Bemadette Klasen gaan. Dat het Britse melodrama hier anders mee omspringt. geloof ik niet. Maar wat hier opvalt is het dubbele, het schemerach- Overdaad aan overdaad tige, het expliciet verwrongen zijn, kortom; Gains borough-melodrama's het perverse in de thematiek.'i 'Geprikkeld door ontdekkingslust' heb ik een tiental Gainsborough-melodrama's 'Soms gaat het om het totale. Om grenzelo- gezien; ik geloof inderdaad dat er in deze ze liefde en grenzeloze smart, om obsessies films niet wezenlijk anders met de 'harts- en de bereidheid tot het einde te gaan. Om tocht' wordt omgegaan, maar wP1 met mijn de ondoordringbare eenzaamheid en de emoties. Sue Harper,4 die het Cinematheek- eenzame waanzin. "Zonder jou wil ik niet project over de Gainsborough-films in ja- leven." "Ik zou gestorven zijn zonder jou." nuari jongstleden inleidde, vertelde dat ze Een andere keer is dat heel eenvoudig. (. ..) vaak meesmuilende opmerkingen had ge- In melodrama's gaat het om het totale. hoord in de sfeer van: 'Hoe kunnen jullie Daarom hebben ze het tegenwoordig moei- koele Engelsen nu denken films te kunnen lijk. Soms lachen de toeschouwers uit pure maken waarin het hartstochtelijke domi- angst dat ze zouden kunnen huilen.' Aldus neert?!' Ik weet niet of de Engelsen dit niet Norbert Jochum.1 Ik behoor niet tot de la- kunnen; ik heb eerder de indmk dat ze het chers; ik geniet van de 'brok in de keel', van niet willen. Ze lijken me een beetje de spot het - toch wel enigszins onderdmkte - ge- te drijven met het melodrama, althans de snif en de opwellende tranen. Ik houd van bekende Hollywood-variant. Een van de het sentiment dat een melodrama bij me op cruciale kenmerken van dit genre, het op- kan roepen; ik koester mijn tranen. wekken van tranen, functioneert - althans Volgens Steve Neale is het vermogen om bij mij - niet of nauwelijks. Slechts enkele de toeschouwers te ontroeren en meer in malen voelde ik iets in mijn keel dat her- het bijzonder om ze aan het huilen te bren- innerde aan de emoties die bijvoorbeeld gen, een cmciaal kenmerk van het melodra- Sirks IMITATION OF LIFE kan opwekken, ma.2 Neale beperkt zich in zijn 'Melodrama maar dat zeker niet even 'groots' was. en tranen' tot voorbeelden uit de Arneri- Overdaad is een kenmerk van melodra- kaanse cinema: LETTER TO AN UNKNOWN ma: 'De overdaad aan dit effect overtreft de WOMAN (Max OphÜl~),BROKEN BLOS- oorzaak, het extreem buitengewone over- SOMS (D.W. Gnffith), ONLY YESTERDAY treft het alledaagse.'s Het Britse melodrama Oohn Stahl) en IMITATION OF LIFE werd beïnvloed door het Duitse expressio- (Douglas Sirk). Ook mijn voorliefde voor nisme; er werkten nogal wat mensen aan dit genre is gefundeerd op Hollywood-me- mee die afkomstig waren uit de Duitse UFA lodrama's. -studio's. Volgens Harper werden de gevoe- Enc de Kuyper schrijft, in afwachting lens onder meer hierdoor opgewekt. Ook van de confrontatie met de 'ongekende' in de melodrama's van Douglas Sirk is deze Gainsborough-melodrama's: 'Het Holly- invloed merkbaar, maar in deze Holly- wood-melodrama wordt gekenschetst wood-melodrama's wordt de 'overdaad' af- door een zeer vreemde omgang met juist gewisseld met een zekere soberheid. De die "hartstocht". Eigenlijk is die er niet, ofis verhalen zijn over het algemeen eenvoudig die er enkel als kader, als suggestie; het pas- en hetzelfde geldt, op het oppervlakte-ni- sionele wordt meer als thematiek gehan- veau, voor de personages en de dialogen: teerd dan als feitelijke "dramatiek" te lijfge- deze melodrama's zijn subtiel opgebouwd.

140 Palimpsest Ik heb het idee - hoewel dit moeilijk te be- Maar in THEY WERE SISTERS wordt de tra- oordelen is na een eerste, eenmalige ken- gedie van twee (!) van de drie zussen inge- nismaking - dat de Gainsborough-melodra- leid door scenes uit hun gezamenlijke ge- ma's me over het algemeen niet kunnen lukkige jeugd. De - zoals later overduidelijk ontroeren omdat ze overdadig zijn op alle zal worden - 'zelbuchtige' zus wordt gepre- niveaus; té overdadig. senteerd als 'the queen ofdance' tijdens het De Kuyper spreekt van 'het dubbele' plaatselijke thé-dansant: op het moment met betrekking tot deze films. Ik zou dit wil- waarop zij met haar vriendje de dansvloer len aanvullen met 'een dubbel-op-heid'. De betreedt, maakt een ieder plaats voor dit films zijn dermate 'overdadig' dat ze ver- koppel. Als je ze ziet dansen, knijp je echter wonderen, amuseren en somrnigen doen of je tenen bij elkaar, bf je begint te lachen: lachen. Dit lachen wordt niet veroonaakt een meer ongemakkelijke, meer houterige door de angst te zullen huilen, maar door- dans kun je je nauwelijks voorstellen. In ie- dat de films - door hun overdaad - afen toe der geval wordt het verloop van dit tragi- gewoonweg grappig zijn. 'Hartstocht' sche verhaal hierdoor voor de toeschouwer wordt geneutraliseerd door het 'komische', beïnvloed. het 'gewelddadige' of het 'artificiële'. Een overdaad aan geweld is ook te be- Het verhaal van THE MAN IN GREY bij- speuren in deze melodrama's, een over- voorbeeld is zeker dramatisch, ontroerend: daad die gekoppeld kan worden aan 'het een lief (blond) onschuldig meisje (Phyllis dubbele', waardoor ik - als toeschouwer - Calvert) trouwt met een brute lord (James enigszins in de problemen raak met mijn Mason). in haar onschuld nodigt ze een identificatie met het hoofdpersonage; en (donkerharige) schoolvriendin uit om haar identificatie is toch een van de voonvaar- gezelschap te houden (Margaret Lock- den voor ontroering van de toeschouwer. wood). Lockwood blijkt helemaal geen Er komt niet alleen ontzettend veel geweld vriendin te zijn, maar een vijand: ze wordt voor in deze films; ze lopen vaak ook de minnares van Mason en is bovendien 'slecht' af: het hoofdpersonage sterft. Dit is verantwoordelijk voor de dood van Calvert: zeer verrassend voor iemand die het Holly- als Calvert doodziek op bed ligt 'waakt' wood-melodrama gewend is, waarin het Lockwood; ondertussen zet ze wel de ra- hele verhaal meestal 'goed' afloopt. Het be- men wagenwijd open! Al deze ellende kende 'happy-end' met twee 'lovers'. Ge- wordt echter voorafgegaan door een 'over- weld betekent in het Hollywood-melodra- dreven', 'komische' scène. Het huwelijk ma meestal 'psychologisch geweld', valt Calvert een beetje tegen. Na haar eerste geestelijke onderdmkking. In het Britse huwelijksnacht verzucht ze onder het bor- melodrama zie je dat ook. Voor Calvert in duren tot haar gezelschapsdamesdat ze niet THE MAN IN GREY is het natuurlijk vreselijk begrijpt wat mensen nu eigenlijk aan het sneu dat haar man niet van haar houdt en huwelijk vinden. Deze dames voeren een dat haar zogenaamde vriendin hem in- soort slapstick op: als een eeneiige tweeling palmt. In THE WICKED LADY is hetnogpijn- met identieke wratten op hun kin buigen ze lijker: the wicked lady (Margaret Lock- precies tegelijk als een knipmes voor Cal- wood) trouwt niet alleen met de verloofde vert. Hierdoor wordt een bepaalde komi- van haar vriendin (Patricia Roc): ze verlangt sche toon in het verhaal ingezet, waardoor bovendien dat dit onschuldige blonde het emotionele drama van de ongelukkige meisje als een soort huishoudster in het Calvert in een ander licht komt te staan. huis van Griffith Jones en haarzelf blijft wo- Ofhet komisch bedoeld is, weet ik niet. nen. En in THEY WERE SISTERS kleineert

Palimpsest I 4 I James Mason zijn 'masochistische' echtge- zicht de 'spanning en sensatie' over de note dusdanig, dat zij eerst vreselijk in de 'hartstocht'. In s0 LONG AT THE FAI~wordt war raakt, vervolgens apathisch wordt en aanzienlijk meer aandacht besteed aan de tenslotte zelhoord pleegt. geheimzinnige verdwijning van de broer Maar in de Britse melodrama's blijft het van Jean Simmons in een luguber hotel in meestal niet bij dit 'psychisch geweld'. Parijs, dan aan haar romance met de - Zoals reeds is opgemerkt,sterft de onschul- beeldschone - Dirk Bogarde. Haar broer dige Calvert in THE MAN IN GREY.Lock- (David Tomlinson) blijkt uiteindelijk geïso- wood wordt bovendien op het einde van leerd in een klooster te liggen: hij heeft de deze film zeer gewelddadig behandeld (ge- pest. De eigenares van het hotel en haarper- dood) door James Mason. Nadat hij ont- soneel zien er echter zo gemeen uit, dat je dekt heeft dat ze zijn vrouw 'vermoord' tot aan de ontknoping gelooft dat Jean Sim- heeft, is zijn passie voor haar helemaal ver- mons het slachtoffer is van een stelletje mis- dwenen: met een zweep slaat hij haar tot ze dadigers. roerloos op het kleed voor de open haard James Mason is in THE UPTURNED GLAS blijft liggen. Lichamelijk geweld en moord een echte tragische held; hij kan de dood komen veelvuldig voor. In THE WICKED van zijn geliefde niet verkroppen.Hij wordt LADY vermoordt Margaret Lockwood tij- gedreven door eenzame waanzin: 'zonder dens een van haar rooftochten 'jut for the jou wil ik niet leven'. Mason is een vooraan- excitement' niet alleen een onschuldige staand neuroloog die meent de menselijke koetsier, maar ze vergiftigt ook haar bedien- geest te kunnen doorgronden. Hij denkt de de, die lucht gekregen heeft van haar eerste dame te hebben gevonden die verantwoor- moord. Tenslotte vermoordt ze ook nog delijk is voor de dood van zijn geliefde en haar 'partner' bij haar overvallen.James Ma- heeft geen rust totdat hij haar met een 'per- son, die het volledig oneens is met haar fecte moord' om het leven heeft gebracht. moordpraktijken. De film eindigt met de Door dit daadwerkelijk uitgevoerde ver- dood van de Wicked Lady zelf; ze is ge- grijp wordt Mason echter, naast een tragi- wond geraakt bij haar schietpartij met Ma- sche held die medelijden oproept, tevens son. THE WICKED LADY loopt 'goed' af: een schurk: een moord is een te grote mis- haar echtgenoot keert terug naar zijn oor- daad om nog mijn 'if only'6 gevoelens te spronkelijke verloofde. Maar het laatste kunnen opwekken. Het gaat niet meer om beeld van de film toont de stervende Wic- 'als er nu maar dit ofdat gebeurd was' of om ked Lady. Het Gainsborough-melodrama Het Lot, Predestinatie. Nee, Mason grijpt volgt. zoals in THE WICKED LADY, opval- zelf overduidelijk in, een moord met voor- lend vaak het 'slechte' personage. THE BAD bedachte rade kan niet goedgepraat wor- LORD BYRON bijvoorbeeld: het verhaal den. Aan het slot van deze film staat Mason speelt na de dood van deze dubieuze lord op een rots bij de zee: het enige dat hem en voornamelijk vrouwen vertellen over nog te doen staat is ervan afspringen. zijn duistere praktijken. CARAVAN eindigt A PLACE OF ONE'S OWN is een van de met de dood van de 'slechte' echtgenoot weinige Gainsborough's waarin niet gesla- van Anne Crawford (Dennis Price), die door gen ofgemoord wordt; de moord heeftal in haar voormalige verloofde (Stewart Gran- het verleden plaatsgevonden. Margaret ger) het moeras in wordt gejaagd. Lockwood raakt bezeten door de geest van Niet alle Gainsborough-films vertonen een jonggestorven meisje. Het is een mooi, zoveel geweld, maar ook in de meer 'lieflij- eenvoudig verhaal maar weinig 'melodra- ke' varianten domineert op het eerste ge- matisch': 'A Place of One's Own.. . is dat

142 Palimpsest aparte in de cinema, een griezelverhaal dat zich simpel en natuurlijk ontwikkelt zonder een beroep op het geweld van melodrama I. N. Jochurn, 'De allerverleidelijkste blikken', in: te doen.'' (Interessant, die vanzelfspreken- Versus. 011982,pp. 36-17. de koppeling van melodrama aan geweld, 2. S. Neale, 'Melodrama en tranen', in: Versus. die mij juist zo verbaast.) Ur987, p. 7. j. E. de Kuyper, 'Listen en Lusten', in: Venus U1987 'Overdaad aan overdaad' lijkt me de . p. 77. oonaak van het feit dat deze Gainsborough- 4. Sue Harper is een van de auteurs van Gainsbo- melodrama's me niet hebben kunnen emo- rough Meiodrama. BFI Dossier 18. Londen i98 j. tioneren in de betekenis van 'tot tranen toe 5. S. Neale. a.w.. p. 8. bewogen zijn'; een gevoel dat veroorzaakt 6.S.Neale,a.w.,p.16. wordt door de machteloosheid van de per- 7. 'Credits Gainsborough fîims', in: Versus, 211987, sonages en van mezelf met betrekking tot p. 121. het verloop van de verhalen. Sommige vor- men van overdaad 'sec' zijn echter zo prachtig, dat ik de films toch graag nog eens zou willenzien. In A PLACE OF ONE'S OWN zit een hele mooie, bijna erotische scene: Margaret Lockwood slaapwandelt. Gedre- ven door de geest van het overleden meisje loopt ze heel langzaam de trap af, naar de piano. Hoewel deze door niemand be- speeld wordt, horen we pianomuziek ter- wijl Lockwood de trap afschrijdt, met haar lange, doorzichtige nachtgewaad als een waaier om haar heen. In bijna iedere Gainsborough-film zit wel een moment waarop ik mijn adem in- hield vanwege de mooie, artificiële fotogra- fie. Als James Mason in THE UPTURNED GLAS zijn missie volbracht heefi, rijdt hij met zijn auto naar de zee. Hij stapt uit en loopt een rotspartij op, om vervolgens te blijven staan; een beeld dat herinnert aan een vreselijk mooie 'still' vormt het slot van deze film. Achter Mason drijven dreigende wolken voorbij; rechts van hem staat één polletje helmgras, door de wind gebogen. Mason staat kaarsrecht naar de zee te staren, als een 'rots in de branding'; ook zijn haren wapperen in de wind. Een prachtig, zeer kunstmatig aandoend 'plaatje'. De Gainsborough-films betekenen voor mij geen melodrama's; ze hebben echter wel een andere, eigen betekenis waardoor ze mijn bewondering en verwondering af- dwingen.

Palimpsest I 43