Analiza Kretanja Strukture I Obima Stanovništva Opštine Vrnjačka Banja ∗∗∗∗∗∗∗∗∗∗
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Stručni članak ∗∗∗ UDK: 711.13(497.11) Marija Pavlović ∗∗ Nikola Radivojević ** Jelena Lazić ∗∗∗ Analiza kretanja strukture i obima stanovništva opštine Vrnjačka Banja ∗∗∗∗∗∗∗∗∗∗ Rezime : Opština Vrnjačka Banja se može svrstati u red privredno relativno razvijenijih opština u zemlji. Pored dominantno zastupljene industrijske proizvodnje, prisutna je u manjoj meri poljoprivredna proizvodnja, zatim saobraćajne usluge i turizam kao tradicionalna delatnost opštine, grañevinarstvo, trgovina i druge uslužne delatnosti. Meñutim, negativan prirodni priraštaj, pad stope fertiliteta, migracioni procesi, nepovoljna starosna struktura aktivnog stanovništva odnosno deficitarnost mladih generacija potrebnih za obnavljanje radnog kontigenta stanovništva jasno ukazuju da odreñeni aspekti radne snage u narednom periodu mogu predstavljati jedan od problema i jedno od značajnih ograničenja u razvoju opštine. Težište razvoja opštine Vrnjačke Banje u narednom periodu neophodno je staviti u funkciju rešavanja ovih problema. Ključne reči : demografska statistika, stanovništvo, natalitet, mortalitet,prirodni priraštaj. Summary : The municipality of Vrnjacka Banja, in economic terms, is one of the relatively developed municipalities in the country. The manufacturing industry is dominant. There are also, but in a less degree, the agricultural production, the transportation services, the tourist industry as Vrnjacka Banja’s traditional activity, the construction industry, the trading activities, etc. There are some elements indicating that certain labour force aspects can be problematic in the next period and can limit the municipality development.These indicators are: the negative population growth , decline of the fertility rate, the migration processes, an adverse age structure of the active pupulation, i.e deficiency of the young generations needed for labour force regeneration etc. It is necessary to put a focus of Vrnjacka Banja’s development for the incoming period, into the function of these problems solving. Keywords : demographic statistics, population, birth rate, mortality, population growth ∗ Rad je primljen 4. septembra 2007. godine i bio je dva puta na reviziji kod autora ∗∗ Stipendist Ministarstva nauke Srbije ∗∗∗ Ekonomski institut, Beograd, e-mail: [email protected] ∗∗∗∗ Rad predstavlja deo rezultata istraživanja na projektu 149011 „Determinisanje dimenzija organizacione strukture u funkciji kvantifikacije uticaja najvažnijih kontingentnih faktora preduzeće“ finansiranog od strane MN M . P a v l o v i ć , N . R a d i v o j e v i ć , J . L a z i ć A n a l i z a k r e t a n j a i s t r u k t u r a . 1. UVOD dolini zapadne Morave, na severnim padinama Goča, u zaleñu južnih obronaka Gledićkih planina, Kopaonika, Željina i Stolova prostire se opština Vrnjačka Banja, najpoznatije banjsko lečilište u Srbiji. Na prostoru U 2 od 239 km u 14 naselja, prema popisu iz 2002.godine živi 26.492 stanovnika. Ova opština se nalazi na infrastrukturnom koridoru Kraljevo-Kruševac i pripada grupi manjih opština u Srbiji i u neposrednom je teritorijalnom kontaktu sa opštinama Kraljevo, Trstenik i Aleksandrovac sa kojima je i infrastrukturno veoma dobro povezana. Reljef je mešovitog ravničarskog i brdsko-planinskog karaktera. Prosečna nadmorska visina Vrnjačke Banje je 230 mnv. Sami topli izvori Banje leže na 255mnv. Veoma značajna je razgranata hidrografska mreža. Kompletno područje opštine je bogato vodom. Vodotoci (Gračanka, Novoselska, Vrnjačka, Lipovačka i Popinska reka) pripadaju slivu Zapadne Morave, Ibra i Rasine. Svi tokovi imaju bujični karakter, posle otapanja snega i povećanog priliva padavina dolazi do višestrukog povećanja proticaja u njima. To je veoma nepovoljno sa aspekta rezervi vode za piće i zbog toga, posledica poplava, ali su pozitivni efekti u pogledu obnavljanja voda i ispiranja eventualnih zagañenja. Sama banja poseduje tri vrste vode: toplu i hladnu mineralnu vodu i planinsku pijaću vodu, dovedenu sa više izvora planine Goč. Do sada je istraženo šest izvora mineralnih voda Vrnjačke Banje, od kojih su četiri izvora poznata širom Evrope: topli izvor i tri hladna izvora (Snežnik, Jezero i Slatina). Svi ovi izvori su istog vulkanskog porekla i imaju skoro iste mineralne sastojke, ali u različitim odnosima. Zbog spečifične konfiguracije terena i bujne vegetacije područje opštine Vrnjačke Banje ima karakteristike kontinentalne i umereno kontinentalne klime (temperaturne amplitude nisu velike, kratak sušni period, prosečno dugotrajan kišni period). U Vrnjačkoj Banji nema jačih vrućina, a konfiguracijom terena i bogatom vegetacijom Banja je zaštićena od vetrova tako da vetrovi nisu karakteristični za ovo područje. Arheološki nalazi na lokalitetima svedoče o naseljenosti ovog kraja još iz praistorije. U ataru sela Vrnjci, na mestu Lañarište nalazi se višeslojno arheološko nalazište većeg značaja. Najznačajniji su nalazi iz rimskog perioda, koji su po mišljenju naučnika koristili vrnjačku toplu mineralnu vodu. Rimljani su mineralnu vodu koristili 300 godina (od kraja I do druge polovine IV veka) i jedan izvor im je služio za piće, a drugi, topao izvor koristili su za kupanje. Usled burnih istorijskih promena, ratova i podele Rimskog Carstva mineralni izvori su napušteni , prekriveni rečnim nanosom i zaboravom punih XV vekova. Banja nije postojala ni tokom vizantijske uprave, niti u doba srednjevekovne države kao ni za vreme turske vladavine. Na poziv kneza Miloša Obrenovića 1835.godine stručnjaci su obišli vrnjačke tople vode i uporedili je sa lekovitom vodom u Karlovim Varima, u Češkoj, najčuvenijom banjom u Evropi. Ministarstvo zdravlja je još 1924.godine proglasilo Vrnjačku banju za prirodno lečilište prvog reda. Danas, Vrnjačka Banja se nalazi na samom vrhu srpskog turizma. Sa veoma dugom lečilišnom tradicijom, vrhunskim zdravstvenim ustanovama i kadrovima, 98 I n d u s t r i j a 1 / 2 0 0 8 . izuzetnim prirodnim i klimatskim faktorom, savremenim smeštajnim kapacitetima predstavlja vodeći centar banjskog, klimatskog i zdravstvenog turizma u Srbiji. 2. LJUDSKI RESURSI Opština Vrnjačka Banja obuhvata prostor od 239 km 2 na kome živi 26.492 stanovnika ili 111 stanovnika na km 2, što je neznatno iznad republičkog proseka. U poslednje četiri decenije prisutan je blagi trend povećanja gustine naseljenosti (1971.godine iznosila je 91,8; 1981.godine 102,4 i 2002.godine 111 stanovnika na km 2). Tabela br.1: Porast – pad stanovništva opštine Vrnjačke Banje Godina Broj stanovnika Lančani indeks Indeks porasta (1961=100) 1971 21.940 116,6 137,8 1981 24.768 112,9 155,6 1991 25.875 104,5 162,6 2001 26.492 102,4 166,4 Izvor:[6] Kretanje stanovništva na području opštine Vrnjačka Banja, pored apsolutnog povećanja karakterišu tri osnovne determinante: a) mehanički priliv, b) negativni prirodni priraštaj i c) demografsko pražnjenje brtsko-planinskog područja. Period od 1971.godine do danas karakteriše pozitivan trend (sa 21.940 u 1971.godini broj stanovnika na području opštine Vrnjačka Banja se povećao na 26.492 u 2001.godini). Meñutim, u periodu od 1971-1981.god. i 1991.-2001. opština beleži smanjenje stope prirasta ukupnog stanovništva (12,1 i 4,3 na 1000 stanovnika). Takoñe, vrednosti lančanih indeksa opadaju (sa 116,6 u 1971. na 102,4 u 2001.godini). Područje ove opštine obuhvata sam opštinski centar Vrnjačka Banja i 13 seoskih naselja, tako da stanovništvo prema urbano-ruralnoj strukturi čini 37,3% gradskog i 62,7% seoskog stanovništva. Uočljivo je povećanje broja stanovnika u pojedinim naseljima, pri čemu sam opštinski centar beleži najveći porast broja stanovnika (sa 6.520 u 1971.god na 10.273 u 2001.godini). Najveći odliv stanovništva u periodu 1971.-2001.godine zabeležen je u naseljima Goč, Stanišinci, Otroci. Opština Vrnjačka Banja dobija karakteristike monocentrične opštine. Osnovno obeležje demografskih kretanja opštine Vrnjačka Banja jeste nizak prirodni priraštaj, tako da više nije osigurana ni prosta reprodukcija stanovništva. Situacija je na granici koja upozorava da se na ovom području moraju preuzeti odgovarajuće društvene mere ili akcije. Poslednje dve decenije, stopa prirodnog priraštaja beleži negativan trend od 1991.godine sa izuzetkom 1992. i 1996. kada je bila pozitivna. Negativna stopa prirodnog priraštaja u dužem vremenskom periodu ukazuje na problem depopulacije odnosno “bele kuge”. Mehanički priraštaj je bio vrlo značajan izvor populacionog rasta. 99 M . P a v l o v i ć , N . R a d i v o j e v i ć , J . L a z i ć A n a l i z a k r e t a n j a i s t r u k t u r a . 180 170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 1971 1981 1991 2002 Lančani indeks Indeks porasta (1961=100) Grafikon br.1: Porast – pad stanovništva opštine Vrnjačke Banje 3. KRETANJE UKUPNOG STANOVNIŠTVA Stanovništvo predstavlja osnovni izvor proizvodnih snaga jedne nacionalne privrede. Ekonomske vrednosti u privredi stvaraju se radom radnog dela stanovništva i one će biti veće ukoliko je ovaj deo stanovništva veći. Nauka o stanovništvu naziva se demografija i ona ima široko interesovanje, ali nas ovde zanima kvantitativna demografija koju nazivamo demografskom statistikom koja za predmet proučavanja ima stanovništvo kao skup ljudi koji naseljavaju jednu odreñenu teritoriju. Dok demografija u proučavanju uzima u obzir razne aspekte stanovništva, demografska statistika sagledava isključivo kvantitativne strane stanovništva. Demografska statistika na osnovu brojčane analize stanovništva i njegovog kretanja proučava opšte zakonitosti koje regulišu razvoj stanovništva. Demografska statistika proučava one procese koji dovode do promena u broju i u sastavu stanovništva.