Voorlopig Masterplan Beeldkwaliteit Afsluitdijk

Feddes/Olthof landschapsarchitecten bv Architectenbureau Paul de Ruiter bv in opdracht van Rijkswaterstaat

oktober 2013 4 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 1 1. opgavemasterplanbeeldkwaliteit Inhoudsopgave

2.5 2.4 2.2 2.1 2. 1.4 1.3 1.2 1.1 1. 2.3

Landhoofden enknooppunten 2.5.1 2.2.4 2.5.3 2.5.2 2.4.4 2.4.3 2.4.2 2.4.1 De Afsluitdijkinhetwaterlandschap 2.3.2 2.3.1 2.2.5 2.2.1 De Afsluitdijkalshistorischicoon De Afsluitdijkalswaterstaatswerk Leeswijzer Beleidskader Totstandkoming enstatus Opgave MasterplanBeeldkwaliteit Veranderingen sinds1932 Ruimtelijke analysevandeAfsluitdijk Inleiding 2.2.3 2.2.2 2.1.3. 2.1.2 2.1.1

Kusten Monumentale waarde sluizenenbouwwerken Knooppunten Landhoofden De dijkvanafdevaarroute Dijk alsfietsroute Dijk alsautoroute Dijk tussenzeeenmeer Veranderingen gebouwenenobjecten Veranderingen dijkprofiel Militair verdedigingswerk Culturele betekenis Monumentale waarde dijkbekleding Monumentale waarde dijkpr Spuisluizen enschutsluizen Dijkprofiel Tracé

ofiel

13 09 46 22 13 11 11 11 58 36 34 30 28 23 22 58 62 60 56 54 50 46 40 36 18 14 13 9

5 Masterplan Beeldkwaliteit Afsluitdijk | inhoudsopgave 6 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 1 1. opgavemasterplanbeeldkwaliteit

5. 4.1 4. 3.3 3.2 3.1 3. Colofon Gespr Documentenlijst 5.12 5.11 5.10 5.9 5.8 5.7 5.6 5.5 5.4 5.3 5.2 5.1 4.3 4.2 Inhoudsopgave vervolg

Ruimtelijke visie Varianten Fryslân Windpark 3.2.2 3.2.1 Regionale ambities Maatregelen waterveiligheidenwaterafvoer Gebouwde objecten Fryslân Windpark Zonne-energie Friese kust Monument Breezanddijk Den Oever Kornwer Kazematten Schutsluizen Spuisluizen Dijkprofiel Vormgevingsprincipes voorruimtelijkekwaliteit Partituur Toetsingskader enstreefbeelden Kansen voordenieuweAfsluitdijk Toekomstige maatregelen enambities ekkenlijst

Projecten eninitiatieven Ambities

derzand

175 173 174 166 160 154 148 144 138 134 126 122 116 106 100 99 91 73 96 94 91 88 79 73 80 79

7 Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Inhoudsopgave Harlingen

Zurich Waddenzee

Kornwerderzand

plangebied

Breezanddijk

zoekgebied Windpark Structuurvisie Windenergie op land

Friese Kust Monument

Den Oever

Wieringen

IJsselmeer Plangebied Wieringermeerpolder Plangebied Het MasterplanBeeldkwaliteit moet voldoenderichting een wenkendperspectiefvoor delangere termijn. brengen. Streefbeelden dienenookterinspiratieengeven ontwikkelingsrichting vanuitruimtelijkekwaliteitinbeeld den (toetsingskaders)enstreefbeelden diedegewenste waaraan toekomstigemaatregelen getoetstkunnenwor- wordt onderscheidgemaaktinderuimtelijkekaders regelen eninitiatievenoprond deAfsluitdijk.Daarbij gewenste ruimtelijke kwaliteit is van de toekomstige maat- In ditMasterplanBeeldkwaliteitwordt beschreven watde Structuurvisie Toekomst Afsluitdijk. Afsluitdijk op.Deafsprakendaarover zijnvastgelegdinde rijk enregio gezamenlijkeen MasterplanBeeldkwaliteit de Afsluitdijkalsgeheelgoedwordt afgewogenstellen aan maatregelen enprojecten deruimtelijkekwaliteitvan worden uitgevoerd. Omteborgendatindezeveelheid voer aanhakenenzullendeelsalsafzonderlijkeprojecten ring vanderijksopgavevoorwaterveiligheidenwateraf- en recreatie openrond dedijkkunnendeelsbijuitvoe- gericht zijnophetverbeteren vanduurzaamheid,natuur wordt versterkt.Deambities vanderegionale partijen,die geven datdeuniekeruimtelijkekwaliteitvanAfsluitdijk Afsluitdijk voorwaterveiligheidenwaterafvoerzovormte Het isdeambitievanhetRijkomverbetering Beeldkwaliteit 1.1 OpgavevoorhetMasterplan Inleiding hoofdstuk 1 versterkt worden. landschappelijke karakteristiekvandeAfsluitdijkerdoor elkaar koppelen,zodanigdatdeicoonwaarde ende kundige opgaveendekansrijkeregionale ambitiesaan moet worden opgebouwd.Dievisiemoetdewaterbouw- visie opdeAfsluitdijkenhetplangebieddaaromheen begeeft enwaarbinneneenbreed gedragenruimtelijke het speelveldwaarop hetMasterplanBeeldkwaliteitzich Deze vijfthema’s vormenalshetwar • • Kansen • • De • vijf invalshoeken,dieelkaarkunnenversterken: bij derealisatie vandemaatregelen. Hetgaathierbijom er binnendevastgelegdekadersruimtezijnvoorinnovatie kunnen immersnualworden voorzien.Bovendienmoet voldoende vrijheidlaten.Nietalletoekomstigeinitiatieven voor ruimtelijkekwaliteitteborgenenmoettegelijkook geven omdeverantwoordelijkheid vandeoverheden ontwikkelen. De Ecologisch De van

kans unieke monumentale

Nederlandse

voor om

beleving

herstel

de duurzaamheid

Afsluitdijk

waar

van

waterbouw de

het

tot van

waterlandschap

toeristische

Afsluitdijk e dehoekpuntenvan

ekker als

icoon

9 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 1 10 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 1 Beleidskader realisatie vandewaterveiligheidenwaterafvoer. bindend onderdeel vanhetaanbestedingsdossiervoorde Afsluitdijk. DitEsthetischProgramma vanEisenwordt een een EsthetischProgramma vanEisenvoorhetProject gave zoveruitgewerktdatzevertaaldkunnenworden in voorwaarden voorruimtelijkekwaliteitvanderijksop- gemaakt. Hierinworden deaanknopingspuntenenrand- en kunstwerkeneenDefinitiefMasterplanBeeldkwaliteit kwaliteit wordt inwisselwerkingmethetontwerpvoordijk Na hetvaststellenvanVoorlopig MasterplanBeeld- in degeëigendeplannenvanbetrokken partijen. bindend. Deformeledoorwerkingvindtwaarnodigplaats wettelijk instrumentendaarom opzichzelfnietjuridisch lijke afspraak.Hetmasterplanbeeldkwaliteitisgeen beeldkwaliteit heeftdaarmeedestatusvaneenbestuur- masterplan beeldkwaliteitensteltditvast.Het pen zijnvertegenwoordigd, isopdrachtgevervoorhet de betrokken gemeenten, provincies enwaterschap- De BestuurlijkeStuurgroep Afsluitdijk,waarinhetrijken Projectbureau DeNieuweAfsluitdijk(DNA). afgestemd met de partijen die zich verenigd hebben in het inrichtingsmogelijkheden vandezeregionale ambitiesis de regionale ambities.Het gewensteprogramma ende waterbouwkundige variantenenvoordepositioneringvan steld. Ditvormteenruimtelijkkadervoordekeuzevan wordt eenVoorlopig MasterplanBeeldkwaliteit opge- Rijkswaterstaat voorhetdijklichaamendekunstwerken gemaakt. Voorafgaand aanhetontwerpproces door Het MasterplanBeeldkwaliteitwordt intweestappen 1.2 Totstandkoming enstatus relatie tussenwindparkenendeAfsluitdijk. kwaliteit uitsprakengedaanoverdegewensteruimtelijke beeldbepalend. Daarom worden inditMasterplanBeeld- sluitdijk ligtzijnwindparkenookvanafdeAfsluitdijkmede het aangewezengebiedbuitenplangebiedvandeAf- grootschalige windenergie, deAfsluitdijkzelfniet.Hoewel bied tenzuidenvandeAfsluitdijkaanalsgeschiktvoor oplandwijsteenge- De StructuurvisieWindenergie bovendien vogel-enhabitatrichtlijngebied. Makkumer Noordwaard enhetaangrenzende waterzijn IJsselmeer isaangewezenalsNatura2000gebied.De het Besluitalgemeneregels ruimtelijkeordening. Ookhet Natura 2000gebiedenkentbeschermingopgrond van De Waddenzee isaangewezenalsWerelderfgoed enals Masterplan Beeldkwaliteit. vinciaal engemeentelijkbeleidisuitgangspuntvoorhet voorgenomen dijkversterkinginDenOever. Ookpro- Waddenzee, oplandende deStructuurvisieWindenergie rekening houdenmetbeleid voorhetIJsselmeerende Afsluitdijk moethetMasterplanBeeldkwaliteitondermeer stuursovereenkomst overde StructuurvisieToekomst Naast debeleidsafsprakendiezijngemaaktinBe- 1.3 Beleidskader voor eenintegraleruimtelijkeoplossing indetoekomst. streefbeeld ruimtelijkekwaliteiteenperspectiefgeschetst deze afwegingvanvariantenwordt erindevormvaneen toetsingskader voorvarianten beschreven. Opbasisvan Project Afsluitdijkdeontwerpopgaveenhetruimtelijk principes voordeverschillendeonderdelen vanhet In hoofdstuk5worden opbasisvanderuimtelijke een ‘partituur’voordeAfsluitdijkalsgeheel. richtinggevend zijn.Dezeprincipesworden vastgelegdin die voorhetProject Afsluitdijkalssamenhangendgeheel stige veranderingenderuimtelijkeprincipesbenoemd waarden vandeAfsluitdijkenmethetoogoptoekom- In hoofdstuk4worden opbasisvandeanalyse beschreven. het initiatiefvooreenwindparkinIJsselmeerwordt ambities endebijbehorende kansrijkeprojecten. Ook planuitwerking Afsluitdijkzijnvastgelegd,deregionale ligheid enwaterafvoerzoalsdieinhetStartdocument Oplossingsruimte voordemaatregelen voorwatervei- toekomstige maatregelen en ambitiesbeschreven: de In hoofdstuk3worden deeisenenwensen vanuitde van deAfsluitdijkalsonderdeel vanhetwaterlandschap. hebben voltrokken sindsde aanlegin1932endewaarde Afsluitdijk, deveranderingendiezichopenlangsdijk en desluizen,monumentalewaarde vanhet‘icoon’ invalshoeken: dewaterstaatkundigefunctievandijk verschijningsvorm vandeAfsluitdijk,vanuitverschillende Hoofdstuk 2isdebeschrijvingenanalysevanhuidige opgebouwd. Dit rapportVoorlopig MasterplanBeeldkwaliteitisalsvolgt 1.4 Leeswijzer

11 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 1 12 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 (uit: Verover mijdatland,W. vander Ham) kelijke geulenpatroon vandeZuiderzee Aanleg Afsluitdijk,haaksophetoorspron- Ruimtelijke analysevandeAfsluitdijk hoofdstuk 2 gemaakt. kruisen werd errond Kornwerderzand eenknikindedijk ken. Omdeaanwezigediepegeulenloodrecht tekunnen getijdeslag bijdesluizenvanKornwerderzandtebeper- noordelijk deWaddenzee inteleggen,omdaardoor de het tracéwasdewensomAfsluitdijkzovermogelijk gen naardeFriesekust.Bepalendvoorkeuzevan De Afsluitdijkiseenrechte lijnvanafheteilandWierin- de spuisluizen. voor hetwatervanIJsselmeernaardeWaddenzee bij voor descheepvaartbijschutsluizenenafvoerkokers Den OeverenKornwerderzand.Hierliggenverbindingen twee sluiscomplexenaandeuiteindenvanAfsluitdijk: De verbindingentussendetweewateren liggenbijde vloed, enhetzoete,stagnanteIJsselmeer. tussen tweewateren: dezoute Waddenzee, meteben een primaire waterkeringin dekustlijnenscheiding vandaag vormtdeAfsluitdijk,een32kilometerlangedam, de dijknieuwlandtekunnenmaken.Tot opdedagvan kustlijn teverkortenenomindegetemdezeeachter om, vanuithetoogpuntvanveiligheid,deNederlandse De Afsluitdijkwerd ruimtachtig jaargeledenaangelegd 2.1.1 Tracé werk 2.1 DeAfsluitdijkalswaterstaats- Kaarsrecht tracémetéénmarkanteknik IJsselmeer Compartimentering eninpoldering

13 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 14 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 Representatief dijkprofiel trokken. bekleding vanhetbuitentaludtotgrotere hoogtedoorge- iets verhoogdennadestormvanfebruari1953is De kruinvandedijkisinhetkaderonderhoud van dewaterkeringzelfnauwelijksaangepast. Sinds deaanlegvanAfsluitdijkin1932ishetprofiel lege kruin. een flauwbuitentalud,steilbinnentaludensmalle Afsluitdijk heefthetkarakteristiekeprofiel vaneenzeedijk: en Noord-Holland verbindt, onderdeel vandeA7.De op ongeveerNAP+4meterderijkswegdieFriesland deze ‘tuimelkade’ligtaandekantvanhetIJsselmeer is eenlaaggebiedseigenkeileemaangebracht.Achter 7.50 meter. Om hetbuitentaludvandedijkteversterken waterkering meteenkruinhoogtevanongeveerNAP+ breed. Aandekantvan Waddenzee ligtdefeitelijke Het dijkprofiel vandeAfsluitdijk isongeveer90meter 2.1.2 Dijkprofiel Kenmerkend zeedijk-profiel, sober materiaalgebruik Doorsnede representatief huidigprofiel Doorsnede gemiddeldoorspronkelijke profiel tijdensaanleg1927-1932 Doorsnede tussen Kornwerderzand-FrieseKust(traject metkruinverhoging) Doorsnede tussenKornwerderzand-FrieseKust(trajectzonderkruinverhoging)

15 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 stortsteen basaltzuilen basaltzuilen met gras gras asfalt gras basaltzuilen stortsteen kleine uithamvandeWaddenzee. van dedamopNAP+7.50meter. Devoorhaveniseen NAP +5meterhoogenislagerdandedoorgaandekruin ring rond devoorhaven.De waterkeringisdaarongeveer Ter hoogtevandeschutsluizenlooptprimaire waterke- door deaanlegvanvierbaansrijkswegvervaagt. had methetvastelandvanNoord-Holland enFrieslandis toegevoegd. Descherpegrens diedeAfsluitdijkvroeger voor deafwikkelingvanhetverkeerooklandaandijk hoogte hebben.BijKornwerderzandenBreezanddijk is over derijkswegmoestennamelijkvoldoendedoorrij- hoogd, omeenverkeerskundigereden. Deviaducten Alleen bijdeknooppunteniskruinvandijkver- het IJsselmeereenbermvanstortsteenaangebracht. In dejaren ‘70isaandeteen vandedijkaankant Waterkering tussen Kornwerderzand enFrieseKust:overgang vankruinop+7.50mNAPnaar kruinop+9.50mNAP Waterkering rond voorhavenop+5meterNAP

17 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 18 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 Oever slechtséén. verwacht, werden tweesluiskolkengemaakt;bijDen derzand, waardestijdsdemeeste scheepvaartwerd dammen dubbelgebruiktkonden worden. BijKornwer- men vandespuisluizenaangesitueerd, waardoor deze De schutsluizenzijnopbeidelocatiestegendestrekdam- kan worden gespuidaanzienlijkkorterworden. zal indetoekomstperiodewaarinerondervrijverval per etmaalmogelijk.Doordeverwachtezeespiegelstijging de sluizenopentezetten.Ditisnugemiddeld6tot8uur onder vrijvervalworden gespuiddoordehefdeuren van de Waddenzee lagerisdandatvanhetIJsselmeerkan er bij eben+0.80NAPvloed.Wanneer hetwaterpeilvan Het peilvandeWaddenzee fluctueerttussen-0.80NAP decimeters. verhoging enverlagingvanhetpeilmetmaximaalenkele van eenmeerflexibelpeilbeheeronderzocht,met het kadervanDeltaprogramma wordt demogelijkheid IJsselmeer -0.20NAPenhetwinterpeilis-0.40NAP. In Volgens hethuidigepeilbesluitiszomerpeilvan dubbele rijhefdeuren dedoorstroom vanwatergeregeld. hebben 2x5spuikokers.Indezekokerswordt meteen 3x5 spuikokersendeLorentzsluizen bijKornwerderzand en Waddenzee. DeStevinsluizenbijDenOeverhebben zen voordoorgangvandescheepvaarttussenIJsselmeer geld. Naastdezespuisluiscomplexenliggendeschutslui- Den OeverendeLorenzsluizen inKornwerderzandgere- Het peilinhetIJsselmeerwordt metdeStevinsluizente 2.1.3 Spuisluizenenschutsluizen Schutsluis Sluisdeur spuisluizen Peilverschillen bijdeSpuisluizen sluizen. bracht inhetfunctioneren van despuisluizenenschut- Sinds 1932zijnergeenwezenlijkeveranderingenaange- de bruggen. bediening vanzoweldespuisluizenalsschutsluizenen plaatst. Dezetorens worden tegenwoordig gebruiktvoor sluiswachterstorens dienaast deschutsluizenwerden ge- locaties overgenomendoordrieverdiepingen hoge paratuur. Inde jaren negentigisdebedieningopbeide huisje annexdouanekantoormetdaarindebedieningsap- ontwierp architect Roosenburg eenkleinsluiswachters- Den OeverentussendesluiskolkeninKornwerderzand selmeer geslotenkondenworden. Naastdesluiskolkin deuren diezowelrichtingWaddenzee alsrichtingIJs- Alle sluiskolkenwerden voorzien vandriedubbelerijen Waddenzee kleine verschillen Stevinsluizen enLorentzsluizen: veelovereenkomsten, Spuisluizen DenOevermetgeopendedeuren IJsselmeer

19 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 20 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 Situatie SchutsluizenDenOever Situatie SpuisluisDenOever Situatie SpuisluisKornwerderzand Situatie SchutsluisKornwerderzand

21 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 22 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 vloed, maarnietoverheerst. veiligheid wasgegarandeerd endenatuurwerd welbeïn- vorm bestaanenbleefhetzoute milieugespaard. De van dezee.Daardoor bleefhetgetijdeinafgezwakte terschelde werd dooreendoorlatendekeringgescheiden aanpak dieinspeeldeopecologischeprocessen. DeOos- werken envormdehetbeginvaneenwaterbouwkundige De OosterscheldekeringwashetsluitstukvandeDelta- van deAfsluitdijkinNederlandheeftgekregen. Zuiderzee, onderstreept deheldenstatusdiehetproject Oever, dieuitkijktoverzijngrote werkenindevoormalige aan teleggen.HetstandbeeldvaningenieurLelybijDen eurskunde ommiddenopzeezo’nlangenieuwedam –dankzij deuitvindingvanstoomwerktuigen-eningeni- Het wasindejaren dertig een daadvangrote innovatie dynamische Waddenzee enhetstagnanteIJsselmeer. stroomgeulen, diezorgtvoor eenscheidingtussende Het iseenharde rechte verdedigingslijn, dwarsopde en 170.000hanieuwlandkonworden drooggemalen. waarbij dedynamiekvanZuiderzeewerd bedwongen De AfsluitdijkmarkeertdestartvanZuiderzeewerken, een kenmerkendeperiodeindeNederlandsewaterbouw. in 1986werd voltooid.Deze tweedammenstaanelkvoor die in1932werd gesloten en deOosterscheldekering,die kenis, zelfsicoonwaarde, hebben verkregen: deAfsluitdijk traditie zijnertweedammendieeengrote culturele bete- waterbouw-traditie vanverdediging tegenzee.Binnendie De aanlegvanafsluitdammenpastindeHollandse 2.2.1 Culturele betekenis icoon 2.2 DeAfsluitdijkalshistorisch Afsluitdijk jaren ‘50:verdedigen Den Oever-Afsluitdijk, MonumentIr. Lely Symbool vandeverdediging tegendezee Oosterscheldekering jaren ‘90:meebewegen als laatstegedichtestroomgeul deVlieter. platen halverwegeenhetMonumentopdeplekvan de Friesekust,hetwerkeilandBreezanddijk opondiepe geschoven postopderandvanondiepegronden voor ondergrond: desluizenvanKornwerderzandalsvooruit- knooppunten langsdedijkvaltietsaftelezenover ten engeulen.Alleenaandeliggingvanelementen niets vanhetonderliggendewaterlandschappla- pijlers, verraadtdevormvanhetprofiel deAfsluitdijk van destroomgeulen zichtbaar isindehoogtevan Anders dandeOosterscheldekering,waarbijdiepte Daardoor heeftdezedijkeen mindermonumentaalbeeld. hangsels’ indevormvanluwtedammenennatuurbouw. de positievanwegenhetfietspad,meer‘aan- in debuurtkomt,Houtribdijk,kentveelmeervariatie De damdiewatlengtebetreft hetmeestbijdeAfsluitdijk kaarsrecht doorhetwater snijdt. laag grondlichaam meteen uniform,soberprofiel, die en Breezanddijk, zietdedam erhetzelfdeuit:eenrelatief 25 kilometer, tussendesluiscomplexenvanDenOever meeste continuïteitinhetdijkprofiel. Overeenlengtevan Afsluitdijk zoweldelangstedamalsmet Binnen dereeks vanNederlandse afsluitdammenisde 2.2.2 Monumentalewaarde profiel Lengte tracéHoutribdijk Schematisch lengteprofiel methoogteliggingAfsluitdijken Houtribdijk 26 km Lengte tracéAfsluitdijk 32 km Houtribdijk Afsluitdijk

23 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 24 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 Aanlegvolgorde Afsluitdijk dijkvak “GaatjeZwin” werkeiland Breezanddijk 1929 1920 Amsteldiepdijk dijkvakken Breezanddijk oostenwest start Stevin-sluizen Wieringermeerdijk 1930 1924 Amsteldiepdijk “Middelgronden” “Blindegeul” “Middelplaat”en dijkvakken “Javaruggen” Wieringermeerpolder start Lorentz-sluizen 1931 1927 sluitgat “DeVlieter” dijkvak Makkumerwaard 1932 1928

25 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 26 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 kende lengtebescheidenvanvormgeving. landschappelijke dijkgeworden- ondankszijnindrukwek- natuurstenen basaltzuilen,grasmatopdetaluds-een Afsluitdijk isdoordematariaalkeuze–keilleeemenzand, kunstwerk gemaaktdatinzijntijdinnovatiefwas.De Met sobere, natuurlijkemiddelen iseenciviel-technisch laten doordringen. de kleurvanhetwater, devogels-optimaaltotzichte om devariatieinhetwaterlandschap-wolkenluchten, De dijkiszoeenvormigdatmenallegelegenheidheeft fiel bepalendemonumentalewaarde vandeAfsluitdijk. De langerechtstand ende langerechte lijnenvanhetpro- en vandenoodzaakomgeulhaakstekruisen. in dedijkbijKornwerderzandishetgevolgvandiekeuze, beperkte getijdeslagterhoogtevanCornwerd.Debocht lijk indeWaddenzee aangelegdomaantesluitenopde natuurlijke krachtenvanhetwater:dedamisvernoorde- lezen. Wel ishettracévan deAfsluitdijkafgestemdop aan deuiteindelijkevormvanhetdijkprofiel nietmeerafte overwonnen moestenworden, maardiewisselwerkingis De volgorde vandeaanleg laatzienwelkenatuurkrachten Bekleed buitentalud,flauwehelling Smalle groene kruin, grastalud Strakke lijn binnenteen

Uniform dijkprofiel met strakke lange lijnen 28 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 begroeid isgeraakt. waardoor ditdeelvanhettaludopveelplaatsenmeer saltbekleding aangebracht,echterineenlosserverband NAP +4meteraandeWaddenzeekant vandedijkba- Na destormvanfebruari1953isookbovenlijn basaltbekleding vaneenlaagasfaltvoorzien. Ook langsdedijkZurich-Harlingenisoorspronkelijke door eenasfaltbekledingoverhetbasaltaantebrengen. de Afsluitdijk,langshetAmsteldiep,isrecent versterkt zende dijkenvrijwelisverdwenen. De‘proefdijk’ voor tiek omdatbijhetdeversterkingvanaangren- Het alomaanwezigebasaltisdestemeerkarakteris- nog overallangsderandenvandijk. zichtbaar bijhetstandbeeldvandesteenzetter, maar de dijkzelf.Hetverhaalvanaanlegisnietalleenmeer groot contrastmetdegrootsheid enrechtlijnigheid van textuur vandezeambachtelijkedijkbekledingstaatin en vandedwarsdammenbedekken.Defijnkorrelige meter, deranden vandedamzelf,sluisterreinen zuilen, dieoveralrondom, tot eenhoogtevanNAP+4 is nunogzichtbaarindesteenbekledingvanbasalt- dam maakten.Deimposanteomvangvandathandwerk stroomgeulen vandeZuiderzee heeneenkaarsrechte dige hulpmiddelenenmethandkrachtdwarsdoorde verhaal vangrote aantallen arbeidersdiemeteenvou- De aanleggeschiedenisvandeAfsluitdijkishethelden- 2.2.3 Monumentalewaarde dijkbekleding Plaatsen basaltmetdehand(1930) Basaltbekleding Afsluitdijk:fijnkorrelige textuur, verlopendekleuringvanteentotkruin Karakteristieke fijn-korrelige textuursteenbekleding Met asfaltversterktedijkAmsteldiep

29 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 30 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 torens aan de IJsselmeerzijde. weghelft tussendesluistorens doorenéénweglangsde banen uitgebreid. Hierdoor loopttegenwoordig één gemaakt enindejaren zeventigwerd dewegnaarvier van eenautowegenspoorlijn. De spoorlijnwerd nooit de IJsselmeerzijdezijngeschikt gemaaktvooraanleg De afdekplatenoverdekokertussentorens enaan deze deuren laterverwijderd. water indeWaddenzee. Vanwege matigfunctioneren zijn maal gesproken openenslotenzichautomatischbijhoog aan deIJsselmeerzijde.Dezewachtdeuren stondennor- Oorspronkelijk waren dekokersvoorzienvanvloeddeuren en schuivendehefdeuren ineenrailsopenofdicht. nen contragewichtenlopenoverwielendoordetorens sluistorens aanweerszijdenvandekoker. Dezebeton- een contragewichtdatisondergebrachtindubbelerij worden afgesloten.Deschuiven worden gehevenmet een schuifaandeWaddenzijde voorstormvloedkering aan deIJsselmeerzijdevoornormalewaterkeringen betonnen afdekplaat.Dekokerskunnenmeteenschuif betonnen bodemplaat,gemetseldedamwandeneneen Een spuidoorgangbestaatuiteenspuikokervan zen, bestaanuittienspuisluizenentweeschutsluizen. Het sluizencomplexbijKornwerderzand,deLorentzslui- spuisluizen eneenschutsluisgebouwd:deStevinsluizen. werden vijftien de westkantvanAfsluitdijkbijWieringen werken uithetoeuvre van architect DirkRoosenburg.Aan periode 1928-1930,geldenalseenvandebelangrijkste De sluiscomplexenvandeAfsluitdijk,gebouwdin Sluiscomplexen bouwwerken 2.2.4 Monumentalewaarde sluizenen Aanleg vandesluiscomplexen Architectuur brengt trots opproject totexpressie

Zinkstuk Architectuur dooreenvoud enfunctionaliteit symmetrisch vanopzet,straalt trots uit. meerpolder bouwde.Ookditgemaal, monumentaalen Lely, datRoosenburgindezelfdeperiode deWieringer- De architectuur vandeheftorens isverwantaangemaal opzichten totexpressie. brengt detrots opditwaterbouwkundigeproject inalle De architectonische eenvoudvandesluiscomplexen vestigen ophetkrachtigeverticaleritmevandeheftorens. zijn recht telatenkomen,vooralookdoordeaandacht om depotentiëlekrachtvanhetcomplexoptimaaltot bombastisch tewillenmakenwasRoosenburginstaat de dambeleefbaarwordt. Zonderhetaltevormelijken voor eenpoortwerkingwaardoor hetbegineneindevan als verticaalaccentaanbeideeindenvandeAfsluitdijk lange horizontalevormvandedam.Deheftorens zorgen verticale torens contrasteren ineenvastritmemetde het heffen vandedeuren verborgenzitindetorens. De het ontwerpvandeheftorens dathetmechanismevan een hogesymbolischewaarde. Hetiskenmerkendvoor dak representeren eenexpressieve monumentaliteitmet witte torens, voorzienvan cannelures enmeteenplat sluizen inzijnogenweldegelijkrepresentatief tezijn.De gebracht waren. Hoeweleen functionalist,diendende in deheftorens, waardehefmechanismes inonder waarbij Roosenburgzijnsignatuurmetnamekwijtkon merkt dooreeneenduidigeeneenvoudigevormgeving Het ontwerpvandespuisluiscomplexenwordt geken- nen schijvenopdesluispijlerswerd gezet. fietspad toegevoegddieaande Waddenzijde metbeton- Gelijk metdeweguitbreiding werd eenextrabrugvoorhet Gemaal LelyindeWieringermeerpolder bijMedemblik Sluiswachtershuisje Kornwerderzand

31 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 32 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 Waddenzee. wenteltrap kanmennaarbovenomuittekijkenoverde trappenhuis zijnophetIJsselmeergeoriënteerd. een Via ren vanafdewegenhetfietspad.Hetcafetaria,balkon op deWaddenzee diedereizigers opdeAfsluitdijkerva- ontworpen alseenreactie opdebeperkingvanhetzicht tale Afsluitdijkendeverticaletoren. Hetgebouwzelfis Monument zitinhetsterktecontrasttussendehorizon- later eencafetariaingebruikgenomen.Dekrachtvanhet in devormvaneenuitkijktoren. Inhetbasementwerd ontwierp deHilversumsearchitect Dudokeenmonument de plaatswaarin1932Afsluitdijkwerd gesloten.Hier de 32kmlangehorizontaledijk,bevindtzichbijVlieter, Een anderbijzonderarchitectonisch verticaalelementop Monument plat dak. zijn opgetrokken uitbaksteen enhaddeneenoverstekend kige plattegrond metafgeronde koppen.Degebouwtjes sluiswachterstorens kenmerken zichdooreenrechthoe- expressieve verticalespuitorens afleiden.Dezebrug-en onopvallende toevoegingen,diedeaandachtnietvan dienstgebouwtjes zijnmeerbescheidenvormgegevenals De eveneensdoorRoosenburgontworpenbakstenen Het monumentvanDudok het bakennietmeerinfunctie. de drukkergebruiktehavenvan DenOever. Sinds2009is strekdammen opdeAfsluitdijk,waardezedienstdeedbij komst vandezedijkoverbodig enwerd verplaatstnaarde Afsluitdijk genoemd.Devuurtoren uit1885werd doorde de Afsluitdijk.Dezedijkwordt daarom ookweldekorte diepdijk, dateenproefproject vormdevoordebouwvan Hier werd hetAmsteldiepingepolderd doordeAmstel- bijDeHaukes. kelijk aandewestzijdevanWieringen Afsluitdijk geplaatst.Dezelichtopstandstondoorspron- de voormaligevuurtoren op de van heteilandWieringen In DenOeverwerd in1929terere vandeinpoldering Den Oever beschermde statusgekregen. dorpsgezicht vanKornwerderzandheeftsinds2007een herbouwd, eveneensindestijlvanDelfseSchool.Het creëren. Nadeoorlogishetrijtjesluiswachterswoningen ding, volledigindeasgelegdomeenvrijschootsveldte den indeoorlog,zoweltijdensinvasiealsbijbevrij- deed alskantine.DewoningenvanKornwerderzandwer- houten hoteldattijdensdebouwvanAfsluitdijkdienst draaibruggen stondtotdeTweede Wereldoorlog ookeen op dedijk,dichtbijhetwatertegaanwonen.Naast Afsluitdijk gafzoveelvertrouwen, mendurfdenuzelfs tegenaan werd eenrijhouten woningengerealiseerd. De werden vormgegeveninbaksteen eneenpuntdak.Daar kleinschalige sluiswachtershuisjesdietraditionalistisch lière, representant vandeDelftseSchool,opdijk Bij Kornwerderzandontwierparchitect GranpréMo- Kornwerderzand Vuurtoren DenOever Sluiswachterswoningen Kornwerderzandcirca 1932 Verticaliteit isbepalendvoormonumentale waarde heftorens enmonument Sluiswachterswoningen, na1945herbouwd

33 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 34 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 herkenbaar. isdittracévandespoorbaannoginhetterrein Wieringen Kornwerderzand gebrachtkunnen worden. Opheteiland door zouergemakkelijkmaterieel vanuitDenHeldernaar gelegd, werd totaanDenHelderdoorgetrokken. Daar- verbinding, diedirect bijdeaanlegopAfsluitdijkwerd de StellingDenHelder. Dereservering vooreenspoor- De militaire verdediging vandeAfsluitdijkisonderdeel van gen vanuithetwatertekunnenkeren. de sluiscomplexengemaakt,ombeschietingenaanvarin- In lengterichtingwerd eenzware beschermingsbalklangs vrij tekunnenschietenwerden draaibruggenaangelegd. diging naarhetoostengericht.Ombijgeopendebruggen betonnen kazematten.Ookhierbijwerd dezwaarsteverde- aangelegd voordeopstellingvangeschut,vanuit Aan weerszijdenvandespuicomplexenwerden eilanden spuigaten tegenovertienbijKornwerderzand. complex, bijDenOever, degrootste spuicapaciteit:vijftien land vanuithetoostenkreeg hetmeestwestelijkesluizen- in eersteinstantiewerd gevreesd vooreenaanvalover vandespuisluizengespreid.risico vanvernietiging Omdat leggen heefteenmilitaire achtergrond. Daarmeewerd het De keuzeomnietéénmaartweespui-complexenaante Holland. van dewatervoorzieninginwaterliniesVesting worden. Despuisluizenwaren vanbelangvoorhetregelen spuicomplexen intijdenvanoorlogverdedigd moesten Vanuit militairoogpuntwashetnamelijkcruciaaldatde satie vandeAfsluitdijkteverklaren uitmilitaire eisen. voorwaarden zijnveelaspecten vandevormenorgani- Behalve doorwaterbouwkundigeoverwegingenenrand- 2.2.5 Militairverdedigingswerk Kazemattencomplex DenOevermetschootslijnen Kazemattencomplex Kornwerderzandmetschootslijnen liguster beplant. flage zijndekazematten-eilandenindieperiodemet tot 1960dienstgedaanindeKoudeOorlog.Ter camou- Na deTweede Wereldoorlog hebben dekazemattennog intact zijn. tankversperringen aangebracht,dienogalsgrondplaat Op afstandvandekazematten-eilandenzijnopdijk gehouden. maar bijKornwerderzandheeftdeverdediging stand aanvallers. DeWons-stelling werd gemakkelijkveroverd, de Tweede Wereldoorlog strijdis gevoerd metdeDuitse de Wons-stelling, isnogsteeds levend,omdathierin Het verhaalvandeStellingKornwerderzand,inclusief nog welaanwezig. de oorlogopgeruimd.Dewaterlooplangsdezestellingis proviseerd karaktervantijdelijkgrondwerk enisaltijdens De Wons-stelling aandeFriese kant,hadeenmeergeïm- Unieke samenhang waterstaatswerk-militairverdedigingswerk Kazemat opstrekdam Kazemat metloopgraaf Tankversperring opdedijk Ligusterbeplanting tercamouflagevandekazematten

35 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 36 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 zeedijk hetvastelandraakt. niet meerervaren datdeAfsluitdijkviahetkruisenvan Aan deFriesekantwordt doordeweg-endijkverbreding de weggeplaatst. de Afsluitdijkverdwenen. Rond1990iseenvangraillangs digde datmenhetgrote waternaderde, bijdetoeritvan Hollandse kantishetzichtopIJsselmeer, dataankon- endeWieringermeerpolder.op Wieringen AandeNoord- van deaanlandingAfsluitdijkaanFriesekusten weg heeftookgrote gevolgengehadvoordebeleving tes. Deomvormingvaneentwee-,naarvierbaans- Daardoor heeftditdijktraject nuverschillendekruinhoog- uitgevoerd, opeenkorttraject direct bijdeFriesekustna. vak Harlingen-Zurich.Dieverhogingisuiteindelijkniet deltahoogte tebrengen, in aansluitingopdehetdijk- verbreed omeenbasiste hebben omdedijkdaarop werderzand endeFrieseKust werd indieperiodesterk groene walaanéénzijde.Het dijkprofiel tussenKorn- van hetrijdenovereenautowegmetdedijkalslage over eenbrede dijkveranderde daardoor indeervaring te maken.Deervaringvanhetrijdenopeensmalleweg om vandetweebaansbetonwegeenvierbaansasfaltweg In dejaren ‘70isdereservering voordespoorlijngebruikt aanpassingen ingrijpend. dijk sindsdeaanleggeringzijn,zijnverkeerskundige Terwijl dewaterbouwkundigeaanpassingenaanAsluit- 2.3.1 Veranderingen dijkprofiel 2.3 Veranderingen sinds1932 verminderd Door verkeerskundige ingrepen isdeervaring vandedijkalsheldere lijn Dijkprofiel enwegnaaanleg Dijkprofiel enweghuidigesituatie Vroeger Nu Breezanddijk omstreeks 1965:strakkevormvoormaligwerkeiland Breezanddijk nu+toegevoegdland Breezanddijk 1952 Kornwerderzand nu+toegevoegdland Kornwerderzand 1952

37 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 38 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 Knooppunt Zurichomstreeks 1965:startdijkversterking Friese Kust1962 Friese kustnu+toegevoegdland Den Oeveromstreeks 1960:aanplempingindeZuiderhaven Den Oever1935 Den Oevernu+toegevoegdland

39 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 40 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 van verschillendesoortendijkbekledingen. tiemuur overdeAfsluitdijkenisereenopstellinggemaakt is eenkleineinformatieveplekingerichtmetinforma- de KPN.Tussen deze-overigensfunctioneleobjecten strooizout toegevoegd.Ookstaathiereenzendmastvan zen zijnverder loodsentenbehoevevanmaterieelen in nualleennogalsback-upfungeren. Bijdeschutslui- door dehuisjesopbruggenentussenspuitorens de spuisluizennaarsluiswachterstoren verhuisd,waar- Ook isdeaansturingsapparatuurvandraaibruggenen sluiswachterstoren naastde schutsluizen. geraakt vanwegecentraliseringvandeaansturingineen keerstoren. Dezenieuwetoren isechteralweerinonbruik ontwerp datveelgelijkenisvertoontmeteenluchtver- EHBO-kazemat indejaren negentigvervangendooreen brugwachtershuisje vanarchitect DirkRoosenburgopde gebouwd. Indemiddenbermishetoorspronkelijke vervangen doorlagebungalowseniseenbedrijfspand snelweg zijndeoorspronkelijke sluiswachterswoningen een kleineparkeergelegenheid.Aandezuidkantvan van recreatie eneenvistentneergezetop Wieringen Naast deRijkswaterstaatloodszijnhierooknogeenkeet op, dieeendoorzichtnaardehavenonmogelijkmaken. Scania bedrijfshalaandeNoordzijde vandesnelweg vallen deleegstaandeRijkswaterstaatloodseneneen Bij hetnaderen vandeAfsluitdijk vanuitNoord-Holland Den Oever 2.3.2 Toevoegen gebouwenenobjecten 24 23 22

21 19 20 10 18 8 9 6 7 4 15 16 12 5 11 13 14 17 3 2 1 nieuwe objecten nieuw wegmeubilair nieuwe gebouwen Rijksmonumenten 6 5 4 3 2 1 10 12 11 8 7 9 18 17 16 15 14 13 24 23 22 21 20 19

41 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 42 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 de parkeerplaatsenneergezet. en eeneerbetoonisvoordeinitiatorvanAfsluitdijk,bij standbeeld vanLely, stond datsinds1954opWieringen dijkkruin onthuld.In2007werd tenslotteooknoghet van desteenzettermetbijbehorende verhogingvande naast hetMonument.Verder werd in1982hetbeeld kliko’s voorzienenwerd ereenbushalteingericht,pal jaren werden beideparkeerplaatsenvanhekwerkenen zijde vanhetMonumentaantesluiten.Indeloopder om dezebrugdirect ophet bordes aandeIJsselmeer- 1965 gebouwdwerd. Aanvankelijk werd nogoverwogen zijde bereiken viadebetonnen voetgangersbrugdiein Hierdoor konmenhetMonument vanafdeWaddenzee- betonnen loopbrugdie4,6meterbovendesnelwegliep. met hetMonumentverbondendoormiddelvaneen daartoe opdedijkkruingetild.Dezeparkeerplaatswerd moest plaatsmakenvoordenieuwesnelwegenwerd van FrieslandnaarNoord-Holland langshetdijktaludlag te worden herzien.Deparkeerplaats dievoorderijbaan werd gerealiseerd diendeookderuimtebijhetMonument Bij debaanverdubbeling over deAfsluitdijkdiena1968 Het Monument 3: parkeerplaatsen 5: parkeerplaatsen 4: informatiezuil 1: loopbrug 2: bushokje 3 5 4 1 2 nieuwe objecten nieuw wegmeubilair nieuwe gebouwen Rijksmonumenten 5 3 Breezanddijk Op Breezanddijk zijn de barakken van het oude werkeiland inmiddels allemaal verdwenen. Er is in de jaren zeventig land bijgemaakt om een tankstation- met risicocontour voor een LPG installatie - en een viaduct te kunnen maken, inclusief alle benodigde verkeerslussen. Ook heeft een Hengelsportvereniging een camping in gebruik genomen waar in de loop van de tijd semiperma- nente bewoning is gaan plaats vinden. Defensie heeft aan 1: defensie zendmast 2: bewoning 3: camping 4: viaduct de IJsselmeerzijde een schietgebied met bijbehorende geluidswal waar jaarlijks met scherp schietoefeningen worden gehouden. Daarnaast staat een militaire zendmast. De oude asfaltfabriek die destijds is gebouwd voor de aanleg van de snelweg staat er nog en is tegenwoordig in gebruik als opslag en werkplaats van de camping’- bewoners’. Buitendijks worden bergen basalt en basalton opgeslagen en is een dagrecreatieplaats voor campers opengesteld. De oude werkhavens hebben thans een 5: tankstation 6: antenne 7: borden 8: slagboom functie als vluchthaven gekregen waar men maximaal drie keer 24 uur mag verblijven. Ondertussen is de oude werkhaven aan het IJsselmeer door watersporters en recreanten vol gebouwd met illegale steigertjes en aan- meerplekken.

8 7

4 1 6 5 2 3 Rijksmonumenten nieuwe gebouwen Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 43 Voorlopig nieuw wegmeubilair nieuwe objecten Kornwerderzand Net als bij Den Oever bepalen ook bij Kornwerderzand verkeerskundige elementen het beeld bij de Kazemat- ten en de sluizen. Ook hier domineren de toegevoegde matrixborden, overklimmogelijkheden en loopbruggen. Het brugwachtershuisje is identiek aan het gebouwtje in Den Oever en staat ook hier leeg. Bij de schutsluizen is eenzelfde sluiswachterstoren neergezet met de centrale functies en is er een extra gebouw geplaatst voor de 8 opslag van materieel en strooizout. Wederom is hier een afgelegen informatiehoek ingericht, vlak naast hetzelfde 21 7 type militaire zendmast als in Den Oever te vinden is. 22 Verder is in Kornwerderzand door veteranen het Kaze- 9 19 20 23 11 18 6 10 mattenmuseum opgericht dat in een nieuwbouw naast 4 5 de draaibruggen is gehuisvest. Rijkswaterstaat heeft op 3 Kornwerderzand een kleine expositieruimte ingericht in 1 2 een oude onderhoudsloods, waar een groot asfaltterrein 12 en stallingen omheen liggen.

13 15 16

Rijksmonumenten nieuwe gebouwen nieuw wegmeubilair nieuwe objecten Verrommeling door toegevoegde bebouwing 6 5 4 3 2 1 12 11 10 9 8 7 18 17 16 15 14 13 23 22 21 20 19

45 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 46 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 vers engraslandeninhetIJsselmeer. zandplaten enschorren indeWaddenzee enderietoe- lende ecosystemenhiergoedzichtbaar:dedroogvallende van deAfsluitdijkishetverschiltussentweeverschil- relatief ondiepisendebodemzandigis.Aanweerszijden condities voorlandenhebbenontwikkeld,omdathethier het IJsselmeer/Markermeerwaarzichbinnennatuurlijke oevers. DeFriesekustiseenvandeweinigeplekkenin ‘badkuip’ metweinigdifferentiatie indiepteenmetharde gradiëntrijke oevers.Hetalgemenebeeldisdatvaneen is nognietgetransformeerd naareenlaaglandmeermet Het IJsselmeerisdeafwisselingvanebenvloedkwijt direct aandedijk.Hiervindt geensedimentatieplaats. Kornwerderzand raakteendiepere geul(deDoveBalg) Tussenaan denoordkant vanWieringen. Breezanddijk en bocht bijKornwerderzandendekweldersslikken slib plaatsvindt,tussenDenOeverenBreezanddijk, nade deel vandeWaddenzee, waarsedimentatievanzanden platen verdrinken. Langsde Afsluitdijkligteenondieper de zeespiegelstijgingzullenerbovendiendroogvallende evenwicht tussengeulenenplatenweerishersteld.Door Waddenzee zalnoglang‘zandhonger’hebbenvoorhet in eenovergangsfasenaarecologischevenwicht.De zijn zoweldeWaddenzee alshetIJsselmeernogsteeds patronen vanerosie ensedimentatievandeZuiderzee, Door deaanlegvanAfsluitdijk,haaksopnatuurlijke 2.4.1 Dijktussenzeeenmeer schap 2.4 DeAfsluitdijkinhetwaterland- Dam tussenzeeenmeer Lage strakkedijk,beeldvanafhetwater

47 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 48 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 (Bron: Interpr Ecologische verbindingvoorvleermuizen (Bron: MER zoutwinnigFrisia) Zoutgehalte Waddenzee

ovinciaal Project Windpark AfsluitdijkIPWA, 2001) zoet zout (Bron: MERzoutwinnigFrisia) Sedimentatiepatronen W (Bron: MER zoutwinnigFrisia) Dynamisch patroon platenengeulenWaddenzee

addenzee sedimentatie erosie beschadigd kunnenworden. dijk geenscheepswrakken,die doorwerkzaamheden Cultureel ErfgoedliggenindenabijheidvanAfsluit- Volgens dehuidigegegevensvanRijksdienstvoor de Afsluitdijkdoorbroken. Waddenzee, wordt daardoor invisueelopzichtnietdoor De ruimtereeks vangrote wateren vanhetIJmeertotde tekenen deverkeersportalenzichaftegenlucht. hij bijnawegvalttegendehorizon.Naastheftorens water gezienenvanafdekustenisdamzolaagdat vormt dedamslechtseengeringebarrière. Vanaf het tussen Waddenzee enIJsselmeer, maarinvisueelopzicht In functioneelopzichtisdeAfsluitdijkeenharde scheiding verzachten vandebarrière-werking. ecosysteem vandeWaddenzee zijnerkansenvoorhet Op basisvandevariatieinondergrond enhet als geheelaf. in hetIJsselmeerneemtdekwaliteitvanecosysteem selmeer terugtekeren. Door deafnamevanvissstand naar deWaddenzee enheeftgeenkansomnaarhetIJs- Zoetwatervis spoeltonbedoelduitmetdespuistroom plaatsen endemogelijkheidomrivieroptezwemmen. opzwemmen enzijndaardoor afgeslotenvanhunpaai- sen kunnenniettegendeharde spuistroom bijdesluizen vissen dieinhunleefgebiedworden verstoord. Trekvis- Binnen hetecosysteemvandedeltazijnmetname naar dezee,dieessentieelisvoorhetdeltalandschap. het watersysteemdoorsnijdtdeovergangvanrivier De functionelescheidingdiedeAfsluitdijkaanbrengt in Ruimtereeks waterlandschappenvanIJmeertotWaddenzee bij ondiepten Harde ecologischebarrière door hetwater, metkansenvoor verzachting

49 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 50 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 bracht. behoeve vandefietserslicht-reflectielamellen aange- principe deWaddenzee kunnenzien,maarhierzijnten Waddenzee. Deautomobilist zouvanafdebruggenin Vrijwel nergensheeftde automobilistzichtopde en kazematteneilandenvarieertsterk. De hoogtevandeliggingwegdoorkunstwerken voud aanfunctioneletoevoegingenvertroebelt hetbeeld. rommelig enschijnbaartoevalligvormgegeven.Eenveel- doorsnijden vandeknooppuntendatniet.Diezijnvaak monumentale kwaliteitheeft,heeftdeervaringvanhet van Nederland.Terwijl deervaringvan leegteeen als doorgangsruimtetotdecollectieveopenbare ruimte bestemmingen. Daardoor hoortdebelevingvandijk voor woon-werkverkeerofopwegzijnnaarrecreatieve automobilisten overdedijk,diedezeroute gebruiken autosnelwegennet. Perdagrijdenergemiddeld18.000 en datmaaktdedijktotschakelinhetNederlandse De wegoverdeAfsluitdijkisonderdeel vandeA7 aan dehorizon. werkeiland Breezanddijk, die alslandmarksopdoemen leen onderbroken doorhet Monumentenhetvoormalige wordtsluiscomplexen. Deleegtedaarna indittrajectal- van hettrajectworden gemarkeerd doorpassagevande Kornwerderzand isuniekvoorNederland.Begineneind over eenlengtevan25kilometertussenDenOeveren van hetlegeweidsewaterlandschapIJsselmeer, en depoortwerkingvanknooppunten.Deervaring ervaring, metafwisselingtussendeleegtelangsdijk mobilist ishetrijdenoverdeAfsluitdijkeenfilmische De Afsluitdijkiseenlijndoorhetwater. Voor deauto- 2.4.2 Dijkalsautoroute • • Van westnaaroost:

Afsluitdijk bocht indewegisaanweerszijdeingeplant: noggeenzichtopde noor vanuit delaagtevanWieringermeerpolderdoorhetRobbe- dbos omhoognaarWieringen:hetwater isnogniettezien • • • •

door kazematten,dichtbegroeid, geenzichtopW IJsselmeer omlaag doordespuisluizen,geenzicht opWaddenzee, welop bocht indewegenomhoogbijnaderen vandebrug de Waddenzee, welzichtopIJsselmeer oriëntatie opbedrijfshallenvanDenOever, geendoorzichtnaar addenzee

•

leegte langsdedijk,monumentinverte •

passage monument:opvallendviaduct,geparkeerde auto’ s •

leegte langsdedijk,Breezanddijk indeverte

51 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 52 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 •

benzinestation passage Breezanddijk: naaldbomen,bergenstortsteen,viaduct,

• •

bocht indedijkmetzichtopKornwer leegte langsdedijk,Friesekustkomtinbeeld derzand •

frontaal zichtopdewoningen,viaduct,bochtindijk sluizen, kazematten,bochtindewegenomhoogoverbrug, passage Kornwer derzand: begroeide eilandenkazematten,spui- •

kust komtinhetzicht brede wegmetparallelstroken, dedijkisverweg,windparkFriese • Filmische ervaring afwisseling waterlandschap-knooppunten

boerderij alsbakenophetvasteland

53 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 54 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 langs deautowegenafstandtothetwatergering. De recreatieve kwaliteitvanhetfietspadisdoordeligging viaducten. Breezanddijk waarhetfietspad omhooglooptnaarde passeren vandespuisluizen enbijhetmonument in beeldbijdeknooppunten:vanafbruggen,het IJsselmeer tezien.DeWaddenzee komtvoordefietser auto’s door(130kilometerperuurisdenorm)het smallere stroken gereserveerd. Tussen devoortrazende de vangrail.Voor passagevandekunstwerkenzijnnog talud vandedijkenrijksweg,ineensmalprofiel achter Het fietspadligtopeenietsverhoogdebermtussenhet wandelaar maaktdedagmarsvan32kilometer. sluitdijk opinhettrajectvanhunfietsvakantie,eenenkele d’Huez vandeLageLanden’,recreanten nemendeAf- is hetfietsenoverdeAfsluitdijkuitdagingvan‘Alpe dijk. Hetaantalfietsersisveelkleiner. Voor sportfietsers Dagelijks rijdenerongeveer18.000auto’s overdeAfsluit- 2.4.3 Dijkalsfietsroute Fietspad opkruinvandedijkbijKornwerderzand Fietspad tussendijktaludenautoweg Fietspad opkruinvandedijkbijBreezanddijk Fetspad aanWaddenzee-kant spuisluizen ‘Herademing. DeAfsluitdijk. De dijkweerendeergenis In dentoren beklommen. Omtrent halfvijfverder. Nescio, Natuurdagboek 1953 dat jelinksnietsziet.’ Overzichtkaartje vandeuitzichtspunten Fietspad: weinigrecreatieve waarde

55 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 56 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 Afsluitdijk alseenraakpuntaan devastewal. Oever. Daardoor ervaartmenhierhetpasseren vande plex metdevissershavenenpassantenhaven vanDen binnenhaven vandeschutssluizen vormenhierééncom- lage strekdammen, maardebuitenhaven-voorhavenen Bij DenOeverworden deschuttsluizenookingeleiddoor ‘bewoonde wereld’ is. een kortincident,waarbijmenindehavenheeleven men ishetkruisenvandeAfsluitdijkbijKornwerderzand strekdammen hetweidsewaterweer. Doordelagedam- draaibrug. Voorbij dezedoorgangenzietmenoverdelage de schutssluizenheenendoordoorgangenvan baar. Dedoorgangennaardevoorhavenzijnnauw, door van rustwaarhetwaterrustigisendewindmindervoel- water zijndevoorhavensbeslotenruimtes,eenmoment schip overheenkankijken.Incontrastmethetweidse ingeleid doorlagestrekdammen, waarmenvanuithet Het kruisenvandeAfsluitdijkwordt bijKornwerderzand rens kanmenkoershouden naardeschutssluizen. Kornwerderzand. Mededoordeorientatieophefto- monument endenaaldhout-bosjesopBreezanddijk en oriëntatiepunten: deheftorens vandespuisluizen,het In delagelijnvandijkzijnopgaandeelementen ontstaan, dieopkorteafstanddelijnvandijkvolgen. zijn parallelaandeAfsluitdijkweerszijdenvaarroutes Oever endedubbeleschutssluisbijKornwerderzand.Er en Waddenzee doorheenmoet:deschutssluisbijDen alle beroepsvaart enallerecreatievaart tussenIJsselmeer Er zijnnogmaartweekleinedoorgangenindedijkwaar vaarroutes vanZuiderzeenaar Waddenzee doorsneden. Door deaanlegvanAfsluitdijkzijndoorgaande 2.4.4 Dedijkvanuitdevaarroutes Doorvaart DenOeverlangsuitgestrekte geleidedammen Vanuit schutssluislangslagegeleidedammen Kruising methogehoofddam Doorvaart doorvoorhavenKornwerderzand Doorvaart doorvoorhavenKornwerderzand (bron: StructuurvisieInfrastructuurenRuimte,2011) Gemarkeerde vaarwegen geleide dammen Kenmerkend verschil hogehoofddam-lage LEGENDA jachthaven “kite-surf” gebiedKornwerderzand veerdiensten historische plaats sluis diepgang 1,80-2,20meter diepgang 2,50meter diepgang 2,70meter diepgang 2,50-4,50meter

57 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 58 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 kant sluitdedijkaanopeenkustlijnmetondiepevooroevers der endebedrijvigevisserhavenvanDenOever. AandeFriese Hollandse kustisdeharde kustlijnvandeWieringermeerpol- aan deFriesekant.KarakteristiekvooraansluitingNoord- der aandeNoord-Hollandse kantenhetkleiterpenlandschap endeWieringermeerpol- voormalige wadden-eilandWieringen de damsluitenaanoptweeverschillendelandschappen:het daarvoor vanelkaarwaren gescheiden.Delandhoofdenvan lijn tussenNoord- enWest Nederland,tweelandsdelendie De Afsluitdijkissinds80jaarderechtsstreekse verbindings- 2.5.1 Kusten 2.5 Landhoofdenenknooppunten dorpen. leeg enopen,metverspreide boerderijen enkleinecompacte een zandigebodem.Hetbinnendijkselandschapisrelatief waerd. DezeluwehoekvanhetIJsselmeerisondiepenheeft Cornwerd enMakkumeenbuitendijksvoorland,deNoord- Aan deIJsselmeerkantligtertenzuidenvanAfsluitdijkvoor in deWaddenzee. ligt” ontstaaternaverwachtingnietspontaankweldervorming de kusthierinoverheersendewindrichting“aanlagerwal slib af,waardoor devaargeul DeBoontjesdichtslibt.Omdat landzijde eenautoweg.DeWaddenzee zetlangsdezekustlijn vormd dooreenhogedeltadijk,metdirect daarachteraande van deAfsluitdijk.LangsWaddenzee wordt dekustlijnge- de Friesekusttennoorden entenzuidenvanhetaanlandpunt en buitendijksvoorland.Erisdaarbijeengroot verschiltussen Verbindingslijn tussentweeverschillendekusten Noord HollandsezachtekustWieringen Friesland: zachtekustKornwerd Kusten metverschillende kansenvoorecologischherstel Noord Holland:harde dijkWieringermeerpolder Friesland: harde kustZurich -Harlingen

59 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 60 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 plaats, eenbosjeenwaterpartij. de wegen,dieisgevuldmeteenwegrestaurant, parkeer- afbreuk gedaandoordeinrichting vandedriehoektussen het Frieselandschaptesuggereren. Aandieillusiewordt men zijningerichtmetgrasvelden,omhetdoorlopenvan het verkeerspleinveelhoogteverschillen.Degrondlicha- gelijkvloerse kruisingenendenaastgelegenzeedijkheeft doorgetrokken lijnvanhet lokale wegennet.Doordeon- kortsluiting tussendetweelokaleverbindingenen elkaar lopen:deA7enautowegnaarHarlingen, veroorzaakt doordat erdriesoortenverkeerslijnendoor De complexestructuurvanhetverkeerspleinwordt geleidelijk overineencomplexverkeersplein. meer opeenherkenbare manier dezeedijk,maargaat De AfsluitdijkkruistbijaanlandingopdeFrieseKustniet Zurich 2.5.2 Landhoofden Wegen Dijken de historischedorpsrand. Afsluitdijk isernauwelijksdoorzichtnaardehavenof door eenstripmetbedrijfsbebouwing.Rijdendoverde entree naarhetdorpvindt via eenomwegplaatsenvoert gend omeenuitstapjenaarhetvissersdorptemaken.De heeft ishetvoorbezoekersvandeAfsluitdijknietuitnodi- Noord-Hollandse Kusteen directe afslagnaarDenOever niet zichtbaar. HoeweldeA7bijaanlandingaam die hieruitmondenbijgemaalLeemanszijnvanafdeA7 herkenbaar. De vaartenvandeWieringermeerpolder die hetlandhoofdvandeAfsluitdijkinleidt,nietgoed is ingeplantdezemarkantelandschappelijkeovergang, op.Doorhetfeitdatdithelewegtrace eiland Wieringen het Roggenoordbos enloopt danomhooghetvoormalige door De A7voertindekopvanWieringermeerpolder Den Oever Beginpunten Afsluitdijk zijnnietgoedherkenbaar Wegen Dijken

61 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 62 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 Afsluitdijk toe. ristiek voegendezeknopenrecreatieve kwaliteitaande Door hunverschilleninidentiteitenruimtelijkekarakte- een snoer, die zichlenenvoorkorteroflangerverblijf. verbindingslijn liggeneenaantalknopen,alskralenaan bijzondere verblijfsplekinhet waterlandschap.Aande len. Hetisookeenpleisterplaatsvoorpassantenen het watereneenverbindingslijntussentweelandsde- De 32kilometerlangedamismeerdaneenbarriere in 2.5.3 Knooppunten Overzichtskaart knooppunten Den Oever Sluizencomplex+kazematteneiland Het Monument Breezanddijk Kornwerderzand Zurich Zurich -Harlingen Harlingen Breezanddijk Kornwerderzand Zurich Zurich -Harlingen Harlingen viskraam. maar isnueenrommelige parkeerplaats,metcampersen en recreatieve verblijfsplek aandeAfsluitdijkkunnenzijn, schutsluis zouinprincipeeenaantrekkelijk ‘uitkijkpunt’ Het havenhoofdvanDenOever opderandvan rond DenOevernumetelkaarzijnverbonden. maar ookmetdewijzewaarop deverschillendeattracties een gebrek aanzichtbaarheidvanafdedijktemaken, mogelijkheden enhethuidigefunctioneren. Datheeftmet toevoegen. Erisechtyereendiscrepantie tussendie unieke toersistischekwaliteitaandeAfsluitdijkkunnen selmeer enWaddenzee enauthentiekevissershaven, een In principezouDenOever, alsschakelpunttussenIJs- de schutsluizenenrandvanWieringermeerpolder. identiteit; hetlijkteenrestruimte tezijntussenWieringen, Zuiderhaven heeftopditmomentgeensterkeruimtelijke versterking vandewaterkeringlangshavenvoor. De schap HollandsNoorderkwartier bereidt momenteelde HetHoogheemraad- meerpolder enheteilandWieringen. kleine ‘uitham’vanhetIJsselmeertussendeWieringer- van denOeverenaandezuidkantZuiderhaven,een Waddenzee, dehistorischevissershavenaankade de schorren enslikkenonder invloedvangetijdeaande afstand driekarakteristiekeplekken:aandenoordkant verbindtopkorte De historischedijkrond Wieringen en dynamisch. vissershaven endebijbehorende bedrijvigheidauthentiek de Afsluitdijkaanopenzeeisblijvenliggen.Datmaakt cluster vanbedrijvigheidenhavenwelkenadeaanleg getypeerd alsknooppuntvan weg-envaarwegen In deStructuurvisieToekomst Afsluitdijkwordt DenOever 1. DenOever Den Oever:dijkrond Wieringen Den Oever:historischevissershaven IJsselmeer enWaddenzee Identiteit DenOever: authentiekevissersplaats,schakel tussen Den Oever:dijktussendorpenhaven Den Oever:Zuiderhaven

63 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 64 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 de haventelopen. fietstunneltje onderdeA7,maarhetisnietmogelijk rond De voorhavenvandeschuttsluizenistoegankelijkviaeen zijn. groeid datzenietmeerals militaire artefactenherkenbaar vanaf deautoweg.Deeilandenzelfzijnzosterkover- zijden vandeweg,isnietzichtbaarvanafhetfietspadof De symmetrievandekazematten-eilanden,aanweers- lijke verblijfsplekkenlangsderoute. langs hetpadenderommelige inrichtingvandemoge- Dat heefttemakenmethetsmalleprofiel, dehekwerken verhouding metdeschoonheidvanplek. zichtbaar. De kwaliteitvandezeroute staatechternietin en kazematten-eilandentoegankelijkisdeWaddenzee hetfietspadisdenoordkantop. Via vandespuisluizen toeristisch aantrekkelijke ‘pier’ vanuitheteilanddezee van DenOeveraanligtisditcomplexinprincipeeen plex metdekazematten-eilandendirect tegendehaven spuisluizen -kazematteneiland.Doordat hetsluizencom- reeks vanplekken:landhoofd -brugoverdevoorhaven De Overgangvanlandnaarzeewordt gevormddooreen 2. SluizencomplexDenOevermetkazematten Fietspad opdraaibrug Landhoofd Noorderhaven Identiteit sluiscomplex +kazematten:reeks vanplekkenvormtpieropzee Kazematten eiland Kazemat opstrekdam buitenhaven oversteken. te kunnenparkeren endewegkruisingsvrijtekunnen bezoekers perjaar. Datmaakthetnoodzakelijkomer Op ditmomentkrijgthetMonumentongeveer300.000 rol indeafbreuk vanhetkarakterMonument. werkt. Inmindere matespeeltookhetstraatmeubilaireen nument waardoor dezeniet langeralseencontrastpunt geworden. De brug doorbreekt de verticaliteit van het Mo- de functievanhetMonumentalsuitkijktoren overbodig ment vandeuitkijktoren is verdwenen. Infeiteishierdoor de Waddenzee mogelijk,waardoor hetverrassingsele- De brugmaaktvoordebezoekerseendirect zichtop het Monument,datdestatusvanrijkmonumentheeft. verschijning sterkafbreuk doet aandevormgevingvan is eenbijzonderaanwezig,detonerend elementdatin De oversteekbrugdieindejaren zeventigisontworpen ontvouwt zichhetzichtopdeWaddenzee. zijn opdeIJsselmeergeoriënteerd. Pashelemaalboven denzee vanafdeweg.Hetcafé,balkonentrappenhuis als reactie opdebeperking vanhetzichtopdeWad- verticale toren. Hetmonument isdoorDudokontworpen het sterkecontrasttussendehorizontaleAfsluitdijken De architectonische schoonheid vanhetMonumentzitin 3. HetMonument Uitzichtsplateau monument:zichtopdeWaddenzee Monument metoversteekbrug Waddenzeee Identiteit Monument: historischeplekmetge-ensceneerd zichtnaarde Monument 1932 Monument 2013

65 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 66 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 ambitie uitdeStructuurvisieen dehuidigeinrichting. dit momentiserechtereengrote discrepantie tussendie goed ankerpuntkunnenzijnvoornieuwprogramma. Op zou Breezanddijk, waarveelvrijeruimteaanwezigis,een het IJsselmeerennaardeWaddenzee. Doordiepositie metrisch opgebouwdendaardoor meteengezichtnaar land enNoord-Holland endaardoor middenopzee,sym- monumentaal enbetekenisvol:halverwegetussenFries- De positievanBreezanddijk opdeAfsluitdijkisinaanleg karakter. de Waddenzee gevenhetgebiedeenrauwenavontuurlijk verkeersruimte, parkeerplek,viaduct.Delegehavensaan energy, testlocatie voormunitie,oefenplekhetleger, ping, opslagsteenmateriaal,camperplek,plekvoorblue een plekhebbengevonden:hetbenzinestation,cam- functies dieindemargevandijkminofmeerspontaan Breezanddijk zichalseen‘vrijplaats’ ontwikkeldvoor Doordat hetwerkeilandgeen functiemeerheeft,heeft meeste auto’s razenechtervoorbijBreezanddijk. te tankenbijhetenigetankstationopdeAfsluitdijk.De haven. Voor automobilistengeeftheteilandeenkansom recte functiemeer, behalvedatvaneenmogelijkevlucht- heeft hetvoormaligewerkeilandBreezanddijk geendi- die hunwaterstaatkundigefunctiehebbenbehouden, de sluizencomplexenvanDenOeverenKornwerderzand voor innovatie,informatieeneducatie.Integenstellingtot In deStructuurvisieisBreezanddijk omschreven alsplek 4. Breezanddijk weggebruikers Breezanddijk: rustpuntvoor Identiteit Breezanddijk: avontuurlijkevrij-plaats opzee Breezanddijk: verstildehavenaandeWaddenkant, vanuitbeslotenplekzichtoverhetWad en bebouwing Breezanddijk: vrijplaatsvoor bedrijvigheid Breezanddijk: viaduct liggen. ling methetfeitdatdezewoningen direct aanopenzee karakter. Diebelevingisechtereenintrigerende tegenstel- aan devoorhavengevenKornwerderzand eenhuiselijk bouwde sluiswachterswoningen)opdewaterkering De woningen(deelsnadeTweede Wereldoorlog her- het waterlandschapoptimaalworden beleefd. In Kornwerderzandkanhetcontrasttussen‘interieur’en kazematteneiland endespuisluizen. voorhaven enhetweidseuitzichtoverwatervanaf kend ishetcontrasttussendebeschutteruimtevan typerend isvoorhetontstaanvangebied’.Kenmer- smalle strekdammen leverteenspecifiekbeeldopdat en water. ‘De afwisselingtusenhetwaterendelange, beschermen waarden ishet scherpecontrasttussenland Belangrijk ruimtelijkcriteriumindetyperingvante gezicht inhetkadervandeMonumentenwet. heeft KornwerderzanddestatusvanBeschermdDorps- van hetmilitaire verdedigingswerk enhetsluizencomplex zen- kazematteneiland.Vanwege defraaiecombinatie schutsluis-kazematteneiland- tweecomplexenspuislui- naar zeeishetzelfdealsbijDenOever:voorhavenmet De opbouwvanhetsluizencomplexindereeks vanland water, opde overgangvanondiepnaardiep. het vastelandaanmaaralsvooruitgeschovenpostin sluizencomplex vanKornwerderzandnietdirect tegen Vanwege deondieptenvoorFriesekustligthet wegverkeer. als plekvanCultuurhistorieenkruispuntwater- en In deStructuurvisiewordt Kornwerderzand getypeerd 5. Kornwerderzand Kornwerderzand: wonenaanzee Kornwerderzand: beschuttevoorhaven Kornwerderzand: kazemattenmuseum Kornwerderzand: weidsuitzicht

67 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 68 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 kwaliteit alsverblijfsplek. meer toegankelijkis.Daardoor krijgtdevoorhavenminder meer mogelijkomdathetterrein vandeschutssluizenniet Het ‘rondje Kornwerderzand’ rond devoorhavenisniet kazematteneiland aandenoordkant vandeweg. het kazemattenmuseum geen toegang tot de helft van het voetgangersverbinding langsdebrugligt.Ookiservanuit eiland slechttoegankelijk,omdatergeendoorgaande bezoekers. Vanaf deparkeerplaatsishetkazematten- Het kazemattenmuseumheeftjaarlijksongeveer20.000 sluizencomplex vanDenOever. werderzand intensieverals verblijfsplekgebruiktdanhet zemattenmuseum wordt het sluizencomplexvanKorn- rijksweg tekruisen,deparkeergelegenheidenhetka- Door denabijheidvankust,mogelijkheid ten, aanweerszijdenvandedijk,nietkanworden ervaren. speelt hetprobleem datde symmetrievandekazemat- het feitdatdebouwwerkenbeterzichtbaarzijn.Ookhier spuisluizen danbijDenOever. Ditwordt veroorzaakt door herkenbaar alsmilitaire objecten insamenhangmetde De kazematteneilandenzijnhiervoordepassantenbeter Kornwerderzand: voorhaven Kornwerderzand: buitenhaven Identiteit Kornwerderzand: vooruitgeschovenpostvanuit landinzee Identiteit Kornwerderzand: vooruitgeschovenpostvanuit landinzee uitzichtspunten overdedijkheennaarWaddenzee. aanknopingspunten voorrecreatieve verbindingenenvoor Het dorpZurichendezuidelijkerandvanHarlingenzijn worden doorholtesinhetdijktracéofstrekdammen. mogelijk is.Iniedergevalzalvoorlandbeschutmoeten te stimuleren, maarhetisnog nietduidelijkofdithierook onale ambitieomkweldervorminglangsdeWaddendijk natte natuurenbuitendijksevoorlanden.Hetiseenregi- en hetinelkaarsnabijheidontwikkelenvanbinnendijkse Pingummer Halsband)metdefietsroute langsdedijk Elfsteden, fietsroute route Wons-stelling, wandelroute gen inhetverbindenvanrecreatieve routes (bvvaarroute Aanleidingen voordergelijke‘sprongen overdedijk’lig- tussen deWaddenzee enhetachterlandwordt gemaakt. verbeteren alseropstrategische plekkeneenverbinding Het kanderuimtelijkekwaliteitvandeze‘harde’ kuststerk kust langsdeWaddenzee. dijk: eenzachtekustlangshetIJsselmeerenharde de friesekusttennoorden entenzuidenvandeAfsluit- een groot verschilindeontwikkelingsmogelijkheden langs Zoals bijdetyperingvankustenalisbeschreven iser 6. Zurich-Harlingen Identiteit Friesekust: landschappelijkeverankeringkopvan deafsluitdijk Zurich Dijk Zurich-Harlingenlandzijde:binnendijkse natuurontwikkeling Harlingen Dijk Zurich-Harlingenlandzijde:binnendijksenatuurontwikkeling

69 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 70 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 2 Afrit indijktaludtegenover parkeerhavens Parkeerhavens langsdesnelweg niet pastbijhetmonumentalekaraktervandedijk. balkons, maarzijningerichtmetstandaard meubilairdat dijktalud. Deparkeerhavensfungeren alsmooieuitzicht- vanaf hetonderhoudspadopdekruinomlaaglangs genover deze parkeerhavens ligt steeds een afrit met oprit IJsselmeerzijde, op een onderling regelmatige afstand. Te- Langs deAfsluitdijkliggenvijfparkeerhavensaan 7. ParkeerhavenslangsdeAfsluitdijk Ritme parkeerplekkenlangsdedijk dijkprofiel Identiteit parkeerplaatsen: markanteuitzichtbalkonsinsame nhang met 71 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 3 72 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 3 zijde aanworden toegevoegd. spuicomplexen kunnenkrijgen oferaandeIJsselmeer- pompen wordt bekekenofdieeenplekindebestaande in dezetorens worden ingebouwd.Voor de nieuwe de verhoogdeenverzwaarde vloeddeuren zoveelmogelijk Het hergebruikvandebestaande heftorens houdtindat minder ingrijpendhoeventezijn. maatregelen binnendijks,omhetdijktaludtebeschermen, ging vandekruinkannamelijktotgevolghebbendat beperkte mateookaandehoogte.Eengeringeverho- hoek vanhetdijktalud,aandebekledingdijkenin dat dedijkdoorbreekt. Datstelteisenaandehellings- de dijkheenstroomt hetdijktaludnietzodanigbeschadigt hoeveelheid waterdiebijeenmaatgevendestormover De oplossing‘overslagbestendigedijk’houdtindatde voor hetopknappenvandebestaandesluiscomplexen. zen voorhetprincipevande‘overslagbestendigedijk’en In deStructuurvisieToekomst Afsluidijkisdaarom geko- kennis entechnischemogelijkheden. pen worden genomen,op basis vandedanbeschikbare kunnenverderedijk tot2050veiligis.Daarna vervolgstap- die nuworden getroffen moetenervoorzorgendatde van deAfsluitdijkflexibiliteitingebouwd.Demaatregelen noses vandezeespiegelstijgingwordt bijdeversterking groter isdan1/10.000jaar. Vanwege deonzekere prog- doen aandeveiligheidseisdatoverschrijdingskansniet DeAfsluitdijkiseenprimaire waterkeringenmoetvol- waterafvoer 3.1 Maatregelen waterveiligheid en Toekomstige maatregelen enambities hoofdstuk 3 Oplossingsruimte overslagbestendigedijk(bron: Startdocument,project Afsluitdijk)

73 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 3 74 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 3

Kruin verhogen Overslagbestendige dijk(bron: Startdocument,project Afsluitdijk) Versterken binnentaludtuimeldijk Verflauwen binnentaludtuimeldijk +fietspadIJsselmeerzijde

Huidig

Variant Variant

Variant Variant Huidig

Variant Variant Variant Variant Verhogen tussenKornwerderzand-Friesekust

Huidig Huidig

kernzone binnenzijde Buitentalud steilermaken+fietspad Waddenzijde Steiler makenbuitentalud Steiler makenbuitentalud sluizen zijnnamelijkonderdeel vandeprimaire kering. gaande lijnvandeAfsluitdijk,en dedeuren vandeschut- ongeveer 2meterlagerzijndan dekruinvandoor- gelegen schutsluizen.Dedijken rond devoorhavens,die havens bijDenOeverenKornwerderzand endedaarin sterkt worden, maarookdewaterkeringrond devoor- Niet alleenhetdijklichaamvandeAfsluitdijkmoetver- 2020 nietmeervoldoetaandeveiligheidseisen. dijk geblekendatdezeoverdehelelengtevanin Inmiddels isuitdetoetsingvanbuitenbekleding dijktrajecten metverschillendeveiligheidsopgaven. verschillen. Opbasishiervanontstaatereenindelingin Ook kandekwaliteitvansteenbekleidingopdijk verschilt doorverschillenindieptenvandeWaddenzee. gelijk, maar de golfaanval die er op de dijk wordt verwacht profiel enkruinhoogtevan deAfsluitdijknuoveralvrijwel opgave voordedijknietoveralhetzelfdeis.Weliswaar zijn Uit onderzoekvanRijkswaterstaatblijktdatdeveiligheids- lossen. (Natura 2000 gebied en UNESCO Werelderfgoed). mogelijk isomdieversterkingopeenandere manieropte sterking nietindeWaddenzee uittevoeren, tenzijhetniet groene vegetatie-uitstraling tegevenenomdedijkver- legd zijn,zijndeeisomhetbinnentaludvandijkeen Randvoorwaarden diedaarbij indeStructuurvisievastge- van dekruinenommaatregelen aanhetbinnentalud. regelen aanhetbuitentalud, omeengeringeverhoging Uit dieOplossingsruimteblijktdathetkangaanommaat- Oplossingsruimte bepaald. sterking alsvoordeaanpassingvanspuicomplexen Rijkswaterstaat heeftinmiddelszowelvoordedijkver- Startdocument, project Afsluitdijk) Onderdelen vandeAfsluitdijkalsbasisvoor devarianten(bron:

75 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 3 76 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 3 3. programma vaneisenenwensen Varianten schutsluizen(bron: Startdocument, project Afsluitdijk) voorhaven teplaatsen. ren indelijnvankruinaan deWaddenzeekant vande Afsluitdijk deversterkinguittevoeren, doorstormvloeddeu- ken naareenvariantomlangsdedoorgaandelijnvan Binnen demogelijkeoplossingsruimtewordt ookgeke- Kornwerderzand Den Oever stuimte van dze parameters zijn hiernaast weergegeven. stuimte vandzeparameterszijnhiernaast werking vanhetcomplex.Varianten binnendeoplossing- uithijsbare constructieende relatie metdewaterkerende op hetontwerpvandezepompen:depositie,vasteof nen spuien.Erzijnverschillendeparametersvaninvloed de Waddenzee tochwateruithetIJsselmeertekun- bij DenOeverpompeningebouwdomhoogwaterin hier opaangepastworden. Voor dewaterafvoer worden De hefmechanismesomdeschuiftelatenbewegenmoet koker zaltenminsteeenschuifversterktmoetenworden. het versterkenvandeschuivenenconstructie.Perspui- De waterveiligheidsopgavevandespuisluizenbestaatuit Varianten spuisluizen(bron: Startdocument, project Afsluitdijk)

77 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 3 78 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 3 Overzichtkaart regionale ambities Overzichten projecten zoekgebiedennieuwe recreatievoorzieningen voor hetMasterplanBeeldkwaliteit. de regionale ambities,maarzijnweleenontwerpopgave opLandzijnaangewezenhoren nietbij sie Windenergie De zoekgebiedenvoorwindparkendieindeStructuurvi- reiding. energie-winning zijnpilotslangsdeAfsluitdijkinvoorbe- energy enzonne-energie.Voor alledriedezevormenvan functioneren vandeAfsluitdijk zijngetijde-energie,blue Experimenten diebijuitstekpassendeliggingenhet energiebronnen. schakeling vanfossielebrandstoffen naarhernieuwbare zou eenpr De Afsluitdijk,icoonvan20steeeuwseingenieurskunst, • gende overkoepelendeambitiesbeschreven: In deAmbitieagendaDeNieuweAfsluitdijkzijnvol- 3.2.1 Ambities 3.2 Regionaleambities verblijfsrecreatie strand camperplaats infocentrum (zoekgebied) horeca recreatief transferium hergebruik kazematten uitzichtstoren passantenhaven

De DuurzameEnergiedijk oeftuin kunnenzijnvoorde21steeeuwseom- e ee ouetBezndj onedradZurich Kornwerderzand Breezanddijk Monument Den Oever x x x x x x x x x x x x condities voorzilteteeltenenaquacultuur. kelingen kanerookworden geëxperimenteerd met Naast hetcreeren vanconditiesvoorecologischeontwik- in onderzoek. vispassage (‘devismigratierivier’)bijKornwerderzandzijn als KRW-maatregel uitgewerktenmogelijkhedenvoor Een planvooreenvispassagebijDenOeverwordt al verbeteren, doordeaanleg vanvispassages. verbindingen tussenIJsselmeerenWaddenzee voorviste Bovendien zijnermaatregelen nodigomdeecologische en mogelijkindetoekomstookvoorkustbescherming. nen zorgengradientrijkeovergangentussenlandenwater ture: hetingangzettenvan natuurlijkeprocessen diekun- (Kaderrichtlijn Water) wordt ingezetopBuildingwithna- Rijke Waddenzee) enlangsdekustenvanhetIJsselmeer ecologisch herstelindeWaddenzee (hetprogramma De barriere tussendeWaddenzee enhetIJsselmeer. Voor nische verdediging tegende zee,eneenecologische Door zijnpositieisdeAfsluitdijkeenhar •

Building withnature en ecologisch herstel x x x x x x x x x x de civieltech- x x x x zichtbaar temakenaaneenbreedpubliek. (internationaal) een prachtigekansomdeinnovatiesvanhetproject zelf Noord-Nederland ishet kunnen ontdekken. Daarnaast de AfsluitdijkattractiviteitvanhetWaddengebied en in deomgevingendoordat velendoorhunbezoekaan economisch effect doormeer bestedingenopdedijken toeristische bestemmingmoetenworden. Datheefteen In detoekomstzouAfsluitdijkzelfveelmeereen en voordevoorbijgangerdieerevenstopt. de Afsluitdijk,voorbussenmetbuitenlandsetoeristen selmeer. Alleen hetMonumentisnueenbestemmingop over devoortrazendeauto’s heenalleenzichtophetIJs- fietser, ingeklemd tussenhetdijktaludendeweg,heeft passeert dedijkviasluizen,eveneensopdoorreis. De weg naarhunbestemming.Beroeps-en recreatievaart duizenden automobilistenrijdenerdagelijksoverheenop De Afsluitdijkisonder •

De Afsluitdijkalstoeristischetrekker Harlingen x x x x deel vanhetrijkswegennet.Tien-

79 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 3 80 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 3 • • • • De AfsluitdijkalsEnergiedijk het project alsgeheelinspireren enbeinvloeden. maken dieeengrote toeristische aantrekkingskracht heeft moetdeambitieomeenduurzamedijkte Daarnaast krijgen. in aansluitingbijhetProject Afsluitdijkeenplekmoeten ment aleenaantalconcrete projecten invoorbereiding die In hetkadervandezedriedoelstellingenzijnopditmo- 3.2.2 Projecten eninitiatieven

Pilot blueenergyopBreezanddijk Pilot getijde-energieinspuisluizenDenOever 100-1000 meterlang Pilot zonne-energieopBreezanddijk, tussende heidscentrum. mogelijkheid opdenduuruittegroeien totduurzaam- kennisoverdracht worden geconcentreerd, metde op hetgebiedvanduurzameenrgie,zilteteeltenen duurzaamheid eneducatie’.Hierkunnenexperimenten zanddijk aangewezenalshet‘centrumvaninnovatie, In deStructuurvisieToekomst Afsluitdijkwor dt Bree- Werking BlueEnergy(bron: Redstack) gewonnen energieaanhetnetmiddelsdenieuweelektriciteitskabeldieAlliandernaarBreezanddijk heeftgelegd. werkhaven aandeWaddenzee zijde.Debuizenpasseren desnelwegovereenportaalvan7.6mhoog.Depilotlevert Grote buizenvoorziendeopstellingvanwateruitWaddenzee enhetIJsselmeerlozenbrakkewateropde De opstellingwordt geplaatstineennieuwtebouwenloods. bedrijf zalzijn,tot2016.Ditisdeeersteopstellingterwereld waarineenvolledigblueenergyproces getestgaatworden. elektrolyse proces totstandkomen.Dekomendemaanden wordt eenproefopstelling gebouwddieongeveervierjaarin en zoutwater. Doorzoutenzoetwateraanbeide zijdenvaneenspeciaalmembraantelatenlopenkanomgekeerd Met hetBlueEnergypilotproject inBreezanddijk wordt beoogdenergietewinnendooreenosmoseproces tussenzoet BLUE ENERGY maximale spuicapaciteittebewerkstelligen. kunnen worden vooronderhoud,beschermingtegenkruiendijsofomeen gaan leveren. Dezedrieturbinesmoetenindividueeluithetwatergehaald ren, waardoor hethelecomplexbijKornwerderzand intotaal2,5MWopzal in alletienkokersvanKornwerderzandzo’n250kWperkokergaanopleve- turbines verbeterde T100turbinesopeenportaal.Dezecombinatiesmoeten spuisluiskokers vanKornwerderzandinterichtenmetcombinatiesdrie Het getijdenturbinebedrijfTocardo richtzicheropomindetoekomst GETIJDE ENERGIE Ruimte voorgetijde-turbines (bron: Tocardo)

81 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 3 82 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 3 • • Building withnature en ecologisch herstel

informatiepunt bijKornwer Aanleg vaneenvispassageindevormvismigratieriviermet Aanleg vaneenvispassageindevoorhavenDenOever derzand RANDVOORWAARDEN Vismigratierivier: randvoorwaarden, Programma vanEisenenontwerpeisenecologie 3. 2. 1. PROGRAMMA VAN EISENVOORVISPASSAGE KORNWERDERZAND • • • • • • •

daarmee recht doenaandeschaalvanlocatieindeltahetRijnstroomgebied. Ecologie: devoorzieningmoetjaarrond optimaalfunctioner sche waarden; manier worden ingepastinintegraleafstemmingmetlandschappelijke,recreatieve encultuurhistori- Landschap, recr water; het IJsselmeerinverbandmetdebelangenvandrinkwaterwinningeninlaatlandbouw- Waterkwaliteit: deter Waterberging: hetoppervlakvanIJsselmeermagnietsignifica als gevolgvandeaanlegeenvoorziening; Waterafvoer: deafvoer hinder ondervinden; Verkeer: dewegverbindingoverAfsluitdijkmoetgehandhaafdb terland, moetgegarandeerd blijven; Veiligheid: deveiligheidsfunctievanAfsluitdijk,alsbesche tot dezwakkere zwemmersenvislarvendieviagetijdentransport naarzoetwatermigreren; van hetsysteem.Devispassage moetduswerkenvoorallevissoorten,vandegoedezwemmers passief metdevloedstroom latenmeevoeren (o.a.glasaal,botlarven)kunnenookgebruik maken aan devereisten (trekgedrag, zwemcapaciteit)vandezebrede groep trekvissen. die zich Vissen genwoordigt eengrotere groep trekvissen. Ditbetekentdatdevispassagemoetbeantwoorden stekelbaars, glasaal,fint,elft,rivierprik,zeeprik,houting,bot,zeeforel enzalm.Deze groep verte- verschillende leeftijdscategorieën.Dedoelsoortenvoordevispassagezijnspiering,driedoornige De vispassagemoetgoedfunctioneren vooreenbr De vispassageisgeschiktvooreenbrede gr richt zichdanookophetverbeteren vandeintrekmogelijkheden; De beperkendefactorindevismigratieroute isdeintr De vispassageisgerichtopdeintrek vantr voor veranderingenindeomgeving; vispassage moetquaschaalvoldoenderobuust worden uitgevoerd zodatdeze mindergevoeligis optimaal, maarvooranderen veelminder. Bijkleineveranderingenlooptde effectiviteit terug.De bieden indedeltavanhetRijnstroomgebied. werkenvaakvooreen aantal soorten Vispassages De vispassagezorgtvooreenrobuuste ecologischeverbindingtussentweebelangrijkenatuurge De vispassagezorgtvooreenrobuuste ecologischeverbindingtussenW eatie encultuurhistorie:denieuwevoorzieningmoetopeenkwalitatiefwaardevolle ealiseren voorzieningmagnietleidentoteentoenamevanhetzoutgehaltein capaciteit vanhetspuicomplexKornwerderzandmagnietworden beperkt ekvissen. oep trekvissen. ede groep grote enkleinetrekvissen van ekmogelijkheid voortrekvissen. Ditproject en vooreenbrede groep trekvissen en rming tegenhoogwatervoorhetach- nt afnemen; lijven enmaggeenpermanente addenzee enIJsselmeer. - 3. 2. 1. ECOLOGISCHE ONTWERPEISEN 5. 4. 6. 5. 4.

10. 9. 8. 7.

IJsselmeer engeenbeperkingafvoercapaciteit spuicomplexKor Geen significantebeperkingvandewaterbergingscapaciteithet om dittevoorkomen; drinkwaterwinning enlandbouw. Devispassagemoetdusgoedafsluitbaarzijn Vergr De vispassagemagnietleidentotverhogingvanhetzoutgehalteinIJsselmeer Geen zoutbelastingIJsselmeer. • Inrichting vandepassage: De vispassagebeschiktovereenbrakwaterhabitat. De vispassagebeschiktovereenoptimalelokstroom. Optimale locatie(aansluitenbijgrootste aanbodvanintr Contact metdiepere W Dag &nachtenjaarrond vispassage. • • • • • • • • Afstemming spuiregime op vismigratie. Aanleg vispassageseparaatvanspuimiddel. Terugkeermogelijkheid zoetwatervis. Bovenstroomse uitgangIJsselmeerzijde “smart”inrichten

passage, endehoekeninpassagemoetenkleinerzijndan90graden; Een vispassagemetbochtenverdient devoorkeurboveneengeheelr Een niet-overdekte passageheeftdevoorkeur; De vismoetopelkediepteindepassagekunnenzwemmen; spuicomplex; De passagemoetbijvoorkeurevendiepzijnalsdehoofdstroom doorhet De vispassagemoetzwemmend(dusnietspringend)kunnenworden gepasseer De bodemmoetstabielenvariabelzijnzodatdestroomsnelheid varieert; passage moetbeperktzijn; De stroomsnelheid moetlaag zijn,minderdan0,50m/sec,endeturb onderbrekingen zijn; De waterstroom moetzomin mogelijkwor Er moetenrustplekkenindepassageaanwezigzijn(RIKZ,2001). oting vanhetzoutgehalteinIJsselmeerisongewenstvanuitdefuncties addenzee-geulen. den onderbroken enzonder abrupte ekkende vis). nwerderzand ulentie inde echte . d; Programma naareenrijke Waddenzee, 2013) vandevismigratierivier(bron: Afsluitdijk,haalbaarheidenprojectplan,Visualisatie Vismigratierivier consult, Wanningen consult) Schema werkingvismigratierivier (bron: Afsluitdijk,Linkik Initiatief documentVismigratierivier

83 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 3 84 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 3 stroom inzwemmennaar het IJsselmeer. kunnenvanuithethavencomplextegende Vissen Waddenzee, opdelocatievanhethavencomplex. ontstaat eencontinuezoetwaterlokstroom naarde wordt hetwaterondervrij verval geloosd.Hierdoor Waddenzee. Middelseenleidingdoordewaterkering peil gebrachtdathogerisdanhetwaterpeilopde indebakwordtHet waterniveau continuetoteen “gesloten bak”waarzoetwaterinwordt gepompt. De uitzwemcontructieaandeIJsselmeerkantiseen tergebied waarindeviskanacclimatiseren. migreren. Devispassagevoorzietnietineenbrakwa- trekvissen tussendeWaddenzee enhetIJsselmeer richtlijn Water maatregel. devispassagekunnen Via Nieuwe Afsluitdijkmaarwordt uitgewerktalsKader- De vispassagebijDenOeverisgeenproject vanDe VISPASSAGE DENOEVER bron: van deHerik,Witteveen+Bos kan omzetteninelektrischeenergie. Noord-Holland eenpilotgestartmetverharding diezonne-energie moment noggeenambitievanDeNieuweAfsluitdijk,maarer isin is heteenkanshier“Solar-road” vantemaken.Ditisopdit Wanneer ereennieuwfietspadopdeAfsluitdijkwordt aangelgd de helelengtevandijkteworden ingepast. Bij toepassingvandezonnepanelendientdezeinfrastructuur over van depanelenbruikbare energietemaken,zijnomvormersnodig. len metelektriciteitskabelsverbondenworden. Omvandestroom Om deenergievanzonnepanelentewinnenmoetenpane- toegepaste paneelendetemperatuuroprond hetpaneel. van depanelen,oriëntatieefficiëntiehet aantal zonuren, desterkte van dezoninstraling,hellingshoek standaard testcondities.De reële opbrengst isafhankelijkvanhet veer 21kmbruikbare lengte, kantot3.3MWpenergieopwekkenin Een 1 meter hoge rij panelen over de hele lengte van de dijk, onge- er zijndiverseandere afmetingen opdemarktverkrijgbaar. verkrijgbaar. Gangbare afmetingvaneenpaneelis1x1.6m,maar zijn indiversefabricatenmetverschillendezonneceltechnieken necellen diezonlichtomzetteninelektrischeenergie.PV-panelen photovoltaïsche panelen(pv-panelen).Dezebevattenzon- Er kanefficiëntzonne-energieopgewektworden doormiddelvan singsmogelijkheid vanzonnepanelenlangsdeheleAfsluitdijk. zonne-energie testartenopBr Het isdeambitievanDeNieuweAfsluitdijkomeenpilotvoor F actsheet

zon NE ENERGIE eezanddijk alstestvoordeplaat- Proefvak Solar-road

85 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 3 86 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 3 versterken. met alsdoelomdeverblijfskwaliteitvanAfsluitdijkte wordenDaarnaast erveelkleinere projecten voorbereid • • • • • • Toeristische trekker

Bereikbaarheid kazemattenmuseum vergr Uitbreiden vandehor geveer 300plekken. van ongeveer1000m2eneenparkeerterrein meton- Het informatiecentrumAfsluitdijk,meteenoppervlakte Afsluitdijk tief aantrekkelijke kustzone enalsentreegebied vande Het ontwikkelenvanhetHalterFryslânalsrecr entree vandeAfsluitdijk de Waddenpoort indeKopvanNoor Het ontwikkelenvandevissersplaatsDenOeverals zicht naarbeidezijden Het aantrekkelijker maken van defietsr eca bijhetmonument d-Holland enals oute, metuit- oten ea- Plankaart planWaddenpoort DenOever(gemeenteHollandskroon) Plankaart HaltervanFryslân(gemeenteSudWest Fryslân)

87 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 3 88 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 3 3. programma vaneisenenwensen of 4MW(hoogteinclrotorblad 155m) met turbinesvan6MW(hoogteinclrotorblad 182m) initiatiefnemer diehierminimaal250MWwilrealiseren, Voor hetwindparkFryslâninIJsselmeerisereen dan 100MW. locaties vanwindparkenmeteenvermogenmeer opLandafsprakengemaaktoverde Windenergie Het Rijkendeprovincies hebben indeStructuurvisie 3.3 Varianten WindparkFryslân (bron: Ponderaconsult) 6MW 4MW Varianten WindparkFryslân(bron: PonderaenLandstraLandscape) Contour zoekgebied +Variant 4WindparkFryslân (uit:Structuurvisie Windenergieopland)

89 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 3 90 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 3 nissen bij. staatswerk enkrijgtertegelijk een aantalnieuwebeteke- De Afsluitdijkbehoudtzijnbetekenisalsuniekwater- past indieadaptievebenadering. maatregelen aantepassennieuwetechnischeeisen reus maartebehoudenenmetafgewogen tevernieuwen, de keuzeomcivieltechnischekunstwerkennietrigou- overstroming kanverdragen, isdaarvoordebasis.Ook het waterniethelemaalbuitensluitmaareenbepaalde punt. Hetconceptvandeoverslagbestendigedijk,die dynamiek metduurzaamhandelenendenkenalsvertrek- veiligheid dattoestaatenruimtebiedenvoornatuurlijke en techniek.Meebewegenmetdenatuurvoorzover tuur, maarals icoonvanhetsamenspeltussennatuur Niet meeralsheticoonvandeoverheersingna- waterbouwkundig symboolvande21steeeuwtemaken. Dat iseenprachtigekansomdeAfsluitdijkooktot toerisme. eigentijdse ambitiesvoorduurzaamheid,ecologieen worden toegevoegdofversterkt, dievoortkomenuitde moet tegelijkertijdnieuweruimtelijkelagenaandedijk aangepast aandetoekomstigeveiligheidseisen.Ener van deheldhaftigestrijdtegenhetwater, moetnuworden De monumentaleAfsluitdijk,het20steeeuwsesymbool 4.1 Visie Kansen voordenieuweAfsluitdijk hoofdstuk 4 VERNIEUWD V ersterken versterken waterbouwkundig M a x condities toeristische

imalisering beleving

beleving

voor

waterbouwkundig = + + + +

duurzaamheid

attractie waterlandschap

ecologie icoon

van

de 21

icoon ste Waterlandschap Waterbouwkundig icoon

Ecologie Toerisme Duurzaamheid eeuw

91 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 4 92 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 4 maatregelen. vormt deoverkoepelendeafwegingvooralleruimtelijke • hetstreven naarmaximalisering vanduurzaamheid terbouwkundig icoonenhetwaterlandschapversterken; ecologie zóaandatzederuimtelijkekwaliteitvanhetwa- sluitendeambitiesvoortoerismeen • opdezekern lijke analysevandeAfsluitdijk; wordt opbasisvandeaanknopingspunten uitderuimte- dieversterkt beleving vanhetwaterlandschapisdekern, • deessentievanhetwaterbouwkundigicoonen sluitdijk’ voor: Afsluitdijk teborgenstellenwedestrategievan‘Aan- Om indietransformatiederuimtelijkekwaliteitvan strekdammen enaanhangsels. lijn vandedijkeenduidigdominant tenopzichtvande brengen. Bijdeschutssluizenisdijkalsdoorgaande mee detrots vanhetwaterbouwproject totuitdrukkingte juist geprobeerd deverticaliteit teversterkenomdaar- dijk, bescheidenzijninhunhoogteisdearchitectuur krachtige volumes.Hoewelookdeheftorens, netalsde in deheftorens versterkthetbeeldvandeeenvormige Het feitdatdefunctionelemechanismeszijnweggewerkt heftorens isaanbeideuiteindenvandeAfsluitdijkgelijk. repeterende ritmevandegelijkvormigevolumes eveneens gebaseerd opeenvoudeneenvormigheid:het De monumentaleschoonheidvandesluiscomplexenis dijk isdirect teverklaren vanuitzijnfunctie. bruik, maarmonumentaalinzijnlengte.Devormvande De dijkisbescheideninzijnprofiel eninzijnmateriaalge- schaal eenuniekebelevingvanhetwaterlandschapbiedt. rechte lijn,meteénmarkante knik,diedoorzijngrootse monumentale zeggingskrachtheeft.Dedijkiseenheldere civieltechnische kunstwerk,datjuistdaardoor eengrote eenvoud, deeenduidigheideneenvormigheidvanhet vandeschoonheidAfsluitdijkzitin De kern icoon 1. Versterken belevingwaterbouwkundig tot expressie gebrachtmoetenworden. overslagbestendigheid zouinde vormvanhetdijkprofiel zacht moetenworden enruimtegevenaanecologie.De aan dekantvanWaddenzee zoveelalsmogelijkver- ling enrecreatieve beleving.Deharde kantvandedijkzou samen methetversterkenvandeecologischeontwikke- de grootstevanhetdijkprofiel kansenvoorvernieuwing naar toekeert.AandekantvanWaddenzee liggen rug naardeWaddenzee staatmaarerjuistzijngezicht natuur’ vraagteromdatdeAfsluitdijknietlangermetzijn de ambitie‘nietverdedigen maarmeebewegenmetde spuisluizen-kazematten. Hettotexpressie brengen van de dijkgearticuleerd doordereeks landhoofd-haven- land naarhetweidsewaterwordt aanweerszijdenvan het legelandschaplangsdedijk.Deovergangvan de poortwerkingvanknooppuntenincontrastmet nog verder worden opgevoerd doorhetversterkenvan rijdend overdeAfsluitdijk.Diefilmischeervaringkan leegte vanhetwaterlandschapworden beleefdals Nergens inNederlandkanoverzo’ngrote lengtede terlandschap 2. Versterken vandebelevinghetwa- voor mossen,schelpdieren eninsecten. de dijktaluds,dijkbekledingenstortbermenalssubstraat soortenrijke vegetatieontwikkelingopdezuidhellingenvan gen zoalsmaatregelen voorvispassagesbijdesluizen, en daarmeeruimtegevenvoorecologischeontwikkelin- ontworpenwordenmogelijk innovatief‘natuurinclusief’ De civieltechnischemaatregelen zelfmoetenzoveel nische kunstwerk. slib enriet–incontrastmetdeharde lijnenhetcivieltech- van ‘natuurbouwers’alsmosselbanken,zeegras,zand, om gradientrijkenatuurlijkeoeverstemakenmetbehulp Breezanddijk kunnenluwtes enondiepten,worden benut de kusten,inondiepedelenvanWaddenzee enbij natuurlijke dynamiekenhetherstelvanverbindingen.Aan de deltaaftezwakkenenconditiesscheppenvoor effecten vandebarrière inhetecologischsysteemvan Toch liggenlangsdeAfsluitdijkkansenomnegatieve De Afsluitdijkisenblijfteenharde lijndoorhetwater. 3. Conditiesvoorecologischeontwikkeling spreiding maaruitgesproken geconcentreerde karakters. opzicht vanelkaarworden versterkt:geengelijkmatige kan deidentiteitvanverschillendeknooppuntenten Door hetstrategischconcentreren vannieuwprogramma dijk komen,ennietophetland. voorzieningen diehetverhaalvandedijkverrijkenop passen nietopdeAfsluitdijk.Andersommoetennieuwe die ookopde‘vastewal’tothunrecht zoudenkomen het waterlandschapbeleefbaarmoetenzijn.Attracties ving vanhettoeristischprogramma zouhetavontuurvan op eenbijzondere plekop het watertezijn.Indevormge- moeten inspelendedynamiekvanzeeenervaring zijn voordeAfsluitdijkennetalsMontSaintMichel, Het nieuwetoeristischeprogramma zouspecifiekmoeten 4. Toeristische attractie termijn meerwaarde oplevert. wellicht nueengrotere inzetvergt,maaropdelangere De essentievanwerkelijkeduurzaamheid isdathet geïntegreerd. kende manierinhetontwerpvan dijkenkunstwerken die duurzameenergiedijkmaken,opeenvanzelfspre- duurzame energieopwekkingkunnenvandeAfsluitdijk zaamheidsprincipe. Implementatiesentransportvoor door tebouwenindetoekomstiseveneenseenduur- buustheid vandeoplossingenvooromophetbestaande CO2-neutraal mogelijkuitgevoerd moetenworden. Ro- De versterkingvandeAfsluitdijkzouiniedergevalzo van materialen. het benuttenvannatuurlijkeconditiesenzuiniggebruik vraagt opnieuwomcombinatievantechnischeinnovatie, veilig temakenvoordetoekomstigezeespiegelstijging De opgaveomdeAfsluitdijkopeenduurzamemanier lijke materialenalszand,keileemenwilgenroosters. van deinomgevingaanwezigeenbeproefde natuur- sche innovatieswaarbijmentegelijkslimgebruikmaakte komstgerichte daad,mogelijkgemaaktdoordetechni- De aanlegvandeAfsluitdijkwas80jaargeledeneentoe- 5. Maximaliseringduurzaamheid

93 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 4 Maximalisering duurzaamheid Toeristische attractie Ruimte voorecologie Beleving waterlandschap Waterbouwkundig icoon Beleving waterlandschap 94 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 4 Maximalisering duurzaamheid Toeristische attractie Ruimte voorecologie Beleving waterlandschap Waterbouwkundig icoon 4.2 Partituur+legenda 5.6 5.3 5.2a 5.10 Zonne-energie5.11 Windpark5.12Gebouwdeobjecten 5.4 5.1 5.8 5.1 5.7 5.1 5.4 5.2b 5.3 5.5 5.9 proeftuin duurzameexperimenten duurzame dijkversterking ontwikkeling teelten opwekking energiespuistroom fietspad Waddenzee zijde connectie Friesekust connectie DenOever uitbreiding monument kunstwerken beleefbaar kazematten beleefbaar toerisme Breezanddijk ecologische Waddenzee zijdedijk doorgang vissen natuurontwikkeling ecologie groen land open water sequentie land-zee zicht werkeiland verticaliteit monument ritmiek heftorens dijkprofiel landhoofd uniform groenzeedijkprofiel poortwerking symmetrie werkeiland principe monument sequentie land-zee poortwerking symmetrie werkeiland principe monument sequentie land-zee gelijke behandeling zeedijk profiel flauw buitentalud smalle kruin steil binnentalud Waterlandschap Waterbouwkundig icoon Ecologie Toerisme Duurzaamheid poortwerking symmetrie werkeiland principe monument sequentie land-zee zicht beidezijden gelijke behandeling zeedijk profiel Zicht naarbeidezijdendijk Ritmiek heftorens alsstart eneindpuntaanbeidezijden:gelijkbehandelen Principe verticaliteitmonument sequentie land-zee poortwerking symmetrie werkeiland principe monument flauw buitentalud smalle kruin steil binnentalud poortwerking symmetrie werkeiland principe monument sequentie land-zee Sequentie land-zee principe monument sequentie land-zee poortwerking symmetrie werkeiland Symmetrie werkeiland Waterlandschap Waterbouwkundig icoon Ecologie Toerisme Duurzaamheid zicht beidezijden sequentie land-zee poortwerking symmetrie werkeiland principe monument gelijke behandeling zeedijk profiel gelijke behandeling zeedijk profiel Zicht tussenheftorens: poortwerking Zeedijkprofiel flauw buitentalud smalle kruin flauw buitentalud steil binnentalud smalle kruin steil binnentalud gelijke behandeling zeedijk profiel gelijke behandeling zeedijk profiel Waterlandschap Waterbouwkundig icoon Ecologie Toerisme Duurzaamheid flauw buitentalud flauw buitentalud Waterlandschap Waterbouwkundig icoon Ecologie Toerisme Duurzaamheid zicht beidezijden smalle kruin smalle kruin steil binnentalud zicht beidezijden steil binnentalud 95 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 4 gelijke behandeling zeedijk profiel Waterlandschap Waterbouwkundig icoon Ecologie Toerisme Duurzaamheid Waterlandschap Waterbouwkundig icoon Ecologie Toerisme Duurzaamheid zicht beidezijden flauw buitentalud zicht beidezijden smalle kruin steil binnentalud Waterlandschap Waterbouwkundig icoon Ecologie Toerisme Duurzaamheid zicht beidezijden 96 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 4 • • • • • • • sluizen • • • • • • dijk BELEVING WATERBOUWKUNDIG ICOON 4.3 Vormgevingsprincipes voorruimtelijkekwaliteit

behuizingen nieuwe techniekinkledeninbestaandeofmoderne beter herkenbaarmaken samenhangend ensemblespuisluizen-kazematten buiten bestaandbouw-volume geen aanhangselsenmechanismesaanheftorens verticale architectuur heftor ken ervaring vanritmeenpoortwerkingheftorens verster behandelen Stevinsluizen enLorentzsluizen zoveelmogelijkgelijk monumenten streven naarwerkendeinstandhouding bestaande schikte str herkenbare lijnhoofddam ten opzichtevanonderge- weg visueelvergr maat grondlichaam dijkten opzichtevanmaatauto- relige textuur steenbekleding metnatuurlijkeuitstralingenfijnkor- in trajecttussensluizenuniformdijkprofiel handhaven bruik alsbasis kenmerkend zeedijkprofiel metsobermateriaalge- kaarsrecht tracémeteenmarkante knikaccentuer ekdammen oten ens accentueren en - • • • • • • • • knooppunten

baar houden bij transformatieknooppuntenbasisstructuurherken- voor nieuwefuncties het ‘nieuweland’–na1932-isvoorkeurslocatie lijk verwijderen storende objectenvanr derzand behouden kenmerkenbeschermdgezichtKornwer zijden vandedijk beleving symmetriekazematten-eilandenaanweers- kazematten alsmilitaire objecten zichtbaarmaken accentueren verticaliteit monument(=hoogstegebouwopdedijk) ken architectonische kwaliteitrijksmonumenten verster ecente datumzoveelmoge- - - • • • • • knooppunten • • • sluizen • • • • • • • dijk BELEVING WATERLANDSCHAP

IJsselmeer bij Breezanddijk 360gradenbelevingW Waddenzee vanaf dekusten‘terugblik’over dezeedijkenop ervaren vanaf deAfsluitdijknatuurlijkekustlijnensterker inleiden vanuit hetlanddeentree naardeAfsluitdijkruimtelijk ting knooppunten ervaring leegteversterkendoorcontrastrijkeinrich- lage strekdammen vanaf hetwaterbenaderingschutssluis/dijktussen waterlandschap vanaf dewegbijbruggenaantweekantenzichtop dijk) accentuer zee (landhoofd-voorhaven-spuisluizen-kazematten- aan weerszijdenvandedijkreeks vanlandnaar van deWaddenzee verzachten dijktalud(ecologie,recr principe overslagbestendigedijkherkenbaarmaken en IJsselmeer Afsluitdijk geenvisuelebarriere tussenW fietsers zichtopde Waddenzee geven Waddenzee dijk nietmetderugmaarhetgezichtnaar poortwerking knooppuntenlangsdedijkversterken behouden de belevingvanleegtehetwaterlandschap en eatie) aandekant addenzee en addenzee • • • • knooppunten • sluizen • • • • • • dijk ECOLOGISCHE CONDITIES

samenspel natuurentechniekzichtbaarmaken kansen natuurontwikkeling bijBr gisch herstelW bij landhoofdenenlangsdekustenconditiesecolo- maken voor natuur verschillende conditiesWaddenzee enIJsselmeer sen IJsselmeer in sluisontwerpmogelijkhedenvoorvispassagestus- ver ecologische waarde steenbekleding behoudenof de binnentaludsmaken condities voorecologischwaardevolle vegetatieop devolle taludsversterken karakter landschappelijkedijkmetecologischwaar- zachte overgangendijktaludaandeWaddenzeekant en W waar mogelijkecologischerelaties tussenIjsselmeer ecologische gradientenversterken langs dedijkconditiesvoornatuurlijkedynamieken nieuwen addenzee herstellen ontwikkeling benuttenenzichtbaar addenzee enIJsselmeerbenutten -Waddenzee optimaalbenutten eezanddijk benutten • • • • • • knooppunten • • sluizen • • • dijk TOERISTISCHE ATTRACTIE

programma niet verdunnen maarconcentr sterken uitgesproken eigenkaraktervanknooppuntenver bouwkundig icoonversterken alleen voorzieningendiekarakterAfsluitdijkalswater- toegankelijk maken(deelvan)kazematten-eilanden vasteland verbeteren op dekoppenrecr ervaring van terplaats vormgeven passeren schutssluizenvoor r beleefbaar maken werking spuisluizenenschutsluizenvoorpassanten wandelaars pleksgewijs waterbereikbaar makenvoorfietsers/ bereikbaar maken vanaf fietspadbeidezijdenvandedijkbeleefbaar/ keer recr eatief fietspadloskoppelenvansnelwegautover- avontuurlijke plekken ‘op zee’ versterken eatieve aansluitingAfsluitdijkop ecreatievaart alspleis- eren vanrecreatief - • • knooppunten • • • sluizen • • • • • • dijk DUURZAAMHEID

teelten benutten Koppen vandedijkalsproeftuinen voornieuwe nieuwe teelten,alsicoonaandedijkvormgeven Breezanddijk alspr sluizen energieneutraalmaken stige versterkingen versterkingsoplossing sluizenrobuust voortoekom- inclusief onder opwekken getijde-energieenstromingsenergie als energie-connector versterkingsprofiel ontwerpen metruimtevoor zoveel mogelijkhergebruikvanmaterialen toepassen duurzamematerialendijkversterking Maatrgelen zoveelmogelijkCO2neutraaluitvoeren Materiaalgebruik zozuinigmogelijk stige aanpassingen Versterkingsoplossing r deel versterking oeftuin voorduurzameenergieen obuust makenvoortoekom-

97 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 4 98 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 de toekomstigeruimtelijkekwaliteitgeschetst. Vervolgens wordt, alsdatmogelijkis,eenstreefbeeld voor inhoudelijke afwegingvandietoetsingwordt beschreven. ten getoetstaandeuitgewerkteruimtelijkeprincipes.De ontwerpopgave variantenmogelijkzijnworden dievarian- principes geschetst.Wanneer ervoorhetoplossenvande Vervolgens wordt eenverdere ruimtelijkeuitwerkingvandie telijke principes(uithoofdstuk4.3). en wordt eensamenvatting gegevenvanderelevante ruim- Per onderdeel wordt deontwerpopgavekortbeschreven van deAfsluitdijkverder uitgewerkt. In dithoofdstukwordt departituur peronderdeel ofaspect Inleiding Toetsingskader enstreefbeelden hoofdstuk 5 5.6 5.3 5.2a 5.10 Zonne-energie 5.11 Windpark 5.12Gebouwde objecten 5.4 5.1 5.8 5.1 5.7 5.1 5.4 5.2b 5.3 5.5 5.9

99 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 100 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 • • • • Ontwerpopgave 5.1 Dijkprofiel

beide zijden het realiser kansen voornatuurlijkeoeversbenutten van dedijk het waarborgenvaneengroene vegetatie-uitstraling gesteld de oplossingsruimtedieinhetStartdocumentisvast- de realisatie vaneenoverslagbestendige dijk,binnen en vaneenfietspadmetliefstuitzichtnaar • • • • • • • • • • • • Ruimtelijke principes

energie-connector versterkingsprofiel ontwerpenmetruimtevoor keer recr zachte overgangendijktaludaandeWaddenzeekant dijk methetgezichtnaardeWaddenzee principe overslagbestendigedijkherkenbaarmaken weg visueelvergr maat grondlichaam dijkten opzichtevanmaatauto- in trajecttussensluizenuniformdijkprofiel handhaven relige textuur steenbekleding metnatuurlijkeuitstralingenfijnkor- devolle taludsversterken karakter landschappelijkedijkmetecologischwaar- bruik alsbasis kenmerkend zeedijkprofiel metsobermateriaalge- materiaalgebruik zozuinigmogelijk stige aanpassingen versterkingsoplossing robuust makenvoortoekom- eatief fietspadloskoppelenvansnelwegautover- oten Dijkverhoging landhoofd tussenFrieslandenKornwerderzand Uitwerken ruimtelijkeprincipes Principe overslagdijk Strakke legekruin Principe vegetatieontwikkeling

101 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 102 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 buitentalud worden getroffen. varianten, waarbijinelkevariantmaatregelen aanhet zijn beschreven inmiddels meer getrechterd naarvijf Daarom zijnde‘knoppen’ die inhetStartdocumentent storm hogerzalzijndanwateerstwerd aangenomen. dat deteverwachtengolfoploopbijeenmaatgevende maatregelen gehandhaafd blijven.Bovendienisgebleken voldoet. Dezebekledingkandusnietzonderaanvullende buitentalud nietmeeraandenormenvoorwaterveiligheid is uitonderzoekgeblekendatdebasaltbekledingophet Na publicatievanhetStartdocumentProject Afsluitdijk 3. 2. 1. Afweging varianten

De beoordeling vandezevariant hangtafvandeaar ding ophetbuitentalud. hangt veelafvandemaat“fijnkorrelig” vandebekle- een autosnelwegnodigzullenzijn.Bijdebeoordeling dergelijke dievoordegeleidingvanhetfietspadboven op delegekruinwordt verstoord doorhekwerkenen dijk vanafdeweggezienwordt doorbroken. Hetzicht staan. Hetiseenruimtelijknadeeldatdehellingvan kan ervanafhetfietspadzichtnaarbeidezijdenont- gepaste binnentalud.Afhankelijkvandehoogteligging oplossing voordepositievanhetfietspadopaan- Variant 3iseenruimtelijkbeter golfafstroming zichtbaarte maken. mogelijkheid omindevormgevingvanhetbinnentalud is robuuste grashellingvan hetbinnentaludende fietspad diedelegelijnvandijkaantasten.Positief lende kunstwerkennodigvoorverbindingennaardit de W de snelweg.Erontstaatopdijkgeengezichtnaar fietspad bevindtzichnogsteedsonderinvloedvan op hetIJsselmeervoordeautomobilistafneemt.Het Variant 2heeftalsbelangrijkstenadeeldathetzicht stevigheid zoupositiefscoren. kitten vanhetbasalttoteenbekledingmetvoldoende getatie ophetbinnentaludkangroeien. Hetaanelkaar niet-natuurlijke uitstralingkrijgtendematewaarinve- van debekleding:matewaarinhetbuitentaludeen addenzee. Waarschijnlijk zijnerookverschil- e enmeerlogische d 5. 4.

vanuit devergunningen. beeld isdatgeenprobleem, maarwaarschijnlijkwel schuift hetsteenpakketdeWaddenzee in.Vanuit het meer. Doordat dekruinverhogingzeewaartsisopgelost zee enbijvoldoendehoogteliggingookophetIJssel- de ‘knik’inhetbuitentaludgeeftzichtopW ties voordevegetatie.Depositievanhetfietspadop Variant 5laathetbinnentaludintact,metgoedecondi- plaatsing vaneenkeermuurtjeverdwijnt delegekruin. de kruingeeftzichtnaarbeidezijden,maardoor ding heeftgeennatuurlijkeuitstraling.Hetfietspadop juist eenhar tuurlijke dynamiekmeerruimtetegeven,maarmaakt een overslagbestendigedijkenaandeambitieomna- Variant 4geeftgeenuitdrukkingaandekeuzevoor de endefensieveindruk.Desteenbekle- adden- Afweging varianten zeedijk steen- overslag vegetatie fietspad los zicht robuust profiel bekleding principe binnentalud van de A7 Waddenzee grondlichaam buitentalud +IJsselmeer dijk t.o.v. A7

o - - o/+ o/- o o o 1. geometrie handhaven, profiel overlagen met asfalt

o o/- + + o - - o/+ 2. buitentalud met stortsteen bekleden, binnentalud verbreden , fietspad verplaatsen naar berm aan IJsselmeerzijde

o o/- o o o/+ + - 3. Buitentalud met stortsteen bekleden, binnentalud aanpassen, fietspad op verhoogde berm binnentalud

- - - - o + + o/- 4. Buitentalud bekleden met betonelementen en steil opbou- wen, fietspad op kruin

+ o/- + o + + + + 5. Buitentalud zeewaarts versterken en met gezette betonsteen bekleden, fietspad op berm buitentalud 104 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 • • • • zich combineert: dat zoveelmogelijkdegewenstruimtelijkeprincipesin streefbeeld ruimtelijkekwaliteit worden voorgesteld, Vanuit debouwstenenvandezevariantenkaneen Ruimtelijk streefbeeld Visualisatie streefbeeldVisualisatie

nentalud) de kruinwordt binnenwaartsverhoogd(r van hetbeelddelegekruin) lijkheid overdedijkheentekijken(uitzicht,behoud het fietspadligtietsonderdekruin,metmoge- sche waarde met natuurlijkefijn-korr het buitentaludwordt bekleed metsteenbekleding profiel) de hellingvanhetbuitentaludniettesteilis(zeedijk het pakketnietonnodigdikis(duurzaamheid)en dat dedijknietinWaddenzee wordt uitgebreid, een hellingvanmaximaal1:3.Ditheeftalsvoordeel van dedijknaarkruinsteedsietsdikker de buitenwaartseversterkingwordt vanafdeteen elige uitstraling,enecologi- obuust bin- , onder Streefbeeld dijkprofiel dijk. ‘familie’ vanhetoverslagbestendigedeeldeAfsluit- karakteristiek vanhetlandhoofd.Tegelijk blijfthetprofiel ting vandedijkZurich-Harlingen.Ditpastbijruimtelijke Daardoor zalditdijkprofiel worden ervaren alsvoortzet- den verhoogd,totaanhetviaductbijKornwerderzand. stendig hoeftteworden, maar totdeltahoogtekanwor- waarts verhogenvandekruindatdijknietoverslagbe- Er ishierzoveelruimtebeschikbaarvoorhetbinnen- pad ophetbuitentaludvandedijkHarlingen-Zurich. op kanworden gelegd.Dit fietspadsluitaanophetfiets- het buitentaludaleenbermaanwezigwaarfietspad Kornwerderzand geldendezelfdebouwstenen.Hierisop Voor het‘landhoofd’vandedijktussenFriesekusten Streefbeeld dijkprofiel Kornwerderzand -Friesekust Streefbeeld vegetatie

105 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 106 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 • • • Ontwerpopgave: 5.2 Spuisluizen

energie opwekkenuitdegetijdenstroom wen vanpompen bij hetsluiscomplexinDenOevergefaseerd inbou- sluizen; behoud vandemonumentalewaarde vandespui- de schuivenvanbeidecomplexenversterkenmet

• • • • • • • • • • • Ruimtelijke principes:

lijk verwijderen storende objectenvanr beleefbaar maken werking spuisluizenenschutsluizenvoorpassanten bouwwerken die leesbaarzijntenopzichtevandemonumentale streven naarherkenbar behuizingen nieuwe techniekinkledeninbestaandeofmoderne beter herkenbaarmaken samenhangend ensemblespuisluizen-kazematten buiten bestaandbouwvolume geen aanhangselsenmechanismesaanheftorens verticale architectuur heftor ken ervaring vanritmeenpoortwerkingheftorens verster behandelen Stevinsluizen enLorentzsluizen zoveelmogelijkgelijk ken architectonische kwaliteitrijksmonumenten verster monumenten streven naarwerkendeinstandhouding bestaande e moderne vernieuwingen vernieuwingen e moderne ecente datumzoveelmoge- ens accentueren - - D. C. B. A. aantal punteninhetcomplex: De oplossingsvariantenbeschrijveningrepen opeen waterstand indeWaddenzee. uit hetIJsselmeerkanworden afgevoerd bijeentehoge die ervoormoetengaanzorgendatgenoegwater Oever ookhetinbouwenvanzespompenincomplex omstandigheden”. HetstartdocumentbeschrijftvoorDen de spuikokersnietvoldoendestabielzijninmaatgevende de schuiven,tweeperspuikoker, endeconstructievan Project Afsluitdijkbeschrijft dat“geconstateerd wordt dat plexen eenversterkingsopgave.Hetstartdocument Voor dewaterveiligheidstaatervoorbeidespuicom- Spuisluizen 5.2.1 StevinsluizenDenOever

toevoegen vannieuweconstructie. bestaande constructie; bijplaatsen vannieuwebouwwerkenopde sen deheftorens; uithijsbare mechanismesvoor depompentus pompen indespuikokersinbouwen;

Afweging varianten D C B A /-000-0 0/- 0 0 0 0/- 0/-- 0 0 0/-- / -- + - ++ + ++ 0/+ - ++ 0/+ Monumentaal beeld

Symmetrie torens

Beleving water

Zicht op hefmechanisme

Poortwerking

107 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 108 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 modern vormgegeventoevoeging leesbaar moetenzijn. modern zee behoudenblijven.Depompenzoudenbijvoorkeurals geven kanhetbeeldvanderechthoekige spuikokervanaf die bovendewaterspiegeluitkomeneendonkere kleurte zicht onttrokken wordt. Doordezeingebouwdeobjecten spuikoker kunnenworden gerealiseerd, waardezeuithet of constructiezoudenalleenbinnendecontourvan huizingen. Oningekledemechaniekenenandere objecten heftorens vormgegevenbe- danwelinnieuwe modern de origineleschuiven,weggewerkttezijninbestaande baar moetenzijn.Demechaniekendienen,netalsdievan koker. toevoeginglees- Depompen zoudenalsmoderne constructie langssteken,buitendecontourvanspui- deze ingrepen zichtbaarzijn alszevoordebestaande van despuikokervandaankomen.Vanaf hetwaterzullen in beeldkomenzodrazeonderdebetonnenafdekplaat komen. Vanaf dewegofhetfietspadzullendezeobjecten voor alleonderdelen dieboven delaagstewaterstanduit den, kunnenmogelijkhetbeeldbeïnvloeden.Ditgeldt De pompendieindespuikokersgeplaatstzullenwor- A: Pompenindespuikokers Contour vandespuikoker constructie hiernietmeeinterfereert. de heftorens zelfleesbaarblijvenenhetbeeldvande sen deheftorens geconstrueerd moetenworden, zodat pijlers noodzakelijk.Dezeconstructie zouindatgevaltus- wordt geplaatst,isereenuithijsconstructietussendeze Als depompaanIJsselmeerzijdetussenpijlers moeten kennen. vormgeving toevoegingeneneeneigenmoderne derne De pompenschuifzoudenleesbaarmoetenzijnalsmo- torens. Hetbeeldvanafdewegblijftvrijwelongewijzigd. geval gebruikvandemonumentalehefmechaniekenin veiligheid verkregen kanworden. Depompmaaktindat te bouwenineenschuif,waardoor ookeenstukjeextra Een mogelijkeandere oplossing zouzijnomdepompin tale heftorens. abstract objectkunnenonderscheidenvandemonumen- vormgegevenen ven. Depompzelfzouzichalsmodern langs derailsenmechaniekenvanbestaandeschui- onopvallend depompenopgehevenkunnenworden als depompopplekvaneenschuifkomt,waardoor gemaakt kunnenworden tussen debestaandeheftorens, ook behuisdteworden. De uithijsbare pompenzouden wegwerkte, dienendemechaniekenvanpompen nieken vandeschuiven,dieRoosenburginheftorens structies inhetzichtmogenkomen.Netalsdemecha- monumentaliteit zoudenergeenpermanentehulpcon- capaciteit nietbeperkenbijnatuurlijkverval.Vanwege de baar temaken,zodatdeuitgehesenpompenspui- Een oplossingsrichtingisomdenieuwepompenuithijs- B: Hefmechanismes Pompen tussende pijlers Pomp indeur

109 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 110 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 de heftorens langsdewegalspoortblijven functioneren. kunstwerken bovenopdepijlers. Opdezemanierkunnen en deconstructienietgelezen wordt alsonderdeel vande zicht vanafdewegenhetfietspad nietgeblokkeerd wordt pijlers van de bestaande constructie moeten blijven, zodat verder inhetIJsselmeerliggenonderniveauvande verminderen. Indiennoodzakelijkzoudenbouwwerkendie de verticaliteitrelativeren endaardoor depoortwerking een uniekkaraktergeven.Verbreding vandepijlerzou de heftorens endebreedte vanpijlersdespuisluizen omdat deorigineleverhoudingtussenhoogtevan gesteld. Ditheeftnietdevoorkeurvanuitbeeldkwaliteit nieuwe constructieinhetverlengdevandepijlersvoor- In hetstartdocumentwordt ookhettoevoegenvan D: toevoegenvannieuweconstructie abstractearchitectonischemoderne zinjuistversterkt. het sluiscomplexwordt zo metdeandere heftorens ineen overheersen ofuitbalansbrengen. Depoortfunctievan werken hetbestaandecomplexversterken,maarniet van demonumentaleheftorens zodatdenieuwebouw- abstractantwoordmodern kunnengevenopderitmiek torens zoudenmetrespect voordemonumentaliteiteen de Waddenzee zijdeteplaatsen.Dezenieuwbouwen versterkt worden dooreen rijtorens aandeIJsselmeerof ritme vanverticaleaccentenlangsdeweg.Ditkan bestaande heftorens. Deheftorens zorgenvooreen gebouwen geplaatstworden inhetvasteritmevande een dergelijkeingreep ishet belangrijkdatdezenieuwe of andere techniekinteplaatsen. Bijeenkeuzevoor bijplaatsen vanextrabouwwerkenomhefmechanismes Een mogelijkeingreep aan despuicomplexenomvathet bestaande constructie C: bijplaatsenvannieuwebouwwerkenopde Constructie inhet verlengde vandepijlers Ritme nieuweheftorens opbestaandeconstructie • • • voordeel dat: samenhang krijgtmetderest vanhetcomplex.Metals zodat dezequaligging,vormenmaterialiseringmeer fietspad meerintegraalmeeteontwerpeninhetcomplex huidige aanleghoogte.Hetheeftdevoorkeuromhet fietspad idealiterlagermoetenkomenteliggendande Vanuit demonumentaliteitzouhetlatertoegevoegde E: ontkoppelenvanhetfietspadendesnelweg Deze ingrepen zullenhier I. H. G. F. E. zullen hebbenofdiebelangrijkzijnvoordebeeldkwaliteit: kwaliteit ookandere ingrepen inhetcomplexdieinvloed Naast deversterkingsopgavezijnervanuitruimtelijke

golfaanval ingezetkunnenwor het fietspadzoualswaterkerende werkingtegende eilanden; het fietspadbeterkanaansluitenopdekazematten- keershinder vanelkaarworden gescheiden; het fietspadendesnelwegzowelvisueelalsver- plexen Het energieneutraalmakenvandesluiscom en objecten. Beperken verrommeling & eenheid inmaterialen Aanpassen bestaandeheftorens het sluiscomplex; optimaliseren vandehoogte vandewegdoor ontkoppelen vanhetfietspadendesnelweg; na ruimtelijkingekaderd worden. den.

Verlagen fietspadtothoogtegolfbreker Hoogte fietspadvariabel

111 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 112 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 een helderleesbare enabstractvormgegeventoevoe- opbouw inderooilijn vandeheftoren tebouwen.Ditzou vormgegeven mogelijkheid zoukunnenzijneen modern het niveauvanwegdekplaats vindt.Eenandere ruimtevergrootde interne wordt enwijzigingalleenonder en opeennieuwekraaggezetkunnenworden, waardoor gereerd zoudetoren geheelkunnenworden opgevijzeld monumentale vormleesbaarteblijven.Zoalsin(F)gesug- kunnen worden. Detorens dienenwelteallentijdeinhun staande heftorens passen,zoudendehierop aangepast Als nieuwemechaniekenenconstructiesnietindebe- G: Aanpassenheftorens het oplossenvandeversterkteschuivenenpompen. ruimte beschikbaardiebenutzoukunnenworden voor vijzelen. Hierdoor komterin detorens enonderdeweg beeld wenselijkzijndemonumentaleheftorens ookopte overslaghoogte vanhetdijkprofiel. Inditgevalzouhetqua wegprofiel optehogen,zodat dezegelijkligtmetde komen teliggen.Ditkandoordedekplatenmethet Voor despuisluizenbetekentditdatweghogerzal van dewegophetdijkprofiel. dezeinéénkeerafdaalttothetniveau bruggen, waarna op dezelfdehoogteaanteleggenalsdevan als IJsselmeerzouversterktkunnenworden doordeweg waterbeleving vanuitdeautoopzowelWaddenzee heeft opelkvandezeonderdelen eenandere hoogte.De – kazemattenspuisluizenkazematten.Deautoweg vormd doorhetpasseren van desequentievoorhaven De belevingvanhetbegindeafsluitdijkwordt ge- sluiscomplex F: optimaliseren vandehoogtewegdoorhet Oplossingsruimte verhogingheftorens enwegdek Trafalgar Square, London Rachel Whiteread, Monument,2001Installationat dezelfde ruimtelijkekadersuit A-D. inbouwen vandezegetijdenturbines of–pompengelden het ritmevancomplexverder teversterken.Voor het spuikoker dezelfdeingreep terealiseren enopdie manier omdat erdandemogelijkheidontstaatominiedere In architectonische zinkomtdithetcomplextengoede zouden depompenzichzelfterugkunnenverdienen. getijdenturbine zoudenkunnenfunctioneren. Hierdoor benodigde pompenkunnenzijn,diebijspuienookals en middelenintezettenzouhetdubbelgebruikvande het complex.Eenandere intelligentemanierommateriaal gebruik gemaaktkunnenworden vandespuistroom in Om desluiscomplexenenergieneutraaltemakenzouer I: Energieneutraal makenvandesluiscomplexen hekwerken, straatmeubilairenverkeersmiddelen. door eenspecifiekvoordeAfsluitdijkontworpenkleur, vrij temakenvantoevoegingen.Eenheidkanontstaan terd doordeheftorens, spuisluizentusseneilandenweer hekwerken, lampen,antennesetc.Ditkanworden verbe- door allerlei,zichtbare reparaties, toevoegingenzoals eilanden isdeafgelopen80jaarlangzaamverrommeld Het beeldvandemonumentalespuisluizenentussen- en objecten H: Beperkenverrommeling &eenheidinmaterialen en afmetingenvandeheftorens vanRoosenburg. toevoeging zouzichmoetenschikkennaardeproporties duidelijke relatie metelkaar aanmoetengaan.Denieuwe monumentale ennieuweobjectzoudenindatgevaleen nieuwe toevoegingzichvanelkaaronderscheiden.Het ging moetenzijn,zodatdemonumentaleheftoren en Opruimen verrommeling

113 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 114 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 5. streefbeelden teit vandepompenenergieneutraalwordt gerealiseerd. van dubbelgebruikkunnenzijn,waarmeedespuicapaci- als pompkunnenfunctioneren zoueenintelligentemanier voor de pompen geldt. Het realiseren van turbines die ook kent dathetruimtelijkkadergeschetstin5.2.1A-Dook moeten worden alsdepompen inDenOever. Ditbete- Deze turbineszoudenopdezelfdemanierbeschouwd J: Getijdenener L. K. J. drie andere opgaven. bouwd. Wel geldtdezelfde versterkingsopgaveenzijner Kornwerderzand zullengeenpompenworden inge- dezelfde ruimtelijkekadersalsvoordeStevinsluizen.Bij Voor deLorentzsluizen bijKornwerderzandgelden 5.2.2 Lorenzsluizen Kornwerderzand

Vismigratierivier Kazematten Getijdenenergie gie fietspad ensnelwegzoalsomschreven in5.2.1E. zou meegenomenkunnenworden indeontkoppelingvan gers, zoudaarom hetbest verbreedt kunnenworden. Dit fietspad, datmomenteelweinigruimtebiedtaanvoetgan- spuisluizen zouverder vergroot moetenworden. Het De bereikbaarheid kazematten aandewestkantvan K: Kazematten Pomp onderheftoren visueel gescheidenzijn. verschillende objecten,dieweliswaarsamenwerken,maar gelijk moetenzijn.Hetcomplexenderivierblijventwee moeten worden. Devismigratierivier zouzolaagmo- ‘5.2.1 D:toevoegenvannieuweconstructie’behandeld gelijke uitbreiding zouonder hetzelfderuimtelijkkaderals zou viaeenspuisluiskokerkunnenplaatsvinden.Eender- tierivier. Een mogelijke passagevandezevismigratierivier Bij Kornwerderzandisdezoeklocatievoorvismigra- L: Vismigratierivier waterveiligheidsopgave. gelijk eendijkop zich,watmeezoukunnenwerken inde over detusseneilandenteliggen. Dewegvormtdaardoor de wegopeenhoogtevan7m doordespuisluizenen dan ookgeldenvoordetusseneilanden. Hierdoor komt maliseren zoalsomschreven in5.2.1.FDezeingreep zou Afsluitdijk ishetwenselijkdehoogtevanwegteopti- Vanuit debelevingvanbeidebeginpunten N: Optimaliseren hoogte uiterlijk. verharden devoorkeurheefttenopzichtevaneengroener krijgen. Ditbetekentdatvoordezetusseneilandengeheel ze eenmeercivieltechnischkarakterzoudenmoeten wordt vergroot. Voor detusseneilandenbetekentditdat te vergroten zodatdeleesbaarheid vanbeideelementen civiel sluiscomplexennatuurlijkkazematteneilandverder zematteneilanden. Hetisgewenstomditcontrasttussen civieltechnische knooptussentweegroene natuurlijkeka- land vormtsamenmetderest vanhetspuicomplexeen Dit wordt besproken onder(K).Hetverharde tussenei- andere mogelijkheidzouzijn omzeverder teverhogen. bestendig gemaaktworden doorzeteverharden. Een De tusseneilandenvandespuisluizenkunnenoverslag- M: Overslagbestendigheid mee inhetoptimaliseren van dehoogte(N). deze tusseneilanden,zoalsbesproken in5.2.1F, ook water overdezeeilandenzalstromen (M).Verder spelen opgave, aangezien er tijdens een maatgevende storm ook Voor alsdezetusseneilandengeldtookdeversterkings- den, vijfintotaal,dieonderlingnietvanelkaarverschillen. Beide spuisluiscomplexenhebbendezelfdetusseneilan- 5.2.3 Tusseneilanden spuisluizen Streefbeeld verharden tusseneilandasfalt,verwijderen meubilair

115 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 116 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 derzand voorhavens enschutsluizenvanDenOeverKornwer- Het versterkenvandeprimaire waterkeringrond de Ontwerpopgave: 5.3 Schutsluizen • • • • • • • • • • • Ruimtelijk principes:

lijk verwijderen storende objectenvanr sluizen energieneutraalmaken stige versterkingen versterkingsoplossing sluizenrobuust voortoekom- terplaats vormgeven passeren schutssluizenvoor r beleefbaar maken werking spuisluizenenschutsluizenvoorpassanten sen IJsselmeer in sluisontwerpmogelijkhedenvoorvispassagestus- kazematten alsmilitaire objecten zichtbaarmaken derzand behouden kenmerkenbeschermdgezichtKornwer lage strekdammen vanaf hetwaterbenaderingschutssluis/dijktussen waterlandschap vanaf dewegbijbruggenaantweekantenzichtop schikte str herkenbare lijnhoofddamten opzichtevanonderge- ekdammen -Waddenzee optimaalbenutten ecente datumzoveelmoge- ecreatievaart alspleis- - aan tesluitenmetdedoorlopendelijnvanAfsluitdijk. bruggen aandeWaddenzee zijdetemakenenzodirect (C). Dederde optieisomde stormvloeddeuren voorde dammen dienendanookverhoogdteworden. sluishoofd nietaangepasthoeftteworden. Devoorhaven- de voorhavengezetworden, waardoor hetbestaande (B). Dedeuren kunnenook voordesluishoofdenin voorhavendammen verhoogdworden. de bestaandesluishoofdenaangepastworden ende bestaande schutsluiscomplexworden ingebouwdwaarbij (A). Denieuwegrotere stormvloeddeuren kunneninhet sluizen optelossen. Er zijndriemogelijkhedenomdewaterkeringbijschut- Versterken schutsluizenKornwerderzand Afweging varianten C B A / +-0+ -/0 ++ 0 -/0 ------0 ------0 Zicht op de Waddenzee

Dorpsgezicht

Toekomstbestendigheid

Schootsvelden

-- Eenheid haven

117 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 118 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 havenkom teversterken doordewaterlijnstrak tevolgen. De verhogingvanhetbovenhoofd dientdevormvan ken vandegrondlichamen waardekazematteninliggen. zougevondenkunnenwordenalternatief inhetverster- onderkant vandeschutsgaten vandekazematten.Een houden zoudedamniethoger mogenworden dande de waterlijnstrak.Omkazemattenwelleesbaarte schootsvelden vandekazemattenlangsenvolgtdeze passeren. Bijvoorkeurlooptdezedamachterdegrote bracht. Deverhoogdedamdientookdekazemattente hoogteligging vanhetterrein onopvallendworden aange- als aanvullingophetbestaandeprofiel endebestaande verhoging kanachterdewoningenenrond dehaven Hier iseenverhogingtotongeveer1metermogelijk.Deze aan deachterzijdevanhuizenzouhogermogenzijn. een hogere dambuitensporig belemmerd. Eenverhoging men wegvallen.Ookhetuitzichtvanuitdehuizenwordt bij de gevelsvanafafstandnietmeerleesbaaromdatra- centimeter hoogmogenzijn.Alsdedamhogerwordt zijn gezicht. Eenverhogingaandezezijdezoumaximaal50 de huizenheeftditinvloedophetmonumentaledorps- derzand moetenworden gemaakt. Aandevoorkantvan de ophogingenvoorofachterhuizenvanKornwer- Bij hetverhogenvandewaterkeringiserkeuzeof mentale sluiswachterstoren. schootsvelden endebestaandeschutsluismetmonu- grondlichamen rond dekazematten,monumentale die inKornwerderzandaandehavenstaan,op invloed ophetuitzichtendebelevingvanwoningen hoofd vandeschutsluistemaken.Ruimtelijkheeftdit haven teverhogenenstormvloeddeuren ophetboven- De havenwordt versterktdoor dewaterkeringrond de A: versterkenbovenhoofd Versterken keringvoorlangs Versterken bovenhoofdschutsluizen Versterken keringachterlangs den, dieoverdebruggenheenlopen,intact. Ook blijvenbijdezehoogtedemonumentaleschootsvel- om zichtopdeWaddenzee tehoudenvanafdebruggen. deze plekechterwelmaximaal7mhoogmoetenworden, vanwege dezeeenvoud.Destormvloeddeuren zoudenop dijk. Vanuit hetbeeldheeftdezeoplossingdevoorkeur en sluitdirect aanbijdedoorgaande lijnvandeAfsluit- het verhogenvandewaterkeringrond devoorhaven De oplossingmetdeuren voor debruggenvermijdthet C: voordebruggen opening indekeringtelezenis. middenhoofd, waardoor er bijnormaalweereengrote de stormvloeddeuren naar beidezijdenteopenenzonder fect vandezeoplossingkanookveranderd worden door hoger mogenworden dan devoorhavendammen.Hetef- beperken zoudedaminditgevalnietmeerdan90cm beeld ongewenst.Omdegevolgenvandezeingreep te gen ensplitsendaardoor de havenintweeën.Ditisvanuit (A). Destormvloeddeuren komen indevoorhaventelig- Voor devoorhavendammengeldendezelfdeeisenalsbij B: deuren voorbovenhoofd Nieuwe deuren schutsluizenvoorbestaandbovenhoofd

119 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 120 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 bruggen eenmeer duurzameoplossing. die na2050nodigzullenzijn.Dit maaktdekeringvoor veiligheid, metweinigflexibiliteit voorverdere versterking rond dehaveneenvoorlopigeoplossingvoorwater- In iedergevalishetversterken vandeprimaire kering hoogte zalditmeerindetailbekekenmoetenworden. palend kunstwerk.Aandehandvannogteberekenen met despuisluizenenwordt hetdaardoor eenbeeldbe- NAP, dan zal deze in beeld een ruimtelijke relatie aan gaan Als destormvloedkeringveelhogerwordt dan7.5meter trekkelijker. Ookhierspeeltdehoogteeenbelangrijkerol. de optievaneenstormvloedkeringvoorbruggenaan- echter negatieveeffecten opderuimtelijkekwaliteitenlijkt Bij eenverhogingvanmeerdanmeterontstaaner daardoor zelfsversterken. heid enkandeensemblewaarde vanhavenenwoningen achterzijde vandewoningenzorgtvoormeerbesloten- voorhaven dammen.Hetverhogenvandekeringaan onzichtbaar aansluitenopdebestaandehoogtesvan een geringeverhogingvandezeekeringkandezehaast in devoorhavenendienogbepaaldmoetworden. Bij Veel hangtafvandehoogtedienodigisvoordammen in debinnenhaven. de ontwikkelingvanstaandegolveneneen‘klots-effect’ ling vandehoogtenogrekening worden gehoudenmet zijn dandekruinvanAfsluitdijk,maarermoetbijbepa- stormvloedkering kanrond dehavenvermoedelijklager is denoodzakelijkehoogtevanprimaire zeekering.De Een onzekere factorbijhet beoordelen vandezevarianten Streefbeelden versterkingKornwerderzand Geringe kadeverhoging voorwoningen Stormvloeddeuren voordebruggen Bestaande hoogtes +geringekadeophogingachterlangs bekeken moetenworden. de handvannoodzakelijke hoogte zalditmeerindetail ruimtelijke relatie metdeschutsluizeneenrol spelen.Aan dijk, enomgekeerd, nietdeblokkeren. Ookhierzalde dan 7.5momhetbeeldvanuitdehavenopAfsluit- de oplossing.DekeringinDenOevermagniethogerzijn de definitievehoogtevandezekeringinvloedisop Voor destormvloedkeringvoorbruggengeldtookdat zijn dandekruinvanAfsluitdijk. verstoren. Dedammendienendaarom significantlagerte het beeldvandedoorlopendelijnAfsluitdijkniet poldermogendezedammende vanaf deWieringermeer de schutsmondenvanbelangrijkeschootsvelden.Gezien toch versterktworden, deze niethogermogenzijndan Dit betekentdatinhetgevaldevoorhavendammen zand. Wel isersprakevan monumentaleschootsvelden. voorhaven damhierhogermogenzijndaninKornwerder- waarden voorbeschermd dorpsgezicht. Daarom zoude In devoorhavenvanDenOevergeldengeenrandvoor- voor destormvloedkering. dat dezesterkafhankelijkisvandebenodigdehoogte geldt ookvoordekeuzevaneenoplossinginDenOever greerd worden inhetensemblevandebruggen.Echter ervaren. Destormvloeddeuren kunnenookhiergeïnte- sluizen –kazemattenopbeidelocatieshetzelfdeworden Hierdoor kandeketenvoorhaven –kazemattenspui- versterkingsoptie toetepassenalsinKornwerderzand. Vanuit beeldheefthetsterkdevoorkeuromdezelfde Versterken schutsluizenDenOever oplossing zalzijn. bruggen vanuitflexibiliteitindetoekomsteenduurzamere Verder geldtookhierdatdestormvloedkering voorde aan deAfsluitdijk,methetbeeldvanir. Lelyalsblikvanger. van DenOeveropnieuwinterichtentoteenentreeplek maken vandedeuren aan dewaterkeringhetlandhoofd In DenOeverligtereenkansomtegelijkmethetvast- C B A Variant C1SchutsluizenDenOever, nieuwekeersluisWaddenzeezijde (t.b.v. waterveiligheid) Variant B1SchutsluizenDenOever, nieuwbovenhoofdvoorbestaand(t.b.v. waterveiligheid) Variant A1SchutsluizenDenOever, aanpassenbestaandbovenhoofd(t.b.v. waterveiligheid) en testcentrumgetijdenenergie kruispunt vanwater- en wegverkeer, cultuurhistorie,clustervanbedrijvigheidenhaven Knooppunt DenOever-Robbenplaat Variant 1Keersluis inbuitenhaven en testcentrumgetijdenenergie kruispunt vanwater- enwegverkeer, cultuurhistorie,clustervanbedrijvigheidenhaven Knooppunt DenOever-Robbenplaat Variant 2bNieuwbovenhoofdvoorbestaand en testcentrumgetijdenenergie kruispunt vanwater- enwegverkeer, cultuurhistorie,clustervanbedrijvigheidenhaven Knooppunt DenOever-Robbenplaat Variant 2aAangepastbestaandbovenhoofd 0 0 0 010250 150 50 010250 150 50 010250 150 50 / +-0+ -/0 ++ 0 0/------0 ------0 500 m 500 m 500 m Zicht op de Waddenzee

Dorpsgezicht

Toekomstbestendigheid

Schootsvelden

-- Eenheid haven

121 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 122 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 • • • Ontwerpopgave 5.4 Kazematten Kazemat opstrekdam

baarheid vandekazematten-eilandenverbeteren de recr behoud vanderijksmonumenten overslagbestendig makenvandewaterkering eatieve gebruiksmogelijkhedenendebereik- Beeld ingroen kazematteneiland • • • • • • • Ruimtelijke principes:

bouwkundig icoonversterken alleen voorzieningendiekarakterAfsluitdijkalswater- toegankelijk maken(deelvan)kazematten-eilanden ervaring van derzand behouden kenmerkenbeschermdgezichtKornwer zijden vandedijk beleving symmetriekazematten-eilandenaanweers- kazematten alsmilitaire objecten zichtbaarmaken beter herkenbaarmaken samenhangend ensemblespuisluizen-kazematten avontuurlijke plekken ‘op zee’ versterken - • geschetst. bij DenOeverworden daarvoortweemogelijkevarianten Aan dehandvanhetvoorbeeldkazematteneiland moeten zijn. militaire functioneren zoudiesymmetrieweerherkenbaar tegelijk zichtbaarzijn.Voor deherkenbaarheidvanhet twee helften,dienietonderlingverbondenzijnenook De dijkendewegdelenkazematten-eilandenopin plaatsvinden. uitgevoerd teworden, maarkana-selectopdeeilanden weel. Ditherstelkanhoeftnietineenbepaaldevolgorde grondwerk, restauratie bouwwerkenenverwijderen stru- weer zichtbaargemaaktmoetenworden, doorherstel te makenzoudendekazemattenalsgebouwdeobjecten Om dewerkingvanhetmilitaire ensemblebeterzichtbaar landen hetuiterlijkvannatuureilanden hebbengekregen. zichtbaar. De oorzaakdaarvanisdatdekazemattenei- torische waarde vandeAfsluitdijk, isnuonvoldoende en despuisluizen,dieessentieelisvoorcultuurhis- De functionelesamenhangtussendekazematteneilanden Uitwerking ruimtelijkeprincipes: slingeren tussendekazemattendoor. verkeer verbonden.Hetfietspad enwandelpaden De tweehelftenvanheteiland zijndanvoorrecr voor langzaamverkeergemaakt kunnenworden. ± 5meterNAPzouwellichteen afsluitbare doorgang het kazematten-eiland.Opeenmaaiveldhoogtevan op IJsselmeerenWaddenzee enopbeidehelftenvan weg dewaterkeringis.Deautomobilistheeftdanzicht verhoogd opeenverhar Door dekazematteneilandenheenwordt derijksweg de constructie,zodanigdat eatief Variant autowegopkruin

123 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 124 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 •

worden verbonden. het eilandbeleefbaar. Beidehelftenkunnenechterniet is daardoor desamenhang tussenbeidehelftenvan pad tussendekazemattendoor. Vanaf hetfietspad een padoverdekruinvandijkenslingerend de kazematteneilandenwor Ter hoogtevandedijkhandhavenenter dt hetfietspadgesplitst: Variant fietspadopkruin Samenhang kazemattenspuisluizenversterken Vizier vanuitkazemat Vizier

125 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 126 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 • • • • • Ontwerpopgave: 5.5 Kornwerderzand

verbeteren. De bereikbaarheid vanhet kazemattenmuseum W Vismigratierivier Zoeklokatie informatiecentrumenpassantenhaven de Friesekust(MakkumenHarlingen)verbeteren De recr terkering r Het versterkenvandespuisluizenenprimaire wa- eatieve samenhangvanKornwerderzandmet ond devoorhaven(zie5.2en5.3) addenzee- IJsselmeer • • • • • • • • • • • • Ruimtelijke principes:

versterken uitgesproken eigenkaraktervanknooppunten programma niet verdunnen maarconcentr toegankelijk maken(deelvan)kazematten-eilanden lage strekdammen vanaf hetwaterbenaderingschutssluis/dijktussen terplaats vormgeven passeren schutssluizenvoor r meer benutten condities ecologischherstelWaddenzee enIJssel- waterlandschap vanaf dewegbijbruggenaantweekantenzichtop spuisluizen-kazematten- dijk)accentuer de reeks vanlandnaarzee (landhoofd-voorhaven- voor nieuwefuncties het ‘nieuweland’–na1932-isvoorkeurslocatie ervaring van derzand behouden kenmerkenbeschermdgezichtKornwer schikte str herkenbare lijnhoofddam ten opzichtevanonderge- ekdammen avontuurlijke plekken ‘op zee’ versterken ecreatievaart alspleis- eren vanrecreatief en - Zicht opdeleegte Uitwerking ruimtelijkeprincipes Schakel tussenlanden zee Hoge dammetlagezijdam Kruin vandehoofddam blijftzichtbaarhoger

127 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 128 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 kelijk maken. en delangehavendammennaarkazemattentoegan- de brugheenenonderdoor. Endeschutssluizen door het‘rondje Kornwerderzand’ mogelijktemakenover De belevingvanhetwaterlandschapkanworden versterkt waterlandschap zoveelmogelijkbestaan. Naar hetwestenblijvendedoorzichtennaarweidse plaats aandeWaddenzeekant vormeneen‘havenfront’. hoger gelegenlandmetdewoningenenaancamper- ling enhettoevoegenvanrecreatieve voorzieningen.Het ruimtelijke verdichting opzijn plaats,doornatuurontwikke- thema. AandeoostzijdevanKornwerderzandisenige landschap vanhetIJsselmeereenbelangrijkruimtelijke zand vormtdeovergangvankustnaarhetweidse In deinrichtingvanhetsluiscomplexKornwerder- Toekomstbeeld inrichtingsluiscomplex Voorstel ruimtelijkeontwikkeling Voetbrug onderbrug Verbeteren routestructuur enzonering Voetpad overdebrugheen 5. EenvismigratieriviertenoostenvanKornwerderzand, 4. EenvismigratieriviertenwestenvanKornwerderzand, 3. EenvismigratierivieraandewestkantvanKornwerder- 2. Eendoorgangdoordedijk(terplaatsevankaze- 1. Aangepastspuibeheer ven envariantenvoordevispassageinonderzoek: hoofdstuk 3isbeschreven zijnerdevolgendealternatie- Op basisvanhetprogramma vaneisenzoalsdatin een kansomnaarhetzoetewatertekomen. spuisluis blijvendemindersnellevissoortenwachtenop de spuisluizen.Metnameinbeschuttebaaivoor wil zwemmenzichindeWaddenzee indeomgevingvan Vanwege dezoetelokstroom verzameltvisdie derivierop barrière tussenWaddenzee enIJsselmeerteverzachten. een vispassageinvoorbereiding, omhierdeecologische Bij despuisluizenvanKornwerderzandisaanleg Afweging variantenvismigratierivier compacte vorm haven metdeWaddenzee verbonden,ineenmeer door eendoorgangviadewaterkering rond devoor- de Waddenzee, ineenmeercompactevorm door eendoorgangdeAfsluitdijkverbondenmet parallel aandeAfsluitdijk met deWaddenzee, meteen6kilometerlangedam zand, dooreendoorgangdeAfsluitdijkverbonden gratierivier Een afsluitbare zoet-zoutovergang, ofteweldevismi- maatregelen matten) metgetijdewerkingmaarzonderaanvullende , verdeeld in3varianten: Zoetwaterbel

129 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 130 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 Vismigratierivier lange dam Vismigratierivier aangepastspuibeheer Vispassage Vismigratierivier westkant Vismigratierivier doorkazematteneiland Vispassage Vismigratierivier oostkant Vismigratierivier Vismigratie oostkant - Vismigratie westkant - Vismigratie Lange dam0 dorpsgezicht beschermd

+ -- - waterpanorama Beleving

- - 0 Open schootsveld

++ - - den indeonderstaandetabelvergeleken. vismigratierivierwor-De variantenbinnenhetalternatief • • envarianten alternatieven Toelichting opdeafwegingvan

te sluitenbijdepatronen van deloopgraven. kazematteneiland teontwerpen,bijvoorbeelddooraan de doorganghieralseenpassendetoevoegingaanhet alleen ter plekke invloed. Het is een ontwerpopgave om gang doorhetkazematteneilandwordt gemaaktheeft voordevispassagewaarbijeendoor Het alternatief ruimtelijke belevingvanhetgebied. spuibeheer wor voordevispassagewaarbijalleenhet Het alternatief Functie combinaties + bereikbaarheid

dt aangepastheeftgeeninvloedopde ++ 0/+ - Expressie natuur

131 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 132 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 • • • beleidsmatige afstemming. termeer. Ditvraagtechternogonderzoek en een meerrobuuste vormkunnenkrijgenalsbrakwa- een stijgendezeespiegel,zoude vismigratierivierhier tenhaven. Indetoekomst,bijvoorbeeld inverbandmet toekomstige informatiecentrumendenieuwepassan- voorzieningen, zoalsdeparkeergelegenheid,het rivier tecombineren metdenabijheidvanrecreatieve Friese kust.Hierisdemogelijkheidomvismigratie- keling engradientrijkeland-waterovergangen langsde Kornwer De variantvoordevoorhavennaaroostkantvan bereikbaar. vismigratierivier isalleentevoetvanafdeparkeerplaats mogelijkheden voorcombinatiemetrecreatie, maarde van landnaarwaterbijKornwerderzand.Erontstaan behouden, omdaarbijaantesluitenbijdeovergang het beeldvanwaterlandschapzoveelmogelijk ontstaat eenluwtegebied.Binnendedammenblijft buitenkant, langseenlagere damaandebinnenkant dam beschermthetgebiedtegengolfoverslagaande gelegd vandeAfsluitdijkensluizen.Eenhogere De varianttenwestenvanKornwer met recreatieve functies. ontstaan echterookgeencombinatiemogelijkheden waterlandschap vanuitKor baar inhetwaterlandschapentastzichtop kruiend ijs.Dezeoplossingvoegtzichhaastonzicht- die tevensdienstkandoenalsbeschermingtegen van deteendijkeenlageluwtedamtemaken, over eenafstandvan5a6kilometeropkorte De variant‘langedam’zouvormkunnenkrijgendoor derzand pastinhetbeeldvannatuurontwik- nwerderzand nietaan.Er derzand wordt los Vismigratierivier oostkantmetdoorgroeiVismigratierivier naarbrakwatermeer Ruimtelijk streefbeeld Kornwerderzand

133 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 134 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 • • • • Ontwerpopgave: 5.6 DenOever

en 5.3) Versterken vandevoorhavenenspuisluizen(zie5.2 Oever goedlatenaansluitenopdeAfsluitdijk De versterkingvandeprimaire waterkeringr poort Afsluitdijk verbeteren inr Aansluiting vandevissersplaatsDenOeveraan Zoeklocatie informatiecentrum elatie methetproject Wadden- ond Den • • • • • • • • • • • Ruimtelijke principes:

sterken uitgesproken eigenkaraktervanknooppuntenver meer benutten condities ecologischherstelWaddenzee enIJssel- poortwerking knooppuntenlangsdedijkversterken zijden vandedijk beleving symmetriekazematten-eilandenaanweers- vanaf deAfsluitdijkkustlijnensterkerervaren vasteland verbeteren op dekoppenrecr inleiden vanuit hetlanddeentree naar deAfsluitdijkruimtelijk lage strekdammen vanaf hetwaterbenaderingschutssluis/dijktussen waterlandschap vanaf dewegbijbruggenaantweekantenzichtop spuisluizen-kazematten- dijk)accentuer de reeks vanlandnaarzee (landhoofd-voorhaven- schikte str herkenbare lijnhoofddamten opzichtevanonderge- ekdammen eatieve aansluitingAfsluitdijkop en - Articuleren reeks landhoofd-voorhavenkazematsluis Uitwerking ruimtelijkeprincipes Ontwerpen alsverbindingslijn tussendijk,natuurenhaven Verbeteren toegangDenOever Kop eilandherkenbaarmaken

135 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 136 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 verbindt. dat dezedieverschillendelandschappen endehaven Het iseenbelangrijkekwaliteit van dedijkrond Wieringen de Zuiderhavenalsbaaivanhet IJsselmeer. Waddenzee metdeschorren enslikkenlangsdekust en ringen geefteenprachtigeorientatienaartweekanten:de De positievanDenOeveropdekopheteilandW Kop Wieringen • • • • • • Relatie Afsluitdijk-DenOever Ruimtelijk streefbeeld

Oever alsopvallendetrekker indehaven het herbouwenvandevisafslaginhavenDen hoofd vandeAfsluitdijk het herplaatsenvanbeeldLelyopland- bij DenOever het herplaatsenvandevuurtoren naardeW opzicht vanheteiland: zorgt ookvoorherkenbaarheidvandeAfsluitdijkten Het strategischneerzettenvanenkele‘landmarks’ ren isdaarvooreenkans. landhoofd insamenhangmetdeaanlegvanstormdeu- dijk teversterken.Hetverhogenvanhetpleinop zijn kansenomdeaanhechtingvanDenOevermet kruising vandeAfsluitdijkendamvoorhaven het vormgevenvaneenrecr Leeg makenvanhetdoorzichtnaardehavenen Den Oevermoetenzijn. moeten worden enzouer doorzicht naardehavenvan het beginpunt van de Afsluitdijk duidelijker gearticuleerd Om derelatie DenOever - Afsluitdijkteversterkenzou eatieve verblijfsplekopde addendijk ie- Ruimtelijk Streefbeeld aanlandingAfsluitdijk ecologische verbindingnaardeWaddenzee positiefis. derhaven eenbrakwatermeertemaken,alsdatvoorde In principeishetmogelijkomindetoekomstvanZui- lijn vandedukdalfen,naarWaddenzee tegeleiden. mogelijk omdezoetelokstroom viaeenlagedam,opde Het isbinnendekarakteristiekvanvoorhavengoed de havendammen. liggen, inaansluitingbijhetcivieltechnischekaraktervan kan alsherkenbaartechnischobjectindeZuiderhaven De vispassagedienuindevoorhavenwordt gemaakt Vispassage Zuiderhaven enophetIJsselmeerdesluizen. ontstaaterzichtopde oostkant vandeA7opWieringen polder. Door het verwijhderen vandebeplantingaan krijgt opdevaartenenhetgemaalvanWieringermeer- zou heteenverbeteringzijnalsdeweggebruikerzicht op deAfsluitdijkbentalsjeoversluizenrijdt.Daarom monumentale dijkpassendzouzijn.Jemerktpasdatje nu nietzoheldervormgegevenalsbijdeentree naareen De benaderingvandeAfsluitdijkvanuitNoord-Holland is Entree Afsluitdijk bewaren. die eenheidvaneenlandschappelijkerobuuste dijkte Dat pleitervoorombijdeversterkingzoveelmogelijk Ruimtelijk Streefbeeld KopWieringen

137 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 138 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 • • • Ontwerpopgave: 5.7 Breezanddijk

in detoekomstmogelijkeplekduurzaamheidscentrum zoeklocatie informatiecentrum catie. visie: eeneilandvaninnovatie,duurzaamheidenedu- transformeren naardeambitie uitdeStructuur

• • • • • • • Ruimtelijk principesBreezanddijk:

nieuwe teelten,alsicoonaandedijkvormgeven Breezanddijk alspr ervaring van samenspel natuurentechniekzichtbaarmaken kansen natuurontwikkeling bijBr IJsselmeer bij Breezanddijk 360graden belevingW ting knooppunten ervaring leegteversterkendoorcontrastrijkeinrich- baar houden bij transformatieknooppuntenbasisstructuurherken- avontuurlijke plekken ‘op zee’ versterken oeftuin voorduurzameenergieen eezanddijk benutten addenzee en Tweezijdige oriëntatie Symmetrie alsbasis Uitwerking ruimtelijkeprincipes Referentiebeeld ontwikkelingduinlandschap;Veerse dam

139 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 140 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 aantrekkingskracht kunnengeven. ren van(tijdelijk)gebruikdataandezeplekeenpublieke strategie hiervooris“buildingwithnature” enhetstimule- verrrommeling vanBreezanddijk worden voorkomen.De Totdat eendergelijkinitiatiefzichaandient moetverdere eeuw worden. technisch icoonhetduurzaamheidsicoonvande21ste worden enkaninaansluitingopdeAfsluitdijkalsciviel- een Floriade.Breezanddijk zoudaneen‘omwegwaard’ en energieineenecologische‘zeetuin’,verglijkbaarmet in devormvaneennationaleexpositiewaterbouw ‘stralende middelpunt’vandeAfsluitdijk,bijvoorbeeld impuls nodigvoordeontwikkelingvanplektothet waar temakenzouereenkrachtigepogrammatische Om deambitiesvoorBreezanddijk uitdeStructuurvisie te bewoningenhetbedrijfvooropslagvanmaterialen. station, de werkhavens, de camping met semi-permanen- oefenterrein vandefensie, de (contourrond) hetbenzine- zijnerclaimsvanuithethuidigegebruik: Daarnaast daarvoor inprincipevoldoenderuimteaanwezigis. informatiecentrum. Deoppervlaktestudielaatziendat Mogelijk isBreezanddijk de locatievoorhetnieuwe programma invoorbereiding. en blue-energy)isernogweinigrecreatief ofinnovatief Behalve depilotsvoorduurzameenergie(zonne-energie Ruimtelijke streefbeeld Tijdelijke voorziening;strandtent(referentiebeeld Blijburg) Tijdelijke Manifestatiess(referentie “Leeghwater”september2013)

141 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 142 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 4. 3. 2. 1. voortbouwend opwateralis. heid vormtegeveniseengefaseerde aanpaknodig, Om Breezanddijk alseiland vaninnovatieenduurzaam- Fasering

het waterlandschapgeven. Een “luchtr gramma aansluiten,zoalseenduurzaamheidscentrum. Op dezebasiskanindeloopvantijdnieuwpro- heidscentrum, expoduurzameenergie. voor pr vogels maken.Binnendatkaderontstaancondities door opspuitenslibaanleghoogwatervluchtplaatsvoor aan deWaddenzeekant natuurlijkesedimentatieof Opspuiten zandinluwtegebiedaandeIJsselmeerkant, kant terbanken (=experimentbiobouwers)aanW Aanleg stortsteendamaandeIJsselmeerkantenoes- kanten vanBreezanddijk benutten Plekken voorstrandjesenpassantenhavenaanbeide grondoppervlak (“ver Natuurlijke ontwikkelingvegetatieophetbestaande oeftuinen: biobouwers,zilteteelten,duurzaam- otonde” kaneenzichtvan360gradenover duinen”) addenzee- 2 1 4 3

143 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 144 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 • • Ontwerpopgave: 5.8 Monument

Verbeter nument Uitbreiding vandehoreca voorzieningvanhetmo- en parkeergelegenheid • • • • • • • Ruimtelijk kader:

ken ervaring vanavontuurlijkeplekken‘opzee’verster- programma niet verdunnen maarconcentr versterken uitgesproken eigenkarakter vanknooppunten mogelijk verwijderen storende objectenvanr bouwwerken die leesbaarzijntenopzichtevandemonumentale streven naarherkenbar dijk) accentueren verticaliteit monument(=hoogstegebouwopde sterken architectonische kwaliteitrijksmonumenten ver- e moderne vernieuwingen vernieuwingen e moderne ecente datumzoveel eren vanrecreatief legsteigers ligt,gerealiseerd. buiten hetgebiedvanmonument, dattussendeaan- min mogelijkwordt aangetast.Deopenafrittenworden in dedijkmoetenworden aangelegddatdekruinlijnzo de openafrittennaarparkeerplaats.Dezezoudenzo uitzichtspunt gecreëerd kanworden. Aandachtpuntzijn worden, terwijlaandeWaddenzijde weleenvolwaardig doorlopende kruinvanheteenvormigedijktaludervaren Waddenzijde gelegdworden. Zokanvanafdeweg De parkeerplaatskanachterdekruinvandijkaan vanaf debrugdijkalsgeheeltebeschouwen. terwijl toeristenweldemogelijkheidhebbenomverderop bipolariteit vandelocatierond detoren isdanhersteld, ervaren kanworden doorpasserende automobilisten.De aanlegsteigers, zodatdeverticaliteitvantoren beter verder vanhetmonument af teleggenterhoogtevande geïntensifieerd wordt. Eenandere optieisomdebrugiets de belevingvantweezijdenrond hetmonumentweer aan deuitbreiding kunnen worden gemaakt,waardoor worden. Deloopbrugzou binnen hetdijkprofiel alstunnel en deparkeerplaatsopdijkkruinweggehaaldmoeten en teversterken.Vanuit ditoogpuntzoudendeloopbrug er opmoetenrichtendezebipolariteitinere teherstellen denzee kent.Toekomstige ontwikkelingenzoudenzich die een zijde aan het IJsselmeer en een zijde aan de Wad- Het monumentisgebaseerd opdebipolariteitvandijk, Uitwerking ruimtelijkeprincipes Bouwenvelop Monument(variantmettunnel) K P Q

Stijger grens

H G Monumentgrens Monumentgrens

Stijger grens Dijk grens Dijk

Tunnel

145 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 146 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 zo’n 100m moet worden. Dekeukenvaneendergelijkrestaurant zou bij elkaarisercirca 28m zou ernog122m2ruimtebijkomen. Voor aldeze functies vergaderruimte vooréénvolle bus mensennodighebben, geprogrammeerd moeten worden. Alswedaarnaast ruimtelijk betekendathetrestaurant zo’n220m breiden naareenrestaurant van130zitplekkenzou De wensenvandeexploitantomhetMonumentuitte moeten veroorzaken. ter moetenbenadrukkenenzominmogelijkverticaleruis zouden zoveelmogelijkhetlanggerekte horizontalekarak- locatie tebrengen. Deesthetiek vanobjectenopdedijk bilair toegepastmoetenworden omuniformiteitinde voor deafsluitdijkontworpenhekwerkenenstraatmeu- esthetiek opdelocatiezijningebracht.Erzoudenspeciaal meling doorallerleifunctioneletoevoegingendiezonder Bij hetmonumentisooksprakevanvergaandeverrom- zijde endecontourvandijkalsverdere inkadering. sement vanhetMonumentalsgrens aandeIJsselmeer- plek rond hetmonumentinkaderen, derooilijn vanhetba- Nieuwbouw schiktzichtussendeoriginelesteigersdie van dedijkbijhetmonumentnietmogenonderbreken. het monumenthorizontalecivieltechnischekarakter rizontale Afsluitdijkteversterkenzoudeuitbreiding van Om hetkaraktervaneenverticaalaccentlangsdeho- Ruimtelijk Streefbeeld oppervlak aancaféhandhaven zouerongeveer100m van elkaarbediendkunnenworden. Alswehethuidige in terichtenzodatdekortenlangblijvendegastenapart restaurant functioneelslimkunnenzijnomeenapartcafé 2 moetenbeslaan.Hetzouvooreendergelijk 2 aantoiletruimte nodig. 2 groot 2

Aanzicht uitbreiding Monument(variantmetverplaatsteloopbrug) IJsselmeer, net zoalshetbordes vanhetmonument. worden. Dezefunctioneert danalszichtplatformnaarhet bestaande kadegehandhaafdalsterras zee, netalsdeuitkijktoren. Voor deglazengevel kande parkeerplaats biedteenzichtplatformnaardeWadden- achter dekruinvandijk,aanWaddenzee. Deze door verbondenkunnenworden metdeparkeerplaats geven. Denieuwbouwzoumeteentunnelonderdeweg door hetvolumeoverdehelelengteeenglazengevelte naar hetIJsselmeerkrijgenalscafetariavanDudok van hetmonument.Dezeuitbouwkandezelfdeoriëntatie in hettaludvandedijkaanweerszijdenbasement Dit programma kanalseen langestrook ingebedworden Programma uitbreiding Monument

147 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 148 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 teelt enwindenergie. fiets-en wandelpaden,horeca, natuurontwikkeling, zilte de Afsluitdijktegeven,incombinatiemetprojecten voor een sterkere ruimtelijkerelatie metdeWaddenzee en het deontwerpopgaveombinnendijkselandschap Voor deheleFriesekusttussenHarlingenenMakkumis Ontwerpopgave: 5.9 Friesekust • • • • • • • • • • Ruimtelijke principes:

teelten benutten koppen vandedijkalsproeftuinen voornieuwe vasteland verbeteren op dekoppenrecr gisch herstelW bij landhoofdenenlangsdekustenconditiesecolo- maken voor natuur verschillende conditiesWaddenzee enIJsselmeer Waddenzee vanaf dekusten‘terugblik’overzeedijkenop ervaren vanaf deAfsluitdijknatuurlijkekustlijnensterker inleiden vanuit hetlanddeentree naar deAfsluitdijkruimtelijk ting knooppunten ervaring leegteversterkendoorcontrastrijkeinrich- spuisluizen-kazematten- dijk)accentuer de reeks vanlandnaarzee (landhoofd-voorhaven- schikte str herkenbare lijnhoofddam ten opzichtevanonderge- ekdammen ontwikkeling benuttenenzichtbaar addenzee enIJsselmeerbenutten eatieve aansluitingAfsluitdijkop en Versterken relaties binnendijks/buitendijks opgespoten slibwelblijvenliggen(bijvoorbeeldincombi- In deluwehoektussenkustlijnenAfsluitdijkkan maatregelen tochkweldervorming langsdedijkontstaan. nature weinigsedimentatie. Mogelijkkanermetgerichte Langs deWaddenkust tussenZurichenHarlingenisvan met deaanlegvanrecreatieve routes. buitendijkse landvandeNoordwaerd enincombinatie is uitbreiding vanrietlanden mogelijk,inaansluitingophet In hetondiepwatervandeIJsselmeerkustvoorMakkum zuiden vandeAfsluitdijk(IJsselmeerkust). kust tennoorden vandeAfsluitdijk (Waddenkust) enten Er zijnverschillendeontwikkelingsmogelijkhedenvoorde UItwerking ruimtelijkeprincipes: versterkt. driehoek Makkum-Harlingen-Kornwerderzandworden vaarverbindingen kanderecreatieve samenhanginde Door fiets/voetverbindingenoverdijkenendoorde nen diedriehoeksterkeralsschakelworden ontwikkeld. Het knooppuntZurich,alskopvandeAfsluitdijk,kanbin- natie metuitbaggeren van vaargeulDeBoontjes).

149 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 150 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 met deWaddenzee verbeterd. sterkt enwordt derelatie vanhetbinnendijkselandschap monumentale karaktervanhetlandhoofddedijkver- te versimpelenenverhelderen. Daardoor wordt het Er zijndrieruimtelijkeprincipesomdecomplexesituatie het Frieselandschapervaren moetenworden. Het verkeerspleinzouzoveelmogelijkalsonderdeel van Knooppunt Zurich Knooppunt land/water primaire waterkering. De huidigeslaperdijk langs Zurichwordt danverhoogdtot serende maatregel voornoodzakelijkeingrepen elders. het Natura200gebiedWaddenzee isdateencompen- de Waddenzee wordt gebracht.Binnenhetgeheelvan wordt gemaaktenonderinvloed vandedynamiek het driehoekige‘aanwas’poldertjebijZurichbuitendijks Het iseenwaardevolle toevoeging aandeWaddenzee als water vantemaken. derdeel vanhetlandschap worden doordaarofgras De ingeslotenruimteinhetverkeerspleinkanweeron- grens vanhetverkeersplein. Er ontstaateeninteressant knooppuntopdezedijkde werderzand eenlandhoofd aandeFriesekustzijn. zand. Hierdoor wordt zichtbaardatdesluizenvanKorn- 1. Hetdoortrekken vande DeltadijktotaanKornwerder- Poort Afsluitdijk ligt inhetverkeersknooppuntZurich. plaatst kunnenworden. Het hoekpuntvanhetwindpark worden. Daarbijzullenniet alleturbinesvanhetgridge- worden onderzochtwelke turbines ergeplaatstkunnen geplaatst. Meteengrid-verkavelingalsuitgangspuntkan lager zijndandeturbinesdieinhetIJsselmeerworden de doorgaandelijnvanA7.Deturbinesmoetenhier vorm krijgenvaneenpoortoverdehoofdverbindingslijn: 2. Hetwindparkdatopdezelocatieisgeplandkande reca metterugblikopdeAfsluitdijk. Waddenzee eenprachtigelocatievoorpaviljoen/ho- heeft- ligteropdehoekvanhetontpolderde landende Op dehuidigewaterkering–diedangeenfunctiemeer Schakel naarhetFriese landschap ten vanhetfriesenatuur- encultuurlandschap. Wons-stelling endePingnummer Halsband,alselemen- snelheden: hetnatuurgebiedvoordekustbijMakkum, snelweglandschap enhetlandschapvandelagere 3. Hetknooppuntkanwerkenalsschakeltussenhet Streefbeeld knooppuntZurich

151 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 152 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 sterfjild. op hetbestaandebinnendijksenatuurgebiedHegewier- worden afgegravenalsnieuwe nattenatuur, inaansluiting en recreatievoorziebningen. Desmallezuidelijkepuntkan een sterkerruimtelijkkaderkrijgenvoorcamping,sport- pen vanafdeHarlingervaartengroene beplantingswallen Het binnendijksegebiedkandoor‘inprikkende’waterlo- binnen-buiten beterbeleefbaarmaken. de dijkgeplaatststrandpavilioenkanruimtelijkerelatie aanslibbing kanworden beschermd. Eenhoogop/naast van eenstrand,datdoorvoordammen tegenafslagen dijkse landschapendeWaddenzee temaken,indevorm kustsstrook eenzachtere overgangtussenhetbinnen- luwte vandehavendammeneenkansomindezeharde Aan dezuidelijkestadsrandvanHarlingenontstaatin Strand Harlingen Streefbeeld buitendijkseontwikkelingHarlingen Versterken relatie binnendijks-buitendijks Streefbeeld Friesekust Ruimtelijkstreefbeeld aanlandingAfsluitdijk

153 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 154 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 Als huid • • • Ontwerpopgave: 5.10 Zonne-energie

zonne-energie overdehelelengtevandijk Ontwikkelingsperspectief: mogelijketoepassingvan energie uitvoeren overeen lengtevan100-1000meter Beleidskeuze: bijBreezanddijk eenpr de StructuurvisieToekomst Afsluitdijk: Het vormgevenvandeambitiesvoorzonne-energieuit Als sculptuur oef metzonne- Als autonomeenergie-centrale • • de expert-bijeenkomsten: afgebakendopbasisvanuitgangspuntenuit daarnaast Het ‘zoekgebied’voortoepassingvanzonne-energieis • • • • • • • Ruimtelijke principes:

kant vandeW het taludendewerkeilandenvanAfsluitdijkaan Vanwege mogelijkebeschadigingdoorgolfaanvalzijn zoekgebied het dijktaludtussendewegenIJsselmeergeen Vanwege mogelijkebeschadigingdoorkruiendijsis nieuwe teelten,alsicoonaandedijkvormgeven Breezanddijk alspr principe overslagbestendigedijkherkenbaarmaken devolle taludsversterken karakter landschappelijkedijkmetecologischwaar- voor nieuwefuncties het ‘nieuweland’–na1932-isvoorkeurslocatie weg visueelvergr maat grondlichaam dijkten opzichtevanmaatauto- in trajecttussensluizenuniformdijkprofiel handhaven kaarsrecht tracémeteenmarkante knikaccentueren addenzee geenzoekgebied oten oeftuin voorduurzameenergieen Onderzoek plaatsingzonnepanelenop devangrails

155 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 156 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 Als autonomeenergie-centrale, vijver 3. Zonnecentrale:vlakkeplaatsingvandezonnepanelen 2. Lossesculptuur:plaatsingvanlossepanelenophettot 1. Huid:bekledenvanhethelebinnentaludbinnende lokatie Breezanddijk. zonne-centrale enalslossesculpuur)mogelijkopde In principezijnalledriedetoepassingen(alshuid,als andere knooppuntenlangs deAfsluitdijk. dere plekmeteeneigenidentiteit tenopzichtevande dijk voordepassantenherkenbaartemakenalsbijzon- De pilotzonne-energiekanworden ingezetomBreezand- Uitwerking ruimtelijkeprincipes van eenvijverontstaat. in eenverlaagddeelvanheteiland,zodateffect duinlandschap getransformeerde eiland automobilisten tetesten. het effect vandereflectie vandezonnepanelenop oprit endeafrit.Dezepilotgeeftmogelijkheidom Als autonomeenergie-centrale, vijver Als lossesculpturen inhetverduinde landschap Als huid:bekledenbinnentaludtussendeopritten(500meter)

157 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 158 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 2 rijenzwart 1 rij 2 rijen 3 rijen Hele talud worden geplaatst. dat ergeentransformatorkastjesendergelijkeinhetzicht Aan allevariantenmoetbovendiendeeisworden gesteld worden toegepast. vinsluizen- Breezanddijk en Breezanddijk/Lorentzsluizen op hetgeheledijktrajecttussendeknooppuntenSte- talud moetdeeisworden gesteld datzealsuniformelijn Aan allevariantenvoorplaatsingvanzonnepanelenopdit van depanelengevendoorgolfaanvalofkruiendijs. de wegenhetIJsslemeerteveelkansopbeschadiging sing ophettaludaandeWaddenkant enhettaludtussen langs dedijkishetbinnentaludvandijk,omdatplaat- Het zoekgebiedvoordeplaatsingvanzonnepanelen Uitwerking ruimtelijkeprincipeslangsdedijk

- 0/- - - - Vegetatie dijktalud

geworden dandehuidige situatie. kader vandeversterkingdijklangerenbreder is meer opzijnhuidigeplekligtenhetbinnentaludin We gaanerindezevarianten vanuitdathetfietspadniet nog naderonderzochtmoetenworden. de dijk.Effecten vanverblinding vanautomobilistenzullen op dedijkhellingworden aangebracht, alseenhuidop voor deplaatsingvanpanelenmoetenvlak Hoewel dehellinghoekvanhetdijktaludnietoptimaalis 0 0 0 0 - Lege strakkekruinBelevingwaterlandschap

- - - - -

geeft. hang metdekleurvanwegeengrauweuitstraling zwarte panelenisgeenvoordeel, omdathetinsamen- de maatregel begrijpelijkte maken.Hettoepassenvan robuust genoeg.Devariant met1paneelistefragielom bij demaatvanhetdijkprofiel: nietteoverheersenden De variantmettweerijenzonnepanelenpasthetbeste ervaring vanhetrijdendooreenleegwaterlandschap. Deze tweevariantendoenookhetmeestafbreuk aande binnetalud meeroverblijft. drie rijenzonnepanelengeengroene uistralingvanhet ten waarbijhetheletaludbekleedisenbijdevariantmet De vergelijkingvandevariantenlaatziendatbijvarian- Afweging varianten:

0/- - 0/- 0/- 0 Robuustheid dijklichaam Variant 3 rijenonderaantalud Variant heledijktaludbekleed Aangepast taludnaversterkingdijk Variant 1rijonderaantalud Variant 2 rijenzwartepanelenonderaantalud Variant 2rijenonderaantalud

159 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 160 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 • • • opLanden/ofhetprovinciale beleid: Structuurvisie Wind Positioneren vanwindparken binnendecontouren vande Ontwerpopgave: 5.11 Windpark

lingen indeStructuurvisieW zijnlocatiesvoorlijnopstel- In deWieringermeerpolder MW een zoeklocatiesvoorwindparkkleinerdan100 Op dekopvanAfsluitdijkheeftprovincie Fryslân (hoogte inclr initiatief voorminimaal250MWmet4molens Voor hetwindparkFryslâninIJsselmeerisereen . otorblad 155m) ind opLandvastgelegd. Windmolen 4MW 155 m 95 m 35 m 120 m 7 m 7 • • • • • • • Ruimtelijk kader:

energie-connector versterkingsprofiel ontwerpen metruimtevoor IJsselme bij Breezanddijk 360graden belevingW vanaf deAfsluitdijkkustlijnensterkerervaren inleiden vanuit hetlanddeentree naar deAfsluitdijkruimtelijk ting knooppunten ervaring leegteversterkendoorcontrastrijkeinrich- en IJsselmeer Afsluitdijk geenvisuelebarriere tussenW behouden de belevingvanleegtehetwaterlandschap

650 m 650 m 650 addenzee en addenzee

563 m 650 m 650

1126 m poort (bijpasseren) werken. wordt versterkt,doordat zealsbaken(vanveraf)en den gestelddatdebenaderingvanAfsluitdijkerdoor windparken opdekopenvandijkvoorwaarde wor- Vanuit hetruimtelijkkadermoetaandeoplossingvoor poorten 3. eilandlosvandedijk 2. langseendeelvandedijk 1. poortenopdekoppenvandijk Daarvoor zijndrieruimtelijkebasis-principesdenkbaar: mentale lijnvandeAfsluitdijk. en herkenbare positieinnemen tenopzichtvandemonu- Een windparkmetmega-turbinesmoeteenuitgesproken Uitwerking ruimtelijkeprincipes: Poorten opdekoppen vandedijk ruimtelijk doorloopt. zodat hetgrootste deelvan hetwaterlandschapvisueel- langs dedijkmaximaaléénderde vanhettrajectbeslaan, vormen tussen IJsselmeer en Waddenzee mogen turbines Vanuit deeisdatAfsluitdijkgeenvisuelegrens mag langs dedijk de doorgaandeverbindingslijnvanafdijk. Een compacteopstellingisnodig,duidelijkgekopeldaan kilometer). windpark inhetIJsselmeergroot genoegis(minimaal6 De poortwerkingheeftalleeneffect alsdeafstandtoteen Langs eendeelvan dedijk Eiland losvandedijk • • • • • ervaren teworden moethetwindpark: ken (‘geen nieuwe knoop toevoegen’). Om als los element te kunnenbelevenmoethetwindparknietaandedijkra- Om deleegtevanhetwaterlandschapvanafAfsluitdijk los vandedijk

uit hetwateromhoogrijzen wor op ‘maaiveld’alsonderdeel vanhetwaterlandschap eenheid teworden ervar op voldoendeafstandvandekustliggenomalslosse stract elementtewor op voldoendeafstandvandedijkliggenomalsab- met eenzichthoekvan30gradenlangstekijken op voldoendeafstandomvanafdedijkliggener ken vandegroep ervar van eenafstandgezienalscompacteeenheidworden den ervaren, datwilzeggen datdemastendirect en, datwilzeggengeenturbinesdievisueellosra- den ervaren en

161 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 162 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 binnen decontoureenlossepositieworden gekozen. Daarmee kanhetwindparkcompacterworden enkaner zwaartelijn iszuid-west/noord-oost gericht. windrichting, bepaaltdepositievandriehoeken: De orientatieophetzuid-westen,alsoverheersende driehoek metzijdenvan650meter. optimaliseren opbasisvan hetpatroon eengelijkzijdige het nodigplaatsingsverbandvandewindturbineste maken meteenopbrengst vanmeerdan250MWis Om binnendecontoureenlosliggendeopstellingte de parkenalszelfstandigeeenhedentekunnenervaren. op dekopvanWaddenzee bijHiddumHouwombei- moet ervoldoendeafstandzijnmethetkleinere windpark het legewaterlandschapvanafdeAfsluitdijktebehouden Om eenwindparkteontwikkelenentochdebelevingvan

155 m 95 m 35 m 120 m 7 m 7

650 m 650 m 650

563 m 650 m 650

1126 m Behoud vandegrote maatvanhetIJsselmeer, hetwindparkalseiland Binnen contourzoekgebiedStructuurvisiewindopland Zichtlijnen doorhet windpark Afstand vanhetwindparktenopzichtededijkenopland

163 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 164 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 te positioneren. van deAfsluitdijkenop8kilometerafstandMakkum opLand3kilometerafstand de StructuurvisieWind om eenwindparkmet61turbinesbinnendecontourvan aan deAfsluitdijk.Doorcompactevormishetmogelijk mogelijk blijven.Hetwindparkligtmeteenzijdeparallel in zesrichtingendoorzichtendoordehetwindparkheen Het windparkzocompactmogelijkvormgeven,waarbijer IJsselmeergebied Ruimtelijk streefbeeld Windpark Streefbeeld positieWindparkalseiland Ruimtelijk streefbeeld Windpark

165 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 166 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 ontwerpen metdeesthetischeeenheidvanAfsluitdijk. functionele toevoegingenallemaalinéénkeermeete renovatie vandeAfsluitdijk iseenkansomdezekleine gingen diedekrachtvaneenvoudondermijnen.De de damsteedsverder vertroebeld doorallerleitoevoe- Afgelopen tachtigjaarishetmonumentalekaraktervan zijn ontwerpeenkrachtigemonumentaleeenvoudbezat. bouw. Hetiseenkrachtigecivieltechnischeingreep diein De AfsluitdijkiseenicoonvandeNederlandsewater- Ontwerpopgave: 5.12 Gebouwdeobjecten • • • • • • • • Ruimtelijke principes:

zoveel mogelijkhergebruikvanmaterialen materiaalgebruik zozuinigmogelijk voor nieuwefuncties het ‘nieuweland’–na1932-isvoorkeurslocatie lijk verwijderen storende objectenvanr kazematten alsmilitaire objecten zichtbaarmaken accentueren verticaliteit monument(=hoogstegebouwopdedijk) ken architectonische kwaliteitrijksmonumenten verster monumenten streven naarwerkendeinstandhouding bestaande ecente datumzoveelmoge- - gedefinieerd worden. geleiden zullenvooriederknooppunt randvoorwaarden gebied alsbebouwbaar. Omtoekomstigeprojecten te keling telatenkomenalseiland geldthiereengroter middelpunt vandeAfsluitdijkzoveelmogelijktotontwik- Op Breezanddijk geldthiervooreenuitzondering.Omdit sante enruimebouwkavelsvoortoekomstigeprojecten. hebben. Dezetoegevoegdedelenlandvormeninteres- de toegevoegdestukkenland,diehistorischgeenwaarde leerd. Opelkknooppuntisuitbreiding goedmogelijkop van toekomstigegebouwenverder kanworden gearticu- Ieder knooppuntvormteencontrastdatindearchitectuur kunnen onderdak vindenindeleegstaandekazematten. zakelijke functiesonderdak bieden.Sommigefuncties eenvoudige minimalistischedienstgebouwendenood- schillende plekken.InnavolgingvanRoosenburgkunnen pen kunnenzichschikkenaanhetkaraktervandever- veelal contextloosontworpenzijn.Toekomstige ontwer- Vanuit behoeftezijndiversegebouwentoegevoegd,die gebouwen: geheel wordt versterkt. geving hebbenzodatdeidentiteitvanAfsluitdijkals eenheid vormenenhuneigenuniekeAfsluitdijkvorm- toevoegingen opdedijkworden gezien,maardatzeeen geheel tengoedealsdezeelementennietslechts en gebouwen.HetkomthetbeeldvandeAfsluitdijkals tegorieën teverdelen: straatmeubilair, objecten,kleuren De veelvoudaantoegevoegdeelementenisinvierca- Uitwerking ruimtelijkeprincipes Oppervlakte informatiecentrum Breezanddijk Oppervlakte informatiecentrum Kornwerderzand

167 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 168 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 inpassing. waar voldoendemogelijkhedenzijnvoorgoederuimtelijke Breezanddijk enKornwerderzand alsgeschiktelocaties, dijk, ennietnaastdeteplaatsen.Daarom blijven Het heeftdevoorkeuromditinformatiecentrumop fen omhetinformatiecentrumondertekunnenbrengen. blijkt nietvoldoendeparkeerruimtetekunnenverschaf- moeten worden. Hetmonument alscivielknooppunt Breezanddijk, Kornwerderzand ofZurichgeorganiseerd gebouw inéénvandegrote knooppuntenDenOever, op debeeldkwaliteit.Vanuit dezebeeldkwaliteitzoudit telijke inpassingervaneenpositieveinvloedkanhebben zorgvuldig afgewogenmoetenworden, zodatderuim- en 300parkeerplaatsenopdeAfsluitdijkterealiseren zou De ambitieomeengroot informatiecentrum van1000m2 lens, zendmasten,informatieborden, transformatorkasten In decategorieobjectenvallenelementenalswindmo- objecten: geheel ontstaat. meubilair opdeAfsluitdijk,zodateensamenhangend worden voordeandere gebouwen,objectenenstraat- van kunnenspecifiekeAfsluitdijkRALkleuren ontworpen gebracht teworden inhun originelestaat.Opbasisdaar- De monumentenvanRozenburgenDudokdienenterug- kleuren: straatmeubilair vormgegevenworden. steigers endergelijkekanindezelfdevormstijlvanhet nisch uptodateennoodzakelijkzijn.Informatieborden, bekeken moetenworden welke nogfunctioneel,tech- de diverseverticalemastendiehorizontaliteitzougoed den kunnenkrijgen,zodatzehetbeeldnietverstoren. Van heel goedeenplekinhetgrondlichaam vandedijkzou- transformator, dataenelektriciteitskastengeldtdatdeze en steigersdiverseandere objecten.Voor veel vande uit telatenkomen. mogelijk vermedenteworden omdehorizontaliteitbeter dijk moetenrichten.Portalenoverdewegdienenzoveel nument. Vormen zoudenzichindelengterichtingvan onderscheidt deAfsluitdijkzichalswaterbouwkundigmo- hele dijkteuniformeren in vormgeving, materiaalenkleur de Afsluitdijkalsicoon.Dooraldezeelementenover een sterkerol kunnenspelen inhetonderscheidenvan terug tevinden.Aldezefunctioneletoevoegingenzouden schermen eneendozijnverschillendesoortenhekwerken bankjes, paaltjes, bushaltes, vangrails, borden, verlichting, Over deheledijkzijneenveelvoudaanprullenbakken, straatmeubilair: • • • • • • Oever: Ruimtelijk streefbeeld bebouwingDen

naar dehavengeven Bebouwing opdehavenkadezoveelmogelijkgezicht te huisvesten Kazematten kunnenworden herbestemdomfuncties visuele trekker Het beeldvanLelyherplaatsenopdeaanlandingals Vuurtor de haven opderandvankadealsvisueletr Visafslag naar dehavenenhetIJsselmeertecr toekomst zoveelmogelijkverwijderen omdoorzicht Bebouwing opdeaanlandinglangssnelwegin en aanheteindvandehavenalsvisueletrekker eëren ekker in

Niet bebouwenNiet Grondlichaam Nieuwe visafslag

Herplaatsen standbeeld Lely

Herbestemde kazemat

Verwijderen bebouwing

Bestaande bebouwing Bestaande

Zicht vanaf snelweg

Verplaatsen vuurtoren

169 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 170 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 • • • • derzand: Riuimtelijk streefbeeld bebouwingKornwer-

gehuisvest zoveel mogelijkinnieuwepassendedienstgebouwen De functionelebebouwingbijdeschutsluizenword te huisvesten Kazematten kunnenworden herbestemdomfuncties stuk landnaasthetviaduct. Gebouwen langsworden ger schootslijnen vandekazematten Gebouwen schikkenzichbuitendemonumentale ( onderrandvoorwaarden) Bebouwbaar bebouwenNiet ealiseerd ophetnieuwe ebsed kazemat Herbestemde Huisjes dorpsgezicht Bestaande bebouwing Bestaande • • • zanddijk: Ruimtelijk streefbeeld bebouwingBree-

het waterrond Breezanddijk Mogelijkheden voornatuurenrecr het eilandver Twee connectiesoverdesnelwegomrandenvan van Breezanddijk Gebouwen ingepastindenatuurenhetruigekarakter der tedefiniëren eatie uitbreiding in ( onderrandvoorwaarden) Bebouwbaar bebouwenNiet Recreatie &natuurontwikkeling Verbinding

171 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Hoofdstuk 5 172 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Literatuurlijst • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Documentenlijst

Masterplan Toegangspoort Harlingen,gemeente Harlingen Dirk Roosenburg1887-1962,Dorine vanHoogstraten,uitgevrij010,2005 Archief Nieuwlanderfgoed,Lelystad Militaire belangenbijdeaanlegvannu75jarigeAfsluitdijk, artikelHermanProper 50 jaarAfsluitdijk,PaulRobert,Rolf Bos,uitgeverijUnieboek,1982 De Afsluitdijk,recht doorzee,J.M.FuchsenW De Afsluitdijk,BrugenWaterscheiding, MartenSandburgenLammert deHoop,uitgebrijPenn,2006 Ver Reader naareenzonnigeAfsluitdijk,EnergyValley Issues grootschalige zonnecentraleAfsluitdijk,EnergyV Kaarten mosselbankenenMZI’s W Toelichting ruimtelijkontwerpvismigratierivier Schetsboek Afsluitdijk,Waddenver Afsluitdijk,Pr Notitie NutenNoodzaakVismigratierivier Afsluitdijk,Haalbaarheidenpr Vismigratierivier www.frisiazout.nl Brakwaterzones rond deAfsluitdijk,RIKZ,2002 Initiatiefdocument Vismigratierivier Kazematten opdeAfsluitdijk,Verbeek Brochur Besluit aanwijzingKornwer Kader ruimtelijkekwaliteitenvormgeving,Rijkswaterstaat,2012 Ruimtelijke kwaliteitenVormgeving inr Functionele eisenSocialeVeiligheid ensecurity Schetsschuit Zurich-Harlingen,verslag,DienstlandelijkGebied,2013 Aanlanding AfsluitdijkFryslân,RietveldLandscapeenMennoLandstra,inopdrachtvandepr Gebiedsvisie HaltervanFryslân,GemeenteSudwest2013 Fryslân,standvanzaken,PonderaConsult,2013 Windpark Werktekeningen pr Uitvoeringsplan DuurzameEnergieDeNieuweAfsluitdijk,EnergyV Beeldkwaliteitsplan DijkversterkinghavenDenOever, conceptjuni2013,Hoogheemraadschap HollandsNoor Projectenboek W opLand,concept2013 Ontwerp StructuurvisieWindenergie Midden-Nederland,2013 Startdocument PlanuitwerkingAfsluitdijk,RWS Projectenboek Recr Achtergronddocument bijUitvoeringsplanDeNieuweAfsluitdijk,versie2013,Projectbur Uitvoeringsplan DeNieuweAfsluitdijk2013,Projectbur Eindadvies AdviescommissieToekomst Afsluitdijk,2011 Bestuursovereenkomst T Structuurvisie Toekomst Afsluitdijk, ministerievanInfrastructuurenMilieu,2011 over mij dat land, Lely en de Zuiderzeewerken, Willem vanderHam,uitgeverijBoom,2007 over mijdatland,LelyendeZuiderzeewerken,Willem e CultuurhistorieDeAfsluitdijk,RijksdienstCultureel Erfgoed,2007 addenpoort, gemeenteHollandsKroon, 2013 oject BlueEnergy, Redstack,2012 eatie enToerisme Afsluitdijk, Projectbureau DNA,2012 oekomst Afsluitdijk,2011 derzand totBeschermdDorpsgezicht,ministerievanOCW, 2007 , LinkitConsultenWanningen Water Consult,inopdrachtvanWaddenvereniging ea eniging, 2010 addenzee, Marnix vanStralen addenzee, Marnix elatie totSocialeveiligheidenSecurity, Architecten inopdrachtvan Rijkwaterstaat KorthTielens , DienstlandelijkGebied,2012 ojectplan, Programma naareenRijkeWaddenzee, 2013 , tbvvaarwegennetRijkswaterstaat,2011 .J. Simons,Trinagelreeks, 1972 , 2013 ogramma NaareenRijkeWaddenzee eau DNA alley, 2013 alley, 2012 eau DNA ovincie Fryslân,2011 derkwartier

173 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Literatuurlijst 174 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Literatuurlijst 24 mei2013 23 mei2013 16 mei2013 14 mei2013 13 mei2013 7 mei2013 25 april2013 25 april2013 23 april2013 18,19 april2013 11 april2013 10 april2013 4 april2013 3 april2013 29 maart2013 27 maart Gesprekkenlijst

2013

Werkgr Waddenpoort DenOever Expertmeeting Vismigratierivier Bespreking metPonderaoverW Overleg BlueEnergyRedStack sluiscomplexen Afstemmingsoverleg metWiBo Initiatief windparkPondera Werkgr Brainstorm plaatsingZonnepanelenopdeAfsluitdijk Tweedaagse excursieAfsluitdijk Voortgang pr Informatie vismigratierivier Stakeholders bijeenkomstAfsluitdijk Verkenning toepassingzonne-energieopdeAfsluitdijk enBos Informatie waterbouwkundigonderzoekWitteveen Informatie vanuitprojectorganisatie DeNieuweAfsluitdijk oep ruimtelijke kwaliteit +excursie oep Ruimtelijkekwaliteit oject indpark Afsluitdijk 28 mei2013 19 september2013 27 augustus2013 27 augustus2013 22 augustus2013 26 juni2013 25 juni2013 6 juni2013 3 juni2013 31 mei2013 29 mei2013

Overleg projectbur Fryslân Overleg Windpark Werkgr Ontwerpsessie W+B Overleg metwerkgroep r Werkgr Workshop opsamenwerkingsdag Ontwerpsessie W+B-overdijkprofiel enbekleding Beheerdersbijeenkomst W+B enR Schetsschuit Zurich-Harlingen Ontwerpsessie W+B oep RuimtelijkeKwaliteit oep ruimtelijkekwaliteit eau DNA ecreatie DNA WS Marije deHeerKloots Maaike Stielstra T Grada vanDeutekom Chris Lansink Bertus deJong Margriet Geesink Gerbrand Naeff Lukas Meursing Werkgroep RuimtelijkeKwaliteit Ilonka vanSlooten Martijn Noor Y Roel Rutgers Paul deRuiter Yttje Feddes Werkteam F/OenPdR: Feddes/Olthof landschapsarchitecten enArchitectenbureau PauldeRuiter. De rapportage‘Voorlopig MasterplanBeeldkwaliteitAfsluitdijk’isinopdrachtvanRijkswaterstaatopgestelddoor Colofon onny Douma oran vanBoheemen dermeer

- provincie Fryslân - Rijkswaterstaat - Rijkswaterstaat - Rijkwaterstaat - grafischvormgever - landschapsontwerper - landschapsarchitect - architect - architect - landschapsarchitect - RijksdienstCultureel Erfgoed - gemeenteHarlingen - gemeenteSud-West Fryslân - gemeenteHollandsKroon - provincie Noor d-Holland enprojectbureau DeNieuweAfsluitdijk

175 Voorlopig Masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk | Colofon 1. opgave masterplan beeldkwaliteit

Adres architectenbureau Paul de Ruiter bv

Valschermkade 36D | 1059 CD Amsterdam T. +31 (0)20 626 32 44 F. +31 (0)20 623 70 02 E. [email protected] W. www.paulderuiter.nl twitter @pdrarchitects

Adres Feddes/Olthof landschapsarchitecten

Ondiep Zuidzijde 6 | 3551 BW Utrecht T. +31 (0)30 2456123

Park Groot Schijn - Antwerpen | Colofon 176 Park Groot F. +31 (0)30 2456066 E. [email protected] W. www.feddes-olthof.nl