4 INTERVIEW

Illustratie: Lidewij Spitshuis

INTERVIEW MET COMMUNICATIESTRATEEG KAJ LEERS ‘NIETS IS HANDIGER DAN EEN TWEESTRIJD ORGANISEREN’

MAART 2018 INTERVIEW 5

Eind februari verscheen het boek Megafoonpolitiek (Amsterdam University Press) van communicatiestrateeg Kaj Leers. In dit boek toont hij aan dat partijen zich bezighouden met oer-Hollandse megafoonpolitiek. M&P legt Leers een aantal vragen voor.

IVO PERTIJS

egafoonpolitiek als Welke partijen blinken in Nederland uit municatie, (massa-)psychologie en de term vindt zijn in perceptiemanagement? resultaten uit neurologisch onderzoek oorsprong in Ne- ‘De VVD heeft de afgelopen acht jaar een soort driehoekshuwelijk aangegaan. derland’, legt Kaj grote sprongen gemaakt, mede door Uit neurologisch onderzoek blijkt dat Leers uit. Het is het inhuren van buitenlandse (lees: mensen deels progressief of conservatief een term die voor- Amerikaanse en Britse) consultants. worden geboren. In deze context wordt ‘Mmalig PvdA-leider De VVD is constant bezig met de vraag daar een levenshouding mee bedoeld, gebruikte in zijn afscheidsbrief aan de hoe men over kan komen bij de bui- niet politieke dogma’s. Progressieve men- Tweede Kamer. Leers: ‘Het komt er in het tenwacht en de media, die nog steeds sen zijn niet snel bang voor verandering, kort op neer dat politici proberen elkaar (maar wel minder prominent) als door- zijn onderzoekend en staan open voor te overschreeuwen en tegenstellingen geefluik fungeren. Tegelijkertijd blijkt het onbekende, waar conservatiever ge- te versterken, waarbij de nuance en de juist bij de VVD paradoxaal genoeg ook boren mensen wars zijn van verandering, welwillendheid om tot compromissen te hoe de perceptie zich tegen je kan ke- ook wel onderzoekend zijn, maar dan komen op de achtergrond raken. Als je ren als het beleid niet aansluit op het meer gericht op het herkennen van in Nederland wilt regeren, moet je wel door de partij geschilderde beeld, dreiging en minder open staan voor het samenwerken. Maak je die samenwerking dankzij een reeks aan schandalen rond onbekende. Mensen werden in een der- onmogelijk doordat iedereen in het ei- al dan niet prominente VVD’ers, tot aan gelijk onderzoek in een scanner gelegd gen schuttersputje het eigen gelijk gaat aftredende Kamerleden, ministers en en met bepaalde beelden en geluiden zitten verdedigen, dan wordt het land staatssecretarissen aan toe. Onlangs geconfronteerd. Bij de progressiever in- onbestuurbaar, was Samsom’s betoog’. bleek dat het Wetenschappelijk Onder- gestelde mensen lichtten dan de delen zoek- en Documentatiecentrum (WODC), van de hersenen op die in verband wor- Hoe kunnen docenten perceptiemana- het onafhankelijke onderzoeksinstituut den gebracht met nieuwsgierigheid, gement op een toegankelijk wijze aan van het Ministerie van Justitie en Veilig- terwijl bij conservatiever ingestelde leerlingen uitleggen? heid, onder VVD-bewindspersonen on- mensen bij het zien van dezelfde beel- ‘Ik ben natuurlijk geen docent en daarom welgevallige onderzoeksresultaten op den juist de delen van de amygdala op- vermoedelijk niet goed op de hoogte het hoogste niveau manipuleerde opdat lichtten die met (de herkenning van) van manieren om leerlingen iets bij te de feitelijke analyse van gevoerd beleid gevaar in verband worden gebracht. brengen. Niettemin: weinig mensen zijn (dus: de realiteit) niet afweek van de Zoals we uit onderzoek van onder andere zo met hun eigen perceptiemanagement gecommuniceerde, politieke realiteit, of- Nobelprijswinnaar Richard Thaler weten, bezig als pubers, zou ik denken. De hele wel de perceptie van de realiteit. Het laten wij mensen ons in onze beslissingen middelbare school is één lange periode boek van voormalig VVD-Kamerlid eerst en vooral door onze emotie leiden. van het managen van je perceptie, ofwel Ybeltje Berckmoes werpt hier een goed We denken dat we die iPhone willen het manipuleren van hoe je bij de ander licht op, en zij doet dat onderbouwd omdat het een kwalitatief goed toestel is, overkomt. De beste manier is vermoedelijk door ook vertrouwelijke documenten maar dat is de rationalisatie of eigenlijk via een rollenspel. Perceptiemanagement over de politieke communicatie van de het rechtpraten van de gevoelsmatige is de kunst van het proberen de eigen VVD-fractie naar buiten te brengen. In wens om gewoon een dergelijk ding te partij voor een zo goed mogelijk dag- die documenten staat zwart op wit wat willen hebben.’ licht te stellen. Dat wijkt, mijn eigen zoal VVD-strategieën zijn om het beeld schoolperiode herinnerend, niet veel af van de buitenwacht over de partij te Welke onderwerpen werden tijdens af- van hoe jongeren dagelijks opereren. Je beïnvloeden.’ gelopen Tweede Kamerverkiezingen wilt op de best mogelijke manier voor in maart vermeden en welke onder- de dag komen en je sterke punten laten Welke rol speelde perceptiemanage- werpen worden in aanloop naar de zien terwijl je je zwakke punten probeert ment bij de overwinning van Groen- gemeenteraadsverkiezingen vooral ge- te camoufleren. Misschien is het een idee Links? meden? een dergelijk rollenspel in elkaar te zetten ‘Hoe werd gebracht, om het ‘Gemeden werden vooral de mogelijk- met een theatergroep die veel ervaring even in jargon te zeggen, is natuurlijk heid van nieuwe bezuinigingen in de heeft met het werken met jongeren, zoals onderdeel van het perceptiemanagement. zorg en de betaalbaarheid van de pen- de theatergroep Tafel van Vijf - en dan Politieke communicatie door partijen sioenen; terwijl beide onderwerpen in met name producent Michiel Schreuders. gaat meer dan ooit over het managen Den Haag tot grote kopzorgen leiden. Momenteel trekt de voorstelling langs van de perceptie van de politiek leider. Een ander onderwerp dat door de meeste middelbare scholen met een voorstel- Verkiezingscampagnes worden elke keer partijen werd gemeden is het tegengaan ling over koning Willem II, waar ook persoonlijker en dat heeft alles te ma- van klimaatverandering. Op alle drie de heel veel perceptiemanagement in zit. ken met het bij de meeste partijen onderwerpvelden zijn grote problemen, Als iemand perceptiemanagement goed doorgedrongen besef dat politiek per- waarvan enkele nu al zichtbaar zijn kon gebruiken en daar verrassend sterk soonlijker is geworden. Zoals ik in Mega- (zoals de klimaatverandering) en die dus in bleek, dan was het Willem II wel.’ foonpolitiek beschrijf zijn politieke com- van grote invloed zullen zijn op de toe-

MAART 2018 6 INTERVIEW

doet in Amsterdam niet mee, Baudet wel - en D66 wil heel graag de grootste partij in Amsterdam blijven. Niets is handiger dan een tweestrijd organiseren met in dit geval dus Baudet, in de hoop dat Baudet de handschoen oppakt en dan hopen dat D66 de partij wordt waar kiezers naar- toe vloeien vanwege de wens om een anti-Baudet-stem uit te brengen. Aan deze strategie zit een groot risico: dat je de andere partij groter maakt omdat je die een podium geeft - en jawel, het is nu Baudet hier, Baudet daar.’

Is er op lokaal niveau niettemin ook sprake van megafoonpolitiek? ‘De politieke verschillen waren niet groot omdat de lokale politiek over niet veel meer mocht gaan dan de inrichting van de gemeente. De aanpak van het straat- afval (in de meeste steden ergernis heeft aangifte gedaan wegens smaad (bron: YouTube) nummer één onder kiezers), de woning- bouw, de aanpak van overlast op straat, de inrichting van de openbare ruimte, komst van onze kinderen en kleinkinde- Kunnen in dit geval beide partijen de kwaliteit van het openbaar vervoer ren. Omdat de oplossingen daarvoor - Forum voor Democratie en D66 - en misschien hier en daar investeringen echter niet eenvoudig en pijnloos zijn, megafoonpolitiek worden verweten? in de lokale economie. Dat is sinds het werd het liever in het midden gelaten. ‘Absoluut. Wat hier gebeurt, is wat ik in kabinet Rutte-II anders door de decentra- Voor de gemeenteraadsverkiezingen wor- mijn boek “Boemanpolitiek” noem. Een lisatie van de langdurige zorg (Wet maat- den natuurlijk de gevolgen van de decen- partij roept een andere partij tot de grote schappelijke ondersteuning) en daaraan tralisatie van de zorg en sociale zekerheid tegenstander, tot boeman, uit in de hoop gekoppeld de sociale zekerheid naar de naar de gemeenten gemeden. Nogal een tweestrijd uit te lokken. Kiezers zijn gemeente. Dus naast iets wat mensen wat gemeenten hebben noch de kennis, ook maar gewoon mensen en willen een direct raakt (zoals zichtbare zaken als noch de expertise, noch het geld om dat overzichtelijke verkiezingsstrijd tussen vuil op straat, de staat van de wipkip en te behapstukken. Veel gemeenten heb- (bijvoorbeeld) links en rechts. Daarom of je veilig over straat kunt) komt daar ben niet eens een functionerende on- zag je steevast aan de linkerkant van nu de zorg bij - en de zorg over de zorg afhankelijke Rekenkamer. Toch hoor je het politieke spectrum een partij groot staat volgens alle onderzoeken al jaren bij daar in deze campagne vrijwel niets worden (lange tijd was dat de PvdA) en mensen met stip op nummer één. over. Volgens peilingen willen kiezers aan de rechterzijde ook (dat was altijd We zien het nu nog niet erg, maar zeker in bijvoorbeeld Amsterdam dat de ver- het CDA, maar de afgelopen jaren dus de vanaf de periode 2018-2022 gaat de kiezingen over woningmarkt, de zorg, VVD). Die partijen probeerden dan een lokale politiek dus ook over politiek hete het onderwijs en het milieu gaan, maar dergelijke tweestrijd uit te lokken met als hangijzers als waar het geld in de zorg net als met de Kamerverkiezingen van doel mensen aan zich te binden die voor- naartoe gaat. Je ziet zeker in de steden, maart 2017 gaat het vooral weer over al die andere partij uit het Torentje willen met grootschalige problematiek in identiteit en integratie; onderwerpen houden. Met haar duidelijk ingestoken bijvoorbeeld de zorg, waar nu eenmaal waarover gemeenteraden niet eens toespraak gaf Ollongren een klassiek veel meer mensen zijn geconcentreerd, kunnen gaan, want dat is allemaal staaltje “Boemanpolitiek” ten beste, waar- nu ook al partijen echt met elkaar op landelijke politiek. Terwijl jij dit inter- bij Baudet dus de tegenstander werd - en deze onderwerpen “politiseren”, zoals view met mij doet, buitelt iedereen over reken maar dat dit zo uitgekiend was. Aan ze dat in de Tweede Kamer ook doen. elkaar heen vanwege de aangifte van een dergelijke toespraak wordt weken Ik zie hier overigens weinig verschil Thierry Baudet tegen minister Kajsa gepoetst en geschaafd. Het eerste wat tussen stad en platteland, alleen de Ollongren van D66, omdat die iets over opvalt: D66 koos Baudet, niet Wilders. schaal van de problematiek is anders. In Baudet’s partij zei; terwijl Baudet’s partij Waarom niet? Wilders doet in dertig sommige landelijke gebieden waar zware maar in één gemeente meedoet, name- gemeenten mee, Baudet maar in één. Het vergrijzing optreedt, zoals de zoge- lijk Amsterdam.’ is een beetje speculeren, maar Wilders naamde krimpgebieden in Zuid-Limburg,

M&P mag drie exemplaren van het boek Megafoonpolitiek weggeven. Wilt u daarvoor in aanmerking komen, stuur dan een reactie naar: [email protected].

MAART 2018

COLUMN 7

levert dat grotere problemen op. Want wat nu als de schaal van de problematiek het gemeentebudget te boven gaat? Het beschikbare geld is beperkt en men zal dus zien dat lokale politieke partijen zich op dit onderwerp meer tegen elkaar zullen gaan afzetten.’

Op lokaal niveau neemt de versplinte- ring van partijen toe. Ziet u dit als kans of als bedreiging voor de democratie? ‘Het is altijd een kans en het is ook niet nieuw. De versplintering krijgt nu veel aandacht omdat die in de Tweede Kamer ONDERWIJSPARTIJ plaatsvindt, maar op lokaal niveau is de versplintering al sinds de opkomst van De eerste honderd dagen van dit kabinet zitten erop. Fijn dat de economie de Leefbaar-partijen (dus sinds ongeveer er weer bovenop is, jammer dat de publieke sector daar tien jaar voor heeft 2000) gemeengoed. Van meer dan moeten bloeden. Ook de komende jaren vrees ik dat we onder de bezielende tien partijen in een gemeenteraad kijkt leiding van meer moeten gaan participeren, zodat er nog minder niemand meer op. In die zin is het geen handen aan het bed, agenten op straat of leraren voor de klas zijn. trend meer maar de normale gang van zaken geworden. Maar hé, dat dit bij de VVD zo gaat wisten we van tevoren. Mijn teleurstelling De dreiging voor het functioneren van de zit bij D66. Bij aanvang van dit nieuwe kabinet waren mijn verwachtingen democratie op lokaal niveau zit hem in de hooggespannen. Wat gaat dit kabinet voor het onderwijs betekenen? Het vraag wie de gemeenteraad controleert. antwoord is inmiddels bekend: helemaal niets. Zelfs de motie Van Meenen die Dus: de staat van de pers. Zodra een in juni 2016 met een Kamerbrede steun werd aangenomen om leraren in het meerderheid in een raad een coalitie voorgezet onderwijs nog maar maximaal twintig uur te laten lesgeven, werd sluit, vormen die doorgaans een gesloten niet in het regeerakkoord opgenomen. verbond. De oppositie heeft dan nog weinig in de melk te brokkelen en staat op Paul van Meenen, de kopman van D66 als het om onderwijs gaat, eigende afstand, want de partijen die in het college zich het woord van het jaar 2017 nog wel toe: plofklas. ‘Voor mij een van bestuur zitten hebben een voor- bijzonder moment, want ik bedacht het woord in 2013 om uiting te geven sprong op de informatievoorziening. Dan aan de zorgen van D66 over de te grote klassen in met name het basis- en heb je dus veel goede speurneuzen in de voortgezet onderwijs.’ Hij bedacht het woord in 2013. Tweeduizenddertien! pers nodig die gaan spitten en snuffelen We zijn vijf jaar verder, Paul, de zorgen zijn alleen maar toegenomen. Op en problemen aan de kaak stellen. Juist Facebook reageerde Van Meenen enigszins geagiteerd: ‘We hebben de met de lokale pers gaat het echter overal plofklas niet kunnen oplossen, maar kijk eens wat we wel hebben gedaan’. slecht. Dat is de grote bedreiging.’ Hij kwam aanzetten met het herfstakkoord uit 2014 (!) en de door Asscher uitonderhandelde 450 miljoen voor het primair onderwijs. Welke rol speelt perceptiemanagement bij de campagne voor dit referendum? Ik vond het pijnlijk, maar erger nog, er is niets waar ze bij D66 naar kunnen ‘Perceptiemanagement speelt een enorm uitkijken. Sterker nog: bij D66 zijn ze nu muisstil als het over het onderwijs belangrijke rol. Zie maar hoe sommige gaat. Tijdens Rutte II stond D66 voorop in de Kamer en daarbuiten. Nu ze media en partijen het framen: als de eindelijk in de positie zijn om het verschil te kunnen maken, horen we ze niet komst van Big Brother uit George Orwell’s meer. Nu wil ik niet direct van opportunisme beschuldigen, 1984 zelf. De belangrijkste rol is toch maar hij snakte wel heel erg naar regeren. voor premier Mark Rutte weggelegd, hoe- wel hij - en de VVD - deze hete aardappel Ik ben teleurgesteld in D66. Elke week zijn er wel verhalen in het nieuws over het liefst bij D66-minister Ollongren zou de zorgen in het onderwijs. Het is vijf voor twaalf - en van de onderwijspartij leggen. Aan de antizijde is het toch voor- van Nederland hoor je helemaal niets. Mijn oproep aan lesgevende D66’ers: al weer Baudet die zal proberen een laat van je horen, wees kritisch en bevraag je partij naar concrete plannen. belangrijke rol te pakken, al was het maar Want, om met de eigen woorden van D66 te spreken: ‘Geef onderwijs de omdat hij en zijn partij uit het gedoe rond kwaliteit en aandacht die het verdient!’. u het Oekraïne-referendum zijn voortge- komen. Het referendum over de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten leent zich er bij uitstek voor om door STEF VAN DER LINDEN een frame te worden gekaapt omdat het (maatschappijleer.net) een technisch ingewikkeld ding is, met veel mitsen en maren en nuanceringen - en zoals oer-campagnevoerder Ronald Reagan al over campagne voeren zei: “Als je aan het uitleggen bent, ben je aan het verliezen”.’ u

MAART 2018