Groenekan in De Gevarenzone W. Hoebink

Groenekan in de gevarenzone W. Hoebink.

Zoals elders in den lande, zo ging het in de zo'n groepsonderkomen in tijden van vooroorlogse jaren ook hier. Er werd bij gevaar met een camouflagenet kon wor tijd en wijle in het gesprek van alledag den bekleed en van een periscoopje voor gepraat over de dreiging van een oorlog. zien. Met dit optisch instrument viel van Dat was dan toch meestal naar aanleiding uit het gesloten bouwsel de omgeving in van onheilspellende berichten in de krant de peiling te houden. of vanwege de bekendmaking van een bij zondere maatregel van hogerhand. Maar Tien paarden en een auto het leven ging voort. Slechts een enkeling Paardentractie nam in een veldleger van was er van doordrongen geraakt dat het toen een aanzienlijke plaats in. Met de mis zou gaan. De meeste mensen ver algemene mobilisatie einde augustus 1939 trouwden op de neutraliteit of klampten kregen ook de boeren hier een schrifte 1) A.A. Klumper, zich eraan vast.1) lijke opdracht de paarden te leveren aan Sociale verdediging en Nederlands verzet het leger. In aanmerking kwamen niet- '40-'45, Tilburg, Groenekan in het voorfront drachtige merries, die minstens vier jaren 1983,p. 95 Hoe neutraal ook, de kans op een geweld oud waren. De paarden moesten op 29 dadige aanval werd met het jaar groter. augustus worden gebracht naar een ver Hoe viel zo'n aanval (uit het oosten), in zamelplaats in Voordaan t.w. hoek afwachting van hulp, te weerstaan? Het Kastanjelaan en Vijverlaan. Dat viel ook krijgsplan bevatte het antwoord op die nog eens te lezen op een gedrukt affiche vraag: vertragende acties in de grensge dat was aangeplakt op het gemeentelijk bieden, verdediging van de zgn. Grebbe- bord in Groenekan. Dat aanplakbord linie en daarna terugtrekking naar het had zijn vaste plaats aan het begin van de Oostfront van de Vesting Holland. Dat Ruigenhoeksedijk. De instructie luidde, Oostfront was in feite de Nieuwe Hol dat elke viervoeter voorzien moest zijn landse Waterlinie. Tot die oude linie van een halster met een halstertouw en behoorden o.a. de forten Blauwkapel, goed hoefbeslag. Van de begeleider werd Voordorp en Ruigenhoek. Het gebied verwacht, dat hij proviand bij zich had 2)L. de Jong, Het nabij deze forten kon onder water wor waaronder een dagrantsoen haver. De Koninkrijk der Nederlanden in de den gezet. Gedeelten van het Groenekans bedoeling was de paarden vanaf het tweede wereldoorlog, grondgebied waren dus zowel schoots- genoemde verzamelpunt naar Zeist te lei Staatsuitgeverij veld als inundatieterrein. Nog tussen sep den. Het vorderingsterrein aldaar was in 1969, deel 2, p. 186 4 tember '39 en maart '40 werd geprobeerd de Laan van Beek en Rooyen. ) 3 2 Niettegenstaande de officiële regeling van ) Informatie van het verouderde Oostfront te versterken. ) D. Koen, Rijksar In ijltempo werden door civiele aanne deze voetreis ging ieder min of meer op chief Utrecht mers een groot aantal onderkomens van eigen gelegenheid. Omstreeks elf uur gewapend beton gebouwd.3) De infante- begon in Zeist de keuring. Die werd ver ") Historisch archief richt door een veearts en een militaire gemeente risten van nabij gelegen veldversterkin- Maartensdijk, gen en loopgraven konden hierin schuilen paardenarts. Na goedkeuring van een nr.889 bij zwaar artillerievuur van de vijand. paard vond taxatie plaats. Groenekan liet Zulk een helse beschieting ging meestal er tenslotte een tiental achter. De gemid vooraf aan een stormaanval. Ook in de delde taxatiewaarde van een exemplaar Ruigenhoekse polder kwamen enkele van van dit tiental was ruim ƒ400, -. Van dergelijke betonnen schuilplaatsen tot zo'n bedrag viel een nieuw paard te kopen stand. Verder kwam er één aan elke kant op de paardenmarkt in Utrecht. Een ver van de Groenekanseweg, respectievelijk betering zou het echter niet zijn. Terzelf nabij de boerderij van Voskuil en die van der tijd werden er vrachtauto's gevor Van Brenk. Vermelding verdient nog, dat derd. Het autopark was in dit oord nog

15 maar van een bescheiden omvang. Alleen het perron van spoorweghalte-West. Van de firma Copijn bleek een vrachtwagen te deze Groenekanse luchtbeschermings- hebben die geschikt werd bevonden. De dienst maakten verder deel uit de Vrijwil Chevrolet ging van hier naar een der lige Brandweer alhier en de Groenekanse mobilisatiecentra, werd daar grijsgroen afdeling van de Maartensdijkse burger geschilderd en van een militair nummer wacht. De burgerwacht was een hulppoli voorzien. tieploeg. W. Hoenderdaal, S. van der Horst en G. Willekes waren er o.a. lid Luchtbescherming van. Een sirene voor luchtalarm was In 1936 trad de "Wet tot bescherming van geplaatst op de brandweerkazerne. De de bevolking tegen luchtaanvallen" in bedrij f ssirene van kwekerij Copijn kon werking. Vanwege de voorschriften van ook als alarmeringsmiddel fungeren. deze wet diende de gemeente Maartens De luchtbeschermingsdienst had de inwo dijk een luchtbeschermingsplan in bij de ners aangeraden hun ruiten met papier provincie. In november 1939 werd dit stroken te beplakken. Dat zou bij bom-

Betonnen onder komen in de Ruigen- i hoeksepolder. De ijzeren haken waren voor de camouflage- netten. Het verhoginkje was voor deperiscoop.

plan herzien. In december volgde goed bardementen en hevige trillingen het keuring van de rijksinspectie. Het hoofd springen van het glas tegen kunnen hou van de luchtbeschermingsdienst in Maar den. De ceramiekkunstenaar Luigi de 5 5) Historisch archief tensdijk was H. Copijn. ) Lerma, wonend hoek Kastanjelaan en gemeente De woonoorden, w.o. Groenekan, had Vijverlaan, had bij het beplakken van het Maartensdijk, den een eigen deeldienst. De post van de vensterglas zijn artistieke fantasie de vrije nr. 640 oordcommandant in Groenekan was loop gelaten. Zijn ramen waren bevolkt gevestigd bij de firma Copijn. De com met kleurrijke ridders, bevallige jonk 6) Utrechts Nieuws mandant was (waarschijnlijk) Cees Leef- vrouwen en dartele vogels.6) Veel mensen blad, 23 mei 1940 Iang, boekhouder bij voornoemde firma. hadden zwartpapieren rolgordijnen aan De EHBO-hulppost van de luchtbescher geschaft. Die lieten geen licht door en slo ming was ingericht in het wijkgebouw van ten aan de bovenkant goed af. Het ver het Groene Kruis. Dat was het huis naast duisteren van de kleine halfcirkelvormige

16 stalraampjes van een boerderij leek een Die vrijdag heel gedoe. Bovendien, wie kon zich In het duister van die nacht vlogen gewel voorstellen dat die verduistering ooit dige formaties vliegtuigen over ons land. nodig zou kunnen zijn? Menig Groenekanner wist nog vagelijk van dit onheilspellend geluid. Het vlieg- Pinksteren tegemoet tuiggeronk was zo aanhoudend, dat er De eerdergenoemde generaal Reynders, welhaast geen twijfel meer mogelijk was. sinds de mobilisatie opperbevelhebber Dit moest oorlog zijn. Bij het ochtendglo 7) L. de Jong, deel2, van landen zeemacht, nam begin februa ren vormden zich op wegen en in lanen p.216 ri 1940 ontslag.7) Zijn opvolger was gene kleine groepjes. Op de Ruigenhoeksedijk raal Winkelman. Die nam al spoedig een vroegen de bewoners zich af wanneer tot belangrijke beslissing: de hoofd inundatie van de polder zou worden weerstand zou in de Grebbe-linie plaats beslist. Een ieder besefte, dat het stellen vinden. Alle plannen betreffende een van inundatie als consequentie had de voorbereide terugtocht op het Oostfront evacuatie van mensen en vee. Gevochten 8) L. de Jong, deel 2, van de Vesting Holland werden geannu werd hier niet. Omstreeks zes uur in de p.222 leerd.8) De artillerie van dit Oostfront ochtend kwam het oorlogsbedrij f kort werd naar de Grebbe-linie gedirigeerd. stondig in het vizier. Vanaf de spoorweg Wat achterbleef was een minimale bezet halte Groenekan-west waren in noord ting. Dit alles voltrok zich in april 1939. oostelijke richting Duitse jachttoestellen Tegen Hemelvaart lag Groenekan dus waarneembaar. Zo te zien vielen die met niet meer in een voorfront maar ver ach hun boordwapens het vliegveld Soester- ter de nieuwe verdedigingslinie. berg aan. De Groenekanse ooggetuigen Hemelvaart was overigens een luisterrijke meenden ook te zien hoe wendbare dag geweest. Ieder hoopte, dat Pinkste Nederlandse jagers al schietend rond de ren even zonnig zou zij n. Wie kon bevroe Duitse aanvallers 'dartelden'. De waarne den, dat ook de Luftwaffe op goed weer ming van dit moedig gedrag paste geheel zat te wachten? Tussen de genoemde bij het eerste, positief klinkende, legerbe- christelijke feestdagen viel nog de jaar richt, dat even na half negen viel te 11) L. de Jong, deel 11 lijkse 'grote schoonmaak'. Mogelijk dat beluisteren. ) Intussen had Wout Slob 3,p. 112 daarbij boeken tevoorschijn kwamen die die ochtend officieel het bericht ontvan niet meer gebruikt werden, maar toch nog gen 'Houdt U gereed voor vee-ont geschikt voor de jongens in militaire ruiming'. Maar het bericht 'Vee-ontrui dienst. Het Vrouwen Vrijwilligers Corps ming geboden' liet nog op zich wachten. van Maartensdijk maakte de huisvrou De inundatie was kennelijk nog niet wen hierop attent. Wat Groenekan gesteld. Zodoende ontstond er tijd om op betreft kon dergelijke lectuur dan de te ontruimen boerderijen het vee te bezorgd worden bij mevr. Buisman aan 'blikken'. Henk van Brenk had van dat de Kastanjelaan en mevr. Stolp aan de karwei nog een levendige herinnering. 9 9 ) Utrechts Nieuws Utrechtseweg. ) Drie dagen lang was hij met zijn oom blad, 23 mei 1940, De oorlogsberichten waren deprimerend. Hendrik bezig om koeien van een oor De Wilhelminaweg merk te voorzien. Op zo'n oormerk stond heette toen Noorwegen werd in een angstwekkend Utrechtseweg tempo door Duitse troepen bezet. De een letter en een volgnummer. Beide gege overrompeling werd geweten aan sinister vens werden nauwkeurig aangetekend. In verraad. De persberichten hierover totaal werden er in het gebied van Groe brachten een nerveuze stemming teweeg. nekan en Maartensdijk duizenden koeien Maar het leven ging door. De spoorwegen geoormerkt en geregistreerd. De avond van de tiende mei deden de lieten via de krant weten op vrijdag 10 mei 10) Utrechts Nieuws reeds kaartjes te verkopen voor de leden van de burgerwacht, getooid met blad, 8 mei 1940 Pinksterdagen.1 °) Die service zou worden een witte band, de ronde. Zij waren voor geboden vanwege de te verwachten grote zien van een zaklantaarn met een blauw drukte. Maar deze voorverkoop zou niet lampje. Als er iets aan de verduistering plaatsvinden want nog voor zonsopgang mankeerde werd aangebeld. Dat begon voor ons land de oorlog. gebeurde o.a. in Blauwkapel, omgeving

17 Wout Slob opgezet was. Tijdens de dienst op 1887-1970 Pinksterochtend in het kerkje van Blauw- kapel kwam op zeker moment een Neder landse militair binnen. Hij nam de predi kant, ds. Bax, terzijde. Deze kreeg de mededeling, dat er Duitse parachutisten in de nabijheid van het fort waren gesig naleerd. De predikant liet zich scherp uit over deze uit de lucht gevallen orde verstoorders. Vervolgens stelde hij de kerkgangers voor een lied te zingen, ten einde paniekgevoelens te bestrijden. Ook in Groenekan ging op dat uur van de dag het verhaal over parachutisten op het fort. Rakers, gemeentepolitie-man, wilde erop af om tot de aanval over te gaan. Maar anderen hielden het hoofd koel en weerhielden hem van zijn drieste voorne mens. De parachutistenkoorts was overi gens epidemisch in de eerste oorlogsda gen. Op de middag van die 12e mei wist het Algemeen Hoofdkwartier, dat de Duit sers de frontlijn van de Grebbeberg had fort. Het was bij een bewoner, die ver den doorbroken. Dat betekende dat het dacht werd van sympathieën met de Duit veldleger moest terugtrekken achter de sers. Waarom straalde nu juist uit zijn Nieuwe Hollandse Waterlinie. Nog die huis licht naar buiten? Had hij er iets mee zelfde middag gaf Winkelman bevel tot voor ten gunste van de vijand? De inundatie. Voorlopig werd niet verder hoogspanning van de dag, de vele geruch gegaan dan het openzetten van de boe 13) V.E. Nierstrasz, ten over verraad en de dreigende duister zems rond de polders en de sloten.13) Inleidingen nis activeerden op dat moment een plotse Want eerst moest de bevolking en het vee algemeen overzicht van de gevechtsdagen linge argwaan. De betrokkene werd uit de te inunderen gebieden weg. Op die 10-19 mei 1940, gevraagd zijn verduistering onmiddellijk zondagavond kregen de veehouders in 1957, Staats te verbeteren. Zo er al gehoor aan werd Groenekan bericht, dat het vee de vol uitgeverij, p. 97 en 98 gegeven, het gebeurde niet bepaald vlot. gende dag moest worden afgevoerd, Een der manschappen van het fort vanaf zonsopgang. dreigde vervolgens met zijn 'spuit' de huisverlichting grondig te doven. Toen De grote trek werd snel aan de eisen voldaan. De koeien werden als altijd vroeg gemol ken. De melk kon die dag niet afgeleverd De Pinksterdagen worden. De volle emmers kregen dit keer Wie moest ging de zaterdag voor Pinkste een plaats in de kelder of op een andere ren nog aan het werk. W. Melissen ver koele plek. In de Ruigenhoek werden de 14)J. Koolhaas telde, dat hij in de ochtend op een trans- koeien al op de dijk gebracht. Erachter Revers, Evacuaties in portfiets naar Utrecht reed om voor een voegde zich het vee van de boeren van de Nederland, 1939-1940, Staats klant turf te halen. Daar zag hij plotse Groenekanseweg en de Wilhelminaweg. uitgeverij 1950, ling, laag over de stad vliegend, een Duits Sommige koeien droegen een hoorn- p. 145 toestel. Zo'n vreemd groot zwart vlieg touw. Dat was voorgeschreven.14) Tegen tuig verwekte alom schrik. Overigens zonsopgang zette de stoet zich in bewe 12)F.J. Molenaar, waren de vijandelijke luchtactiviteiten op ging. Om de vijftig koeien liep er een ver De luchtverdediging die dag in deze omgeving geringer dan op zorger tussen, herkenbaar aan een witte in de meidagen 1940, de vorige.12) Merkwaardig was dat het deel 2, p. 650 band. Het weer was stralend en de route water in de sloten nog steeds niet hoog bekend. De hoofdverbindingswegen werden gemeden. Nog voor het bruggetje in zijn. Na informatie op het gemeentehuis de Ruigenhoekse Dijk ging het zuid vond Henk zijn familie bij Grotendorst waarts, het land in. Daarna een eind de op de Achterwetering en Jan bij Boshuis Gageldijk op en wéér landinwaarts. Het in Maartensdijk. water in de sloten kwam al opzetten. De inundatie was dus gesteld. Maar last van Vluchtoord Maartensdijk overvloeiend water werd niet ondervon De aftocht vanuit de Grebbe-linie was den. Intussen was de Vecht bereikt. De onontkoombaar. De verdediging kon nu weg over de Vechtdijk werd gevolgd tot alleen nog worden hervat achter de aan de brug bij Zuilen. Deze brug werd Nieuwe Hollandse Waterlinie. Mocht het overgestoken en via de oude weg richting tot die verdediging komen dan kwam Amsterdam werd al gauw het Merwede- Groenekan in de gevarenzone te liggen. kanaal bereikt. Daarover lag ter plaatse De bewoners zouden in dat geval te een provisorische oeververbinding. Die maken krijgen met "eigen en vijandige werd gevormd door een aantal aaneen wapenwerking" en belaagd worden door gesloten dwarsliggende zolderschuiten het wassende water. Op 13 mei kreeg bur met een loopdek. Het was dringen bij gemeester Tjalma van de militaire com deze overgang. Het vee uit Westbroek en mandant van de groep Utrecht van de Maartensdijk was al voor gegaan. Dat Vesting Holland een telegram aangaande had via andere binnenwegen dit concen Groenekan. De bevolking van dit oord tratiepunt bereikt. moest zich gereed maken voor vertrek naar minder bedreigde delen van de Na het passeren van het Merwedekanaal gemeente. Als zodanig waren aange was het moeilijkste deel van de tocht ach merkt: de Achterwetering, Maartensdijk ter de rug. Maar er was nog een lange weg en Hollandsche Rading. Van der Neut, te gaan. Die weg liep langs de Proostwete- een der blokhoofden weet nog dat hij op ring, Vleuten, over Breudijk naar Woer die dertiende mei naar Copijn fietste voor den en Bodegraven. Door dit landschap overleg. Dat fietstochtje heugt hem nog. trok die dag een onafzienbare rij koeien. Op weg naar de hoofdgeleider sloeg vlak Het moet een lint geweest zijn van 5 tot 10 voor hem een rij kogels in het wegdek. kilometer. Veel onderweg gaf blijk van Dat maakte diepe indruk. Het oorlogsge voorbereiding. Gaandeweg werden de weld was tot nog toe op afstand gebleven. dieren overigens vermoeid en moesten de Nu leek het ook hier toe te slaan. verzorgers meer gaan drijven. De koeien Die middag stelden de verschillende blok uit de gemeente Maartensdijk w.o. die hoofden de mensen in hun blok persoon van Groenekan werden naar de markt in lijk op de hoogte van het op handen Woerden gevoerd. Op die markt bleef het zijnde vertrek. De persoonskaarten wer vee 's nachts staan om de volgende dag den ook uitgereikt. Sommige mensen her verspreid te worden over boerenbedrijven inneren zich een koffertje te hebben inge in de omgeving. pakt of een tasje of rugzak voor één der kinderen. Een punt van verzameling was De leiders en verzorgers mochten die de Kastanjelaan. Het is niet waarschijn avond niet terug. Zij werden ingekwar lijk dat het uur van vertrek al bekend was tierd bij particulieren. De volgende och op dat moment. Die nacht van 13 op 14 tend kon een verzorger zijn geleidersband mei was het ook in Groenekan onrustig. inleveren en ontving dan het bedrag van De artillerie trok terug over de hoofdweg ƒ10, - . Henk van Brenk en Jan Albers, naar Utrecht, via fort De Bilt. De infante beiden verzorgers, gingen die ochtend op rie ging over de door bomen beschutte Jans fiets terug naar Groenekan. Hoe zou landwegen o.a. over de Groenekanseweg. de toestand daar zijn? Wie daar die nacht zijn verduisterings gordijn oplichtte zag doodvermoeide Het water vloeide er over de rand van de Nederlandse soldaten voorbij trekken. sloten. Verderop in de polder stond het Hoenderdaal had in die uren dienst als lid land blank. Alle bewoners bleken weg te van de burgerwacht. Hij maakte op zijn

19 fiets een rondje o.a. via Blauwkapel. Op het verzamelpunt in de Kastanjelaan bij verschillende plaatsen hadden zich elkaar had. Nederlandse militairen geïnstalleerd. Volgens de aanwijzing op de persoons Terugkomende ontwaarde hij er ook kaart moest worden meegenomen: een enkelen op de hoek van de Groenekanse- mondvoorraad per persoon voor een dag, weg. Het bleken officieren te zijn. Die dekens, extra kleding, sieraden en geld, vroegen hem of er nog burgers aanwezig eetgerei, verbandmiddelen en het trouw waren. Vervolgens kreeg hij te horen, dat boekje. Al wie te voet ging droeg handba een ieder ten spoedigste weg moest. gage, kinderen zowel als ouderen. Daar Hoenderdaal belde onmiddellijk Cees enboven hadden velen spullen geladen op Leeflang uit zijn bed. Was er vervolgens een klein vervoermiddel: een fiets, sport- spoedoverleg met Tjalma en Copijn? In karretje of bolderwagentje. Kleine kinde ieder geval werd op zeker moment als ver ren werden in de kinderwagen meegeno trektijd de volgende ochtend tien uur men. Boeren reden op een volgeladen doorgegeven. kaasbrik over de straatweg. Wie een han del had gebruikte zijn transportfiets of Exodus driewieler. Met zo'n driewieler konden Er was geen evacuatieplicht. Wie achter zowel personen als bijbehorende goede bleef zonder daarvoor te zijn aangewezen ren worden vervoerd. deed dit voor eigen risico. Een enkele alleenwonende vereenzaamde bejaarde Een groot deel van de voetgangers trok weigerde hof en haard te verlaten. Zo naar Maartensdijk via het Prinsenlaan iemand werd voor eigen bestwil door 'de tje. Zij kwamen daar ter hoogte van de gemeente' gehaald. Dat was van te voren Arnoldahoeve op de Dorpsweg. Op die geregeld. Dieren mochten niet mee. Die boerderij werd ook een aantal personen werden achtergelaten met enig voedsel. ingekwartierd. Onderweg had ieder Wat te doen: de hond opsluiten of juist gezien, dat in de weilanden greppels wer niet? In het laatste geval zou het trouwe den gegraven door (daartoe opgeroepen) dier het spoor van zijn baas kunnen gaan mannelijke ingezetenen. De militaire volgen. Dieren die hun kostje bij elkaar commandant van Utrecht had hiertoe per konden scharrelen werden in arren moede telegram opdracht gegeven aan de burge maar losgelaten. Er was immers geen meester. In het desbetreffende telegram notie van de duur van het verblijf elders waren breedte, diepte en onderlinge en er zou letterlijk geen sterveling zijn die afstand van deze te graven greppels opge de zorg kon overnemen. Beweerd werd geven. Het ging om een maatregel tegen dat het maar beter was sterke drank te het landen van vijandelijke vliegtuigen. verstoppen. Dronken vijandige soldaten zouden zich aan uitspattingen kunnen Het lege dorp overgeven. Dat beeld bestond bij mensen Conform de landelijke aanwijzingen was heugenis. Waar inundatie dreigde werd uitsluitend gekozen voor inkwartie 5) Koolhaas Revers, het huisraad naar een hogere verdieping ring.15) Dat wil zeggen voor onderbren p.63 gebracht. De hoofdkranen van gas- en ging van de Groenekanse bevolking bij waterleiding werden afgesloten en evenzo gezinnen. De bewoners van de Ruigen- het elektrisch licht. Brandende kachels hoek gingen via de straatweg naar de werden gedoofd. Na het sluiten van het Achterwetering. Die van Voordaan, huis moest de huissleutel met daaraan een Oranjelaan en Utrechtseweg naar Maar ingevuld label worden afgegeven aan de tensdijk of Hollandsche Rading. Bij het desbetreffende groepsleider. Maar in toebedelen van de plaatsingsadressen was hoeverre dat is gebeurd werd niet duide enigermate gelet op maatschappelijke lijk. Ook voor het overige werd in de overeenkomst. Zogezegd was gedacht gesprekken niet of nauwelijks gerept over aan boer bij boer, burger bij burger. het toebehoren tot een groep of over Maar in een plattelandsgemeente zo dicht groepsleiding. Alleen van meester Stof bij de stad zaten veel mensen tussen die fels werd gezegd, dat hij zijn mensen op twee bestaanswijzen in. Of bij vertrek uit

20 Groenekan het gastgezin aan de vertrek Een enkeling fietste naar Groenekan kende bekend was werd niet duidelijk. terug om iets te halen. Het verhaal ging, Sommige informanten vermeldden het dat de Duitsers gebrand waren op paar adres onderweg, op het gemeentehuis, te den. Dat was reden genoeg voor W. hebben gekregen. Anderen dachten het te Melissen om zijn achtergebleven viervoe hebben ontvangen op het verzamelpunt. ter nog even uit een aan de straatweg gele Van een opgekregen bestemming werd gen wei te leiden. Van een oude dame had niet altijd gebruik gemaakt. In dat geval hij ook nog de opdracht meegekregen het had iemand kans gezien op eigen houtje geldkistje uit haar woonhuis in Voordaan een onderdak te regelen. Dat was dan te halen. In Groenekan gekomen werd hij vaak een familielid, goede kennis, of col door Nederlandse soldaten gewaar lega. Bijvoorbeeld een winkelier die met schuwd zich niet in de richting van De Bilt vrouw en kinderen zijn toevlucht had te wagen. In die plaats zouden al Duitsers gezocht bij een neringdoende in Holland- zijn doorgedrongen. Van der Neut ging sche Rading. Het kwam ook voor, dat terug, omdat hij zijn radiootje was verge vanuit het 'vreemde' gastgezin alras werd ten. Dat ding werd node gemist. Want verhuisd naar een meer vertrouwd gezin. lang niet ieder had toentertijd een toestel.

RIJKSTELEGRAAF

Tegen betaling van een extra recht N.B. Het Rijk vergoedt geen schade van 25 cent in het binnenlandsche verkeer en van 50 cent in het verkeer veroorzaakt door het in het onge- met sommige landen kan de afzender verzoeken, dat een telegram op een reede raken, de verminking of de luxe-formulier wordt afgeleverd. vertraging in de overkomst van een Ook de geadresseerde kan zulks ver zoeken tegen "betaling van een extra telegram. recht van 25 cent. TVTAATïTKXSDI.ïT; (UT,

/Cfi II

"ELEGRAM nr /ƒ/ £ , den / J _f 19c^, te / j-r

VERKORTINGEN

VOOR BETAALDE DIENST- AANWIJZINGEN ù RPX^ Antwoord betaald \jt-t-l M. t. et »--<- f *- '' 9 " <-- « *-*• X (bedrag) XP = Bode betaald D = Dringend TC = Collationneering Ù.JC.2. rix^'t PC — Kennisgeving ontvangst TR ~ Telegraaf restant /lof/c /^ 4~c " GP = Poste restante CJ L, &->-. fU i- /l.t U Lt-CCj /- (-cc !< v. /Vityvf MP = Eigenhandig LX = Geluktelegram RM z= Overneming

» Indien in het binnenlandsche verkeer een tele y gram niet op een Rijks- u» ï' yi-x ïL*-<~ jht*~t-ftcQ }'} h t—ft i-'Tù kantoor, doch op een c/ Spoorwegtelegraaf kantoor .),.,; i . , , / is aangenomen, wordt de J/M V J *~t-p*~<. / A i f-t ( ft J A t'f'-l raam van het kantoor van Voor afschrift: afzending gevolgd door de aanwijzing SW 21 NADRUK VERBODEN Tijdens zijn korte aanwezigheid op eigen Maar wie kan zeggen hoe het gegaan zou erf zette hij ook nog even zijn fiets bin zijn. Eén voltreffer op de spoorlijn en nen. In menig gastgezin bleek er bedde- zo'n treinreis was al onuitvoerbaar goed tekort te zijn. Dat was ook een reden geworden. Zeker is in ieder geval, dat de om even op en neer te rijden. Het kon nu Groenekanse bevolking op de 15e mei nog. Duitsers waren nog niet gesignaleerd terugkeerde naar de vertrouwde omge en krijgsrumoer was nog niet gehoord. ving. Er waren gezinnen, die een dag later Willekes ging in de voormiddag nog even kwamen. terug om een bed te halen. Van het verblijf op het gastadres waren er Hij herinnert zich nu nog hoe onwezen maar weinig herinneringen. Misschien lijk leeg het dorp was en ook de merk ook, omdat de uithuizigheid zo kortston waardige stilte. Daarin viel alleen te dig was geweest. Een enkeling viel nog beluisteren het balken van een ezel. De een curieus detail te binnen. Zo vertelde bewoners van Uylenstein, op de hoek van iemand die bewuste nacht voor het eerst de Veldlaan, hadden de stal van het dier in een bedstee te hebben geslapen. Terug expres open gelaten. De ezel graasde in de gekomen op de eigen stek vond een ieder berm. Om half zeven kwam het schok zijn huis en erf in redelijke staat terug. kende bericht van de capitulatie. Wel werden er nogal wat fietsen vermist. Die avond werden vier leden van de bur Waarschijnlijk waren die door ijlings gerwacht teruggestuurd naar Groenekan terugtrekkende militairen meegenomen. om wacht te lopen. Zij hadden zich gewa Hermanus Rakers, gemeente-politieman pend met traproeden of andere eenvou van Maartensdijk, maakte over deze ont 16) Historischarchief dige slagwapens. Zonodig kon hiermee brekende rijwielen een rapport.16) Later gemeente worden opgetreden tegen ongewenste bleek, dat alleen schade boven de ƒ 100, - Maartensdijk, individuen. Van (geëvacueerde) ingezete nr. 790 werd vergoed. nen van Groenekan hadden zij de nodige De terugkomst van het vee liet nog op zich boodschappen meegekregen: een fiets wachten. Het water in het drassige binnen zetten, voor iemand iets uit zijn gedeelte van Groenekan was intussen al huis halen, een kippehok afsluiten en zo teruggevloeid. De boeren in het weidege meer. Het was ijzig stil in Groenekan, zo bied rond Woerden en Bodegraven wil vertelde Hoenderdaal. Op zeker moment den zo langzamerhand ook wel eens van viel vanuit een huis vagelijk een mense die grazende gasten af. Er moest immers lijke stem te horen. Na omsingeling van ook nog gehooid kunnen worden met het het pand kon dit raadsel worden opge oog op de winter. Omstreeks 20 mei kwa lost. Het stemgeluid kwam uit een niet- men de eerste runderen terug. Vervolgens afgezette radio. Bij de Veldlaan en de was er een tijdlang een dagelijkse aanvoer spoorwegovergang-oost bleken enkele in kleine koppels. Slob had ook nu weer auto's in de sloot de liggen. Er viel die de coördinatie. In Woerden was een spe avond en nacht overigens geen onverlaat ciale commissie gevormd. Deze commis te bekennen. sie droeg zorg voor een regelmatige aan voer op de markt aldaar van koeien die De terugkomst terug moesten. Dagelijks gingen er jonge Had de oorlog langer geduurd dan was de boeren, w.o. Henk van Brenk, op pad om Groenekanse bevolking misschien nog de koeien daar te halen. Kon een koe op verder van huis geraakt. Het vertrek van de terugweg niet meer verder dan werd de Maartensdijkse burgerij met inbegrip het beest aan een boom gebonden. Bos van de évacués was tenslotte in de huis, de veerijder van Maartensdijk, nam dienstregeling van de DEV opgenomen. deze achterblijfsters dan mee in zijn vee- ") Stieren waren niet De precieze vertrektijd zou worden vast wagen.17) Hij bracht ze vervolgens naar afgevoerd gesteld na voltooiing van de (verlate) de vaste verzamelplaats in Groenekan. afvoer van de inwoners van Achttienho Die plaats was aan de Gageldijk achter ven en Westbroek. Mogelijk waren de fort Blauwkapel. In totaal kwamen er van Groenekanners per trein in Avenhorn al die duizenden koeien zo'n veertig stuks aangekomen en in die gemeente gebleven. niet terug. Die waren in de oorlogsdagen

22 omgekomen door verdrinking of bij de plaats waar nog kortgeleden zijn beschietingen. De geblikte oren waren ouderlijk huis had gestaan zag hij nu een van de kadavers afgesneden en ingeleverd smeulende puinhoop. Het was een hard bij de zgn. bureauhouder in Bodegraven. gelag voor de betrokken gezinnen. Dit Die had de letters en nummers genoteerd. temeer omdat ook alle persoonlijke bezit Dat was van belang met het oog op de tingen in vlammen waren opgegaan. De schadevergoeding aan de eigenaren. nasleep was niet gering. Ter illustratie zij hier vermeld hoe het de familie Rossewij Weggeruimde boerderijen verging. De schade liep in de duizenden. De bewoners van Groenekan konden bij Een deel werd vergoed door een particu thuiskomst opgelucht ademhalen. Afge liere verzekering. Het zgn. Schadecom zien van de ontvreemde fietsen en wat missariaat wees een verzoek om schade gebruikte levensmiddelen was ieders have loosstelling af. Blijkens de aantekeningen en goed behouden gebleven. Dat laatste op de zgn. Kringenstaat bestond er geen was helaas in het geheel niet het geval op recht op. Dat kwam omdat de gehele het einde van de Ruigenhoekse Dijk, opstal was gebouwd na de inwerkingtre nabij het fort. Nog op 14 mei werden daar ding van de genoemde Kringenwet. De door brand een drietal boerenbedrijven eigenaar had indertijd toestemming 18) Historischarchief grondig 'weggeruimd'. Dat was gebeurd gekregen binnen het schootsveld te bou gemeente wen.19) Dat was evenwel voor eigen risico Maartensdijk, op grond van artikel 29 van de zgn. Krin nr. 790 gen wet.18) Dit wetsartikel gaf militaire geweest. autoriteiten het recht in oorlogsomstan 19>In 1924, digheden obstakels in het schootsveld van Voorlopig trok het gezin Rossewij in bij Historisch Archief gemeente een fortificatie te verwijderen. De eigena familie in Utrecht. In 1943 kon een nood- Maartensdijk, ren van de platgebrande boerderijen woning worden betrokken. Die was nr. 10 waren: Herman van 't Land, Johan Ros- geplaatst bij het begin van de oprit naar sewij en Jan Schoonhoven. Om de situa het voormalige boerenhuis. Eerst in 1947 tie te typeren het volgende. werd op de oude plek een nieuwe bedrij f s- Op zondagavond 19 mei kwam de zoon woning gebouwd. De financiering ervan van Rossewij als militair vermoeid en kwam uit de gelden voor de Wederop gedesillusioneerd terug uit Zeeland. Op bouw.

De noodwoning van de familie Rossewv.