijn verdubbelde in gewicht. Tik, tok, tik, tok. Ja, in haar gaf God dat betwist wordt’? Het Kind blijkt niet alleen te leiden tot slaap. Wat kan ik zeggen? Ze is een dochter van Eva. Ze is, me een wekker. Niet alleen een die me ’s nachts meermaals de opstanding maar ook tot de val van velen. Zijn dit de net zo veelzeggend, tenslotte mijn dochter. ‘rinkelend’ wakker maakt (‘de overtreffende trap van moe is kleine lettertjes van Kerst? Simeon laat Jozef even voor wie Maar ook, en daarin mijn voorbeeld, een kind van het licht. moeder’, las ik ergens), ook een stopwatch zonder stopknop, hij is en richt zich heel persoonlijk tot Maria als hij zegt: God gaf me een wekker. Hij zegt: ‘Ontwaak, u die slaapt, [...] een zandloper waarin de korrels onherroepelijk naar bene- ‘Ook door uw eigen ziel zal een zwaard gaan, zodat de ge- en Christus zal over u lichten.’ (Efeziërs 5 vers 14) den tuimelen. dachten van vele harten aan het licht komen.’ Sta op. We gaan op weg, naar een feest. In de eeuwige stad. « 4

Gulliver | cultuur nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

Marc Janssens Marielle Schuurman

Nu wordt er een nieuwe telg uit de hoge hemel gezonden

gezien er ‘een nieuwe telg uit de hoge hemel Ook kerkvader Augustinus gaat ervan uit dat Niet alleen Jesaja maar ook de gezonden’ wordt. Vergilius spreekt vervolgens Vergilius Christus’ geboorte aankondigt. Onge- het kind dat geboren wordt toe met woorden veer een eeuw na Lactantius noemt hij het Romeinse schrijver Vergilius waarin velen frappante overeenkomsten ge- vierde Bucolische gedicht in De Civitate Dei en zien hebben met de profetie van Jesaja en de in een bespreking van Paulus’ brief aan de Ro- heeft Christus’ geboorte geboorte van Jezus. meinen. De kerkvader vermeldt verder de ‘Sy- Naast de geboorte van een kind dat voor vrede bille uit Cumae’, een Romeinse profetes die vol- voorspeld, geloofden chris- in de wereld zal zorgen en de vermelding van gens de Romeinen in boeken en dichtregels een maagd, zijn dat de geschenken die het kind allerlei gebeurtenissen had voorspeld. Ook Ver- tenen lange tijd. ‘Nu wordt er vanuit zijn wieg zal ontvangen, maar bovenal gilius noemt haar in zijn gedicht. Zij heeft vol- de beschrijving van het vrederijk dat aan- gens hem het ‘gouden geslacht’ van Saturnus een nieuwe telg uit de hoge breekt: ‘Geitjes dragen gewillig hun uiers strak aangekondigd, een tijdperk dat in de Oudheid N.a.v. Vergilius Bucolica. Land- van de melk huiswaarts en runderen zullen de bekendstond als de ooit paradijselijke situatie leven Historische Uitgeverij, hemel gezonden’, dichtte hij machtige leeuwen niet vrezen’, dicht Vergilius die nu met de terugkeer van de maagd en de Groningen 2018. 152 blz. € 24,95 in de vertaling van Schrijvers, een tekst die in- geboorte van het kind weer zou aanbreken. De in de eerste eeuw voor derdaad aan Jesaja doet denken. Vergelijk daar- Sybillen woonden volgens de overlevering op bij de context van de herderspoëzie met de diverse plaatsen vanwaar ze hun profetieën Christus. herders in het veld van Efrata en de ster van verkondigden. Naast Cumae, dicht bij Napels, Betlehem met de terugkeer van de maagd die bevond er zich één in Erytrae in het huidige vaak uitgelegd wordt als de vorming van het Turkije, maar ook in Delphi waar het orakel sterrenbeeld Maagd, en de messiaanse, pasto- van Apollo gehuisvest was. De woorden van de profeet Jesaja, waarmee hij rale en astronomische parallellen tussen Bijbel volgens Matteüs de geboorte van Jezus voor- en Vergilius lijken compleet. Sixtijnse kapel zegt, zijn overbekend. Ze zullen volgende week Mede door Vergilius hebben deze Sybillen in de in veel kerkzalen klinken. ‘De maagd zal zwan- Augustinus christelijke traditie een opvallende rol ge- ger zijn en een zoon baren, en men zal hem de Het zijn dan ook niet de geringsten in de chris- speeld. Zij staan symbool voor de positieve ma- naam Immanuel geven, wat in onze taal bete- telijke traditie die in Vergilius’ gedicht een pro- nier waarop er naar de klassieke Oudheid geke- kent “God met ons”.’ Zo verwijst Matteüs aan fetie van Christus’ geboorte hebben gezien. ken is als naar een periode die vormend en het begin van zijn evangelie naar de vermaarde Kerkvader Lactantius uit de derde eeuw is een behulpzaam is geweest voor de komst van het verzen uit Jesaja 7. En in hoofdstuk 11 van het van de eersten die een expliciete verbinding christendom. Niet voor niets heeft Michelan- oudtestamentische Bijbelboek dichtte de pro- tussen de vierde herderszang en Jesaja heeft gelo in zijn fameuze beschildering van de Six- feet uit Juda: ‘Uit de stronk van Isaï schiet een gelegd. Het betekende volgens hem niet dat de tijnse Kapel in Rome plaats ingeruimd voor de telg op.’ Het is de aankondiging van een mes- Sybillen. Zij bevinden zich tussen de gewelven siaans vrederijk, waarin het kwaad voorgoed aan het plafond van de kapel, waar Michelan- voorbij is. ‘Dan zal een wolf zich neerleggen gelo – het kan geen toeval zijn – de Sybille van naast een lam / een panter vlijt zich bij een Pas we gewend zijn aan de Cumae naast Jesaja heeft afgebeeld. bokje neer / kalf en leeuw zullen samen weiden Maar de Sixtijnse kapel is niet de enige plek / en een kleine jongen zal ze hoeden’, aldus Jes- zonneschijn in het water, waar deze heidense Sybillen aan de zijde van aja in de achtste eeuw voor Christus. oudtestamentische personen opduiken als fi- Veel minder bekend is dat deze oudtestamenti- mogen we onze ogen guren die al in de klassieke Oudheid naar het sche profetie een pendant heeft in de klassieke komende christendom verwezen. Het bekende Oudheid, waarin christenen lange tijd ook een richten naar het licht zelf ‘Dies Irae’, de dag van toorn waarover in de La- voorspelling van de geboorte van Christus heb- tijnse dodenmis, het requiem, gezongen wordt, ben gelezen. Het gaat om een gedicht van de begint met de volgende woorden: ‘Dies irae, Romeinse schrijver Vergilius uit de eerste eeuw dies illa / solvet saeclum in favilla / teste David voor Christus, dat onlangs door latinist Piet Romeinse dichter zichzelf daarvan bewust was, cum Sybilla’. In het Nederlands: Dag van toorn, Schrijvers opnieuw in het Nederlands is ver- maar dat deed er weinig toe. Hij had toch maar die dag / de wereld (dit tijdperk) zal in as ver- taald. Aan het begin van zijn dichtersloopbaan vóór Christus’ geboorte daarover geprofeteerd. gaan / volgens het getuigenis van David en de dichtte Vergilius, die vooral bekend werd door Na hem volgde keizer Constantijn de Grote, van Sybille. Hier wordt dus de heidense profetes zijn meesterwerk de Aeneis, tien herderszangen wie een redevoering ‘tot de vergadering van de Sybille op één lijn vermeld met de psalmist Da- onder de naam Bucolica, door Schrijvers als heiligen’ is overgeleverd, die hij mogelijk op vid. Buitenleven weergegeven. De gedichten staan het concilie van Nicea in 325 heeft gehouden. De overtuiging dat Vergilius voorafgaand aan in een traditie van herderspoëzie waarin de Constantijn legt een expliciete verbinding tus- Christus’ geboorte al een zogeheten ‘anima na- idyllische eenvoud van het landleven wordt sen het kind in Vergilius’ gedicht en Christus, turaliter christiana’ ofwel ‘een van nature bezongen. Het vierde gedicht van Vergilius in tussen de maagd en Maria en tussen het vrede- christelijke geest’ had, krijgt zijn hoogtepunt in de Bucolica,vermeldt daarbinnen ‘de terugkeer rijk van Vergilius en Gods Koninkrijk dat na de late Middeleeuwen. Het is de Italiaanse van de maagd’ en ‘het rijk van Saturnus’, aan- Christus’ komst zal aanbreken. dichter Dante die, aan het begin van de veer- 5

cultuur | Gulliver nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

Marc Janssens Marielle Schuurman

tiende eeuw, in zijn Goddelijke Komedie de Ro- weest is binnen het christendom. Veel heiden- schijn in het water, mogen we onze ogen rich- Is het Octavianus, de latere keizer Augustus, die meinse dichter uitkiest om hem te begeleiden se schrijvers en filosofen hebben, zonder het te ten naar het licht zelf.’ Heidense schrijvers heb- na de verwoestende burgeroorlogen in de Ro- op zijn reis door de hel. Als niet-christen be- weten, een basis gelegd waarop het christelijk ben indirect dus Gods licht doorgegeven en meinse Republiek van de eerste eeuw voor vond Vergilius zich weliswaar in de hel, maar geloof kon voortbouwen, meenden velen. Ken- kunnen als ‘propedeuse’ dienen voor de verdie- Christus, eindelijk vrede zou brengen? Is het hij diende daar wel als gids en kon zelfs het va- nis van de klassieken biedt dan ook een funda- ping van de Godskennis, mits het evident niet- een kind van consul Asinius Pollio, begunstiger gevuur doorlopen. ment voor de ware kennis van het geloof. christelijke in de heidense literatuur wordt van Vergilius, aan wie deze zijn gedicht op- Pas bij de ingang van het Paradijs neemt Toonaangevend voorbeeld is Augustinus die via vermeden, aldus Basilius. Hebben Mozes en draagt? Pollio had immers een paar jaar voor Beatrice, door velen gezien als symbool van het het lezen van Cicero en de filosofie van de neo- Daniël niet ook éérst hun kennis aan het Egyp- de verschijning van de ‘Bucolica’ een bijdrage geloof, het van Vergilius over. De bijzondere rol platonisten bij God zelf is uitgekomen. tische, respectievelijk Babylonische hof geoe- geleverd aan het Verdrag van Brindisi, dat in 40 van Vergilius voor het christendom komt het fend, voordat ze zich verdiepten in de ware v. Chr. een tijdelijke vrede had opgeleverd tus- beste tot uiting als Dante en Vergilius de Ro- propedeuse goddelijke kennis? sen Octavianus en Marcus Antonius, rivalen in meinse dichter Statius uit de eerste eeuw ná Een tijdgenoot van Augustinus, kerkvader Basi- de strijd om de in 44 v. Chr. vermoorde Julius Christus in het vagevuur ontmoeten. Statius lius de Grote gebruikt hiervoor in de vierde Octavianus Caesar op te volgen. Of staat het kind misschien richt zich bij die ontmoeting rechtstreeks tot eeuw het beeld van een schilderij. ‘Zoals schil- De vraag of Vergilius Jezus’ geboorte heeft aan- symbool voor Vergilius’ eigen poëzie, waarvan Vergilius, citeert diens vierde herderszang en ders eerst het voorwerp dat ze gaan beschilde- gekondigd zullen weinig christenen nu instem- hij hoopte dat er een vredebrengende werking bekent dat hij door Vergilius christen is gewor- ren voorbereiden en dan de kleur erop aan- mend beantwoorden, als ze überhaupt al van van uit zou gaan? den. De grote dichter ging immers voor hem uit brengen, zo moeten ook wij om het goede deze ‘interpretatio christiana’ op de hoogte Het is niet mogelijk één uitleg te kiezen en die ‘met op zijn rug een licht dat hém niet baat nooit meer te vergeten eerst ingewijd worden zijn. Laat staan dat deskundigen deze ‘boven- als de enige ware te betitelen. Maar het feit dat maar wel het inzicht schenkt aan wie hem vol- in de heidense boeken, en dan luisteren naar menselijke’ uitleg voor mogelijk houden. Er veel christenen lange tijd de geboorte van Jezus gen’. de lessen in de geheimen van het heilige’, zijn bovendien in de loop der tijd veel andere niet alleen bij Jesaja maar ook bij Vergilius Met deze woorden typeert Dante een visie op schrijft Basilius. Om er veelzeggend aan toe te interpretaties van de geboorte van het vredes- voorzegd hebben gezien, zegt iets over hun de klassieke Oudheid die lang dominant ge- voegen: ‘Pas als we gewend zijn aan de zonne- kind in de vierde herderszang gegeven. waardering van de klassieke Oudheid. 6

Gulliver | cultuur nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

Michiel van Hout beeld netfilx Twee pausen, één Kerk

In een tijd van angst voor kerkscheuring, pleit The Two Popes overtuigend voor verbroedering.

Het is een roerige tijd voor de Katholieke Kerk. Aanvankelijk leek het er niet op dat het project De laatste keer dat een paus aftrad, was zes zo genuanceerd zou uitpakken. Scenarioschrij- eeuwen geleden. Gregorius XII wilde destijds ver Anthony McCarten heeft weliswaar een het zogenoemde Westerse schisma beëindigen, goede staat van dienst in het brengen van his- een situatie met veel verwarring over wie de torische karakters. Zo schreef hij de Oscar-win- echte paus was. Toen paus Franciscus Benedic- nende rollen van Stephen Hawking, Winston tus XVI in 2013 opvolgde, voedde dat juist spe- Churchill en Freddie Mercury. De terechte no- culaties over een dreigend nieuw schisma. minaties voor de Golden Globes (inclusief de Deze scheuring zou dan voortkomen uit de prestaties van acteernestors Pryce en Hopkins) twee ‘kampen’ binnen de kerk, de conservatie- wijzen opnieuw op Oscarkansen. Maar zijn to- ven die zich door Benedictus erkend wisten en neelstuk The Pope met hetzelfde thema kreeg eerder dit jaar niet overal de handen op elkaar. McCartens liberale sympathieën lagen er dik bovenop. Daarna schreef McCarten een gelijk- Tot in de kleinste, soms namig boek, waarin hij de pausen opnieuw te- genover elkaar zette. Ook daar kwam Benedic- vermakelijke details, tus er bekaaid vanaf als scrupuleuze en contactgestoorde wereldvreemde, ‘een fragiele, zijn de karakters verwarde bejaarde die in laag water verdronk, terwijl zijn naaste medewerkers toekeken.’ Wel realistisch weergeven. boeiend is het belichten van de donkere kant van de charismatische Jorge Bergoglio, die in sommige biografieën over hem aan de orde komt. Als jezuïetenleider in Argentinië nam hij de liberalen die hopen op vernieuwing door enkele dubieuze, zelfs verraderlijke beslissin- Franciscus. De huidige paus verklaarde onlangs gen en als aartsbisschop kon hij vanwege zijn niet bang te zijn voor zo’n schisma. Ook de dictatoriale trekjes op weinig sympathie reke- emeritus-paus probeerde druk van de ketel te nen. Als gelaagd personage komt hij in de film halen door in een Italiaans tijdschrift te bena- zo beter tot zijn recht. drukken dat de eenheid van de kerk constant in gevaar is. De twee pausen zelf lijken de ver- realisme meende tegenstelling tussen hen te ontkennen. Toch was het eindresultaat volgens Fernando Meirelles nog te zwart-wit, te zeer antagonist verademing Benedictus tegenover protagonist Franciscus. Toch blijft er verwarring in de Rooms-Katholie- Wie bekend is met het werk van deze Brazili- ke kerk: men speelt de pausen tegen elkaar uit aanse filmmaker zal begrijpen waarom hij ge- of trekt de geldigheid van het nieuwe pontifi- ïntrigeerd raakte door toneelstuk en boek, caat in twijfel. De verwensingen en het ge- maar er geen genoegen mee nam. Eerder werk- scheld van veranderingsgezinden naar Bene- te hij al samen met cameraman César Charlone Toen Anthony Hopkins aan boord kwam, gaf rige zijn ouders als kerkverlaters volgde, is dictus en van conservatieven naar Franciscus aan het indrukwekkende Cidade de Deus hij Benedictus meer menselijkheid en nuance, Meirelles overtuigd dat er meer moet zijn tus- zijn – hoewel vaak oprecht bezorgd – schrij- (2002), The Constant Gardener (2005) en Blind- maar ook meer charisma mee. Hopkins bekeer- sen hemel en aarde. Ook Jonathan Pryce, die als nend. In dit licht is The Two Popes een verade- ness (2008). Daarin legden ze een groot gevoel de zich recentelijk van het atheïsme tot het twee druppels water op Franciscus lijkt, kreeg ming. Hoewel de film de pausen als totaal ver- voor realisme en rechtvaardigheid aan de dag. christendom, nadat hij God leerde danken voor ondanks zijn huivering voor georganiseerde schillende karakters schildert, met hun eigen Samen met McCarten deed Meirelles meer on- het overkomen van zijn vroegere alcoholpro- religie interesse in de Kerk dankzij de paus die theologische standpunten, pastorale prioritei- derzoek naar de achtergronden van de pausen. bleem. Vanwege zijn sympathie voor Benedic- hij speelt. ten en persoonlijke talenten en eigenaardighe- Ze reisden naar het Vaticaan en Argentinië en tus wenste Hopkins hem waardig en geloof- den, zijn ze allebei oprechte leiders van dezelf- kwamen tot de conclusie dat het boeiender is waardig neer te zetten. Hij drong zelfs aan op klimaat-fanaat de kerk. mensen neer te zetten dan karikaturen. McCar- enkele geïmproviseerde scènes om Benedictus’ Uiteindelijk leidden deze ervaringen tot een Voorafgaand aan het terugtreden van Benedic- ten schreef de Vaticaanse gesprekken zo dat visie te verduidelijken. Helaas haalden deze last-minute hermontage van de gehele film, die tus zouden de twee geestelijken elkaar enkele elke zin die de pausen uitspreken ook werkelijk scènes de eindmontage niet, maar ze zijn de van The Pope is omgedoopt tot The Two Popes. keren hebben ontmoet in het Vaticaan. Als dat ooit door hen zo gezegd is, hetzij in boeken, moeite waard en zullen als extra’s op de dvd De aandacht is nu gelijk verdeeld over beide al waar is, bleef de inhoud van die gesprekken preken of interviews. Tot in de kleinste, soms verschijnen. Mereilles is zo’n intuïtieve filmer pausen. Meirelles betreurt dat het voor deze geheim. The Two Popes maakt een mogelijke vermakelijke details, zijn de karakters realis- dat zijn openheid ook invloed had op zijn eigen nieuwe versie niet meer mogelijk was extra voorstelling van deze gesprekken: hoe hun tisch weergeven. Zo heeft paus Benedictus in- overtuigingen. Tijdens zijn onderzoek in Ar- opnames te maken van Ratzingers jeugd. Zo aanvankelijke argwaan tot vriendschap uit- derdaad aan zijn jeugd een voorliefde voor gentinië raakte het geloof van kerkgangers blijven de flashbacks beperkt tot Bergoglio’s groeide, hoe contrast plaatsmaakte voor com- Fanta overgehouden, het Duitse alternatief hem zo sterk, dat ook hij zich geen atheïst jongere jaren. Hoewel dat een terecht gemis is, positie. gelaagd voor Coca Cola. meer noemt. Voor het eerst sinds hij als achtja- blijkt de film overtuigender dan te verwachten 7

cultuur | Gulliver nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

HardeNoten62 Gerard ter Horst beeld anp / Sander Koning

Muzikale biodiversiteit Het is ieder jaar een feest van herken- dat er bij het stemmen geen beper- ning: de Top 2000 op NPO Radio 2. king op een artiest zit tot één of Dit jaar begint de 21e editie op eerste hooguit twee keuzes. Ik had dit jaar kerstdag, deze duurt tot precies 31 35 goede liedjes van U2 kunnen voor- december middernacht. Over dat dragen (en die zijn eerlijk gezegd wel laatste uur kunnen we kort zijn: dat te vinden). Daarmee wordt de Top is nogal voorspelbaar, al melden zich 2000 eerder een ‘fanbase’ dan een su- dit jaar twee nieuwkomers bij de perlijst. In werkelijkheid mis ik nogal hoogste tien. De charme van de lijst wat artiesten in de Top 2000 die al zit voor mij veel meer in de verras- lang en breed een plek hebben ver- sender delen, zeg maar van 1500 tot diend binnen de internationale mu- 500. En in de soms merkwaardige ziekwereld, omdat ze hogelijk wor- overgangen tussen nummers: vorig den gewaardeerd en tot de jaar kwam na ‘Bloed, Zweet en Tra- verbeelding spreken. Ik noem er vier: nen’ van André Hazes de hardrock * De Amerikaanse alleskunner Sufjan van Foo Fighters. Dat zou geen radio- Stevens staat voor een rijk en kunst- programmeur verzinnen. zinnig oeuvre, met meesterwerken Om me heen bespeur ik soms een ze- als Come On! Feel the Illinois! en Car- kere vermoeidheid met de Top 2000. rie & Lowell. Maar hij is nog nooit in Dat zit hem in het democratische ge- de Top 2000 gesignaleerd. Dat is op- halte van de samenstelling. Dat leidt merkelijk, want Stevens platen zijn ertoe dat de bekende platen nog be- ook in Nederland al weleens tot de kender worden en onbekende platen mooiste van het jaar uitgeroepen. nog minder kans hebben om op de Een song als ‘Fourth of July’ of ‘John radar te komen. Wayne Gacy Jr.’ kan zo de lijst in. Er staan wel mooie onbekende liedjes * De IJslandse band Sigur Rós kent in de lijst, vaak is er dan een radio een grote schare liefhebbers van hun diskjockey geweest die het heeft ge- orkestrale en soms allesomvattende promoot. Er zijn in de loop der tijd sound, met de ijle stem van zanger alternatieve lijsten ontwikkeld, waar- Jónsi als handelsmerk. ‘Airplay’ op de van de Snob 2000 een fraai voorbeeld radio heeft de band amper gehad, is. Dat is een lijst met ‘ondergewaar- maar dat hoeft geen bezwaar te zijn. deerde liedjes’, waarin heel veel mooi De nogal verzengende muziek van werk is te vinden. Deze snoblijst is Metallica of Rammstein wordt ook het initiatief van een paar bloggers amper op de radio gedraaid. Zij staan die over die vele onopgemerkte lied- dankzij een trouwe schare fans stee- jes schreven, wat op zich al een nobel vast hoog in de Top 2000. Sigur Rós, initiatief is. De Snob 2000 kent wel een band die muziekgeschiedenis veel bekende artiesten als Leonard schreef, mag domweg niet ontbreken. Cohen, Bruce Springsteen en The War * Hetzelfde kan worden gezegd van On Drugs, maar in deze lijst scoren ze de Amerikaanse band Bon Iver, gefor- met andere, onbekendere liedjes. meerd rond zanger Justin Vernon. Ik lijd persoonlijk meer aan de bands Wat heeft die man mooie muziek ge- en artiesten die hogelijk en breed ge- maakt, zijn debuut For Emma, Forever waardeerd worden maar tot nog toe Ago uit 2008 was een voltreffer. Num- nooit in de Top 2000 hebben gestaan. mers als ‘Flume’ en ‘Skinny Love’ ver- Is dat erg? Ja en nee. Nee, want het is dienen een plek in de lijst, al staat die maar een lijst. Ja, want eerlijk gezegd laatste er wel in als cover van de Brit- houd ik in de muziek van een gezon- se zangeres Birdy. de ‘biodiversiteit’, een prettige en Zo kan ik nog wel even doorgaan. Je veelzijdige afwisseling tussen goed schrikt toch even als bands als en bekend. Er kunnen heus minder Sixteen Horsepower, The National en songs van de Beatles in de lijst, van de Bear’s Den niet in de Top 2000 staan. Stones of Queen, van Marco Borsato (En dat een band als Arcade Fire of of Ilse de Lange. Ook al sta je met iemand als Nick Cave er niet met hun twintig liedjes in de lijst, iedereen of zijn sterkste song in staat.) Kortom, weet dat niet iedere song even bril- er valt best wat af te dingen op het jant is. Wat dat betreft is het jammer monumentale karakter van de lijst.

viel op basis van toneelstuk en boek. Toch zijn opbouwend. Wie zich woedend afvraagt op ba- er gemiste kansen. Hoewel de ‘mindere’ kanten sis van welke gevaarlijke of baarlijke nonsens Franciscus aandacht krijgen, prevaleert de de filmmakers de pausen als eenheid in ver- sympathie voor het veranderingsgezinde ge- scheidenheid durven presenteren, moet zich dachtegoed. Meirelles steekt als ‘klimaat-fa- nog maar eens achter de oren krabben of deze naat’ zijn waardering voor de encycliek Lau- gedachte niet al te schismatiek is. Of zoals de dato Si niet onder stoelen of banken. Met een Duitse kardinaal Müller zegt: ‘Ik ontken het centralere conclusie had de bindende werking valse spel van opponente pausen.’ nog sterker kunnen zijn. Hoewel de pausen niets in de mond gelegd krijgen wat ze nooit beweerden, is er wel wat af te dingen op dat- gene wat ze níet zeggen. Zo blijft de suggestie dat het misbruikschandaal bijdroeg aan Bene- dictus’ vertrek wel hangen, maar er is geen The Two Popes aandacht voor de vraag of de methodes van ★★★★✩ Franciscus meer effect hebben. Regie: Fernando Meirelles, met Jo- De Top 2000 begint op eerste kerstdag en duurt tot 31 december middernacht. Soms had meer kritiek dus niet misstaan, maar nathan Pryce, Anthony Hopkins, Juan de keuze voor min of meer gelijke aandacht Minujín e.a. voor de twee pausen is sympathiek en werkt 125 minuten. Kijkwijzer: 12 jaar. 8

Gulliver | interview nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

interview • Rick Moeliker beeld Thomas Vanhaute ‘Wegkijken kan ik niet’

dom gooien we overboord, dus al die schuldge- heid. Het grootste verschil is de tijd. Een politi- Alicja Gescinska zou weleens willen weten hoe het is voelens ook. Maar dat kan helemaal niet. Het cus moet binnen een paar dagen beslissen, een feit dat we ons schuldig kunnen voelen, dat we filosoof heeft veel langer de tijd om de zaak van om ‘een dikke egoïst’ te zijn. Zelf lukt het haar niet. boete kunnen doen, zorgt ervoor dat we met verschillende kanten te bekijken.’ elkaar kunnen samenleven. Wij zijn morele Dus kon de Pools-Belgische filosofe geen nee wezens. Dat is geen keuze, het is niet aange- Politiek idealen zijn mooi, maar ze krijgen wel leerd, het hoort bij het mens-zijn dat je in actie te maken met fractiediscipline en stroperige zeggen toen Guy Verhofstadt haar vroeg om zich komt wanneer de blik van de ander je door de processen in het Europarlement. ziel snijdt.’ ‘Ik denk dat er nergens zo weinig fractiedisci- verkiesbaar te stellen voor het Europees Parlement. pline is als in het Europees Parlement. Want de U stond op de lijst van een liberale partij, maar meeste dossiers zijn toekomstgericht. Hier ‘Ik maak me kwaad op filosofen die zich te goed klinkt veel idealistischer dan we van liberale worden de krijtlijnen uitgezet en ga je niet politici in Nederland gewend zijn. steeds naar de partijleider bellen om te vragen voelen voor de politiek.’ ‘Ik stond inderdaad op die lijst ja, maar als on- hoe het moet. Het is het mooist denkbare par- afhankelijk persoon. Dat vind ik belangrijk om lement voor een politicus. Ik zeg niet dat je er te benadrukken en het zegt iets over het libera- altijd en overal de ruimte krijgt, maar ik had lisme. Want dat is veel breder dan partijen die bijvoorbeeld heel graag nagedacht over de toe- bekendstaan als liberaal. Het is heel jammer komst van kunstmatige intelligentie. Natuur- In de politiek kies je niet wanneer het jouw ner is om zo in het leven te staan. Het is geen dat we denken dat het liberalisme samenvalt lijk, het Europees Parlement heeft z’n beper- moment is, het moment kiest jou. Voor Alicja keuze. Ik zou daarom weleens weten hoe het met de de Open VLD, D66 of de VVD. Het is na- kingen. Ik snap dat mensen dat een probleem Gescinska was het ruim een jaar geleden zover. voelt om een dikke egoïst te zijn, want mij lukt tuurlijk wel zo dat het erg lastig was geweest vinden. Maar dat het traag gaat, is geen reden Collega-filosoof Dirk Verhofstadt aan de lijn, het niet.’ als ik tegen elke vorm van Europese samen- om te zeggen dat het niet vooruitgaat en al he- zijn broer Guy wilde haar spreken. Of ze bij de werking zou zijn. Je moet als kiezer niet op een lemaal geen reden om het dan maar links te Europese parlementsverkiezingen in mei op de Zou het niet veel beter voor de wereld zijn als partij stemmen, maar op een politicus in wie je laten liggen.’ Een diepe zucht volgt. ‘Dat je in lijst van de Open VLD wilde staan. Niet als lijst- iedereen zo’n gevoel had? vertrouwen hebt. Tijdens de campagne kwam Brussel of Straatsburg niets klaar kunt spelen, duwer, maar op de derde plaats. De kans was ‘Voor de wereld, ja. Maar ik raad het niemand ik mensen tegen die zeiden: “Ik zou graag op u is echt een misvatting.’ dus groot dat ze in Brussel en Straatsburg kon aan. Ik zeg dus ook niet dat iedereen met zo’n stemmen, maar ik ben een groene, ziet u.” aanschuiven. Dat ze geen lid van de Vlaams- geweten rond moet lopen en op een politieke Maar de partij gaat niets voor u doen! Dat doen U bent uiteindelijk niet gekozen. Was u teleur- liberale partij was, vormde geen enkel pro- lijst moet gaan staan. Wat ik wel merk, is dat de individuen binnen een partij. Zij komen gesteld? bleem. Dat hoefde ze ook niet te worden. Ge- mensen het niet graag hebben dat ze in hun voor je rechten op. Elke partij heeft rotte ap- ‘Ja en nee. Ik ben op de lijst gaan staan omdat scinska twijfelde, haar zus was ziek, haar gezin geweten worden aangesproken. De wereld ik echt mee wilde denken. Ik denk dat ik de had haar nodig. Maar ze besloot te springen, rondom ons is gebrekkig. Door menselijk lij- juiste leeftijd en energie daarvoor heb. Als ik schrijft ze in het essay waarin ze terugkijkt op den, door ziektes, door mensen die een ander nu zie dat sommige mensen maar een beetje haar politieke avontuur. Dat even abrupt ein- laten lijden. Uit dat gebrek van de medemens ‘Het Europees Parlement aan het uitbollen zijn in het Europarlement of digde als het begon, want ze wist geen zetel te ontstaat de plicht in de mens. Als je ziet dat ie- het naast een andere baan doen, ergert me dat. veroveren. mand lijdt, wordt er een moreel appel op je ge- is het mooist denkbare Want daarvoor zit je er niet. Wanneer ik er had daan. Wanneer er een kind verdrinkt en men- gezeten, was ik er volledig voor gegaan. Maar U had ook gewoon door kunnen gaan met boe- sen lopen gewoon verder, vinden we dat een voor een politicus.’ ik ben zeker niet ongelukkig nu ik het niet ge- ken en opiniestukken schrijven. heel akelige reactie en veroordelen we dat. We worden ben. Ik ben juist heel gelukkig dat ik ‘Dat had alleen gekund als ik niet gevraagd worden tot mens gemaakt als we het gebrek in mijn tijd weer kan wijden aan schrijven. Mijn was. Ik vergelijk het in mijn boek met een kind onze medemens zien en hierop reageren.’ insteek was ook vrij bescheiden. Het verschil dat verdrinkt. Wanneer je dat ziet gebeuren, Gescinska woont met haar man en drie kinde- pels en goede mensen. Misschien doet het er maken op een paar dossiers, dat was voor mij spring je. Maar je gaat niet lopen zoeken of er ren in een dorpje dat vlak bij Nederlandse daarom helemaal niet toe bij welke partij een genoeg geweest. Een beter netwerk van nacht- ergens een kind verdrinkt om te kijken of je de grens ligt. Een rustige plaats, met veel groen. politicus hoort. Het gaat om iemands morele treinen, een groener beleid, meer doen voor held uit kunt hangen. Ik had er misschien lie- We zitten aan de keukentafel, achter haar staat kompas.’ vermiste kinderen. Tijdens de hele campagne ver niet gestaan, zodat ik gewoon mijn stukken een icoon waarop Jezus aan het kruis is te zien. ben ik niemand tegengekomen die me ook kon blijven schrijven. Maar ik kon niet met een ‘Een kunstwerk van mijn moeder. Zelf ben ik Hoe zou u vanuit dit gezichtspunt de vluchtelin- maar één goede reden gaf om daar niet voor te glas champagne in mijn zetel blijven zitten.’ niet gelovig, al ben ik wel katholiek opgevoed. gencrisis aanpakken? gaan.’ Want bij elk woord dat wordt geschreven, tij- Of het christendom me inspireert? Ik denk dat ‘Een goede politicus danst niet naar de pijpen dens elke politieke onderhandeling die wordt een waarde als naastenliefde niet per se chris- van het volk, je moet stelling durven nemen, U schrijft dat de belangrijkste strijd in Europa gevoerd, komen mensen om. Wie daar iets aan telijk is. Het hoort bij de mens en wordt uitge- ook wanneer niet iedereen het kan volgen. gaat tussen de aanhangers van de liberale wil doen, zal moeten handelen, vindt Gescins- drukt in een religie. Maar het is natuurlijk wel Maar wat ik gedaan had? Ik had in ieder geval democratie en zij die deze verwerpen. ka. Politiek gaat voor haar over leven en dood. zo dat het christendom mij heeft gestempeld uitgelegd dat het aanpakken van deze crisis Waarom? Net als bij de Poolse dichteres Wisława Szym- door het continent waar ik woon. Dat mensen niet betekent dat de welvaartsstaat verdwijnt. ‘Populistische partijen in Europa zijn steeds borska, die ze citeert aan het begin van haar zich hier soms voor schamen, snap ik niet. Zo- De meeste mensen begrijpen best dat er iets openlijker in hun twijfels over de liberale de- boek. ‘Wegkijken kon dus niet. Maar ik hoefde als ik het ook niet snap dat mensen elke vorm moet gebeuren en dat je niet zomaar 20.000 mocratie. Daarom denk ik dat in de komende niet in dat parlement omdat ik niets anders van schuld verwerpen. Zo van: het christen- kinderen zonder ouders door Europa kunt laten jaren de strijd niet zal gaan tussen christende- had, zoals bij sommige politici het geval is. zwerven.’ mocraten, groenen en liberalen, maar tussen Daarom denk ik dat het een deugd is om de zij die geloven in de rechtsstaat en de demo- macht te geven aan mensen die het best kun- In de politiek gaat het vaak om het compromis. cratie en zij die dit niet doen. Vaak zijn partijen nen missen.’ Alicja Gescinska Gescinska veert op, slaat op tafel. ‘Compromis- die twijfelen aan de liberale democratie, ook sen sluiten is samenleven, daar is niets mis erg negatief over de EU. Maar dan denk ik: wat Waar komt dit sterke verantwoordelijkheids- Alicja Gescinska kwam in 1981 ter wereld in mee. Sommige mensen denken blijkbaar dat wil je dan? Ik merk dat mensen denken dat het gevoel vandaan? Warschau, maar vertrok in 1988 met haar een filosoof alleen maar bezig is het met het Europese project de bedoeling heeft om ons al- ‘Ik weet het niet.’ Ze slaakt een diepe zucht. ouders naar België. Ze promoveerde in 2012 schone, het tijdloze en het ideale, terwijl een lemaal hetzelfde te maken. Dat is niet zo, het ‘Veel mensen denken dat het komt door mijn op het denken van Max Scheler en Karel politicus maar wat loopt te ploeteren met de helpt juist om onszelf te blijven. Zodat we el- afkomst. We hadden het niet breed in War- Wojtyla, de latere paus Johannes Paulus II. realiteit. Beide voorstellingen kloppen niet. kaar in verscheidenheid kunnen blijven vin- schau. Het speelt vast mee, maar dat is niet de Ze schreef verschillende boeken. Vanaf Want als een filosoof de voeling met de werke- den. Juist die verscheidenheid wordt door nati- reden. Mijn man heeft het ook, terwijl hij niet 2016 presenteert ze het tv-programma lijkheid verliest, gaat er iets niet goed. Ik maak onalisten bedreigd. In het ideale geval is de in armoede is opgegroeid. Het is niet zo dat je Wanderlust, waarin ze hedendaagse den- me daarom echt kwaad op mensen die zich te Europeaan voor mij iemand die niet met de misère meegemaakt moet hebben, voor je er kers interviewt. In 2019 stond ze op de goed voelen voor de politiek. Onder schrijvers Verlichting dweept, maar verlicht leeft.’ ■ iets aan kunt doen. Ik vraag me soms af waar- derde plaats van de Europese lijst van de is ook sprake van compromissen, je weet pre- om ik mezelf het lot van onbekende mensen Vlaamse partij Open VLD, maar werd ze cies door wie je een boek moet laten recense- Intussen komen mensen om aantrek. Want is dat fijn? Nee. Het is ook niet niet verkozen. Ze is nu bezig met een bio- ren. Terwijl er in de politiek veel idealisme is. Alicja Gescinska. Uitg. De zo dat ik eens goed op het leven heb gereflec- grafie van paus Johannes Paulus II. Filosofen en politici hebben elkaar nodig, ab- Bezige Bij, Amsterdam 2019. teerd en heb besloten dat het moreel verheve- stracte ideeën krijgen vorm in de werkelijk- 96 blz. € 19,99 9

interview | Gulliver nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

interview • Rick Moeliker beeld Thomas Vanhaute

Alicja Gescinska 10

Gulliver | column nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

Dick Schinkelshoek beeld uit besproken boek Tweewekelijkse rubriek over geloof en theologie

De Duitse predikant Arno Pötzsch bege- leidde 200 ter dood veroordeelde Neder- landers. ’s Nachts zag hij hun gezichten.

Het wachten op de executie viel hij in Fort Rijnauwen bij Utrecht ge- zélf nooit mensen te laten zitten: ge- Pötzsch had leren kennen, noemde hem zwaar. Dat hij dankbaar was ëxecuteerd. sneuvelde soldaten en hun nabe- Pötzsch ‘een trouwe christen, een ‘als terdoodveroordeelde een predi- staanden, maar ook ter dood veroor- goede zielzorger en een moedig kant met diens bemoedigende woor- In mijn ‘Geloof in de wereld’ van 10 deelde Nederlanders. Pötzsch mens’ – een tamelijk ongewone om- den bij zich te hebben, is gemakkelijk april 2019 wees ik al op het wonder- noteerde van de Nederlanders heime- schrijving voor iemand die voor de te begrijpen. Om half drie liepen de lijke geval dat een lied uit het Nieuwe lijk de namen in een ‘dodenboek’ om Nederlanders tot de vijand behoorde, ‘Feldgendarmen’ weer naar de Liedboek (nummer 916) tijdens de hen zich te blijven herinneren. noteert Heymels. vrachtwagen toe, openden de deur en Tweede Wereldoorlog is geschreven Tussen mei 1940 en mei 1945 heeft In de armoede van de hongerwinter bevalen hem te volgen. Samen met de door een van de bezetters van Neder- Pötzsch de begrafenissen geleid van (1944-1945) weet de N.V. Haagsche gevangene en begeleid door twee land. ‘Je kunt niet dieper vallen dan in zo’n 1500 Duitse soldaten, en heeft hij Drukkerij en Uitgeversmaatschappij ‘Feldgendarmen’ liep ik de 100 meter Gods eigen hand.’ Dit najaar ver- in de Scheveningse gevangenis 200 van Johan Berlott voldoende lijm en lange weg af naar de paal, waarvoor scheen er een selectie brieven en pre- Nederlanders geestelijk begeleid op papier bij elkaar te krijgen om een het vuurpeloton al stelling had geno- ken van deze dominee Arno Pötzsch weg naar hun executie. Na de oorlog boekje met zestig gedichten van Pöt- men. Bij de paal namen ze de gevan- (1900-1956), van de hand van de schreef hij als predikant in het Duitse zsch uit te geven – als cadeau voor de gene, die rustig en beheerst was, de Duitse theoloog Michael Heymel. Pöt- Cuxhaven – liefst jaarlijks – hun na- gewaardeerde predikant. Pötzsch had handboeien af. Ik heb kort nog een zch wordt direct als marinepredikant bestaanden. In 1950 schreef hij 700 eerder weten te voorkomen dat de paar woorden met hem gesproken, in mei 1940 in het bezette Nederland van zulke brieven in één jaar. In zijn drukkers in Duitsland tewerkgesteld nog een pastorale vraag beantwoord gestationeerd, en blijft in Schevenin- slaap, vertelt zijn vrouw Sabine na zouden worden. Het Nederlandse die hij me plotseling nog stelde, en gen, totdat hij door de Engelsen in zijn vroege overlijden in 1956, zag hij personeel had het boekje ondanks de toen nam jonkheer Röell afscheid van mei 1945 in een krijgsgevangenen- vaak hun gezichten. schaarste ‘volledig in vrijheid’ voor me. ‘Dominee, ik dank u voor alle kamp in Funnix (Ostfriesland) wordt Pötzsch zou onder de druk bezweken hem gedrukt, schrijft Pötzsch ver- hulp in deze ogenblikken.’ Bij deze geïnterneerd. zijn als hij niet had kunnen dichten, baasd aan vrienden. Ondanks het feit woorden heeft Röell, voor zover ik het denkt Heymel. Hij schreef sonnetten, dat hij toch de vijand was! Directeur mij kan herinneren, mij een hand ge- Wie gelooft dat het tijdens de oorlog kerkliederen (zoals ‘Du kannst nicht Berlott schrijft Pötzsch dat hij hoopt geven. Als mens én als predikant, die zwart-wit was, de Nederlanders de tiefer fallen’) en meer. In januari 1940 dat diens kinderen later zullen zeg- meer dan vier uur lang diepe inzich- goeden waren (op enkele NSB’ers na) had hij gedicht: gen: ‘Onze vader heeft aan de oorlog ten had gedeeld met iemand die naar en de Duitsers de kwaden, zal het le- in Holland zelfs dankbare vrienden het einde op weg was, heb ik geen vensverhaal van Arno Pötzsch niet zo ‘Heel Duitsland gloeit van koorts overgehouden.’ Boven: Arno Pötzsch. Onder: Hotel moment de verplichting gevoeld deze veel zeggen. Pötzsch was geen ver- Roept dan niemand ‘Volk in nood!’? Wittebrug in Scheveningen eenvoudige handdruk af te wijzen.’ zetsheld in de traditionele zin van het Welnee, ze liegen liever Was Pötzsch een heilige? Dat toch woord. Hij heeft, voor zover we we- en noemen ‘Heil’ de koorts ook niet. Wezenlijke kritiek op het Aldus de in Scheveningen gestatio- ten, geen zand in de Duitse oorlogsra- en straks is Duitsland dood.’ nationaalsocialisme heeft Pötzsch neerde Duitse marinepredikant Arno deren gestrooid. In die zin kun je hem nooit geleverd. Hoewel hij verre van Pötzsch op 17 september 1942 in een medeschuldig verklaren aan het in Pötzsch, die kantoor hield in het een nazi was, had hij voor sommige brief aan de woedende bevelhebber stand houden van een regime dat Scheveningse hotel Wittebrug, had elementen van het nazisme, zoals de van de Wehrmacht in het bezette Ne- miljoenen mensen het leven kostte. ook geregeld contact met zijn Haagse nadruk op het eerherstel van het derland. Die vindt een handdruk met Pötzsch was evenmin een profeet, ie- collega-predikanten, en bezocht meer Duitse volk, wel enige sympathie. Hij een terdoodveroordeelde een Duitse mand die met vlammende betogen dan eens de hervormde dominee Dirk is als predikant in 1937 vrijwillig in officier zeer onwaardig. Pötzsch rea- de tijdgeest ontmaskerde. Of het nati- Arie van den Bosch (1884-1942) in de militaire dienst gegaan, ook al was geert dat hij eerst en vooral predikant onaalsocialisme – wat in zijn positie Scheveningse gevangenis. Van den dat om verder onderzoek door de is. Het loopt met een sisser af. onmogelijk was. De preken die Hey- Bosch, een zeer populaire predikant Gestapo te voorkomen. Daarbij heeft Willem Gerard Jonkheer Röell (1905- mel heeft verzameld, veelal gehouden in Den Haag, was al in december 1940 hij de eed op de Führer afgelegd. Voor 1942) was persoonlijk secretaris van voor de Duitse protestantse gemeen- door de Duitsers opgepakt; hij had de Joden heeft hij het nooit publieke- prins Bernhard geweest, en na diens te in Den Haag, zijn nogal droog en een boek geschreven met de veelzeg- lijk opgenomen. Dat is de andere Arno Pötzsch: Briefe und Schriften uitwijken naar Engeland op 13 mei saai. Hij zag zich in het bezette Ne- gende titel 666, het getal eens men- kant. 1938-1952. Ein Deutscher Marine- 1940 op bevel van Bernhard in Ne- derland allereerst als Pfarrer, als her- schen. Uiteindelijk zou Van den Bosch Mensen als Pötzsch tarten de mense- pfarrer in den besetzten Nieder- derland gebleven om een verzetsbe- der. Tot geloof gekomen bij de Hern- in 1942 in kamp Amersfoort aan ziek- lijke neiging om de wereld in goed en landen weging tegen de Duitsers op poten te hutters beleed hij een God die nooit te en verzwakking overlijden. fout in te delen. Toch heeft hij op de Michael Heymel (red.). Uitg. wbg Aca- zetten. Op 1 april 1942 wordt Roëll mensen loslaat, en die in dat geloof De latere predikant Aart van der Poel, plek waar hij terechtkwam ontegen- demic, Darmstadt 2019. 288 blz. € 74 gearresteerd. Op 29 augustus wordt zijn roeping had gevonden om ook die als theologiestudent in Den Haag zeggelijk veel goeds gedaan.

11

boeken | Gulliver nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

De schrijvers van Wij geloven proberen recht te doen aan ieders bedoeling en een beweging te maken naar elkaar toe. geloof • Andries Zoutendijk beeld istock

Twee theologen die orthodox willen denken

Twee oud-hoogleraren met een stevige staat van dienst nemen de moeite om de geloofsbelijdenis van Nicea uit te leggen, met verwerking van recente ontwikkelingen in de katholieke en protestantse theologie.

Zeg je ‘ik’ of zeg je ‘wij’ als je het geloof belijdt? van de zestiende eeuw onder ogen, al conclu- Dat hangt ervan af. Bij de Twaalf Artikelen zeg- deren zij dat er na het concilie van Trente gen we ik. Ik geloof in God, de Vader, de Al- (waar de katholieke kerk zichzelf hervormde) machtige. Geloven is een persoonlijke zaak, een eigenlijk geen reden meer was tot scheiding. belangrijk accent in het protestantisme. Wat is jouw enige troost, vraagt de catechismus. De paradox geloofsbelijdenis van Nicea begint met wij: wij De vraag naar wie er tot de kerk behoren is van geloven in één God. Zo stond het er oorspron- katholieke zijde zeker niet zo eenduidig beant- kelijk in het Grieks. In het Latijnse westen is woord als in dit boek gebeurt: als protestant Wat gebeurt er als men al gauw overgegaan op het enkelvoud en word je in ieder geval niet verwacht bij de vie- zo wordt deze belijdenis nog steeds gezongen ring van de eucharistie. Het is een paradox die een katholiek en een in de misviering: ‘credo in unum deum’. zich bij lezing van dit boek aan je opdringt: er Bram van de Beek en Herwi Rikhof, die in het is geestelijke herkenning en daar waar die het protestant samen boek Wij geloven de Niceense belijdenis uitleg- sterkst is, in de ervaring van de eucharistie als gen, kiezen overtuigd voor het wij. Dat het ik in de viering van de verlossing en het uitzicht op zo’n boek schrijven? het westen en zeker in het protestantisme do- het leven in de toekomende eeuw, stokt het. De minant is geworden beschouwen zij als een auteurs zwijgen erover, wat jammer is want er verlies, want de kerk is er eerder dan de enkele zijn ongetwijfeld theologische achtergronden gelovige. Het aardige van dit boek is, dat dit voor de impasse. ‘wij’ ook slaat op de ontmoeting van de tradi- Over Maria wordt in de katholieke theologie ties die de beide auteurs vertegenwoordigen, anders gedacht, sinds Vaticanum II. Helder de katholieke en de reformatorische. Rikhof en wordt uitgelegd dat zij door haar genadegave Van de Beek zijn gepensioneerde hoogleraren (moeder Gods te zijn) ver verheven is boven in de systematische theologie en zij geven met alle schepselen in hemel en op aarde, maar dat hun expertise een fraaie inkijk in het ontstaan zij tegelijk hoort bij de mensen die verlossing en de groei van deze belijdenistekst en de vast- nodig hebben. Maria ziet zichzelf in haar lof- legging ervan op de synodes van Nicea (325) en zang als een van de armen die hun heil van God Constantinopel (381). Zij laten het niet bij een verwachten en krijgen. Zij is een model voor de historische toelichting maar zij leveren een gelovigen, doorschijnend is zij tot op God. Alle theologische ontvouwing met het oog op de geslachten prijzen haar gelukkig. Er is, zo leer gelovigen en de cultuur van nu. ik, reden voor een bijzondere aandacht voor Wat gebeurt er als een katholiek en een protes- Maria en Gods genade in haar. Maar als ik de tant samen zo’n boek schrijven? Dan komt de twee stemmen over dit onderwerp beluister, een met Thomas van Aquino tevoorschijn en dan blijft de indruk over van twee personen die het Tweede Vaticaans Concilie en de ander met een heel eind samen oplopen, tot een van hen Calvijn, terwijl Augustinus en Tertullianus ge- afslaat naar de Mariakapel om hulp en heil van meenschappelijk erfgoed zijn. De beurten wor- haar te verwachten. Ik zie mezelf op een af- den netjes verdeeld en als lezer heb je vrij stand toekijken, genietend van Maria-motetten gauw door wie er aan het woord is. Het idioom en schilderingen van Fra Angelico. Zo veel crea- is verschillend: doopsel en bekoring klinken tiviteit om haar heen – toch kom ik niet mee en katholiek, eucharistie is de term die door beide ik heb niet de indruk dat de katholieke stem auteurs wordt gebruikt en dat is een tendens je erg aandringt. steeds meer bij protestantse theologen ziet. Dit boek toont een ontmoeting van twee theo- Het woord eucharistie heeft nu eenmaal meer logen die orthodox willen denken en zich door bijbelse papieren dan avondmaal. Als het over de Bijbel laten leiden. Beiden zijn ze overtuigd het mensbeeld gaat is de katholiek zegswijze: van de werkelijkheid van het eeuwige leven wij kleine mensen, die beperkt zijn en moreel dat hier op aarde al geleefd wordt in de ge- zwak. De protestant heeft het over wij zon- meenschap met Christus door de Heilige Geest. daars, twijfelaars, wanhopigen, we lopen tegen Omdat het eeuwige leven nu al begint, kun je onszelf aan. als christen deze wereld, die schepping is en De schrijvers bevestigen niet elkaars vooroor- vaak ontredderd, aanvaarden en doen wat er te Wij geloven. Rooms-katholiek delen, maar ze proberen recht te doen aan ie- doen is: moedelozen helpen, zieken verzorgen, en protestant: één geloof. ders bedoeling en een beweging te maken naar vluchtelingen opvangen – ook al weet je dat De geloofsbelijdenis van elkaar toe. Want de grote vooronderstelling in het dweilen is met de kraan open en dat je de Nicea/Constantinopel dit boek is: wij delen één geloof, wij belijden wereldgeschiedenis niet kunt veranderen. En Bram van de Beek en Herwi Rikhof. één God, die Vader, Zoon en Geest is. En de dan volgt deze onnavolgbare zin, in een typisch Uitg. KokBoekencentrum, Utrecht ruimte waarbinnen we dat doen is de ene hei- rooms idioom: ‘In de wereld van begrensde 2019. 220 blz. € 19,99 lige en katholieke kerk. Enige spanning rond de mensen kunnen we alleen begrensde dingen vraag wie er tot de kerk behoren, is in dit boek doen om evenzeer begrensde problemen een + zeldzame theologische ontmoeting niet te vinden. Alle gedoopten behoren er toe, klein beetje te begrenzen.’ De wijsheid van een + informatief over recente ontwikke- zij zijn ingevoegd in het ene lichaam van Chris- dorpspastoor die je een weggetje wijst door het lingen in de katholieke en protes- tus. Natuurlijk zien de schrijvers het schisma leven. ■ tantse theologie 12

Gulliver | cultuur nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

Wat was het meest indrukwekkende boek van 2019? De meest troostrijke film, de meest onvergetelijke plaat? Recensenten aan het woord.

Maurice Hoogendoorn Over de schoonheid en de troost van 2019

Rimme Mastebroek, recensent film en muziek Ik ben niet zo goed met de dood. Denk er Maurice Hoogendoorn, recensent liever niet over na. Als ik uitkom bij het literatuur Grote Niets en Nergens – wat soms ge- beurt, het grootste gedeelte van de ge- Het mooie aan kunst is dat je er de hele schiedenis was ik immers Niets en Ner- dag van kunt genieten, niet slechts van gens – voel ik een knoop in mijn maag. negen tot vijf. De wereld is zo rijk aan ‘Niets’ en ‘nergens’, een mens kan die schoonheid dat je van ’s ochtends vroeg concepten niet bevatten. Daarom heb ik tot ’s avonds laat kunt proeven, luiste- bewondering voor hen die geen angst ren, zien en lezen. Dat maakt het tegelijk voelen voor het onbekende. Wat de in- ook lastig om iets te kiezen wat mij in middels overleden Kinga Bán, samen 2019 inspireerde of troostte – er was zo met Damascus, zingt in ‘Het Licht’ bij- veel! Ik las prachtige romans (Vaderlief- voorbeeld. ‘Alles, alles stort in / Het ver- de van P.F. Thomése), zag ontroerend dwijnt / Wanneer het stof is neerge- theater (Lazarus, de Bowie-musical), daald, zie ik wat overblijft / Het Licht, sprak eigenzinnige mensen (Louis het Licht dat nooit verdwijnt.’ Dit jaar Theroux). Maar dan heb ik het alleen schreef ik over de vrouwen van Wild- nog maar over wat ‘moest’. En het mooi- wood Kin (Gulliver, 15 november). De ste is misschien wel de schoonheid die meerstemmige folk met country invloe- als bij ‘toeval’ op je pad komt. Een man den is bedoeld om ‘helend’ en ‘zegenend’ die ik interviewde attendeerde me op te werken, zeggen de drie christelijke een prachtig nummer van zangeres Nina twintigers, zussen Beth en Emillie Key Simone dat ik nog niet kende, bijvoor- en hun nichtje Meghann Loney. In beeld. Een vriend tipte me de roman prachtige harmonie zingen ze in ‘The Max, Mischa & het Tet-offensief, een dikke Crown’ een refrein dat doet denken aan pil waar ik een beetje tegen opzag maar ‘Het Licht’: ‘When it all comes crashing die al snel een goede vriend werd. Maar down / the applause no longer sounds / als ik moet kiezen, kies ik voor het dit where will your strength be found? / jaar uitgekomen nummer Everyday Life Heavy is the head that wears the crown’. van de Britse band Coldplay. Het is zowel Het nummer gaat eigenlijk niet eens tragisch als troostrijk. Maar ik kies het over de dood, maar toch troost het. Ik nummer vooral omdat mijn vrouw met weet weer dat de Koning mijn zorgen haar telefoon onze dochters filmde toen draagt. zij spontaan begonnen te dansen op dit nummer. Geregeld kijk ik het terug. Over inspirerend en troostrijk gesproken. Het alledaagse leven en de kunst zijn niet te Jaap Harm de Jong, recensent film scheiden, gelukkig. De Gewone Catechismus, geschreven door Sorry We Missed You is natuurlijk in de de drie jonge theologen Theo Pleizier, eerste plaats een felle en effectieve aan- Arnold Huijgen en Dolf te Velde is het klacht tegen een dolgedraaide economie boek dat eruit springt in het afgelopen waarin zelfstandige ondernemers moe- jaar. Het is zonder meer de hoogste ten leveren, tegen elke prijs. Wat de film worp van de boeken die ik besprak en echter ook is, is een ontroerend portret het getuigt van durf, om na eeuwen van de liefde. Die tussen een man en een weer eens een catechismus te schrijven. vrouw en de kinderen die ze samen Dat is de ene kant. De andere is dat het mochten krijgen. Waar alles onder druk niet meer dan ‘gewoon’ is om jongeren staat, komt ook dat – het leven als gezin te helpen met zo’n boekje, een overzicht – onder druk te staan. Voor je het weet van het geloof in een taal die ze kunnen raak je elkaar kwijt in verwoede pogin- begrijpen. Wat mij betreft zou er op gen het hoofd boven water te houden. taalniveau nog weleens naar gekeken Dat gevaar ligt in de film telkens op de kunnen worden – op zoek naar zinnen loer. En toch. En toch gebeurt dat nu en wendingen die blijven haken, die een juist niet. Ze raken elkaar niet kwijt. Er ritme hebben waardoor je ze uit het wordt gescholden, gelogen, weggelopen, hoofd kunt leren. Er is goed nagedacht zelfs geslagen. Heel begrijpelijk gezien over de opzet, begin en eind gaan over de spanning die stijgt. En toch zoeken ze de betekenis en de beleving van doop en elkaar weer op. Zeggen ze dankjewel, avondmaal. Die steunpilaren van de kerk sorry, ik houd van jou. Kijken ze naar el- en voor het geloof worden al te vaak on- kaar om, komen ze voor elkaar op, vech- derschat en verwaarloosd. Ze moeten ten ze voor wat ze hebben en wat ze – geoefend worden. Een goede catechis- liever dan alles – willen houden. Nooit mus helpt bij de beoefening van geloof werd afgelopen filmjaar het struikelende en liturgie. Je vraagt je na verloop van gezinsleven mooier in beeld gebracht tijd af wat de weg is die dit boekje zal dan hier. Mensen zo te zien vallen en gaan. Komt er een herziene versie? weer opstaan. Er schuilt schoonheid in Wordt het sowieso gebruikt? Komen er het onvolmaakte. Er is troost voor de andere pogingen? Ik ben benieuwd. aanmodderaars die blijven volhouden, Willem Bouwman, recensent non-fictie ook als alles tegenzit. De slag om de Schelde ligt in de schaduw van de slag om Arnhem in september 1944 en de Hongerwinter van 1944/’45. 13

cultuur | Gulliver nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

Maurice Hoogendoorn

tuur van Alaska, per kano, op ski’s en te voet, laatste rechtvaardigen’, bekend uit de Joodse via de oerbossen van British Columbia. Dit mythologie. Elk hoofdstuk is een roman op boek gaat over het overstelpende geluk van zich. Een wonderlijk leesavontuur met een buiten zijn, de natuur écht beleven. Haar reis mystieke inslag, over verbondenheid tussen gaat zowel naar buiten als naar binnen. Wel- mensen, zélfs over de grenzen van tijd en haast nog prachtiger is Koning van de Yukon, ruimte heen. Die Osinga moeten we maar ’s van Adam Weymouth. Ook hij gaat stroom- aan de tand voelen. afwaarts door Alaska en schrijft zo mooi dat ik spontaan het Engelse origineel kocht. De vertaling is prachtig. En dan nog Wie de rechtvaardigen zoekt van Richard Osinga. Een auteur die ik al twintig jaar volg. Hij doet op- vallende dingen. Dit is zijn meesterstuk. Elk van de 36 verhalen voert je naar een andere tijd, een andere cultuur. Niet voor niets ver- wijst de romanopbouw naar ‘de zesendertig

samen. De cd is van de hand van Nick Roel Sikkema, recensent muziek Cave (62). Zijn vrouw Susie Bick en hij ‘Kyrie eleison’,Heer, ontferm u over ons, verloren op 14 juli 2015 hun vijftienja- is niet alleen de slotregel van een be- rige zoon Arthur. Hij viel van een klif aan kend kerstlied. Het Kyrie is een van de de Britse kust en liet ook zijn tweeling- standaarddelen van de klassieke mis. broer Earl achter. Cave was al veranderd Ook van de Messe Solennelle (plechtige van een verslaafde rockartiest in een be- mis) die de Rotterdamse organist Hayo schouwend christen, zij het niet volgens Boerema schreef. Het Kyrie daarvan be- de gebaande paden en ook nu behept gint met een overrompelend, aanzwel- met spotlust en sarcasme. Maar de dood lend tromgeroffel, gevolgd door een ste- van zijn zoon maakte hem na maanden vige orgelinleiding, waarna het koor van gewond kluizenaarschap nog weer aarzelend inzet, maar de roep om ont- anders. In vijf etappes legde hij de man- ferming steeds sterker laat horen. Dit tel van het cynisme af en werd dienst- Kyrie is ongekend smekend, en dat is te- baar aan zijn publiek, met name hun recht. Wie al het onrecht in de wereld met verdriet en rouw. De staties langs om zich heen ziet, van mensen die wor- zijn kruisweg waren het album Skeleton den verjaagd door oorlogsgeweld, van Tree (2016), de documentaire One More vluchtelingen die geen kant op kunnen, Time With Feeling (2017), de blog ‘Red van kleine mensen die door grote ver- Hand Files’ (2018) waarin hij een bijna trapt worden, kan niet anders dan God catechetisch vraag en antwoord-format om hulp en ontferming vragen. Boere- hanteert, Ghosteen (2019) en vooral de ma’s mis staat in de traditie van Franse theateravonden die ‘A Conversation koormissen, zoals die veel in de negen- With Nick Cave’ heten; in januari 2020 tiende eeuw zijn gemaakt. Maar zijn idi- doet hij daarmee Nederland aan. Iemand oom is eigentijds, en dat wordt nog ver- die een kind verliest, rouwt en daarna sterkt door de inbreng van de vooral dienstbaar wil zijn, ook al blijven slagwerker. Dit koorwerk grijpt je bij de de demonen verslaving, wantrouwen en keel. Niet alleen dat Kyrie, maar ook de cynisme gezellig meereizen, dat ben ik andere drie onderdelen. Mooi dat het ook. werk daarom onlangs verscheen op een cd van de uitstekend zingende Lauren- Hilbrand Rozema, recensent literatuur scantorij uit Rotterdam. Met een schit- en non-fictie terende begeleiding van slagwerker Ar- Er zijn drie boeken die mij een groot ple- jan Roos en organist Hayo Boerema. zier hebben gedaan. De Amerikaanse Ca- roline van Hemert voelt zich opgesloten Andries Zoutendijk, recensent theologie in het laboratorium. Ze gaat met haar en non-fictie vriend 6500 kilometer door de ruige na-

Ten onrechte, zo blijkt uit het prachtige boek van Tobias van Gent en Hans Sak- kers, Slag om de Schelde 1944. De beslis- sing om de strijd om West-Europa. De on- dertitel is niet overdreven. Pas als de geallieerden de Schelde beheersten, konden ze hun troepen bevoorraden via Antwerpen, de havenstad die ze begin september veroverd hadden. De gestag- neerde geallieerde opmars zou weer vaart krijgen. De Duitsers begrepen dat ook. Ze verdedigden de Schelde tot het uiterste. Zeeuws-Vlaanderen, West-Bra- bant en Walcheren vormden in oktober en november 1944 een slagveld, waar duizenden soldaten en burgers het leven N.a.v. Wildwood Kin – Wildwood Kin (album zichzelf vergelijkt met de Babylonische ko- lieten. Van Gent en Sakkers beschrijven heeft zelfde naam als de band) ning Nebukadnessar. Die beste man staat er de militaire operaties helder en precies, vanuit bijbels perspectief niet onverdeeld met oog voor strategie, tactiek en wa- Gerard ter Horst, recensent muziek en litera- positief op. Zijn hoogmoed bracht hem ten penuitrusting. Ze verhelderen hun relaas tuur val en hij ging gras eten als een koe. Dat de met kaarten van het strijdtoneel. Ook In kunstzinnig opzicht bewoog het jaar 2019 vaak als arrogant en gestoord omschreven schenken ze veel aandacht aan het lot zich tussen de Russische grootmeester Lev West in hem een bijbelse reisgenoot heeft van de burgerbevolking. Het boek is bo- Tolstoj en de Amerikaanse rapper Kanye ontdekt, mag als bemoedigend worden opge- vendien rijk en doeltreffend geïllus- West. Tolstojs tijdloze observaties over de vat. Intussen maakte West met het in okto- treerd en prachtig uitgegeven. jeugd uit zijn tijd, in Nederland dit jaar in ber verschenen ‘Jesus is King’ een indruk- één band uitgebracht onder de titel Jeugdher- kend en dwars-christelijk album. Het Herman Veenhof, recensent buitenland inneringen, waren zonder meer aangenaam hoogtepunt, ‘God Is’, met een bekeringstekst en non-fictie en bij vlagen hilarisch. ‘Kanye’ heeft met dat als geloofsbelijdenis, hoort per direct thuis in Wat mij greep in 2019 was een stuk mu- alles niets te maken, of het moet de ironische de Top 2000. ziek en de vertolker ervan. In het najaar zelfspot zijn dat de ‘wedergeboren’ rapper verscheen Ghosteen op een dubbelal- bum; het woord vat ‘geest’ en ‘tiener’ 14

Gulliver | boeken nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

Dit boek is zeer nuttig bij de bestudering van het Nederlandse fascisme. non-fictie • Willem Bouwman Zes fascisten en hun drijfveren

Zes Nederlanders die voor het d’Ansembourg, Alfred Haighton, George Ket- Hij schreef een doorwrocht, samenhangend en bestudering van het Nederlandse fascisme, niet tmann, George Labouchere, Willem Lensink en breedvoerig document. In de inleiding legt Hu- het minst door de heldere inleiding die Huberts fascisme kozen, legden na de Bertus Smit. De getuigenissen zijn niet eerder berts uit, waarom het ook tendentieus, eenzij- bij elke egodocument geschreven heeft. De ta- gepubliceerd en lopen wat aard en omvang be- dig en vooringenomen is. Labouchere bleef tot melijk uitvoerige toelichting op de voornaam- oorlog uit waarom ze dat treft uiteen. Het langste is dat van George La- zijn dood in 1971 antisemiet. Jodenhaat en an- ste personen en zaken in het boek, vergroot de bouchere: Chronologische reeks van gegevens ticommunisme waren belangrijke motieven bruikbaarheid ervan. ■ deden. Hun getuigenissen zijn betreffende de geschiedenis der politieke bewe- om voor het fascisme te kiezen, bij Labouchere ging op nationaal-maatschappelijke grondslag in en bij andere fascisten. Onbehagen over de be- nu gebundeld. Nederland tot 1934. staande orde kwam eveneens veel voor. Het document telt bijna tweehonderd bladzij- Persoonlijke geestesgesteldheid speelde een den en is een belangrijke bron voor de bestu- grote rol. De zes fascisten wier getuigenissen in Waarom zou iemand fascist of nationaalsocia- dering van de opkomst van het fascisme in Ne- dit boek gebundeld en toegelicht zijn, waren list willen worden?, vraagt Willem Huberts derland. Labouchere, een getalenteerd vaak moeilijke mensen. Ze lagen niet alleen zich af in de bronnenuitgave Er moest iets met de bestaande orde overhoop, maar ook nieuws komen!, getuigenissen van zes Neder- met vrienden en familieleden. Sommigen landse fascisten. Huberts zou het kunnen we- scheidden meer dan eens. Alfred Haigthon, die ten, want twee jaar geleden promoveerde hij De zes fascisten waren mank liep, was viermaal getrouwd en trouwde op het Nederlandse fascisme tussen 1923 en driemaal met een vrouw met één been. Hij is 1945: In de ban van een beter verleden. Daarin vaak moeilijke mensen. niet de enige van de zes bij wie de vraag rijst schetst hij de ontwikkeling en de verschij- hoe gestoord hij was. Deze zes mannen zijn ningsvormen van het Nederlandse fascisme, niet representatief. Ze zijn vele malen ongewo- Er moest iets nieuws komen! dat talrijke partijtjes, beweginkjes en leidertjes ner dan de vele ‘gewone’ Nederlanders die voor Getuigenissen van Nederlandse kende. Huberts vergeleek het Nederlandse fas- kunsthistoricus, schreef het tijdens zijn gevan- het fascisme kozen. fascisten 1940-1950 cisme met een chemisch proces ‘met al zijn genschap na de oorlog, op verzoek van het Het boek geeft dus geen antwoord op de vraag Willem Huberts. Uitg. Vantilt, splitsingen en fusies’. Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie, dat waarom zovelen achter Mussert en Hitler aan- Nijmegen 2019. 530 blz. € 29,95 Het nieuwste boek van Huberts is een nuttige inzicht wilde krijgen in de beginjaren van het liepen. Het geeft wel een beeld van het denken aanvulling op het proefschrift. Het bevat de ge- Nederlandse fascisme. Labouchere, begiftigd en handelen van zes vooraanstaande fascisten. + nuttige bronnenuitgave tuigenissen van zes Nederlandse fascisten: Max met een ijzeren geheugen, stelde niet teleur. Als bronnenuitgave is het boek van nut bij de + heldere toelichting

advertentie

Beste lezer,

De Nieuwe Koers is hét christelijke opinieblad van Nederland; bedoeld en gemaakt voor christenen die vragen stellen.

Dit jaar bestaat De Nieuwe Koers 50 jaar. Lezers van het Nederlands Dagblad kunnen daarom voordelig kennismaken. Betaal slechts 3 euro voor de eerste 3 nummers.

Ga naar onderstaande link en profi teer van dit unieke aanbod.

www.denieuwekoers.nl/nd

Lees De Nieuwe Koers de eerste 3 maanden voor € 23,85 € 3,- 15 Gulliver nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019 boeken geloof • Wim van der Aa geloof • Wim van der Aa

Wim Verboom ging graag op toe-eigening. Er spreekt veel Een plek waar mensen die te lezen, hardop, stil worden en reis met de Amicitia-Rijnreizen liefde voor God en veel gun- veel aan hun hoofd hebben stil nog eens lezen. Alles in een en hield dan onderweg bij ning van die liefde aan zijn kunnen worden. Zo ongeveer aandachtige en ontspannen concerten een meditatie in tal hoorders/lezers uit. Verrassend begon de droom van de doops- houding. De naam Oergong van Duitse kerken. Hij heeft er is het allemaal niet, troostend gezinde predikante Tjitske verwijst naar iets oerouds, im- een vijftiental verzameld rond wel. Het formaat van het boek- Hiemstra om een huis, een mers ook Mozes en Jezus, om er het thema verwachting. Tel- je, afwijkend, vierkant (17 bij 17 plaats, te kunnen creëren van- maar een paar te noemen, kens gaat het om de verwach- cm.), maakt het geschikt als uit de kerk, waar kerk en we- trokken zich terug in de stilte. ting van de komst van Jezus, een opvallend cadeautje aan reld elkaar treffen en een Het Leeuwardense initiatief is van God. Al vanuit het eerste ouderen. vloeiende overgang vormen. dus niets nieuws onder de zon, verbond, met Rachab bijvoor- Doopsgezinden vormen een het bevestigt een oeroud ver- beeld, maar vooral over het + liefdevol en troostrijk soort klooster zonder muren. langen. En verlangen is al bid- Die dag zal zeker Kerstgebeuren, daar wordt God geschreven Verlangen naar be- De plek is er gekomen in hartje den volgens Augustinus die dan komen. Bijbelse verwacht. Het boekje eindigt - weinig verrassend zinning en bezieling Leeuwarden en het werd ge- ook in het boekje wordt geci- meditaties over met twee overdenkingen van- Tjitske Hiemstra. Uitg. opend in 2011. Het boek doet er teerd. verwachting uit Openbaring, God komt, Zijn Elikser, Leeuwarden verslag van. En het geeft een Wim Verboom. Uitg. toekomst komt. De meditaties 2019. 60 blz. € 12,50 kijkje in de activiteiten. Weke- + mooi uitgegeven boekje KokBoekencentrum, kenmerken zich in klassieke lijks is er een korte viering op + bezinning en bezieling zijn Utrecht 2019. 128 blz. stijl door eenvoud en doeltref- de marktdag en maandelijks ermee gediend € 8,50 fendheid. Ze zullen de lezer een meditatiebijeenkomst. Met aanspreken die bijbeltaal ge- een voorbeeld van zo’n medi- wend is en die vertrouwd is tatie, over psalm 139, begint met de vragen van de heils het boekje. Het gaat dan om

boeken geloof • Wim van der Aa geloof • Wim van der Aa

De bekende leus van de Franse den hadden vanouds een eigen Een tweede deeltje in de serie eenmaal beter, vandaar dat hij Revolutie, vrijheid, gelijkheid plek in de samenleving. De es- bijbelstudies uit het Engels voorop gaat ...? De uitleg is on- en broederschap, mist in de says hebben de neiging be- vertaald onder de titel Schat- danks zijn toepasbaarheid huidige tijd nogal eens het halve het thema weinig ver- graven in de Bijbel. Het motto soms wel wat voorzichtig, bij- evenwicht dat de broederschap bondenheid te tonen. De van deze serie staat in Psalm voorbeeld in Romeinen 9-11. aanbrengt. Over vrijheid hoor verbinding zit hem in wie en 12: ‘de woorden van de Heer ‘Heel Israël’ (11:26) wordt in de je veel, net als over gelijkheid. wat besproken wordt, van bij- zijn zuiver als zilver, gesmolten bijbelstudie van Keller ‘de Over broederschap hoor je belteksten tot heiligen als in de smeltkuil, gelouterd tot meeste Joden’. Dat is toch een minder. Wim Reedijk, met er- Fransiscus en Clara tot denkers zevenmaal toe.’ De inleiding beetje weinig voor een eindvi- varing als radioprogrammama- als Adam Smith en Hannah komt superlatieven te kort om sie op Israël. ker en gemeentepredikant, Arendt. Allen tonen op hun de heerlijkheid, waarheid en duikt in de leemte die hier is manier het onmisbare van grootheid van de Bijbel aan te + praktische en toepasbare Zonder broeder- ontstaan. Hij bespreekt in een broederschap aan om in vrij- Schatgraven in de prijzen. Wellicht iets te groots bijbelstudies schap geen vrijheid tiental essays de plicht om de heid en gelijkheid te leven. Bijbel. Dagelijks en te Amerikaans. Het Woord - te voorzichtig in visie en gelijkheid. Essays naaste, vooral de allerarmste, lezen in Johannes bewijst zichzelf wel. De studies over bewogenheid bij te staan. Daarbij toont hij + deskundige aandacht voor 14-17, Romeinen, zelf kun je niet tot je nemen als Wim Reedijk. Uitg. aan dat de christenen in de broederschap Jakobus een kant-en-klaarmaaltijd. Ze KokBoekencentrum, geschiedenis voor een nieuw - verbinding tussen de teksten Tim Keller en Sam vereisen aandacht en geduld. Utrecht 2019. 143 blz. perspectief hebben gezorgd op is soms zoek Allberry. Uitg. Van Tim Keller zelf neemt alleen € 14,99 broederschap. Overigens is de Wijnen, Franeker 2019. Romeinen voor zijn rekening, zorg voor de naaste niet iets 288 blz. € 17,50 de Engelse predikant Sam All- exclusiefs voor christenen. Ge- berry de overige twee bijbel- handicapten en minderbedeel- boeken. Tim Keller verkoopt nu

boeken geloof • Wim van der Aa geloof • Wim van der Aa

Dit boek valt met de deur in zijn mond houdt, alsof dat al- Een oude tegeltjeswijsheid Jezus uiteindelijk alles op zijn huis: Ron van der Spoel is een tijd aan ons ligt. Mooi zijn in luidt: ‘Van het concert des le- kop zet (iets geks doet). De ervaren bidder die zichzelf toch dit boekje de gebeden waar- vens krijgt niemand een pro- maaltijd is het voorspel van als een beginneling ziet. Deze mee de hoofdstukken afslui- gram’. Er is geen script van het zijn opstanding, Jezus improvi- persoonlijke toonzetting laat ten. Die zijn bruikbaar in de leven, van grote noch kleine seert als het ware op zijn op- hij nergens los. Steeds weer praktijk, in de praktijk als pio- dingen. Je moet steeds weer standing. Je moet ervan hou- ziet hij zichzelf in de spiegel nier in het Limburgse land, improviseren, inspelen op wat den, dit soort benadering. Het om daarmee anderen een spie- maar ook in de praktijk van het gebeurt en wat voorhanden is. kan profaan klinken en daar- gel voor te houden en te hel- gebed op de Biblebelt. Bidden Mark Hage, voorganger bij Vi- door afstoten, maar het is bit- pen bidden. Bidden moet je moeten we allemaal steeds neyard Amsterdam laat aan de tere ernst met lichtvoetigheid leren. Het is een pastoraal ge- weer opnieuw leren. hand van een zevental spelre- gebracht. Het (geloofs)leven is tint boekje met praktische tips, gels zien hoe dat improviseren om aan te gaan, niet om uit te Kort en krachtig bijvoorbeeld om concreet te + persoonlijke toonzetting Spelenderwijs. gaat. Hij gebruikt daarvoor het zitten. over het gebed bidden en met elkaar te bid- - soms te kort door de bocht Improvisatie, Jezus leven van Jezus als de grote Ron van der Spoel. den. De kortheid van tekst zit en je dagelijks leven Improvisator. Sommige spelre- + originele benadering van Uitg. KokBoekencen- de inhoud weleens in de weg. Mark Hage. Uitg. Buij- gels klinken bekend, zoals spe- een oude levenswijsheid trum, Utrecht 2019. Zinnen als: ‘Als God zwijgt, ten & Schipperheijn, len met aandacht, blijf trouw - kan profaan overkomen en 53 blz. € 9,99 keert Hij zich niet van je af, Amsterdam 2019. aan je karakter en laat de an- afstoten maar wacht Hij totdat jij je echt 160 blz. € 18,95 der stralen. De laatste spelre- naar Hem toekeert’, zijn ge- gels ‘doe eens gek’ kennen we voelig voor misverstand en te- ook wel. Toegepast op Jezus genspraak. Alsof wij het weer ziet Hage alles terugkomen in niet goed doen wanneer God het laatste avondmaal waarbij 16

Gulliver | boeken nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

In een wereld die zo donker is, maakt het kleinste sprankje licht al een wereld van verschil. films Jaap-Harm de Jong beeld Jaimie Trueblood

Kerstfilms voor de goede verstaander

Na het kerstdiner op de bank duiken om een goede film te kijken. Samen met vrienden of familie. Of liever alleen, weg van alle drukte.

De volgende drie filmtitels helpen om de don- kere avonden van Kerst door te brengen met het bijbelse kerstverhaal in het achterhoofd, dan wel in zeer directe zin dan wel meer voor de goede verstaander.

The Nativity Story Te bekijken via New Faith Network en zeer goed verkrijgbaar via Marktplaats The Nativity Story was de eerste film ooit die in première zou gaan in het Vaticaan. Het betreft dan ook een zeer sobere hervertelling van het kerstverhaal, die grotendeels trouw blijft aan The Nativity Story: de lichtval verwijst naar Gods betrokkenheid op de aardse geboorte van Jezus. de gegevens zoals die in de bijbelse evangeliën terug te vinden zijn. Dat dit niet bepaald een zoetsappig verhaal is, blijkt uit de eerste scène. Hierin is aandacht voor de kindermoord in deze gruwelijke daad? Uiteraard heeft dit alles The Lion, the Witch and the Wardrobe Narnia betoverd. Het is altijd winter, maar het Betlehem. Het vervolg van de film is een stap te maken met de geboorte van Jezus. De film Te bekijken via Disney+ en te huur via Pathé wordt nooit meer Kerst, zoals het in de film zelf terug in de tijd. Hoe kwam koning Herodes tot volgt het, voor velen bekende, pad dat uitein- Thuis gezegd wordt. De hoop is gevestigd op leeuw delijk zal leiden tot het bezoek door de magi- Er is wat voor te zeggen om The Lion, the Witch Aslan. Hij is de enige die de ban kan breken. De ërs. Hun zoektocht naar een pasgeboren koning and the Wardrobe met Kerst én Pasen te kijken. boekenserie die C.S. Lewis decennia geleden al wakkert Herodes’ woede aan, waarmee de cir- De symboliek van de film past misschien zelfs schreef, blijft tot de verbeelding spreken. Deze Het is altijd winter, kel van het verhaal rond is. Het maakt van The wel beter bij het laatste feest. Toch is de sfeer verfilming van het eerste deel doet in alle op- Nativity Story niet de meest verrassende kerst- van de film uitermate kerstachtig te noemen. zichten recht aan het verhaal. Veel humor, vol maar het wordt film, maar wel een kundig gemaakte. Daar- Het land achter de kledingkast waar Lucy Pe- fantasie. Ook het beeld van Aslan als Christus naast is het een welkom uitstapje voor wie vensie terechtkomt is wit en koud. Slechts een blijft fier overeind. Ideaal kijkvoer voor de nooit meer Kerst. eens iets anders wil na het verhaal vooral ge- eenzame lantaarnpaal schijnt wat licht in de kerstdagen en met Pasen gewoon nog een keer. hoord en gelezen te hebben. duisternis. De Witte Heks heeft het koninkrijk

De sfeer van The Lion, the Witch and the Wardrobe is uitermate kerstachtig te noemen. Hoop in een hopeloze wereld in Children of Men. 17

boeken | Gulliver nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

films Jaap-Harm de Jong beeld Jaimie Trueblood literatuur • Leendert Torn beeld istock

Mindful rouw verwerken

Schrijfster Esther Kinsky heeft De Duitse vertaler, dichter en auteur oog voor de mensen die zij Esther Kinsky (1956) won met dit ontmoet. boek de Leipziger Book Fair Prize. Zij was getrouwd met de Britse vertaler Twee maanden na het overlijden van Martin Chalmers, die in 2014 over- haar partner M. vertrekt een schrijf- leed. ster vanuit Duitsland naar Italië. In Kinsky beschrijft een gebruik in Roe- het bergdorp Olevano heeft zij een meense kerken: aan de ene kant van appartement gehuurd. Ze gaat er de kerk worden kaarsen gebrand wandelen in de omgeving. Het is ja- voor de levenden; aan de andere nuari. Je leest wat de vrouw opmerkt kant voor de doden. Het land van de tijdens haar tochten. Zij observeert levenden en dat van de doden zijn het dal waarover zij uitkijkt, de stad- van elkaar gescheiden. De schrijfster jes die ze bezoekt, de hemelluchten. zit in een tussenland. Ze bezoekt be- De vrouw loopt over de wegen, door graafplaatsen, oude Etruskische do- de straatjes met een blik die niets densteden. Maar zij leeft. Haar wan- ontgaat. Zoveel gebeurt hier niet, delingen zijn zowel een oefening in denk je. Toch, als je aandacht geeft sterven als in leven. aan dat weinige, krijgt het betekenis. De vrouw geeft geen uiting aan haar In een boomgaard verbranden man- gevoelens. Die proef je een enkele nen gesnoeid olijfhout. Op een nabij- keer in haar observaties. Drie keer gelegen begraafplaats brandt con- verschijnt M. haar in een droom: de stant een snoer van lichtjes. Luister, enige plek waarin dood en leven el- een ortolaan. Alle zintuigen doen kaar nog even raken. Wie mindful mee. wil lezen, vindt bij Kinsky een tekst De schrijfster heeft oog voor de men- die veel aandacht aanreikt. En veel sen die zij ontmoet. ‘Op een dag aandacht vraagt. Maar als je Kinsky’s scheen de zon weer. De oudjes kwa- ritme vindt, word je rijk beloond. ■ men hun huis uit, gingen op de Piaz- zale Aldo Moro in het licht zitten en knipperden met hun ogen. Ze leefden nog. Ze ontdooiden als hagedissen. Vermoeide kleine reptielen in gewat- teerde, met kunstbont afgezette jas- sen. De schoenen van de mannen scheef gelopen. Bij de vrouwen krui- melde de oude lippenstift van hun mondhoeken.’ Het boek is een drieluik. In het hart staan herinneringen die de vrouw Children of Men via zijn ex-vrouw betrokken raakt bij een actie- heeft aan vakanties die zij als kind in Te huur via iTunes en Google Play en goed ver- groep die een jonge vrouw het land probeert Italië doorbracht. Haar vader komt krijgbaar via Marktplaats uit te smokkelen. In alle gruizigheid, grofheid markant in beeld: met zijn vervelen- Wie weg wil blijven van de valse kerstroman- en geweld die de film voorschotelt, blijkt daar de trekjes en met zijn fascinatie voor Kreupelhout tiek van lichtjes in de boom en lekker eten, de kiem van hoop te liggen. De jonge vrouw is oude mozaïeken, Etruskische graven Esther Kinsky (vert. Josephine vindt in Children of Men een uiterst rauw alter- zwanger. Licht in de duisternis. Hoop in een en het blauw in de schilderijen van Rijnaarts). Pluim, Amsterdam 2019. natief. Het is 2027 en de wereld is een bar oord hopeloze wereld. Children of Men is geen film Fra Angelico. De schrijfster heeft 288 blz. € 24,99 geworden. Kinderen worden niet meer geboren die makkelijk wegkijkt, maar voor de goede woorden gevonden om over de dood en de jongst levende persoon – 18 jaar oud was verstaander is de diepere laag niet te missen. In van haar vader te schrijven. Nog niet + gedetailleerde observaties hij – is overleden, zo laten de journaals weten. een wereld die zo donker is, maakt het kleinste voor M. + wondermooi vertaald Hoofdpersoon Theo leeft zonder hoop in dit sprankje licht al een wereld van verschil. De duistere tijdsgewricht. Alles kantelt als Theo kerstgedachte in optima forma. ■

bakken, animatie of romantiek

Uiteraard is het ook altijd mogelijk Netflix aan te zwengelen, waar het aanbod vooral gericht is op gezin- nen en ieder die gelooft in roman- tiek. Denk bijvoorbeeld aan ani- matiefilms als Klaus (waar komt de Kerstman eigenlijk vandaan?) en De Ster (het Bijbelse Kerstverhaal door de ogen van ezel Bo) of ver- halen om bij weg te zwijmelen als Love Actually, All You Need is Love en The Knight Before Christmas. Wie het over een andere boeg wil gooien, kan kijken naar de bak- wedstrijd Sugar Rush Christmas of meezingen met Mariah Carey’s Merriest Christmas. Als je aandacht geeft aan dat weinige, krijgt het betekenis. 18 Gulliver nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

literatuur • Hans Ester Twistgesprekken van overlevenden

De roman Het Pension van de Poolse tot de tuin van het verwaarloosde ruzieachtige gesprekken kunnen tor- meneer Chaim steevast zei. Wij zijn schrijver Piotr Paziński (1973) won in pension, een enclave binnen de en- sen. Om deze dolende en over en nooit ergens thuis, wij zijn altijd on- 2012 de EU-Literatuurprijs. Een te- clave van het bos. weer pijnigende woorden gaat het in derweg … Want waarom zou Mozes rechte toekenning, omdat dit boek, De idyllische sfeer is vanaf het aller- Paziński’s roman. zijn weggegaan uit Egypte? Had hij nu in het Nederlands vertaald, een eerste begin verdacht. Het spoor De verteller krijgt van de oude me- het daar slecht? Is het nu dan beter?’ bezoek van enkele dagen beschrijft heeft meteen al iets storends. De vrouw Tecia twee dozen met foto’s Op andere plaatsen twisten de over- en in die luttele dagen de levenserva- tekst staat geen wegdromen toe, die het schamele restant van het ver- levenden over de rol van God in de ring van Poolse Joden weet op te roe- maar eist waakzaamheid. Zoals de leden vormen. Aan de hand van de geschiedenis van de mens. Die twist- pen. tuin uit de nevels opduikt, krijgt hij foto’s hoort hij de stemmen van gesprekken zijn onthutsend en dat De verteller bezoekt het in de bossen tijdens de wandeling een betekenis vroeger terug. Zwervend door de lan- geldt voor deze bijzonder waarde- nabij Warschau gelegen pension waarin de geschiedenis is geconcen- ge gangen van het pension hoort hij volle roman in zijn geheel. Het Pension waar hij als kind alle zomers bij zijn treerd. Maar, de tuin en het huis van hoe de pensiongasten bekvechten of Piotr Pazinski (vert. grootmoeder doorbracht. Op de eer- het pension weerstonden ‘de wil van zinnen formuleren die een minimaal + tekst staat geen wegdromen toe Cela Pankiw en Sjef ste bladzijde beschrijft hij de spoor- een heel tijdperk’ om te vernietigen. houvast bieden tegenover de ellende + waardevolle gesprekken Vossen). Uitg. De Geus, rails en de stations die er al in zijn Het pension herbergt Joodse gasten die tot ver in het verleden terugreikt: Amsterdam 2019. kinderjaren waren. Dan volgen de die niet vermoord, maar wel onher- ‘Ze waren er thuis. Hier in elk geval, 172 blz. € 19,90 zandweg, de bouwvallen van eertijd- stelbaar beschadigd zijn. Op de over- achter het hek. Zo eenvoudig is het se villa’s, het sanatorium en de ‘stilte levenden drukt een last van de ge- niet om je ergens thuis te voelen … van het bos’. Het hek geeft toegang schiedenis die zij alleen door Het is niet iedereen gegeven, zoals

literatuur • Jerker Spits Vakantie op Lanzarote

In Nieuwjaar vertelt Juli Zeh (1974) resa en Henning. Henning heeft wei- toch zal hij er ooit eentje zijn.’ Hen- geëngageerd auteur die in opinie- over de vakantie van een jong Duits nig ruimte voor zichzelf. Hij ergert ning wil zich van de spanning in het stukken geregeld van zich laat horen, gezin op het eiland Lanzarote. De zich aan zijn vrouw. Zij is niet alleen gezin met twee jonge kinderen be- maar je krijgt in haar boek geen stok- Duitse schrijfster heeft een scherp perfectionistisch, maar ook nog eens vrijden. Dat wil hij doen door te fiet- paardjes of eenvoudige oplossingen oog voor de spanningen van haar zeer vasthoudend, zodat ze altijd sen op Lanzarote, meteen op de eer- te horen. Bovendien schrijft Zeh personages: hun angsten, twijfels en krijgt wat ze wil. ste dag van het nieuwe jaar. Hij zorgvuldig en precies. Vertaalster An- moeite in de omgang met anderen. Een voorbeeld voor de subtiele stijl maakt een uitputtende tocht door nemarie Vlaming laat haar stijl mooi Juli Zeh staat bekend om haar diep- van de schrijfster is de volgende pas- het heuvelachtige landschap en lijkt doorklinken. zinnige analyse van onze tijd. Vaak sage, waarin Henning naar zijn met een zonnesteek, in elk geval ver- stelt haar werk de vraag volgens wel- vrouw kijkt: ‘Het meest houdt Hen- ward, aan te komen bij een villa op + sterk verhaal over spanningen ke waarden je moet leven in een ning van haar aanstekelijke lach, ook de top van een berg. Een droom of tussen jonge ouders Nieuwjaar maatschappij waarin traditionele al is hij vaak degene om wie ze lacht. hallucinatie brengt hem terug naar + een van de beste Duitse schrijvers Juli Zeh (vert. normen en rolpatronen niet langer De laatste tijd beginnen haar wangen een vakantie op Lanzarote in zijn van nu Annemarie Vlaming). vanzelfsprekend zijn. Haar werk is iets in te vallen, wat niemand opvalt kindertijd. In die droom komt er veel + goede vertaling Uitg. Ambo/Anthos, onderscheiden met de Deutscher die haar niet al lange tijd kent. Hij naar boven: zijn eigen spanningen Amsterdam 2019. Buchpreis (2002) en de Thomas houdt in het algemeen niet van oude van nu en een trauma uit zijn jeugd. 171 blz. € 20,99 Mann Preis (2013). vrouwen, en toch zal hij er ooit met Nieuwjaar beschrijft de dilemma’s In Nieuwjaar beschrijft Zeh een va- eentje samenleven. Van oude man- van ouders in onze tijd, zonder mo- kantiedag van de Duitse ouders The- nen houdt hij nog veel minder, en ralisme. Ook dat is knap: Zeh is een

literatuur • Hans Ester De zoektocht naar een moeder

De roman De voyeur van de Franse portret van de man die vrouwen be- De moeder was namelijk deel van het jonge verzetsmensen diep heeft ver- schrijver Christophe Boltanski (1962) gluurt een ingewikkelde, uit angst en verzet tegen de Franse regering na wond en uiterst argwanend heeft ge- geeft de speurtocht van de vijftigja- verlangen samengestelde emotie van 1954. In het bij Frankrijk behorende maakt. rige Christophe naar zijn moeder zichzelf beschrijft. Aan de ene kant is Algerije was een oorlog tegen Frank- Met zijn gepeuter om inlichtingen weer. Samen met zijn zus moet de moeder blijkbaar ziekelijk bang rijk uitgebroken. Ook in Frankrijk over zijn moeder los te krijgen, is Christophe het appartement van hun voor de mensen om haar heen. Aan zelf bevonden zich strijders van het Christophe zelf ook een indringer in overleden moeder ontruimen. Hier- de andere kant weet zij de rollen om FLN, het front van nationale bevrij- andermans leven, zelfs een soort mee begint de zoektocht. te draaien en is zij van lijdend voor- ding. Voor het FLN voert de jonge voyeur. Met deze rol verschuift het Christophe ontdekt dat zijn moeder werp degene die de anderen obser- vrouw met de schuilnaam Sophie accent in de roman van de harde oor- verschillende onvoltooide romans veert. koeriersdiensten uit. Ze brengt pam- log tegen het FLN naar het thema van heeft nagelaten. Deze fragmenten De ingewikkelde verhouding van fletten en brieven rond. de onkenbaarheid van de andere De voyeur maken hem nieuwsgierig, vooral het zien en gezien worden, de bevangen- Door de toenmalige strijdmakkers mens. Een ingewikkelde roman, Christophe Boltanski mapje met de titel De nacht van de heid door anderen en het omdraaien naar zijn moeder te bevragen komt maar zeer de moeite van het lezen (vert. Prescilla van toeschouwer. Deze toeschouwer ob- van de rollen wijst op een door en Christophe steeds meer over de waard. Zoest). Uitg. Cossee, serveert vanuit zijn verduisterde ka- door problematisch bestaan. Het ver- vrouw te weten die hij nooit werke- Amsterdam 2019. mer de flats in het gebouw aan de haal zou zich tot de kettingrokende lijk heeft gekend. Het inwinnen van + lastig proces goed beschreven 250 blz. € 21,99 overkant. moeder hebben beperkt, wanneer de informatie over zijn moeder is een + mooie verschuiving van het thema Meer en meer komt Christophe tot geschiedenis van Frankrijk geen cru- lastig proces, omdat het geweld van het inzicht dat zijn moeder met het ciale rol in haar leven had gespeeld. de jaren 1954 tot 1962 de destijds 19

boeken | Gulliver nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

De nieuwe Deutsche Welle is een golf van realistisch pessimisme. literatuur • Herman Veenhof beeld afp / Alain Jocard Veel doden, hoge kijkcijfers!

Drie perspectieven leveren een boeiende roman op, een nieuwe loot aan de zware tak van dystopische romans die Duitsland teisteren.

We bevinden ons in een nabije toekomst. Eu- ropa heeft de grenzen gesloten voor vluchtelin- gen. Duitsland heeft het quotum asielzoekers, vluchtelingen en migranten gemaximeerd tot enkele duizenden per jaar, te selecteren op nut en noodzaak voor de Bondsrepubliek. Bonds- kanselier Angela Merkel is na een politieke coup, die als staatsgreep werd gezien, met pen- sioen gestuurd. En nadat ook de Noord-Afri- kaanse landen hun grenzen hebben gesloten voor de stroom migranten zijn er ten zuiden van de Sahara enorme tentenkampen verrezen voor iedereen die daar weg wil. De boel wordt een beetje gemanaged door de Verenigde Naties, met een zee van witte tenten waarop UNHCR staat. Maar niemand kan weg. De woestijn is een barrière, de prijzen van smokkelbendes voor een stiekeme overtocht zijn gestegen tot boven de vijftienduizend dol- lar per persoon. geitenhouderij In die situatie bedenkt productiebedrijf E-No een gouden format voor de commerciële zen- De Duitse schrijver Timur Vermes stelt zich een Europa voor dat de grenzen heeft gesloten voor vluchtelingen. der MyTV: een reality-show vanuit het tenten- kamp, te presenteren door televisiester Nade- che Hackenbusch. Ze rijdt in een roze met zebrastrepen opgedirkte Isuzu D-Max door het minister van Binnenlandse Zaken voor de CSU. die de logistiek doen, onder leiding van Blauwe gende landen zetten de grenzen wagenwijd onafzienbare kamp, op de voet gevolgd door Hij heeft te maken met een achtergrond die be- Mojo en admiraal Mahmoud. open – doorrijden naar de Oostenrijks-Duitse Astrid von Roëll, een societyverslaggeefster van staat uit AfD en Pegida, maar sinds kort ook Het systeem is selfsupporting: iedere migrant grens. Wat daar gebeurt is chaotisch en bloede- het boulevardblad Evangeline, die elke dag hon- met snelgroeiende en zeer gewelddadige ex- betaalt vijf euro per dag, via het mobieltje, dat rig, maar voor de lezer. derd regels moet leveren over de humanitaire iedere vluchteling heeft. Voor de driekwart Is het boek goed? Het is zeker realistisch. Min- activiteiten van ‘Hackenbitch’. Die levert clips miljoen per dag organiseert men watertrucks, stens twee keer is het idee te gaan lopen vanuit waarin ze meehelpt bij water- en medicijnen- babybenodigdheden en afvoer van doden. Ook Afrika geopperd in de kampen daar. Een vlucht voorziening, maar intussen reclame maakt De smokkelbendes vormen komen er mobiele toiletten voor de 45 ton naar extreemrechts als hordes migranten daad- voor nieuwe mode, outdoorspullen en vakan- stront per dag. Het wordt in de regeringsbure- werkelijk aanstormen, is zeker niet denkbeel- tiereizen naar landen waar Junglecamp, een zich om tot halflegale len in Berlijn geparafraseerd door een hoge dig. Het cynisme bij politici en vooral bij de nieuwe tv-serie, zal worden opgenomen. ambtenaar: ‘Dat is precies wat we doen. We commerciële televisie, publiekrechtelijk na In de studio in Duitsland wordt ze begeleid facilitaire organisaties. verplaatsen shit van daar naar hier, we lossen hobbelend, is allang alledaags geworden. door een team, met Joachim Sensenbrink als niks op.’ Wat tegenstaat, is dat het er allemaal te dik bo- chef en ‘de eigenlijk wel betrouwbare Anke’ als De drie perspectieven samen leveren een boei- venop ligt. Het boek is tergend traag tot twee redactieassistente. Tijdens het casten ontdek- ende roman op, een nieuwe loot aan de zware derde, wanneer de 60 kilometer lange worm ken ze Salif, een ideale neger, naturel maar niet treemrechtse, paramilitaire groepen, die politie tak van dystopische romans die Duitsland teis- inderdaad gaat kronkelen. De woordgrappen te, die als Lionel de succesvolle immigrant mag en leger graag komen assisteren; de volkswoe- teren. De nieuwe Deutsche Welle is een golf zijn soms leuk, maar vaker gezocht en te lang vertolken. Hij leert het vak snel. Nadeche wordt de krijgt zo vuurkracht en de-escalatie is in van realistisch pessimisme, erkent ook schrij- volgehouden. Hackenbusch praat een soort verliefd op hem, terwijl haar bijna-ex Nicolai toenemende mate onmogelijk. ver Timur Vermes (52). Hij schreef in 2012 Er is Steenkolenengels, maar dat irriteert heel snel. von Kraken met de twee zoons een lucratieve In feite is het parool van Leubl (laat ze binnen wieder da!, een roman over Adolf Hitler die De roman is ook gewoon te omvangrijk. Te dik scheiding op touw zet. Lionel wil in Duitsland en zet ze aan het werk, de democratie Duits- verfomfaaid wakker wordt in een Berlijns park en te voorspelbaar, Vermes is meer Duitser dan de grootste geitenhouderij ter wereld opzetten. land kan alleen overleven als de welvaart voor en in 2011 een nieuwe carrière begint, als me- hijzelf beseft. ■ Hun romance wordt het verhaal van het pro- iedereen zichtbaar is) ook zijn nederlaag. Hij diaster. Dat lukt omdat zijn ideologie en rare gramma ‘Engel in de Nood’. legt al heel snel het loodje bij de Apocalyps aan persoon met uniform als snorretje nu als de Tauern-snelweg. Die dan later tot de ‘Salz- hoogst komisch wordt beschouwd. Het boek SUV burger hekwerkleugen’, wordt, zoals Vermes in lijkt leuk, maar wordt heel bitter als de nieuwe In Berlijn beraadt de nieuwe regering, van een van zijn interviews zei. Want dat is het Hitler geconfronteerd wordt met en Joodse CDU/CSU en Groenen, zich. Niemand is echt be- echte noodlot in dit boek: het verdwijnen van oma, die als enige van haar familie aan de gas- kommerd om de hopelozen in het sub-Saha- de grenzen tussen nieuws en fakenews, tussen kamer ontkwam. Desondanks: drie miljoen raanse, maar wel om opiniepeilingen en beeld- roman en non-fictie. In een wereld van info- verkochte exemplaren in 27 talen en een suc- vorming. De bijna tot het eind naamloze tainment en factie sneuvelt de waarheid als cesvolle verfilming in 2015. staatssecretaris van de Groenen verdeelt zijn eerste. tijd tussen zijn werk, zijn snel verongelijkte Het derde perspectief in dit boek is die in het schrijnend vriend Tommy en zijn hobby: een verzameling kamp zelf. Lionel krijgt het idee gewoon te In dit nieuwe boek vindt in wezen hetzelfde zeer milieubelastende auto’s, van een SUV tot gaan lopen met de migrantenstroom. Het is een procedé plaats. De situatie loopt uit de hand aan benzineslurpende youngtimers. kosten-batenanalyse. Iedere dag vijftien kilo- wanneer de vluchtelingenstroom door Irak en De ‘nieuwe Merkel’ blijft buiten beeld in deze meter brengt iedereen in twee jaar naar Duits- Jordanië door Palestijnse en Libanese handige roman. De enige met gezond verstand en de land, het beloofde land waar uitkeringen laag- mannen wordt verrijkt met grote groepen Ara- De hongerigen en de verzadigden intentie er het beste van te maken, voor thuis- hangend fruit zijn. De smokkelbendes vormen bische migranten. Turkije zet de 350.000 men- Timur Vermes. Uitg. De Bezige Bij, front en tentenkamp, is de zestiger Josef Leubl, zich om tot halflegale facilitaire organisaties sen in bussen, die in één keer – alle tussenlig- Amsterdam 2019. 518 blz. € 24,99 20 Gulliver nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

pop • Herman Veenhof Danny Vera blijft ook als BN’er muziekman

De aanhouder wint. Dat spreek- die magnolia die bloeit, kwam op Polfliet geboren werd. Zijn moeder trok hij door de zalen tot en met woord gaat zeker op voor Danny plaats vier binnen in de Top 2000 dit stierf 56 jaar jong aan kanker in Carré, volgend jaar is het AFAS Live, Vera. Hij breekt door op de leeftijd jaar. Nog nooit vertoond, zoiets. 2001. Haar voornaam Vera werd zijn Paradiso en Pinkpop. Het livealbum dat Elvis Presley stierf, 42. Naast The artiestennaam. Ze maakte net niet telt als dubbelelpee 20 tracks en als King zijn ook Johnny Cash, Roy Orbi- Zeeuw zijn debuutalbum mee, wel zijn cd 18. De plaat werd opgenomen in son en Chris Isaak zijn muzikale hel- Opeens is de Zeeuw Danny Vera hot, overgang van industrieel airbrusher theaters te Haarlem en Oss en ge- Pressure Makes den. Maar het duurde lang voordat maar hij zal er niet anders van wor- naar student aan de rockacademie mixt in Wisseloord door Frans Hage- Diamonds Live meer luisteraars dan de vaste kern den. Ook zijn rol als door Johan in Tilburg. Zijn vader stierf in 2016, naars. Danny Vera. Excelsior van liefhebbers doorhadden dat hij Derksen geparachuteerd huisartiest 74 jaar oud. Van beiden kreeg hij de Recordings zijn nummers, waarbij echt iconi- van Voetbal/Veronica Inside buitte hij liefde voor americana mee, muziek, + mooi en warm sche, epische songs zitten, zelf niet uit. Het gaat om de muziek, de land en vooral de gitaar. + Vera was Lynn en is nu Danny schreef en componeerde. En dat hij teksten en de mensen. Op 30 augus- vanaf 2002 al een stuk of tien platen tus redde hij een man uit de Heren- dubbelalbum maakte. gracht in Middelburg, maar verwees De live cd die nu uit is, ent op het Zelfs zijn grote hit deed er dit voor- de media naar het ziekenhuis: ‘Het mooie dubbelalbum dat eerder dit jaar lang over in de Top40: 27 we- gaat om die meneer, niet om mij.’ jaar uitkwam, met een uptempo en ken, piekpositie 21. En juist dat Hij woont met zijn vrouw Escha Ta- een ballad deel. Daar hoort een band mooi getokkelde nummer over ver- nihatu in de Zeeuwse hoofdstad nog bij en een ensemble van strijkers en driet en verlies, en dan toch weer steeds in het huis waar hij als Danny blazers. Met die kleine twintig man

Roel Sikkema· Roel Sikkema Matangi brengt Canto Ostinato voor strijkers

Canto Ostinato, gemaakt door Simeon zou gebeuren. Anders zou het werk die een groot, leeg canvas doek voor wordt. Die wat dunne klank wordt ten Holt in de jaren 1973 tot 1976 is melodisch in de knoei raken. De ver- zich hebben. ‘We weten wat erop zou niet alleen veroorzaakt door de in- een van de populairste hedendaagse schillende delen sluiten logisch op kunnen komen te staan, maar we strumenten, maar ook door de wat klassieke werken. Door zijn eenvou- elkaar aan. Ook het tempo ligt vol- kiezen elke keer weer voor nieuwe droge klank van de opnamestudio. dige basisstructuur met veel herha- gens Ten Holt vast. verf, andere penselen en we mengen Toch is ook deze Canto het beluiste- lingen is het een typisch minimalis- Doordat de blokjes willekeurig kun- de kleuren opnieuw.’ En ‘net als de ren waard. Hier wordt echt muziek Canto Ostinato tisch stuk. nen worden herhaald, is er geen vas- luisteraar denkt te weten hoe het gemaakt en het is interessant dit Strings Attached Het werk bestaat uit 106 korte, losse te tijdsduur. Het werk is geregeld op schilderij eruit komt te zien, verven werk ook in een wat kleinere klank Matangi Quartet stukjes die naar believen van de uit- cd opgenomen, maar er zijn ook uit- wij alles over in ijzig lichtblauw, dan meestal te horen. Simeon ten Holt voerder kunnen worden herhaald. voeringen van enkele uren bekend. daarna wit en beginnen we weer met Daaraan kunnen door Ten Holt ge- En wat het instrumentarium betreft: een ogenschijnlijk leeg canvas’. Deze + interessante versie van bekend schreven tegenmelodieën worden Ten Holt gaf de voorkeur aan vier pi- uitspraken worden treffend geïllus- werk toegevoegd. Hij gaf geen aanwijzin- ano’s, maar Canto Ostinato is ook wel treerd door de afbeelding op de hoes. - klank is soms wat klein en droog gen voor het aantal herhalingen, de op twee piano’s uitgevoerd (of door Voor wie andere versies van dit werk articulatie en de gebruikte instru- twee pianisten vierhandig), op saxo- kent, is deze Canto even wennen. Het menten. Er waren maar een paar din- foons, orgel, syntheziser of beiaard. begin is klein, teer, dun. Pas verderop gen die hij belangrijk vond: dat de Het Matangi Quartet voegt daar nu produceren de vier strijkers een vol- blokjes in de juiste volgorde worden een versie voor strijkkwartet aan toe. lere klank. Maar dan wordt ook dui- uitgevoerd en dat dit in zijn geheel Zelf zien ze zich daarbij als schilders delijk dat er echt muziek gemaakt

• luister naar fragmenten van deze cd’s op nd.nl/muziek cd’s pop • Herman Veenhof pop • Herman Veenhof

In 2018 had het Nederlands leden. Oscar Benton wordt nog Eind november stond ze twee- medicijnen, haar man, haar Dagblad een portret van Oscar steeds als een koning ontvan- maal in een uitverkocht Afas en ouders, na veel U-bochten, Benton, de zanger van ‘Bens- gen in oostelijk Europa, van- ook de Nederlandse media houden haar in balans. Geluk- onhurst Blues’ die gelouterd daar de song ‘Saint Petersburg haalden Beth Hart graag bin- kig maar, want ze is een ge- aan een zoveelste jeugd begon, Cries’. Er is humor in ‘Don’T nen. Terecht, dat vindt zij zelf weldige zangeres en een uit- de stem onverschrokken ge- Take Me To The Gym, Jim’; dat is ook. Want als Nederland en nemend songschrijfster. Op laagd. Onmisbare man achter geheel waar, want het enige Nieuw-Zeeland begin deze deze plaat vertelt ze haar bio- hem was en is Johnny Laporte, gewicht dat Benton heft, is het eeuw de nu 47-jarige Ameri- grafie, harder, rauwer, eerlijker Mirrors Don‘t Lie bluesmuzikant van den begin- glas. Optreden was er voorlopig War In My Mind kaanse zangeres niet hadden en ook hoopvoller dan ooit te- Johnny Laporte & ne. Hij schreef de teksten en niet bij, Benton belandde vlak Beth Hart. Provogue / ontdekt, was ze er misschien voren. God wordt bedankt voor Oscar Benton. maakte de muziek voor een na de release van deze plaat Mascot (cdbox met 2 niet meer geweest. Haar zus redding, daarin is ze niet sati- JLP Blues Music gloednieuwe cd van beide he- met hartproblemen in het zie- live bonustracks en Sharon, tien jaar ouder, stierf risch. Echte topsongs zijn ren, met als motto een citaat kenhuis. Overleven bleef het fotokaarten) 25 jaar geleden aan aids, opge- ‘Without Words In The Way’, van jazzmuzikant Miles Davis: parool. Ook mooi zijn ‘No Hun- daan met vuile naalden, ver- ‘Thankful’, ‘I Need A Hero’. Die ‘Speel geen ouwe meuk na, ger No Fear’, ‘When We Don’t slaafd sinds haar zestiende. laatste twee songs draaien om schep je eigen oeuvre.’ De ti- Breathe’ en ‘You Told Me’. ‘Sister Dear’ is opgedragen aan haar religieuze overtuiging en telsong is dus niet die van Mer- haar en haar jongere zus een gospelkoor wordt evenals le Haggard. Het nieuwe mate- + eerlijk als goud Susan, die in wezen haar gids op ‘Let It Grow’ niet geschuwd. riaal leidt tot een aangenaam + bonus voor onbaatzuchtig- bleek. Beth worstelde lang met uur met veertien songs die er heid drugs, drank en haar bipolaire + groots en meeslepend wezen mogen. De teksten grij- stoornis (type 1, manisch de- + goed gedoseerd, zelfs in de pen terug op levenservaringen pressief, meldt ze vrolijk in extremen van recente datum en lang ge- persberichten). Maar goede 21

muziek | Gulliver nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

popboeken . Herman Veenhof beeld nd ‘Top 2000 maakt gelukkig’

Vandaag wordt de volledige waarin de decennia vanaf de jaren vijftig tot nu ieder een dubbelalbum hebben met hits en lijst van de Top 2000 bekend. soms verrassende songs; als toetje is er een dub- bel-cd met de ‘lange versies’ van hits die geen Die wordt vanaf Kerst uitge- radiozender meer draait. Peter Voskuil is namens uitgeverij JEA actief met zonden via NPO Radio 2. Het is dit soort boeken. In september had hij zijn eigen salontegel met een ‘Eregalerij der Nederpop’. Die de twintigste keer en dus is er beslaat 65 jaar, zonder naar pensioen te verlan- gen: in het najaar van 1954 verscheen de aller- een boek, een box en een eerste Nederlandse 45 toerensingle. Net zoals een eerdere pil over studio’s en vinyl is ook dit balans. boek weer een feest, niet het minst voor de su- perkleurige, groot afgedrukte foto’s die het mo- debeeld vanaf de jaren vijftig tot nu weerspiege- ‘De Top 2000 maakt gelukkig’, zegt Frits Spits. len. Die lange haren en minirokken, en dan niet Meer dan ooit is ook voor hem muziek het navi- eens retro! Na lezing weet je alles, nee Alles, gatiesysteem van de auto die het leven heet. De over de totstandkoming van al die liedjes die in zeventiger, neerlandicus en vleesgeworden ra- Nederland werden bedacht en opgenomen. ■ dioman verloor zijn vrouw Greetje aan longkan- ker en schreef dit najaar een prachtig boek over + warm de songs die hem hielpen bij de woestijntocht - commercieel van de rouw: Alles lijkt zoals het was. De Top 2000 is een medaille met twee kanten: het is een thema dat steeds meer wordt uitge- Een beeld uit het filmpje van ‘Niet zonder ons’ van Mooi Wark. molken en commercieel uitgebuit. Maar het is ook een bron van warmte, troost en een rijke oogst aan persoonlijke verhalen. Een derde functie komt steeds meer naar boven: de Top was tegen manipulatie en commercie. Dat is nu 2000 als ‘invented tradition’, een nieuw Neder- De lijst der lijsten: een geen taboe meer. ‘In het verleden zijn lobbyac- lands symbool van saamhorigheid. Iedereen ties tegengehouden; in 2007 werden twee num- heeft invloed en De Lijst herbergt talloze talen warme, troostvolle, mers geschrapt: ‘Tell the world’ van de religi- en culturen. ‘De Top 2000 gaat Zwarte Piet aflos- euze groep Hillsong United en ‘t Het nog nooit sen, daar is niet veel meer voor nodig’, zegt een mooie melkkoe zo donker west’ van Ede Staal, een streektaal- persman van Universal Music. De Top 2000 kent zanger uit Groningen’, zegt Norbert Spek. Hij Twintig jaar Top 2000 dit jaar de twintigste editie. De top tien was al schreef met Leo Blokhuis, Dirk Jan Roeleven en Leo Blokhuis, Norbert Pek, Dirk Jan bekend op 7 december. Er waren twee verras- Arjan Vlakveld het ‘koffietafelboek’ over de jubi- Roeleven en Arjan Vlakveld. Uitg. singen: Danny Vera kwam binnen op 4 met ‘Rol- Bert Nonkes en ingezongen door Bert Koop van lerende Top 2000. Dat is onderverdeeld in vier JEA, Amsterdam 2019. 240 blz. € 39,99 ler Coaster’ en de negende plek was voor Nor- Mooi Wark. ‘Niet zonder ons’ heeft nu als re- soorten verhalen: docu, ‘petite histoire’, Top maal, met ‘De Boer dat is de Keerl’. Dat was te frein: ‘Ploeg, mest, zaai, voer, melk, oogst en be- 2000-special en opmerkelijke parels. Die catego- Het beste uit 20 jaar Top 2000 danken aan de actie ‘Ode Aan De Boer’ van Team wonder’. rieën stroken ongeveer met het uitdijen van de Universal Music (14cd) Agro NL. Het is even afwachten of ook andere De lijst met 2000 nummers wordt sinds 2005 radiospeellijst. Er is immers ook een Top 2000 agrarische nummers het halen, zoals een origi- samengesteld door het publiek; acties mogen Café, À Go Go, concerttour, en een stoet van nu Eregalerij der Nederpop (in 100 nele cover van het Ramses Shaffy-nummer sinds kort. Zo voert Animal Rights campagne al bijna honderd televisiedocumentaires. Dit jaar en enige studio-opnamen) ‘Zing, vecht, huil, bid, lach, werk en bewonder’. met de song ‘Meat Is Murder’ van The Smiths. is er nog meer: een scheurkalender met weetjes Peter Voskuil. Uitg. JEA, Amsterdam Die is gemaakt door de 50-jarige Hardenberger Kees Toering, bedenker van de lijst der lijsten, over de Top 2000 en een 14 cd’s tellende box, 2019. 256 blz. € 34,99

jazz • Johan Bakker muziekboek • Roel Sikkema

Doug Webb (1960) speelt regel- daar met vlag en wimpel in. Het heeft lang geduurd, maar lienaam. Verder zijn er hoofd- matig in Nederland. Dat is Ineke weet zoveel variatie in eindelijk was het zover. Op 12 stukken over de ontwikkeling mede te danken aan de goede zijn spel te leggen dat zijn rit- december, precies 101 jaar na van het theaterorgel in het al- band die deze Amerikaanse mes geen moment vervelen. het geboortejaar van Pierre gemeen, van de leveranciers saxofonist heeft met zijn Ne- Marius Beets speelt suggestieve Palla, werd het naar hem ge- (pijpenmakers vooral) en van derlandse begeleiders. Die sa- basloopjes waarbij de akkoor- noemde concertorgel weer in de restauratie van het orgel. menwerking begon in de jaren den als echo’s in de lucht blij- gebruik genomen. Het in 1935 Het wordt gecompleteerd met tachtig toen pianist Rein de ven hangen. Webb kan volledig gebouwde instrument heeft een uitvoerige beschrijving van Doug Webb Graaff stoomcursussen jazz zijn gang gaan en hij benut die Pierre Palla een bewogen geschiedenis. Die de registers, echt iets voor de in Holland verzorgde met Amerikaanse vrijheid door adembenemende Concertorgel wordt uitgebreid beschreven in freaks. Daar staat tegenover The Doug Webb Trio. solisten in Nederlandse thea- muzikale verhalen uit zijn Cor L. Doesburg (red.). een schitterend uitgegeven dat het boek rijk geïllustreerd Challenge Records ters. De Graaffs vaste drummer mouw te schudden. Hij impro- Uitg. Muziekcentrum boek. Dat gaat niet alleen over is en ondanks zijn omvang was destijds Eric Ineke. Eric In- viseert op standards uit het van de Omroep, het orgel zelf. We lezen ook de maar 25 euro kost. eke, bassist Marius Beets en Great American Songbook maar Hilversum 2019. levensgeschiedenis van de be- saxofonist Doug Webb spelen hij speelt ook sterk eigen werk. 264 blz. € 25 kendste bespeler, van wie ik + standaardwerk over het nu in een samenstelling waar lange tijd heb gedacht dat zijn fenomeen theaterorgel alleen de allergrootsten zich + gewaagde opzet zonder naam een pseudoniem was. + mooie beschrijvingen van aan durven wagen: een jazztrio akkoordinstrument Maar hij heette echt Palla, of het leven van Pierre Palla en zonder akkoordinstrument. Je + adembenemende muzikale eigenlijk Pala. Zijn voorgeslacht geschiedenis van het orgel moet van goeden huize komen verhalen kwam uit Hongarije, maar een - vrij groot deel alleen om een uur lang zonder vang- ambtenaar van de burgerlijke leesbaar voor orgelfreaks net te kunnen boeien, maar stand was wat onnauwkeurig Webb, Beets en Ineke slagen bij het inschrijven van de fami- 22

Gulliver| film nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

Het afzakken van de rivier is een afdalen in de diepste krochten van de menselijke psyche. oorlog/drama Jaap-Harm de Jong beeld eye filmmuseum

Complete chaos in Vietnam-oorlog

Veertig jaar oud is Apocalyps Apocalyps Now is losjes gebaseerd op de roman ‘Heart of Darkness’ van Joseph Conrad. Hoofd- Now inmiddels. De film uit persoon is kapitein Benjamin L. Willard. Zijn opdracht is om per boot de rivier Nùng te beva- 1979 waarmee regisseur ren vanuit Vietnam richting Cambodja. Daar leeft kolonel Walter E. Kurz verstopt in het re- de gekte genwoud als een soort halfgod. Er zijn berich- ten over hem binnengekomen dat hij waanzin- van de Vietnam-oorlog nig is geworden. De opdracht voor Willard is om de activiteiten van Kurt te beëindigen, zon- probeerde te vangen op het der enig voorbehoud. De reis die Willard witte doek. Enthousiast roept hij Na een eerdere remake in 2001 is de film op- nieuw onder handen genomen. Iets meer dan 3 uit: ‘I love the smell of uur duurt het epos nu, waarbij beelden en ge- luid een digitale oppoetsbeurt hebben gekre- napalm in the morning!’ gen. Het doet recht aan deze film die in het maakproces geen einde lijkt te kennen. Even wat feiten op een rijtje. Na ongeveer een maand werd de ene hoofdrolspeler ingewisseld maakt, blijkt steeds meer een symbool te zijn voor een andere. Deze nieuwe hoofdrolspeler, voor de oorlog zelf. Waar het begin van hun acteur Martin Sheen, werd tijdens de opnames boottocht nog redelijk overzichtelijk is, wordt getroffen door een hartaanval. de reis allengs gevaarlijker en raken Willard en Een andere belangrijke rol werd vervuld door de mannen die met hem meereizen steeds , met wie Ford Coppola al eerder meer de grip op werkelijkheid kwijt. Het afzak- had samengewerkt voor The Godfather. Brando ken van de rivier is een afdalen in de diepste verscheen echter lusteloos, tegendraads en dik krochten van de menselijke psyche waar rede- op de set. Zijn weerspannige gedrag kostte de lijkheid ver te zoeken is en zaken als diepe nodige tijd en er moesten allerlei kunstgrepen angst en complete gekte in alle hevigheid op- ken terwijl hij dood en verderf zaait, en biedt schrikwekkende en gruwelijke anti-oorlogsfilm uitgevoerd worden om zijn lijf zo gunstig mo- borrelen. na afloop een van Willards kameraden de mo- geworden en tevens een eerbetoon aan alle gelijk in beeld te krijgen. Dat betekende veel gelijkheid te surfen op de golven van een nu mensen die daar hun leven gaven, of ze de oor- werken met schaduw en de juiste camera- dood en verderf veilige zee. Enthousiast roept hij na de aanval log nu overleefden of niet. standpunten. En dan waren er nog de telkens De eerste helft van de film is nog een redelijke uit: ‘I love the smell of napalm in the morning!’ Samen met Apocalyps Now: The Final Cut ver- oplopende kosten die ervoor zorgden dat de standaard-oorlogsfilm met enkele iconische Naarmate Willard dieper doordringt in onbe- schijnt ook de korte documentaire Dutch Angle: regisseur nieuwe hypotheken moest afsluiten scènes en uitspraken. Zo is er bijvoorbeeld een kend gebied wordt de film ongrijpbaarder. Het Chas Gerretsen & Apocalyps Now in de bioscoop. en verschillende miljoenen eigen geld in het napalmaanval met helikopters op de monding is een wereld waarin de gangbare wetten van De Nederlandse oorlogsfotograaf Chas Gerret- project moest steken. Het ontlokte hem de ver- van de rivier Nùng. Deze wordt geleid door lui- goed en kwaad of inschattingen van wat nor- sen mocht in 1976 zes maanden lang fotografe- zuchting dat de film niet over Vietnam ging, tenant-kolonel Bill Kilgore. Hij laat vanuit een maal en niet normaal is, niet meer van toepas- ren op de set van Apocalyps Now. Het is een maar Vietnam zelf was. van de helikopters een opera van Wagner klin- sing zijn. Daarmee is Apocalyps Now een af- mooi portret van enerzijds de fotograaf zelf, die

avontuur/komedie/drama Jaap-Harm de Jong beeld the searchers Feelgood zonder rafelrandjes

Een jonge man met het syndroom van Down. gaat ontmoeten aanzienlijk toegenomen. Als krachttraining, zodat Zak steeds meer ‘The Pea- Een bejaarde man met spierwit haar die zijn hij op zijn vlucht Tyler – een vrijbuiter die wor- nut Butter Falcon’ wordt. Als volleerd show- kamergenoot is. De tweede weet met een lap stelt met pijn uit het verleden – ontmoet, vor- worstelaar fladdert hij met van takken ge- stof en een wandelstok de tralies voor hun men de twee eerst een onwillig, maar al gauw maakte valkenvleugels en smeert hij zijn raam om te buigen, zodat de eerste – slechts een onafscheidelijk duo. wangen in met pindakaas voor een vervaarlijk gehuld in een grote witte onderbroek en inge- uiterlijk. smeerd met zeep – naar buiten kan glippen op nieuw soort familie Het zorgt voor een sympathiek en hartverwar- weg naar de vrijheid die hij al veel langer Ze zetten samen koers richting North Carolina mend verhaal, dat tegelijkertijd ook wat braaf zoekt. Het is slechts een van de komische en waar de sportschool van Salt Water Redneck is. en voorspelbaar is. Alle elementen – spanning warmbloedige scènes die The Peanut Butter Fal- Intussen worden ze allebei opgejaagd. Tyler en avontuur, wonderlijke ontmoetingen onder- con rijk is. door twee vissers van wie hij in een boze bui weg, toenadering tussen de hoofdpersonen en De jongen met het syndroom van Down heet de netten in brand heeft gestoken en Zak door zelfs een vleugje romantiek voor Tyler – zijn Zak. Hij hoort natuurlijk helemaal niet thuis in Eleanor, zijn persoonlijke begeleider voordat aanwezig, maar toch blijft gevoel knagen dat een huis voor ouderen, maar ergens anders is hij ontsnapte. het dwarser had gekund. geen plek voor hem. Zijn droom is om ooit Salt Twee mannen die buiten de maatschappij val- Ga dus niet naar The Peanut Butter Falcon voor Water Redneck te ontmoeten, een bekende len en in elkaar een vriend herkennen. Een de verrassing, maar geniet van een lief verhaal showworstelaar. Nu zijn laatste ontsnappings- nieuw soort familie, iets waar ze allebei naar dat je in ieder geval met een warm gevoel ach- poging gelukt is, is de kans dat hij zijn idool snakken. Onderweg naar hun doel doen ze terlaat. ■ 23

film | Gulliver nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

oorlog/drama Jaap-Harm de Jong beeld eye filmmuseum Boaz van Luijk • Boaz van Luijk beeld the walt disney company Eén laatste blik op mijn vrienden

licht en donker, maar ook over geloof Eindelijk is het zover: de in die kleine club rebellen. Zij verlie- zen door hun kleine aantallen vaak beroemdste sciencefic- genoeg de hoop, maar weten door hun liefde voor elkaar vol te houden. tionsaga van het witte De haatdragende Kylo Ren laat zien wat er gebeurt als je je laat leiden doek vindt haar door angst. Zoals Yoda al eerder zei: ‘Fear is the path to the dark side. Fear voltooiing. leads to anger. Anger leads to hate. Hate leads to suffering.’ Hoop laat personages zich echter uitstrekken Na bijna vijftig jaar enorme succes- naar het goede, het licht. The Rise of Apocalyps Now: The Final Cut sen en teleurstellingen in even zovele Skywalker laat in Rey en Kylo Ren Regie: Francis Ford Coppola. Met films, series en vertakkingen is dat beide kanten zien. Hoop leidt bij Rey als jonge Groningse jongen te veel vragen stel- Martin Sheen, Marlon Brando, nog een hele opgave. Gelukkig vin- tot vertrouwen, overgave en opoffe- de en anders was. Hij paste niet in de omge- Robert Duvall, e.a. 183 minuten. den we J.J. Abrams aan het roer van ring. Het is haar hoop, vertrouwen en ving waar hij opgroeide en trok de wereld in. Kijkwijzer: vanaf 16 jaar. deze laatste film van de drie Star liefde die in de finale van de film le- Anderzijds komt uit zijn verhaal opnieuw naar In 23 bioscopen. Wars-trilogieën. Zijn kundige regis- ven en heling brengen. voren wat een complete chaos het maken van seurshand leidt ook nu weer tot veel In The Rise of Skywalker moeten Rey de film was. Over elkaar buitelende ego’s die in Dutch Angle: Chas Gerretsen en Kylo Ren beslissen wat ze toelaten megalomaan en afwijkend gedrag niet voor el- & in hun hart: angst of hoop. En omdat kaar onder wilden doen. Ontluisterend, maar Regie: Baris Azman. Met Chas dit het einde van de saga is, komen Gerretsen kon ermee omgaan. In zijn eigen Gerretsen, e.a. 32 minuten. Rey en Kylo Ren heel veel oude vrienden en vijanden woorden: ‘Ik snap mensen niet, maar ze fasci- Kijkwijzer: vanaf 12 jaar. terug. Dat zorgt voor emotionele scè- neren me wel.’ ■ In 12 bioscopen. moeten beiden nes, oplopende spanning en een krachtige ontknoping. Naast het ver- beslissen wat ze haal van de twee protagonisten is er genoeg ruimte voor andere geliefde toelaten in hun hart. karakters als Poe, Finn, Chewbacca en droids R2D2, 3CPO en BB8. Het universele verhaal, de effecten, mu- avontuur/komedie/drama Jaap-Harm de Jong beeld the searchers ziek en actie maken The Rise of Sky- kijkplezier met als bonus de diep- walker tot een waardige afronding gang die elke Star Wars-film ver- van de geschiedenis van de Skywal- dient. kers. En voor diegenen die nog niet Vanaf de originele delen hebben de genoeg kunnen krijgen van dat uni- films altijd een flinke hoeveelheid versum: er zijn geruchten over nieu- maatschappijkritiek in zich. Ook met we films en series. ■ The Rise of Skywalker laat Abrams je nadenken over corrupte leiders, tota- litaire systemen en het verzet van gewone mensen. De club van rebel- len die het op moet nemen tegen de kwade krachten zijn ook nu weer ernstig in de minderheid. Tegenge- The Peanut Butter Falcon steld aan de uniforme stormtroopers ★★★✩✩ zijn zij enorm verschillend van el- Star Wars: The Rise Regie: Tyler Nilson, Michael kaar. Het is juist in die verscheiden- of Skywalker Schwartz. Met: Shia LaBeouf, Dakota heid dat zij steeds hun kracht vinden. ★★★★✩ Johnson, Zack Gottsagen, Thomas Soms is het nog slechts de hoop van Regie: J.J. Abrams. Met Carrie Haden Church, Bruce Dern, e.a. één die de angst verdrijft. Daarmee Fisher, Daisy Ridley, John Boyega 93 minuten. Kijkwijzer: vanaf 12 jaar. lukt het de rebellen om de onder- e.a. 142 minuten. Kijkwijzer: vanaf In 33 bioscopen. drukte volken van vele sterrenstel- 12 jaar. In 137 bioscopen. sels de moed te geven om hun juk af + syndroom van Down in een te werpen. + krachtig verhaal positief daglicht gesteld De Star Wars-saga gaat over het ge- + gebruik van effecten en muziek - verhaal mist scherpe randjes vecht tussen goed en kwaad, tussen - te veel willen afronden 24 Gulliver nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019 museum Sophia Geuze beeld nationaal tegelmuseum / Marjon Gemmeke en Köppen Marcel Tegels zijn praktisch en decoratief

Nederland kent zo’n duizend officiële musea, en daarnaast een groot aantal officieuze. Welke verborgen pareltjes zitten daartussen?

Vandaag: Nationaal Tegelmu- seum in Otterlo.

De Zaanse smuiger is betegeld met bijbelse taferelen.

Collectie fotografie, Nederlands Tegelmuseum, Otterlo

In welk museum zijn we Wat moet je hier beslist zien? ledige schouw. Een ander tableau vandaag? Het portret van Wilhelmina, de vis- toont Mozes in het biezen mandje. Het Nationaal Tegelmuseum in Ot- sen en vogels van Escher, de enorme En er zijn tal van losse tegeltjes vol terlo. Een museum dat ontstaan is uit tegelpers en het wandreliëf ‘De ge- bijbelverhalen al dan niet met bijbel- de tegelcollectie van de Friese archi- lukkige olifant’ dat ooit op het vakan- tekst. Bijvoorbeeld van de opstanding tect Gerrit Feenstra (1890-1985). Het tiehuis van de Oranjes in Italië zat. en de kruisiging, maar ook van Pe- museum is gevestigd in twee bunga- Verder de imposante Zaanse smuiger trus die probeert over het meer te lows die Feenstra ontwierp. Het mu- – een schouw -- die helemaal is bete- lopen. In de zaal waar ook presenta- Voor de blauwe tegeltjes in seum opende al in 1961 zijn deuren. geld met bijbelse voorstellingen. Wie ties gegeven kunnen worden, hangt zwang raakten, waren de tegels Inmiddels is de tegelcollectie flink er niet uitkomt om welk bijbelver- een enorm tableau van een onder- veel kleurrijker. uitgebreid. Sinds twee jaar zijn bij- haal het gaat, kan de bijbeltekst op- deel van de kruisweg van Jezus. Pila- voorbeeld de tegels te zien die He- zoeken. Die staat namelijk ook op het tus wast zijn handen in onschuld. lene Kröller-Müller (1869-1939) ver- tegeltje. Onomwonden worden de Het is afkomstig uit een afgebroken Een tableau van Mozes in het zamelde. Tegels met een hoekje eraf verhalen afgebeeld. Die van koning rooms-katholieke kerk in Den Haag. biezen mandje. kregen een lijstje om het gebrek te David die op zijn dak naar de baden- verdoezelen. Feenstra was vooral ge- de blote Batseba kijkt, bijvoorbeeld. Hoe smaakt de koffie? ïnteresseerd in oude en moderne te- Vergeet ook de vitrine met misbak- De koffie is prima. Hij wordt vers ge- gels, niet in die uit zijn eigen jeugd. sels niet. Daarin ligt een tegeltje van zet en geserveerd in een kop met Dat zijn tegels in art-nouveaustijl die een ridder onder een poort. De kleur schotel in de Koffiekamer. Daar han- vooral gebruikt werden voor recla- van de poort is uitgelopen waardoor gen mooie tegeltableaus, bijvoor- mes. Deze schitterende tegeltableaus het tegeltje een griezelverhaal lijkt te beeld een uit een Amsterdamse vis- zijn inmiddels ook toegevoegd aan vertellen. handel, een over boterbereiding en de collectie. Verder is er in het mu- een uit een serie over de jaargetijden. seum veel aandacht voor de techniek Wat valt tegen? van het tegels bakken en kleuren. En De bereikbaarheid met openbaar Hoe is de museumshop? er is te zien hoe de tegels beïnvloed vervoer en de parkeermogelijkheden. De winkel staat tjokvol spullen die in zijn door verschillende kunststro- Het museum bevindt zich in een ge- de meeste museumwinkels te vinden mingen. Een tegel is een praktisch wone woonwijk en heeft dus geen zijn, maar nu met tegelmotieven: product dat ook nog eens mooi parkeerplaats. Verder valt juist alles kaarten, boeken, sleutelhangers, vormgegeven kan worden. De eerste mee. Achter de gevel van de bunga- placemats en mokken. En er zijn te- tegels werden gebruikt als plint en lows verwacht je niet zoveel tegels geltjes met cijfers te koop die als rond het haardvuur, omdat ze ge- aan te treffen. huisnummer kunnen dienen. makkelijk schoon te houden waren. En rond de haard – de centrale plek Is er iets christelijks te zien? Je moet hier beslist naartoe ... in huis – kon je er ook mee pronken. Jazeker. En niet alleen op die Zaanse ... als je inspiratie zoekt voor je eigen Nederlands Tegelmuseum, Eiken- Toen mensen meer besef van hygiëne smuiger. Op een andere schouw is te interieur, je meer wilt weten over de zoom 12, Otterlo. Open: di-zo kregen, werden tegels steeds vaker in zien hoe Jozef door zijn broers wordt geschiedenis van de tegel of een leuk 13.00-17.00 uur. winkels gebruikt. verkocht. Het tafereel beslaat de vol- cadeautje zoekt.

nederlandstegelmuseum.nl