Rotterdam festivals jaarverslag 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008   jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals ortel dunya festival INHOUD

2008 in het kort 4 profiel Rotterdam festivals 6

festivals en evenementen de rotterdamse zomerfestivals 10 september in rotterdam 16 erasmus in rotterdam 22 winter in rotterdam 26 overige activiteiten 32

publieksontwikkeling rotterdams uitburo 40 jongerenmarketing 44 ondersteuning culturele sector 46

english summary 50

bijlagen bijlage 1 Overzicht De Rotterdamse Zomerfestivals 54 bijlage 2 Overzicht September in Rotterdam 58 bijlage 3 Overzicht Erasmus in Rotterdam 64 bijlage 4 Overzicht Winter in Rotterdam 66 bijlage 5 Overzicht Overige Activiteiten 68 bijlage 6 Personeel Rotterdam Festivals 74 bijlage 7 Bestuur Rotterdam Festivals 76 bijlage 8 Adviescommissie Rotterdamse Zomerfestivals 77 bijlage 9 Adviesraden Afdeling publieksontwikkeling 78 bijlage 10 Subsidiënten, sponsors en partners 79

colofon & contactgegevens 80

ortel dunya festival Rotterdam Festivals jaarverslag 2008  2008 IN HET KORT

Rotterdam presenteerde in 2008 opnieuw een divers festivals ‘het verhaal van Rotterdam’ kunnen uitdragen. evenementenaanbod met mooie tradities en interessante Op de jaarlijkse conferentie van IFEA, the International nieuwkomers. De 31ste editie van het Ortel Dunya Festival Festivals and Events Association, won Rotterdam Festivals werd in het AD / Rotterdams Dagblad bijgeschreven ook dit jaar weer enkele awards, onder meer voor het als een van de meest geslaagde uit de roemruchte eindrapport van het architectuurjaar, Rotterdam 2007 geschiedenis van het festival, terwijl dezelfde krant City of Architecture. Op dezelfde conferentie werd enkele weken later gamefanaten in de rij zag staan voor Rotterdam Festivals voorgedragen als voorzitter van deze de succesvolle eerste editie van Free Gaming. Er werd organisatie met 2.500 leden in 38 landen. Ook dat mag verder gebouwd aan het Gergiev Festival Rotterdam en gezien worden als internationale waardering voor het De Wereld van Witte de With, maar ook geïnvesteerd in de Rotterdamse evenementenbeleid. eerste editie van de modemanifestatie Bridges to Fashion en nieuwkomer RODA, de Rotterdamse Orgeldagen, Publieksontwikkeling via het Rotterdams Uitburo waarin traditionele orgelklanken zich vermengden met Onder het merk Rotterdams Uitburo werkt Rotterdam stadsblazers, een fanfareorkest en een Antilliaanse Festivals samen met de Rotterdamse culturele instellingen brassband. De stad zelf speelde zoals altijd een belangrijke aan een groot en divers publiek voor het cultuuraanbod. rol. We programmeerden bouwputten, maakten de In 2008 is, anderhalf jaar na de opening van het spreuken van Erasmus zichtbaar in het straatbeeld en fysieke Uitburo in de hal van de Centrale Bibliotheek, toverden het hoogste kantoorgebouw van Rotterdam om een evaluatie uitgevoerd naar de resultaten van deze in een sterrenhemel. kaartverkoop- en informatievoorziening. De omzet in 2008 steeg ten opzichte van 2007 met 84% naar 32.000 En ook dit jaar stroomde het publiek weer toe. 93% van de verkochte kaarten. Dit resultaat is minder dan bij de start Rotterdammers was onverminderd trots op hun festivals, van de ticketshop werd verwacht, maar de kaartkopers zo bleek uit een onderzoek van dagblad METRO. Dat werd zijn wel voor een belangrijk deel nieuw publiek. Onze bevestigd door de hoge waardering die het publiek van de verwachting is dat over enkele jaren 50.000 kaarten per grotere festivals via ander publieksonderzoek gaf aan de jaar verkocht zullen worden door het Rotterdams Uitburo. sfeer en programmering. Investeren in kennis over publiek De Rotterdamse festivals groeien nog steeds in kwaliteit, In 2008 kreeg de rol van Rotterdam Festivals als centrale faam en aantal, maar dat neemt niet weg dat er ten verzamelaar van kennis over publiek en publieksbereik, aanzien van de instandhouding en uitbouw van dit succes meer prioriteit. Er is geïnvesteerd in de ontwikkeling van een aantal serieuze aandachtspunten zijn. een Rotterdams doelgroepenmodel en de eerste stappen De ruimte in de verdichtende binnenstad zal de komende zijn gezet in het verzamelen van publieksinformatie op jaren verder afnemen, waardoor ook de ruimte voor grote deelgemeenteniveau. Ook werd onze rol als trekker van evenementen zal afnemen. Ook de rolvastheid binnen collectieve jongerenmarketing en het vergroten van het stedelijke coördinatiemodel neemt af waardoor kennis over deze doelgroep door de sector gewaardeerd. het aantal coördinatieproblemen toeneemt en het Met een grootschalig cultureel merkenonderzoek werd evenementenprofiel van Rotterdam kan gaan verwateren. een belangrijke investering gedaan voor de culturele De financiën staan onder druk en tegelijkertijd vraagt sector in een groter inzicht in de factoren die de beleving de toenemende concurrentie van andere steden meer en merkkracht van een culturele voorziening bepalen. dan ooit om sterke, beeldbepalende en betekenisvolle evenementen met een eigen Rotterdams karakter. De synergie tussen onze festival- en publieksontwikkelings­ activiteiten is in 2008 vergroot, door deze activiteiten Internationale ambities, bezoekersbeleving en het verhaal gezamenlijk in te zetten bij het ondersteunen van van Rotterdam festivals. Een veelbelovend voorbeeld daarvan was In relatie met het bovenstaande werd door Rotterdam de Rotterdamse Dansnacht, die niet alleen financieel Festivals in 2008 een eerste verkenning uitgevoerd ondersteund werd, maar ook begeleiding kreeg in het naar de internationale ontwikkelingskansen van de doen van publieksonderzoek en het ontwikkelen van een Rotterdamse festivals. Daarmee werd de basis gelegd voor experiment om de festivalbezoekers te stimuleren tot een aanscherping van het beleid voor grote evenementen. herhaalbezoek. Een conceptnotitie was eind van het jaar gereed voor bespreking met de stedelijke partners en zal begin 2009 De resultaten van al onze werkzaamheden op het gebied gepubliceerd worden. van evenementen en publieksontwikkeling in het jaar 2008 staan beschreven op de hierna volgende pagina’s. Ook werd in 2008 met studenten en docenten van de afstudeerrichting Imagineering van de hogeschool Breda (NHTV) een meerjarige samenwerking gestart, die zal gaan uitmonden in evenementen die zich nog meer richten Johan Moerman op een optimale bezoekersbeleving en de wijze waarop de directeur Rotterdam Festivals, februari 2009

 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals erasmus op straat

nationale nieuwjaarsnacht 01 01 2008 02 01 2008 03 01 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008  PROFIEL ROTTERDAM FESTIVALS Rotterdam Festivals coördineert het evenementenbeleid en activiteiten op het gebied van publieksontwikkeling in de culturele sector in Rotterdam. Samen met festivalorganisatoren en instellingen realiseren wij projecten die aansluiten bij de karakteristieken van de stad en een brede groep mensen bereiken. Rotterdam Festivals levert zo een bijdrage aan het culturele klimaat, de ontwikkeling en leefbaarheid van de stad Rotterdam.

stedelijk evenementenbeleid financiering en ondersteuning festivals

publieksontwikkeling collectieve informatie en kaartverkoop specialisatie jongerenmarketing

04 01 2008 05 01 2008 06 01 2008 07 01 2008 08 01 2008

 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals financiering en ondersteuning festivals projectontwikkeling collectieve evenementen internationale samenwerking en uitwisseling

specialisatie jongerenmarketing onderzoek & expertise cultuurparticipatie ondersteuning publieksbereik

09 01 2008 10 01 2008 11 01 2008 12 01 2008 13 01 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008  get hoekt

14 01 2008 15 01 2008 16 01 2008 17 01 2008 18 01 2008

 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals INTERnational film festival rotterdam 19 01 2008 20 01 2008 21 01 2008 22 01 2008 23 01 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008  Festivals en evenementen De Rotterdamse Zomerfestivals De Rotterdamse Zomerfestivals beogen tijdens de zomer­ maanden in Rotterdam voor thuisblijvers en toeristen een aantrekkelijk verblijfsklimaat te scheppen. Rotterdam Festivals richt zich daarbij vooral op grootstedelijke festivals en evenementen in de openbare ruimte die in het algemeen gratis toegankelijk zijn.

Authentiek, onderscheidend en sterke binding met de stad baar van v 1.215.000,- en v 100.000,- voor de promotie De Rotterdamse Zomerfestivals zijn onlosmakelijk ver­ van het totaalprogramma. De grootschalige festivals zoals bonden met de stad. Ieder jaar trekken ze naar schatting Ortel Dunya Festival, Fit For Free Dance Parade en de 2.000.000 bezoekers en de vele positieve media- uitingen Wereldhavendagen waren ook dit seizoen de pijlers van bevestigen het belang van het onderscheidende het zomerprogramma. Met een programma verdeeld Rotterdamse aanbod. Het succes van de Rotterdamse over met name centrumlocaties, bracht North Sea Round Zomerfestivals is te danken aan het beleid dat door alle Town de stad alvast in de juiste jazz-sfeer gedurende gemeentelijke en stedelijke partijen consequent wordt de dagen voorafgaand aan North Sea Jazz Festival. Het gevoerd. De initiatieven uit de stad staan hierin centraal Ortel Zomercarnaval organiseerde de Battle of the en daarom is het programma van de Rotterdamse Zomer­ drums en de Queen election, programmaonderdelen die festivals authentiek, onderscheidend en sterk met de stad de bekende straatparade sinds een aantal jaren verbonden. Niet voor niets heeft dit tot (inter)nationale versterken. Rotterdam Festivals streeft ernaar de succes­ erkenning geleid. volle evenementen uit te bouwen naar meerdaagse evenementen. Vernieuwing en verfrissing van het zomer­ Een specifiek aandachtspunt is programma werd vooral gerealiseerd door het accent te leggen op jongerenevenementen en de programmering het ontwikkelen van meer festivals van culturele activiteiten op bouwplaatsen (zie pagina 14). gericht op jongeren. Binnen het programmabudget ontbreekt echter al enkele jaren echt financiële ruimte voor innovatie, experiment en Rotterdam Festivals heeft met de Rotterdamse Zomer­ vernieuwing. In bijlage 1 staat een compleet overzicht van festivals tot doel jaarlijks gedurende minimaal twaalf alle ondersteunde activiteiten. weekenden festivals en evenementen te programmeren. Voor 2008 stonden in de programmering twee speer­ Dance, games en skates voor een jong publiek punten centraal: het handhaven van de grootschalige Vooruitlopend op YOUR WORLD 2009, presenteerde evenementen met landelijke uitstraling en het fris Rotterdam Festivals al in de zomer van 2008 evene­ en divers houden van de zomerprogrammering. Een menten voor de jonge doelgroep. Musica Republica, een specifiek aandachtspunt daarbij was het ontwikkelen van eigentijds dance-event, vond voor de tweede maal plaats meer festivals gericht op jongeren. Dit in aanloop naar en trok ruim 40% meer publiek ten opzichte van haar het Rotterdamse themajaar van 2009, YOUR WORLD, eerste editie in 2007. Andere specifiek voor jongeren Rotterdam European Youth Capital. Voor het programma geprogrammeerde evenementen waren Streetmasters, van 2008 had Rotterdam Festivals een budget beschik­ Veronica Sunset Grooves en voor de eerste maal Free

“Wat beide mega-evenementen bindt is de enorme promotie voor Rotterdam; waar zo wel het ene volksfeest als het andere ieder jaar vrij probleemloos kan worden gehouden.” AD Rotterdams Dagblad 11 08 2008 over het weekend van Fit For Free Dance parade en de Dag van de Romantische Muziek

24 01 2008 25 01 2008 26 01 2008 27 01 2008 28 01 2008

10 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals Gaming, waarin de beleving van het gamen centraal stond. De Fit For Free Dance Parade trok voor de twaalfde keer met een lange stoet vrachtwagens door de binnenstad van Rotterdam. Dit grootste dance evenement van Nederland is van grote waarde voor de honderdduizenden jonge bezoekers die er ieder jaar op af komen en heeft inmiddels een onbetwiste plek binnen de internationale dance-scene.

Dalend aantal locaties en stijgende kosten Bij de verdeling van de festivals binnen het programma van de Rotterdamse Zomerfestivals kijkt Rotterdam Festivals goed naar de spreiding in tijd en de beschikbare locaties. Nog steeds slinkt het aantal evenementenlocaties in het centrum van de stad en dreigen bepaalde evene­ menten hun vertrouwde locatie te verliezen.

“Het avontuur en de vrijheidszin die bij jazz horen, waren te vinden op onverwachte plekken.” NRC Handelsblad 14 07 2008 North Sea Jazz festival

De Wilhelminapier is vanwege de bouw van de vele nieuwe gebouwen niet meer te gebruiken als festivallocatie. Theaterfestival De Parade brengt vanwege de herin­ richting van het Museumpark sinds een aantal jaren met passen en meten rondom en zelfs in het Nederlands Architectuurinstituut een aangekleed festivalterrein tot stand. Het voortbestaan van het Ortel Dunya Festival in Het Park (bij de Euromast) kan worden bedreigd door de herinrichting van het park. De locatieproblematiek heeft veel praktische en financiële consequenties voor de organisatoren en vraagt om serieuze aandacht van de gemeente Rotterdam.

De toenemende regeldruk van de gemeentelijke overheid heeft met name voor het Ortel Zomercarnaval en de Fit For Free Danceparade een aantal negatieve consequenties. Maatregelen op het gebied van verkeersregulering, wild­ plassen en alcoholbeheersing zorgen niet alleen voor een verschuiving van verantwoordelijkheden in de richting van de organisatoren. Maar ook de afgelopen jaren zijn de kosten van deze maatregelen voor de organisatoren gestegen met om en nabij 25%. Rotterdam Festivals zal de getroffen partijen steunen bij het aankaarten van dit probleem bij de gemeente. Het zou zinvol zijn de gemeen­ telijke eisen op het gebied van veiligheid en dergelijke het komend jaar te onderzoeken op nut en noodzaak.

29 01 2008 30 01 2008 31 01 2008 01 02 2008 02 02 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 11 ortel zomercarnaval

project(or) 03 02 2008 04 02 2008 05 02 2008 06 02 2008 07 02 2008

12 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals Beleving en internationalisering van festivals Zomerfestivals worden gewaardeerd door bezoekers Rotterdam Festivals heeft studenten van de hogeschool De bezoekers van de Rotterdamse Zomerfestivals Breda (NHTV) in 2008 een tweetal onderzoeksprojecten weten Rotterdam goed te vinden en komen graag naar laten uitvoeren op het gebied van beleving van de Rotterdam voor de festivals. Maar liefst acht van de Rotterdamse Zomerfestivals en de mogelijkheden voor tien bezoekers is zeer goed te spreken over de festivals. internationalisering van de grote Rotterdamse evene­ De meeste bezoekers komen voor het programma en menten. In het kader van het Engelse Clore Leaderships de sfeer naar de festivals. Dit zijn uitkomsten van een Programme heeft onderzoekster en theaterdirecteur grootschalig publieksonderzoek dat Blauw Research in Sheena Wrigley voor Rotterdam Festivals onderzoek opdracht van Rotterdam Festivals hield onder de grootste gedaan naar de internationalisering van de Rotterdamse zomerfestivals. Voor 79% van de ondervraagden waren festivals. Genoemde onderzoeken leverden belangrijke de Rotterdamse Zomerfestivals de reden om naar input voor de beoogde aanscherping van het beleid voor Rotterdam te komen. De gemiddelde bezoeker van de grote evenementen. De conceptnota was eind 2008 onderzochte festivals is 30 jaar en heeft een middel­ gereed voor bespreking met de stedelijke partners en zal baar opleidingsniveau. Uit onderzoek blijkt ook dat begin 2009 worden gepubliceerd. informatieverstrekking over het programma op het festivalterrein verbetering behoeft.

“Wat een negatieve reacties. collectieve promotie Als hoogbejaarde heb ik juist een positieve Het campagneteam van Rotterdam Festivals ontwikkelde voor de Rotterdamse Zomerfestivals een promotie­ ervaring; het is een grote happening, net campagne om de bekendheid van de festivals op lokaal, als het Zomercarnaval. Dat kan alleen in regionaal en landelijk niveau te vergroten en een breed publiek te stimuleren tot een bezoek aan één van de Rotterdam!” Rotterdamse festivals. Verschillende promotie- E.A. van Gestel-Bunk, Rotterdam / OP de opinie pagina van het AD Rotterdams middelen werden ontwikkeld zoals een website Dagblad 19 08 2008 Fit For Free Dance parade (www. zomerfestivals.nl), een programmaboekje, een programmakrant als bijlage van Wegener Duurzaamheid van festivals huis- aan- huis bladen, regionale en landelijke adver­ Onderzoeksbureau Enviu heeft in opdracht van tenties, affiches en banieren. Evenementen in de Rotterdam Festivals en de gemeente Rotterdam in 2008 zomer die financieel buiten het programmabudget van een onderzoek verricht naar de mogelijkheden om de de Rotterdamse Zomerfestivals vielen, zoals North Rotterdamse evenementen duurzamer te maken. Zes Sea Jazz Festival, Bavaria City Racing, Red Bull Air evenementen in de zomer werden onderzocht op het Race, Heerlijk Rotterdam en Formula Zero, kregen gebied van energie, water, afval, mobiliteit en overlast. ook aandacht in alle communicatie-uitingen. Dat gold Uit het onderzoek komt naar voren dat er een verschil ook voor evenementen die plaats vonden in het kader is tussen de perceptie, de overlast (sociale factor) en van Rotterdam Groenjaar 2008: Verborgen Tuinen, de werkelijke impact van evenementen op het milieu. Het Groene Vroesenfeest en Luistervinken aan de Plas. Rotterdam Climate Initiative gaat samen met stedelijke De bereikte mediawaarde van de collectieve promotie partners waaronder Rotterdam Festivals in 2009 een van het totaalprogramma en van de inspanningen van plan ontwikkelen om het thema duurzaamheid op een de festivals zelf, is dit jaar gestegen met een half miljoen vanzelfsprekende manier te verwerken in de organisatie van 4 tot bijna 4,5 miljoen euro. Uitingen op radio, tv en en perceptie van festivals. internet zijn hierbij buiten beschouwing gelaten.

metropolis festival gooi een tomaat

08 02 2008 09 02 2008 10 02 2008 11 02 2008 12 02 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 13 flying grass carpet

Groenjaar groene tapijt leverde daardoor ook een positieve bijdrage aan de uitstraling van de R’Uitmarkt. Het Strand aan de Het jaar 2008 werd door de Gemeente Rotterdam uit­ Maas voegde aan de entree van het paviljoen een voortuin geroepen tot Groenjaar. Rotterdam is een stad met toe. De Wereld van Witte de With had in 2008 zelfstandig ruimte, groen en bomen. De stad wordt echter niet zo gekozen voor het thema Groen. Een verbinding met het ervaren en doel van het Groenjaar was dan ook om Groenjaar lag voor de hand, onder andere met een aantal verandering aan te brengen in de beleving van mensen lichtkunstprojecten. die wonen, werken en ondernemen in Rotterdam en hen te stimuleren het groen te gebruiken. In opdracht van het Rotterdam Festivals werd pas in januari 2008 gevraagd Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam vertaalde Rotterdam een programma samen te stellen. Ondanks de korte Festivals deze doelstellingen naar een programma van voorbereidingstijd werd een breed publiek bereikt. festivals en culturele activiteiten. Resultaat was een Een aantal markante locaties in de stad waren zichtbaar festivalprogramma dat deels aansloot bij De Rotter­ gemarkeerd voor het Groenjaar. Het Groenjaar kreeg damse Zomerfestivals en deels bij het programma van aandacht in de campagne van de Rotterdamse Zomer­ September in Rotterdam. Voor goede ideeën en aan­ festivals, De Wereld van Witte de With en September trekkelijke programmering putte Rotterdam Festivals in Rotterdam. Voor de activiteiten in het kader van het uit haar netwerk van creatieve denkers, plannenmakers, Groenjaar was een budget van v 340.000,- beschikbaar. organisatoren, kunstenaars, instellingen en producenten. In totaal trok het programma 200.000 bezoekers. Samen Op het Schouwburgplein werd het tijdelijke stadspark The behaalden de groene evenementen een mediawaarde van Flying Grass Carpet uitgerold. De aanwezigheid van dit ruim v 900.000,-.

13 02 2008 14 02 2008 15 02 2008 16 02 2008 17 02 2008

14 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals parfum de boem boem

“Voorbijgangers keken gister­ middag op de Rotterdamse Binenrotte vreemd op toen zij een man met graafmachine zagen dansen.” Metro 09 06 2008 parfum de boem boem

Programmering op Oerol Festival) en Rotterdam ByCycle. In de routes werden verhalen over het heden, verleden en toekomst bouwplaatsen van de bouwplaatsen gecombineerd met theatrale Rotterdam Festivals zoekt steeds naar manieren om elementen. Tweede onderdeel was het Grote Gebaar, programmering in de openbare ruimte te ontwikkelen die een monumentaal kunstwerk van Florentijn Hofman dat verder gaat dan de al bestaande festivalconcepten, en een de verbinding maakt tussen de diverse bouwplekken. werkelijke verbinding maken met het karakter van de stad. In 2008 werd dit project nog niet gerealiseerd. De lichtsculptuur STARS van studio VollaersZwart werd Zo heeft Rotterdam Festivals in 2008 in opdracht ook opgenomen in het programma. Duizenden lichtjes van Bureau Binnenstad een plan voor culturele op de gevel van het kantoor van Nationale Nederlanden programmering ontwikkeld en gecoördineerd markeerden op feeërieke wijze het grootste bouwproject rondom vijf bouwplaatsen in het centrum van de stad: van de stad, Rotterdam Centraal. STARS was tevens Laurenskwartier, Lijnbaanhoven – Coolsingel, Stations­ onderdeel van het programma Winter in Rotterdam. kwartier, EMC/Hoboken en Kop van Zuid. Voor dit project Tenslotte bedacht Rotterdam Festivals een serie locatie­ was een budget van v 200.000,- beschikbaar gesteld. theatervoorstellingen op bouwplaatsen. In 2008 werd hier een voorproefje van gegeven met de voorstelling Het plan ‘Transformatie van de Stad’ bestond uit drie Transports Exceptionels van de Franse theatergroep onderdelen. Ten eerste veertien tot de verbeelding Beau Geste, een dans tussen mens en graafmachine, sprekende fietsroutes langs bouwplekken onder op de Binnenrotte. Het plan krijgt in 2009 een vervolg de noemer Parfum de Boem Boem, uitgewerkt en in de realisatie. georganiseerd door Harry Hamelink (Motel Mozaique/

18 02 2008 19 02 2008 20 02 2008 21 02 2008 22 02 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 15 September in Rotterdam Tijdens September in Rotterdam wordt het culturele seizoen feestelijk geopend met bijzondere tentoonstellingen, premières en evenementen. Het programma maakt de breedte en kwaliteit van het Rotterdamse cultuuraanbod in de stad zichtbaar.

Voor fervente cultuurbezoekers en nieuw publiek Rotterdam Festivals hanteert een aantal richtlijnen bij Het September in Rotterdam programma komt tot stand het samenstellen van het programma van September in door samenwerking tussen de Rotterdamse kunstinstel­ Rotterdam. Gehonoreerde projecten onderscheiden zich lingen en organisatoren. Een aantal unieke festivals wordt van de reguliere programmering en kenmerken zich als als totaalprogramma samengebracht en gepresenteerd grootstedelijk en bijzonder. Een financiële bijdrage wordt aan publiek en pers. Zo wordt het Rotterdamse cultuur­ geleverd aan premières, locatieprojecten of topproducties aanbod een keer per jaar breed onder de aandacht met een opvallende inhoudelijke kwaliteit. Belangrijk gebracht. Het publiek bestaat deels uit fervente bezoekers daarbij is dat de verschillende programma’s zich in van de culturele instellingen, maar zeker ook een nieuw samenhang met andere programmaonderdelen kunnen publiek wordt bereikt. Aan deze laatste groep wordt en willen presenteren. Jonge, nieuwe kunstenaars krijgen tijdens September in Rotterdam getoond dat er voor hen de kans om zich deze maand te profileren. Op die manier een interessant en divers cultureel aanbod is in de stad. ontstaan mogelijkheden om nieuw en jong publiek te Jonge, nieuwe kunstenaars bereiken voor het culturele aanbod in de stad. krijgen de kans om zich deze Het programmabudget voor September in Rotterdam 2008 bedroeg ca. v 700.000. Een bedrag van v 100.000 maand te profileren. werd besteed aan marketing en communicatie van het septemberprogramma als geheel. Het programma Uitgangspunten voor het programma zijn (inter)nationale bestond uit zeven evenementen waarbinnen meer dan topkunst en het culturele klimaat van de toekomst. In de 25 projecten werden ondersteund. In totaal trok het afgelopen jaren is het accent verlegd van ondersteuning programma van September in Rotterdam ca. 73.000 van zoveel mogelijk projecten van zoveel mogelijk bezoekers. instellingen, naar het zo goed mogelijk ondersteunen van een beperkt aantal pijlers. Binnen die pijlers Feestelijke seizoensopening participeert nog steeds een groot aantal culturele Het eerste weekend van september was vooral een instellingen en collectieven, maar nu gepresenteerd in een collectieve presentatie van wat Rotterdam te bieden samenhangend programma. Vaste onderdelen tot nu toe heeft als uitgaansstad. Musea, theaters, podia, clubs en zijn de R’Uitmarkt, internationaal theater en muziek aan andere instellingen lieten zich van hun beste kant zien het Schouwburgplein en hedendaagse kunst en lifestyle in op het Schouwburgplein en op de eigen locaties. De de Witte de Withstraat en het Museumparkgebied. R’Uitmarkt en Club Cruise werden de afgelopen jaren met

23 02 2008 24 02 2008 25 02 2008 26 02 2008 27 02 2008

16 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals Bridges to fashion

“Vanzelfsprekend is het eerste wat je doet – na je te hebben vergaapt aan de schoonheid of excentriciteit van het ontwerp – kijken of je het kunt plaatsen. Is het nu een typisch Nederlands of Turks product?” NRC Next 25 09 2008 bridges to fashion

rotterdamse museumnacht 28 02 2008 29 02 2008 01 03 2008 02 03 2008 03 03 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 17 redelijk succes ingezet als instrument om de bekendheid met het culturele aanbod in Rotterdam te versterken onder de bevolking van (groot) Rotterdam. Daarbij evalueert Rotterdam Festivals wel kritisch op de concrete eindresultaten. Daarom is aan het einde van het jaar een traject in gang gezet waarbij een kritische reflectie op het huidige concept van de jaarlijkse R’Uitmarkt wordt gemaakt, en daarmee ook op de opening van het culturele seizoen als geheel. De resultaten hiervan worden begin 2009 verwacht.

“Nieuwe voorstellingen, een grasmat en topartiesten sieren het Schouwburgplein tijdens de R’Uitmarkt.” Metro ed. Rotterdam 04 09 2008 r’uitmarkt

September ging van start met Club Cruise, een gezamen­ lijk evenement van vijftien Rotterdamse clubs en poppodia. Voorafgaand aan deze editie werden met alle partijen de doelstellingen op scherp gezet; meer bezoekers, meer persaandacht en meer onderscheidend programma. Deze doelstellingen werden niet allemaal gehaald. Organisator JMR heeft na afloop in goed overleg met Rotterdam Festivals en Rotterdam Marketing besloten het evenement te beëindigen. Met de clubs en podia voert Rotterdam Festivals momenteel gesprekken of en hoe zij op de meest effectieve wijze zichzelf in de toekomst kunnen presenteren in het kader van de opening van het cultureel seizoen.

De R’Uitmarkt markeert het begin van de maand september. Door de koppeling met het Rotterdams Uitburo, het collectieve uitgaansmerk van Rotterdam, wordt de R’Uitmarkt steeds meer ingezet als marketing­ instrument. Iedere culturele instelling kan voor een laag bedrag een plek krijgen op de informatiemarkt. Op het podium wordt geprogrammeerd voor een breed publiek met landelijk aansprekende namen en Rotterdamse gezelschappen en artiesten. De pretentie een complete vooruitblik op het culturele seizoen te zijn werd deels losgelaten ten gunste van een selectie van artiesten voor een breed publiek. Het cabaretpodium kwam terug en werd goed bezocht, evenals de voorstellingen in de schouwburg. Hoofdsponsor UPC was zichtbaar aanwezig o.a. met informatieschermen en maakte een live tv- registratie voor TV Rijnmond. Het Rotterdams Uitburo vervulde ter plekke de centrale kaartverkoopfunctie.

Internationale topkunst blijft een ambitie Rotterdam onderscheidt zich in haar seizoensopening nog niet genoeg door de aanwezigheid van topaanbod dat ook een groot, internationaal publiek naar de stad trekt. De bestaande septembercombinatie Gergiev Festival en De Internationale Keuze van de Rotterdamse Schouwburg zou daartoe een basis kunnen vormen, al is daar budget en gezamenlijke slagkracht voor nodig die op dit moment nog ontbreekt. Dat neemt niet weg dat de septembermaand ook nu al evenementen op hoog niveau presenteert.

Gergiev Festival Rotterdam 2008 bracht 45 voorstellingen op tien verschillende locaties. De persaandacht steeg significant en de publieksaantallen bleven goed. Het

Wereld muziektheater festival 04 03 2008 05 03 2008 06 03 2008 07 03 2008 08 03 2008

18 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals Gergiev Festival weet een, voor het segment, breed zoomde in op de modescene in Rotterdam en Istanbul. publiek te trekken en er zijn zeker mogelijkheden dat Dit kwalitatief interessante evenement bevestigde nog verder uit te bouwen. De Internationale Keuze van Rotterdam tevens in haar ambities als modestad. Ondanks de Rotterdamse Schouwburg haalt voor dit evenement veel aandacht van de pers vielen de bezoekersaantallen de meest bijzondere theaterproducties uit binnen- en enigszins tegen. Ook de financiering ging aanvankelijk buitenland naar Rotterdam. In het programma wordt moeizaam. Gelukkig was Rotterdam Festivals in staat gekozen voor voorstellingen die een relatie aangaan met een bescheiden extra financiële bijdrage te leveren en de wereld om zich heen. De editie van 2008 zoomde met bleef het evenement artistiek inhoudelijk sterk. Naar dertien voorstellingen in drie weken in op machtsrelaties, verwachting zal Bridges to Fashion volgend jaar in onder het motto ‘His Master’s Voice’. Festival Jazz Istanbul plaatsvinden. International Rotterdam zoekt de verbinding met de stad, en programmeert artiesten die (inter)nationaal aanzien genieten. Elk jaar nodigt het festival een nieuwe Nieuwe projecten krijgen een gast uit om de artistieke leiding van het festival op zich kans zodat het culturele klimaat te nemen, in 2008 was dat artistiek leider en componist Paul van Brugge. Hij stelde een divers programma samen. van de toekomst wordt verkend en Het festival, hoewel bescheiden in omvang, levert hoge getoond. kwaliteit voor een geïnteresseerd publiek. Festival De Wereld van Witte de With heeft, in samen­ werking met de Museumparkinstellingen, de potentie Dit kwalitatief interessante zich te ontwikkelen tot een belangrijk eigentijds kunsten­ evenement bevestigde Rotterdam festival waarbinnen cultuur en samenleving elkaar ontmoeten. Nieuwe projecten krijgen een kans zodat tevens in haar ambities als het culturele klimaat van de toekomst wordt verkend en modestad. getoond. Daarbij maakt Rotterdam Festivals zich sterk voor een goede verhouding in het programma tussen Het culturele klimaat van de toekomst grote, meer gevestigde instellingen, jonge kunstenaars Een nieuw evenement, Bridges to Fashion, werd en collectieven uit Rotterdam en ondernemers in het opgenomen in het septemberprogramma omdat het gebied. De Wereld van Witte de With heeft zich de zowel de speerpunten internationaal als het culturele afgelopen jaren met succes ontwikkeld tot een festival klimaat van de toekomst in zich draagt. Bridges to waarbinnen cultuur, straat en samenleving elkaar Fashion organiseerde een mode-uitwisseling tussen ontmoeten. Hiermee zet Rotterdam zich op de kaart als Istanbul en Rotterdam. Modeontwerpers uit Turkije en interessante stad met een vooruitstrevend kunstklimaat. Nederland presenteerden hun collecties op de catwalk. Voor de instellingen is dit weekend een goed moment De gelijknamige tentoonstelling in het Schielandshuis om naar buiten te treden, de straat op te gaan, te

internationale keuze van de rotterdamse schouwburg

“Een van de interessantste theaterfestivals van Nederland is De Internationale Keuze van de Rotterdamse Schouwburg.” Financieel Dagblad 20 09 2008 internationale keuze van de rotterdamse schouwburg

09 03 2008 10 03 2008 11 03 2008 12 03 2008 13 03 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 19 experimenteren en publiek te ontmoeten. Hierdoor is het een levendig podium voor lokale en internationale, “Dit jaar zoomen Rotterdamse galerieën, actuele kunst. Om deze uitgangspunten in de toekomst kunstinstellingen en shops - van Margreeth te verzilveren en daarbij de artistieke urgentie van het evenement te vergroten heeft Rotterdam Festivals de Olsthoorn tot Showroom MAMA - in op organisator van het festival, stichting De Loodsen, na de hippe slang van dit moment: groen en afloop van de editie 2008 gevraagd een toekomstplan met langetermijnvisie te ontwikkelen, waarbij de ambitie duurzaamheid.” om hèt jongekunstenfestival van Nederland en Europa te De Pers 03 09 2008 festival de wereld van witte de with worden, centraal staat.

Mediaoffensief in landelijke dagbladen Het campagneteam van Rotterdam Festivals ontwikkelde een promotiecampagne voor September in Rotterdam. Deze campagne besteedt aandacht aan de individuele evenementen, maar is er vooral op gericht het totaal­ programma van September in Rotterdam onder de aandacht van een breed, landelijk publiek te brengen. In 2008 werd gekozen voor een mediaoffensief door middel van een bijlage in de landelijke dagbladen de Volkskrant en nrc.next. Als onderdeel van de campagne maakte Moois TV (TV Rijnmond) in opdracht van Rotterdam Festivals uitzendingen over Festival De Wereld van Witte de With, Gergiev Festival, De Internationale Keuze van de Rotterdamse Schouwburg, Bridges to Fashion en Festival Jazz International Rotterdam 2008. Met de pers werd intensief contact onderhouden om free publicity te genereren. In totaal verschenen er 451 artikelen met een totale mediawaarde van v 1.174.390,- (een stijging van 38% ten opzichte van 2007). Ondanks deze prima “Nezet-Ségiun laat orkest en koor resultaten heeft Rotterdam Festivals na afloop van September in Rotterdam een kritische evaluatie in gang versmelten in doorkijkjes naar de hemel.” gezet met betrekking tot de toegevoegde waarde van een Volkskrant 12 09 2008 gergiev festival rotterdam overkoepelende promotiecampagne.

de wereld van witte de with

De afrikaander tapes (mijn stories) 14 03 2008 15 03 2008 16 03 2008 17 03 2008 18 03 2008

20 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals de wereld van witte de with

19 03 2008 20 03 2008 21 03 2008 22 03 2008 23 03 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 21 Erasmus in Rotterdam In 2008 eerde Rotterdam één van zijn beroemdste inwoners en tevens één van de meest beroemde denkers van zijn tijd, Desiderius Erasmus Roterodamus. In het najaar vonden allerlei activiteiten in de stad plaats om zijn gedachtegoed meer bekendheid te geven en het te vertalen naar de actualiteit. Rotterdam Festivals verzorgde een cultureel programma en een campagne om het geheel aan activiteiten onder de aandacht te brengen bij pers en publiek.

erasmus op straat

Praktijkdag cluster Jongerenmarketing 24 03 2008 25 03 2008 26 03 2008 27 03 2008 28 03 2008

22 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals Stadsbrede manifestatie Wereldburgerschap De beroemde brug van Ben van Berkel, de universiteit, Als leidraad door het programma liep het begrip het gymnasium, het medisch centrum, een metrolijn, kosmopolitisme. Analoog aan het thema van de 50e verschillende wetenschappelijke instituten, maar ook een Erasmusprijs, die in het teken stond van De nieuwe taxibedrijf, stomerij en partyschip in Rotterdam dragen Kosmopoliet. Kosmopolitisme of wereldburgerschap is allen de naam Erasmus. De meeste Rotterdammers een thema dat ook bij Erasmus steeds terugkeert. kennen de naam, sommigen kennen het Erasmusbeeld van Doel van de Erasmusprijs is, binnen de context van Hendrick de Keyser dat nu op het Grotekerkplein staat. de culturele tradities van Europa in het algemeen en Maar wie Erasmus was en waarom hij na 500 jaar nog het gedachtegoed van Erasmus in het bijzonder, de altijd geroemd wordt, is onder Rotterdammers veel minder geestes- en maatschappijwetenschappen en de kunsten bekend. In 2008 vormden een aantal jubilea aanleiding te bevorderen. Winnaar van de 50e Erasmusprijs was Ian om een stadsbrede manifestatie te ontwikkelen waarmee Buruma. De Brits Nederlandse schrijver wordt geprezen Erasmus en zijn gedachtegoed onder de aandacht van om zijn scherpe en verhelderende commentaar op het publiek werd gebracht. De Erasmusprijs werd in 2008 ontwikkelingen in politiek, kunst en samenleving. Het voor de 50e maal uitgereikt, en voor de gelegenheid in debat was in een programma rond Erasmus uiteraard Rotterdam. De Erasmus Universiteit vierde haar 95e onmisbaar. In debatcentrum de Unie werd in het kader van Dies Natalis (verjaardag) en het Erasmiaans Gymnasium Erasmus in Rotterdam een aantal debatten georganiseerd, vierde haar 680 jarig bestaan. Mede op initiatief van de waaronder een met Ian Buruma. stichting Praemium Erasmianum, organisatie achter de Erasmusprijs, en de Erasmus Universiteit Rotterdam, Erasmus voor alle Rotterdammers bracht Museum Boijmans Van Beuningen een indruk­ Rotterdammers die de tentoonstelling niet bezochten en wekkende tentoonstelling rond Erasmus en de kunst uit geen debat bijwoonden kregen Erasmus’ gedachtegoed zijn tijd: Erasmus in beeld. gepresenteerd met Erasmus op Straat. De adagia, verzamelde spreuken van de beroemde denker, werden op gevels, tegels en winkelruiten door de hele stad “Terwijl ik me afvroeg of de tekst echt gestickerd. Op prominente locaties in het centrum van Rotterdam werden bewoners en bezoekers onderweg van Erasmus was, naderde de rotonde geconfronteerd met oneliners die de ideeënwereld van van het Hofplein. Daar stond op een Erasmus verwoordden met de krachtige eenvoud van alledaagse waarheden. Erasmus op Straat vormde een grote torenflat in gele letters ‘Niets verbinding tussen locaties, doelgroepen en activiteiten. droogt sneller dan een traan’. En weer Erasmus voor jongeren dat gemutste hoofdje van Erasmus erbij.” Om ook de jonge generatie aan te spreken met een Volkskrant 05 12 2008 column Martin Bril hedendaagse vertaling van de erasmiaanse thema’s werd het Europese Filmfestival Coolpolitics Cinema opgenomen in het programma. Coolpolitics slaagt erin Werkwijze en beleid met haar activiteiten een jonge doelgroep te enthou­ Rond de tentoonstelling en de diverse lustrumvieringen siasmeren voor het politieke debat. Op initiatief van de ontwikkelde Rotterdam Festivals een programma en Erasmus Universiteit werd het pocketboekje Erasmus van een communicatiecampagne voor een breed publiek. Rotterdam, een kennismaking, gepubliceerd. Het werd De activiteiten kwamen tot stand in overleg met organi­ geschreven door Hans Trapman, hoogleraar cultuur­ satoren, jubilerende instellingen en een aantal weten­ geschiedenis aan de Erasmus Universiteit. De publicatie schappers met inhoudelijke kennis van Erasmus’ werk. van dit compacte en laagdrempelige werk droeg bij Voor programma en communicatie was een budget van aan het toegankelijk maken van Erasmus voor alle v 660.000 beschikbaar, waarvan v 300.000 voor de grote geïnteresseerden. tentoonstelling in Museum Boijmans Van Beuningen. Dit budget was afkomstig uit het evenementenfonds van de Erasmusmagazine en website gemeente Rotterdam, dat inzetbaar is voor projecten Rotterdam Festivals koos voor een communicatiestrategie die de identiteit en uitstraling van de stad Rotterdam waarin programma-informatie werd gecombineerd met versterken en zo bijdragen aan het onderscheidend brede inhoudelijke achtergrondinformatie over Erasmus vermogen van de stad in de internationale concurrentie­ en gerelateerde onderwerpen. In eerste instantie gericht strijd tussen steden. Met Erasmus in Rotterdam is op een publiek dat geïnteresseerd is in het gedachtegoed een start gemaakt om het gedachtegoed van de wijze en het verband tussen Erasmus en de actualiteit. Deze Rotterdammer en de man erachter weer terug te brengen aanpak vertaalde zich naar twee belangrijke communi­ in de stad, als onderdeel van de Rotterdamse identiteit. catiemiddelen, een magazine dat verscheen als bijlage van Met een publieksprogramma werden de individuele NRC NEXT en een website www. erasmusinrotterdam.nl. vieringen kracht bijgezet. De verschillende activiteiten en Aan free publicity genereerde Erasmus in Rotterdam een de communicatiecampagne verbonden gebeurtenissen, totale mediawaarde van ca. v 710.000 in de geschreven doelgroepen en locaties tot een volledig programma. pers.

Prinses maxima bezoekt het rotterdams uitburo 29 03 2008 30 03 2008 31 03 2008 01 04 2008 02 04 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 23 erasmus op straat

03 04 2008 04 04 2008 05 04 2008 06 04 2008 07 04 2008

24 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals 08 04 2008 09 04 2008 10 04 2008 11 04 2008 12 04 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 25 Winter in Rotterdam Rotterdam Festivals heeft in 2008 de vijfde editie van Winter in Rotterdam gerealiseerd. Doelstelling was om Rotterdam in de wintermaanden ook te profileren als festivalstad en de onder­ nemers in de binnenstad actief te betrekken en te laten profiteren van een activiteitenprogramma in het centrum van de stad.

Werkwijze en beleid De traditionele ontsteking van de lichtjes in de door Verschillende organisatoren verzorgden winteractivi­ de stad Oslo geschonken kerstboom, werd dit jaar teiten op verschillende plekken in de binnenstad. De opgeluisterd door de Noorse zangeres Maria Mena, die door Rotterdam Festivals en de ondernemersfederatie voor het stadhuis een concert gaf. De Sprookjes Parade gewenste synergie tussen activiteiten van de winkeliers was voor honderden kinderen uit de Rotterdamse wijken en de evenementen was beperkt en kreeg in 2008 geen een vrolijke, feeërieke tocht door de binnenstad. vaste vorm. Desalniettemin heeft een aantal succes­ volle activiteiten plaatsgevonden gedurende de winter­ Dat Rotterdam ook in de winterperiode uitermate geschikt maanden. is voor grotere, mediagenieke activiteiten bewezen de Q- santa-run met 3.000 door de stad rennende Kerst­ Met een budget van in totaal v 210.000,- is er dit jaar voor mannen, de tweede editie van de Nationale Nieuwjaars­ gekozen een achttal sfeerverhogende winteractiviteiten te nacht en het kunstproject STARS. Deze drie projecten ondersteunen. De Rotterdamse intocht van Sint Nicolaas hebben de juiste grootstedelijke uitstraling. Wat markeerde het begin van Winter in Rotterdam en vond Rotterdam Festivals betreft een vooruitwijzing naar traditiegetrouw plaats op het Leuvehoofd. Rotterdam het toekomstige programma van Winter in Rotterdam. Festivals heeft bij de NPS het plan ingediend om in 2009 Beeldende projecten in de openbare ruimte fungeren de Nationale intocht van Sinterklaas in de Maasstad te als markering van specifieke Rotterdamse plekken en organiseren. Dat is sinds 1979 niet meer gebeurd en zou verhogen de kwaliteit van de omgeving. 30 jaar na dato een hele eer zijn. De intocht van Sinter­ klaas is een echt volksfeest dat Rotterdam Festivals dan ook de aankomende jaren wil blijven ondersteunen. Kinderen, volwassenen en de winkeliers in de binnenstad Wat Rotterdam Festivals betreft beleven er allen veel plezier aan. een vooruitwijzing naar het

Wintersfeer in de stad toekomstige programma van Het omstreden beeld Santa Claus van kunstenaar Winter in Rotterdam. Beeldende Paul McCarthy werd in een kleurrijke optocht van school­ kinderen en straattheaterartiesten verplaatst van de projecten in de openbare ruimte binnenplaats van Museum Boijmans Van Beuningen fungeren als markering van naar zijn definitieve plek op het Eendrachtsplein. IJskoninginnen, sneldichters en een Zwartepietenorkest specifieke Rotterdamse plekken op een reuzentandem verrasten het winkelend publiek en verhogen de kwaliteit van de dat weer en wind tijdens de speciale Sinterklaas- en kerstkoopavonden trotseerde. omgeving.

“De kroning van de sprookjeskoning vormde de apotheose van de Sprookjes Parade. En uiteraard kuste de prins Doornroosje daarbij wakker.” AD Rotterdams Dagblad 20 12 2008 Sprookjes Parade

sprookjes parade

13 04 2008 14 04 2008 15 04 2008 16 04 2008 17 04 2008

26 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals

Q-santa-run

Presentatie cultureel merkonderzoek rotterdam 18 04 2008 19 04 2008 20 04 2008 21 04 2008 22 04 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 27 free santa

“In de stad is een sterrenhemel eigenlijk nooit te zien, door het smetlicht”, vertelt Vollaers. “Met Stars construeren we de Melkweg op het Nationale Nederlanden- gebouw, zodat Rotterdam toch een sterrenhemel krijgt.” Sprout december 2008 Interview met studio VollaersZwart

camera mundo independent film festival vive la poze 23 04 2008 24 04 2008 25 04 2008 26 04 2008 27 04 2008

28 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals sprookjes parade

Een sterrenhemel in Rotterdam de line-up van Nederlandse top-dj’s, uitgebreid met de Het hoogste gebouw van Rotterdam, het kantoor van (inter)nationale live acts Estelle, Ilse de Lange en Junkie Nationale Nederlanden, werd in de donkere wintermaan­ XL. Thuisblijvers konden via RTL5 het hele spektakel live den opgelicht met het ontwerp door Studio Vollaerszwart op televisie volgen. Jongeren waren op verschillende van een sterrenhemel. Duizenden roadstuds, milieuvrien­ manieren actief betrokken bij de organisatie van het delijke led-lampjes die normaliter op snelwegen zijn evenement. Zo konden zij invloed uitoefenen op het aangebracht, markeerden de bouwplek van het Centraal grootse vuurwerk dat vanaf de Erasmusbrug het nieuwe Station. Overdag laadden deze lampjes op door zonne- jaar inluidde. energie, om vervolgens ’s nachts te stralen. STARS, een uiting van city-dressing, waarbij de openbare ruimte met Dat het publiek dit evenement in zeer hoge mate kunst wordt aangekleed, paste goed bij de Rotterdamse waardeerde, blijkt uit publieksonderzoek van Elsbeth wintersfeer. Meijjer Cultuuronderzoeken, uitgevoerd in opdracht van Rotterdam Festivals. Van de bezoekers waardeerde 94% Nationale nieuwjaarsnacht als kick-off van YOUR WORLD het evenement als goed tot zeer goed. Gemiddeld werd De tweede editie van de Nationale Nieuwjaarsnacht door de bezoeker in de nieuwjaarsnacht v 65,- uitgegeven. trok meer dan 20.000 bezoekers naar de kade van de De Nationale Nieuwjaarsnacht is in twee jaar uitgegroeid Boompjes. Het evenement stond dit maal in het teken van tot een evenement dat bij Rotterdam hoort. Een vierde YOUR WORLD, Rotterdam als eerste jongerenhoofdstad van de bezoekers was ook vorig jaar bij het evenement van Europa. Organisator Tridee had met RTL5, AD en en maar liefst 97% van de ondervraagde bezoekers van Radio 538 de juiste mediapartners aangetrokken om het de Nationale Nieuwjaarsnacht vindt dat een dergelijk evenement op een goede manier landelijk te positioneren. evenement volgend jaar weer georganiseerd moet De programmering was vanwege het jongerenjaar, naast worden.

rotterdam viert koninginne dag 28 04 2008 29 04 2008 30 04 2008 01 05 2008 02 05 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 29 Lokale, regionale en landelijke media-aandacht Voor Winter in Rotterdam is door het campagneteam van Rotterdam Festivals net als de voorgaande jaren een overkoepelende marketing- en communicatiecampagne ontwikkeld. De activiteiten van Winter in Rotterdam werden via advertenties in uitagenda’s en dagbladen, posters in de metro en tram, digitale reclameschermen in de binnenstad en de website (www.winterinrotterdam) onder de aandacht gebracht. De pers werd de gehele periode geïnformeerd over de winteractiviteiten. De bereikte waarde van de gedrukte media is ten opzichte van 2007 gestegen met ruim v 60.000,- naar ruim v 535.000,- in 2008. Het kunstproject STARS, de sterrenhemel op de Delftse Poort en de verplaatsing van het beeld van Santa Claus van Museum Boijmans Van Beuningen naar het Eendrachtsplein kregen naast regionale ook nationale aandacht. De Q-santa-run werd live op de landelijke radio uitgezonden. Alle nieuwsuitzendingen van zowel de publieke als commerciële omroepen besteedden aandacht aan de Nationale Nieuwjaarsnacht die ook live te volgen was op de landelijke televisie.

Your World Rotterdam kent een rijke traditie aan themajaren. Zo stond 2007 in het teken van de architectuur van Rotter­ dam en in 2005 presenteerde de stad zich met topsport. In 2009 is Rotterdam European Youth Capital. Onder de noemer Your World wordt er voor het eerst een Europees Jongerenjaar georganiseerd om vervolgens jaarlijks, elders in Europa op te duiken. In 2009 krijgen jongeren in Rotterdam de kans om echt iets te veranderen in hun stad, om hun eigen wereld kleur te geven en mee te doen aan evenementen en activiteiten die in dit themajaar zullen plaatsvinden.

Rotterdam Festivals coördineert in opdracht van de organisatie van Your World twee momenten die dit jaar moeten markeren en zichtbaar maken voor een groot, vooral jong publiek:

1. Nationale Nieuwjaarsnacht Rotterdam 2008/2009, tevens aftrap van Your World 2. Een evenementenprogramma in de maand juli, nationale nieuwjaarsnacht geconcentreerd rondom de weekenden

In 2008 is veel tijd besteed aan het scherp krijgen van de rol en opdracht van Rotterdam Festivals voor het jongerenjaar YOUR WORLD. Na een vrij moeizaam aanloopproces kon Rotterdam Festivals zich richten op een spetterende aftrap van YOUR WORLD tijdens de Nationale Nieuwjaarsnacht in Rotterdam. Ook zijn in 2008 al voorbereidingen getroffen voor een samenhangende, op jongeren gerichte, programmering in juli 2009. Er is met beperkte middelen en onder grote tijdsdruk gewerkt aan een zo interessant mogelijk programma, geconcen­ treerd in vier weekenden. Er wordt daarbij nauw samen­ gewerkt met diverse organisatoren, Rotterdam Marketing en dienst Kunst & Cultuur.

nationale viering 4 en 5 mei bevrijdingsfestival 03 05 2008 04 05 2008 05 05 2008 06 05 2008 07 05 2008

30 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals nationale nieuwjaarsnacht

“Goedemorgen! - Allereerst een heel gelukkig 2009! We zijn gister bij de Nieuwjaarsnacht geweest en vonden het helemaal top! Supergoede dj’s, geluidskwaliteit, videowalls en podium een dikke 10, drankuitgifte lekker snel, geen lange rijen, sfeer helemaal top. Wij gaan er volgend jaar weer bij zijn (hopelijk geeft de nieuwe burgemeester toestemming om dan tot vier uur door te feesten!)! - Greetz, Karin” e-mail van bezoeker van Nationale Nieuwjaarsnacht

musica republica 08 05 2008 09 05 2008 10 05 2008 11 05 2008 12 05 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 31 Overige Activiteiten Naast De Rotterdamse Zomerfestivals, September in Rotterdam en Winter in Rotterdam ondersteunt Rotterdam Festivals door het jaar heen tal van initiatieven in de stad. Die steun is niet alleen financieel van aard. Organisatoren worden desgewenst ondersteund met kennis op het gebied van mogelijke partnerships, locaties en marketing- en financieringsmogelijkheden. Rotterdam Festivals stimuleert op deze wijze de aanwas van nieuwe initiatieven.

Financiële steun, advisering en coaching Open Air festival bediende jongeren uit de alternatieve Met financiële ondersteuning maar ook met advies en subculturen met veel muziek acts uit de underground- en coaching worden organisaties gestimuleerd nieuwe (hard)rockscene. Musica Republica vierde de jongeren­ concepten te ontwikkelen. Zo blijft het festivalaanbod cultuur met een nieuw dance-event. in Rotterdam fris en is er steeds ruimte voor nieuwe initiatieven. Festivals die worden ondersteund vanuit het budget voor Overige Activiteiten zijn vaak éénmalige De kennis over festivals en bezoe­ projecten, bijzondere edities uit een serie of eerste edities kers wordt zo steeds completer met de potentie uit te groeien tot structurele festivals. Het budget wordt ingezet als aanmoedigingspremie voor hetgeen van waarde is voor de nieuwkomers. Succesvolle en levensvatbare festivals professionalisering van de sector. kunnen na een opstartperiode vervolgens elders vaste financiering vinden, bijvoorbeeld in een nieuwe cultuur­ De multicultuur van Rotterdam kwam tot uiting in ver­ planperiode. schillende festivals. Blenderfestival toonde de culturele diversiteit en rijkdom aan culturele instellingen in de Het budget wordt ingezet als deelgemeente Delfshaven. Camera Mundo Filmfestival bracht werk van jonge regisseurs uit Brazilië. Festival aanmoedigingspremie voor Turkey Now had een succesvolle tweede editie in nieuwkomers. Rotterdam vol Turkse podiumkunsten. Oost West Burlesk bracht kunst en cultuur uit Oost-Europa, soms Plannenmakers en organisatoren die niet in aanmerking op humoristische wijze, onder de aandacht van het komen voor een financiële bijdrage van Rotterdam publiek. Tijdens het Wereld Muziektheater Festival waren Festivals worden, desgewenst, wel van advies voorzien. bijzondere producties uit alle delen van de wereld te Partijen van buiten Rotterdam die hun weg in de stad nog bewonderen in Rotterdamse theaters. moeten vinden krijgen in een gesprek advies op maat over financieringsmogelijkheden, regelgeving, binnen- en Kennis over profiel en wensen van (potentieel) publiek buitenlocaties, communicatiekanalen, doelstellingen en Om nieuwe initiatieven voor te bereiden op de toekomst werkwijzen van gemeentelijke diensten en instellingen. wordt ook vaak ondersteuning geboden in de vorm Zo stimuleert Rotterdam Festivals het kunst- en cultuur­ van een publieksonderzoek, al of niet in combinatie klimaat ook buiten haar eigen directe werkgebied. Door met een financiële bijdrage. Een publieksonderzoek steeds in contact te blijven met verschillende spelers in in combinatie met een bezoekers-analyse op basis het veld is er actuele informatie aanwezig bij Rotterdam van postcodegebieden (MOSAIC) biedt organisatoren Festivals. Naast financier van een uiteenlopend scala aan informatie over de bevindingen van en de voorkeuren van festivals is Rotterdam Festivals de schakel tussen nieuwe het publiek. Maar ook waar het publiek woont en welke en bestaande initiatieven en instellingen. festivals en andere activiteiten nog meer worden bezocht. De informatie uit een onderzoeksrapport geeft de Jong en multicultureel organisatie munitie voor toekomstige subsidieaanvragen In de veelheid aan initiatieven die Rotterdam Festivals en handvaten voor de verdere ontwikkeling van een bereiken zijn thema’s en trends te onderscheiden. In 2008 festival. Het totaal aan onderzoeken die bij verschillende lag de nadruk op jongerencultuur en multicultuur. Met het festivals verricht zijn, vormen een waardevolle informatie­ Europees Jongerenjaar, YOUR WORLD, op komst hebben bron voor Rotterdam Festivals. De kennis over festivals en veel jonge organisaties plannen gemaakt voor festivals bezoekers wordt zo steeds completer, hetgeen van waarde rond thema’s en disciplines die de jonge generatie is voor de professionalisering van de sector. Voor de aanspreken. Street Science bracht hiphop van interna­ Dansnacht, het succesvolle gezamenlijke festival van de tionaal niveau naar Rotterdam. Strangerfestival bood Rotterdamse dansgezelschappen, werd een publieks- jonge makers de kans met film aan de slag te gaan en onderzoek verricht. Evenals voor Blenderfestival. Van de hun werk te tonen in Off_Corso en op internet. Baroeg bezoekers van Cameretten en De Zwaanshals Kunstroute werd een postcodeanalyse gemaakt. rotterdamse orgeldagen de brandgrens dansnacht 13 05 2008 14 05 2008 15 05 2008 16 05 2008 17 05 2008

32 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals Say My Name

18 05 2008 19 05 2008 20 05 2008 21 05 2008 22 05 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 33 dansnacht

Rotterdamse Dansnacht onder de loep genomen Dansnacht is een collectief initiatief van de Rotterdamse dansgezelschappen. In de Rotterdamse Schouwburg presenteren de gezelschappen de diversiteit van de Rotterdamse professionele dans. Het publiek kan met een toegangskaartje allerlei korte en langere (delen van) voorstellingen bezoeken op één avond en zo van alle verschillende gezelschappen proeven.

Om erachter te komen wat het langetermijn-effect is van het festival op het publieksbereik voor moderne dans, heeft Rotterdam Festivals samen met de organisatie een publieksonderzoek laten uitvoeren. De bezoekers werden ondervraagd over hun waardering van het festival, kennis van de gezelschappen en motivatie voor herhaalbezoek. Daarnaast werd er een publieksprofiel gemaakt volgens de postcodeanalyse van MOSAIC. In samenwerking met Rotterdam Festivals ontwikkelden de dansgezelschappen een actie om herhaalbezoek te stimuleren.

De bezoekers oordeelden positief over het programma van de Dansnacht en de uitstraling van de locatie. Kritiek was er over de beschikbaarheid van plaatsen bij de voor­ stellingen en de bezoekers gaven aan de Dansnacht liever jaarlijks terug te zien in plaats van tweejaarlijks. Onderzoek wees uit dat meer dan de helft van de nieuwe bezoekers van de Dansnacht van plan was om een of meer van de gezelschappen vaker te bezoeken. Het positieve effect van de Dansnacht als marketinginstrument is aan­ toonbaar gemaakt met de resultaten uit het onderzoek. Maar ook hebben de dansgezelschappen meer inzicht gekregen in de wensen en motivatie van hun bezoekers. Bovendien weten de gezelschappen beter waar potentieel nieuw publiek te vinden is.

dutch blend ortel dunya festival opening strand aan de maas 23 05 2008 24 05 2008 25 05 2008 26 05 2008 27 05 2008

34 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals Nationale vieringen en kwam aanvaren. In de Cruise Terminal vond het officiële gedeelte plaats met ondermeer de 5-mei lezing. Met volksfeesten boten van Spido verplaatste een groot gezelschap van Vieringen en volksfeesten vormen belangrijke momenten hoogwaardigheidsbekleders zich naar het Willemsplein. in de jaarcyclus van de stad en haar bewoners. Het is Daar ontstak premier Balkenende het bevrijdingsvuur opvallend dat deze feesten in de evenementenstad dat op de Erasmusbrug tot uitbarsting kwam in een Rotterdam nog geen grote rol spelen. Het succes van spectaculair vuurwerk. Het Bevrijdingsfestival Zuid- de Nationale Nieuwjaarsnacht aan de voet van de Holland presenteerde behalve een veelheid aan Erasmusbrug en de jaarlijkse intocht van Sint Nicolaas nationale artiesten, waaronder Vanvelzen en Ferry op het Leuvehoofd laat echter zien dat er genoeg Corsten, activiteiten op het Plein van de Vrijheid. Daar belangstelling is voor dit soort evenementen. In 2008 organiseerden o.a. Amnesty International en War Child investeerde Rotterdam Festivals in een prominentere activiteiten. viering van 4/5 mei en Koninginnedag in Rotterdam. Het Nationale comité 4 en 5 mei en de provincie Zuid- Rotterdam viert Koninginnedag Holland maakten dankbaar gebruik van de kennis en Rotterdam Festivals lanceerde ten behoeve van Koningin­ kunde van Rotterdam Festivals waardoor het evenement nedag de website www.rotterdamviertkoninginnedag . nl. in Rotterdam goed landde. Naast de coördinatietaak, Deze nieuwe site was het verzamelpunt voor alle activi­ waardoor de samenwerking met lokale partijen in de stad teiten in Rotterdam tijdens Koninginnedag. De lancering gemakkelijk verliep en het evenement goede aansluiting ervan was een eerste stap om van Koninginnedag een in de stad had, heeft Rotterdam Festivals meerwaarde aantrekkelijker evenement te maken in Rotterdam. geleverd aan de nationale start door projecten die Dit jaar was er in het centrum behalve de vrijmarkt ook in het teken stonden van de campagne voor 5 mei, het Koninginnedagfestival op de Binnenrotte. Met als nog eens extra de ondersteunen. Hiervoor werd het duurzaam motto Act green for the queen waren er op het campagneteam tijdelijk uitgebreid met een projectleider, marktplein de hele dag optredens van artiesten en dj’s. die met name de participatieprojecten die onderdeel Rotterdam Festivals ondersteunde dit festival met een uitmaakten van de publiciteitscampagne tot een succes financiële bijdrage. maakte. Festivalorganisator JMR, die ook betrokken is bij de jaarlijkse Bevrijdingsfestival Zuid-Holland, leverde Nederland viert 5 mei in Rotterdam vervolgens op het gebied van technische productie van Een succesvolle viering van Bevrijdingsdag was dit jaar deze dag extra diensten. een grote ambitie voor Rotterdam. De zonovergoten start van de nationale viering vond plaats in en aan de Het succes van dergelijke vieringen in een grote stad is Maas. Het bevrijdingsvuur werd tijdens een nachtelijke sterk afhankelijk van een centrale aansturing. Het is de fietstocht naar Rotterdam gebracht. In alle vroegte nam ambitie van Rotterdam Festivals om ook op het gebied van minister-president Balkenende vervolgens het vuur deze evenementen de coördinatie op zich te nemen als de in ontvangst van burgemeester Opstelten die, samen gemeente Rotterdam hier in wenst te investeren. met 77 andere bootjes van Zuid-Hollandse gemeenten,

28 05 2008 29 05 2008 30 05 2008 31 05 2008 01 06 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 35 02 06 2008 03 06 2008 04 06 2008 05 06 2008 06 06 2008

36 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals de wereld van witte de with

poetry international festival zomerzondagen 07 06 2008 08 06 2008 09 06 2008 10 06 2008 11 06 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 37 de Parade street science verborgen tuinen 12 06 2008 13 06 2008 14 06 2008 15 06 2008 16 06 2008

38 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals Publieksontwikkeling Sinds 2000 is Rotterdam Festivals verantwoordelijk voor de collectieve aanpak van publieksontwikkeling van de culturele sector in Rotterdam. Doelstelling is maximalisatie van het publieksbereik, in aanvulling op het kernpubliek van de instellingen en met een focus op bewoners van stad en regio Rotterdam.

Een groter en breder publiek voor de kunsten Toekomst voor Uitagenda Rotterdam, DIMI en collectief Het opbouwen van een zo groot en divers mogelijk publieksonderzoek publiek voor de kunsten is een gezamenlijke ambitie van In 2008 werd bekend in welke mate onze meerjaren­ de culturele sector. Rotterdam Festivals ondersteunt de plannen, verwoord in de Cultuurplanaanvraag 2009- 2012, instellingen hierin met collectieve marketinginstrumenten verwezenlijkt kunnen worden. Extra financiering is beschik­ zoals het Rotterdams Uitburo en DIMI. Deze instrumenten baar gesteld voor het in stand houden van de Uitagenda zorgen voor een toegankelijke infrastructuur voor Rotterdam, het culturele maandblad met de volledige centrale informatie en kaartverkoop voor kunst en agenda van Rotterdam. Ook kunnen de ambities op het cultuur in Rotterdam. Daarnaast bieden we de instellingen gebied van collectief publieksonderzoek de komende ondersteuning in de vorm van marketingservices en jaren omgezet worden in activiteiten, zoals de inzet van collectief publieksonderzoek. Afstemming met de sector mysteryshopping en expertmeetings voor de culturele over het te voeren beleid voor publieksontwikkeling vindt sector. DIMI, de cultuuragenda van jong Rotterdam, kan plaats via een Raad van Advies, bestaande uit directeuren ondanks het wegvallen van de financiering vanuit het en marketeers van een aantal instellingen. Actieplan Cultuurbereik, in 2009 en 2010 in ieder geval voortbestaan.

Zwaanshals kunstroute free gaming 17 06 2008 18 06 2008 19 06 2008 20 06 2008 21 06 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 39 Rotterdams Uitburo Rotterdam Festivals is mede-initiatiefnemer van het landelijke uitgaansmerk Uitburo. In september 2004 is dit marketing­ initiatief van start gegaan en het is voor de cultuurconsument inmiddels uitgegroeid tot een complete, betrouwbare en herkenbare informatievoorziening voor kunst en cultuur in brede zin. Bij het landelijke Uitburo-netwerk zijn inmiddels vijftien steden en regio’s aangesloten. Rotterdam Festivals is verantwoordelijk voor het Rotterdams Uitburo en streeft hiermee naar meer en nieuw publiek voor de Rotterdamse culturele instellingen.

Kaartverkoop blijft achter op doelstellingen Multichannel-benadering van de potentiële De ticketshop van het Rotterdams Uitburo is gevestigd cultuurconsument in de hal van de Centrale Bibliotheek. Vanuit deze laag­ In overleg met de Rotterdamse culturele instellingen is drempelige locatie wordt het complete culturele aanbod er voor gekozen om via het merk Rotterdams Uitburo van Rotterdam gepresenteerd en voorzien van deskundig de culturele sector een herkenbaar en toegankelijk advies. De baliemedewerkers gidsen de bezoekers door gezicht te geven. Via diverse marketinginstrumenten het gevarieerde aanbod en verkopen desgewenst direct benadert het Rotterdams Uitburo de (latent) cultureel de toegangskaarten. Voor alle culturele instellingen in geïnteresseerden in (regio) Rotterdam. Naast de digitale Rotterdam met een podiumfunctie verkoopt het Rotter­ kanalen www.uitburo.nl/rotterdam en de digitale nieuws­ dams Uitburo kaarten, net als voor vele incidentele brief Uitmail Rotterdam, heeft het Rotterdams Uitburo activiteiten zoals Nieuwjaarsnacht en de Museumnacht. ook instrumenten die direct en persoonlijk contact Op donderdag, vrijdag en zaterdag is er last-minute met de doelgroep mogelijk maken: het informatie- en kaartverkoop met 50% korting op de entreeprijzen. verkooppunt in de Centrale Bibliotheek en het evenement Ook verzorgt het Rotterdams Uitburo vanuit de website R´Uitmarkt. Daarnaast wordt via het magazine Uitagenda online kaartverkoop voor cultuur in Rotterdam, en Rotterdam en door communicatie-uitingen in dag- en incidenteel op locatie zoals tijdens de R’Uitmarkt op het weekbladen een breed publiek geïnformeerd over de Schouwburgplein en in het RO Theater. Rotterdamse culturele activiteiten.

Voor het Rotterdamse gedeelte van de landelijke Uitburo- In overleg met de Rotterdamse website zijn in 2008 300.000 bezoeken geregistreerd, een daling van 14% ten opzichte van 2007. De andere culturele instellingen is er Uitburo’s hebben dezelfde daling geregistreerd, er is voor gekozen om via het merk sprake van een landelijke trend. Er loopt een onderzoek naar de reden van deze daling. De Uitmail Rotterdam Rotterdams Uitburo de culturele kende een stijging van 9% in het aantal abonnees sector een herkenbaar en (16.400). De Museum Uitmail met 4.400 abonnees is sinds 2008 een nieuwe service van het Rotterdams toegankelijk gezicht te geven. Uitburo, waarmee samen met de speciale Museumpagina op de website de zichtbaarheid en bereikbaarheid De kaartverkoopvoorziening van het Rotterdams Uitburo van het museale aanbod is vergroot. Daarnaast is een (ticketshop en internet) was in 2008 onderwerp van een aantal nieuwe functionaliteiten aan de website van het evaluatieonderzoek door de gemeente Rotterdam. Uit de Rotterdamse Uitburo toegevoegd om de bezoeker te behaalde verkoopresultaten en diverse onderzoeken is inspireren: op de homepage is wekelijks een nieuwe naar voren gekomen dat de kaartverkoop achterligt op video te bekijken met Uitgaanstips, via een RSS feed de beoogde doelstellingen. Op basis van voortschrijdend worden bezoekers automatisch op de hoogte gesteld inzicht zijn de oorspronkelijke doelstellingen voor 2008 van het last minute aanbod en de bezoeker kan korte halverwege het jaar al bijgesteld naar een realistischer muziekfragmenten beluisteren die gekoppeld zijn aan ambitieniveau, namelijk van 90.000 naar 35.000 kaarten. concertinformatie. In 2008 zijn er in totaal 32.000 kaarten verkocht, een

zomerzondagen say my name 22 06 2008 23 06 2008 24 06 2008 25 06 2008 26 06 2008

40 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals r’uitmarkt

north sea round town ortel nelson mandela festival lancering museum uitmail 27 06 2008 28 06 2008 29 06 2008 30 06 2008 01 07 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 41 blender festival nieuwe binnenweg... leeft! metropolis festival 02 07 2008 03 07 2008 04 07 2008 05 07 2008 06 07 2008

42 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals Informatieverspreiding via televisie en narrow-casting Aanvullend op het verzorgen van wekelijkse informatie­ rubrieken in regionale media, zoals de Havenloods en Postiljon, heeft het Rotterdams Uitburo in 2008 twee nieuwe communicatieformats ontwikkeld voor televisie en beeldschermen in de buitenruimte. UIT! is een drie minuten durend televisieprogramma met culturele uitgaanstips, dat wekelijks op donderdag ieder uur wordt uitgezonden op TV Rijnmond. Het Rotterdams Uitburo verspreidt daarnaast uitgaanstips via narrow-casting op digitale schermen van City Media Rotterdam in metro­ station Beurs/ Churchillplein. De metroreiziger wordt dagelijks geïnformeerd over het culturele uitgaansaanbod van Rotterdam en de last-minute aanbiedingen van de ticketshop, een metrohalte verder bij station Blaak.

Samenwerking met UPc Al vanaf 2005 is UPC Nederland partner van het Rotter­ dams Uitburo. En ook voor de komende jaren zullen het Rotterdams Uitburo en UPC Nederland hun sponsorrelatie continueren. Uitgangspunt voor de samenwerking tussen UPC en het Rotterdams Uitburo is het gezamenlijk ontwik­ kelen van nieuwe multimediale toepassingen om het publiek nog beter te kunnen informeren over het culturele aanbod in Rotterdam. Met haar kennis en ervaring op digitaal gebied, is UPC een waardevolle partner voor het Rotterdams Uitburo in het bereiken van een groter publiek voor cultuur in Rotterdam. Naast zichtbaarheid via uitingen van het Rotterdams Uitburo, heeft UPC ook gekozen voor het hoofdsponsorschap van de R’Uitmarkt, realisatie van 92% van de in 2008 bijgestelde doelstelling. de jaarlijkse opening van het culturele seizoen in De verkoop via internet (bijna 4.000 kaarten) verdubbelde Rotterdam. Tijdens de R’Uitmarkt zijn multimediale in 2008 ten opzichte van 2007, de last-minute verkoop toepassingen uitgewerkt ten behoeve van zowel digitale- daarentegen zakte met 37%. als televisiekanalen, waarmee de optredens tijdens de R’Uitmarkt live te volgen waren via TV Rijnmond. In de Uitagenda Rotterdam wordt gebruikt en gewaardeerd zomerperiode hebben het Rotterdams Uitburo en UPC De Uitagenda Rotterdam besteedt maandelijks aandacht gezamenlijk een aantal culturele promotie acties uitgezet aan het culturele aanbod van Rotterdam in de volle tijdens de Rotterdamse Zomerfestivals. Daarnaast heeft breedte en bevat een volledige uitgaansagenda. Niet UPC het televisieprogramma UIT! op TV Rijnmond mede alleen de grote publiekstrekkers, maar ook de minder mogelijk gemaakt. bekende of minder toegankelijke activiteiten komen aan bod. En bovenal: de wensen van de lezer staan centraal. Bekendheid van het Rotterdams Uitburo groeit Uitagenda Rotterdam verschijnt tien keer per jaar in een In een jaarlijks terugkerende enquête van het Centrum omvang van 72 pagina’s en in een oplage van 75.000 voor Onderzoek en Statistiek (COS) over de bekendheid exemplaren. In 2008 is flink geïnvesteerd in het en het gebruik van gemeentelijke voorzieningen in verbeteren en vergroten van het distributienetwerk, Rotterdam, zijn in de editie van 2008 ook enkele vragen o.a. door het plaatsen van displays op binnen- en buiten­ opgenomen over het Rotterdams Uitburo. Uit de resul­ locaties. Het grootste deel van de oplage wordt gratis taten komt naar voren dat de bekendheid van de verspreid bij culturele instellingen en via de filialen van ticketshop van het Rotterdams Uitburo onder Rotter­ Albert Heijn. Eind 2008 was de Uitagenda op zo’n 800 dammers is gestegen naar 20% (in 2007 was dat 16%). plekken in stad en regio Rotterdam verkrijgbaar. Er zijn De meeste mensen (37%) zijn het Rotterdams Uitburo 2.300 betalende abonnees die de Uitagenda als eerste voor het eerst toevallig tegengekomen in de Centrale thuis toegestuurd krijgen. Het blad wordt goed ontvangen Bibliotheek. Uit het Cultureel Merkenonderzoek door haar lezers, zo blijkt uit lezersonderzoek en panel­ Rotterdam van Hendrik Beerda Brand Consultancy gesprekken in 2008. Bijna alle vaste rubrieken van het (zie ook pagina 47) blijkt dat 39% van de respondenten blad krijgen een rapportcijfer 7 of hoger. De dagagenda uit stad en regio Rotterdam het Rotterdams Uitburo wordt goed gelezen en krijgt een 7,6. Over de verkrijgbaar­ kent als organisatie voor informatieverstrekking en/ of heid is de lezer ook tevreden. Een van de verbeterpunten kaartverkoop van het Rotterdamse culturele aanbod. is de overzichtelijkheid van de Uitagenda. In de zomer van Dit percentage betreft spontane en geholpen naams­ 2008 hebben de makers van het blad deze en andere bekendheid, gemeten in januari 2008. Deze percentages wensen van de lezers verwerkt in een verbeterde blad­ zijn niet slecht voor een relatief nieuwe voorziening in formule en vormgeving, die gestalte kreeg in het septem­ Rotterdam en het toch beperkte budget voor promotie bernummer, bij de start van het nieuwe culturele seizoen. van het Uitburo.

nacht van erasmus 07 07 2008 08 07 2008 09 07 2008 10 07 2008 11 07 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 43 Jongerenmarketing Rotterdam Festivals zet zich in voor kennisontwikkeling op het gebied van jongerenmarketing voor de culturele sector. Ook worden concrete activiteiten ontplooid om cultuurparticipatie van jongeren te verhogen. Hiervoor zijn de submerken DIMI en Studenten Uitmail ontwikkeld. Collectieve jongerenmarketing is binnen Rotterdam Festivals een belangrijke pijler van het beleid voor publieksontwikkeling. Jongeren vormen een aparte doelgroep waarvoor specifieke marketingtechnieken nodig zijn om ze te verleiden tot cultuurparticipatie.

DIMI is de vernieuwde cultuuragenda van jong Rotterdam Sinds 2001 wordt DIMI gefinancierd door de gemeente Jongeren tussen de 15 en 22 jaar kunnen sinds 2001 DIMI Rotterdam (Actieplan Cultuurbereik). Dit programma liep lezen om zich te laten informeren op het gebied van kunst, ten einde in 2008. Het voortbestaan van DIMI is eind 2008 cultuur en uitgaan. Het magazine, dat sinds september voor 2 jaar (2009 en 2010) gewaarborgd door een bijdrage 2008 verschijnt in een oplage van 20.000 stuks, wordt uit het nieuwe participatieprogramma van de gemeente ondersteund door een website. Zowel het online als Rotterdam. offline magazine hebben in 2008 een complete restyling ondergaan om nog beter invulling te kunnen geven aan de Jongeren vormen een aparte premisse: cultuuragenda van jong Rotterdam. doelgroep waarvoor specifieke Het magazine verschijnt sinds het schooljaar 2008/2009 marketingtechnieken nodig in een kleiner formaat. Hierdoor is het een echt ‘meeneem’-magazine geworden; een handzaam formaat zijn om ze te verleiden tot met gedegen inhoud. De redactie bestaat uit een groep cultuurparticipatie. jonge medewerkers, die elk hun eigen specialisme hebben: fotografie, redactie, illustratie en promotie. Door intensief Van Studenten Uitpas naar Studenten Uitmail met deze jongeren samen te werken, is DIMI echt een Het Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam (OBR) heeft via het magazine ván jongeren en blijft de inhoud passen bij de programma Student City sinds 2006 financiële bijdragen jonge doelgroep. gegeven voor de ontwikkeling van marketinginstrumenten voor studenten. Het doel hiervan is studenten aan de stad De website www.dimi.nl is in 2008 voorzien van diverse te binden, door ze tijdens hun studie te laten kennismaken web 2.0-toepassingen, waardoor het meer een platform met de aantrekkelijkheid van de stad. Rotterdam Festivals voor jongeren is geworden. Zo kunnen jongeren hun ontving bijdragen om de Studenten Uitpas te ontwikkelen. eigen kunstwerken uploaden, reageren op artikelen en Deze pas bood studenten aantrekkelijke kortingen op foto’s en agenda-items beoordelen. De introductie van kunst en cultuur. Omdat kunst en cultuur bijdragen aan de een zogenaamde widget maakt het bovendien mogelijk beoordeling van de stad en omdat culturele instellingen om de agenda van DIMI te plaatsen op andere sites, graag nieuw publiek onthalen, is de Studenten Uitpas een zoals profielpagina’s van bijvoorbeeld Hyves. Ook is de succesvol marketinginstrument gebleken met voordelen agenda als apart desktopprogramma te downloaden, voor alle partijen. Alle voorafgestelde doelstellingen zijn zodat iedereen altijd op de hoogte kan zijn van het behaald: het aantal deelnemende culturele instellingen uitgaansaanbod in Rotterdam. Hoewel de site wegens (meer dan 20), het aantal deelnemende studenten technische problemen enkele weken onbereikbaar is (meer dan 6.000) en het gebruik van de Studenten Uitpas geweest, is het toch gelukt om de bezoekersaantallen (meer dan 3 keer per jaar). weer op te schroeven, naar gemiddeld 3.000 bezoekers per maand. Er wordt nog steeds hard aan gewerkt Verrassend en spijtig is dan ook het besluit van OBR in om weer tot het niveau van 2007 (5.000) te komen. 2008 om met ingang van het studiejaar 2008/2009 niet Het gedrag van webbezoekers wordt sinds september langer bij te willen dragen aan de financiering van de gemonitord. Naar verwachting zullen daar in 2009 Studenten Uitpas. Hierdoor viel een grote inkomstenbron conclusies uit voortvloeien, die de marketingstrategie van de pas weg en is de meerjarenstrategie aangepast. verder aan kunnen scherpen. Sinds september 2008 ontvangen studenten uitsluitend

het groene vroesenfeest 12 07 2008 13 07 2008 14 07 2008 15 07 2008 16 07 2008

44 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals nog een Studenten Uitmail, als zij zich hiervoor inschrijven. experimenten is het Cluster in 2008 zeer actief geweest. Voorheen was het ontvangen van de mail gekoppeld aan Rotterdam Festivals heeft gezorgd voor coördinatie van de gepersonaliseerde Studenten Uitpas. In de wekelijkse het Cluster, invulling en organisatie van de praktijkdagen mail wordt de student geattendeerd op kortingen die en begeleiding van de experimenten. verkrijgbaar zijn op vertoon van CJP-pas, Rotterdampas of collegekaart. Diverse culturele instellingen hebben in 2008 geëxperi­ menteerd met nieuwe media om op die manier jongeren Uit een onderzoek in het najaar van 2008 blijkt dat de beter te bereiken. De tot doel gestelde cultuurparticipatie Studenten Uitmail een effectief communicatiekanaal van jongeren bleek echter lastiger meetbaar dan voorheen is, dat daadwerkelijk aanzet tot cultuurparticipatie. ingeschat. Desondanks hebben alle deelnemende instel­ Een groot aantal lezers zegt één tot drie keer een lingen belangrijke lessen geleerd en deze kennis gedeeld culturele activiteit te hebben bezocht naar aanleiding op de praktijkdagen. De opkomst op de praktijkdagen, van de mail. De winacties zijn populair onder lezers, maar in maart en oktober, was hoog. Behalve sprekers uit de meer nog lezen zij de nieuwsbrief omdat zij geïnformeerd Rotterdamse culturele sector waren ook inspirerende willen worden over het culturele uitgaansaanbod. De voortrekkers op het gebied van jongerenmarketing inhoud en lay-out worden zeer positief beoordeeld en de te gast. Op de website van Rotterdam Festivals zijn verschijningsfrequentie van een keer per week is volgens beschrijvingen van alle experimenten en bijbehorende studenten precies goed. evaluaties geplaatst en de verslagen van de praktijkdagen.

Experimenteren met nieuwe media Eind 2008 stopte de financiering van het Cluster Cluster Jongerenmarketing is een activiteit van het Jongerenmarketing door het eindigen van het Actieplan Actieplan Cultuurbereik, waarbij Rotterdamse culturele Cultuurbereik. Vanuit de ambitie van Rotterdam Festivals instellingen samenwerken en investeren in een groter om een centrale rol te spelen in het vergroten van kennis publieksbereik onder jongeren (15- 25 jaar). Rotterdam en expertise over publiek en publieksontwikkeling, is eind Festivals is sinds 2005 trekker van dit samenwerkings­ 2008 een plan ingediend bij de dienst Kunst & Cultuur project. Met twee praktijkdagen en vijftien marketing­ voor een voortzetting van het Cluster Jongerenmarketing.

club cruise

17 07 2008 18 07 2008 19 07 2008 20 07 2008 21 07 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 45 Ondersteuning culturele sector Rotterdam Festivals ondersteunde in 2008 op verschillende manieren de culturele sector in het vergroten en verbreden van het publieksbereik. Collectief onderzoek voor de gehele sector werd ingezet om meer kennis over publiek en non-publiek te verzamelen. Samenwerkingsverbanden zoals Musea Rotterdam en Opera Rotterdam kregen personele en financiële onder­ steuning. En marketingservices zoals distributie van posters in de buitenruimte werden tegen cultureel tarief aangeboden.

wereldhavendagen

ortel zomercarnaval 22 07 2008 23 07 2008 24 07 2008 25 07 2008 26 07 2008

46 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals Centraal publieksonderzoek Rotterdammers doen meer aan cultuur Rotterdam Festivals speelt al enkele jaren een centrale Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) verzamelt rol in het verzamelen en verspreiden van kennis over iedere twee jaar informatie over het vrijetijdsgedrag van publiek en non-publiek in Rotterdam. Individuele de Rotterdammers via een schriftelijke enquête onder instellingen worstelen allemaal in meer of mindere mate ruim 16.000 bewoners tussen 13 en 75 jaar. Rotterdam met dezelfde vragen over publiek, publieksbereik en Festivals is samen met dienst Kunst en Cultuur (dKC), publieksontwikkeling voor hun aanbod. Door voor de Sport en Recreatie en enkele musea opdrachtgever van culturele sector als geheel te investeren in het vergroten vragen over het cultuurgedrag van Rotterdammers. van kennis over deze onderwerpen, investeert Rotterdam De resultaten van de Vrijetijdsomnibus 2007 werden Festivals in de professionalisering van de culturele door het COS in juni 2008 gerapporteerd. Belangrijkste instellingen. conclusie is dat Rotterdammers iets meer dan in voor­ Rode draad in alle onderzoeksactiviteiten van Rotterdam gaande jaren aan verschillende vormen van cultuur doen. Festivals zijn de Rotterdamse cultuursegmenten: acht Het festivalbezoek onder Rotterdammers is ook weer verschillende doelgroepen die zich van elkaar onder­ toegenomen, na de gemeten daling in 2005. Voor het scheiden qua culturele oriëntatie, gedrag en levensfase. eerst is er, op verzoek van Rotterdam Festivals, ook Dit doelgroepenmodel is gebaseerd op postcodeanalyses gevraagd naar drempels en stimulansen voor cultuur­ (MOSAIC) van verschillende publieksonderzoeken en data­ deelname. Daaruit komt onder andere naar voren dat bestanden van culturele instellingen in de afgelopen jaren. tijdgebrek voor 40% van de mensen die niet deelnemen Rotterdam Festivals heeft in 2008 het doelgroepenmodel aan cultuur een reden is om niet naar een theater, verrijkt met data uit nieuwe onderzoeken. concertzaal of museum te gaan. Om de sector te stimuleren de onderzoeksresultaten te gebruiken in hun marketingstrategieën, heeft Rotterdam Festivals samen met dKC in het najaar van 2008 een werksessie georganiseerd voor circa vijftig medewerkers van culturele instellingen. Ook zijn de belangrijkste resultaten van het onderzoek gebundeld in een compacte uitgave, Cultuurparticipatie van Rotterdammers 2007.

Cultureel Merkenonderzoek Rotterdam Rotterdam Festivals heeft in 2008 een grootschalige merkenanalyse van de Rotterdamse cultuursector uit laten voeren door Hendrik Beerda Brand Consultancy. Onder ruim 4.000 inwoners van stad en regio Rotterdam werd eerst de spontane merkbekendheid van de Rotter­ damse cultuurmerken onderzocht. Daarna is voor de vijftig bekendste merken in detail navraag gedaan naar de merkkracht, merkpersoonlijkheid en merkprestatie. In totaal zijn zeven cultuursegmenten onderzocht: filmhuizen, dansgezelschappen, festivals, musea, muziek­ cultuur als vanzelfsprekend gezelschappen, podia en theatergezelschappen. De resul­ 15% Startende Stedelingen (25-35 jaar) taten werden eind april onder grote belangstelling van de 9% Welgestelden (35-60 jaar) sector gepresenteerd. 20% Seniore Cultuurliefhebbers (60+) cultuur als optie 3% Studentikozen (18-25 jaar) Het merkenonderzoek op sector­ 4% Sportieve gezinnen (25-35 jaar) niveau heeft voor de individuele 10% Eenvoudige pensioengenieters (60+) cultuur bij toeval instellingen waardevolle feedback 23% Doorzetters (25–35 jaar) opgeleverd van het potentiële 8% Modale Medioren (35-60 jaar) publiek in stad en regio Rotterdam. 8% Overige De Wereldhavendagen blijkt het sterkste merk van de Rotterdamse culturele sector, gemeten onder de bevol­ king van stad en regio Rotterdam. Rotterdam heeft verder Wat kenmerkt de Startende Stedeling? bijzonder veel sterke festivalmerken zoals North Sea Jazz • 25 – 35 jaar; Festival en het International Film Festival Rotterdam. • Beslaan 15% van de bewoners van stad en regio Rotterdam; Vooral de culturele organisaties met een lange historie, • Zijn net afgestudeerd, staan aan het begin van carrière; zoals Museum Boijmans Van Beuningen, blijken ook sterke • Hebben nog weinig geld; merken te zijn. Uit het onderzoek kwam ook naar voren • Middelbaar of hoger opgeleid; dat het aanbod van een instelling niet altijd de meest • Materialistisch en gericht op hogerop komen, bepalende factor is voor de merkkracht van een instelling. ofwel juist maatschappijkritisch; Bijvoorbeeld bij de musea hangen factoren als goede • Cultureel erg actief; bereikbaarheid, prettige bezoekers en prettige sfeer sterk • Frequente festivalbezoekers en bioscoop; samen met de merkkracht van een museum. • Belangrijkste drempel voor cultuurbezoek is gebrek aan tijd.

camping rotterdam 27 07 2008 28 07 2008 29 07 2008 30 07 2008 31 07 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 47 Het merkenonderzoek op sectorniveau heeft voor de Opera Rotterdam ontwikkelt zich tot zelfstandige individuele instellingen waardevolle feedback opgeleverd organisatie van het potentiële publiek in stad en regio Rotterdam. Rotterdam Festivals is lid van het collectief Opera Rotter­ Een aantal individuele instellingen heeft Hendrik Beerda dam, een samenwerkingsverband van culture instellingen benaderd om op instellingsniveau vervolganalyses te die opera produceren en/of presenteren in Rotterdam. In doen. 2008 heeft Opera Rotterdam met een kleine, vaste staf een stap voorwaarts kunnen maken in de continuïteit en professionalisering van de samenwerking en de Culturele merken top-10 Rotterdam activiteiten, waardoor de organisatorische en bureau- ondersteuning van Rotterdam Festivals langzaam is 1. Wereldhavendagen afgebouwd. Het campagneteam van Rotterdam Festivals 2. De Doelen werd wederom ingehuurd voor ondersteuning op het 3. Museum Boijmans van Beuningen gebied van marketing en communicatie. 4. Ahoy Rotterdam Communicatieopdrachten voor de culturele sector Het campagneteam van Rotterdam Festivals verzorgt 5. Pathé jaarlijks de marketing en communicatie voor De Rotter­ 6. North Sea Jazz Festival damse Zomerfestivals, September in Rotterdam, Winter in Rotterdam en het Rotterdams Uitburo. Daarnaast verzorgt 7. Nieuwe Luxor Theater het team door het jaar heen opdrachten voor derden 8. Maritiem Museum tegen cultureel tarief. In 2008 heeft het campagneteam in opdracht gewerkt voor Opera Rotterdam (nieuwsbrieven, 9. International Film Festival Rotterdam webredactie, Opera Magazine), Operadagen Rotterdam 10. Kunsthal (persbenadering) en dienst Kunst & Cultuur (redactie en productie Actiekrant Cultuurbereik). Verder heeft het Bron: Hendrik Beerda Brand Consultancy 2008 team de complete marketingcommunicatie en pers­ benadering verzorgd voor de projecten Erasmus in Rotterdam en Rotterdam viert Koninginnedag. Musea Rotterdam brengt communicatie onder bij Rotterdams Uitburo Posterplekken in de stad Ruim 30 Rotterdamse musea ondernemen gezamenlijk Rotterdam Festivals beheert en exploiteert ruim 1.900 als vereniging Musea Rotterdam activiteiten om meer posterframes en 14 posterzuilen (peperbussen) in de bezoekers naar de musea te trekken. Rotterdam Festivals buitenruimte. Deze posterservice, CAR (Culturele ondersteunt dit samenwerkingsverband met kennis Affichering Rotterdam), is een betaalbaar distributie­ over collectieve marketing en publieksontwikkeling, kanaal voor affiches van culturele instellingen en maakt en zorgt voor aansluiting met andere collectieve de stad nagenoeg vrij van wildplakken. Het aantal wervingsstrategieën. In 2008 is de gezamenlijke posterplekken bleef in 2008 stabiel. De bezettingsgraad informatievoorziening van Musea Rotterdam onder­ steeg van 88% in 2007 naar 91% in 2008. De frames gebracht bij het Rotterdams Uitburo. Op deze manier hangen inmiddels in het centrum en de deelgemeentes is een aansluiting gemaakt bij de instrumenten en Delfshaven, Kralingen/Crooswijk, Noord, Feijenoord, communicatie-uitingen van het Rotterdams Uitburo, Charlois, Prins Alexander, Hilligersberg, IJsselmonde waardoor de zichtbaarheid en bereikbaarheid van en Hoogvliet. De discussie met de gemeentelijke informatie over het museale aanbod is vergroot. Het belastingdienst die ontstond in 2006 over het met Rotterdams Uitburo verzorgt maandelijks een digitale terugwerkende kracht heffen van reclamebelasting over nieuwsbrief, de Museum Uitmail Rotterdam, voor 4.300 CAR is in 2008 helaas nog niet afgewikkeld. Wij hopen in geïnteresseerden. Op de website van het Rotterdams 2009 via de rechtbank een acceptabele oplossing af te Uitburo is een speciale pagina ontwikkeld over de dwingen. Rotterdamse musea, die per maand gemiddeld 350 page- views genereert.

lancering vernieuwde website www.dimi.nl 01 08 2008 02 08 2008 03 08 2008 04 08 2008 05 08 2008

48 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals operadagen rotterdam

de dag van gooi een tomaat... fit for free dance parade de romantische muziek 06 08 2008 07 08 2008 08 08 2008 09 08 2008 10 08 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 49 english summary Coordinating festival policy and activities in the field of audience development, Rotterdam Festivals is active in the cultural sector of Rotterdam. Together with festival organisers and institutions, Rotterdam Festivals realises projects that are in line with the characteristics of the city attracting a wide range of people. This is how Rotterdam Festivals contributes not only to Rotterdam’s cultural climate but also to the development of and the quality of life in the city of Rotterdam.

Rotterdam Festivals specializes in facilitating joint de With, Bridges to Fashion and Festival Jazz International projects and bringing these to the attention of a varied Rotterdam. The total number of visitors of September in and often new audience. The activities in the field of Rotterdam was approx. 73,000. audience development in the cultural sector are closely related to our festival activities and are part of the same Erasmus in Rotterdam cultural objective: to attract a diverse audience to the A number of anniversaries in 2008 gave rise to the occa- sector and to hold on to it in the future. sion for developing a citywide manifestation to present the philosopher and humanist Erasmus and his ideas to The Rotterdam Summer Festivals the general public. The Erasmus Award (Erasmusprijs) was The Rotterdam Summer Festivals (Rotterdamse Zomer­ presented for the 50th time in 2008 and the ceremony festivals) aim to create an attractive urban climate in was held in Rotterdam for this occasion. The Erasmus the city of Rotterdam during the summer months – both University celebrated its 95th Dies Natalis (birthday) and for tourists and for residents. The focus of Rotterdam the Erasmiaans Gymnasium celebrated its 680th anni- Festivals is on metropolitan festivals and events in public versary. Partly initiated by the Praemium Erasmianum areas in the city centre. foundation, the organisation behind the Erasmusprijs, and The success of the Rotterdamse Zomerfestivals is due the Erasmus University Rotterdam, Museum Boijmans Van to the consistent policy implementation by all parties Beuningen created an impressive exhibition and guided involved, both the municipality and the city. The city’s tour about Erasmus and art from his time: Images of Eras- initiatives play a key role in this and make the Rotterdamse mus (Erasmus in beeld). Zomerfestivals programme authentic, distinctive and Incorporating these exhibitions and various anniversary strongly linked to the city. In 2008 the summerprogramme celebrations, Rotterdam Festivals developed a programme consisted of 24 activities. A total number of approx. and a communication campaign for a diverse audience. 2.200.000 visitors attended one or more festivals. The activities were chosen in consultation with organisers, A special focus within the overall programme was on institutions celebrating their anniversary and academics festivals aimed at young adults. This was done to pave the who provided information on the work of Erasmus. way for Rotterdam European Youth Capital, YOUR WORLD, in 2009. National holidays and popular celebrations Holidays and celebrations are important moments in the September in Rotterdam annual cycle of the city and its inhabitants. Surprisingly, During September in Rotterdam the cultural season is fes- these festive occasions do not play a major role yet in a tively opened with exceptional exhibitions, premières and festival city like Rotterdam. In 2008, Rotterdam Festivals events. The programme is created by cooperating Rotter­ invested in prominently celebrating Remembrance and dam art institutions and various external organisers. A Liberation Day (4/5 May) and Koninginnedag (the Queen’s number of unique festivals are combined into a complete Birthday) in Rotterdam. In addition, the second edition programme which is presented to the general public and of National New Year’s Eve near the Erasmus bridge was the press. This is how the cultural opportunities of Rotter­ spectacular again. Over 20,000 mostly young visitors dam are promoted to a wide and diverse audience once celebrated together and enjoyed a selection of interna- a year. This audience consists partly of ardent visitors to tional musicians. This event was broadcast live on national cultural institutions but a new audience is certainly also television. Rotterdam Festivals coordinated this event and attracted. During September in Rotterdam it is precisely ensured that it was the kick-off for YOUR WORLD 2009. this new audience that is shown what the city has to offer them in terms of cultural activities. Winter in Rotterdam The programme of 2008 consisted of seven events In 2008, Rotterdam Festivals organised the fifth edition of including over 25 projects. The events were Club Cruise, Winter in Rotterdam. Its purpose was to promote Rotter- R’Uitmarkt, Gergiev Festival, De Internationale Keuze van dam as a festival city in the winter months and to actively de Rotterdamse Schouwburg, Festival De Wereld van Witte involve entrepreneurs in the city centre of Rotterdam and

gooi een tomaat... the flying grass carpet 11 08 2008 12 08 2008 13 08 2008 14 08 2008 15 08 2008

50 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals let them benefit from a programme with activities in their Eve and the Rotterdam Museum Night. In 2008 a total of city centre. The Winter in Rotterdam 2008 programme 32,000 tickets were sold via the Rotterdams Uitburo. included Fairytales Parade, a visit from Santa Claus, a Christmas Market and a Santa Run. Some 38,000 resi- Youth Marketing dents of Rotterdam and visitors enjoyed these events. Rotterdam Festivals is investing in knowledge develop- ment in the field of youth marketing for the cultural sector green year in the city. In addition, concrete activities are organised to The year 2008 was proclaimed Green Year (Groenjaar) increase the culture participation of young adults. by the Municipality of Rotterdam. Rotterdam is a city with The monthly magazine DIMI has been available for young- space, green areas and trees. However, the city is not sters aged 15 to 22 ever since 2001 providing them with being experienced as such and the goal of the Groenjaar the latest news and background information on art, cul- was to change the way Rotterdam is perceived by people ture and nightlife. This magazine (circulation 20,000) and who live and work there and who run a business in Rotter- the accompanying website www.dimi.nl were completely dam encouraging them to actively use these green parts restyled in 2008. of the city. Since 2006 Rotterdam Festivals has received a project Rotterdam Festivals supported ten cultural activities subsidy to develop the Studenten Uitpas. This card offered within the context of the Groenjaar. These Groenjaar students substantial discounts for art and culture. Halfway events attracted a total of 200,000 visitors. during 2008 the funding for this discount card was can- celled, despite the fact that the targets set were easily met Other Activities namely the number of participating institutions giving a Rotterdam Festivals has financial resources to support art discount, the number of participating students and the use and cultural festivals taking place outside the season of of this Uitpas. It has been decided to continue to inform the Rotterdamse Zomerfestivals and the opening of the the students about cultural activities in the city with a cultural season in September. These funds are used by weekly e-mail. Rotterdam Festivals to encourage new initiatives. Rotterdam Festivals is project manager of an alliance Organisations are encouraged to develop new concepts between cultural institutions in Rotterdam which invests in with financial support but also with advice and coaching attracting a larger audience of youngsters (aged 15 to 25). of Rotterdam Festivals. This is how a crisp and innovative This successful project consisted of two expert meetings programme is ensured and how a festival city like Rotter­ and fifteen completed marketing experiments in 2008. dam can continue to surprise and inspire. The festivals that are funded with this budget for Other Activities are Supporting the cultural sector often one-off projects or special editions in a series or first In 2008 Rotterdam Festivals supported the cultural sector editions with the potential to develop into structural festi- in various ways with the purpose of increasing and widen- vals. These funds are used as an incentive for newcomers. ing their audience. Collective (audience) research for the A total of 36 events were supported attracting a total of entire sector was used to gain more knowledge about approx. 150,000 visitors. audiences and non-audiences. Human resources and a small budget were allocated to supporting and facilitating Rotterdams Uitburo the two alliances Opera Rotterdam and Musea Rotterdam. Rotterdam Festivals is co-founder of the national, cultural Furthermore, Rotterdam Festivals manages and organizes brand Uitburo. This marketing initiative started in the use of over 1,900 poster frames in public areas. The September 2004 and it has become a complete, reliable campaign team of Rotterdam Festivals provided marketing and familiar source of information for culture consumers and communication support for various initiatives in the interested in a wide range of art and culture. Rotterdam sector charging a cultural rate. Festivals is responsible for the Rotterdams Uitburo and aims to attract more and new visitors to cultural International cooperation and ambitions institutions in Rotterdam. Rotterdam Festivals started in 2008 a research about the In 2008 some 300,000 hits were recorded by the Rotter­ international opportunities of the Rotterdam festivals. dam section of the national Uitburo website (www. uit- With that information we tightened our policy for large buro.nl/rotterdam) and 16,400 citizens of Rotterdam events. At the same time Rotterdam Festivals started a received the weekly newsletter Uitmail with the cultural long-term cooperation with students and teachers of the programme of Rotterdam for that week. In addition, study Imagineering. Purpose is to optimize visitors experi- over 4,300 citizens of Rotterdam received the monthly ence and to create festivals that spread “the story of Museum Uitmail. This Museum Uitmail was first introduced Rotterdam”. Rotterdam Festivals is co-founder and chair in 2008 as a new service of the Rotterdams Uitburo, which of the international network Audiences Europe Network – together with the special Museum page – increases the (AEN) that deals with audience development in the cul- visibility and accessibility of the museums of Rotterdam. tural sector. In addition, Rotterdam Festivals is an active Furthermore, three new functionalities were added to the member of the International Festivals and Events Associa- website to inspire its visitors: a new video every week on tion (IFEA), which is a global network of events organisers. the homepage with tips for going out, an automatic system Johan Moerman, director of Rotterdam Festivals, was informing visitors about last-minute offers via an RSS feed chosen as chair elect of this association in 2008. With and music excerpts for visitors to listen to linked to con- both these networks, Rotterdam Festivals aims to achieve cert information. The Rotterdams Uitburo sells tickets for knowledge sharing, professionalisation and cooperation at all institutions in Rotterdam with a stage function and also an international level. for many one-off activities such as National New Year’s

woonstad rotterdam pleinbios 16 08 2008 17 08 2008 18 08 2008 19 08 2008 20 08 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 51 stars

eerste aflevering van uit! op tv rijnmond 21 08 2008 22 08 2008 23 08 2008 24 08 2008 25 08 2008

52 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals bijlagen

drijf-inn ovg veerhavenconcert 26 08 2008 27 08 2008 28 08 2008 29 08 2008 30 08 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 53 Bijlage 1 Overzicht De Rotterdamse Zomerfestivals

Musica Republica beste uit de voorrondes van Dunya on Poetry International Festival Organisatie: So Solid Productions Tour, de opwarmtournee van het festival Organisatie: Stichting Poetry International Datum: 10 mei langs verschillende deelgemeentes. Grote Datum: 7 t/m 13 juni Locatie: Lloyd Multiplein trekker van het festival in het Park bij de Locatie: Rotterdamse Schouwburg Bezoekers: 5.000 Euromast was Pee Wee Ellis. Deze oud- Bezoekers: 500 bezoekers en 1.000 passanten Bijdrage: w 25.000 bandleider van James Brown bracht met Bijdrage: w 6.000 Deze editie van Musica Republica Outdoor het project ‘Still Black, Still Proud’ een ode Poetry International introduceerde dit was een groot succes. Jongeren uit het aan de legendarische soulzanger. jaar een gratis lunchprogramma. In het hele land stroomden toe naar het Lloyd organisch vormgegeven paviljoen van Multiplein, dat voor het festival was Strand aan de Maas kunstenaar Dré Wapenaar werd elke omgetoverd in een tropische vakantie­ Organisatie: Stichting Strand aan de Maas festivaldag een concert verzorgd door bestemming. Het festivalterrein was in Rotterdam verschillende muziekensembles. Dichters verschillende area’s ingedeeld, ieder met Datum: 27 mei t/m 28 september uit heel de wereld die te gast waren op het een eigen sfeer en muziekstroming. Locatie: Leuvehoofd festival, lazen ook voor in het paviljoen. Variërend van house, minimal, techno, Bezoekers: 200.000 Met de broodtrommel op schoot luisterde eclectic tot hiphop. Musica Republica Bijdrage Zomerfestivals: w 110.000 het publiek ademloos. heeft zich met deze aflevering definitief Bijdrage Groenjaar: w 25.000 gevestigd als belangrijk event voor Strand aan de Maas was dit jaar weer de ZomerZondagen Rotterdam als dancestad. De organisatie rode draad van De Rotterdamse Zomer­ Organisatie: Stichting Vrienden van het Park is er in geslaagd om jongeren van verschil­ festivals. Voor veel festivalbezoekers was Datum: 31 mei, 8, 15, 22, 29 juni, 6, 13 juli lende culturele en religieuze achter­ het een start- of eindpunt van een festival­ Locatie: Park bij de Euromast gronden aan zich te binden. Het festival bezoek in de stad. Bovendien was het Bezoekers: 13.500 werd vanwege de datum niet meegenomen strand de locatie voor de preparty van het Bijdrage Zomerfestivals: w 30.000 in de promotiecampagne van De Rotter­ Ortel Zomercarnaval en de afterparty van Bijdrage Groenjaar: w 10.000 damse Zomerfestivals maar wel financieel Free Gaming. De maanden juli en augustus De heerlijk ontspannen ZomerZondagen ondersteund. viel het zomerweer tegen waardoor het met theater en muziek in het Park bij de strand niet altijd even druk bezocht werd. Euromast groeien elk jaar in populairiteit. Op mooie dagen trok het strand wel veel De intieme festivalmiddagen blijken een “De 31ste editie van bezoekers. In het kader van het Groenjaar welkome verademing voor wie de drukte Nederlands kleurrijkste werd er een voortuin van helmgras toe­ van de stad even achter zich wil laten. gratis podiumkunsten­ gevoegd aan het paviljoen. Voorafgaand aan de ZomerZondagen festival zal dan ook worden bijgeschreven als een van de meest geslaagde uit de roem­ ruchte geschiedenis.”

AD Rotterdams Dagblad 26 05 2008 Ortel Dunya Festival

Ortel Dunya Festival Organisatie: Ducos Productions Datum: 25 mei Locatie: Park bij de Euromast Bezoekers: 220.000 Bijdrage: w 80.000 De Rotterdamse Zomerfestivals gingen van start met de 31ste editie van Ortel Dunya Festival. Nieuw dit jaar was het Couleur Locale-podium, waar Rotterdams poezië- , wereldmuziek- en danstalent zich presen­ zomerzondagen teerde. Deze lokale artiesten kwamen als

verschijning gerestyled luistervinken aan de plas dimi magazine 31 08 2008 01 09 2008 02 09 2008 03 09 2008 04 09 2008

54 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals in het park deed een vrolijke karavaan BLOCKBEATS bloementuin Tussen het winkelend publiek zorgden met artiesten verschillende wijken aan. Organisatie: Toko 94 een serie levende standbeelden voor Speciaal voor het Groenjaar 2008 werd Datum: 28 juni veel beroering. Kinderen konden zichzelf aan de ZomerZondagen programmering Locatie: Arminius ook transformeren tot standbeeld. toegevoegd, waaronder workshops voor Bezoekers: 500 Rond het thema de Olympische Spelen kinderen en volwassenen, die bezoekers de Bijdrage Groenjaar: w 2.000 vormden zij een interessant groepswerk. kans boden de natuur en het park beter te De interdisciplinaire clubavond Blockbeats Het programma werd aangevuld met leren kennen. streek op 28 juni neer in Arminius, podium straatartiesten. voor kunst, cultuur en debat. Op het voor­ De Parade plein van Arminius werd een bloementuin Organisatie: Stichting Mobile Arts ingericht door kunstenaars in samenwer­ Datum: 12 t/m 22 juni king met bloemist ‘s Zomers. Deze kleur­ Locatie: Rond Nai rijke tuin werd gebruikt als rokerslounge, Bezoekers: 23.000 met een knipoog naar het rookverbod in Bijdrage: w 10.000 de horeca dat de week erna van kracht De Parade begon traditiegetrouw haar toer werd. De bloementuin maakte deel uit van door het land in Rotterdam. Dit jaar waren de evenementen die Rotterdam Festivals er veel Rotterdamse artiesten in het pro­ ondersteunde in het kader van het gramma zoals Wilfried de Jong, Charlie Groenjaar. nieuwe binnenweg... leeft! Dee en Firma Maagzuur met Ari Deelder. De kunstenaars van het Observatorium North Sea Round Town bedachten een creatieve oplossing om het Organisatie: Stichting RIFF Metropolis festival festivalterrein op en rond het Nederlands Datum: 28 juni t/m 13 juli Organisatie: Stichting Nemesis Architectuurinstituut aantrekkelijker te Locatie: Diverse locaties Datum: 6 juli maken. Vanaf ‘de Traverse’ konden passan­ Bezoekers: 41.200 Locatie: Zuiderpark ten van bovenaf het festival bekijken en Bijdrage: w 65.000 Bezoekers: 40.000 zich laten verleiden om het festival te Het Rotterdamse randprogramma van Bijdrage: w 80.000 bezoeken. North Sea Jazz Festival, North Sea Round Het twintigste Metropolis Festival werd Town, is in drie jaar uitgegroeid tot een de drukst bezochte editie tot nu toe. geliefd evenement. Voorafgaand aan en Het zonnige weer speelde hierbij een “Gamefanaten in rondom het festival in Ahoy werden ruim belangrijke rol. Bekende bands als Voicst de rij voor racen of 150 concerten gegeven, verdeeld over en Triggerfinger konden rekenen op een de stad. Met daarnaast diverse andere enthousiast publiek. Ook beginnende Guitar Hero” activiteiten zoals tentoonstellingen, bands als het Rotterdamse Road Sign AD Rotterdams Dagblad 23 06 2008 Free Gaming rondvaarten met live jazz, jazz cruises, kregen veel belangstelling. masterclasses, film- en videopresentaties. Free Gaming Hoogtepunten van dit jaar waren het Organisatie: Stichting Free Gaming openingsconcert van Eric Vloeimans “Drummer Victor Datum: 21 juni i.s.m. Fay Lovsky en Spinvis in LPII en de Brandt: Veel leuke Locatie: Schouwburgplein openlucht concerten van Monsieur Dubois Bezoekers: 10.000 en Wouter Hamel. mensen staan hier voor Bijdrage: w 30.000 het podium, echte Het eerste gratis openlucht gaming festival Ortel Nelson Mandela festival van Nederland, Free Gaming, werd goed Organisatie: Stichting Nelson Mandela muziekliefhebbers” bezocht. Ruim 10.000 bezoekers genoten Festival metro ed. R’DAM 07 07 2008 metropolis festival van nieuwe en bekende videogames. Datum: 29 juni Sommige spellen als de nieuwe Wii waren Locatie: Afrikaanderplein Get Hoekt! (Fish & Fiësta, Get Hoekt on Live zo populair dat er rijen ontstonden. Naast Bezoekers: 15.000 Music en Veronica Sunset Grooves) het publieksprogramma was er een Bijdrage: w 12.500 Organisatie: Stichting Get Hoekt en Tridee meeting voor professionals uit de game­ Het wereldpodiumkunstenfestival op Zuid Datum: 6 juli, 10 en 23 augustus wereld. Op het hoofdpodium waren de beleefde dit jaar de vijfde editie, wederom Locatie: Hoek van Holland hele dag door optredens van artiesten op het Afrikaanderplein. Naast de optre­ Bezoekers: 37.000 als The Opposites, Willie Wartaal en de dens van onder andere de populaire Sticks Bijdrage: w 150.000 GameKings. op het hoofdpodium waren er activiteiten Hoek van Holland liet deze zomer van zich voor kinderen en debatten voor jongeren spreken als festivallocatie. Op het strand i.s.m. het Huis van Erasmus. waren verschillende evenementen. Gouwe ouwe bands als Tavares en Earth, Wind & Nieuwe Binnenweg… Leeft! Fire gaven swingende optredens tijdens Organisatie: Vereniging De Binnenweg Get Hoekt on Live Music. Het culinaire Datum: 5 juli Fish & Fiësta werd goed bezocht en ook Locatie: Nieuwe Binnenweg de jazzavonden konden rekenen op veel Bezoekers: passanten belangstelling. De publieksklapper op Bijdrage: w 3.000 het strand was Veronica Sunset Grooves, Nieuwe Binnenweg… Leeft! is een wonder­ met een dansende menigte van meer dan free gaming lijke tentoonstelling van levende beelden. 20.000 man.

wereldhavendagen gergiev festival r’uitmarkt 05 09 2009 06 09 2009 07 09 2009 08 09 2009 09 09 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 55 Het Groene Vroesenfeest Gooi Een Tomaat Naar Een Schrijver Of Een De Dag van de Romantische Muziek Organisatie: Rotterdams Volkstheater Roos Naar De Zangeres Organisatie: Stichting Buitengoed Datum: 13 juli Organisatie: Stichting Rotown Magic Datum: 10 augustus Locatie: Vroesenpark Datum: 7, 14, 21 en 28 augustus Locatie: Park bij de Euromast Bezoekers: 650 Locatie: Terras Cafe Rotterdam Bezoekers: 16.000 Bijdrage Groenjaar: w 16.000 Bezoekers: 420 Bijdrage: w 22.500 In het kader van het Groenjaar 2008 Bijdrage: w 6.000 Ondanks de negatieve weersvoorspel­ werd dit jaar voor het eerst het Groene Jong literair talent en schrijvers uit lingen kon De Dag van de Romantische Vroesenfeest georganiseerd. Het de gevestigde orde uit Nederland en Muziek ook dit jaar weer rekenen op mooi Vroesenpark is een van de belangrijkste Vlaanderen lazen op het terras van café weer. Het festival is de afgelopen jaren stadsparken in Rotterdam. Door buurt­ Rotterdam schofferende en lachwekkende flink gegroeid. Dit jaar werd het terrein bewoners wordt het vaak al recreatief teksten voor aan het publiek. Er werden ingedeeld in luister- en picknickzones gebruikt maar met dit evenement maakte tomaten en rozen uitgedeeld, en zoals de zodat de muziek ook tot zijn recht kwam de hele stad kennis met het park. Er was titel van dit kleinschalige evenement al wanneer de toeloop erg groot was. Het een uitgebreid kinderprogramma van dans, laat weten, werd het publiek uitgenodigd geheim van het succes van de Dag is de theater en muziek uit alle windstreken. schrijvers als Herman Koch, Hugo Borst combinatie van de gemoedelijke sfeer, en Kristien Hemmerechts te bekogelen de aangename muziek en de sfeervolle Ortel Zomercarnaval met tomaten en een zangeres rozen toe omgeving van het park bij de Euromast. Organisatie: Ducos Productions te werpen. Het evenement vond plaats op En natuurlijk de bezoekers zelf die zich Datum: 20 juli, 25 en 26 juli vier donderdagavonden. prachtig uitdossen met romantische Locatie: Stadscentrum jurken, pakken en hoeden. Bezoekers: 900.000 Bijdrage: w 212.000 (Woonstad Rotterdam) Pleinbioscoop Ortel Zomercarnaval, het grootste evene­ Organisatie: Stichting Loeder Events ment binnen de Rotterdamse Zomer­ Datum: 20 t/m 31 augustus festivals, beleefde ook dit jaar een zeer Locatie: Lloyd Multiplein geslaagde editie. De omstandigheden Bezoekers: 30.000 waren optimaal: goed weer, veel publiek Bijdrage: w 32.000 op de been en een gevarieerde, goed De Pleinbioscoop, met het grootste film­ aangeklede straatparade. De NOS maakte scherm van Europa, is al jaren een van de een live-registratie van de grootste viering hoogtepunten op de zomeragenda. Ook dit van het Caraïbisch carnaval in Nederland. jaar was het programma gevuld met een Daarmee werden nog eens een miljoen mix van arthouse films, wereldcinema en televisiekijkers bereikt. Ook de programma­ Hollywoodhits. Avond aan avond trokken onderdelen Battle of the drums en Queen filmliefhebbers uitgerust met klapstoeltjes, Election konden weer rekenen op een zeer picknickkleden en proviand naar het Lloyd goede publieke belangstelling. Multiplein. De echte die-hards bleven ook op regenachtige avonden komen. Camping Rotterdam Organisatie: Stichting Ondersteuning Drijf-Inn Culturele Initiatieven Organisatie: Stichting Playground Datum: 31 juli t/m 3 augustus Fit For Free Dance Parade Datum: 28 t/m 30 augustus Locatie: Noordereiland Organisatie: Stichting Rotterdam Dance Locatie: Oude Haven Bezoekers: 20.000 Parade Bezoekers: 15.000 Bijdrage: w 33.000 Datum: 9 augustus Bijdrage Zomerfestivals: w 17.500 De hilarische totaalbeleving Camping Locatie: stadscentrum Bijdrage Groenjaar: w 25.000 Rotterdam sloeg ook dit jaar de tenten op Bezoekers: 400.000 Hoe zou Rotterdam er uit zien als er, op het Noordereiland. Camping Rotterdam Bijdrage: w 105.000 veroorzaakt door het broeikas-effect, is één groot theaterstuk waarbij acteurs Fit For Free Dance Parade is inmiddels een tropisch klimaat zou heersen? Dit typische campingfuncties vervullen en uitgegroeid tot het grootste dance event toekomstbeeld schetste Drijf-Inn in de het publiek zichzelf speelt. Camping van de Benelux. De twaalfde editie kreeg Oude Haven. Het beeld was alles behalve Rotterdam blinkt uit in bijzondere sporten als titel the Olympic Edition. Op de veertig onaangenaam. Dobberend in bootjes als midgetsjoelen, droogwildwaterkanoën trucks volgeladen met top-dj’s, dansers genoot het publiek van theateracts, en Silent Nightcrocket. Het festival heeft en danseressen die door de straten van mini-concerten en een drijvende bar. een trouwe schare fans die elk jaar groter Rotterdam trokken, kwam dit thema Op pontons werd gedanst op salsa- en wordt. regelmatig terug in de aankleding. Sinds tangomuziek en de kade was aangekleed vorig jaar is er geen grote afterparty meer met tropische palmen. Deze piloteditie in de open lucht, maar zijn er verschillende van Drijf-Inn maakte deel uit van de “Overrijpe tomaat afterparty’s in toonaangevende clubs in evenementen die Rotterdam Festivals verrijkt de literatuur” Rotterdam. De officiële afterparty vond ondersteunde in het kader van het plaats in de Cruise Terminal, waar dj’s Groenjaar. NRC Next 18 08 2008 Gooi een tomaat zoals Carl Cox en Michel de Hey de Fit For Free Dance Parade op een waardige manier afsloten.

de internationale keuze slotconcert van de rotterdamse schouwburg gergiev festival 10 09 2008 11 09 2008 12 09 2008 13 09 2008 14 09 2008

56 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals van dit smaakvolle festival met jazz en via internet. Op het water zorgden de lichte muziek dat ter gelegenheid van het Marine en de Reddingsbrigade voor Groenjaar aan de zomerprogrammering spectaculaire demonstraties. werd toegevoegd. Tijdens het Plasconcert speelde het Trombone Collective van Internationaal Shantyfestival Codarts op bootjes op de plas. Voor de Organisatie: Stichting Shantyfestival kinderen was een vertelhoek ingericht Rotterdam waar verhalen over de natuur werden voor­ Datum: 5 t/m 7 september gelezen. De verhalen van Toon Tellegen Locatie: In en om Oude Haven, Wijnhaven, voerden de kinderen mee naar de wereld Verolmepaviljoen Havenmuseum van de dieren in de natuur. Ook voor de Bezoekers: 18.000 jonge bezoekers was er een optreden van Bijdrage: w 5.000 drijf-inn Ageeth de Haan. De Wijnhaven en de Oude haven vormden podium voor het Internationaal Shanty­ Finale Streetmasters Wereldhavendagen festival Rotterdam. Prachtig uitgedoste Organisatie: Stichting Playground Organisatie: Stichting Wereldhavendagen koren met liederen uit verschillende Datum: 30 augustus Rotterdam schipperstradities trokken een enthousiast Locatie: Skatepark Westblaak Datum: 5 t/m 7 september publiek. Op vrijdag, zaterdag en zondag Bezoekers: 9.000 Locatie: Kop van de Wilhelminapier, waren er afwisselend optredens op Bijdrage: w 8.000 leuvehaven, Wijnhaven, Oude Haven en de kade, in het Havenmuseum of in de Na verschillende voorrondes in de provin­ Entrepotgebied festivaltent. cie namen de beste skaters, BMX-fietsers Bezoekers: 325.000 en streetdancers het tegen elkaar op in de Bijdrage: w 200.000 Het Havenfestival finale van Streetmasters. In het skatepark Thema van het festival dit jaar was ‘Groen Organisatie: Het Havenmuseum op de Blaak werden de wedstrijden afge­ licht voor de Haven’. De opening van de Datum: 6 en 7 september wisseld met demonstraties van pro’s tweede Maasvlakte en de ontwikkeling Locatie: Leuvehaven, wijnhaven, oude haven en optredens van streetwise artiesten van duurzame ondernemingen werden op Bezoekers: 15.000 als M83, Miko Mission en Cut Copy. Het verschillende manieren gepresenteerd Bijdrage: w 10.000 skatepark werd voor de gelegenheid aan het publiek. De banenmarkt was dit Ook dit jaar zagen de Rotterdamse uitgebreid met een tribune dat plek bood jaar weer een belangrijk onderdeel van historische havens er feestelijk uit tijdens aan het toegestroomde publiek. De avond het festival. Verschillende havenbedrijven Het Havenfestival. De geschiedenis kwam werd afgesloten met een optreden van presenteerden zich als aantrekkelijke tot leven. Oude ambachten, traditionele rapper Typhoon. werkgever voor jongeren. De excursies klederdracht en historische schepen door het havengebied waren ook dit jaar en voertuigen zorgden voor sfeervolle OVG Veerhavenconcert en OVG Veerhaven erg populair. De helft van alle kaarten plaatjes. juniorconcert waren al lang van te voren gereserveerd Organisatie: Stichting Veerhavenconcert Datum: 30 en 31 augustus Locatie: Veerhaven Bezoekers: 6.000 Bijdrage: w 5.000 Het OVG Veerhavenconcert kan elk jaar op de sympathie van een grote groep bezoekers rekenen. Op de zaterdagavond werd een sterk programma gepresenteerd. Het Rotterdams Philharmonisch Orkest, met solisten Paul Vincent, Agnesa Tothova en de 16-jarige Elvira van Groningen brachten een afwisselend en toegankelijk repertoire. Het Kidsconcert op de zondagochtend, met medewerking van onder andere het Rotterdams Jeugd Symfonie Orkest en leerlingen van de SKVR, trok veel jong publiek.

Luistervinken aan de Plas Organisatie: Stichting Luistervinken Datum: 31 augustus Locatie: Kralingse plas Bezoekers: 1.500 Bijdrage Groenjaar: w 8.000 Jong en oud genoot van een hele dag muziek aan de Kralingse Plas, dobberend in een eigen bootje of op een kleedje aan het havenfestival de waterkant. Het was de derde editie

bridges to fashion 15 09 2008 16 09 2008 17 09 2008 18 09 2008 19 09 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 57 Bijlage 2 Overzicht September in Rotterdam

Club Cruise Organisatie: Stichting Ondersteuning Culturele Initiatieven Datum: 6 september Locatie: diverse clubs en live podia Bezoekers: 1.800 Bijdrage: w 30.000 De clubs en poppodia begonnen het seizoen gezamenlijk met Club Cruise. Bezoekers konden met een kaartje 15 clubs en podia bezoeken. Bijvoorbeeld de underground club Herr Zimmerman in Design Dock of een concert Dutch Nu Jazz All-stars in Zaal de Unie of Catwalk, de club die verzonken ligt in een oud metrostation. De avond begon met bands in Rotown, Waterfront, Baroeg en WORM, daarna ging het feest verder tot in de kleine uurtjes in de verschillende clubs. Om het ‘clubhoppen’ nog aangenamer te maken werd allerlei soorten vervoer ingezet: oldtimers, riksja’s, streched hummers en touringcarbussen.

Gergiev Festival Rotterdam 2008 club cruise Organisatie: Stichting Rotterdam Philharmonic (Gergiev) Festival Datum: 6 t/m 13 september R’Uitmarkt The Flying Grass Carpet Locatie: o.a. Concert- en Congresgebouw Organisatie: Stichting Ondersteuning Organisatie: Hunk Design & IDEddy De Doelen, Off_Corso, WMDC Culturele Initiatieven Datum: 15 augustus t/m 17 september Bezoekers: 21.000 Datum: 7 september Locatie: Schouwburgplein Bijdrage: w 22.500 Locatie: Schouwburgplein en Bezoekers: 20.000 Het Gergiev Festival had dit jaar als thema de Rotterdamse Schouwburg Bijdrage groenjaar: w 120.000 ‘Hemel en Aarde’ dat terug te zien was Bezoekers: 15.000 Hunk design en IDEddy ontwierpen een in het gevarieerde festivalprogramma. Bijdrage: w 206.000 groen tapijt van kunstgras. Geïnspireerd Nieuwe chef-dirigent van het Rotterdams Deze dag begon met de Bikkels Bedankt door groen, gras en door Perzische tapijten Philharmonisch Orkest Yannick Nezet- Brunch, een nieuw initiatief om mensen te creëerden zij een verplaatsbaar tijdelijk Seguin maakte zijn festivaldebuut met bedanken die zich buitengewoon hebben stadspark van kunstgras. The Flying Grass Missa Solemnis van Beethoven. Valery ingezet voor cultuur in Rotterdam. Carpet lag van half augustus tot half Gergiev oogstte lovende recensies voor de Bezoekers trotseerden weer en wind om september een maand lang op het Schouw­ uitvoeringen van de opera De Gebroeders een graantje mee te kunnen pikken van het burgplein. Het kunstwerk werd geopend Karamazov van Alexander Smelkov en Das programma, van dans, theater, popmuziek, met een bloemenregen die door een Lied von der Erde van Mahler. Naast de opera en cabaret. Op het Schouwburgplein helicopter over het plein werd uitgestort. grote concerten in de Doelen was er een en in de Rotterdamse Schouwburg waren Het anders zo wijdse Schouwburgplein breed kamermuziekprogramma, Gergiev de hele dag door optredens van onder veranderde tijdelijk in een gezellig park. Junior Festival, het nachtprogramma meer Stevie Ann, Racoon, Moke, cabaretier Deze metamorfose had een verrassend Carte Noire, een filmprogramma en een Klaas van der Eerden, RO Theater en effect op de uitstraling van de R’Uitmarkt. serie voor- en nagesprekken. Scapino Ballet Rotterdam. De Rotterdamse The Flying Grass Carpet maakte deel uit theaters, gezelschappen, musea en andere van de activiteiten die Rotterdam Festivals culturele organisaties presenteerden hun ondersteunde in het kader van het “Stevie Ann en Racoon aanbod voor het nieuwe seizoen ook op de Groenjaar. eindelijk samen tijdens informatiemarkt. Enthousiast gemaakte bezoekers konden direct kaarten kopen bij de R’Uitmarkt” de stand van het Rotterdams Uitburo. Metro ed rotterdam 01 09 2008 r‘uitmarkt

20 09 2008 21 09 2008 22 09 2008 23 09 2009 24 09 2008

58 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals Festival de Wereld van Witte de With Organisatie: Stichting de Loosden Datum: 12 t/m 14 september Locatie: Witte de Withstraat Bezoekers: 30.000 Bijdrage: w 125.000 Het kunstenfestival bood een mix van film, theater, dans, literatuur, muziek, debat, mode en een hoofdrol voor beeldende kunst. De verschillende kunstinstellingen in het Witte de Withkwartier en het Museumpark presenteerden bijzondere projecten tijdens het festival. Dit jaar gaven gevestigde kunstcentra en jonge kunstenaars hun visie op het thema Groen. Stichting de Loodsen was verantwoordelijk voor de productie, communicatie en een belangrijk deel van het buitenprogramma. Zoals de locatievoorstelling Evergreen Room van regisseur Wim Staessens, in een van de kamers van het Eigendom. Het publiek keek met een koptelefoon op vanaf evergreen room een glazenwasserladder door het raam naar binnen in een ‘green room’: de plaats waar acteurs, artiesten verblijven net Japanse vouwtechniek, Furoshiki, Memorabel was het concert dat de band voor hun optreden. Theatergroep MAX. picknickmanden werden gemaakt. Galerie The New Earth Group gaf samen met het presenteerde de voorstelling Er is nog de Herenplaats bracht de tentoonstelling Rotterdams Philharmonisch Blaasorkest. macaroni. Een vader en dochter proberen Komkommertijd waar de bezoeker Het festival had ook dit jaar een uitgebreid het gezellig te houden aan tafel terwijl ze tevens curator was van de expositie, kinderprogramma dat op zondag zorgde weten dat de wereld binnen 20 minuten waardoor er een interactie ontstond voor een groot jong publiek. De Wereld vergaat. En de ontroerende voorstelling tussen het publiek en de kunstwerken. van Witte de With werd traditiegetrouw Hysteria Siberiana van Dame Jeanne, Hoe publiek is onze publieke ruimte? afgesloten met de kunstveiling van galerie een voorstelling in het voormalig Foto­ Het Nederlands Architectuurinstituut De Aanschouw. museum over het verbranden van schepen presenteerde ‘My Public Space’, een en het zoeken naar de veilige haven. De tentoonstelling over publieke ruimte in Naast de algemene bijdrage aan De Wereld vele galeries in de straat zorgden voor Europa in acht kiosken. Gedurende het van Witte de With werden de hieronder een afwisselend programma zoals hele festival waren er theateracts en genoemde programma onderdelen van het Blaak 10 waar met behulp van de muziekoptredens in de straat te zien. festival vanuit September in Rotterdam financieel ondersteund.

“Het afgelopen jaar was voor ons een geweldig Wereld van Witte de With Buitenprogramma jaar. Het was erg mooi om onze droom van een Organisatie: Mothership Datum: 12 t/m 14 september reizend stadspark waarheid te zien worden! Locatie: Witte de Withstraat Eerst naar de Kunstvlaai, vervolgens naar Aken en Bezoekers: zie wereld van witte de with Bijdrage: w 30.750 daarna 2,5 keer zo groot op het Schouwburgplein Mothership, agentschap voor beeldend in Rotterdam! Wij willen Rotterdam Festivals kunstenaars, plaatste verschillende kunstwerken op het festivalterrein. Zo bedanken voor de bijdrage hieraan!!! Voor het stond op een straathoek een zeven meter komende jaar zijn we nu in gesprek met Madrid, hoog modelvliegtuig van Onno Poiesz, een vervuilend maar geliefd vervoermiddel. Tenerife en Lissabon en voor 2010 met de culturele Kunstenaarscollectieven Lastplak en hoofdsteden Essen, Pecs en Istanbul. De vlucht van Snodevormgevers namen tijdens het festival een andere vervuiler onderhanden: The Flying Grass Carpet is dus nog lang niet over. de hummer. In drie dagen beschilderden en beplakten ze de auto tot kunstwerk. Freerk Wieringa toonde een robotgestuurde hand. Met vriendelijke groeten the Flying Grass Carpet Ook werd GREEN GIANT/Swamp Thing team, van Hans van Bentem te water gelaten. Deze 8 meter hoge moerasman werd terplekke vervaardigd onder het oog van Eddy, Bart & Nadine” pers. De publiekswaardering bleek uit zijn koosnaam ‘Swampy’. e-mail van organisatie Flying Grass Carpet

festival jazz international tags, tracks & traces afsluiting strand aan de maas rotterdam 25 09 2008 26 09 2008 27 09 2008 28 09 2008 29 09 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 59 Arminius Programma Voorjaarsontwaken Dinesen (DK), Efrat Zehavi (IL), Lydia van Organisatie: Arminius Organisatie: Bonheur Destreek (NL), Maurice Bogaert (NL) en Datum: 12 t/m 14 september Datum: 12 t/m 14 september Kiki Petratou (GR). Locatie: Arminius Locatie: Bonheur Bezoekers: 4.130 Bijdrage: w 16.500 Digital Playground programmering Bijdrage: w 10.000 Theatergroep Bonheur gaf een eigen Organisatie: HAL 4 Het voorplein van Arminius werd tijdens invulling aan het festivalthema Groen. Het Datum: 12 t/m 14 september festival de Wereld van Witte de With meer dan honderd jaar oude toneelstuk Locatie: Winkelpand Witte de With straat omgetoverd tot de Tuin van de Eeuwige Voorjaarsontwaken van Frank Wedekind bezoekers: 250 Jeugd met massagetenten, sauna en vormde de basis voor de voorstelling. Net Bijdrage: w 2.000 een hottub. Elke bezoeker kwam er als als in het stuk zijn jongeren van nu ook Digital Playground vierde haar tienjarig herboren uit. De verouderingsmachine bezig om het leven te ontdekken en zoals bestaan tijdens het Festival de Wereld van maakte portretten waarop men er twintig de natuur krijgen zij te maken met het Witte de With. De programmering begon jaar ouder uitziet. De rollatorwedstrijd ontluiken van hun lichamelijkheid. Bonheur op vrijdagavond met een openingsfeest. voor honderdjarigen was een van de bewerkte het stuk van Wedekind naar een Op zaterdag en zondag presenteerden hits van het festival. Omringd door zes actuele voorstelling voor en door jongeren zij hun Animatietafels in een leegstaand cameraploegen en vijfentwintig fotografen uit deze tijd. winkelpand. Hier kon het publiek de hele bereikte winnaar Cor van Zwol de finish. dag door stop-motion-animaties maken. Arminius was ook gastheer van diverse CBK programmering De animaties werden ter plekke gemon­ initiatieven zoals Upper Ware House Organisatie: Centrum Beeldende Kunst teerd en op de muur geprojecteerd. met modeshow, ruilbeurs en sweatshop Datum: 12 t/m 14 september en theatervoorstellingen van duo de la Locatie: Bouwplaats Museumpark Juxtapose-In Mid-Air FeeRitas. IP Plus ontwikkelde samen met Bezoekers: 600 Organisatie: Kunsthal Rotterdam kunstenaar Alleta de Jong restaurant De Bijdrage: w 7.500 Datum: 12 t/m 14 september Aalmoes, een tijdelijk restaurant. Deze Centrum Beeldende Kunst Rotterdam was Locatie: Kunsthal Rotterdam groene oase was gesitueerd in een glazen goed vertegenwoordigd op het festival. bezoekers: 700 tuinderskas in de achtertuin van Arminius. Horticultureel onderzoeker Gina Kranen­ Bijdrage: w 2.000 donk organiseerde een ‘planthunting’ Ter afsluiting van de tentoonstelling Kunstmanifestatie Borders actie. Kranendonk leidde deelnemers over Between you and me van Antony Gormley Organisatie: Museum Boijmans Van Beuningen de bouwplaats van het Museumpark op verzorgden dansers van Juxtapose een Datum: 12 t/m 14 september zoek naar eetbare planten. Samen met performance. De beelden uit de tentoon­ Locatie: in en rondom Museum Boijmans Van kookboekenschrijfster Carline Zeevat stelling vormden de inspiratiebron voor de Beuningen organiseerde Kranendonk ook een choreografie. Bijdrage: w 20.000 Foodrave. Producten uit de Rotterdamse Borders speelde in op het festivalthema natuur werden aan het publiek aange­ Groen met installaties van veertien boden, zoals bramenjam van spoorbrug de hedendaagse kunstenaars met een Hef, pesto uit Zevenkamp en Rotterdams verwante thematiek: de onlosmakelijke vlierbloesemsap. Kunstenaars Peter de verstrengeling van natuur met cultuur en Koning en Floor Cornelissen hostten de kunst. In het werk van alle deelnemende talkshow De Zaak Groen en de kunstuitleen kunstenaars/ontwerpers stond zowel de had een speciale dependance op het natuur als het kunstmatig ingrijpen daarin festival. Ook de Hele Gave Huiskamer centraal. In een laboratoriumachtige avond programmeerde literatuur en opzet waren audiovisuele presentaties, muziek op deze bijzondere plek naast de modetent performances, fotografie, schilderkunst bouwplaats. en sculptuur opgesteld. Met werk van Frank Bruggeman, Alexandra Bircken, Groene Handen Modetent # 03 Krijn Christiaansen en Cathelijne Montens, Organisatie: Gil & Moti Homegallery Organisatie: Nieuwe Ontwerpers Fernando Sanchez Castillo, Daan van Datum: 12 t/m 14 september Datum: 12 t/m 14 september Golden, Driessens & Verstappen, Bart Locatie: Gil & Moti Homegallery Locatie: William Boothlaan Gorter, Arnoud Holleman, Roderick Bezoekers: 2.625 Bezoekers: 5.500 Hietbrink en Martin Margiela. Bijdrage: w 24.000 Bijdrage: w 17.000 In deze expositie presenteerde een groep NieuweOntwerpers.nl organiseerde voor lokale en internationale kunstenaars hun de derde keer Modetent tijdens het festival. artistieke visie op de relatie tussen mens Drie dagen lang presenteerden veelbe­ en natuur binnen de huidige maatschappij. lovende en gevestigde modeontwerpers Curator Freek Lomme verzorgde rond­ hun collectie. De vrijdagavond was leidingen langs de locaties van GROENE voor jonge Rotterdamse ontwerpers. HANDEN in de Witte de Withstraat; van Zaterdagmiddag was er een modework­ de Gil & Moti Homegallery tot huizen van shop voor kinderen. De modeshow van de buurtbewoners. Met werk van Femke zaterdagavond werd gepresenteerd door van Gorkum (NL), Anna Karlkvist & Helena actrice Victoria Koblenko met ontwerpen Pehrsson (SE), Brigid Noone (AUS), van Label DVDV, Los Design, Mama Anders, stop hummertime Steef van Lent (NL), Christian Elovara Henk Koers en Moko Dutch design.

gdmw festival 30 09 2008 01 10 2008 02 10 2008 03 10 2008 04 10 2008

60 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals Het Zeeuws Museum en Artemis Styling Academie presenteerden een moderne variant van klederdracht. Zondag was de academiedag met de uitreiking van de eerste Rotterdam FashionAward. Naast de shows was er een streetsale met high fashion, monstercollecties en accessoires.

De sprookjestuin van Rotterdam Organisatie: RO Theater Datum: 12 t/m 14 september Locatie: RO Theater Bezoekers: 335 Bijdrage: w 15.000 Acteurs Rogier Philipoom en Jacqueline Blom regisseerden samen de voorstelling De Sprookjestuin. Aan het stuk werkten amateuracteurs van verschillende leef­ tijden mee. In de voorstelling blikten oude Rotterdammers terug en jonge Rotter­ dammers droomden vooruit in een speciaal ontworpen droomtuin. De voorstelling trok hiermee ook de belangstelling van een nieuw, minder ervaren theaterpubliek tuin van de eeuwige jeugd voor het RO.

MAMA programmering / DIY or DIE : The Make Los Angeles, gesitueerd rondom het bestormden ze o.a. het Binnenhof, de Dam Class, My First Solo: Paint My Picture gelijknamige park. Te midden van de en het Hofplein. Met deze nieuwe vorm Organisatie: Showroom MAMA rellen in Los Angeles in 1992 nam een van graffiti werd commentaar gegeven op Datum: 12 t/m 14 september bijzondere groep artiesten en muzikanten maatschappelijke en politieke kwesties. Locatie: Witte de Withstraat het initiatief tot een ‘underground arts Tijdens het festival waren er workshops Bezoekers: 6.000 movement’ om zodoende een bijdrage zaadbomkneden en grasmatkutten. Bijdrage: w 15.000 te leveren aan de ‘empowerment’ van Opvallend en vaak gefotografeerd door MAMA presenteerde verschillende de lokale gemeenschap. Het park vormt het publiek was de wolf, een sculptuur projecten tijdens het festival. Onder de daarmee de voedingsbodem en thuishaven van bloemen, die luisterde naar de naam titel DIY or DIE werden de resultaten van voor twee generaties (straat)muzikanten Statue man, met dank aan Bloemencorso het project ‘The Make Class’ getoond. en artiesten en staat bekend om zijn unieke Zundert. Tweedejaars studenten Audiovisuele straatoptredens. Spoken word artist Vormgeving van Willem de Kooning Kamau Daaood, de hoofdrolspeler van As Occasions Wendelien van Oldenorgh, Academie volgden een workshop van deze film, was aanwezig voor een interview TENT. Tropical mediakunstenaar Theodore Watson. en hield een performance. Festival: TENT. Tropical ‘The Make Class’ is ontstaan vanuit de Organisatie: TENT. Do It Yourself filosofie en de gedachte dat Datum: 12 t/m 14 september je in deze overdadige consumptiecultuur Locatie: TENT. evengoed dingen zelf kan produceren. Bezoekers: 3.400 Kunstenaar Niels Smits van Burgst sloot Bijdrage: w 15.500 zijn tentoonstelling My First Solo af met TENT. presenteerde de eerste grote de presentatie van een bijzonder werk. overzichtstentoonstelling van de Uit een grote hoeveelheid verzamelde Rotterdamse kunstenaar Wendelien van ingestuurde vakantiefoto’s van bekenden Oldenborgh, As Occasion. Tevens de eerste en onbekenden selecteerde Smits van solotentoonstelling in de geschiedenis Burgst een onderwerp voor zijn nieuwe van TENT. Een uitgangspunt in haar werk schilderij. De feesten van MAMA in Gay is de Nederlandse koloniale geschiedenis, Palace zijn inmiddels legendarisch. Dit keer die verbonden is met tropische landen als the land = ours! met Weense dj’s Ravissa en FUXBLUT. Brazilië en Suriname. Op de stoep voor TENT. maakte ontwerper Mietze B. met Black Soil en CrimeJazz present @ WvWdW The land = ours! dit gegeven een levensgrote tropische Organisatie: Stichting John 106 Organisatie: Stichting Roodkapje kijkdoos. Bezoekers van alle leeftijden Datum: 12 t/m 14 september Datum: 12 t/m 14 september staken graag hun hoofd door een van de Locatie: Toko 94 en Bar P en Witte de Locatie: Roodkapje houten dieren en lieten zich fotograferen Withstraat Bezoekers: 1.100 als flamingo of koala. De Brassband Bijdrage: w 7.000 Bijdrage: w 11.000 010 Bras en rappers Salah Edin & Scep Black Soil bracht een programma rondom Met The land = ours startten TRUUS. markeerden de openingen op feestelijke de documentaire Leimert Park. Leimert en Roodkapje een guerrilla gardening wijze en verbonden de kunst van binnen Park is een buurt in South Central campagne. Tijdens nachtelijke escapades met de muziek van de straat.

50e uitreiking erasmusprijs 05 10 2008 06 10 2008 07 10 2008 08 10 2008 09 10 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 61 Sharewear kunstgrasloper van totaal 2,5 kilometer in het water van de Westersingel was niet Organisatie: V2_ en attendeerde daarmee de bezoeker op alleen een visueel verrassend element Datum: 12 t/m 14 september de vele festivallocaties. Evergreen was maar verzorgde ook een tegengeluid van Locatie: Witte de Withstraat een van de projecten die kunstenfestival stromend water in de geluiden van de Bezoekers: 430 De Wereld van Witte de With verbond met stad. Een houten tafel in de vorm van het Bijdrage: w 1.405 Groenjaar 2008. Brienenoordeiland vormde de basis van de SHAREWEAR is ontstaan uit een samenwer­ ruimte waar de ontwerpen en ideeën aan king van modeontwerpster Di Mainstone Gloeiend Groeiend Groen het publiek werden gepresenteerd. Publiek en V2_Lab. Di Mainstone ontwierp twee organisatie: Stichting de loodsen werd tevens uitgenodigd mee te denken, jurken met elektronische elementen, Datum: 12 t/m 14 september er ontstond een interessant gesprek over die aan elkaar gekoppeld extra functies Locatie: Witte de Withstraat creatieve mogelijkheden voor gebruik van krijgen. In een performance werden de bijdrage groenjaar: w 16.400 groengebieden in de stad. Iland was een jurken geshowd aan het publiek. Voor Groenjaar 2008 werden de bomen in van de projecten waarmee Groenjaar 2008 De ingebouwde elektronische elementen de Witte de Withstraat tijdens De Wereld aanwezig was op kunstenfestival De Wereld zorgden voor een verrassende interactie van Witte de With aangelicht door van Witte de With. tussen kledingstuk en drager, tussen kunstenaar Kim van Wijk. Bewegende de jurken onderling en het publiek in de spots vestigden de aandacht op de bomen, straat. vooral in de avond had deze verlichting een sprookjesachtig effect. William Hunt Organisatie: Centrum voor hedendaagse Glow in the Dark & Funky! kunst Witte de With Organisatie: Paul Baartmans Datum: 12 t/m 14 september Datum: 12 t/m 28 september Locatie: Witte de With Locatie: Westersingel e.o. Bezoekers: 600 Bijdrage groenjaar: w 57.000 de internationale keuze van de Bijdrage: w 16.000 Lichtkunstenaar Paul Baartmans ontwierp rotterdamse schouwburg Witte de With presenteert de eerste grote voor het Groenjaar de werken Glow in the solotentoonstelling van de Britse Dark en Funky!. Glow in the Dark, drie grote performancekunstenaar William Hunt. groene verlichte harten die in de kern van De Internationale Keuze van de Rotterdamse Hunts werk kan worden geplaatst in de drie grote platanen op de Westersingel Schouwburg kunsthistorische context van beeldhouw- met een langzaam pulserend licht de Organisatie: Rotterdamse Schouwburg en performancekunst, in de popcultuur en hartslag van de boom verbeeldden. Funky! Datum: 12 t/m 29 september de entertainmentindustrie. Hij ontleedt verbeeldde met van neon vervaardigde Locatie: Rotterdamse Schouwburg stereotype rollen van mannelijkheid en bliksemschichten de explosieve energie die Bezoekers: 5.000 vrouwelijkheid; bevraagt de cultus van tussen twee populieren die vlak bij elkaar Bijdrage: w65.000 jeugd en schoonheid en verbindt deze staan maar elkaar net niet raken, heen De Internationale Keuze van de Rotter­ aan de iconografie in de popcultuur. en weer schiet. Beide werken openden damse Schouwburg presenteerde in twee In Witte de With toonde Hunt een tijdens festival De Wereld van Witte de weken dertien verschillende internationale nieuwe ruimtevullende installatie die With met een concert van trompettist Eric voorstellingen uit Letland, Wit-Rusland, als mise-en-scène fungeert voor een Vloeimans en geluidskunstenaar Michel Hongarije, Turkije, Frankrijk, Duitsland, serie performances, waarin hij een Banabila. Verenigde Staten, België en Nederland. zelfonderzoekende en ironische blik Eén van de hoogtepunten was de drie uur werpt op het ouder worden en ijdelheid. Tijdens het festival was er gelegenheid voor het festivalpubliek om William Hunt “The Sound of Silence, voor het festival De Inter­ te ontmoeten en met hem over zijn werk te praten. Ook hield hij verschillende nationale Keuze naar Rotterdam gehaald, is ultiem performances; in een printroom annex feel good-theater. Een combinatie van nostalgie met beautysalon maakte hij scans van zijn eigen lichaam door een zogenaamde feestelijke fantasie: niets voor somberaars.” zonnebank en maakte hij gipsen replica’s NRC Handelsblad 15 09 2008 de internationale keuze van de rotterdamse schouwburg van zijn hoofd.

Evergreen ILAND International Lab for Art Nature and durende voorstelling Sound of Silence Organisatie: Alias (Studio VOLLAERSZWART) Design van New Riga Theatre, waarin geen woord Datum: 12 t/m 14 september Organisatie: Lenny Oosterwijk gesproken werd maar wel voortdurend Locatie: Witte de Withstraat Datum: 12 t/m 14 september muziek van Simon en Garfunkel te horen Bijdrage: w 29.750 Locatie: Witte de Withstraat was. Voorafgaand en na de voorstellingen bijdrage groenjaar: w 10.000 Bijdrage groenjaar: w 7.000 waren er inleidingen, nagesprekken en Onder het mom ‘het gras is altijd groener ILAND, of International Lab for Art, Nature interviews met makers. Op maandag bij de buren’ kleurde Studio VollaersZwart and Design, was een dome met beelden en debatteerden o.a. Freek de Jonge, Naema het volledige festivalterrein groen. informatie over hoe kunst en natuur met Tahir en Pierre Audi onder leiding van Het citydress project bedekte de straten, elkaar kunnen worden geïntegreerd op Michael Zeeman over de restanten van de stoepen en enkele gebouwen met een de brug bij de Westersingel. Een waterval idealen uit 1968 in het Keuzedebat.

coolpolitics publieksprijs 10 10 2008 11 10 2008 12 10 2008 13 10 2008 14 10 2008

62 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals bridges to fashion

Bridges to fashion grootstedelijke decor van een verlaten stellen. Dit jaar was dat componist Paul Organisatie: Stichting Trafik Rotterdams treinperron waren er M. van Brugge. Hij stelde een veelzijdig Datum: 18 t/m 21 september fashionshows, muziek, exposities en programma samen rond het thema Jazz en Locatie: Schielandshuis, Off_Corso, LP II, performances. Op het symposium namen Compositie. Variërend van het Bulgaarse Staal, Hofbogen / Perron Hofplein, Hilton, Turkse en Nederlandse ontwerpers en Bodurov trio tot DJ Grazzhoppa’s Club Zonder Concessies modekenners de overeenkomsten en DJ Bigband, bestaande uit 11 turntable Bezoekers: 2.400 verschillen tussen beide modeklimaten giganten die bewezen dat de draaitafel Bijdrage: w 38.000 onder de loep. een prachtig autonoom muziekinstrument De modemanifestatie Bridges to Fashion kan zijn. En van de sfeervolle Italiaanse zette Turkse en Nederlandse mode in de zangers Cristina Zavalloni tot de Ameri­ spotlights. De manifestatie opende in het “Turkse mode is hot!” kaanse gitaarvirtuoos Kurt Rosenwinkel. Schielandshuis met de goed bezochte Friesch Dagblad 27 09 2008 bridges to fashion Naast de hoofdconcerten was er rand­ overzichtstentoonstelling. Hier toonden programmering met Jazzfilms, het Jazz Turkse en Nederlandse ontwerpers hun Festival Jazz International Rotterdam 2008 sprookje Miles, tram 7 voor kinderen en sleutelstukken tegen een achtergrond van Organisatie: Stichting Jazz International diverse gratis warming up concerten. Door filmbeelden uit Rotterdam en Istanbul. Rotterdam de VPRO werden drie concertopnames Hoogtepunt van de manifestatie was de Datum: 26 t/m 28 september gemaakt voor het programma Jazz@vpro fashionshow op vrijdag met onder meer Locatie: theater Lantaren / Venster, WMDC, op radio 6. de conceptuele collectie van Filiz Akçakal de Unie, Dizzy en De Doelen (de modellen droegen outfits waarin Bezoekers: 910 meubelstukken waren verwerkt) tot de Bijdrage: w 17.000 draagbare mannenmode van Hatice Gökçe. September in Rotterdam 2008 sloot af met In de Rotterdamse Hofbogen stond de Festival Jazz International Rotterdam. Het straatcultuur centraal tijdens Bridges festival nodigt elk jaar een nieuwe artistiek to the STREETS. Tegen het rauwe, leider uit om het programma samen te

rotterdam your cosmo code erasmus op straat 15 10 2008 16 10 2008 17 10 2008 18 10 2008 19 10 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 63 Bijlage 3 Overzicht Erasmus in Rotterdam

Coolpolitics Cinema Erasmus op de nuchtere maag Erasmus. Getooid met een Erasmusbaret Organisatie: Coolpolitics Nederland Organisatie: Bas van Vlijmen i.s.m. trokken alle leerlingen in een optocht of Datum: 9 t/m 12 oktober CultureelDenkWerk pompa door de stad naar de Laurenskerk. Locatie: theater Lantaren / Venster Datum: 27 oktober De leerlingen uit de hogere klassen ver­ Bezoekers: 3.673 Locatie: Grotekerkplein kochten eigen gemaakte Erasmiania, de Bijdrage overige activiteiten: w 10.000 Bezoekers: passanten opbrengst ging naar het door de leerlingen bijdrage erasmus in rotterdam: w 13.000 Kunstenaar Bas van Vlijmen ontwierp gekozen goede doel Dance4Life. Het vierdaagse filmfestival Coolpolitics voor het Grote Kerkplein een kunstwerk Cinema, waarin de jongerenculturen in dat naast het beeld van Erasmus werd Opening publiekscentrum Erasmushuis Europa centraal staan, werd dit jaar voor geplaatst. Het werk Reboot is geïnspireerd Organisatie: Erasmushuis het eerst georganiseerd. Het programma op het menselijke DNA. In de periode van Datum: 28 oktober bestond uit 27 films uit alle landen die oktober 2008 tot oktober 2009 wordt Locatie: De Heuvel aangesloten zijn bij de Europese Unie en het kunstwerk elke maand uitgebreid, elk Bezoekers: 400 drie films van buiten de EU. Behalve film nieuw onderdeel wordt feestelijk onthuld Bijdrage: w 33.000 waren er ook inleidingen, debatten en met een column van een bekende spreker. Op 28 oktober, de geboortedag van masterclasses. Op 27 oktober werd het eerste deel Erasmus, opende het Erasmushuis haar onthuld met een column van dominee Taco deuren voor publiek. Het Erasmushuis Rotterdam Your Cosmo Code Noorman, voorganger van de Laurenskerk. bestond al enige tijd, maar zonder Organisatie: Erasmus Universiteit R‘dam Datum: 16 oktober Locatie: Erasmus universiteit Campus Woudestein Bezoekers: 265 Your Cosmo Code was een kennisfestival voor VWO-leerlingen waar vijftien weten­ schappers te gast waren. Het programma bestond uit minicolleges, workshops en een wereldforum over mondiale trends. Het evenement werd georganiseerd door Erasmuspodium van de Erasmus Univer­ siteit Woudestein Campus, Erasmus Expo en Congrescentrum.

Erasmus op Straat Organisatie: Stichting de Loodsen Datum: 17 oktober t/m 17 januari Locatie: Stadscentrum Bezoekers: passanten Bijdrage: w 83.608 Van oktober tot en met januari verschenen de verzamelde spreuken van Erasmus, de adagia, in het Rotterdamse straatbeeld. opening erasmushuis Vormgeversbureau PingPong design gaf elke tekst een eigen handschrift mee, waar­ door het leek of de teksten met verf op Lustrumviering Erasmiaans Gymnasium fysieke plek. Sinds het najaar van 2008 muren, tegels en winkelruiten geschilderd Organisatie: Erasmiaans Gymnasium kunnen Rotterdammers en bezoekers waren. Aan het project was een foto­ Datum: 28 oktober van de stad in het Erasmushuis infor­ wedstrijd verbonden. Veel enthousiaste Locatie: Erasmiaans Gymnasium, matie vinden over de beroemde Rotter­ Rotterdammers fotografeerden zichzelf Laurenskerk dammer. Het Erasmushuis is gelegen bij een van de teksten in de stad en plaats­ Bezoekers: 1.083 achter het Erasmusbeeld aan het ten hun foto op de website www.erasmus­ Bijdrage: w 25.000 Grote Kerkplein. Vlakbij de plek waar inrotterdam.nl. Erasmus op Straat bracht Het Erasmiaans Gymnasium opende het Erasmus’ geboortehuis gestaan moet het gedachtegoed van Erasmus naar de lustrumjaar feestelijk. De leerlingen uit de hebben. De opening werd verricht door Rotterdamse straat en daarmee naar alle laagste klassen bezochten hun vroegere Burgemeester Opstelten. bewoners en bezoekers van de stad. basisscholen en vertelden daar over

20 10 2008 21 10 2008 22 10 2008 23 10 2008 24 10 2008

64 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals Symposium Erasmus en Gülen: inspirators voor Concert van Aventure ensemble vrede en dialoog Organisatie: Aventure Organisatie: Huis van Erasmus Datum: 15 november Datum: 28 oktober Locatie: Arminiuskerk Locatie: Dialoogacademie Bezoekers: 75 Bezoekers: 75 Bijdrage: w 2.450 Het Huis van Erasmus organiseerde een Ter afsluiting van het Symposium Erasmus symposium waarin het gedachtegoed van Politicus and Political Thought gaf het Erasmus werd vergeleken met dat van de Aventure Ensemble een concert van hedendaagse moslimgeleerde Fetullah erasmus op straat middeleeuwse muziek. Het ensemble Gülen, onder leiding van filosofe Liesbeth musiceerde werk uit de Basler songbooks, Levy. de muzikale voorkeur van Bonifacius “Een keur aan Amerbach, humanist en vriend van Dies Natalis Erasmus Universiteit Erasmus. Het concert werd ingeleid door Organisatie: Erasmus Universiteit R‘dam zestiende-eeuwse Jan Nuchelmans, musicoloog en specialist Datum: 7 november schilderijen, prenten, oude muziek. In zijn lezing legde hij het Locatie: Erasmus Universiteit verband tussen Erasmus en de Baslese Campus Woudestein sculpturen en boeken kringen waar deze muziek werd gespeeld. Bezoekers: 450 geeft een prachtig beeld De Erasmus Universiteit vierde de 95e verjaardag in de geest van zijn naamgever. van de kunst en cultuur “Erasmusprijs voor een De EUR-mars van componist Jean Paelinck uit de vroege zestiende beroepskosmopoliet.” werd ten gehore gebracht door beiaardier Mar Bruinzeel en studentenorkest MajEUR. eeuw op de vele plaatsen Volkskrant 04 12 2008 erasmusprijs Vervolgens werden de eredoctoraten in de Nederlanden, uitgereikt. Erasmus in de Unie, Ian Buruma over Duitsland, Zwitserland, Kosmopolitisme 50e uitreiking Erasmusprijs Italië en Engeland waar Organisatie: Maartje Berendsen i.s.m. Organisatie: Praemium Erasmianum Salon de Lantaern Datum: 7 november Erasmus zich heeft Datum: 27 november Locatie: Laurenskerk opgehouden.” Locatie: Zaal de Unie Schrijver en journalist Ian Buruma ontving Bezoekers: 80 dit jaar de Erasmusprijs uit handen van NRC Handelsblad 08 11 2008 erasmus in beeld Bijdrage: w 3.450 prins Willem-Alexander. De prijs wordt Winnaar van de Erasmusprijs, de Brits elk jaar uitgereikt aan een persoon of Erasmus Nu! / Coolpolitics publieksprijs Nederlandse schrijver en journalist instelling die een buitengewone bijdrage Organisatie: Coolpolitics Nederland Ian Buruma, was te gast in het debat­ heeft geleverd aan de cultuur in Europa. Datum: 13 november programma Zaal in de Unie. Buruma Het thema van 2008 was ‘de nieuwe Locatie: Zaal de Unie debatteerde met Michaël Zeeman, kosmopoliet’. Ter gelegenheid van de Bezoekers: 85 Rene Cuperus en Pauline Kleingeld jubilea van Erasmus in Rotterdam werd Bijdrage: w 4.200 over de huidige betekenis van het de prijs in de Laurenskerk in Rotterdam De publieksprijs van Coolpolitics Cinema kosmopolitisme. Maarten Asscher leidde uitgereikt. ging naar The Art of Crying van de Deense het gesprek. Salon de Lantaern is een regisseur Peter Schønau Fog. De prijs werd besloten debatvereniging die speciaal Erasmus in beeld uitgereikt in Zaal De Unie waarna de film voor deze gelegenheid haar deuren Organisatie: Museum Boijmans Van werd vertoond. Verder was deze avond de opende voor publiek. Salon de Lantaern Beuningen van origine Deense schrijfster en filosofe, bestaat uit Wiep van Bunge, Marcel Datum: 8 november t/m 8 februari Stine Jensen te gast. Möring en Maartje Berendsen, voor deze Locatie: Museum Boijmans Van Beuningen gelegenheid aangevuld met Liesbeth Levy. bezoekersaantal tot 1 jan 2009: 53.704 Erasmus Politicus and Political Thought Bijdrage: w 315.000 Organisatie: Erasmus Center for Early Vijfhonderd jaar nadat Erasmus de Modern Studies Lof der Zotheid schreef, presenteerde Datum: 13 t/m 15 november Museum Boijmans Van Beuningen Locatie: Arminiuskerk de tentoonstelling Erasmus in beeld. Bezoekers: 51 Het Louvre leende bij hoge uitzondering Bijdrage: w 27.000 het portret van Hans Holbein de Jonge. Erasmus Center for Early Modern Studies Uit New York, Londen, Madrid en andere organiseerde Erasmus Politicus and wereldsteden kwamen kunstwerken Political Thought. Een academisch congres die voor het eerst in Nederland te zien voor wetenschappers uit binnen- en waren. De tentoonstelling maakte het buitenland over de politieke denkbeelden gedachtegoed van Erasmus inzichtelijk van Erasmus. Het symposium, gericht en toonde zijn invloed op de kunst en de op een zeer specifieke doelgroep, mocht maatschappij. Naast de tentoonstelling niet ontbreken in een programma over was er een uitgebreid programma van Erasmus’ gedachtegoed. Een publiek van workshops en rondleidingen. specialisten woonde dit congres bij.

nederlandse flamencobiËnnale erasmus in de unie opening publiekscentrum erasmushuis 25 10 2008 26 10 2008 27 10 2008 28 10 2008 29 10 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 65 Bijlage 4 Overzicht Winter in Rotterdam

Intocht Sint Nicolaas Centrumprogrammering Kerstviering (ontsteking Noorse Kerstboom Organisatie: Stadscomité Intocht Sint Organisatie: De Artiesteningang en mini-concert) Nicolaas i.s.m. Xplo Events Datum: 2 t/m 24 december Organisatie: Ducos Productions Datum: 15 november Locatie: Binnenstad Datum: 12 december Locatie: Leuvehoofd Bezoekers: passanten Locatie: Stadhuis Bezoekers: 7.000 Bijdrage: w 22.500 Bezoekers: 1.500 Bijdrage: w 12.500 Op de extra koopavonden voor Sinterklaas Bijdrage: w 10.000 Met de klassieke stoomboot De Majesteit werd het winkelend publiek, dat ondanks De metershoge kerstboom naast het arriveerde de Sint dit jaar in Rotterdam. het onstuimige weer naar het centrum Stadhuis, die Rotterdam elk jaar als Op het Leuvehoofd stonden honderden was getrokken, verrast door een fietsend kerstgeschenk ontvangt van zusterstad kinderen hem op te wachten. Daar werden Zwartepietenfietsharmonisch orkest Oslo, werd op 12 december feestelijk ze vermaakt tot de Goed Heiligman voet en een ludieke inpakservice compleet aangelicht. Traditiegetrouw werd dit aan wal zette. Een bontgekleurde stoet met sneldichter. Ook tijdens de kerst­ gedaan door burgemeester Opstelten en trok vervolgens over de Coolsingel om inkopen verfraaiden ijskoninginnen en zijn collega uit Oslo. De ceremonie werd te eindigen bij het WTC-gebouw waar kerstengelen het straatbeeld. De acts dit jaar opgeluisterd met een performance werd afgesloten met een spetterend van de centrumprogrammering toverden van ras-Rotterdammer Gerard Cox en een slotoptreden. vele glimlachen op de gezichten van de gratis miniconcert van de Noorse zangeres voorbijgangers. Maria Mena. Free Santa / Verplaatsing en intocht SantaClaus Organisatie: Winkeliersvereniging “De lichtjes moeten de Nieuwe Binnenweg komende vier weken de Datum: 28 november Locatie: Nieuwe Binnenweg – Eendrachtsplein suggestie wekken van Bezoekers: 1.600 een sterrenhemel in de Bijdrage: w 2.000 Het omstreden beeld Santa Claus van stad waar deze nauwe­ kunstenaar Paul McCarthy kreeg op lijks meer te zien is door 28 november, na een tijdelijk verblijf van drie jaar bij Museum Boijmans Van al het kunstlicht.” Beuningen, een permanente plek op NRC Handelsblad 17 12 2008 STARS het Eendrachtsplein. De ondernemers en bewoners van de buurt ontvingen STARS de bronzen kerstman met open armen. Organisatie: VOLLAERSZWART Nadat het beeld was uitgezwaaid door Datum: 15 december t/m 1 februari 2009 museumdirecteur Sjarel Ex, werd het in Locatie: De Delftse Poort een vrolijke optocht met straatartiesten Bezoekers: passanten en kinderen uit de buurt, over de Nieuwe Bijdrage: w 95.000 Binnenweg, naar het Eendrachtsplein Net voor de feestdagen schitterde de vervoerd. Daar werd de plaatsing gevierd monumentale lichtsculptuur STARS aan met oliebollen, champagne en muziek. de Rotterdamse skyline. De kunstenaars Rotterdam Festivals droeg bij aan de van studio VOLLAERSZWART beplakten de feestelijke programmering rond deze Delftse Poort, het gebouw van Nationale free santa unieke verplaatsing. Nederlanden, over de gehele lengte met duizenden LED-lampjes. De natuurlijke sterrenhemel, die in de stad nauwelijks “Een van de naar buiten gekomen buurtbewoners is nog te zien is, vormde de inspiratiebron voor het ontwerp. De lichtsculptuur STARS Danille Bakker: “Echt geweldig dat hij nu een plek markeerde het grootste bouwproject van krijgt en typisch Nederlands dat het zo lang heeft de stad, Rotterdam Centraal en maakte deel uit van de campagne ‘Hoor, hier bonkt geduurd. In die kerstboom een dildo zien, vindt ze het nieuwe hart van Rotterdam’. Waarmee wel wat vergezocht.” bouwplaatsen in de binnenstad omringd worden met kunstprojecten en culturele Volkskrant 29 11 2008 Free Santa activiteiten.

musica republica indoor festival 30 10 2008 31 10 2008 01 11 2008 02 11 2008 03 11 2008

66 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals Q-Santa Run 2008 Organisatie: Shivers Datum: 19 december Locatie: Leuvehoofd en binnenstad Bezoekers: 2.000 Bijdrage: w 5.000 Voor de tweede keer werd de mafste duurloop van Nederland gehouden in Rotterdam. Zo’n 3.000 enthousiaste lopers stonden in kerstmanpak aan de start van de Q-Santa-Run. De rode stoet legde een parcours van vijf kilometer af over de Erasmusbrug, de Kop van Zuid, het Noordereiland, via de Willemsbrug en de Boompjes naar de finish op het Leuvehoofd. Langs de route bleven veel belangstellenden staan. De kerstmannen waaierden na afloop vrolijk uit over het centrum van de stad.

Sprookjes Parade Organisatie: Stichting Pacific Enterprises Unlimited Datum: 19 december Locatie: binnenstad, start en einde bij de Arminiuskerk Bezoekers: 20.000 Bijdrage: w 22.500 Prachtig verklede dansgroepen, jongleurs, vuurspuwers en kinderen trokken in een lange stoet door de straten met de Sprookjes Parade. Niet alleen de bekende sprookjes van Grimm en Andersen werden uitgebeeld, maar ook mythes uit de oud­ heid en volkslegendes uit de hele wereld. De parade eindigde met een muzikaal spektakel bij de Arminiuskerk met warme chocolademelk, glühwein en vuurkorven.

Nationale Nieuwjaarsnacht 2008 – 2009 Organisatie: Tridee Datum: 31 december Locatie: Boompjeskade en Leuvehoofd Bezoekers: 20.000 Bijdrage: w 50.000 Met een spectaculair vuurwerk aan de voet van de Erasmusbrug werd de tweede Nationale Nieuwjaarsnacht gevierd. Duizenden enthousiaste mensen trot­ seerden de kou en keken vanaf de kade naar optredens van Estelle, Junkie XL intocht van sint nicolaas en Ilse De Lange. Hoogtepunt was het spectaculaire vuurwerk boven de Maas. Het evenement werd ook live uitgezonden door RTL 5 waardoor nog veel meer mensen genoten van het spektakel. Met de Nationale Nieuwjaarsnacht opende Your World 2009, het jaar waarin Rotterdam officieel Europese jongerenhoofdstad is. De kaartverkoop van het evenement verliep via internet en het Rotterdams Uitburo in de hal van de Centrale Bibliotheek. Het Uitburo nam meer dan 10% van de kaartverkoop voor haar rekening.

oost west burlesk eurora artfestival 04 11 2008 05 11 2008 06 11 2008 07 11 2008 08 11 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 67 Bijlage 5 Overzicht Overige Activiteiten

PopCinema Schouwburg tijdens het International Film en Casablanca stonden samen op een Organisatie: International Film Festival Festival Rotterdam. In de jury zaten onder vloeroppervlakte van 1.000 m2 van Rotterdam meer Rutger Hauer, Erik van Muiswinkel en het voormalig postkantoor aan de Datum: 23 januari t/m 3 februari Sharon Dijksma. Coolsingel. Project(OR) had ook een Locatie: Rotterdamse Schouwburg dagelijks programma met speedlectures Bezoekers: 4.000 en clubnight Project(or) Party met Bijdrage: w 10.000 “Ook Art Rotterdam internationale acts in Gaypalace. PopCinema was een van de rand­ heeft een ‘jong’ programma’s van het International Film Rotterdamse Museumnacht 2008 Festival Rotterdam. In de kleine zaal van side-event.” Organisatie: Stichting Rotterdamse de Rotterdamse Schouwburg was een NRC Handelsblad 07 02 2008 project(or) Museumnacht programma van live cinema, gevolgd door Datum: 1 maart bijzondere interviews en optredens. Van Project(OR) Locatie: Diverse culturele instellingen / vrijdag t/m vrijdag werd dagelijks een Organisatie: Showroom MAMA musea en galeries in Rotterdam festivalthema of programmaonderdeel Datum: 6 t/m 10 februari Bezoekers: 11.000 belicht. Artiesten als dj Speedy J lieten Locatie: Voormalig Postkantoor aan de Bijdrage: w 5.000 zichzelf van een andere artistieke kant zien Coolsingel en Gay Palace Ondanks het stormachtige weer trok door film te combineren met muziek. Bezoekers: 3.150 de Rotterdamse Museumnacht dit jaar Bijdrage: w 10.000 11.000 bezoekers naar de 45 deelnemende Openingsreceptie International Film festival Vijf dagen lang presenteerden achten­ musea en kunstcentra. Bijzonder was Rotterdam twintig vooruitstrevende kunstpodia Operation White Park van het Chabot Organisatie: International Film Festival uit binnen- en buitenland zich ieder Museum, waarbij bezoekers een exclusieve Rotterdam op hun eigen manier, variërend van wandeling maakten door de tuinen van Datum: 23 januari performance tot beurspresentatie. de witte villa’s aan het Museumpark. Locatie: Concert- en congresgebouw Project(OR) gaf een aanvulling op de Ad Vissers relaxshow scoorde hoog in De Doelen meer gevestigde kunstenaars van Museum Boijmans Van Beuningen en in het Bezoekers: 2.000 Art Rotterdam. Deelnemers uit onder Onderwijsmuseum zaten de masterclasses Bijdrage: w 5.000 meer Berlijn, Londen, Skopje, Wenen, hersentraining stampvol. Ook het Maas­ Volgens goede traditie ondersteunde Istanbul, Parijs, Madrid, Zürich, Kaapstad, orakel van de verhalenvertellers op de Rotterdam Festivals de openingsreceptie Los Angeles, Australië, Duala (Kameroen) Museumnachtboot oogstte succes. van de 37e editie van het International Film Festival Rotterdam. Het festival opende met de wereldpremière van Lamb of God (Cordero de Dios) van de Argentijnse filmmaker Lucia Cedrón. In totaal telde het festival 355.000 bezoeken.

Hollywood in de klas Organisatie: Stichting Jeugdfilmfestival Rotterdam Datum: 23 januari t/m 3 februari Locatie: Pathé De Kuip en Schouwburgplein Bezoekers: 1.300 Bijdrage: w 2.000 Het Hollywood in de klas filmfestival is in korte tijd uitgegroeid tot het grootste scholenfilmfestival van Nederland. Aan de derde editie van het festival namen 1.312 kinderen deel in de leeftijd van 10 tot en met 12 jaar. Zij leerden over beeldtaal door zelf echte films te maken. Leerlingen namen het tegen elkaar op voor de prijs voor de beste film. De finale van het Hollywood in de klas filmfestival vond hollywood in de klas plaats in de grote zaal van de Rotterdamse

praktijkdag cluster jongerenmarketing 09 11 2008 10 11 2008 11 11 2008 12 11 2008 13 11 2008

68 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals ConClub 4 Museumnachteditie Wereld Muziektheater Festival 2008 Viva la Poze Organisatie: ConClub Organisatie: Wereld Muziektheater Festival Organisatie: Stichting Mind the Generations Datum: 1 maart Datum: 6 t/m 14 maart Datum: 25 april Locatie: Nederlands ArchitectuurInstituut Locatie: Rotterdamse Schouwburg, Oude en Locatie: Nederlands Architectuurinstituut Bezoekers: 6.000 Nieuwe Luxor Theater en Theater Zuidplein Bezoekers: 750 Bijdrage: w 4.000 Bezoekers: 1.750 Bijdrage: w 8.000 Het experimentele kunstenfestival Bijdrage: w 6.500 Viva la Poze bood een podium aan jong ConClub had een bijzondere en succesvolle Het Wereld Muziektheater Festival modetalent en stimuleerde hen in hun editie tijdens de Rotterdamse Museum­ presenteerde in Rotterdam zes bijzondere professionele ontwikkeling. Vrijwel alle nacht 2008. Voor elke editie zoekt de muziektheatervoorstellingen uit Nieuw- deelnemers, van ontwerpers en organisatie naar een nieuwe locatie. Zeeland, Japan, Zuid-Afrika, Taiwan, kunstenaars tot aan modellen, komen Voor deze editie was ConClub te gast in Venezuela en de Verenigde Staten. vanuit dezelfde internet community: het Nederlands Architectuurinstituut Het festival programmeerde bijzondere Pozerscene. Dit is een online lifestyle voor een clubavond waarin installaties, producties die anders niet in de Neder­ portal op het gebied van fashion, muziek film, performance en muziek samengaan. landse theaters te zien zijn. Het festival gaf en kunst. De bezoekers en leden van Zo bouwde kunstenaar Melle Smets een een beeld van de theaterkunst in andere Pozerscene lezen hier dagelijks over de Bouwputtenfontein in de vijver van het werelddelen. nieuwste trends, uitgaan, mode, fotografie NAi, geïnspireerd op de vulkaanattractie in en kunst, en wisselen er de laatste Las Vegas. In de zaal waren performances De Tapes / De Afrikaander Tapes (MijnStories) nieuwtjes uit. maar ook optredens van bands en dj’s. Organisatie: De Afrikaander Tapes Datum: 14 maart Locatie: Raadszaal Deelgem. Feijenoord en “Drie uur durend tour door Afrikaanderwijk en Bloemhof spektakel als herdenking Bezoekers: 250 Bijdrage: w 7.500 van bombardement.” Een virtueel hoorspel door een van de AD Rotterdams Dagblad 10 05 2008 Brandgrens meest fascinerende buurten van Rotterdam: De Afrikaanderwijk. Gids en Brandgrens acteur, Mimoun Ouled Radi bracht de wijk Organisatie: Mothership in een serie geluidsfragmenten tot leven. Datum: 14 mei De verhalen zijn gebaseerd op interviews Locatie: Stadscentrum met buurtbewoners en bewerkt tot een Bezoekers: passanten audiotour door de wijk. Wandelend door de Bijdrage: w 182.000 happening Afrikaanderwijk pikte de audioapparatuur Het project De Brandgrens werd van de bezoekers steeds een ander verhaal ontwikkeld in het kader van Rotterdam op en kreeg men een idee van wat er zich 2007 City of Architecture. Het Happening achter de gevels zoal afspeelt. bombardement tijdens de tweede Organisatie: Nederlands Architectuur­ wereldoorlog werd herdacht en de instituut Camera Mundo Independent Filmfestival brandgrens die ontstond gemarkeerd. Datum: 1 maart t/m 4 mei Organisatie: Stichting Caramundo Met enorme schijnwerpers werd deze Locatie: Nederlands Architectuurinstituut Datum: 24 t/m 27 april historische grens verlicht. De eerste Bezoekers: 11.400 Locatie: theater Lantaren / Venster editie in 2007 maakte grote indruk. De Bijdrage: w 15.000 Bezoekers: 1.100 nationale en internationale pers besteedde Het Nederlands Architectuurinstituut Bijdrage: w 5.000 er uitgebreid aandacht aan. Ook dit jaar (NAi) stelde zich open voor andere Dit filmfestival vertoonde werk van trokken duizenden mensen de straat op om disciplines tijdens een twee maanden onafhankelijke filmmakers uit Brazilië. het schouwspel te bekijken. durende happening. Concerten, theater­ Het publiek keek mee door de ogen van voorstellingen, debatten, films en deze jonge makers die een beeld van hun performances waren te zien in het NAi. leefwereld schetsen in onafhankelijke De evenementen vonden plaats in en om filmproducties. Naast films waren er een installatie die het bureau Wiel Arets gesprekken met filmmakers en werden de Architects speciaal voor het NAi had Camera Mundo Awards uitgereikt. Camera ontworpen. De deelnemende kunstenaars Mundo bood Braziliaanse makers de en organisaties werd gevraagd een werk, kans hun werk in Rotterdam te vertonen. avond of project te ontwikkelen waarmee De organisatie van het festival ontwikkelt zij, in de taal van hun eigen vakgebied of verschillende projecten in Brazilië ter discipline, reageerden op het werk van stimulering van de cultuurparticipatie van Wiel Arets. jongeren in de favela’s (sloppenwijken). “Veel meer dan voetbal en samba.” AD Rotterdams Dagblad 24 06 2008 Camera Mundo brandgrens

intocht van sint nicolaas 14 11 2008 15 11 2008 16 11 2008 17 11 2008 18 11 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 69 DANSnacht battles, paneldiscussies, workshops en Organisatie: Scapino Ballet Rotterdam “Opvallend is het concert films. De focus lag bij deze eerste editie op Datum: 17 mei ‘Het Caraibische Orgel’ de synergie tussen vrouwen en mannen in Locatie: Rotterdamse Schouwburg de hiphopcultuur. Een voorbeeld hiervan is Bezoekers: 1.345 dat orgelmuziek combi­ het Bonnie & Clyde concept, waarbij een b- Bijdrage: w 8.000 neert met stadsblazers, girl en b-boy het opnemen tegen een ander De tweede editie van de DANSnacht, in stel. In het WMDC was de eerste b-girl van de Rotterdamse Schouwburg was erg een fanfareorkest en een de Rock Steady Crew, Babylove, te gast bij succesvol. Meer dan 1.300 bezoekers Antilliaanse brassband.” de talkshow My Bio. bezochten het evenement dat de diver­ siteit van moderne dans toont. Ruim AD Rotterdams Dagblad 17 05 2008 roda Verborgen Tuinen dertig voorstellingen waren te zien in Organisatie: Stichting Verborgen Tuinen in alle zalen van het uitverkochte theater. ROtterdamse orgelDAgen (RODA) Rotterdam De DANSnacht is een gezamenlijk initiatief Organisatie: Stichting Rotterdam-Orgelstad Datum: 14 en 15 juni van de Rotterdamse dansgezelschappen; Datum: 31 mei t/m 7 juni Locatie: Centrum en diverse deelgemeenten Conny Janssen Danst, Dance Works Locatie: Diverse locaties Bezoekers: 30.000 Rotterdam, Meekers Uitgesproken Dans, Bezoekers: 4.000 Bijdrage: w 2.000 Scapino Ballet Rotterdam en danswerk­ Bijdrage: w 7.500 Maar liefst 120 tuinen waren opengesteld plaats Dansateliers. Met de eerste ROtterdamse orgelDAgen voor publiek tijdens Verborgen tuinen. (RODA) werd acht dagen lang de veel­ Vier fietsroutes leidden elk langs 30 zijdigheid van orgelmuziek getoond. verschillende tuinen, van landelijke tuinen In o.a. de Laurenskerk en Concert- en in Kralingen en paradijsjes aan het water congresgebouw de Doelen waren verschil­ in Hillegersberg tot verborgen stadstuinen lende concerten met zowel klassiek als in het Centrum en verrassende groene modern werk. Tijdens het openingsconcert oases in Rotterdam Zuid. Onderweg in de grote zaal van de Doelen speelden werden verschillende workshops vijf orgels samen met het Nieuw Trombone gegeven, zoals een kookdemonstratie Collectief een nieuwe compositie van met inheemse planten. Het project vond Peter-Jan Wagemans. In het programma tevens inhoudelijk aansluiting bij het waren ook een symposium, masterclasses, zomerprogramma van het Groenjaar. community art project en een orgelfiets­ tocht opgenomen. Zwaanshals Kunstroute Organisatie: Stichting Caesar F.C. de Unie Datum: 20 t/m 28 juni Organisatie: Stichting LLIK Locatie: Rondom Zwaanshals Datum: 7 t/m 29 juni Bezoekers: 1.700 Locatie: Rotown Bijdrage: w 2.000 + mosaic analyse Bezoekers: 1.000 Van vrijdag 20 juni tot en met zondag 29 Bijdrage: w 1.500 juni vond de vijfde Zwaanshals kunstroute dansnacht Tijdens het EK voetbal werden bij FC de plaats in en rond de Zwaanshals. De route Unie sport, muziek, theater, literatuur is een initiatief van kunstenaars uit die Dutch Blend 2008 en Rotterdamse eigenzinnigheid samen­ buurt. Woningcorporaties stelden lege Organisatie: Muziek Centrum Nederland gebracht. Het evenement duurde winkelpanden ter beschikking, die werden Datum: 23 en 24 mei zolang als het Nederlands elftal in de ingericht met kunst van 70 kunstenaars. De Locatie: Concert- en Congresgebouw De wedstrijd was, tot 21 juni. Verschillende Zwaanhals profileerde zich nog meer dan Doelen en het World Music & Dance Centre gasten voorzagen de wedstrijden van anders als kunststraat. Er was een actueel Bezoekers: 1.160 commentaar en muzikale begeleiding. aanbod van verschillende kunstdisciplines Bijdrage: w 15.000 Kunstenaar Erik Van Loon, reporter Jack zoals beeldende kunst, installaties, muziek, Dutch Blend was de eerste editie van een Kerklaan, dichter Ernest van der Kwast, letteren en performancekunsten. landelijke presentatie van in Nederland journalist Sander de Kramer en vele Zwaanshals kunstroute begon ooit als geproduceerde wereldmuziek. Het rijke anderen begeleidden het publiek bij het wijkinitiatief, de organisatie heeft de aanbod van bands en muzikanten uit dit gejuich om de overwinning en uiteindelijk intentie het project uit te laten groeien tot genre werd onder de aandacht gebracht bij de tranen om de nederlaag. een kunstenfestival van betekenis voor de van internationale pers, programmeurs stad en zelfs daarbuiten. en publiek. In drie zalen van de Doelen Street Science waren op vrijdag en zaterdag concerten Organisatie: Stichting Breakers Anonymous Say My Name van o.a. Zuco 103 en New Cool Collective. Datum: 14 juni t/m 12 juli Organisatie: Mamamess Bovendien was er een speciale editie van Locatie: CBK, NAi en theater lantaren / Datum: 24 juni t/m 12 juli het World Blend Café in het World Music venster Locatie: CBK Dance Centre. In totaal speelden 24 bands Bezoekers: 500 Bezoekers: 1.700 in de verschillende showcases, daarnaast Bijdrage: w 10.000 Bijdrage: w 5.000 waren er nog 92 bands vertegenwoordigd Tijdens de eerste editie van het multidisci­ De Rotterdamse editie van het project op de informatiemarkt, 68 internationale plinaire hiphopfestival Street Science werd Say My Name van kunstenaarsduo en 184 nationale gasten namen deel aan dit het publiek meegenomen in de wereld van Mamamess is onderdeel van een groter evenement. hiphop door middel van voorstellingen, project dat ook Afrika, Verenigde Staten

19 11 2008 20 11 2008 21 11 2008 22 11 2008 23 11 2008

70 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals en het Verenigd Koninkrijk aandeed. Dit Rotterdam Jazz Orchestra, Theatergroep Baroeg Open Air documentaireproject gebruikt film en Maatwerk. Vooral de tweede dag van Organisatie: O.J.C. Baroeg fotografie om persoonlijke verhalen van het festival trok veel publiek naar de Datum: 6 september vrouwen over de hele wereld naar buiten Rotterdamse wijk Delfshaven. Locatie: Spinozapark en Baroeg te brengen. De vrouwen van Say My Name Bezoekers: 4.000 Rotterdam zijn boegbeelden van het leven 3e Nacht van Erasmus Bijdrage: w 5.000 in de stad en werden op drie verschillende Organisatie: Erasmushuis Alternatief poppodium Baroeg opende manieren geportretteerd. De gevels Datum: 11 juli letterlijk de deuren voor een breed publiek vanaf de Coolsingel tot en met de Nieuwe Locatie: Laurenskerk met het gratis Baroeg Open Air Festival. Op Binnenweg werden beplakt met meer dan Bezoekers: 120 de avond van Club Cruise kregen nieuwe levensgrote fotoportretten. In het CBK was Bijdrage: w 2.000 bezoekers de kans om kennis te maken er een overzichtstentoonstelling van dit Voor de derde maal werd de sterfdag met opkomende bands als VNV Nation, straatproject met persoonlijke verhalen van één van de grootste Rotterdammers Hall of Bullets, Onslaught, Picture en Blood van de vrouwen. En tenslotte was er een herdacht met een plechtigheid in de or Whiskey. Baroeg en het Spinozapark weblog met informatie over het echte leven Laurenskerk. Tussen 22.30 en 01.00 uur veranderden tijdelijk in een rockende achter de portretten van Mamamess. waren er voordrachten over de verhouding festivallocatie. tussen Erasmus en zijn geboortestad. In Meet the Streets Talents 2008 een informatieve wandeling werden een Camera Japan Festival 2008 Organisatie: Stichting Mind the Generations paar belangrijke plekken voor de humanist Organisatie: Stichting Tamago Datum: 29 juni t/m 31 december in Rotterdam aangedaan. Datum: 18 t/m 21 september Locatie: diverse clubs en podia Locatie: theater Lantaren / Venster Bezoekers: 10.000 Muziekfestival Noordplein 2008 / Bezoekers: 5.600 Bijdrage: w 5.000 Bruisend Park aan de Rotte Bijdrage: w 8.000 In aanloop naar Rotterdam European Organisatie: Stichting U.N.I.T.E. Camera Japan is met de derde editie Youth Capital 2009, YOUR WORLD, waren Datum: 30 en 31 augustus uitgegroeid tot het meest omvangrijke er een aantal Meet the Streets producties Locatie: Noordplein en gevarieerde festival van de heden­ in 2008. Met Meet the Streets Talents Bezoekers: 20.000 daagse Japanse kunst en cultuur in de kreeg jong hiphop- en streettalent de Bijdrage: w 2.000 Benelux. Het festival opende met kans om zich verder te ontwikkelen en te Muziekfestival Noordplein was het initiatief een grensverleggende en discipline­ presenteren aan het publiek. Het Meet van jonge organisatoren die Rotterdams overschrijdende dansvoorstelling van the Streets Talents podium werd als muziektalent een podium wilden bieden. multitalent Umeda Hiroaki, waarin hij een onderdeel verschillende clubavonden Traditionele Kaapverdiaanse cultuur en duet danste met een projectie van zichzelf. geprogrammeerd en maakte op die manier hiphop lifestyle werden samengebracht in Het filmprogramma varieerde van een een tour langs Rotterdamse clubs en podia. breakdance battles, live graffiti en spoken uitgebreid overzicht van recente Japanse word. Onder de noemer United Area sloot films, spectaculaire animes (Japanse Stranger Festival dit festival aan bij Het Bruisende Park aan animatie) en documentaires. Organisatie: Kosmopolis Rotterdam de Rotte op en rond het Noordplein. Datum: 3 t/m 5 juli Locatie: Off_Corso Bezoekers: 650 Bijdrage: w 10.000 Kosmopolis Rotterdam organiseerde het Stranger Festival, waar jongeren uit Europa eigen video- en filmcreaties maakten. Onder begeleiding van coaches werden de jonge makers ingewijd in de wereld van de beeldcultuur met workshops over vj-ing en tv- making. Off_Corso werd gevuld met vj- acts, videobooths en interactieve video- installaties, You Tube filmpjes en een gaming area. Er waren optredens van de Jeugd van Tegenwoordig, Eboman, de Kijkbuiskinderen en Dj’s Real el Canario & Lexxy.

Blender Festival Organisatie: Stichting Music Matters Datum: 5 en 6 juli Locatie: Coolhaven en Delfshaven Bezoekers: 2.000 Bijdrage: w 5.000 Blender mixte muziek, dans, beeldende kunst en theater tot een zomerse cocktail. Met optredens van lokaal en internationaal camera japan talent als Ferro Gaita, Sabrina Starke,

finale avond cameretten free santa 24 11 2008 25 11 2008 26 11 2008 27 11 2008 28 11 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 71 Tags, Tracks & Traces editie werd wederom een baanbrekend Organisatie: Stichting Plek op Zuid “Het Geen Daden Maar feest van flamenco in al haar verschijnings­ Datum: 27 september Woorden-festival in vormen, met dansvoorstellingen, Locatie: Motorstraat achter het Zuidplein concerten, lezingen door Spaanse Bezoekers: 500 Rotterdam bracht litera­ musicologen, flamencofilms, workshops, Bijdrage: w 5.000 tuur in de breedste zin masterclasses, exposities en afterparties. Jongeren lieten tijdens het evenement Voor de kleintjes waren er speciale Tags, Tracks & Traces, een initiatief van de van het woord.” kinderflamenco-voorstellingen. stichting Kijk op Zuid, zien hoe zij de stad NRC Handelsblad 06 10 2008 gdmw festival beleven en gebruiken. Die dag lieten zij Musica Republica Indoor Festival 2008 vooral hun voeten spreken. Freerunnen en Turkey Now Festival 2008 Organisatie: So Solid Productions atletiek stonden daarbij centraal. Onder Organisatie: Stichting Kulsan Datum: 31 oktober het motto ‘Looking at the city through your Datum: 7 oktober t/m 23 november Locatie: Maassilo feet’ namen de jongeren voor een aantal Locatie: de Doelen, Lantaren / Venster, Bezoekers: 3.500 uren bezit van het Motorstraatgebied. Theater Zuidplein, Schouwburg, Codarts, Bijdrage: w 5.000 WMDC e.a. Met 40 dj’s, 5 zalen en circa 3.500 uitzin­ GDMW Festival Bezoekers: 4.000 nige bezoekers was Musica Republica Organisatie: Stichting Passionate Bijdrage: w 20.000 Indoor 2008 een groot succes. De vijf Datum: 3 en 4 oktober In samenwerking met de Istanbul Foun­ verschillende zalen in de Maassilo en Locatie: Rotterdamse Schouwburg dation for Culture and Art (IKSV) organi­ Factory10 waren allen omgetoverd tot Bezoekers: 1.400 seerde Stichting Kulsan het Turkey Now een wereldstad en het publiek werd Bijdrage: w 30.000 festival. Het festival, dat ook in Amsterdam meegenomen op een muzikale wereldreis. De elfde editie van GDMW Festival werd plaats vond, bracht zeven concerten naar Van de zonnige sound van Sunnery James gekenmerkt door premières van Scapino de Doelen. Een van de gevierde Turkse en Ryan Marciano in Miami en de dansbare Ballet Rotterdam en Daniël Dee, de artiesten die een concert gaven was eclectische beats van Lexxy en Danny preview van Buk van John Buijsman, Hüsnü Senlendiriçi. Deze internationaal Delgado bij Meet the Streets in Tokyo tot Noli me tangere, het filmportret over erkende klarinettist vervlecht traditionele aan de underground techno van Secret Jeroen Brouwers en Het noorden is het Turkse zigeunermelodieën met jazz Cinema in Berlijn. noorden (de animatiefilm gebaseerd op en funk. Andere concerten waren een gedicht van Maria Barnas). Vooral de artistieke uitwisselingen tussen Turkse Oost West Burlesk Eurora Artfestival filmportretten van Abdelkader Benali, De en Nederlandse muzikanten. De Turkse Organisatie: Stichting EURORA jacht van Abdelkader Benali, en van Rien popdiva Sezen Aksu speelde samen met Datum: 8 november t/m 20 december Vroegindeweij, Gaandeweg, trokken veel het Nederlands Metropole Orkest en het Locatie: diverse locaties bezoekers. Verder waren er optredens van Ugus Isik Ensemble speelde samen met de Bezoekers: 1.850 o.a. Hans Teeuwen Zingt, Tommy Wieringa, Nederlandse bassist Erik van de Westen. Bijdrage: w 5.000 Joost Zwagerman, Gabriel Rios, Moke, Turkey Now festival bereikte een publiek Dit festival rond Oost-Europese kunst en Vincent Bijlo, Wilfried de Jong & OCOBAR, van autochtonen en Turkse Nederlanders. cultuur bracht een programma met beel­ Ellen ten Damme & Ilja Leonard Pfeijffer, dende kunst, muziek, mode, fotografie Adem en Hagar Peeters & Albert van en films. Met o.a. Hristina Tasheva (BG), Veenendaal. “De mengeling van Kostana Banovic (YU) en Gouden Palm traditioneel en modern winnares Sahin Sisic. Het festival vond gedurende zes weken in verschillende loca­ en van Oost en West ties in de wijk Delfshaven plaats en werd staat centraal op het afgesloten met een eindfeest in Worm.

Turkey Now!-festival” Cameretten 2008 NRC Next 08 10 2008 Organisatie: Stichting Cameretten Datum: 26 t/m 29 november Tweede Nederlandse Flamencobiënnale Locatie: oude Luxor Theater Organisatie: Stichting PerpetuumM Bezoekers: 3.100 Datum: 26 oktober t/m 2 november Bijdrage: w 14.300 Locatie: de Doelen Cameretten is het oudste cabaretfestival Bezoekers: 1.300 van Nederland. Voor de 43e editie werden Bijdrage: w 10.000 uit bijna zestig kandidaten negen deel­ De tweede editie van dit grootschalige nemers geselecteerd voor de voorrondes. muziek- en dansevenement vond plaats In de finale in het nieuwe Luxor streden van 26 oktober t/m 2 november in de eerste drie om de prijzen. Cameretten Amsterdam, Utrecht en voor het eerst ook werd gewonnen door Jorrit Rogaar. De in Rotterdam. Een week lang flamenco jury over Rogaar: “Op het podium staat met grote sterren en jong talent, die een gewone doorsnee familieman, die een de voorhoede van de flamenco vormen mooi persoonlijk en verrassend verhaal in Spanje en Nederland. Traditie en vertelt. Hij scoort in bescheidenheid en experiment ontmoetten elkaar verrassend oprechtheid en weet met liefde en respect in spraakmakende voorstellingen waarin grappen te maken over een kwetsbaar nederlandse flaMENCO BIËNNALE de grenzen werden afgetast. De tweede onderwerp als het syndroom van Down.”

29 11 2008 30 11 2008 01 12 2008 02 12 2008 03 12 2008

72 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals flying grass carpet

04 12 2008 05 12 2008 06 12 2008 07 12 2008 08 12 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 73 Bijlage 6 Personeel Rotterdam Festivals

Managementteam Medewerkers Stagiaires Heleen Hulshof Claudia van den Berg Remy van Broekhuizen senior projectleider programmateam medewerker verkoopondersteuning DIMI nevenfunctie: Stichting Watt’s live, Rotterdams Uitburo Syailendra Chandra voorzitter van de raad van toezicht Chantal Bettonviel Campagneteam Irma van Lierop traffic coördinator Nikki van Dijk hoofd publieksontwikkeling Jetske Blonk Campagneteam Johan Moerman receptioniste / telefoniste Yaprak Karakaya directeur Aukje Bolle DIMI nevenfuncties: projectleider programmateam Mersiha Kisevic • International Festivals & Events Cynthia van Dijk Programmateam Association, member of the world projectmedewerker programmateam Cathelijne Peijs board, chair of the international Clint van der Hartt Rotterdams Uitburo committee hoofdredacteur DIMI Linda Poelman • Stichting Nederlands Uitburo, Anne Helsen-Wijnen Musea Rotterdam bestuurslid persvoorlichter Linda Steneker • Stichting Rotterdam Philharmonic Helmut de Hoogh Rotterdams Uitburo Festival/Gergiev Festival, hoofdredacteur Uitagenda Rotterdam Janine Trimoredjo bestuurslid Eva van der Horst DIMI • Audiences Europe Network, communicatiemedewerker Michiel van de Velde member of the board Rotterdams Uitburo Rotterdams Uitburo • Festival & Events International, Valerie van den Huijsen Anne de Vlaam consultant projectmedewerker jongeren­ DIMI • Stichting Nieuwe Rotterdamse marketing / Musea Rotterdam Karin de Vreugd Cultuur, cultuurmakelaar Vera Jührend Cluster Jongerenmarketing Hillegersberg-Schiebroek frontoffice medewerker Tessa Wenzel Mark Oskam Rotterdams Uitburo Rotterdams Uitburo hoofd bedrijfsvoering Petra Kalkman Reinier Weers office manager / projectleider CAR Redactiemedewerkers DIMI senior projectleider programmateam Els Kersten Jasper van den Blink projectmedewerker Conchitta Bottse Uit dienst jongerenmarketing Remy van Broekhuizen Gaily Duyzer-Scholten Jeanette Kooter Shelley Bulthuis medewerker campagneteam projectleider campagnes Kimberley Jongeneel Marije Hartman Antonia Lopes Marije Kat medewerker secretariaat medewerker secretariaat Els van der Linden Aline de Jong Cherelle Malaihollo Cherrelle Malaihollo plaatsvervangend projectleider frontoffice medewerker Esther Maso Rotterdams Uitburo Rotterdams Uitburo Anne van der Mik Sanne Oilad Adj Amar-Westbroek Serge van Marion Yuro Moniz frontoffice medewerker projectleider jongerenmarketing Ashley Nijland Rotterdams Uitburo Marieke Müller Nilson Rodrigues Lopes Niek Reijnen projectmedewerker programmateam Roel Roscam Abbing frontoffice medewerker Bregje Poelman Daphne van Schaijk Rotterdams Uitburo frontoffice medewerker Renee Schouwenburg Helmi Weststrate Rotterdams Uitburo Jeroen Stekelenburg office manager / directie-assistent Kirsten Robben Lilian Stolk Femke van de Wiel eerste medewerker Janine Trimoredjo projectleider Musea / Opera Rotterdams Uitburo Conny Troost Rotterdam / jongerenmarketing Rinske Schellekens Alicia Valenzuela Daisy Zevenbergen projectleider Rotterdams Uitburo Maurice Wehrmeijer eerste medewerker Frank Tewes Serena Williams Rotterdams Uitburo advertentieacquisiteur Natalie van Tol frontoffice medewerker Rotterdams Uitburo Mariska van Wezel manager ticketshop Rotterdams Uitburo

aanlichten noorse kerstboom 09 12 2008 10 12 2008 11 12 2008 12 12 2008 13 12 2008

74 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals de wereld van witte de with / parfum de boem boem

stars 14 12 2008 15 12 2008 16 12 2008 17 12 2008 18 12 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 75 Bijlage 7 Bestuur Rotterdam Festivals

De stichting Rotterdam Festivals wordt, sinds de In 2008 hadden de volgende leden zitting in het bestuur oprichting in 1993, bestuurd volgens het bestuur/directie van de stichting Rotterdam Festivals: model. In 2008 hebben bestuur en directie van Rotterdam Festivals zich laten informeren over de Code Cultural Hans van der Vlist (voorzitter) is sinds februari 2007 Governance en deze intern besproken. De stichting secretaris-generaal van het Ministerie van Volkshuis­ onderschrijft de principes en best practice bepalingen vesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer. Sinds 2001 zoals deze in de code worden beschreven, past deze ook was hij bij datzelfde ministerie werkzaam als directeur- toe, maar merkt hierover op dat de principes van de code generaal van Milieubeheer. Tussen 1995 en 2001 was op dit moment nog niet zijn verankerd in de statuten van Van der Vlist Dijkgraaf van het hoogheemraadschap van de stichting. “Uitwaterende Sluizen in Hollands Noorderkwartier” te Edam. Naast voorzitter van Rotterdam Festivals is hij Conform de richtlijnen van de Code Cultural Governance bestuurslid van het International Film Festival Rotterdam. hebben bestuur en directie een analyse gemaakt van het meest geschikte en gewenste besturingsmodel Paul van Gessel is directeur/bestuurder van Fryslân voor de stichting Rotterdam Festivals. Uit deze analyse Marketing. Voorheen vervulde hij managementfuncties is naar voren gekomen dat, gezien de beschikbare bij diverse ministeries en bij het Nederlands Bureau competenties binnen de organisatie en de gewenste voor Toerisme en Congressen. Van 2000 tot 2004 was checks and balances, een raad van toezicht model het hij bovendien voorzitter van IFEA Europe, het Europese meest geschikte besturingsmodel is voor de stichting netwerk van festival- en evenementenorganisatoren. Rotterdam Festivals. Naast bestuurslid van Rotterdam Festivals is Paul van Gessel bestuurslid van de stichting Staten en Stinzen, Het bestuur heeft dan ook het voornemen om de overgang bestuurslid van de stichting Industrieel Erfgoed Fryslân en naar een raad van toezicht model en daaraan gekoppeld lid van diverse adviescommissies van de provincie Fryslân. het vaststellen van nieuwe statuten te bekrachtigen in 2009. De nieuwe statuten en het daaruit voortvloeiende Petra Rens is werkzaam als advocaat in Rotterdam, als directie reglement en raad van toezicht reglement zijn partner van Leijnse Artz advocaten. Zij is gespecia­ vormgegeven op basis van de Code Cultural Governance. liseerd in het bestuurs- en milieurecht. In 1992 is Petra afgestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam in Nederlands recht en de juridisch-bestuursweten­ schappelijke studierichting. Zij heeft van 1992 tot en met 1999 bij NautaDutilh gewerkt. Daarna werkte zij als advocaat en bedrijfsjurist voor het internationale afvalbedrijf Shanks Nederland B.V. in Rotterdam.

Cor Geluk heeft na opleidingen op het gebied van land­ schapsontwerpen en stedenbouw te hebben gevolgd, zijn eigen ontwerpbureau in Rotterdam opgericht. Daarnaast doceerde hij aan de Technische Universiteit van Delft, de Universiteit van Lugano en aan de Academie van Bouwkunst Rotterdam en geeft hij regelmatig gastlezingen in binnen- en buitenland.

Frits Gompen was tot 1999 werkzaam als openbaar accountant. Sindsdien is hij actief als onafhankelijk consultant en als producent en impresario voor jong toptalent in de klassieke muziek. Daarnaast bekleedt hij een aantal bestuursfuncties bij instellingen van algemeen maatschappelijk nut, onder andere: Penningmeester van Stichting Volkskracht Natuurmonumenten en Stichting Arboretum Trompenburg, Penningmeester van Vereniging Vrienden van het Rotterdams Philharmonisch Orkest, Penningmeester van Stichting het Reizend MuziekGezelschap en Penningmeester van Stichting Steunfonds Jeugdbescherming Rotterdam.

19 12 2008 20 12 2008 21 12 2008 22 12 2008 23 12 2008

76 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals Bijlage 8 Adviescommissie Rotterdamse Zomerfestivals (m.i.v. september 2008)

Ruth Giebels is één van de eigenaren van Bureau Flink, Santos jongerenburgemeester van Rotterdam en zit een bedrijf voor ideeontwikkeling en productie op het zij het jongeren-schaduwcollege van Rotterdam voor: snijvlak van cultuur en commercie. Als zodanig is Ruth B&W Next. In die hoedanigheid adviseert en beslist zij Giebels werkzaam voor verschillende opdrachtgevers mee over thema’s in het kader van Rotterdam European zoals Nationaal Archief, gemeente Oosterhout en Youth Capital 2009. Bureau Promotie Podiumkunsten. Tevens is Ruth Giebels bestuurslid van danshuis Station Zuid, Telke Ruhe studeerde HBO Personeel en Arbeid aan de jongerentheatergroep PlayBack en De Stijle Want… Hogeschool Rotterdam en vervolgens Sociaal Culturele Wetenschappen, specialisatie Cultuur, Organisatie en Paul Gaalman studeerde bedrijfseconomie aan de Heao Management aan de Vrije Universiteit Amsterdam. in Den Haag. Hij was werkzaam in audit functies bij Ernst Vanaf 2003 doceerde zij aan de Hogeschool Rotterdam, & Young. Daarna werkte hij bij KPN in verschillende opleiding Vrijetijdsmanagement waar zij tevens als financiële functies, het laatst als manager control voor de projectontwikkelaar werkte en een leidende rol had bij divisie Mobile. Momenteel is hij werkzaam als directeur het opzetten van de minor Evenementenmanagement. Tax bij NV Nuon. Momenteel is ze de onderwijsmanager van de opleiding. Haar vakgebieden zijn o.a. organisatiekunde en Dafne Foet werkt als conceptionist bij Concire. Concire (verander)management. ontwikkelt en realiseert haalbare gebiedsconcepten voor gemeentes, woningcorporaties en marktpartijen. Titus Eikelboom is partner bij het media adviesbureau Daarvoor heeft Dafne Foet bij de afdeling vrijetijds­ Stroom. Dit Rotterdamse bureau biedt diensten op economie van het Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam het gebied van doelgroep & reclame onderzoek, (OBR) gewerkt. Zij werkte daar o.a. als adviseur bij communicatiestrategie, media advies en media inkoop. ontwikkelingsplannen over economische vraagstukken Klanten zijn o.a. De Hypotheker, Online, Maandag, en vrijetijdsprogramma’s. Vliegwinkel & Blokker. Stroom werd in 2005 uitgeroepen tot Mediabureau van het Jaar. Binnen Stroom houdt Andrea Moreira Santos studeert vrijetijdsmanagement aan Eikelboom zich bezig met business development, de economische faculteit van Hogeschool Rotterdam. crossmediale strategie en marketing. Naast zijn werk Daarnaast is zij zeer actief in het Rotterdamse culturele bij Stroom is hij columnist bij CommunicatieNieuws en leven, onder andere als assistent-bedrijfsleider bij heeft hij zitting in de congrescommissie van de media Theater Lantaren-Venster en als medewerker van branchevereniging MWG. verschillende festivals. Sinds juni 2007 is Moreira

24 12 2008 25 12 2008 26 12 2008 27 12 2008 28 12 2008

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 77 Bijlage 9 Adviesraden afdeling publieksontwikkeling

Raad van Advies publieksontwikkeling en Cluster Jongerenmarketing collectieve marketing Rachid Benhammou Saskia Cornelissen Theater Zuidplein Museum Boijmans Van Beuningen Rinske Brand Bas Kwakman Brand! Communicatie Poetry International Melissa van Daalem Geert ter Steeg Concert- en congresgebouw Theater Lantaren/Venster de Doelen Serge van Veggel Dionne Frijns Concert- en congresgebouw Theater Hal 4 de Doelen Fien van Gelder Dance Works Rotterdam Redactie-adviesraad Rotterdams Jochem Koole Uitburo Ro theater Bart Diels Eliane Lopes dos Santos RPhO Theater Zuidplein Paul Dijkstra Renee Mast Rotterdam Marketing Nationaal Onderwijsmuseum Aysel Kaya Rob Noordhoek CvD STAP Historisch Museum Rotterdam / Yvonne Kremer Schielandshuis Centrale Bibliotheek Aruna Vermeulen Titia Malenstein HipHopHuis Sport & recreatie kunst en cultuur Michael Vogel in wijkcentra LPII Valesca Mulder Michiel van Zuijlen WaterFront Rotterdamse Schouwburg Caroline van der Niet Rotterdamse Schouwburg DIMI Jongerenpanel Rob Noordhoek Roshnie Ajodhia Historisch Museum Rotterdam / Dewika Alakhramsing Schielandshuis Martina Baric Gerda Roest Conchitta Bottse ro theater Yori Brus Jacqueline Wouters Melany Francine Evora Concert- en congresgebouw Eva van Geenen de Doelen Estrelle de Graaf Zoë Zee Maartje Groenen Luxor Theater Nicola Helmink Bert-Jan Zoet Sandy Jansen International Film Festival Rotterdam Willem de Kam Nadine Knulst Raad van toezicht Studenten Uitpas Els van der Linden Harry de Bruin Esther Nieboe Hogeschool INHOLLAND Ashley Nijland Gerard van Drielen Roel Roscam Abbing Hogeschool Rotterdam Emile Steginga Ruud Visschedijk Romy Tielman Nederlands Fotomuseum Aline Yntema Jan Zoet Maurice Wehrmeijer Rotterdamse Schouwburg Wendy Wolf

nationale nieuwjaarsnacht 29 12 2008 30 12 2008 31 12 2008

78 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals Bijlage 10 Subsidiënten, sponsors en partners

Subsidiënten bureau binnenstad gemeente rotterdam Dienst Kunst & Cultuur Gemeente Rotterdam Gemeentewerken Rotterdam Havenbedrijf Rotterdam N.V. Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam

Sponsors en mediapartners AD/RD Megastad FM PcM Landelijke Dagbladen Rabobank Rotterdam ret UPC Nederland Van Leest music & movies wegener

Alle activiteiten van Rotterdam Festivals worden mede mogelijk gemaakt door de actieve inzet en betrokken­ heid van talloze personen en instellingen in Rotterdam: kunstenaars, culturele instellingen, evenementen­ organisatoren, ondernemers, onderwijsinstellingen, Rotterdam Marketing, CMO, politie, gemeentelijke diensten en alle anderen die cultureel Rotterdam een warm hart toedragen.

DE PARADE

Rotterdam Festivals jaarverslag 2008 79 COLOFON Uitgave Rotterdam Festivals Tekstbijdragen Aukje Bolle Cynthia van Dijk Anne Helsen-Wijnen Heleen Hulshof Valerie van den Huijsen Petra Kalkman Jeanette Kooter Irma van Lierop Serge van Marion Johan Moerman Mark Oskam Rinske Schellekens Reinier Weers Engelse vertaling christy de back Eindredactie Anne Helsen-Wijnen Productie Chantal Bettonviel Ontwerp en opmaak ZEE – grafisch en architectonisch ontwerpen Drukwerk Veenman Drukkers, Rotterdam Fotografie Peter Bezemer Marco borggreve Ger Bout Bas Czerwinski Ernst-Jan Daniels Fred Ernst Ruben Hamelink frank hanswijk Anna van Kooij Britt Kuttschreuter joost maaskant gints malderis Hans Tak Coverfoto frankhanswijk.nl Foto Brandgrens blz. 69 AD Rotterdams Dagblad / Cees Kuiper Oplage 1.100

CONTACT Rotterdam Festivals Postbus 21362 3001 AJ Rotterdam t. 010-433 25 11 f. 010-213 11 60

E. [email protected] www.rotterdamfestivals.nl

80 jaarverslag 2008 Rotterdam Festivals OPERADAGEN rotterdam