UCHWAŁA NR XXVIII/201/05 RADY MIEJSKIEJ W WOLBROMIU z dnia 13 kwietnia 2005 roku
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA
DLA GMINY WOLBROM
Wolbrom 2004
POLSKA AKADEMIA NAUK Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą 30-950 Kraków, ul. Józefa Wybickiego 7, skr. pocz. 49 Telefon: (012) 632 33 00, Fax: (012) 632 35 24
Zespół autorów: dr in Ŝ. Krzysztof Czajka dr in Ŝ. Beata Klojzy-Karczmarczyk dr in Ŝ. Said Makoudi mgr in Ŝ. Izabela Laskowicz mgr Agata Wdowiarz mgr in Ŝ. Zbigniew B ąk mgr in Ŝ. Robert Kaleta mgr in Ŝ. Anetta Kucharska mgr in Ŝ. Janusz Mazurek El Ŝbieta Pawlik Jan śółtek
Opracowanie gminnego Programu Ochrony Środowiska pt. „Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom”; wykonano na zlecenie: Burmistrza Miasta i Gminy Wolbrom, w ramach umowy nr 14(C-2)04]
Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
Spis tre ści
Wst ęp______5
1.1 Cel opracowania ______5
1. 2 Cele Polityki Ekologicznej Pa ństwa i rozwoju Województwa Małopolskiego jako wytyczne dla polityki ekologicznej Gminy Wolbrom ______5
2. Charakterystyka obszaru gminy Wolbrom ______6
2.1 Poło Ŝenie gminy ______6
2.2 Sytuacja demograficzna ______6
2.3 Rze źba terenu i poło Ŝenie geograficzne ______8
2.4. Klimat ______9
2.5 Budowa geologiczna ______10
2.6 Zło Ŝa kopalin______11
2.7 Warunki glebowe ______12
2.8 Warunki hydrologiczne ______13
2.9 Wody podziemne______14
2.10 Ochrona przyrody i krajobrazu ______17
2.11 Sytuacja gospodarcza ______19
3. Stan i ocena środowiska Gminy Wolbrom______23
3.1 Stan zanieczyszczenia powietrza ______23 3.1.1 Źródła zanieczyszcze ń ______24 3.1.2 Tendencje zmian ______26
3.2 Ochrona przed hałasem ______27 3.2.1 Hałas drogowy ______27 3.2.2 Hałas kolejowy ______28 3.2.3 Hałas przemysłowy ______29
3.3 Stan czysto ści wód powierzchniowych ______29
3.4 Wody podziemne______32 3.4.1 Źródła zanieczyszczenia wód podziemnych ______34
3.5 Ochrona powierzchni ziemi ______35 3.5.1 Ocena stanu aktualnego______35 3.5.2 Stan czysto ści gleb ______36 3 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
3.5.3 Warunki glebowo-rolnicze ______37
3.6 Niejonizuj ące promieniowanie elektromagnetyczne ______38
3.7 Gospodarka wodno-ściekowa ______39 3.7.1 Ochrona przeciwpowodziowa______40
4. Program działa ń niezb ędnych dla ochrony zasobów środowiska w gminie Wolbrom ______41
4.1 Uwarunkowania prawne ______41
4.2 Zasady i cele polityki ekologicznej zawarte w dokumentach wy Ŝszego szczebla______42 4.2.1 Polityka Ekologiczna Pa ństwa ______42 4.2.2 Program zrównowa Ŝonego rozwoju i ochrony środowiska województwa małopolskiego ______44 4.2.3 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Olkuskiego ______45
4.3 Działania niezb ędne dla ochrony zasobów środowiska w gminie Wolbrom ______46 4.3.1 Ochrona wód ______46 4.3.2 Ochrona powietrza ______47 4.3.3 Ochrona przed hałasem______49 4.3.4 Ochrona powierzchni ziemi ______51 4.3.5 Ochrona lasów______53 4.3.6 Ochrona przyrody ______54 4.3.7 Edukacja ekologiczna ______57
5. Strategia i instrumenty zarz ądzania środowiskiem ______59
5.1 Instrumenty prawne ______60
5.2 Instrumenty finansowe______63
5.3 Instrumenty społeczne ______65
5.4 Instrumenty strukturalne______67
6. Monitoring jako ści środowiska i polityki ochrony środowiska ______69
6.1 Rola monitoringu ______69
6.2 Monitoring jako ści środowiska ______70
6.3 Monitoring polityki ochrony środowiska ______70
Literatura ______71
4 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
Wst ęp
1.1 Cel opracowania
Ochrona środowiska nie mo Ŝe by ć zagadnieniem wyizolowanym od innej problematyki gminy. Naczeln ą zasad ą, która powinna by ć przyj ęta w działaniach zmierzaj ących do zdrowego środowiska jest zasada zrównowa Ŝonego rozwoju, co oznacza taki rozwój, który zaspokaja potrzeby obecnego pokolenia, nie ograniczaj ąc mo Ŝliwo ści realizacji potrzeb przyszłych pokole ń. Długoterminowym celem Programu Ochrony Środowiska jest d ąŜ enie do zrównowa Ŝonego rozwoju gminy, gdzie ochrona środowiska stanowi nierozł ączn ą cz ęść procesów rozwojowych i jest rozpatrywana razem z nimi.
1. 2 Cele Polityki Ekologicznej Państwa i rozwoju Województwa Małopolskiego jako wytyczne dla polityki ekologicznej Gminy Wolbrom Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku stanowi, Ŝe Rzeczpospolita Polska zapewnia ochron ę środowiska kieruj ąc si ę zasad ą zrównowa Ŝonego rozwoju. Ochrona środowiska jest obowi ązkiem władz publicznych (m.in. powiatów i gmin), które powinny prowadzi ć polityk ę zapewniaj ącą bezpiecze ństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom. Cele strategiczne rozwoju Gminy Wolbrom: 1. Rozwój i modernizacja infrastruktury technicznej. 2. Tworzenie warunków dla rozwoju przedsi ębiorczo ści i inwestowania kapitału spoza gminy. 3. Promocja gminy na zewn ątrz pod wzgl ędem atrakcyjno ści krajobrazowej, rozwój bazy hotelowej i agroturystycznej. 4. Promocja i zach ęty ekonomiczne do tworzenia bazy przechowalnictwa i przetwórstwa, dopasowanie rodzaju produkcji rolnej do wielko ści posiadanego gospodarstwa. 5. Opracowanie planu urbanistycznego – architektonicznego gminy uwzgl ędniaj ącego popraw ę ładu i miejsc parkingowych. 6. Skoordynowanie wszelkich słu Ŝb i instytucji działaj ących na rzecz usuwania patologii społecznej oraz poprawy bezpiecze ństwa mieszka ńców gminy. 7. Podj ęcie wszelkich działa ń maj ących na celu tworzenie czystego środowiska w gminie Wolbrom. 8. Dostosowanie kierunków kształcenia do potrzeb rynku pracy.
5 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
2. Charakterystyka obszaru gminy Wolbrom
2.1 Poło Ŝenie gminy Gmina miejsko-wiejska Wolbrom jest jedn ą z 6 gmin powiatu olkuskiego znajduj ącego si ę w północno-zachodniej cz ęś ci województwa małopolskiego. Gmina Wolbrom od północy graniczy z gminami śarnowiec i Pilica (powiat zawiercia ński, województwo śląskie), od wschodu z gminami Charsznica i Gołcza (powiat miechowski), od południa z gmin ą Trzyci ąŜ , a od zachodu z gminami Olkusz i Klucze. Gmina poło Ŝona jest w odległo ści 70 km od Katowic, 40 km od Krakowa i 100 km od Kielc. Zajmuje obszar o powierzchni 147,53 km 2, co stanowi 24% powierzchni powiatu, w tym powierzchnia miasta Wolbrom wynosi 9,74 km 2. W skład gminy wchodzi miasto Wolbrom, 26 sołectw w tym 39 miejscowo ści o charakterze wiejskim. S ą to: • sołectwa poło Ŝone wzdłu Ŝ północnej granicy gminy: K ąpiele Wielkie, K ąpiołki, Por ęba Dzier Ŝna, Strzegowa; • sołectwa poło Ŝone wzdłu Ŝ wschodniej granicy gminy: Je Ŝówka, Lgota Wielka, Podlesice II, Sulisławice, Wierzchowiska; • sołectwa poło Ŝone wzdłu Ŝ południowej granicy gminy: Budzy ń, Chełm, Gołaczewy, Por ęba Górna, Zas ępiec; • sołectwa poło Ŝone wzdłu Ŝ zachodniej granicy gminy: Chrz ąstowice, Domaniewice, Zał ęŜ e, Zarzecze; • sołectwa poło Ŝone centralnie w gminie: Bo Ŝa Wola, Brzozówka, Dłu Ŝec, Kali ś, Lgota Wolbromska, Łobzów, Miechówka, Wymysłów, Zabagnie oraz miasto Wolbrom. Przez gmin ę Wolbrom przebiegają szlaki drogowe: Wolbrom–-Koniecpol, Olkusz–Miechów, Wolbrom–Kraków oraz liczne drogi powiatowe i gminne, ł ącz ące poszczególne miejscowo ści z głównymi drogami.
2.2 Sytuacja demograficzna Gmin ę Wolbrom zamieszkuje 23 705 osób (tabela 1) co stanowi 20,6% ludno ści powiatu olkuskiego. G ęsto ść zaludnienia wynosi 160,7 osób/km 2. W 2002 roku przyrost naturalny wynosił –1,26 ‰, przy migracji ludno ści na poziomie –9,0 ‰.
6 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
Tabela 1. Ludno ść gminy Wolbrom (wg danych udost ępnionych przez gmin ę dnia 24 maja 2004 r.)
Liczba Powierzchnia w Lp. Nazwa Liczba ludno ści gospodarstw ha (stan na 20.IV.2004) domowych 1. Wolbrom 1066,5 9269 3573 2. Bo Ŝa Wola 188,16 113 35 3. Brzozówka 243,5 464 146 4. Budzy ń 148,84 148 38 5. Chełm 634,18 890 301 6. Chrz ąstowice 469,07 516 180 7. Dłu Ŝec 641,82 779 236 8. Domaniewice 569,35 396 150 9. Gołaczewy 1474,17 1484 472 10. Je Ŝówka 1127,43 1078 354 11. Kali ś 268,69 182 63 12. Kąpiele Wielkie 847,73 958 304 13. Kąpiołki 200,16 133 47 14. Lgota Wielka 406,50 300 88 Lgota 15. 293,44 397 147 Wolbromska 16. Łobzów 923,63 1068 348 17. Miechówka 149,89 75 34 18. Podlesie II 146,26 161 52 19. Por ęba Dzier Ŝna 968,56 525 189 20. Por ęba Górna 431,19 514 187 21. Strzegowa 777,43 646 228 22. Sulisławice 399,18 361 136 23. Wierzchowisko 617,12 707 219 24. Zabagnie 623,64 483 176 25. Zał ęŜ e 351,07 587 176 26. Zarzecze 533,83 1189 423 27. Zas ępiec 251,73 282 67 Gmina razem: 14 753,07 23 705 8399
Źródło: na podstawie danych z Urz ędu Miasta i Gminy w Wolbromiu oraz danych IGSMiE PAN.
7 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
Tabela 2. Wybrane dane o ludno ści gminy Wolbrom na tle powiatu olkuskiego Gmina Parametr Powiat olkuski Wolbrom Ludno ść ogółem 23596 114 961 Przyrost naturalny w ‰ -1,26 -0,7 Zaludnienie (na 1 km 2 powierzchni) 156 185 Liczba bezrobotnych 1854 9963 Pracuj ący w gospodarce narodowej 3519 20325 ogółem W tym zatrudnieni w rolnictwie 16 97 Źródło: na podstawie Rocznika Urz ędu Statystycznego w Krakowie 2003.
2.3 Rze źba terenu i poło Ŝenie geograficzne
Gmina Wolbrom poło Ŝona jest w dorzeczach trzech rzek – Białej Przemszy, Szreniawy oraz Pilicy (Szreniawa i Biała Przemsza maj ą swoje źródła na terenie gminy). Gmina Wolbrom le Ŝy na Wy Ŝynie Krakowsko-Cz ęstochowskiej, w obr ębie dwóch mezoregionów (wg regionalizacji fizyczno-geograficznej Polski J. Kondrackiego) – Wy Ŝyny Cz ęstochowskiej i Wy Ŝyny Olkuskiej. Obszar gminy ma cechy typowe dla terenów wy Ŝynnych Małopolski – deniwelacje s ą stosunkowo niewielkie, a obszary wyniesione ponad 400 m n.p.m. maj ą charakter płaskowy Ŝu. Okolice Wolbromia poło Ŝone s ą na progu Bramy Wolbromskiej, która stanowi szerokie obni Ŝenie przecinaj ące poprzecznie Wy Ŝyn ę Cz ęstochowsk ą. Charakterystyczne s ą tu płaskie i szerokie wapienne wierzchowiny, pokryte cz ęś ciowo lessem. W niektórych miejscach wyst ępuj ą lejki krasowe. Miasto Wolbrom poło Ŝone jest w obni Ŝeniu, w którym miejscami wyst ępuj ą torfowiska. W północno-zachodniej cz ęś ci gminy wyst ępuj ą masywne zespoły osta ńców krasowo- denudacyjnych. S ą to formy o ró Ŝnych kształtach i rozmiarach, po średnio odzwierciedlaj ących ró Ŝne stadia rozwojowe. Do form o prostych kształtach nale Ŝą : ambony, baszty, iglice, maczugi. Przykładem formy bardziej zło Ŝonej s ą mury skalne. Szczególnie istotne znaczenie maj ą zespoły osta ńców wokół Dziurawej Skały oraz stanowi ące jeden system – Skała Opołanica, Skała Zegar, Skała Bi śnik, Strzegowa Skała, Skała Grodzisko, Skała Grodzisko Chłopskie, Skała Grodzisko Panie ńskie i Skała Goncerzyca. Te dwa zespoły skalne oddzielone s ą Dolin ą Wod ącej, która stanowi granic ę pomi ędzy gmin ą Wolbrom, a gmin ą Pilica. Osta ńce wapienne wznosz ą si ę miejscami na wysoko ść wzgl ędn ą 80 – 100 m n.p.t. Pomi ędzy poszczególnymi osta ńcami znajduj ą si ę niewielkie i krótkie dolinki denudacyjne. W skałkach jurajskich wyst ępuje szereg jaski ń. Zawdzi ęczaj ą one swoje powstanie procesom krasowym przebiegaj ącym w okresie od kredy do
8 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004 dnia dzisiejszego przy czym najwi ększe z nich powstały u schyłku trzeciorz ędu. Wszystkie te jaskinie to jedynie fragment podziemnych systemów odwodnienia krasowego. Wi ększo ść jaski ń jest sucha i uboga w szat ę naciekow ą. W śród nacieków dominuj ą formy martwe nie powi ększaj ące si ę obecnie. Zbudowane s ą z kalcytu krystalicznego, rzadziej kalcytu porowatego lub ze stwardniałego mleka wapiennego. Szata naciekowa jest cz ęsto zniszczona wskutek łamania i wynoszenia przez turystów. Najciekawsz ą Jaskini ą jest dwuotworowa Jaskinia Jasna, w której znaleziono zabytki kultury oryniackiej (przełom górnego i środkowego paleolitu). Najdłu Ŝsz ą jaskini ą znajduj ącą si ę na terenie gminy jest Jaskinia Zegar (183 m) oraz Jaskinia Jasna (81 m). Miasto Wolbrom poło Ŝone jest u progu Bramy Wolbromskiej, która jest równole Ŝnikowym obni Ŝeniem o zało Ŝeniach tektonicznych, wykorzystywanym przez górny odcinek rzeki Biała Przemsza. O walorach krajobrazowych Bramy decyduj ą liczne źródła, torfowiska wysokie i skałki wapienne na kraw ędziach tektonicznych. W cz ęś ci północno-wschodniej gminy, wyst ępuj ą w podło Ŝu mniej odporne na czynniki zewn ętrzne wapienie płytowe, pylaste i kredowate. Wapienie te wykształciły pi ęć równoległych progów strukturalnych o asymetrycznych czołach. Czoła te nie tworz ą jednolitej ściany, lecz zostały rozci ęte g ęst ą sieci ą krótkich dolinek. Wysoko ści wzgl ędne tych progów nie s ą du Ŝe i wynosz ą średnio 10 metrów n. p. t. Jedyny wy Ŝej wyniesiony fragment progu znajduje si ę na północ, poza granic ą gminy i nosi nazw ę Gór Bara ńskich Utwory wapienne znajduj ące si ę na północnym-zachodzie gminy otulone s ą utworami lessowymi, a na południu i wschodzie utworami deluwialnymi.
2.4. Klimat Obszar gminy nale Ŝy do klimatu Wy Ŝyn Środkowych, krainy klimatycznej śląsko-krakowskiej. Na klimat omawianego obszaru istotny wpływ wywarło znaczne wyniesienie nad poziom morza (zwłaszcza północno-zachodniej cz ęś ci) oraz ukierunkowanie Wy Ŝyny Krakowsko- Cz ęstochowskiej poprzecznie do przewa Ŝaj ącego kierunku wiatrów. Na badanym obszarze przewa Ŝaj ą wiatry z kierunków zachodnich. Klimat rejonu Wolbromia ma charakter przej ściowy pomi ędzy klimatem kontynentalnym, a oceanicznym. Powoduje to ograniczenie dni mro źnych, a okres wegetacyjny oceniany jest na 200–210 dni w roku. Średnia roczna liczba dni z pokryw ą śnie Ŝną wynosi przeci ętnie 60-80 dni. Średnia roczna temperatura maksymalna dla regionu wynosi 12,4 oC, a minimalna – 3 oC. Opady roczne oscyluj ą pomi ędzy 650 a 750 mm. Wi ększe opady wyst ępuj ą na terenie Parku Krajobrazowego, a wi ęc w zachodniej cz ęś ci gminy. Kuesta jurajska zatrzymuje cz ęść opadów, wi ęc obszary poło Ŝone na wschód od niej znajduj ą si ę w cieniu opadowym, co wyra Ŝa si ę ni Ŝsz ą średni ą roczn ą sum ą opadów.
9 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
W okolicach źródliskowych Białej Przemszy – na torfowiskach w rejonie miasta Wolbrom oraz w lokalnych zagł ębieniach terenu, wyst ępuj ą cz ęsto mgły i zastoiska zimnego powietrza.
2.5 Budowa geologiczna Teren gminy Wolbrom poło Ŝony jest na obszarze dwóch jednostek geologicznych. S ą to: − Niecka Miechowska na wschodzie, − Wy Ŝyna Krakowsko-Wielu ńska na zachodzie.
W budowie geologicznej na terenie gminy, wyró Ŝnia si ę trzy struktury geologiczne: sfałdowane podło Ŝe paleozoiczne, monoklinalnie uło Ŝon ą płyt ę skał mezozoicznych i pokryw ę osadów kenozoicznych. Podło Ŝe paleozoiczne znane jest z wierce ń. Reprezentowane jest przez utwory syluru (łupki, piaskowce, szarogłazy), dewonu (zlepie ńce, dolomity, wapienie) i karbonu (łupki, piaskowce). Na omawianym obszarze podstawowe znaczenie maj ą skały mezozoiczne. Głównym ogniwem triasu jest trias środkowy reprezentowany przez wapienie i dolomity kruszcono śne. Górnotriasowe utwory reprezentowane s ą przez iły pstre z brekcj ą ilasto-wapienn ą oraz przez wapienie. Na obszarze gminy znaczne rozprzestrzenienie maj ą utwory górnej jury o mi ąŜ szo ści dochodz ącej do kilkuset metrów. S ą one reprezentowane, przez co najmniej trzy typy litologiczne: wapienie skaliste, wapienie płytowe i wapienie ławicowe. Szczególne znaczenie maj ą wapienie skaliste, gdy Ŝ z nich zbudowana jest wi ększo ść skałek. Wapienie te wyst ępuj ą w trzech genetycznych odmianach róŜni ących si ę podatno ści ą na niszczenie. Za najbardziej odporne na proces wietrzenia i denudacji uwa Ŝane s ą wapienie skaliste masywne. Otulaj ące je wapienie skaliste uławicone oraz wyst ępuj ące w postaci wtr ące ń wapienie detrytyczne s ą wyra źnie mniej odporne. Osady kredowe odsłaniaj ą si ę we wschodniej cz ęś ci gminy. S ą to dolnokredowe rdzawo-zielonkawe piaski kwarcowe z glaukonitem, źle obtoczone i wysortowane. W śród piaskowców wyst ępuj ą kilkucentymetrowej grubo ści wkładki kruchych piaskowców oraz bardzo trwałych piaskowców kwarcytowych. Miejscami wyst ępuj ą wapienno-margliste utwory kredy górnej. Wychodnie utworów marglistych wyst ępuj ą pasmami w okolicach Sulisławic i Podlesic, a piasków z glaukonitem i piaskowców pomi ędzy Lgot ą Wolbromsk ą a Koloni ą Piaski, po obu stronach Białej Przemszy. Na omawianym obszarze wyst ępuj ą trzeciorz ędowe piaski, iły i namuły, wypełniaj ące kieszenie, kanały i jaskinie krasowe. Utwory te nie odsłaniaj ą si ę na powierzchni. Utwory czwartorz ędowe reprezentowane s ą głównie przez osady piaszczyste o zró Ŝnicowanej mi ąŜ szo ści – od kilkudziesi ęciu centymetrów do 20 metrów. Maskuj ą one nierówno ści starszego podło Ŝa. Ze wzgl ędu na pochodzenie utwory te okre ślane s ą jako deluwialne i fluwioperyglacjalne. 10 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
Wschodnia cz ęść gminy przykryta jest lessami. Ich akumulacja miała miejsce w okresie peryglacjalnym ostatniego zlodowacenia. Mi ąŜ szo ść lessów jest bardzo zmienna i waha si ę w granicach od 0,5 do 20 metrów. Lessy le Ŝą albo na osadach piaszczystych, albo bezpo średnio na skałach górnojurajskich lub górnokredowych. Stanowią one zachodni ą cz ęść miechowskiego płata lessowego. W dolinach rzecznych wyst ępuj ą holoce ńskie piaski i namuły rzeczne. Do bardzo młodych osadów powierzchniowych nale Ŝą torfy wyst ępuj ące w okolicach Zał ęŜ a i Dłu Ŝca oraz na obszarze działu wodnego mi ędzy Biał ą Przemsz ą a Szreniaw ą w rejonie Zabagnia, Kalisia i Wolbromia. Grubo ść torfów nie jest znana.
2.6 Zło Ŝa kopalin
Na terenie gminy nie jest prowadzona eksploatacja złó Ŝ kopalin, niemniej jednak zostały udokumentowane nast ępuj ące zło Ŝa kopalin:
zło Ŝe wapieni Wolbrom –Zarzecze, którego ewentualna eksploatacja mogłaby by ć prowadzona na potrzeby przemysłu cementowego (zasoby geologiczne bilansowe 249 590 tys. Mg),
zło Ŝe wapieni w K ąpielach Wielkich, które mo Ŝe by ć eksploatowane jako surowiec wapienniczy, a tak Ŝe na potrzeby budownictwa i drogownictwa (zasoby geologiczne bilansowe 32 828 tys. Mg),
zło Ŝe wapieni Por ąbka, które mo Ŝe by ć eksploatowane na potrzeby przemysłu budowlanego i drogowego. W granicach zło Ŝa zalegaj ą cienkopłytowe wapienie pelityczne w wysokich parametrach jako ściowych. Pozwalaj ą one na wykorzystanie tych wapieni do produkcji kruszywa łamanego najwy Ŝszej klasy. Znajduj ący si ę poni Ŝej kompleks wapieni marglistych mo Ŝe by ć eksploatowany na potrzeby produkcji nawozów w ęglanowych (zasoby geologiczne bilansowe 48 248 tys. Mg),
zło Ŝe piasków czwartorz ędowych Chrz ąstowice poło Ŝone na granicy gmin Wolbrom i Klucze na terenie zalesionym, eksploatowane jest przez Zakłady Wapienno Piaskowe „Sillikaty” S.A. Torfy wyst ępuj ące małymi płatami na terenie gminy nie maj ą znaczenia gospodarczego i nie przewiduje si ę ich eksploatacji. Sedymentacja fitogeniczna została powstrzymana przez przeprowadzon ą melioracj ę.
11 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
2.7 Warunki glebowe
Gmina Wolbrom jest obszarem gospodarczo-rolniczym. W 2002 roku (wg danych z Powszechnego Spisu Rolnego) u Ŝytkowano 11 425 ha gruntów, z czego 9248 ha zajmuj ą grunty orne. Lasy gminy zajmuj ą 4,9% jej powierzchni (560 ha). W zakresie gleb w obr ębie gminy wyst ępuj ą bardzo korzystne warunki glebowe, szczególnie w centralnej i wschodniej cz ęś ci. S ą to gleby wytworzone na podło Ŝu lessowym, zaliczane do 2 i 3 kompleksu przydatno ści rolniczej gleb, czyli pszennego dobrego i pszennego wadliwego. W okolicach K ąpieli Wielkich i Dłu Ŝca wyst ępuj ą wi ększe płaty gleb brunatnych wła ściwych. W rejonie K ąpieli nale Ŝą one do kompleksu pszenicznego dobrego (2), a w okolicach Dłu Ŝca do kompleksu 4 i 5. W pozostałej cz ęś ci gminy przewa Ŝaj ą gleby 5 –7 kompleksu przydatno ści rolniczej, czyli kompleksu Ŝytniego dobrego, słabego i bardzo słabego. W okolicach Chrz ąstowic wyst ępuj ą niewielkimi płatami r ędziny. Na terenie gminy, na dziale wodnym Białej Przemszy i Szreniawy, wyst ępuj ą równie Ŝ gleby organiczne – torfowe.
Tabela 3. Podział gruntów ornych i u Ŝytków zielonych wg klas bonitacyjnych Dane Urz ędu Miasta i Gminy Wolbrom). Klasa bonitacyjna Grunty orne [ha] UŜytki zielone [ha] II 45,33 1,16 IIIa 2409,91 97,64 IIIb 2474,15 IVa 2283,34 205,41 IVb 1353,99 V 1268,42 131,78 VI 355,94 62,31 VIRsZ 27,33 VIPsZ 21,43
Na terenie gminy Wolbrom wyst ępuj ą gleby: – bielicowe – powstałe na podło Ŝu piasków czwartorz ędowych. Urodzajno ść tych gleb jest zró Ŝnicowana – naj Ŝyźniejsze, wykształcone na lessach, bogate s ą w składniki mineralne, a tak Ŝe w próchnice. Gleby bielicowe wyst ępuj ące w dolinach rzek, powstałe na piaskach, nale Ŝą do form suchych i przewiewnych, mało zasobnych w próchnic ę. 12 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
– brunatne – powstałe na piaskach o gliniastym i wapnistym podło Ŝu pod silnym oddziaływaniem lasów li ściastych lub mieszanych; – rędziny – powstały na podło Ŝu wapiennym, wyst ępuj ą rzadko, ale w całej gminie, zalegaj ą głównie na stokach, najbardziej warto ściowe bonitacyjnie s ą r ędziny kredowe.
Pod wpływem czynników naturalnych oraz antropogenicznych zachodz ą lokalnie procesy pogarszania wła ściwo ści u Ŝytkowych gleb. Główn ą przyczyn ą naturalnych procesów degradacji w gminie jest poło Ŝenie cz ęś ci gleb na stokach nachylonych, co powoduje ich spłukiwanie i erozj ę.
2.8 Warunki hydrologiczne
Sie ć wodna gminy Wolbrom stanowi głównie obszar źródliskowy dla Białej Przemszy, która po poł ączeniu z Czarn ą Przemsz ą stanowi lewobrze Ŝny dopływ Wisły. Biała Przemsza bierze swój pocz ątek z torfowiska w Wolbromiu i płynie w kierunku zachodnim. Prawobrze Ŝny jej dopływ nosi nazw ę Centary. Głównymi dopływami Białej Przemszy na terenie gminy Wolbrom s ą potoki Pokrzywianka, Dzdzenica, Czy ściec i Czarny Las. Torfowiska w Wolbromiu stanowi ą równie Ŝ obszar źródliskowy dla rzeki Szreniawy, która płynie w kierunku wschodnim przez Nieck ę Nidzia ńsk ą i wpada do Wisły na wysoko ści Koszyc. Jej długo ść na terenie gminy wynosi 6,7 km, a powierzchnia zlewni – 706,1 km 2. Z północnych kra ńców gminy wypływa niewielki potok b ędący dopływem rzeki Pilicy płyn ącej w województwie śląskim. Najni Ŝsze przepływy w rzekach rejonu Wolbromia wyst ępuj ą w lipcu, styczniu i lutym. Słabiej natomiast zaznaczaj ą si ę niskie przepływy jesienne wyst ępuj ące od wrze śnia do listopada. Wezbrania tych rzek, zwi ązane z wiosennym procesem tajania, nie s ą zbyt gwałtowne, gdy Ŝ tajanie nast ępuje stopniowo. Wi ększe przepływy notuje si ę równie Ŝ w czerwcu, co zwi ązane jest z pojawianiem si ę (zwłaszcza w ostatniej dekadzie) intensywnych opadów atmosferycznych. Do wa Ŝnych elementów decyduj ących o walorach krajobrazowych gminy nale Ŝą źródła. W torfowiskach okolic Wolbromia źródła swoje maj ą dwie rzeki – Szreniawa i Biała Przemsza. Zasoby wodne poza wodami płyn ącymi stanowi ą równie Ŝ wody stoj ące. Najwi ększym zbiornikiem wodnym na terenie gminy jest Zalew Wolbromski o powierzchni 20 ha znajduj ący si ę na północ od miasta. Zbiornik ten ma charakter rekreacyjny. Ze wzgl ędu na fakt, Ŝe sie ć rzeczna gminy składa si ę z odcinków źródliskowych rzek, a najbli Ŝsze posterunki wodowskazowe IMGW znajduj ą si ę poza jej obszarem, nie jest mo Ŝliwe
13 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004 dokładne wyznaczenie obszarów zalewowych. Obszary te zostały przedstawione na mapie „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Wolbrom” na podstawie granic zasi ęgu zalania powodziowego z lipca 1997 roku. Obszary te zwi ązane s ą z przebiegiem koryt rzecznych i potencjalne zagro Ŝenie zalaniem mo Ŝe powsta ć w wyniku ekstremalnych zdarze ń opadowych, przekraczaj ących zdolno ści infiltracyjne podło Ŝa i powoduj ących wyst ępowanie spływu powierzchniowego. Nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe w wyj ątkowych wypadkach (np. długotrwałe, gwałtowne opady), na omawianym obszarze mo Ŝe dochodzi ć do sytuacji kiedy nieoczekiwanie w niektórych miejscach (w cz ęś ci zachodniej i północno-zachodniej gminy) pojawi ą si ę okresowe źródła lub potoki. Te zjawiska krasowe mog ą sporadycznie wpływa ć na miejscowy wzrost prawdopodobie ństwa okresowego podtopienia. Gmina Wolbrom razem z wchodz ącymi w jej skład sołectwami jest w 100% zwodoci ągowana. Całkowita długo ść sieci wodoci ągowej wynosi 234 km (2001 r.), w tym na terenie miasta Wolbromia 27,5 km. Gmina jest niezale Ŝna od zewn ętrznych źródeł zaopatrzenia w wod ę – posiada uj ęcia gł ębinowe na własnym obszarze. Ich wydajno ść jest znaczna i posiada du Ŝe rezerwy. Woda pozyskiwana z tych uj ęć jest dobrej jako ści i nie wymaga uzdatniania. Jednak Ŝe ze wzgl ędu na du Ŝe rozproszenia uj ęć istnieje konieczno ść prowadzenia prac nad poł ączeniem ich w jeden system wodoci ągowy mog ący wzajemnie przejmowa ć funkcje w zaopatrzeniu w wod ę w przypadku wyst ąpienia awarii lub niedoborów wody. Administratorem sieci wodoci ągowej jest Wolbromski Zakład Wodoci ągów i Kanalizacji. Eksploatacj ę tych uj ęć podano w tabeli 4.
2.9 Wody podziemne Gmina Wolbrom nale Ŝy do obszaru bogatego w zasoby wód podziemnych. Obszar gminy le Ŝy na trzech zbiornikach wód podziemnych (zał ącznik 1): − GZWP 408 – Niecka Miechowska NW – zbiornik kredowy – obejmuj ący północno-wschodni ą cz ęść gminy, − GZWP 409 – Niecka Miechowska SE – zbiornik kredowy – obejmuj ący wschodni ą cz ęść gminy, − GZWP 326 – Krzeszowice–Pilica – zbiornik jurajski – obejmuj ący pozostałe tereny gminy (cz ęś ciowo nachodz ący na zbiorniki kredowe).
Zbiorniki te posiadaj ą wody o do ść zró Ŝnicowanych parametrach fizykochemicznych. Szczegółowe badania hydrogeologiczne zostały przeprowadzone dla zbiorników GZWP 408 oraz
14 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004 dla GZWP 409. Na obszarze GZWP 408 – Niecka Miechowska NW w obr ębie gminy Wolbrom wyró Ŝniono dwie kategorie ochrony wód podziemnych ( Studium uwarunkowa ń...) : − tereny najkorzystniejsze dla lokalizacji uj ęć wód podziemnych z wodami o dobrej jako ści nadaj ącymi si ę do picia i na potrzeby gospodarcze bez uzdatniania. Obszar ten ustanowiono dla wód podziemnych spływaj ących w kierunku terenów zasiedlonych i uj ęć studziennych oraz źródeł. Wyznaczone zakazy i nakazy dla tego obszaru obejmuj ą mi ędzy innymi: zakaz lokalizacji składowisk odpadów, du Ŝych ferm hodowlanych, du Ŝych parkingów, zakładów przemysłowych produkuj ących substancje niebezpieczne dla zdrowia, wprowadzania ścieków do wód powierzchniowych i ziemi, rolniczego wykorzystania ścieków jak równie Ŝ stosowania środków ochrony ro ślin innych ni Ŝ dopuszczone do stosowania w strefach źródeł i uj ęć wody. Lokalizacja nowych inwestycji i przedsi ęwzi ęć wymaga ć b ędzie sporz ądzania raportów oddziaływania na środowisko, − tereny o wodach zanieczyszczonych lub zagro Ŝonych zanieczyszczeniem w wyniku antropopresji. Obszar ten obejmuje tereny zabudowy wiejskiej. Zakazy i nakazy wyznaczone dla tego obszaru obejmuj ą mi ędzy innymi: zakazu wykorzystywania nieczynnych studzien jako zbiorników ścieków (szamb), wylewania ścieków do rowów i ich wprowadzania do ziemi lub wód powierzchniowych. Zakazuje si ę równie Ŝ składowania nawozów, środków ochrony ro ślin i innych substancji szkodliwych dla zdrowia bez uprzedniego zabezpieczenia przed wsi ąkaniem. Lokalizacja nowych inwestycji i przedsi ęwzi ęć wymaga ć b ędzie sporz ądzania raportów oddziaływania na środowisko.
Na obszarze GZWP 409 – Niecka Miechowska SE w obr ębie gminy Wolbrom wyró Ŝniono jeden obszar ochrony wód podziemnych ( Studium uwarunkowa ń...) : − obszar upraw rolnych z terenami zabudowy wiejskiej. Dla tego obszaru w zaproponowanej strefie ochrony zakazano: lokowania inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, takich jak: składowiska odpadów, wylewiska niezabezpieczone przed przenikaniem do podło Ŝa. Ponadto zaleca si ę mi ędzy innymi prowadzenie kontroli w przypadku intensywnej produkcji rolnej, likwidacj ę „dzikich wysypisk” uporz ądkowanie gospodarki wodno-ściekowej, likwidacj ę punktów bezpo średniego zrzutu ścieków do wód powierzchniowych. GZWP Krzeszowice – Pilica wyst ępuje w osadach górnojurajskich pod przepuszczalnym nadkładem czwartorz ędowym (mi ąŜ szo ść do 20 m), lokalnie ilastym trzeciorz ędowym oraz marglist ą kred ą. Mi ąŜ szo ść utworów wodono śnych wynosi od kilkudziesi ęciu do 400 m. Jest to
15 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004 zbiornik charakteryzowany jako szczelinowo-krasowo-porowy. Jego parametry hydrogeologiczne są zró Ŝnicowane, gdy Ŝ jest zbudowany z ró Ŝnych litologicznie wapieni. Współczynniki filtracji osi ągaj ą du Ŝe warto ści, za ś studnie pobieraj ące wod ę z tego poziomu cechuj ą si ę zmienn ą wydajno ści ą. Zasilanie odbywa si ę na całej powierzchni jego wyst ępowania przez przepuszczalny nadkład czwartorz ędowy. Szczelinowo-krasowy charakter zbiornika oraz wyst ępowanie przepuszczalnego nadkładu sprzyja infiltracji wód atmosferycznych oraz odnawialno ści zasobów oraz powoduje redukcj ę spływu powierzchniowego. Zwierciadło wody w zbiorniku wyst ępuje na gł ęboko ści od kilku do nawet 70 m od powierzchni w zale Ŝno ści od ukształtowania terenu.
Na terenie gminy wyst ępuj ą liczne uj ęcia wód podziemnych głównie w postaci studni gł ębinowych (tabela 4.)
Tab. 4. Uj ęcia wód podziemnych na obszarze Miasta i Gminy Wolbrom b ędących w eksploatacji WZWiK Wolbrom. Wydajno ść Gł ęboko ść Rz ędna studni maksymalna zwierciadła LP Nazwa Rodzaj uj ęcia [ m] n.p.m. [m 3/h] statycznego zatwierdzona [m] 1 Wolbrom R2 Studnia gł ębinowa 366,0 156 40 2 Wplbrom R2 bis Studnia gł ębinowa 366,0 156 40 3 Wolbrom – Kozina źródło 378 52 - 4 Dłu Ŝec S1 Studnia gł ębinowa 389 72 35 5 Dłu Ŝec S2 Studnia gł ębinowa 390 96 35 6 Por ęba Dzier Ŝna Studnia gł ębinowa 384 136 55 S1 7 Por ęba Dzier Ŝna Studnia gł ębinowa 384 136 60 S2 8 Lgota Wielka K1 Studnia gł ębinowa 461 58 75 9 Lgota Wielka K2 Studnia gł ębinowa 461 21 75 10 Chełm S1 Studnia gł ębinowa 432 50 70 11 Chełm S2 Studnia gł ębinowa 416 62 50 12 Chrz ąstowice Studnia gł ębinowa 351 60 20 13 Zas ępiec Studnia gł ębinowa 424 5 50 14 Podlesice II Studnia gł ębinowa 387 6 50 15 Domaniewice Studnia gł ębinowa 382 29 10 16 Zarzecze źródło 355 25,5 - śródło: dane Wolbromski Zakład Wodoci ągów i Kanalizacji Wolbrom 2004
16 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
2.10 Ochrona przyrody i krajobrazu Obszar gminy Wolbrom nale Ŝy cz ęś ciowo do Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych, a w szczególno ści Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd. Ogólna powierzchnia Parku na terenie województwa małopolskiego wynosi 12687 ha, a otuliny Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych wynosi 44031,9 ha. Park Krajobrazowy Orlich Gniazd zajmuje północno- zachodnie kra ńce gminy Wolbrom w okolicach miejscowo ści Strzegowa, K ąpiołki i Zał ęŜ e oraz południowy kraniec gminy w okolicach miejscowo ści Chrz ąstowice. Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych został utworzony Uchwał ą Nr III/11/80 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 20 czerwca 1980 r. w sprawie utworzenia Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych w granicach województwa katowickiego. Ochron ą obj ęto 6174 ha powierzchni gminy Wolbrom, w tym: 2573 ha – park krajobrazowy, 3601 ha – obszar chronionego krajobrazu. Park ten został utworzony w celu ochrony charakterystycznych krajobrazów jurajskich o du Ŝej ró Ŝnorodno ści szaty ro ślinnej i świata zwierz ęcego oraz bogactwie form krasowych: osta ńców skalnych, dolin i jaski ń. Walorów obszaru dopełniaj ą zabytki kultury materialnej – w tym charakterystyczne dla Jury ruiny średniowiecznych zamków i warowni, zespoły sakralne i zało Ŝenia pałacowo-parkowe. Najcenniejsze krajobrazowo i przyrodniczo fragmenty obj ęte s ą ochron ą rezerwatow ą. Ponad 50% terenu gminy Wolbrom le Ŝy w obr ębie Obszaru Chronionego Krajobrazu Jurajskich Parków Krajobrazowych stanowi ącego otulin ę Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd. Jest to cz ęść gminy na zachód od drogi 794 oraz na zachód od drogi Wolbrom–Por ęba–Dzier Ŝna z wył ączeniem miasta Wolbrom. W 1995 roku ukazało si ę Rozporz ądzenie Wojewody Katowickiego Nr 17/95 (z dnia 1 lutego 1995 r.) w sprawie ochrony krajobrazu jurajskiego na terenie województwa katowickiego, które obecnie obowi ązuje na terenie województwa małopolskiego na podstawie Obwieszczenia Wojewody Małopolskiego z dnia 29 marca 1999 r. w sprawie ustalenia i ogłoszenia wykazów aktów prawa miejscowego wydanych odpowiednio przez Wojewodów: Krakowskiego, Bielskiego, Katowickiego, Kieleckiego, Kro śnie ńskiego, Nowos ądeckiego i Tarnowskiego obowi ązuj ących na odpowiednich cz ęś ciach obszaru Województwa Małopolskiego. W celu zapewnienia prawidłowego funkcjonowania ZJPK oraz warunków dla realizacji ochrony warto ści przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych, Wojewoda Katowicki wprowadził mi ędzy innymi nast ępuj ące zakazy: − zanieczyszczenia wód powierzchniowych, wgł ębnych oraz gleby i atmosfery, − lokalizowania inwestycji mog ących pogorszy ć stan środowiska oraz stanowi ć zagro Ŝenie dla chronionego krajobrazu, − zmiany stosunków wodnych, regulacji rzek i potoków, które mog ą spowodowa ć niekorzystne
17 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
zmiany w środowisku, − eksploatacji surowców mineralnych powoduj ącej niekorzystne zmiany w środowisku, − niszczenia gleb.
Jednocze śnie celem wzbogacenia walorów krajobrazu ZJPK i podnoszenia jego warto ści bioklimatycznych na całym jego obszarze nakazano między innymi: − ochron ę dziedzictwa przyrodniczego, przyrodniczo-kulturowego oraz krajobrazu, − lokalizowanie nowych inwestycji wył ącznie w oparciu o dokumentacj ę projektow ą, poszerzon ą o studia przyrodniczo-krajobrazowe i ochrony środowiska, − w przypadku istniej ących wyrobisk po eksploatacji surowców sukcesywn ą ich rekultywacj ę dostosowan ą do otaczaj ącego krajobrazu.
W kolejnym paragrafie cytowane Rozporz ądzenie mówi, Ŝe „wydawanie przewidzianych odr ębnymi przepisami pozwole ń na działalno ść , której skutki dotycz ą ogranicze ń lub zakazów, wprowadzonych w odniesieniu do przedmiotów i obszaru obj ętego ochron ą, wymaga uzgodnienia z Wojewod ą katowickim.” Na terenie gminy Wolbrom nie ustanowiono rezerwatów przyrody, ani u Ŝytków ekologicznych. Na obszarze Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd le Ŝą cym na terenie gminy znajduj ą si ę pomniki przyrody, w tym: − Tulipanowiec ameryka ński w parku dworskim w Por ębie Dzier Ŝnej, − Klon jesionolistny w parku dworskim w Por ębie Dzier Ŝnej, − Lipa szerokolistna w Por ębie Dzier Ŝnej, − Klon jawor w Strzegowej, − Lipa drobnolistna w Gołaczewach, − Lipa drobnolistna w parku dworskim w Por ębie Dzier Ŝnej, − Lipa szerokolistna w parku dworskim w Por ębie Dzier Ŝnej, − Lipa drobnolistna w parku dworskim w Por ębie Dzier Ŝnej, − Lipa drobnolistna w parku dworskim w Por ębie Dzier Ŝnej, − Jesion wyniosły w parku dworskim w Por ębie Dzier Ŝnej, − Jesion wyniosły w parku dworskim w Por ębie Dzier Ŝnej, − Lipa drobnolistna w Por ębie Dzier Ŝnej, − Dąb szypułkowy w Por ębie Dzier Ŝnej, − Skałka „Oparenica” w m. Smole ń – Podlesie,
18 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
− Skałka „Zegarowa” w m. Smole ń – Podlesie, − Skałka „Jama” w m. Smole ń – Podlesie, − Skała „Ba śnik” w Strzegowej, − Źródło Dzdzenicy (Tarnówki) w Czarnym Lesie m. Domaniewice. W północno-wschodniej cz ęś ci gminy znajduje si ę obszar bardzo atrakcyjny ze wzgl ędów przyrodniczych i krajobrazowych. Jest to Dolina Wodącej b ędąca cz ęś ci ą Parku Krajobrazowego „Orlich Gniazd”. Cech ą charakterystyczn ą Doliny Wod ącej s ą du Ŝe ró Ŝnice wzniesie ń, dochodz ące prawie do 100 m. Dno doliny poło Ŝone jest na wysoko ści 390 – 400 m n.p.m., a otaczaj ące j ą wzniesienia osi ągaj ą wysoko ść ponad 480 m n.p.m. Jest ona form ą asymetryczn ą. Wzdłu Ŝ wschodnich zboczy wyst ępuj ą liczne osta ńce skalne, które ł ącz ą si ę w bardziej zwarty zespół stromo opadaj ący w kierunku dna doliny. Na wschód od doliny rozciąga si ę do ść płaski teren z pojedynczymi wzgórzami wapiennymi. Najwy Ŝszym punktem Doliny Wod ącej jest Zegarowa Skała na lewym zboczu doliny. Dno doliny jest suche. Współczesny przepływ odbywa si ę kilka, a nawet kilkadziesi ąt metrów pod dnem doliny. Cz ęść wody wypływa u wylotu Doliny w Czarnym Lesie. Bij ące u wylotu doliny źródła zasilaj ą górny odcinek Dzdzenicy (Tarnówki). W morfologii obszaru Doliny Wod ącej wyra źnie widoczne s ą dwa odr ębne typy rze źby – krasowa, zwi ązana ze struktur ą masywu i z przeobra Ŝaniem przez wody podziemne platformy wapieni jurajskich oraz erozyjna, b ędąca efektem rozcinania lu źnych osadów pokrywaj ących wapienie. W przewa Ŝaj ącej cz ęś ci peryferiów Doliny wyst ępuje suchy, piaszczysty obszar urozmaicony wydmami, które zasypuj ą zbocza osta ńców. Natomiast w jej centralnej cz ęś ci wyst ępuje płat lessu. Oba typy osadów są powodem du Ŝych kontrastów krajobrazowych.
2.11 Sytuacja gospodarcza Na terenie gminy, wg stanu na dzie ń 31.XII.2002 roku, działało 2246 podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON, w tym mi ędzy innymi 47 spółek handlowych, 206 spółek cywilnych, 6 spółdzielni i 1862 osoby fizyczne prowadz ące działalno ść gospodarcz ą. Liczb ę podmiotów wybranych sekcjach PKD w gminie Wolbrom, ukazuje tabela 5.
Tabela 5. Liczba podmiotów w poszczególnych sekcjach PKD w gminie Wolbrom Rodzaj działalno ści Liczba podmiotów rolnictwo, łowiectwo i 53 le śnictwo przetwórstwo przemysłowe 292
19 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
Rodzaj działalno ści Liczba podmiotów budownictwo 231 handel i naprawy 1010 hotele i restauracje 69 transport, gospodarka 153 magazynowa, ł ączno ść obsługa nieruchomo ści i 183 firm; nauka pozostałe sekcje 255 Źródło: na podstawie Rocznika Urz ędu Statystycznego w Krakowie 2003.
Profil prowadzonej działalno ści jest zró Ŝnicowany. Przewa Ŝa działalno ść w zakresie handlu i napraw – 44,9%. Drug ą pozycj ę zajmuje przetwórstwo przemysłowe – 13%. Przemysł skupiony jest głównie w Wolbromiu. Najwi ększe podmioty gospodarcze znajduj ące si ę na terenie gminy zajmuj ą si ę głównie produkcj ą wyrobów gumowych i metalowych. Głównym kierunkiem produkcji rolniczej jest uprawa zbó Ŝ oraz chów trzody chlewnej. Tabela 6. przedstawia powierzchni ę zasiewów głównych ziemiopłodów w gminie.
Tabela 6. Powierzchnia zasiewów głównych ziemiopłodów.
Wyszczególnienie str ączkowe jadalne zbo Ŝa ziemniaki przemysłowe pastewne pozostałe na ziarno w ha 5510 2 939 60 775 287 w odsetkach 72,8 0,0 12,4 0,8 10,2 3,8 Zestawienie na postawie „Podstawowych informacji ze spisów powszechnych dla gminy miejsko- wiejskiej Wolbrom”. Struktura u Ŝytkowania gruntów w gospodarstwach rolnych przedstawia tabela 7.
Tabela 7. Struktura u Ŝytkowania gruntów w gospodarstwach rolnych gminy Wolbrom. Rodzaj u Ŝytkowania Odsetek grunty orne 80,9%, sady 0,6%, łąki 4,1%,
20 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
pastwiska 1,6%, lasy i grunty le śne 4,9%, pozostałe grunty 7,8%. Źródło: Podstawowe informacje ze spisów powszechnych – gmina miejsko-wiejska Wolbrom
Najwi ększe zakłady i przedsi ębiorstwa na terenie gminy to: – Elektrociepłownia Sp. z o.o. w Wolbromiu, – Przedsi ębiorstwo Produkcyjno-Usługowe STOREM Sp. z o.o. w Wolbromiu, – Fabryka W ęŜ y Gumowych i Tworzyw Sztucznych „FAGUMIT” Sp. z o.o. w Wolbromiu, – WOLBROM S.A. – Fabryka Bie Ŝnikowania Opon w Wolbromiu, – WOSTAL Sp. z o.o. – Zakłady mechaniczno-ku źnicze w Wolbromiu, – Fabryka Ta śm Transporterowych STOMIL-WOLBROM w Wolbromiu, – WOLMOT Przedsi ębiorstwo produkcji wyrobów gumowych w Wolbromiu, – „TEBAMIX” – produkcja mieszanek gumowych w Wolbromiu, – ES SYSTEM K – elementy o świetlenia w Wolbromiu, – „ZINPLAST” – produkcja rur z PE w Wolbromiu.
Ponadto na terenie gminy znajduj ą si ę: − 8 o środków zdrowia, − 6 aptek, − 3 stacje paliw płynnych i 2 stacje gazowe − 3 zakłady fotograficzne, − 22 warsztaty samochodowe, − 3 garbarnie, − 12 piekarni, − 4 zakłady przetwórstwa mi ęsnego wraz z ubojem oraz 1 ubojnia drobiu, − 2 młyny zbo Ŝowe, − 4 przetwórnie owocowo-warzywne i cukiernie, − 1 rozlewnia napojów, − 3 tartaki i zakłady przetwórstwa drewna.
Sektor hodowlany Produkcja zwierz ęca na terenie gminy jest niewielka i opiera si ę głównie o:
21 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
− trzod ę chlewn ą – 10 516 szt., − bydło mleczne i opasowe – 3 573 szt., − drób – 166 322 szt.
Przemysł gumowy W roku 1912 na terenie miasta Wolbrom powstało przedsi ębiorstwo pod nazw ą "Wolbrom – Fabryka Wyrobów Gumowych Spółka Akcyjna w Wolbromiu". Od tego czasu główn ą gał ęzi ą przemysłu w gminie Wolbrom jest przemysł gumowy. Działaj ące po drugiej wojnie światowej na bazie Wolbromskiej Fabryki Zakłady Przemysłu Gumowego „STOMIL” podzieliły si ę w ostatnich latach na kilka samodzielnych podmiotów gospodarczych. S ą to: Fabryka Ta śm Transporterowych STOMIL-WOLBROM S.A., "FAGUMIT" Sp. z o.o. – Fabryka W ęŜ y Gumowych i Tworzyw Sztucznych, Przedsi ębiorstwo Produkcyjne Wyrobów Gumowych "WOLMOT" Sp. z o.o., Przedsi ębiorstwo Produkcyjno-Usługowe "STOREM" Sp. z o.o., Fabryka Bie Ŝnikowa Opon i inne. Na terenach dawnej fabryki działa tak Ŝe przedsi ębiorstwo z udziałem kapitału japo ńskiego TRI Poland produkuj ące elementy gumowo-spr ęŜ yste na potrzeby przemysłu motoryzacyjnego.
Pozostałe gał ęzie przemysłu
Poza zakładami produkcji wyrobów gumowych, na terenie dawnej fabryki „STOMIL” znajduj ą si ę: − Zakłady Mechaniczno-Ku źnicze „WOSTAL” Sp. z o.o. wytwarzaj ące odkuwki matrycowane oraz wykonuj ące obróbk ę wyka ńczaj ącą i zabezpieczanie antykorozyjne dla górnictwa, mechanizacji rolnictwa, przemysłu maszynowego, a tak Ŝe piece i odpr ęŜ arki dla przemysłu szklarskiego, przeno śniki oraz konstrukcje maszynowe i budowlane, − ZINPLAST – Zakład Produkcji Ró Ŝnej wytwarzaj ący rury PE do wody i kanalizacji ci śnieniowej i do budowy sieci gazowych oraz rury i kształtki z polipropylenu random (PPR) do instalacji wewn ętrznych, − ES System K produkuj ący lady i regały chłodnicze, cz ęś ci do urz ądze ń chłodniczych oraz oświetlenie i oprawy o świetleniowe. Ponadto na terenie gminy działa tak Ŝe kilka du Ŝych firm budowlanych, instalacyjnych i bran Ŝy elektrycznej.
22 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
3. Stan i ocena środowiska Gminy Wolbrom Środowisko naturalne gminy obejmuj ącej miasto Wolbrom i sołectwa: Bo Ŝa Wola, Brzozówka, Budzyn, Chełm, Chrz ąstowice, Dłu Ŝec, Domaniewice, Gołaczewy, Je Ŝówka, Kali ś, Kąpiele Wielkie, K ąpiołki, Lgota Wielka, Lgota Wolbromska, Łobzów, Miechówka, Podlesice II, Por ęba Dzier Ŝna, Por ęba Górna, Strzegowa, Sulisławice, Wierzchowiska, Zabagnie, Zał ęŜ e, Zarzecze, Zas ępiec, nale Ŝy do najmniej zdegradowanych w powiecie olkuskim. Na stan środowiska naturalnego w Gminie wpływa głównie przemysł, wyst ępuj ący poza granicami gminy, w rejonie Olkusza i Bolesławia, a podrz ędnie rodzimy przemysł. Emisja zanieczyszcze ń przemysłowych i komunalnych zanieczyszcza powietrze atmosferyczne, pogarsza jako ść wód pitnych, ska Ŝone s ą gleby metalami ci ęŜ kimi, zdegradowana jest powierzchnia ziemi poprzez niekontrolowane składowiska odpadów przemysłowych i komunalnych. Na terenie gminy znajduje si ę składowisko odpadów komunalnych w Gołaczewach. Park Krajobrazowy „Orlich Gniazd” wraz z jego otulin ą, zajmuj ąc około 50 % powierzchni gminy Wolbrom wpływa pozytywnie na stan środowiska atmosferycznego gminy. W „Planie Ochrony Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd wraz z jego otulin ą” stwierdza si ę, Ŝe jako ść powietrza na terenie parku znacznie si ę poprawiła. Opad pyłu mie ści si ę w normach, a inne parametry uległy obni Ŝeniu dzi ęki redukcji poziomów emisji w źródłach punktowych wysokiej emisji maj ących dotychczas najwi ększy wpływ na jako ść powietrza na terenie parku. Wprowadzone zmiany szczególnie dla źródeł znajduj ących si ę poza obszarem parku wskazuj ą, Ŝe jako ść powietrza znacznie si ę poprawiła i Ŝe źródła zewn ętrzne nie maj ą ju Ŝ tak znacz ącego wpływu na stan powietrza na terenie parku
3.1 Stan zanieczyszczenia powietrza Czynnikiem w znacznym stopniu oddziaływuj ącym na poziom Ŝycia jest stan czysto ści powietrza. Ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jako ści, w szczególno ści przez utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poni Ŝej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach oraz zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie s ą one dotrzymane. Za zanieczyszczenia powietrza uwa Ŝa si ę obecno ść w dolnej warstwie atmosfery substancji stałych, ciekłych i gazowych, obcych naturalnemu jej składowi oraz wyst ępuj ących w ilo ściach zagra Ŝaj ących zdrowiu człowieka oraz szkodliwych dla ro ślin i zwierz ąt. W 2003 roku została opracowana dla województwa małopolskiego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska ocena jako ści powietrza. W tej ocenie wprowadzono podział na strefy A, B i C. 23 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
Strefa A ; utrzymanie jako ści powietrza w strefie na tym samym lub lepszym poziomie Strefa B - okre ślenie obszarów przekrocze ń dopuszczalnych st ęŜ eń, d ąŜ enie do osi ągni ęcia st ęŜ eń poni Ŝej poziomów dopuszczalnych Strefa C - okre ślenie obszarów przekrocze ń warto ści dopuszczalnych st ęŜ eń oraz warto ści dopuszczalnych powi ększonych o margines tolerancji oraz podj ęcie działa ń na rzecz poprawy jako ści powietrza Zgodnie z t ą klasyfikacj ą oraz według. kryterium ochrony zdrowia dla zanieczyszcze ń: SO2, NO2, PM10, ołowiu, benzenu, tlenku w ęgla i ozonu, gmina Wolbrom le Ŝy w strefie B - dla klasy ogólnej, w tym :
SO2 , NO 2, Ołów, benzen, ozon - klasa A, CO – klasa B PM10 - klasa B/C
Według klasyfikacji stref zgodnie z kryterium ochrony ro ślin dla nast ępuj ących zanieczyszcze ń: SO2, NOx i ozonu, gmina Wolbrom le Ŝy w strefie A.
3.1.1 Źródła zanieczyszcze ń Na stan sanitarny powietrza atmosferycznego na terenie gminy Wolbrom wpływa głównie emisja z zakładów przemysłowych, kotłowni miejskich, osiedlowych i indywidualnych palenisk domowych oraz emisja komunikacyjna. Na terenie miasta Wolbrom funkcjonuj ą głównie zakłady nale Ŝą cych do przemysłu gumowego. Emisja z procesów technologicznych prowadzonych w zakładach przemysłowych przedstawia tabela 8. Źródłem dwutlenku siarki jest spalanie paliw stałych w sektorze komunalnym (głównie w indywidualnych paleniskach domowych w sezonie grzewczym) i przemy śle. O emisji dwutlenku azotu decyduje transport drogowy i energetyka przemysłowa. Tlenek w ęgla powstaje przez spalanie paliw w sektorze komunalnym i transporcie drogowym. Dwutlenek w ęgla powstaje głównie w energetyce przemysłowej i komunalnej. Emisja pyłów wynika z procesów spalania w sektorze komunalnym, energetyce zawodowej i transporcie drogowym. Na zanieczyszczenie powietrza znacznie wpływaj ą substancje emitowane przez pojazdy. Badania stanu zanieczyszczenia powietrza w ęglowodorami aromatycznymi wskazuj ą na wysoki stopie ń nara Ŝenia ludzi na skutki emisji szkodliwych substancji zawartych w spalinach samochodowych. Wzrost st ęŜ enia dwutlenku siarki i pyłu zawieszonego w okresie zimowym zwi ązany jest głównie z energetycznym spalaniem paliw.
24 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
Tab. 8 Emisja zanieczyszcze ń znacz ących zakładów z terenu miasta Wolbrom w roku 2003
Emisja zanieczyszcze ń w kg kg/h Pyły 237,67 1,5598 Ketony 6041,78 Weglowodory alifatyczne 9888,24 0,0692 Weglowodory aromatyczne 14278,71 Weglowodory chlorowcopochodne 1076,17 Alkohole alifatyczne 244,04 Aldehydy alifatyczne 2,62 Octan butylu 69
Nox (NO 2) 833,41 CO 782,95 SO2 0,68 CO2 678
25 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
3.1.2 Tendencje zmian Podstaw ą wykonania zestawie ń emisji zanieczyszcze ń do powietrza były dane uzyskane z głównych zakładów przemysłowych z terenu gminy. W 2003 roku zakłady te wyemitowały co najmniej 33,90 Mg gazów i 237,67 kg pyłów. W roku 2003 w gminie Wolbrom wielko ść emisji zanieczyszcze ń gazów z głównych zakładów przemysłowych wyniosła ogółem 33,90 Mg, w tym: - dwutlenku siarki – 0,68 kg, - dwutlenku azotu – 833,41 kg, - tlenku w ęgla – 782,95 kg, - dwutlenku w ęgla – 678 kg. Oznacza to, Ŝe dla terenu gminy Wolbrom konieczne jest okre ślenie obszarów przekrocze ń dopuszczalnych st ęŜ eń CO i pyłu PM10 oraz podj ęcie działa ń na rzecz poprawy jako ści powietrza.
Badania wykonane w 2001 roku wykazuj ą, Ŝe średnioroczne st ęŜ enie pyłu na terenie gminy Wolbrom wynosiło 20 – 30 g/m 3, w tym w okresie letnim st ęŜ enie to waha si ę w granicach 10 – 20 g/m 3, a w okresie zimowym w granicach 30 – 40 g/m 3; średnioroczne st ęŜ enie dwutlenku siarki waha si ę w granicach 10 g/m 3, w sezonie zimowym – 20 g/m 3, w sezonie letnim 10 g/m 3; średnioroczne st ęŜ enie dwutlenku azotu wynosi 10 – 20 g/m 3 , w sezonie letnim ok. 10 g/m 3, a w sezonie zimowym 20 -40 g/m 3;
26 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
Tab. 9. Średnioroczne i sezonowe st ęŜ enie pyłu, SO 2 i NO 2 na terenie gminy Wolbrom Średnie st ęŜ enie Średnioroczne Średnie st ęŜ enie w sezonie Zanieczyszczenie st ęŜ enie w sezonie letnim zimowym [ g/m 3] [ g/m 3] [ g/m 3] Pył 20 – 30 10 – 20 30 – 40 Dwutlenek siarki 15 10 20 Dwutlenek azotu 10 – 20 10 20 -40
3.2 Ochrona przed hałasem Rozporz ądzenie RM z dn. 1 czerwca 1998 r. okre śla dopuszczalne warto ści poziomów dźwi ęku w środowisku dla 11 rodzajów terenów, które zakwalifikowano do 4 grup. Wyznaczono dla nich warto ści dopuszczalne nast ępuj ących parametrów akustycznych: maksymalny, krótkotrwały poziom d źwi ęku oraz równowa Ŝny poziom d źwi ęku. Głównymi źródłami uci ąŜ liwo ści akustycznej na terenie gminy, s ą nast ępuj ące elementy: • hałas drogowy, • hałas kolejowy, • hałas przemysłowy.. Problem hałasu w gminie Wolbrom jest zwi ązany w głównej mierze z uci ąŜ liwo ści ą pochodz ącą z ruchu na drogach.
3.2.1 Hałas drogowy W gminie Wolbrom podobnie jak w wielu rejonach Polski warunki akustyczne w obr ębie tras komunikacyjnych corocznie ulegaj ą pogorszeniu. Znacz ący wzrost liczby pojazdów (10% w skali roku) skutkuje wzdłu Ŝ głównych dróg gminy przekroczeniem dopuszczalnego poziom hałasu zarówno w porze dziennej jak i w porze nocnej. Na poziom hałasu drogowego w pobli Ŝu zabudowy mieszkalnej maj ą wpływ przede wszystkim: nat ęŜ enie ruchu komunikacyjnego, udział transportu ci ęŜ kiego w strumieniu ruchu, odległo ść zabudowy mieszkalnej od drogi, pr ędko ść pojazdów, typ i stan techniczny pojazdów, stan nawierzchni, płynno ść ruchu. Trasy komunikacyjne na terenie gminy o najwi ększym nat ęŜ eniu ruchu to drogi wojewódzkie numer 778, 783 oraz 794 (rys. 1). Na tych trasach notuje si ę około 1 000 pojazdów przeje ŜdŜaj ących w ci ągu doby.
27 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
794 WOLBROM
3 78 78 3
8
7
7
Rys.1 Mapa rozmieszczenia głównych dróg w gminie Wolbrom.
Najwy Ŝszymi poziomami d źwi ęku charakteryzuj ą si ę odcinki skrzy Ŝowa ń dróg głównych (nr 794, 783, 778) oraz skrzy Ŝowa ń dróg na terenie miasta Wolbrom. Tab. 10 Długo ść poszczególnych rodzajów dróg na terenie gminy Wolbrom. Rodzaj drogi Łączna długo ść [km] wojewódzkie 121,1 powiatowe 8,3 gminne 70 dojazdowe do pól 100
Poziom hałasu drogowego w bezpo średnim s ąsiedztwie źródeł mo Ŝe osi ąga ć warto ść ok. 70 dB i wykazuje znaczn ą zmienno ść w ci ągu doby. W gminie brak jest środków ochrony przed nadmiernym hałasem drogowym.
3.2.2 Hałas kolejowy Przez teren gminy Wolbrom przebiega trasa kolejowa Katowice – Kielce (rys.2 ) oraz szerokotorowa linia kolejowa (LHS). Hałas kolejowy na odcinku tej trasy kształtuje si ę generalnie na jednakowym poziomie. Lokalnie mog ą wyst ąpi ć niekorzystne zmiany nat ęŜ enia hałasu zwi ązane 28 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004 ze stanem torowiska, pr ędko ści ą przejazdu, rodzaj i stan taboru kolejowego, poło Ŝeniem torowiska (nasypy, w ąwozy).
WOLBROM
Rys.2 Mapa linii kolejowych na terenie gminy Wolbrom.
3.2.3 Hałas przemysłowy W gminie Wolbrom hałas przemysłowy jest uci ąŜ liwo ści ą o charakterze lokalnym. Źródłem hałasu przemysłowego s ą najwi ększe obiekty przemysłowe znajduj ące si ę na terenie gminy: – Elektrociepłownia Sp. z o.o. w Wolbromiu, – Fabryka W ęŜ y Gumowych i Tworzyw Sztucznych „FAGUMIT” Sp. z o.o. w Wolbromiu, – WOLBROM S.A. – Fabryka Bie Ŝnikowania Opon w Wolbromiu, – WOSTAL Sp. z o.o. – Zakłady mechaniczno-ku źnicze w Wolbromiu, – Fabryka Ta śm Transporterowych STOMIL-WOLBROM w Wolbromiu, – WOLMOT Przedsi ębiorstwo produkcji wyrobów gumowych w Wolbromiu, – „TEBAMIX” – produkcja mieszanek gumowych w Wolbromiu, – ES SYSTEM K – elementy o świetlenia w Wolbromiu, – „ZINPLAST” – produkcja rur z PE w Wolbromiu.
3.3 Stan czysto ści wód powierzchniowych Sie ć wodna gminy Wolbrom stanowi obszar źródliskowy dla Białej Przemszy i Szreniawy. Ponadto na terenie gminy znajduje si ę jeden wi ększy zbiornik wód powierzchniowych zlokalizowany na północ od Wolbromia. Ze wzgl ędu na źródliskowe odcinki rzek przepływaj ących
29 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004 przez teren gminy, nie wykonywano bada ń prowadzonych przez nie wód. W 2002 roku PIO Ś w Katowicach przeprowadził badania czysto ści wód płyn ących zgodnie z “Programem pa ństwowego monitoringu środowiska na lata 2001 - 2002 dla województwa śląskiego”. Według przyj ętych kryteriów oceny jako ści wód powierzchniowych jako ść wód cieków zlewni Białej Przemszy nie odpowiadała normom klas czysto ści zarówno w klasyfikacji według oznacze ń fizykochemicznych jak i bakteriologii. W 2002 roku stwierdzono popraw ę jako ści wód na całej długo ści rzeki w zakresie BZT 5, zawiesiny, fosforu ogólnego i fosforanów. Ponadnormatywne zanieczyszczenie wód spowodowały mi ędzy innymi biogeny od Bł ędowa do Maczek. Pozostałe zanieczyszczenia fizykochemiczne mie ściły si ę w granicach dopuszczalnych norm, natomiast w klasyfikacji bakteriologicznej poni Ŝej Bł ędowa do Maczek wody spełniały normy II klasy czysto ści, na pozostałej długo ści były pozaklasowe. Stan sanitarny dopływów Białej Przemszy, oprócz potoku Centara, przekraczał normy III klasy czysto ści. W roku 2002 Szreniawa badana była w sieci monitoringu regionalnego przez Delegatur ę w Tarnowie w punkcie pomiarowo-kontrolnym Proszowice - km: 27,5. Badania te wykazały: - st ęŜ enia substancji organicznych odpowiadały II klasie czysto ści - ze wzgl ędu na st ęŜ enia zanieczyszcze ń łatwo utlenialnych (BZT5), - zasolenie (substancje nieorganiczne) odpowiadało II klasie czysto ści ze wzgl ędu na st ęŜ enia substancji rozpuszczonych, - zawiesiny nie odpowiadały normom , - zwi ązki biogenne nie odpowiadały normom ze wzgl ędu na przekroczenia we wska źniku azot azotynowy; st ęŜ enia fosforu ogólnego odpowiadały klasie III, azotu azotanowego, azotu ogólnego oraz fosforanów odpowiadały klasie II, a azotu amonowego klasie I, - zanieczyszczenia specyficzne odpowiadały I klasie czysto ści. Według kryterium fizyko- chemicznego wody Szreniawy nie odpowiadały normom na badanym odcinku ze wzgl ędu na st ęŜ enia biogenów. Wysokie st ęŜ enia zawiesin notowane w okresie badawczym zwi ązane były ze spływami roztopowymi lub intensywnymi opadami atmosferycznymi, którym towarzyszyło zmywanie wierzchniej warstwy gleb, st ąd te Ŝ, podobnie jak w przypadku innych cieków, nie mog ą one stanowić podstawy klasyfikacji. Pod wzgl ędem hydrobiologicznym Szreniawa na całej badanej długo ści znajdowała si ę w strefie ß-mezosaprobowej (II klasa). Według kryterium bakteriologicznego wody rzeki odpowiadały III klasie czysto ści. Średnioroczne st ęŜ enia biogenów wynosiły: - azotany - 19,71 mg NO3/dm3, - azot azotanowy - 4,45 mg N/dm3, - azot ogólny - 5,83 mg N/dm3,
30 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
- fosfor ogólny - 0,25 mg P/dm3. W ocenie ogólnej w roku 2002 wody rzeki Szreniawy na badanym odcinku były poza klasyfikacj ą. W czerwcu 2003 roku w zwi ązku z masowym śni ęciem ryb zostały przeprowadzone badania jako ści wód w trzech punktach na zbiorniku wodnym koło Wolbromia. Badania wykonano | w Laboratorium WIO Ś w Krakowie ( tabela 11). Najwa Ŝniejszym źródłem zanieczyszczenia wód powierzchniowych na terenie gminy Wolbrom s ą zanieczyszczenia antropogeniczne. W śród nich wyró Ŝnia si ę zanieczyszczenia punktowe i obszarowe. Zanieczyszczenia punktowe pochodz ą głównie z oczyszczalni ścieków (komunalnych i przemysłowych), z nieszczelnych szamb oraz miejsc nielegalnego wylewu ścieków. Zanieczyszczenia obszarowe wi ąŜą si ę ze spływami wód opadowych i roztopowych zawieraj ących nawozy mineralne i organiczne oraz środki ochrony ro ślin. Wielko ści niesionych t ą drog ą zanieczyszcze ń s ą trudne do oszacowania i kontrolowania. Rolniczo-przemysłowy charakter zlewni rzek w gminie Wolbrom wpływa (szczególnie widocznie w zlewni Szreniawy) na zły stan bakteriologiczny i przekroczenie st ęŜ eń azotanów wód przez nie prowadzonych.
Tab. 11 Wyniki bada ń wód powierzchniowych w zbiorniku koło Wolbromia Uj ście Woda pobrana z Uj ście cieku cieku od zalewu w od strony Badany wska źnik strony Wolbromiu koło Przekroczenie Zabagnia Łobzowa szosy norm I II III Odczyn pH 7,4 7,4 7,4 Fosfor ogólny mg P/l 0,31 0,31 0,28
Fosfor ogólny mg PO 4/l 0,77 0,77 0,68 Przekroczone dla łososiowatych i karpiowatych Azot amonowy mg N NH4 /l 1,11 1,57 1,31 Przekroczone dla wszystkich ryb Azot azotynowy mg N No2 /l 0,39 0,011 0,016
Azotyny mg NO 2/l 0,128 0,035 0,054 Przekroczone dla łososiowatych i karpiowatych Badania biologiczne próbki III: - Zwi ększona ilo ść zielenic 1956 w 1 cm 3 - Masowy rozwój sinic 6612 w 1 cm 3
Do zanieczyszcze ń obszarowych zalicza si ę równie Ŝ zanieczyszczenia wielkoobszarowe powstaj ące w wyniku emisji gazów i pyłów oraz małoobszarowe pochodz ące z miejsc legalnego i nielegalnego deponowania odpadów. 31 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
Na terenie gminy Wolbrom znajduj ą si ę dwie oczyszczalnie ścieków: Wolbrom i Je Ŝówka. Oczyszczalnie przyjmuj ą ścieki komunalne z miasta Wolbrom oraz okolicznych sołectw, a takŜe podczyszczone ścieki przemysłowe z zakładu TRI Poland w Wolbromiu. Kolektor odprowadzaj ący ścieki oczyszczone wykonany z rur PCV posiada wylot usytuowany w skarpie potoku Centary. Oczyszczone ścieki odprowadzane s ą bezpo średnio w nurt potoku. Tabela 12 przedstawia jako ść ścieków dopływaj ących i oczyszczonych.
Tabela 12. Warto ści głównych parametrów w ściekach dopływaj ących i oczyszczonych w oczyszczalni ścieków w Wolbromiu Jako ść ścieków po Jako ść ścieków Jako ść ścieków Parametr oczyszczeniu w TRI dopływaj ących odpływaj ących Poland BZT 5 317 mg/l 2,9 mg/l 15,5 mg/l ChZT 708 mg/l 51,4 mg/l 12,8 mg/l Zawiesina 130 mg/l 13,8 mg/l 16,0 mg/l Azot ogólny 52 mg/l 7,5 mg/l 5,3 mg/l Fosfor ogólny 6,9 mg/l 1,8 mg/l 2,23 mg/l
3.4 Wody podziemne Na obszarze gminy Wolbrom wyró Ŝnia si ę główne zbiorniki wód podziemnych. S ą to: - zbiornik kredowy GZWP 408 – Niecka Miechowska NW, obejmuj ący północno-wschodni ą cz ęść gminy, - zbiornik kredowy GZWP 409 – Niecka Miechowska SE, obejmuj ący wschodni ą cz ęść gminy, - zbiornik jurajski GZWP 326 – Krzeszowice – Pilica– obejmuj ący pozostałe tereny gminy (cz ęś ciowo nachodz ący na zbiorniki kredowe). -triasowy zbiornik, obejmuj ący centraln ą, południow ą i zachodni ą cz ęść gminy. Zbiorniki te posiadaj ą wody o do ść zró Ŝnicowanych parametrach fizykochemicznych. Szczegółowe badania hydrogeologiczne zostały przeprowadzone dla zbiorników GZWP 408 oraz dla GZWP 409. Zbiorniki kredowe Zbiorniki te znajduj ą si ę w górnej cz ęś ci wodono śnego pi ętra kredowego. S ą to zbiorniki typu szczelinowego, zbudowane z margli i wapieni oraz gez i opok. Granic ę mi ędzy zbiornikami stanowi dział wód podziemnych mi ędzy zlewniami podziemnymi Nidy i Pilicy, który nie pokrywa si ę jednak z działem zlewni powierzchniowych tych rzek. Zbiorniki s ą tzw. zbiornikami otwartymi, bez warstwy izoluj ącej od dopływu zanieczyszcze ń z powierzchni, podatnymi wi ęc na
32 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004 antropopresj ę. Zbiornik jurajski Zbiornik zbudowany jest ze skrasowiałych i sp ękanych wapieni skalistych, pyłowych, a miejscami marglistych górnej jury. Zasilanie poziomu wodono śnego odbywa si ę poprzez infiltracj ę opadów. Zbiornik nie jest izolowany od powierzchni.
Zbiornik triasowy Zbiornik zbudowany jest ze skał dolomityczno-wapiennych wapienia muszlowego i retu z wyst ępuj ącymi podrz ędnie wkładkami iłów i margli. Ze wzgl ędu na buduj ące utwory, zbiornik reprezentuje typ mieszany, gdy Ŝ wapienie s ą skałami szczelinowo-krasowymi a dolomity porowo- szczelinowo-krasowymi. Uj ęcia wód podziemnych na obszarze Miasta i Gminy Wolbrom b ędących w eksploatacji WZWiK Wolbrom podano w tabeli 4. Oceny jako ści wód podziemnych dokonuje si ę w ramach krajowego systemu monitoringu środowiska. W ramach monitoringu stanu wód podziemnych, słu Ŝą cemu pomiarowi chemizmu wód podziemnych, prowadzone były pomiary w punkcie nr 1706 Wolbrom Kozina – jedynym na terenie Powiatu Olkuskiego. Badane były wody poziomu jurajskiego pochodz ące ze źródeł, znajduj ących si ę na terenach rolniczych. Wody w obu tych punktach zostały zaklasyfikowane do klasy Ib – wody wysokiej jako ści. Ponadto w ramach systemu monitorigu prowadzonego przez Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej w Gliwicach do ko ńca 1998 r. na terenie gminy kontroli podlegały 2 studnie wiercone. Stan wód podziemnych w tych punktach przedstawia tabela 13.
Tab. 13. Stan zanieczyszczenia wód podziemnych (wg danych RZGW w Gliwicach z 1998r)
Wiek Rodzaj Klasa Rodzaj Rodzaj warstwy Obszar uŜytko- zagro Ŝenia Klasa wód L.p. punktu Miejscowo ść zanieczyszczenia wodo- GZWP wania wód podzie- wg PIO Ś obserw. (dla klas pow. Ib) no śnej terenu mnych Studnia 2. Dłu Ŝec J3 326 R AB III NO 3 wiercona 3. Studnia Zas ępiec J3 326 R AB IB wiercona J3 – jura górna R -teren rolniczy Wody studni zostały zaklasyfikowane do grupy AB. S ą to wody zagro Ŝone, o czasie migracji zanieczyszcze ń z powierzchni ziemi do wód podziemnych wynosz ącym do 25 lat. W
33 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004 studni w Dłu Ŝcu, znajduj ącej si ę na terenach rolnych stwierdzono przekroczenia zawarto ści azotanów.
3.4.1 Źródła zanieczyszczenia wód podziemnych Zanieczyszczenia wód podziemnych mog ą mie ć ró Ŝne pochodzenie. Najwa Ŝniejsze z nich to zanieczyszczenia pochodzenia antropogenicznego. S ą to zanieczyszczenia b ędące wynikiem działalno ści człowieka. Stanowi ą one około 40 % wszystkich zanieczyszcze ń. Obszar Gminy pod wzgl ędem źródeł zanieczyszcze ń moŜna podzieli ć na dwa podobszary ró Ŝni ące si ę sposobem zagospodarowania i u Ŝytkowania terenu. Cz ęść zachodnia to tereny Jurajskiego Parku Krajobrazowego „Orle Gniazda”, a cz ęść wschodnia to tereny o charakterze rolniczym. Najwi ększy wpływ na stan wód podziemnych maj ą: - produkcja rolna. - zrzuty ścieków do wód powierzchniowych, - składowiska odpadów,
Składowisko odpadów komunalnych w Gołaczewach Składowisko o powierzchni 2,2 ha zlokalizowane jest w sołectwie Gołaczewy, kolonia Piaski w dolinie rzeki Przemszy Białej (ok. 1 km od koryta rzeki). Powstało w latach 1991–1992 wykorzystuj ąc stare wyrobisko popiaskowe otoczone lasem i nieu Ŝytkami. Wła ścicielem składowiska jest Urz ąd Miasta i Gminy w Wolbromiu, a zarz ądzaj ącym Miejski Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Wolbromiu. Na składowisku gromadzone mog ą by ć jedynie niesegregowane odpady komunalne (kod 20 03 01). Cz ęść północno-wschodnia składowiska jest obecnie zrekultywowana, a środkiem przebiega droga wewn ętrzna umo Ŝliwiaj ąca transport odpadów. Podło Ŝe omawianego składowiska wykształcone jest w postaci czwartorz ędowych utworów piaszczystych z okruchami wapieni jurajskich. W śród utworów piaszczystych wyst ępuj ą miejscami warstewki piasku gliniastego lub gliny piaszczystej. Nieci ągły charakter tych przewarstwie ń nie stwarza odpowiedniego zabezpieczenia utworów starszych przed przenikaniem zanieczyszcze ń z powierzchni terenu. Pod warstwami czwartorz ędowymi zalegaj ą wapienie płytowe, skaliste i pylaste wieku jurajskiego. Teren składowiska znajduje si ę w obszarze zasi ęgu GZWP nr 326. Jest to szczelinowo- porowy zbiornik górnojurajski o zasobach 1020 m 3/d. Zasilanie tego zbiornika istnieje na całym obszarze jego wyst ępowania bezpo średnio lub po średnio przez wy Ŝej zalegaj ące utwory
34 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004 czwartorz ędowe. Poziom wodono śny w utworach czwartorz ędowych charakteryzuje si ę wyst ępowaniem swobodnego zwierciadła na gł ęboko ści około 7 metrów. Jako ść tych wód, według raportu oddziaływania składowiska na środowisko, nie odpowiada normie dla wód pitnych. Obiekt nie posiada systemu odgazowania, ani systemu drena Ŝu.
Składowisko odpadów poprodukcyjnych w Je Ŝówce Składowisko zlokalizowane jest w Je Ŝówce koło Wolbromia. Eksploatowane jest od 1984 roku. Wła ścicielem obiektu jest Fabryka Ta śm Transporterowych Stomil S.A. w Wolbromiu. Powierzchnia zajmowanego terenu wynosi 1,27 ha. Obiekt wykorzystuje lokalne zagł ębienie terenu. Jego najbli Ŝsze otoczenie stanowi ą pola uprawne, cmentarz i nieutwardzona droga ł ącz ąca składowisko z drog ą komunikacji lokalnej. Najbli Ŝsze zabudowania mieszkalne znajduj ą si ę w kierunku północnym, w odległo ści około 150 metrów. Na składowisku deponowane s ą obecnie wył ącznie odpady z Fabryki Ta śm Transporterowych Stomil Wolbrom S.A. S ą to odpady poprodukcyjne gumowe, tkaninowo-gumowe i tkaninowe o kodzie 07 02 80 oraz odpady opakowaniowe, w tym tworzywa sztuczne (15 01 02) i wielomateriałowe (15 01 05). Przed rozpocz ęciem eksploatacji, w dnie zagł ębienia uło Ŝono sie ć drena Ŝu oraz warstw ę uszczelniaj ącą z gliny. Na ko ńcu sieci drena Ŝowej zlokalizowany jest zbiornik na odcieki, który jednak dotychczas pozostawał suchy. Wokół składowiska wykonano rowy opaskowe zabezpieczaj ące przed napływem wód powierzchniowych z terenów przyległych. Woda z rowów odprowadzana jest do potoku Je Ŝówka, którego koryto przez wi ększ ą cz ęść roku pozostaje suche. Na składowisku wybudowano równie Ŝ zbiornik Ŝelbetonowy przeznaczony do składowania odpadów sypkich.
3.5 Ochrona powierzchni ziemi Zgodnie z ustaw ą ”Prawo ochrony środowiska” z 2001 roku (Dz. U. nr 62), ochrona powierzchni ziemi polega na zapewnieniu jak najlepiej jej jako ści poprzez m.in. racjonalne zagospodarowanie, zachowanie warto ści przyrodniczych, utrzymanie jako ści gleby i ziemi powy Ŝej lub co najmniej na poziomie wymaganych norm.
3.5.1 Ocena stanu aktualnego Gmina Wolbrom jest obszarem gospodarczo-rolniczym. W 2002 roku (wg danych z Powszechnego Spisu Rolnego) u Ŝytkowano 11 425 ha gruntów, z czego 9248 ha zajmuj ą grunty orne. Lasy gminy zajmuj ą 4,9% jej powierzchni (560 ha). W zakresie gleb w obr ębie gminy wyst ępuj ą bardzo korzystne warunki glebowe, szczególnie w centralnej i wschodniej cz ęś ci. S ą to
35 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004 gleby wytworzone na podło Ŝu lessowym, zaliczane do 2 i 3 kompleksu przydatno ści rolniczej gleb, czyli pszennego dobrego i pszennego wadliwego. W okolicach K ąpieli Wielkich i Dłu Ŝca wyst ępuj ą wi ększe płaty gleb brunatnych wła ściwych. W rejonie K ąpieli nale Ŝą one do kompleksu pszenicznego dobrego (2), a w okolicach Dłu Ŝca do kompleksu 4 i 5. W pozostałej cz ęś ci gminy przewa Ŝaj ą gleby 5 –7 kompleksu przydatno ści rolniczej, czyli kompleksu Ŝytniego dobrego, słabego i bardzo słabego. W okolicach Chrz ąstowic wyst ępuj ą niewielkimi płatami r ędziny. Na terenie gminy, na dziale wodnym Białej Przemszy i Szreniawy, wyst ępuj ą równie Ŝ gleby organiczne – torfowe. Na terenie gminy Wolbrom wyst ępuj ą gleby: – bielicowe – powstałe na podło Ŝu piasków czwartorz ędowych. Urodzajno ść tych gleb jest zró Ŝnicowana – naj Ŝyźniejsze, wykształcone s ą na lessach, bogate s ą w składniki mineralne, a tak Ŝe w próchnice. Gleby bielicowe wyst ępuj ące w dolinach rzek, powstałe na piaskach, nale Ŝą do form suchych i przewiewnych, mało zasobnych w próchnic ę. – brunatne – powstałe na piaskach o gliniastym i wapnistym podło Ŝu pod silnym oddziaływaniem lasów li ściastych lub mieszanych; – rędziny – powstały na podło Ŝu wapiennym, wyst ępuj ą rzadko, ale w całej gminie, zalegaj ą głównie na stokach, najbardziej warto ściowe bonitacyjnie s ą r ędziny kredowe. Pod wpływem czynników naturalnych oraz antropogenicznych zachodz ą lokalnie procesy pogarszania wła ściwo ści u Ŝytkowych gleb. Główn ą przyczyn ą naturalnych procesów degradacji w gminie jest poło Ŝenie cz ęś ci gleb na stokach nachylonych, co powoduje ich spłukiwanie i erozj ę.
3.5.2 Stan czysto ści gleb Obszar Gminy Wolbrom odznacza si ę bardzo niskim poziomem zanieczyszcze ń tak atmosferycznych, jak i glebowo-wodnych. Istniej ący na tym terenie przemysł, głównie gumowy i metalowy, charakteryzuje si ę brakiem emisji zanieczyszcze ń. Znaczna cz ęść powierzchni gminy, w szczególno ści jej cz ęść zachodnia mo Ŝe by ć jednak nara Ŝona na zanieczyszczenia gleb, głównie metalami ci ęŜ kimi emitowanymi przez zakłady przemysłowe s ąsiednich gmin (Olkusz, Bolesław). Z bada ń Stacji Chemiczno Rolniczej wynika, Ŝe średnie ska Ŝenie gleb metalami ci ęŜ kimi wyst ępuje jedynie w zachodniej cz ęś ci gminy. Cz ęść zachodnia gminy tj. około 50 % ogólnej powierzchni le Ŝy na obszarze Parku i jego otuliny. Na podstawie przeprowadzonej analizy stanu zanieczyszczenia gleb, rejon ten został sklasyfikowany do kategorii „A” dopuszczaj ącej do produkcji Ŝywno ści bez ogranicze ń. Stan zanieczyszczenia gleb tego rejonu metalami ci ęŜ kimi przedstawia tabela 14.
36 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
Tab. 14 Zakres zawarto ści metali ci ęŜ kich Parku i otuliny w granicach gminy Wolbrom (wg. IETU i ObiK Ś, Plan Ochrony Parku „Orlich Gniazd”)
Pierwiastek Zakres zawarto ści [mg/kg] min. max. Ołów 5,0 535,0 Kadm 0,35 22,70 Cynk 24,5 5555,0 Chrom 1,5 131,0 Nikiel 1,0 73,0 Mied ź 0,9 32,0
Tab. 15 Dopuszczalna zawarto ść metali w glebach* Zawarto ść w glebach [mg/kg s.m.] Pierwiastek lekkich ci ęŜ kich Ołów 50 100 Kadm 3 3 Cynk 200 300 Chrom 100 300 Nikiel 30 100 Mied ź 50 100 * Monitor Polski z dnia 7. 07.1986, nr 23, poz.170
3.5.3 Warunki glebowo-rolnicze Obszar gminy Wolbrom charakteryzuje si ę korzystnymi warunkami rozwoju rolnictwa wynikaj ącymi z wysokiej jako ści gleb z punktu widzenia ich zanieczyszczenia metalami ci ęŜ kimi, a tak Ŝe korzystnymi warunkami agroklimatu. Ze wzgl ędu na korzystne warunki przyrodnicze rozwoju rolnictwa, a tak Ŝe poło Ŝenie w pobli Ŝu du Ŝych rynków zbytu rolnictwo stanowi ć powinno jedn ą z podstaw rozwoju gospodarczego gminy.
Le śnictwo Na obszarze gminy Wolbrom powierzchnia gruntów le śnych zajmuje około 21,5 km 2 . Lasy poło Ŝone na terenie gminy Wolbrom s ą zró Ŝnicowane pod wzgl ędem składu gatunkowego. Wyst ępuje jodła, buk, świerk, sosna oraz domieszkowo d ąb i modrzew. Zró Ŝnicowanie to wynika z wi ększego udziału siedlisk lasowych. Oddziaływanie zanieczyszcze ń przejawia si ę obni Ŝeniem zdrowotno ści i Ŝywotno ści drzewostanów, zmniejszeniem przyrostów oraz wymieraniem gatunków wraŜliwszych. Przesuszenie siedlisk powoduje osłabienie drzewostanów, trudno ści we wprowadzaniu odnowie ń, zanikanie wra Ŝliwszych na susz ę gatunków drzew i runa. Podkre śli ć nale Ŝy, Ŝe le śnictwo na terenie gminy Wolbrom pełni wa Ŝne funkcje dla zachowania wartości przyrodniczych i krajobrazowych warunkuj ących rozwój funkcji 37 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004 turystycznych. W lasach ochronnych stosowane s ą szczególne zasady gospodarki le śnej. Za lasy ochronne mog ą by ć uznane lasy spełniaj ące szczególne wymogi, m.in.: - chroni ące gleb ę b ądź brzegi wód przed erozj ą, - maj ące szczególne znaczenie przyrodniczo-naukowe, - zawieraj ące drzewostany trwale uszkodzone na skutek działalno ści przemysłu, - poło Ŝone w granicach administracyjnych lub w odległo ści do 10 km od granic miast powy Ŝej 50 tys. mieszka ńców, - w strefach ochronnych wokół sanatoriów i uzdrowisk, - w strefie górnej granicy lasów.
3.6 Niejonizuj ące promieniowanie elektromagnetyczne W polskim prawie ochrona przed polami elekroenergetycznymi została uj ęta w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. Nr 62 poz. 627) Prawo Ochrony Środowiska. Zgodnie z tym aktem prawnym zapewnienie najlepszego stanu środowiska powinno by ć realizowane poprzez utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poni Ŝej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach oraz zmniejszenie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie s ą one dotrzymane. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dn. 30 pa ździernika 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. z dnia 14 listopada 2003 r.) okre śla: - dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku, zró Ŝnicowane dla:
• terenów przeznaczonych pod zabudow ę mieszkaniow ą • miejsc dost ępnych dla ludno ści - zakresy cz ęstotliwo ści pól elektromagnetycznych, dla których okre śla si ę parametry fizyczne charakteryzuj ące oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko;
- metody sprawdzania dotrzymania dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych;
- metody wyznaczania dotrzymania dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych. Utrzymana została zasada, zgodnie z któr ą nie normuje si ę dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych tam gdzie przebywanie ludzi nie b ędzie miało miejsca. Rozporz ądzenie okre śla równie Ŝ zakresy cz ęstotliwo ści pól elektromagnetycznych, dla których okre ślone zostan ą parametry fizyczne, charakteryzuj ące oddziaływanie tych pól na środowisko, a tak Ŝe zakres i sposób prowadzenia bada ń pól elektromagnetycznych.
38 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
Pozwolenia na emitowanie pól elektromagnetycznych wymagaj ą: - linie i stacje elektroenergetyczne o napi ęciu znamionowym 110 kV lub wy Ŝszym,
- instalacje radiokomunikacyjne, radionawigacyjne i radiolokacyjne, których równowa Ŝna moc promieniowania izotropowo jest równa 15W lub wyŜsza, emituj ące pola elektromagnetyczne o cz ęstotliwo ści od 0,03 MHz do 300 000 MHz. Źródłami emisji niejonizuj ącego promieniowania elektromagnetycznego s ą: - stacje przeka źnikowe telefonii komórkowej, - urz ądzenia elektroenergetyczne. Na terenie gminy Wolbrom w Zas ępcu i w Chrz ąstowicach, znajduje si ę stacja telefonii cyfrowej dla PTK Centertel z nadajnikiem GSM 900. W Wolbromiu przy ul. Łukasi ńskiego znajduje si ę radiotelefoniczna wie Ŝa antenowa.
3.7 Gospodarka wodno-ściekowa Poło Ŝenie terenu gminy w pocz ątkowych biegach rzek i od strony wschodniej na dziale wód Przemszy i Pilicy powoduje, Ŝe zasoby wód powierzchniowych, które mogłyby alternatywnie słu Ŝyć jako źródło wody s ą niewspółmiernie małe. Na terenie Gminy Wolbrom, według zebranych danych, 100% mieszka ńców podł ączonych jest do sieci wodoci ągowej. Natomiast do sieci kanalizacyjnej podł ączonych jest jedynie 40% mieszka ńców gminy. Zu Ŝycie wody przez gospodarstwa domowe w 2002 roku wynosiło 615 600 m3/rok, przez podmioty usługowo-produkcyjne – 120 200 m 3/rok. Najwi ększymi odbiorcami wody są: Wolbromska Spółdzielnia Mieszkaniowa – średnio 80 000 m 3/rok, Olkuska Spółdzielnia Mieszkaniowa – średnio 58 000 m 3/rok, Miejski Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej – średnio 53 000 m 3/rok, Elektrociepłownia Sp. z o.o. – średnio 46 000 m 3/rok. Dyspozycyjne zasoby wód na terenie gminy wynosz ą 16 716 m 3/dob ę, a średni roczny pobór wody wynosi 1 275 840 m 3. Woda wykorzystana jest na cele bytowo-socjalne, produkcyjne i rolnicze. Na terenie gminy Wolbrom sie ć kanalizacyjna o długo ści około 16,5 km obejmuje miasto Wolbrom. Pozostała cz ęść gminy nie jest skanalizowana. Planowana jest budowana ok. 220 km sieci kanalizacyjnej w latach 2003 – 2015., w tym w latach 2003 – 2005 – 38 km, w latach 2006 – 2010 – 90 km, w latach 2011-2015 – 92 km. Na terenie miasta zlokalizowana jest oczyszczalnia ścieków typu biologiczno- mechanicznego o przepustowo ści 7378 m 3/dob ę. W miejscowo ści Je Ŝówka zlokalizowana jest mała oczyszczalnia ścieków głównie na potrzeby szkoły i Domu Pomocy Społecznej. Ponadto na terenie
39 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004 gminy istniej ą 22 oczyszczalnie przydomowe i planuje si ę budowa ć nast ępne 150. Odpływy oczyszczonych ścieków z oczyszczalni w Wolbromiu trafiaj ą do potoku Centary, dopływu Białej Przemszy - głównej rzeki tego terenu. Ścieki nietrafiaj ące do kanalizacji s ą w cz ęś ci wywo Ŝone do oczyszczalni ścieków w Wolbromiu. Pozostałe s ą magazynowane w przydomowych szambach. Znaczna ilo ść szamb, u Ŝytkowanych przez prywatnych wła ścicieli, jest nieszczelna lub stanowi zbiornik przepływowy, sk ąd nieoczyszczone ścieki trafiaj ą do pobliskich rowów, cieków powierzchniowych lub do ziemi. Wyst ępowanie blisko Parku „Orlich Gniazd” oczyszczalni ścieków w Wolbromiu sprawia, Ŝe wpływ odprowadzanych ścieków oczyszczonych rozci ąga si ę na wielokilometrowym odcinku rzeki Białej Przemszy, przepływaj ącej przez warto ściowe obszary Parku. Bliskie s ąsiedztwo miasta Wolbrom, a w szczególno ści oczyszczalni ścieków ma niew ątpliwy wpływ na jako ść wód powierzchniowych wpływaj ących do Parku „Orlich Gniazd” jak równie Ŝ na zanieczyszczenie powierzchni ziemi i płytszych wód podziemnych.
3.7.1 Ochrona przeciwpowodziowa Obfite opady atmosferyczne powoduj ą przekroczenie zdolno ści infiltracyjnej podło Ŝa i wyst ępowanie spływu powierzchniowego. Skutkiem tych gwałtownych ulew s ą powodzie. W zwi ązku z tym, Ŝe człowiek nie ma wpływu na obfito ść tych opadów musi zadba ć o wła ściw ą tzw. ochron ę przeciwpowodziow ą. Do zada ń organów administracji rz ądowej i samorz ądowej nale Ŝy ochrona przed powodzi ą, która realizowana jest przez:
- zachowanie i tworzenie wszelkich systemów retencji wód, budow ę i rozbudow ę zbiorników retencyjnych, suchych zbiorników oraz polderów przeciwpowodziowych, - racjonalne retencjonowanie wód oraz u Ŝytkowanie budowli przeciwpowodziowych, a tak Ŝe sterowanie przepływami wód, - funkcjonowanie systemu ostrzegania przed niebezpiecznymi zjawiskami zachodz ącymi w atmosferze i hydrosferze, - kształtowanie zagospodarowania przestrzennego dolin rzecznych lub terenów zalewowych, budowanie oraz utrzymywanie wałów przeciwpowodziowych i kanałów ulgi. W sferze działa ń lokalnych dotycz ących ochrony przeciwpowodziowej zaliczy ć nale Ŝy: - utrzymywanie w ci ągłej dro Ŝno ści cieków powierzchniowych poprzez odpowiednie utrzymanie koryt oraz zminimalizowanie ilo ści obiektów mog ących utrudni ć spływ wody, - zabezpieczenie istniej ącej infrastruktury budowlanej,
40 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
- odpowiednie zagospodarowanie obszaru zlewni zmierzaj ące do zwi ększenia jej retencyjno ści (zmiana rodzaju upraw, ograniczenie zabudowy), - wyznaczenie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego obszarów bezpo średniego i potencjalnego zagro Ŝenia powodzi ą.
4. Program działa ń niezb ędnych dla ochrony zasobów środowiska w gminie Wolbrom
4.1 Uwarunkowania prawne Podstawowym dokumentem wskazuj ącym na konieczno ść ochrony zasobów środowiska jest ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 – Prawo Ochrony Środowiska. Zgonie z zawart ą w niej definicj ą, przez ochron ę środowiska rozumie si ę podj ęcie lub zaniechanie działa ń, umo Ŝliwiaj ące zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej. Ochrona ta polega ć ma na: - racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasad ą zrównowa Ŝonego rozwoju, - przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, - przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu wła ściwego. Ochrona zasobów środowiska powinna by ć realizowana poprzez: - okre ślenie standardów jako ści środowiska oraz kontrol ę ich osi ągania, a tak Ŝe podejmowanie działa ń słu Ŝą cych ich nieprzekraczaniu lub przywracaniu, - ograniczanie emisji, na zasadach okre ślonych w w/w ustawie.
Ochrona poszczególnych elementów środowiska powinna by ć realizowana w oparciu o przepisy zawarte w ustawie - Prawo Ochrony Środowiska oraz w pozostałych ustawach szczegółowych w tym: - ochrona wód – w my śl przepisów ustawy – Prawo Wodne, - ochrona środowiska zwi ązana z eksploatacj ą złó Ŝ – w my śl przepisów ustawy – Prawo Geologiczne i Górnicze, - ochrona obszarów i obiektów o warto ściach przyrodniczych, krajobrazu, zwierz ąt i ro ślin zagro Ŝonych wygini ęciem oraz drzew, krzewów i zieleni – w my śl przepisów ustawy o ochronie przyrody, - ochrona lasów – w my śl przepisów ustawy o lasach, - ochrona dziko wyst ępuj ących zwierz ąt – w my śl przepisów ustawy - Prawo Łowieckie,
41 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
- ochrona zwierz ąt gospodarskich i domowych – w my śl przepisów ustawy o ochronie zwierz ąt, - ochrona gruntów rolnych i le śnych – w my śl przepisów ustawy o ochronie gruntów rolnych i le śnych.
4.2 Zasady i cele polityki ekologicznej zawarte w dokumentach wy Ŝszego szczebla
4.2.1 Polityka Ekologiczna Pa ństwa
Wiod ącą zasad ą polityki ekologicznej pa ństwa jest przyj ęta w Konstytucji RP, zasada zrównowa Ŝonego rozwoju , Podstawowym zało Ŝeniem zrównowa Ŝonego rozwoju jest takie prowadzenie polityki i działa ń w poszczególnych sektorach gospodarki i Ŝycia społecznego, aby zachowa ć zasoby i walory środowiska w stanie zapewniaj ącym trwałe, niedoznaj ące uszczerbku, mo Ŝliwo ści korzystania z nich zarówno przez obecne jak i przyszłe pokolenia, przy jednoczesnym zachowaniu trwało ści funkcjonowania procesów przyrodniczych oraz naturalnej ró Ŝnorodno ści biologicznej na poziomie krajobrazowym, ekosystemowym, gatunkowym i genowym. Istot ą zrównowa Ŝonego rozwoju jest równorz ędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych, co oznacza konieczno ść integrowania zagadnie ń ochrony środowiska z polityk ą w poszczególnych dziedzinach gospodarki. Ponadto zasada zrównowa Ŝonego rozwoju uzupełniona została szeregiem zasad pomocniczych i konkretyzuj ących w tym: - zasada przezorno ści , która przewiduje, Ŝe rozwi ązywanie pojawiaj ących si ę problemów powinno nast ępowa ć po "bezpiecznej stronie", tj. Ŝe odpowiednie działania powinny by ć podejmowane ju Ŝ wtedy, gdy pojawia si ę uzasadnione prawdopodobie ństwo, Ŝe problem wymaga rozwi ązania, a nie dopiero wtedy, gdy istnieje pełne tego naukowe potwierdzenie, - zasada wysokiego poziomu ochrony środowiska, która zakłada, Ŝe stosowanie zasad prewencji i przezorno ści powinno by ć ukierunkowane na wysoki i bezpieczny dla zdrowia ludzkiego poziom ochrony środowiska, - zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi, która wynika z konstytucyjnej zasady zintegrowanego rozwoju, - zasady równego dost ępu do środowiska przyrodniczego, - zasada regionalizacji oznaczaj ąca m. in.: rozszerzenie uprawnie ń dla samorz ądu terytorialnego i wojewodów do ustalania regionalnych opłat, normatywów, ulg i wymogów
42 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
ekologicznych wobec jednostek gospodarczych, - zasada uspołecznienia polityki ekologicznej , która jest realizowana poprzez stworzenie instytucjonalnych, prawnych i materialnych warunków do udziału obywateli, grup społecznych i organizacji pozarz ądowych w procesie kształtowania modelu zrównowa Ŝonego rozwoju, przy jednoczesnym rozwoju edukacji ekologicznej, rozbudzaniu świadomo ści i wra Ŝliwo ści ekologicznej oraz kształtowaniu nowej etyki zachowa ń wobec środowiska, - zasada "zanieczyszczaj ący płaci ", która oznacza, Ŝe pełna odpowiedzialno ść , w tym materialna, za skutki zanieczyszczania i stwarzania innych zagro Ŝeń dla środowiska zło Ŝona jest na sprawc ę, tj. na jednostki u Ŝytkuj ące zasoby środowiska, - zasad ę prewencji , która zakłada, Ŝe przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla środowiska powinno by ć podejmowane na etapie planowania i realizacji przedsi ęwzi ęć w oparciu o posiadan ą wiedz ę, wdro Ŝone procedury ocen oddziaływania na środowisko oraz monitorowanie prowadzonych przedsi ęwzi ęć , - zasada stosowania najlepszych dost ępnych technik (BAT) , w tym najlepszych, uzasadnionych ekonomicznie, dost ępnych technologii, - zasada subsydiarno ści wynikaj ąca m. in. z Traktatu o Unii Europejskiej, która oznacza, i Ŝ Unia Europejska podejmuje działania nie nale Ŝą ce do jej kompetencji wówczas, gdy cele proponowanych działa ń nie mog ą by ć osi ągni ęte przez pa ństwo członkowskie, - zasada klauzul zabezpieczaj ących , która umo Ŝliwia pa ństwom członkowskim UE stosowanie w uzasadnionych przypadkach ostrzejszych środków w porównaniu z wymaganiami wspólnotowego prawa ekologicznego, - zasada skuteczno ści ekologicznej i efektywno ści ekonomicznej .
Podstawowym celem nowej polityki ekologicznej pa ństwa jest zapewnienie bezpiecze ństwa ekologicznego kraju (mieszka ńców, infrastruktury społecznej i zasobów przyrodniczych), przy zało Ŝeniu, Ŝe strategia zrównowa Ŝonego rozwoju Polski pozwoli na wdra Ŝanie takiego modelu tego rozwoju, który zapewni na tyle skuteczn ą regulacj ę i reglamentacj ę korzystania ze środowiska, aby rodzaj i skala tego korzystania realizowane przez wszystkich u Ŝytkowników nie stwarzały zagro Ŝenia dla jako ści i trwało ści przyrodniczych zasobów.
43 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
4.2.2 Program zrównowa Ŝonego rozwoju i ochrony środowiska województwa małopolskiego
Nadrz ędnym, długoterminowym celem „Programu...” jest racjonalne zagospodarowanie przestrzenne województwa małopolskiego, spajaj ące funkcje środowiskowe, gospodarcze i kulturowe zgodnie z zasadami zrównowa Ŝonego rozwoju. Program zrównowa Ŝonego rozwoju i ochrony środowiska województwa małopolskiego został opracowany w latach 2000 – 2001 i zawarte w nim cele krótkoterminowe obejmuj ą lata 2001-2004. Dlatego te Ŝ dla wyznaczenia celów i działa ń w programach ni Ŝszego szczebla posiłkowano si ę zawartymi w „Programie...” celami długoterminowymi na lata 2005 – 2015. Podstawowe cele postawione w „Programie...”, dla poszczególnych elementów środowiska, s ą nast ępuj ące: - z zakresu ochrony powietrza atmosferycznego - s pełnienie wymaga ń ustawodawstwa UE w zakresie jako ści powietrza poprzez sukcesywn ą redukcj ę emisji substancji zanieczyszczaj ących powietrze, zwłaszcza niskiej emisji, - z zakresu ochrony przed hałasem i niejonizuj ącym promieniowaniem elektromagnetycznym - zmniejszenie uci ąŜ liwo ści hałasu dla mieszka ńców i środowiska poprzez obni Ŝenie jego nat ęŜ enia do poziomu obowi ązuj ących standardów oraz kontrola i ograniczenie emisji do środowiska promieniowania niejonizuj ącego, - z zakresu ochrony zasobów wodnych - przywrócenie wysokiej jako ści wód powierzchniowych, rewitalizacja pierwszego poziomu wodono śnego do jako ści umo Ŝliwiaj ącej jego wykorzystanie jako lokalnego źródła zaopatrzenia w wod ę pitn ą, ochrona jako ści wód podziemnych oraz racjonalizacja ich wykorzystania, stworzenie racjonalnego systemu stref ochronnych uj ęć wody i zapewnienie w planach zagospodarowania przestrzennego nadrz ędno ści zasad gospodarowania w nich nad innym wykorzystaniem terenów, - z zakresu surowców mineralnych - ochrona zasobów złó Ŝ poprzez ich racjonalne wykorzystywanie w koordynacji z planami rozwoju regionu, - z zakresu gospodarki odpadami - minimalizacja ilo ści powstaj ących odpadów, wzrost wtórnego wykorzystania i bezpieczne składowanie pozostałych odpadów, - z zakresu ochrony przyrody i krajobrazu - ochrona i wzrost ró Ŝnorodno ści biologicznej oraz doskonalenie systemu obszarów chronionych, - z zakresu nadzwyczajnych zagro Ŝeń środowiska - ścisły nadzór nad jednostkami b ędącymi potencjalnymi sprawcami NZ Ś oraz wył ączenie transportu tranzytowego substancji
44 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
niebezpiecznych poza obr ęb miast. Zasady polityki ekologicznej, na okres wdra Ŝania „Programu..”, zostały przyj ęte zgodnie z reguł ą, Ŝe programy ni Ŝszego szczebla powinny by ć opracowywane zgodnie z programami wy Ŝszego szczebla, a ponadto powinny by ć zgodne z polityk ą ekologiczn ą pa ństwa. S ą to: - zasada likwidacji aktualnych problemów , - zasada prewencji (zapobiegania przyszłym problemom), - spójno ść polityki, - oszcz ędne korzystanie z zasobów naturalnych, - odpowiedzialno ść grup zadaniowych, - zasada regionalizmu.
4.2.3 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Olkuskiego Instrumentem realizacji „II Polityki Ekologicznej Pa ństwa” było stworzenie Programu Ochrony Środowiska Powiatu Olkuskiego. Wdro Ŝenie Programu doprowadzi do poprawy stanu środowiska w Powiecie, pomo Ŝe w zarz ądzaniu środowiskiem, stworzy mechanizmy chroni ące środowisko przed degradacj ą oraz zapewni spełnienie wymaga ń prawa Unii Europejskiej w zakresie ochrony środowiska. Program okre śla: - aktualn ą sytuacj ę ekologiczn ą Powiatu, - priorytetowe cele polityki ekologicznej, - harmonogram działa ń realizacji celów polityki ekologicznej z podziałem na zadania krótko- średnio- i długoterminowe, - podział zada ń na zadania własne Powiatu, innych organizacji i instytucji, - szczegółowe wytyczne do sporz ądzania programów gminnych, - sposób realizacji programu i jego monitoring. „Program Ochrony Środowiska Powiatu Olkuskiego” koordynuje działania na rzecz ochrony środowiska w Powiecie poprzez: - przekazanie informacji na temat aktualnego stanu środowiska w Powiecie, - wskazanie najwa Ŝniejszych zagro Ŝeń środowiska oraz czasu i sposobu wyeliminowania tych zagro Ŝeń, - okre ślenie sposobów współpracy administracji publicznej wszystkich szczebli oraz instytucji i organizacji ekologicznych na rzecz ochrony środowiska w Powiecie, - ułatwienie wyst ępowania o środki finansowe potrzebne do realizacji przedsi ęwzi ęć .
45 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
4.3 Działania niezb ędne dla ochrony zasobów środowiska w gminie Wolbrom
4.3.1 Ochrona wód Uwarunkowania prawne Gospodarowanie wod ą powinno uwzgl ędnia ć zasady zrównowa Ŝonego rozwoju oraz wspólnych interesów. Konieczno ść ochrony wód została zapisana w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo Ochrony Środowiska, a szczegółowe jej zasady zostały okre ślone w Prawie Wodnym. Zgodnie z Prawem Ochrony Środowiska, ochrona wód powierzchniowych polega na zapewnieniu najlepszej jako ści wód, w tym tak Ŝe na utrzymaniu ilo ści wody pozwalaj ącej na zachowaniu równowagi biologicznej. Ochron ą obj ęte powinny by ć szczególnie wody podziemne w sposób minimalizuj ący ryzyko ich zanieczyszczenia poprzez ograniczanie oddziaływania na wyznaczone obszary zasilania głównych zbiorników wód podziemnych i utrzymaniu równowagi zasobów znajduj ących si ę w nich wód. Prawo wodne okre śla szczegółowe zasady ochrony zarówno wód powierzchniowych jak i podziemnych oraz reguluje zagadnienia własno ści wód, zasady korzystania, ochrony wód i zarz ądzania wodami, a tak Ŝe wskazuje instrumenty do realizacji tych zada ń. Ochrona wód polega na unikaniu, eliminacji i ograniczaniu zanieczyszcze ń wód oraz zapobieganiu niekorzystnym zmianom naturalnych ich przepływów albo zakłóce ń w naturalnych poziomach zwierciadła wody. Planowanie i organizacja działa ń dotycz ących ochrony wód nale Ŝy do organów administracyjnych, natomiast za gospodarowanie zasobami wód odpowiedzialni s ą: administracja publiczna, u Ŝytkownicy wód, przedstawiciele społeczno ści lokalnych.
Tendencje zmian W okresie ostatnich lat rysuj ą si ę coraz wi ększe mo Ŝliwo ści zapewnienia realizacji zada ń zwi ązanych z ochron ą wód na terenie gminy Wolbrom. Mo Ŝliwo ści takie stwarza obj ęcie zdecydowanej wi ększo ści mieszka ńców całej gminy sieci ą wodoci ągow ą oraz mieszka ńców miasta Wolbrom zorganizowan ą sieci ą odbioru ścieków komunalnych. Planowana jest tak Ŝe na najbli Ŝsze lata dalsza rozbudowa kanalizacji sanitarnej oraz rozwój sieci oczyszczalni przydomowych. Korzystnym z punktu widzenia ochrony wód przed zanieczyszczeniami powierzchniowymi jest wprowadzenie przez zakłady przemysłowe obiegów zamkni ętych dla wód technologicznych oraz budowa stacji dla podczyszczania ścieków przemysłowych. Planowane na 2005 rok zamkni ęcie składowiska odpadów w Gołaczewach przyczyni si ę tak Ŝe do zmniejszenia zanieczyszcze ń wód. Działania maj ące na celu ochron ę wód powierzchniowych i podziemnych: − dalsza rozbudowa sieci kanalizacji sanitarnej i deszczowej, 46 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
− obj ęcie zorganizowan ą sieci ą wodoci ągow ą wszystkich mieszka ńców gminy, − ewidencja przydomowych szamb, − kontrola szczelno ści szamb, − kontrola wywozu ścieków z przydomowych osadników, − dalsza rozbudowa sieci przydomowych oczyszczalni ścieków, − prowadzenie edukacji ekologicznej, − tworzenie nowych uj ęć wód w miejsca starych, wyeksploatowanych studzien, − wymiana tych odcinków sieci wodoci ągowej, do budowy której stosowane były materiały nie nadaj ące si ę obecnie ju Ŝ do eksploatacji, − wymiana odcinków sieci wodoci ągowej w celu zoptymalizowania parametrów hydraulicznych, − szczegółowe wyznaczenie obszarów bezpo średniego i po średniego zagro Ŝenia powodzi ą, − racjonalna regulacja cieków wodnych – minimalizuj ąca niekorzystne zmiany w środowisku przyrodniczym − tworzenie zbiorników retencyjnych − zamkni ęcie składowiska odpadów komunalnych w Gołaczewach.
4.3.2 Ochrona powietrza
Uwarunkowania prawne Sposoby i formy ochrony powietrza reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku – Prawo Ochrony Środowiska. Zgodnie z jej zapisami ochrona powietrza polega na zapewnieniu najlepszej jego jako ści głównie przez utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poni Ŝej warto ści dopuszczalnych lub, co najmniej na ich poziomie, a gdy nie s ą one dotrzymane – prowadzenie działa ń maj ących na celu zmniejszenia poziomów tych substancji do warto ści dopuszczalnych. Zgodnie z zapisami w/w ustawy, Minister Środowiska określił w drodze rozporz ądzenia z dnia 6 czerwca 2002 r., dopuszczalne poziomy niektórych substancji w powietrzu, alarmowe poziomu niektórych substancji w powietrzu oraz marginesy tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji. Rozporz ądzenie to ró Ŝnicuje na trzy grupy dopuszczalne poziomy niektórych substancji w powietrzu dla: terenów kraju z wył ączeniem obszarów parków narodowych i obszarów ochrony uzdrowiskowej, obszarów parków narodowych, obszarów ochrony uzdrowiskowej. Okre śla tak Ŝe warunki, w jakich ustala si ę poziom substancji oraz czas obowi ązywania dopuszczalnych poziomów niektórych substancji. Oceny jako ści powietrza dokonuje si ę w strefach, które stanowi ą: aglomeracja o liczbie
47 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004 mieszka ńców powy Ŝej 250 tysi ęcy oraz obszar powiatu, który nie wchodzi w skład tej aglomeracji. Wojewoda, co roku dokonuje oceny poziomu substancji w powietrzu w danej strefie i dokonuje klasyfikacji stref. Dla poszczególnych stref Minister Środowiska okre śla program ochrony powietrza, którego szczegółowe wymagania zostały zawarte w rozporz ądzeniu z dnia 5 lipca 2002r. (Dz. U. Nr 115, poz. 1003). Ustawa – Prawo Ochrony Środowiska reguluje równie Ŝ problem wprowadzania gazów lub pyłów do powietrza. Zgodnie z zapisem w/w ustawy wprowadzanie do powietrza gazów lub pyłów wymaga pozwolenia z zastrze Ŝeniem instalacji wymienionych w pkt. 1-16 ust. 2, art. 220. Warto ści odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu oraz referencyjne metodyki modelowania poziomów substancji w powietrzu okre śla rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002 r. (Dz. U. Nr 1, poz. 12 z 2003 r.).
Tendencje zmian Współczesny rozwój technologii oczyszczania powietrza w szczególno ści w obr ębie emitorów, a tak Ŝe d ąŜ enie przedsi ębiorców do wprowadzania nowoczesnych technik produkcyjnych oraz przeprowadzanie drobiazgowych kontroli przez uprawnione organy, stwarza coraz wi ększe mo Ŝliwo ści zapewnienia realizacji zada ń zwi ązanych z ochron ą powietrza na terenie gminy Wolbrom. Mo Ŝliwo ści takie stwarza prowadzenie przez cz ęść zakładów mog ących ze wzgl ędów technologicznych stwarza ć najwi ększe zagro Ŝenie dla jako ści powietrza, monitoringu jako ściowego i ilo ściowego substancji emitowanych do powietrza. Pozytywnym aspektem dla ochrony powietrza przed nisk ą emisj ą jest obj ęcie znacznej cz ęś ci mieszka ńców miasta Wolbrom zorganizowan ą sieci ą ciepłownicz ą oraz wymiana cz ęś ci palenisk domowych opalanych w ęglem lub koksem na kotły gazowe lub olejowe.
Działania maj ące na celu ochron ę powietrza: − dalsze ograniczenie niskiej emisji przez wymian ę kolejnych palenisk domowych opalanych węglem i koksem na kotły gazowe lub olejowe, − termoizolacja budynków stanowi ących mienie komunalne, − prowadzenie edukacji ekologicznej propaguj ącej wprowadzanie technik grzewczych ograniczaj ących nisk ą emisj ę, − ograniczanie emisji zanieczyszcze ń ze źródeł przemysłowych, − kontrola emisji zanieczyszcze ń ze źródeł przemysłowych, − opracowanie, dla wskazanych stref, programów ochrony powietrza, − ograniczenie emisji liniowej z transportu drogowego.
48 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
4.3.3 Ochrona przed hałasem
Uwarunkowania prawne Podstawowe definicje z zakresu ochrony przed hałasem w rozumieniu ustawy – Prawo Ochrony Środowiska: Hałas - s ą to d źwi ęki o cz ęstotliwo ściach od 16 Hz do 16 000 Hz. Poziom hałasu – jest to równowa Ŝny poziom d źwi ęku A wyra Ŝony w decybelach [dB]. Emisja – jest to wprowadzanie bezpo średnio lub po średnio, w wyniku działalno ści człowieka, do powietrza wody, gleby lub ziemi substancji lub energii takich jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne. Ochrona przed hałasem, zgodnie z ustaw ą Prawo Ochrony Środowiska polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska przez utrzymanie poziomu hałasu poni Ŝej dopuszczalnego lub, co najmniej na tym poziomie lub przez zmniejszenie hałasu, co najmniej do dopuszczalnego, gdy nie jest on dotrzymany. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku okre ślone zostały w rozporz ądzeniu Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 13 maja 1998r. (Dz. U. Nr 66, poz.436) i utrzymane w mocy do 30 czerwca 2004 r. na podstawie art. 4 ust. 2a ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo Ochrony Środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw, (Dz. U. Nr 100/2001, poz. 1085, zm. Dz. U. Nr 7/2003, poz. 78 ). Zgodnie z w/w ustaw ą ze tereny zagro Ŝone hałasem rozumie si ę te tereny, dla których przekroczone s ą poziomy hałasu w stopniu wymagaj ącym podj ęcia przedsi ęwzi ęć ochronnych w pierwszej kolejno ści. Warto ści progowe poziomów hałasu, których przekroczenie powoduje zaliczenie obszaru do kategorii terenu zagro Ŝonego hałasem, zostały okre ślone w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 stycznia 2002 r. (Dz. U. Nr 8, poz. 81). Dla terenów, na których poziom hałasu przekracza poziom dopuszczalny, tworzy si ę programy działa ń maj ących na celu doprowadzenia poziomu wyst ępuj ącego hałasu do warto ści dopuszczalnych. W zale Ŝno ści od terenu, w którym nast ąpiło przekroczenie warto ści dopuszczalnych, programy te uchwala rada powiatu lub wojewoda. Oceny stanu akustycznego środowiska dokonuje si ę obowi ązkowo dla aglomeracji o liczbie mieszka ńców powy Ŝej 100 tysi ęcy oraz pozostałych terenów poza aglomeracjami (droga, linia kolejowa, lotnisko), których eksploatacja mo Ŝe powodowa ć negatywne oddziaływanie akustyczne (przekracza ć dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku).
49 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
Tendencje zmian Współczesny człowiek nara Ŝony jest na działanie hałasu w ka Ŝdym miejscu. Hałas m ęczy, wpływa ujemnie na samopoczucie, obni Ŝa sprawno ść słuchu i jako d źwi ęk niepo Ŝą dany, jest zwalczany. Jednak r ozwój współczesnych technologii produkcyjnych oraz przeprowadzanie przez uprawnione organy kontroli, stwarza coraz wi ększe mo Ŝliwo ści zapewnienia realizacji zada ń zwi ązanych z ochron ą przed hałasem na terenie gminy Wolbrom. Obni Ŝenie nat ęŜ enia hałasu dokonywane jest przez stosowanie zarówno w przemy śle, budownictwie jak i drogownictwie nowoczesnych technologii w tym odpowiednich izolacji i barier d źwi ękochłonnych. Szczególnie uci ąŜ liwy mo Ŝe by ć hałas emitowany ze źródeł przemysłowych. Dlatego te Ŝ wprowadzane s ą w zakładach przemysłowych na terenie gminy Wolbrom odpowiednie zabezpieczenia w postaci obudów d źwi ękochłonno-izolacyjnych, tłumików akustycznych, ekranów dźwi ękochłonno-izolacyjnych, kabin d źwi ękoszczelnych. Istotnym aspektem ochrony przed hałasem jest równie Ŝ wła ściwa przestrzenna lokalizacja źródeł d źwi ęku. Ograniczanie hałasu pochodz ącego ze źródeł liniowych (drogi, koleje), odbywa si ę poprzez odpowiednie przekierowanie ruchu oraz zakaz ruchu dla pojazdów szczególnie uci ąŜ liwych oraz ograniczenie pr ędko ści poruszania si ę na wyznaczonych obszarach.
Działania maj ące na celu ochron ę przed hałasem: − inwentaryzacja tras komunikacyjnych, powoduj ących szczególne zagro Ŝenie hałasem, − oznaczenie granic obszarów szczególnie zagro Ŝonych hałasem, w tym hałasem drogowym, − inwentaryzacja obiektów i terenów chronionych szczególnie zagro Ŝonych hałasem, − modernizacja dróg i remont zniszczonych nawierzchni, − wprowadzanie ograniczenia pr ędko ści dla pojazdów poruszaj ących si ę w terenach zabudowanych (w tym dla pojazdów szynowych), − prowadzenie monitoringu hałasu oraz ewidencji obiektów powoduj ących szczególne zagro Ŝenie hałasem, − nasadzanie przy emitorach hałasu (punktowych i liniowych) izolacyjnych pasów zieleni, − wyznaczenie stref buforowych pomi ędzy powstaj ącymi zakładami przemysłowymi, a budownictwem mieszkaniowym, − prowadzenia działalno ści edukacyjnej o zagro Ŝeniu środowiska i zdrowia ludzkiego hałasem.
50 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
4.3.4 Ochrona powierzchni ziemi
Uwarunkowania prawne W rozumieniu ustawy – Prawo Ochrony Środowiska - powierzchnia ziemi – jest to naturalne ukształtowanie terenu, gleba oraz znajduj ąca si ę pod ni ą ziemia do gł ęboko ści oddziaływania człowieka, z tym, Ŝe poj ęcie "gleba" oznacza górn ą warstw ę litosfery, zło Ŝon ą z cz ęś ci mineralnych, materii organicznej, wody, powietrza i organizmów, obejmuj ącą wierzchni ą warstw ę gleby i podglebie. Ochrona powierzchni ziemi, w my śl w/w ustawy, polega na zapewnieniu jak najlepszej jej jako ści przez racjonalne gospodarowanie, zachowanie warto ści przyrodniczych, zachowanie mo Ŝliwo ści produkcyjnego wykorzystania, ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania, utrzymanie jako ści gleby i ziemi powy Ŝej lub, co najmniej na poziomie wymaganych standardów, doprowadzenie jako ści gleby i ziemi, co najmniej do wymaganych standardów, gdy nie s ą one dotrzymane oraz zachowanie warto ści kulturowych, z uwzgl ędnieniem archeologicznych dóbr kultury. W przypadku wyst ąpienia zanieczyszczenia gleby lub ziemi albo niekorzystnego przekształcenia naturalnego ukształtowania terenu, nale Ŝy, zgodnie z wymienion ą ustaw ą, przeprowadzi ć rekultywacj ę. Standardy jako ści gleby oraz ziemi zostały okre ślone przez Ministra Środowiska w drodze rozporz ądzenia z dnia 9 wrze śnia 2002 r. (Dz. U. Nr 165, poz. 1359). Rozporz ądzenie to okre śla dopuszczalne warto ści substancji, których przekroczenie powoduje uznanie gleby lub ziemi za zanieczyszczon ą z wyj ątkiem naturalnych, wysokich zawarto ści substancji w środowisku . Szczegółowe zadania w zakresie ochrony gruntów rolnych i le śnych reguluje ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych (Dz. U. z dnia 22 lutego 1995 r.). W my śl cytowanej ustawy ochrona gruntów: - rolnych, polega na ograniczaniu przeznaczania ich na cele nierolnicze lub niele śne, zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych oraz szkodom w produkcji rolniczej, powstaj ącym na skutek działalno ści nierolniczej, rekultywacji i zagospodarowaniu gruntów na cele rolnicze oraz zachowaniu torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych - le śnych, polega na ograniczaniu przeznaczania ich na cele niele śne lub nierolnicze, zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów le śnych oraz szkodom w drzewostanach i produkcji le śnej, powstaj ącym wskutek działalno ści niele śnej, przywracaniu warto ści u Ŝytkowej gruntom, które utraciły charakter gruntów le śnych
51 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
wskutek działalno ści niele śnej, poprawianiu ich warto ści u Ŝytkowej oraz zapobieganiu obni Ŝania ich produkcyjno ści.
Tendencje zmian Degradacja gleby to zniszczenie ekologicznej i produkcyjnej warto ści gleby. Współcze śnie degradacje gleb nasilaj ą si ę głównie poprzez: - niszczenie naturalnej szaty ro ślinnej, - nieprawidłow ą upraw ę ziemi, - nieprawidłowe melioracje wodne, - zanieczyszczenia przemysłowe i komunikacyjne. Najbardziej rozpowszechnionymi na terenie gminy Wolbrom formami degradacji gleby s ą: niewła ściwe nawo Ŝenie oraz działalno ść przemysłu. Korzystnymi zmianami w zakresie ochrony powierzchni ziemi w ostatnich latach na terenie gminy Wolbrom mog ą by ć: mniejsze stosowanie nawozów sztucznych zast ępowanych przez nawozy naturalne i coraz popularniejsze rolnictwo ekologiczne. Ochrona gleb przed środkami ochrony ro ślin polega równie Ŝ na świadomym przestrzeganiu czasu karencji. Pozytywny efekt ekologiczny osi ągni ęto te Ŝ przez stosowanie w przemy śle nowoczesnych technologii, a przez to zmniejszanie si ę zanieczyszczenia przemysłowego gleby, które w przypadku długotrwałego oddziaływania mogło by ć przyczyn ą powa Ŝnych zmian chemicznych i biologicznych w środowisku glebowym. Istotnym elementem ochrony powierzchni ziemi w gminie Wolbrom jest planowane na 2005 rok zamkni ęcie składowiska odpadów w Gołaczewach.
Działania maj ące na celu ochron ę powierzchni ziemi: - inwentaryzacja terenów, na których nast ąpiło zanieczyszczenie gleby lub ziemi (przekroczenie przyj ętych standardów), - edukacja ekologiczna dla rolników i le śników, szczególnie z zakresu prawidłowego stosowania środków ochrony ro ślin i gospodarowania zasobami glebowymi, - dalsze propagowanie rolnictwa ekologicznego i prowadzenia gospodarstw agroturystycznych, - rekultywacja terenów zdegradowanych, a w szczególności obszaru składowiska odpadów w Gołaczewach.
52 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
4.3.5 Ochrona lasów
Uwarunkowania prawne Zapisy dotycz ące ochrony lasów zostały zamieszczone w dziale VIII (Ochrona zwierz ąt oraz ro ślin) ustawy – Prawo Ochrony Środowiska. Ochrona ta, zgodnie z wymienion ą ustaw ą, realizowana jest przez zabezpieczanie lasów i zadrzewie ń przed zanieczyszczeniem i po Ŝarami, ograniczanie mo Ŝliwo ści wycinania drzew i krzewów oraz likwidacji terenów zielonych, a tak Ŝe zalesianie, zadrzewianie lub tworzenie skupie ń ro ślinno ści. Szczegółowe zasady ochrony lasów zawarte zostały w ustawie z dnia 28 wrze śnia 1991 r. O lasach. Ustawa ta okre śla zasady zachowania, ochrony i powi ększania zasobów le śnych oraz zasady gospodarki le śnej w powi ązaniu z innymi elementami środowiska i z gospodark ą narodow ą. W celu przejrzystego okre ślenia zasad prawidłowej gospodarki le śnej, w/w ustawa wprowadza poj ęcie „trwale zrównowa Ŝonej gospodarki le śnej”, przez które rozumie si ę działalno ść zmierzaj ącą do ukształtowania struktury lasów i ich wykorzystania w sposób i tempie zapewniaj ącym trwałe zachowanie ich bogactwa biologicznego, wysokiej produkcyjno ści oraz potencjału regeneracyjnego, Ŝywotno ści i zdolno ści do wypełniania, teraz i w przyszło ści, wszystkich wa Ŝnych ochronnych, gospodarczych i socjalnych funkcji na poziomie lokalnym, narodowym i globalnym, bez szkody dla innych ekosystemów. Zgodnie z zapisami wymienionej ustawy, trwale zrównowa Ŝon ą gospodark ę le śną prowadzi si ę według planu urz ądzenia lasu lub uproszczonego planu urz ądzenia lasu, z uwzgl ędnieniem w szczególno ści nast ępuj ących celów: 1) zachowania lasów i korzystnego ich wpływu na klimat, powietrze, wod ę, gleb ę, warunki Ŝycia i zdrowia człowieka oraz na równowag ę przyrodnicz ą, 2) ochrony lasów, zwłaszcza lasów i ekosystemów le śnych stanowi ących naturalne fragmenty rodzimej przyrody lub lasów szczególnie cennych ze wzgl ędu na: a) zachowanie ró Ŝnorodno ści przyrodniczej, b) zachowanie le śnych zasobów genetycznych, c) walory krajobrazowe, d) potrzeby nauki, 3) ochrony gleb i terenów szczególnie nara Ŝonych na zanieczyszczenie lub uszkodzenie oraz o specjalnym znaczeniu społecznym, 4) ochrony wód powierzchniowych i gł ębinowych, retencji zlewni, w szczególno ści na obszarach wododziałów i na obszarach zasilania zbiorników wód podziemnych, 5) produkcji, na zasadzie racjonalnej gospodarki, drewna oraz surowców i produktów ubocznego uŜytkowania lasu.
53 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
Tendencje zmian Lasy s ą bogactwem naturalnym i podlegaj ą ochronie. Czynniki zagra Ŝaj ące środowisku le śnemu mo Ŝna podzieli ć na: antropogeniczne, biotyczne i abiotyczne. W śród wielu czynników antropogenicznych ci ągle najwi ększe zagro Ŝenie stanowi ą po Ŝary. Ich najcz ęstszymi przyczynami jest wypalanie traw i umy ślne podpalenia. Równie powa Ŝnym zagro Ŝeniem lasów s ą zanieczyszczenia powietrza. Jedynym rozwi ązaniem tego problemu jest ci ągłe zmniejszanie emisji zanieczyszcze ń przez wprowadzanie "czystych technologii". Zanieczyszczenia biotyczne wynikaj ą głównie z działalno ści szkodników drzew. Nowoczesne le śnictwo do walki ze szkodnikami wykorzystuje ich naturalnych wrogów: ptaki, owady. Czynniki abiotyczne - powodzie, silne wiatry (nagromadzenie mokrego, ci ęŜ kiego śniegu na gał ęziach drzew) powoduj ą cz ęsto katastrofalne szkody w drzewostanach. Głównymi zagro Ŝeniami dla lasów w gminie Wolbrom s ą: nielegalna wycinka, umy ślne podkładanie ognia, niekontrolowany ruch turystyczny oraz autorytarna gospodarka zasobami le śnymi. W zwi ązku z tym, aby ustrzec lasy przed du Ŝymi stratami, stosuje si ę odpowiednie zabiegi piel ęgnacyjne z zakresu hodowli lasu a tak Ŝe prowadzi si ę kontrol ę stanu zadrzewienia, poszycia oraz kontrol ę po Ŝarow ą.
Działania maj ące na celu ochron ę lasów: - opracowanie wieloletniego planu zalesiania nieu Ŝytków, - prowadzenie edukacji ekologicznej w zakresie ochrony przeciwpo Ŝarowej w lasach i ochrony przyrody, - sadzenie drzew i ich pó źniejsza piel ęgnacja, - ochrona drzew przed owadami od Ŝywiaj ącymi si ę li ść mi lub Ŝeruj ącymi pod kor ą, - ochrona młodych drzew przed zgryzaniem przez zwierzyn ę le śną, - usuwanie na bie Ŝą co posuszu, wywrotów i złomów, - zastosowano grodzenie upraw le śnych w celu ograniczenia szkód od zwierzyny łownej.
4.3.6 Ochrona przyrody
Uwarunkowania prawne Cele, zasady i formy ochrony przyrody Ŝywej i nieo Ŝywionej oraz krajobrazu zostały zapisane w ustawie z dnia z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880). Ochrona przyrody, w rozumieniu cytowanej ustawy, polega na zachowaniu, zrównowa Ŝonym uŜytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody:
54 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
- dziko wyst ępuj ących ro ślin, zwierz ąt i grzybów, - ro ślin, zwierz ąt i grzybów obj ętych ochron ą gatunkow ą, - zwierz ąt prowadz ących w ędrowny tryb Ŝycia, - siedlisk przyrodniczych, - siedlisk zagro Ŝonych wygini ęciem, rzadkich i chronionych gatunków ro ślin, zwierz ąt i grzybów, - tworów przyrody Ŝywej i nieo Ŝywionej oraz kopalnych szcz ątków ro ślin i zwierz ąt, - krajobrazu, - zieleni w miastach i wsiach, - zadrzewie ń. Celem ochrony przyrody jest: - utrzymanie procesów ekologicznych i stabilno ści ekosystemów, - zachowanie ró Ŝnorodno ści biologicznej, - zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego, - zapewnienie ci ągło ści istnienia gatunków ro ślin, zwierz ąt i grzybów, wraz z ich siedliskami, przez ich utrzymywanie lub przywracanie do wła ściwego stanu ochrony, - ochrona walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewie ń, - utrzymywanie lub przywracanie do wła ściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, a tak Ŝe pozostałych zasobów, tworów i składników przyrody, - kształtowanie wła ściwych postaw człowieka wobec przyrody przez edukacj ę, informowanie i promocj ę w dziedzinie ochrony przyrody. Jedn ą z form realizacji celów z zakresu ochrony przyrody jest obejmowanie zasobów, tworów i składników przyrody formami ochrony przyrody. Formami ochrony przyrody zapisanymi w ustawie s ą: - parki narodowe, - rezerwaty przyrody, - parki krajobrazowe, - obszary chronionego krajobrazu, - obszary Natura 2000, - pomniki przyrody, - stanowiska dokumentacyjne, - uŜytki ekologiczne, - zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, - ochrona gatunkowa ro ślin, zwierz ąt i grzybów.
55 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
Ustawa o ochronie przyrody powołała tzw. krajowy system obszarów chronionych (KSOCh), który docelowo powinien obejmowa ć 25 % powierzchni kraju.
Park krajobrazowy to obszar, na którym wolno prowadzi ć działalno ść gospodarcz ą— tak jednak, aby nie zakłóca ć naturalnych układów przyrodniczych historycznych i kulturowych istniej ących na danym obszarze chronionym.
Obszar chronionego krajobrazu to obszar o wzgl ędnie niezakłóconej równowadze ekologicznej, obejmuj ący ró Ŝne ekosystemy, powoływany przez wojewod ę lub rad ę gminy w celu ochrony walorów przyrodniczych i krajobrazowych.
Pomnikami przyrody s ą pojedyncze twory przyrody Ŝywej i nieo Ŝywionej lub ich skupienia o szczególnej warto ści naukowej, kulturowej, historyczno - pami ątkowej i krajobrazowej oraz odznaczaj ące si ę indywidualnymi cechami wyró Ŝniaj ącymi je w śród innych tworów, a w szczególno ści s ędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie. Zapisy dotycz ące ochrony przyrody zostały równie Ŝ zawarte w dziale VIII ustawy – Prawo Ochrony Środowiska, w którym definiuje si ę sposoby ochrony zwierz ąt oraz ro ślin. Ochrona ta, zgodnie z zapisami w/w ustawy polega na: - zachowaniu cennych ekosystemów, ró Ŝnorodno ści biologicznej i utrzymaniu równowagi przyrodniczej, - tworzeniu warunków prawidłowego rozwoju i optymalnego spełniania przez zwierz ęta i ro ślinno ść funkcji biologicznej w środowisku, - zapobieganiu lub ograniczaniu negatywnych oddziaływa ń na środowisko, które mogłyby niekorzystnie wpływa ć na zasoby oraz stan zwierz ąt oraz ro ślin, - zapobieganiu zagro Ŝeniom naturalnych kompleksów i tworów przyrody.
Tendencje zmian Przeszło 50 % powierzchni gminy Wolbrom obj ęte zostało ró Ŝnymi formami ochrony przyrody w tym Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd oraz Obszaru Chronionego Krajobrazu Jurajskich Parków Krajobrazowych. Na terenie gminy znajduje si ę ponadto 18 pomników przyrody oŜywionej i nieo Ŝywionej. Cz ęść z nich ustanowiono w ostatnim czasie (kwiecie ń 2004). Na granicy gminy Wolbrom oraz gminy Pilica planowane jest obj ęcie ochron ą Doliny Wod ącej. Przedmiotem ochrony Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd wraz z otulin ą jest cało ść
56 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
środowiska przyrodniczego, kulturowego, a w szczególno ści fizjonomia krajobrazu.
Działania maj ące na celu ochron ę przyrody: − ochrona dziedzictwa przyrodniczego, przyrodniczo-kulturowego oraz krajobrazu, − dalsze tworzenie nowych form ochrony przyrody, − wyznaczenie i udokumentowanie obszarów proponowanych do obj ęcia ochron ą w systemie NATURA 2000, − popraw ę stanu zdrowotno-sanitarnego starodrzewia, − prowadzenie edukacji ekologicznej mi ędzy innymi przez tworzenie ście Ŝek dydaktycznych oraz wspieranie inicjatyw maj ących na celu utrzymanie czysto ści w lasach i na terenach rekreacyjnych, − zwi ększanie atrakcyjno ści terenów zielonych (w szczególno ści Parku i otuliny) dla turystyki i wypoczynku przez m. in. rozszerzenie infrastruktury sprzyjaj ącej kontrolowanemu ruchowi turystycznemu (wyznaczone pola piknikowe, g ęsta sie ć pojemników na odpady, ławeczki, zadaszenia, tablice informacyjno-dydaktyczne), − lokalizowanie nowych inwestycji wył ącznie w oparciu o dokumentacj ę projektow ą, poszerzon ą o studia przyrodniczo-krajobrazowe i ochrony środowiska, − w przypadku istniej ących wyrobisk po eksploatacji surowców sukcesywn ą ich rekultywacj ę dostosowan ą do otaczaj ącego krajobrazu − w przypadku składowiska odpadów komunalnych w Gołaczewach – rekultywacja dostosowana do krajobrazu otuliny Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd.
4.3.7 Edukacja ekologiczna
Uwarunkowania prawne Zapisy dotycz ące prowadzenia edukacji ekologicznej zostały zamieszczone w ustawie – Prawo Ochrony Środowiska. Zgodnie z jej brzmieniem, problematyk ę ochrony środowiska i zrównowa Ŝonego rozwoju uwzgl ędnia si ę w podstawach programowych kształcenia ogólnego dla wszystkich typów szkół. Obowi ązek ten obejmuje równie Ŝ organizatorów kursów prowadz ących do uzyskania kwalifikacji zawodowych oraz środki masowego przekazu, które ustawowo obowi ązane są do kształtowania pozytywnego stosunku społecze ństwa do ochrony środowiska oraz popularyzacji zasady tej ochrony w publikacjach i audycjach. Przepisy w/w ustawy obejmuj ą równie Ŝ problematyk ę bada ń z zakresu ochrony środowiska.
57 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
W my śl jej zapisów, organy administracji, instytucje koordynuj ące oraz kieruj ące działalno ści ą naukow ą i naukowo-badawcz ą, a tak Ŝe szkoły wy Ŝsze, placówki naukowe i naukowo-badawcze, obejmuj ące swym zakresem działania dziedziny nauki lub dyscypliny naukowe wi ąŜą ce si ę z ochron ą środowiska, s ą obowi ązane uwzgl ędnia ć w ustalanych programach oraz w swej działalno ści badania dotycz ące zagadnie ń ochrony środowiska i badania te rozwija ć.
Tendencje zmian Edukacja ekologiczna stanowi podstaw ę wszystkich działa ń zmierzaj ących do ochrony i świadomego kształtowania środowiska. Ma ona na celu kształtowanie emocjonalnego stosunku do okre ślonych zjawisk i obiektów w środowisku człowieka oraz formowanie i wzmacnianie pozytywnych przekona ń i postaw wobec okre ślonych zjawisk, obiektów przyrodniczych, a tak Ŝe w stosunku do elementów i cało ści tego środowiska. W celu popularyzacji i upowszechniania warto ści przyrodniczych i kulturowych gminy Wolbrom organizowane s ą nast ępuj ące działania: - wycieczki terenowe, - prowadzone s ą zaj ęcia na ście Ŝkach dydaktycznych, - warsztaty, - konkursy o tematyce przyrodniczej, - akcje „Sprz ątanie świata”.
Działania maj ące na celu zwi ększenie świadomo ści ekologicznej mieszka ńców oraz osób przebywaj ących czasowo na terenie gminy Wolbrom: - rozbudzanie poczucia odpowiedzialno ści za stan oraz pomna Ŝanie zasobów środowiska przyrodniczego gminy, - promowanie walorów przyrodniczo-krajobrazowych gminy, - realizowanie programu edukacji ekologicznej we wszystkich szkołach gminy, - rozwijanie wra Ŝliwo ści na otaczaj ącą przyrod ę oraz postrzeganie zjawisk negatywnych w toku organizowanych wycieczek terenowych czy pracy w ogródkach szkolnych, - opracowywanie dalszych projektów ście Ŝek dydaktycznych i tras turystycznych, - dalsze organizowanie konkursów proekologicznych i akcji porz ądkowych, - rozmieszczenie tablic informacyjnych w punktach o ciekawych walorach przyrodniczych, krajobrazowych lub kulturowych, - rozpowszechnianie informatorów zawieraj ących podstawowe informacje o turystyczno- przyrodniczych walorach gminy,
58 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
- promowanie selektywnego zbierania odpadów komunalnych, - wdro Ŝenie systemu zarz ądzania środowiskowego. 5. Strategia i instrumenty zarz ądzania środowiskiem Program Ochrony Środowiska jest dokumentem o charakterze strategicznym. Stanowi instrument realizacji prawa miejscowego, pozostaj ąc w ścisłym zwi ązku z planami zagospodarowania przestrzennego gmin, decyzjami o warunkach zabudowy i zagospodarowania oraz decyzjami zwi ązanymi z realizacj ą przedsi ęwzi ęć w zakresie gospodarki wodno - ściekowej, gospodarki odpadami, rozwojem terenów zielonych i innych. Samorz ąd gminny posiada kompetencje pozwalaj ące mu realizowa ć zawarte w programie cele i zadania. Aby jednak realizacja ta przebiegała spójnie z polityk ą regionaln ą konieczne jest przygotowanie struktur administracyjnych do ścisłej współpracy z organami dysponuj ącymi znacznie szerszymi uprawnieniami wynikaj ącymi z ich kompetencji. Nie mniej wa Ŝny jest wewn ętrzny system usprawnie ń zwi ązanych z przepływem informacji i kompletno ści ą decyzji administracyjnych wydawanych na szczeblu gminnym. Obecnie wszelkie działania na rzecz ochrony środowiska realizowane s ą przy pomocy instrumentów, głównie prawnych i finansowych. Równie Ŝ wdra Ŝanie i egzekwowanie niniejszego “Programu ochrony środowiska dla gminy Wolbrom” b ędzie przebiegało z wykorzystaniem instrumentów prawnych i finansowych. Ponadto nale Ŝy zwróci ć uwag ę na instrumenty społeczne i strukturalne. Preferowane b ędą dobrowolne działania podejmowane przez grupy zadaniowe przy stymulacyjnej roli władz gminnych. Poszczególne rodzaje instrumentów s ą ści śle ze sob ą powi ązane, a mo Ŝliwo ści korzystania przez gmin ę z instrumentów s ą w ścisłym zwi ązku z kompetencjami, jakie posiadaj ą poszczególne organy w gminie (Rada Gminy, Zarz ąd Gminy, Burmistrz). Do realizacji polityki długoterminowej i strategii wdro Ŝeniowej niezb ędna jest skoordynowana współpraca mi ędzy wszystkimi instytucjami i jednostkami zaanga Ŝowanymi w sprawy ochrony środowiska. Wdro Ŝenie niektórych działa ń, w znacznej mierze zale Ŝy od współpracy władz gminy z Wojewod ą (jako przedstawicielem administracji rz ądowej w województwie), Marszałkiem i Starost ą (jako przedstawicielami samorz ądu terytorialnego; województwa, powiatu), s ąsiednimi gminami, podmiotami gospodarczymi, instytucjami finansowymi, organizacjami pozarz ądowymi, itd.. Poszczególne jednostki, maj ąc swobod ę działania w ramach posiadanych kompetencji i zgodnie z obowi ązuj ącym prawem, powinny uczestniczy ć w realizacji Programu Ochrony Środowiska poprzez ścisł ą współprac ę i wspólne ponoszenie kosztów wdra Ŝania programu. Mówi ąc o współpracy nale Ŝy tak Ŝe pami ęta ć o współpracy wewn ętrznej tzn. pomi ędzy poszczególnymi
59 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
Wydziałami i Referatami Urz ędu Miasta i Gminy Wolbrom. Za realizacj ę programu odpowiedzialne s ą władze gminy, które powinny wyznaczy ć koordynatora wdra Ŝania programu. Tak ą rol ę, w imieniu Burmistrza, powinien pełni ć Wydział Gospodarki Przestrzennej i Ochrony Środowiska ( np. Naczelnik Wydziału). Koordynator będzie współpracował ści śle z Zarz ądem Gminy i Rad ą Miejsk ą, przedstawiaj ąc okresowe sprawozdania z realizacji programu. Program b ędzie wdra Ŝany przez wielu partnerów, w śród których nale Ŝy wymieni ć: • Podmioty wdra Ŝaj ące program : jednostki lub organizacje bior ące bezpo średni udział we wdra Ŝaniu programu; w tym poszczególne Wydziały i Referaty Urz ędu Miasta i Gminy Wolbrom, organizacje pozarz ądowe, podmioty zwi ązane z ochron ą środowiska i realizacj ą Programu, • Instytucje kontroluj ące ; WIO Ś, Inspekcja Sanitarna. Przepływ informacji mi ędzy jednostkami kontroluj ącymi stan środowiska i przestrzeganie prawa a jednostkami bezpo średnio realizuj ącymi program jest konieczny, bowiem zapewnia wła ściwy wybór priorytetów inwestycyjnych, • Instytucje finansuj ące wdra Ŝanie programu. Koordynator jako pełnomocnik władz gminy d/s wdra Ŝania programu, b ędzie odpowiedzialny za rozeznanie mo Ŝliwo ści pozyskania zewn ętrznych źródeł finansowania i za przygotowanie odpowiednich wniosków do instytucji finansuj ących zadania inwestycyjne.
5.1. Instrumenty prawne Gminny Program Ochrony Środowiska, zgodnie z przepisami ustawy – Prawo Ochrony Środowiska zatwierdza Rada Gminy. Podstawowym organem, który jest odpowiedzialny za realizacj ę programu ochrony środowiska gminy jest organ wykonawczy gminy – wójt, burmistrz. Z realizacji programu, co 2 lata składa on Radzie Gminy stosowne sprawozdania. Kompetencje samorz ądu gminnego reguluje ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym (tekst jednolity Dz. U. Nr 13 z 1996 r., poz. 74 z pó źniejszymi zmianami). Mieszka ńcy zamieszkuj ący okre ślone terytorium tworz ą gminn ą wspólnot ę samorz ądow ą. Gmina posiada osobowo ść prawn ą, wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własn ą odpowiedzialno ść . Do zakresu działania gminy nale Ŝą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrze Ŝone ustawami na rzecz innych podmiotów. Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty nale Ŝy do zada ń własnych gminy. Ustawy okre ślaj ą, które zadania własne gminy maj ą charakter obowi ązkowy. W szczególno ści zadania własne obejmuj ą sprawy:
60 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
− ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomo ściami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, − wodoci ągów i zaopatrzenia w wod ę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czysto ści i porz ądku oraz urz ądze ń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energi ę elektryczn ą i ciepln ą oraz gaz, − ochrony zdrowia, − zieleni gminnej i zadrzewie ń, − cmentarzy gminnych, − porz ądku publicznego, bezpiecze ństwa obywateli i ochrony przeciwpo Ŝarowej. W zakresie ochrony środowiska samorz ąd gminny posiada znacz ące kompetencje w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, powietrza atmosferycznego, gospodarki odpadami i ochrony przyrody. S ą to przede wszystkim kompetencje o charakterze porządkowo-komunalnym cz ęś ciowo z uprawnieniami kontrolnymi. W zakresie gospodarki wodno-ściekowej i ochrony wód jest to m.in. zapewnienie mieszka ńcom wystarczaj ącej ilo ści wody pitnej odpowiedniej jako ści, zapewnienie systemów odbioru i oczyszczania ścieków komunalnych, zapobieganie degradacji i poprawa stanu wód powierzchniowych, decydowanie o zawarciu ugody w sprawie zmian stosunków wodnych. W zakresie ochrony powietrza atmosferycznego s ą to zadania o charakterze zobowi ązuj ąco- reglamentacyjnym np. wydawanie decyzji emisyjnych, okre ślanie obszarów o podwy Ŝszonych st ęŜ eniach zanieczyszcze ń, ustanawianie ogranicze ń, co do czasu pracy lub korzystania z urz ądze ń technicznych lub środków transportu stwarzaj ących uci ąŜ liwo ści w zakresie hałasu i wibracji. W zakresie gospodarki odpadami zadania te obejmuj ą m.in. zapobieganie powstawaniu odpadów, zapewnienie czysto ści i porz ądku na terenie gminy, zapewnienie budowy, utrzymania i eksploatacji instalacji i urz ądze ń do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów komunalnych, wyposa Ŝenie nieruchomo ści w urz ądzenia słu Ŝą ce do gromadzenia odpadów. W zakresie ochrony przyrody władze gminy maj ą mo Ŝliwo ść uzgadniania b ądź tworzenia form ochrony przyrody. Rada Gminy mo Ŝe w drodze uchwały ustanawia ć obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, u Ŝytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe i stanowiska dokumentacyjne przyrody nieo Ŝywionej. Organy gminy wydaj ą zezwolenia na usuwanie drzew i krzewów, mog ą ustanowi ć park gminny. Władze gminy zobowi ązane s ą do sprawowania kontroli przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska. Zgodnie z art. 237 ustawy - Prawo Ochrony Środowiska wójt/burmistrz jako organ 61 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004 wykonawczy gminy i jako organ ochrony środowiska, w razie stwierdzenia okoliczno ści wskazuj ących na mo Ŝliwo ść negatywnego oddziaływania instalacji na środowisko mo Ŝe, w drodze decyzji, zobowi ąza ć prowadz ący instalacj ę podmiot korzystaj ący ze środowiska do sporz ądzenia i przedło Ŝenia przegl ądu ekologicznego. Polityka ekologiczna gminy b ędzie realizowana, m.in. za pomoc ą instrumentów prawnych, które zale Ŝą od obowi ązuj ących w trakcie wdra Ŝania programu uregulowa ń prawnych. Uregulowania prawne powstaj ą na poziomie szczebla centralnego, co oznacza, Ŝe władze centralne są bardzo wa Ŝnym czynnikiem wdra Ŝania Programu Ochrony Środowiska i zarz ądzania środowiskiem w gminie Wdra Ŝanie programu ochrony środowiska w znacznej mierze zale Ŝy od tego, jak spójne s ą kierunki i działania w zakresie ochrony środowiska zdefiniowane przez gmin ę Wolbrom - ze strategi ą ochrony środowiska województwa małopolskiego. Głównym powodem takiego podej ścia jest konieczno ść uzyskania pomocy finansowej ze strony pa ństwa (NFO ŚiGW) i województwa (WFO ŚiGW), a tak Ŝe wsparcia przez władze wojewódzkie działa ń gminy ukierunkowanych na dost ęp do zewn ętrznych pomocniczych źródeł finansowania. Zgodnie z obecnymi kompetencjami, Wojewoda jest odpowiedzialny za udzielanie zezwole ń na korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian dla zakładów szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia człowieka. Powiat realizuje wiele zada ń z zakresu ochrony środowiska i dlatego władze gminy powinny ści śle współpracowa ć z władzami powiatowymi. Powiat dysponuje środkami finansowymi zgromadzonymi w ramach Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Środki Powiatowego Funduszu powinny by ć (zgodnie z ustawowym zapisem) przeznaczane na realizacj ę przedsi ęwzi ęć zwi ązanych ze składowaniem i unieszkodliwianiem odpadów, w tym współfinansowanie inwestycji ekologicznych o charakterze ponadgminnym. Bior ąc powy Ŝsze pod uwag ę, niezmiernie wa Ŝna jest współpraca władz gminy z powiatem olkuskim. W najbli Ŝszych latach współpraca ta b ędzie ukierunkowana głównie na gospodark ę odpadami komunalnymi. Regulacje prawne w zakresie ochrony środowiska zawarte s ą w wielu ustawach i aktach wykonawczych (rozporz ądzeniach, zarz ądzeniach). Do najwa Ŝniejszych z nich, w kontek ście realizacji niniejszego Programu, nale Ŝy zaliczy ć: − Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z pó źniejszymi zmianami), − Ustawa z dnia 16 pa ździernika 1991 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 99/2001 poz. 1079 z pó źniejszymi zmianami),
62 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
− Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. - Prawo Geologiczne i Górnicze (Dz. U. Nr 100, poz. 1190 z pó źniejszymi zmianami), − Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych (Dz. U. Nr 16, poz. 78 z pó źniejszymi zmianami), − Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo Wodne (Dz. U. Nr 115, poz. 1229 z pó źniejszymi zmianami), − Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62 poz. 628 z pó źniejszymi zmianami), − Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80 poz. 717), − Ustawa z dnia 13 wrze śnia 1996 r. o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach (Dz. U. Nr 132, poz. 622 z pó źniejszymi zmianami), − Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568).
5.2. Instrumenty finansowe Do realizacji zapisów Programu Ochrony Środowiska konieczne s ą środki i instrumenty finansowe. Do instrumentów i środków finansowych wspomagaj ących realizacj ę Programu nale Ŝą w szczególno ści: − opłaty za korzystanie ze środowiska (za wprowadzanie zanieczyszcze ń do powietrza, za pobór wód, za wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, składowanie odpadów, wyci ęcie drzew i krzewów), realizowane zgodnie z zasad ą „zanieczyszczaj ący płaci", − opłaty podwy Ŝszone płacone s ą wówczas, kiedy podmioty funkcjonuj ą bez stosownych pozwole ń ekologicznych, − administracyjne kary pieni ęŜ ne wymierzane za niedopełnianie standardów okre ślonych decyzjami administracyjnymi, − odszkodowania administracyjne, − opłaty koncesyjne, za eksploatacj ę kopalin, − grzywny, − po Ŝyczki i dotacje z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, − dotacje i po Ŝyczki z Ekofunduszu, − kredyty z banków, w tym Banku Ochrony Środowiska,
63 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
− fundusze pomocowe Unii Europejskiej, − bud Ŝety samorz ądów, − bud Ŝet Pa ństwa, − środki mieszka ńców i przedsi ębiorców. Zgodnie z ustaw ą o ochronie i kształtowaniu środowiska z 31 stycznia 1980 roku, znowelizowan ą w 1997 roku, jednostki organizacyjne ponoszą opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian. Opłaty s ą stosowane w odniesieniu do wszystkich zanieczyszcze ń, np. emisji do powietrza, zrzutów do wód, składowania odpadów przemysłowych oraz wykorzystywania zasobów naturalnych (pobór wód, wydobycie surowców, itp.). Je Ŝeli warunki okre ślone w pozwoleniach / decyzjach zostan ą niedotrzymane, naliczane s ą kary. Opłaty za korzystanie ze środowiska i kary pieni ęŜ ne z tytułu niewła ściwego korzystania ze środowiska s ą głównymi dochodami: Narodowego, Wojewódzkiego, Powiatowego i Gminnego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Polityka ekologiczna pa ństwa jest wi ąŜą ca przy uchwaleniu przez Rad ę Nadzorcz ą Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jego strategii działania i planu działalno ści oraz przy zatwierdzaniu przez Rad ę list priorytetowych programów Narodowego Funduszu (art 414 ust. 2 Prawa ochrony środowiska). Analogicznie Rada Nadzorcza WFO ŚiGW w oparciu o Polityk ę ekologiczn ą pa ństwa i wojewódzki program ochrony środowiska uchwala plan działalno ści Wojewódzkiego Funduszu. Takie same relacje nale Ŝy odnie ść do Powiatowego programu ochrony środowiska i priorytetów Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Zasadniczym celem NFO ŚiGW jest wspieranie finansowe przedsi ęwzi ęć podejmowanych dla poprawy jako ści środowiska w Polsce w dziedzinie: ochrony wód, gospodarki wodnej, ochrony powietrza, ochrony powierzchni ziemi, le śnictwa, ochrony przyrody i krajobrazu, geologii, górnictwa, edukacji ekologicznej. Rol ą WFO ŚiGW jest wspieranie finansowe przedsi ęwzi ęć proekologicznych o zasi ęgu regionalnym podejmowanych tak Ŝe dla poprawy jako ści środowiska w poszczególnych jego kompetencjach. Narodowy i Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej udzielaj ą pomocy w postaci dotacji i niskoprocentowych po Ŝyczek, które mog ą by ć umarzane do 50%. Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej słu Ŝy dofinansowaniem przedsi ęwzi ęć o charakterze proekologicznym słu Ŝą cych społecze ństwu powiatu. Dochodami funduszu jest 10% odpis z opłat za emisje substancji do środowiska, których źródła emisji zlokalizowane s ą w powiecie olkuskim, 10% z opłat za składowanie odpadów w powiecie olkuskim i 10% z kar za przekraczanie standardów ochrony środowiska w powiecie olkuskim.
64 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
Kredyty i dotacje na inwestycje ekologiczne pozostan ą wa Ŝnym instrumentem stymuluj ącym d ąŜ enie do zrównowa Ŝonego rozwoju. Podstaw ą dla przyznawania dotacji i niskooprocentowanych kredytów powinna by ć realizacja, przez zakłady przemysłowe i jednostki gospodarcze idei zrównowa Ŝonego rozwoju. Zatem, niniejszy program stanowi krok w kierunku łatwiejszego dost ępu do tanich kredytów i dotacji. Istotne znaczenie w udzielaniu wsparcia finansowego w formie dotacji lub po Ŝyczek ma Fundacja „Ekofundusz". Priorytetowe kierunki pomocy finansowej Ekofunduszu to: ochrona ró Ŝnorodno ści biologicznej, gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych, zmniejszanie transportu SO2, NO2, ograniczenie emisji gazów szklarniowych oraz eliminacja stosowania substancji niszcz ących warstw ę ozonow ą i innych. Źródłem finansowania przedsi ęwzi ęć ekologicznych mog ą by ć kredyty udzielane np. przez Bank Ochrony Środowiska z dopłatami do oprocentowania przez fundusze ochrony środowiska, kredyty komercyjne, kredyty konsorcjalne, kredyty mi ędzynarodowych instytucji finansowych np. Banku Światowego, Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju. Szczególne znaczenie maj ą dotacje przeznaczane na stymulowanie edukacji ekologicznej. Gmina b ędzie przeznaczała własne środki na wsparcie finansowe kampanii informacyjnych, np. nt. prewencji odpadów, redukcji zu Ŝycia wody i energii, a tak Ŝe, co jest wa Ŝne dla gminy Wolbrom - prawidłowej gospodarki ściekowej. Pomoc finansowa b ędzie dotyczyła nowych inicjatyw zwi ązanych z ekoturystyk ą lub produkcj ą rolno-spo Ŝywcz ą.
5.3. Instrumenty społeczne Instrumenty społeczne to przede wszystkim edukacja ekologiczna, informacja i komunikacja (porozumiewanie si ę) oraz współpraca. Edukacja i informacja z komunikacj ą s ą ze sob ą ści śle powi ązane, bowiem dobra i wła ściwa informacja pot ęguje proces edukacji. Z drugiej strony, w przypadku osi ągni ęcia wła ściwego poziomu edukacji, komunikacja z grupami zadaniowymi jest łatwiejsza, a przekazywane informacje s ą wła ściwie wykorzystywane. Pod poj ęciem edukacji ekologicznej nale Ŝy rozumie ć ró Ŝnorodne działania, które zmierzaj ą do kształtowania świadomo ści ekologicznej społecze ństwa oraz przyjaznych dla środowiska nawyków. Podstaw ą jest tu rzetelne i ci ągłe przekazywanie wiedzy na temat ochrony środowiska oraz komunikowanie si ę władz samorz ądów lokalnych ze społecze ństwem na drodze podejmowanych działa ń inwestycyjnych. Nale Ŝy jednak pami ęta ć, Ŝe głównym celem prowadzonej edukacji ekologicznej b ędzie zmiana postaw (nawyków) społecze ństwa w odniesieniu do poszczególnych dziedzin Ŝycia tak, aby były one zgodne z zasadami zrównowa Ŝonego rozwoju. Z
65 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004 uwagi na specyfik ę tego zagadnienia trzeba mie ć świadomo ść , Ŝe b ędzie to proces wieloletni, co nie oznacza, Ŝe nie nale Ŝy go prowadzi ć. Działania edukacyjne powinny by ć realizowane w ró Ŝnych formach i na ró Ŝnych poziomach, pocz ąwszy od szkół wszystkich stopni a sko ńczywszy na tematycznych szkoleniach adresowanych do poszczególnych grup zawodowych i organizacji. W szczególno ści powinny by ć organizowane szkolenia dla: − pracowników administracji rz ądowej i samorz ądowej, − samorz ądów mieszka ńców, − nauczycieli szkół wszystkich szczebli, − członków organizacji pozarz ądowych, − dziennikarzy, − dyrekcji i kadry zakładów produkcyjnych. Rzetelna informacja o stanie środowiska i działaniach na rzecz jego ochrony oraz umiej ętno ść komunikowania si ę ze społecze ństwem s ą niezb ędne dla sukcesu realizowanej edukacji ekologicznej. Informacja i komunikacja jest potrzebna do stymulacji wdra Ŝania konkretnych działa ń, zatem konieczne jest powstanie systemu przepływu informacji do grup zadaniowych i wewn ątrz nich. Ta forma współpracy b ędzie prowadzi ć do wi ększego zaanga Ŝowania wszystkich partnerów w realizacj ę polityki ochrony środowiska Niezb ędne jest równie Ŝ, aby prowadzona komunikacja społeczna obj ęła swym zasi ęgiem wszystkie grupy społecze ństwa. Bardzo wa Ŝną spraw ą jest wła ściwe, rzetelne i odpowiednio wcze śniejsze informowanie tych mieszka ńców, których planowane inwestycje b ędą dotyczyły w sposób bezpo średni (np. wła ścicieli posesji, przez które b ędzie przebiega ć wodoci ąg). Nie mo Ŝe mie ć miejsca sytuacja, Ŝe o planowanych zamierzeniach dowiaduj ą si ę oni z „innych" źródeł np. prasy. W takim przypadku wielokrotnie zajm ą oni postaw ę negatywn ą (czasami nawet wrog ą) w stosunku do planowanej inwestycji. Jak uczy do świadczenie wydłu Ŝa to lub nawet czasami uniemo Ŝliwia realizacje planowanych celów. Z punktu widzenia ochrony środowiska bardzo wa Ŝna jest równie Ŝ współpraca pomi ędzy powiatowymi i gminnymi słu Ŝbami ochrony środowiska, instytucjami naukowymi, organizacjami społecznymi oraz podmiotami gospodarczymi. Powinny to by ć relacje partnerskie, które b ędą prowadziły do wspólnej realizacji poszczególnych przedsi ęwzi ęć . I tak pozarz ądowe organizacje ekologiczne mog ą zajmowa ć si ę zarówno działaniami planistycznymi (np. przygotowywa ć plany ochrony rezerwatów i parków narodowych, opracowywa ć operaty ochrony przyrody dla nadle śnictw), prowadzi ć konstruktywne programy ochrony ró Ŝnych gatunków czy typów siedlisk, realizowa ć pro środowiskowe inwestycje (np. zwi ązane z alternatywnymi źródłami energii) itp. 66 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
Tradycyjn ą rol ą organizacji jest te Ŝ prowadzenie kontroli przestrzegania przepisów ochrony środowiska i monitoringu. Uzgodnienia i usprawnienia instytucjonalne s ą wa Ŝnym elementem skutecznego zarz ądzania realizuj ącego zasady zrównowa Ŝonego rozwoju.
5.4 Instrumenty strukturalne Do instrumentów strukturalnych nale Ŝą wszelkie programy strategiczne np. strategia rozwoju gminy wraz z programami sektorowymi a tak Ŝe program ochrony środowiska i to one wytyczaj ą główne tendencje i kierunki działa ń w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Nadrz ędnym dokumentem powinna by ć strategia rozwoju gminy jako dokument wytyczaj ący główne tendencje i kierunki działa ń w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Dokument ten jest baz ą dla opracowania programów sektorowych np. dotycz ących rozwoju obszarów wiejskich, przemysłu, ochrony zdrowia, turystyki, ochrony środowiska itp. W programach tych powinny by ć uwzgl ędnione z jednej strony kierunki rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki i ich konsekwencje dla środowiska, a z drugiej wytyczone pewne ramy tego rozwoju, warunkowane trosk ą o stan środowiska. Program Ochrony Środowiska dla gminy Wolbrom jest zarówno planem strategicznym w zakresie ochrony środowiska, jak i programem działa ń na najbli Ŝsze lata. B ędzie wykorzystywany przez władze gminy jako dokument zasadniczy przy podejmowaniu decyzji, dotycz ących przede wszystkim zagadnie ń z zakresu ochrony środowiska, a tak Ŝe b ędzie pomocny w realizacji polityki innych dziedzin. Program ten b ędzie aktualizowany, co 5 lat. W ten sposób nowe tendencje rozwoju gminy i nowe rozwi ązania powstaj ące zarówno na szczeblu pa ństwa jak i województwa, b ędą mogły by ć wł ączone do strategii gminy. Celem realizacji zada ń Programu Ochrony Środowiska jest poprawa stanu środowiska. Zmiany warto ści wska źników charakteryzuj ących elementy środowiska b ędą wymiernym efektem realizacji Programu. Wska źniki wraz z jednostkami odpowiedzialnymi za ich kontrol ę zgodnie z Powiatowym Programem Ochrony Środowiska dla powiatu olkuskiego przestawia tabela 16.
Tab.16. Mierniki stopnia realizacji Programu Ochrony Środowiska dla gminy Wolbrom Jednostka Mierniki monitoruj ąca
Wska źniki stanu środowiska
67 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
Jednostka Mierniki monitoruj ąca a) Zmniejszenie ładunków zanieczyszcze ń wprowadzanych do wód powierzchniowych: - poziom zanieczyszcze ń fizyko – chemicznych WIO Ś i bakteriologicznych Urz ędy Gmin - długo ść nowych odcinków kanalizacji wraz Przeds. wod. – kan. z oczyszczalniami ścieków Urz ędy Gmin - ilo ść nowych oczyszczalni przydomowych b) Zmniejszenie ładunków zanieczyszcze ń wprowadzanych do wód podziemnych: PIG - wybrane wska źniki zanieczyszcze ń chemicznych Stacje sanitarno - i bakteriologicznych (zwi ązki azotu, metale ci ęŜ kie) epidemiologiczne c) Wzrost jako ści wody pitnej: - badania zawarto ści azotanów Stacje sanitarno – - długo ść zmodernizowanych odcinków sieci epidemiologiczne wodoci ągowej Przeds. wod. – kan. d) Zmniejszenie ładunków wprowadzanych do powietrza:
- wska źniki zanieczyszczenia powietrza (PM 10, SO 2, WIO Ś
NO 2) Urz ędy Gmin - program ograniczenia niskiej emisji Urz ędy Gmin - ilo ść energii wytworzonej ze źródeł odnawialnych Urz ędy Gmin - ilo ść obiektów poddanych termomodernizacji Wła ściciele dróg - długo ść zmodernizowanych ci ągów komunikacyjnych e) Zmniejszenie hałasu emitowanego do środowiska - mapa akustyczna Powiatu Starostwo Powiatowe - długo ść ekranów d źwi ękochłonnych Wła ściciele obiektów - ilo ść nowych punków monitoringu hałasu WIO Ś f) Rewitalizacja terenów - ewidencja terenów poprzemysłowych przewidzianych Starostwo Powiatowe do rekultywacji g) Ochrona przyrody: - ilo ść uznanych nowych form ochrony przyrody Urz ędy Gmin - wzrost lesisto ści Powiatu Nadle śnictwa
68 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
Jednostka Mierniki monitoruj ąca h) Wzrost jako ści ziemi i gleb: - rejestr gleb niespełniaj ących standardów jako ści Starostwo Powiatowe - zaktualizowane mapy glebowo - rolnicze i ) Zmniejszenie promieniowania niejonizujacego emitowanego do środowiska - ilo ść pomiarów promieniowania niejonizujacego WIO Ś Wska źniki społeczno – ekonomiczne a) ceny usług komunalnych (wody, ścieków, odpadów) Przedsi ębiorstwa Komunalne b) zwi ększenie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa: - ilo ść szkole ń, odczytów, konferencji na temat ochrony Starostwo Powiatowe środowiska Urz ędy Gmin - ilo ść akcji zorganizowanych dla ochrony środowiska naturalnego c) wielko ść nakładów na ochron ę środowiska
6. Monitoring jako ści środowiska i polityki ochrony środowiska
6.1. Rola monitoringu Monitoring zawiera informacje, w oparciu, o które mo Ŝna oceni ć, czy stan środowiska ulega polepszeniu czy pogorszeniu. Jest podstaw ą oceny efektywno ści wdra Ŝania polityki środowiskowej. Rozró Ŝniamy dwa rodzaje monitoringu: - monitoring jako ści środowiska, - monitoring polityki ochrony środowiska . Głównym celem monitoringu jest wzrost efektywno ści i skuteczno ści polityki ochrony środowiska, w tym prowadzonych inwestycji proekologicznych oraz gromadzenie, analizowanie i wykorzystywanie danych dotycz ących stanu środowiska dla wła ściwej polityki ochrony środowiska. W okresie wdra Ŝania niniejszego programu, monitoring tak Ŝe b ędzie wykorzystywany dla uaktualniania polityki ochrony środowiska.
69 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
6.2 Monitoring jako ści środowiska Monitoring środowiska mo Ŝe by ć traktowany jako system kontroli stanu środowiska, dostarczaj ący informacji o efektach wszystkich działa ń na rzecz ochrony środowiska. Badanie stanu środowiska realizowane jest w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska. Koordynatorem s ą organy Inspekcji Ochrony Środowiska. Badanie to jest systemem pozyskiwania, gromadzenia, przetwarzania i udost ępniania informacji o środowisku pozwalaj ącym na ocen ę prawidłowo ści realizowanej polityki ekologicznej. Gmina posiada ograniczone mo Ŝliwo ści prowadzenia monitoringu stanu środowiska. Poszczególne elementy podlegaj ące ocenie to: - monitoring wód powierzchniowych, - monitoring wód podziemnych, - monitoring zbiorników zaporowych, - monitoring wody pitnej, - monitoring jako ści powietrza, - monitoring gleb, - monitoring hałasu.
6.3 Monitoring polityki ochrony środowiska Monitoring polityki ochrony środowiska oznacza, Ŝe wdra Ŝanie Programu Ochrony Środowiska (PO Ś) b ędzie podlegało regularnej ocenie w zakresie: - okre ślenia stopnia wykonania zada ń, - okre ślenia stopnia realizacji przyj ętych celów, - oceny rozbie Ŝno ści pomi ędzy celami i zadaniami, - analizy przyczyn powstałych rozbie Ŝno ści. Najwa Ŝniejszym wska źnikiem osi ągni ęć władz gminnych jest monitorowanie stopnia realizacji zada ń. Koordynator wdra Ŝania Programu b ędzie co dwa lata oceniał stopie ń wdro Ŝenia „Programu ochrony środowiska”. Wyniki oceny rozbie Ŝno ści pomi ędzy celami i analiza przyczyny tych rozbie Ŝno ści b ędą stanowiły wkład do opracowania nast ępnego „Programu...” Zatem, głównymi działaniami podejmowanymi w zakresie monitoringu polityki ochrony środowiska b ędzie: a) Przygotowanie Programu Działa ń na rzecz Ochrony Środowiska i aktualizacja strategii wdro Ŝeniowej. b) Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska.
70 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
Materiały źródłowe:
1. Ankieta do Programu Ochrony Środowiska i Planu Gospodarki Odpadami dla Powiatu Olkuskiego. Miasto i Gmina Olkusz
2. Kajda ńska Z., Gwiazda Z., Broda D., 2002 – Przegl ąd ekologiczny składowiska odpadów poprodukcyjnych w Je Ŝówce k/ Wolbromia, Wolbrom 3. Pankowicz A., 1998 - Wolbrom Studium przestrzeni miejskich w okresie staropolskim
4. Kleczkowski A.S. 1990 (red.) – Mapa obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony. Skala 1:500 000. Instytut Hydrogeologii i Geologii In Ŝynierskiej AGH, Kraków.
5. Malinowski J. (red.), 1991 – Budowa geologiczna Polski. T. VII, Hydrogeologia. Wyd. Geol., Warszawa.
6. Tyc A. 2001 - Obiekty i zjawiska przyrody nieo Ŝywionej Parku Krajobrazowego „Orlich Gniazd, D ąbrowa Górnicza, B ędzin
7. Nasza Zielona Małopolska. Program zrównowa Ŝonego rozwoju i ochrony środowiska województwa małopolskiego na lata 2001-2015. Zarz ąd Województwa Małopolskiego 2000 r.
8. Ocena jako ści powietrza w województwie małopolskim , W I O Ś w Krakowie, (www.krakow.pios.gov.pl/publikacje.) Kraków 2003
9. Plan Gospodarki Odpadami dla powiatu Olkuskiego, Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego w Warszawie Oddz. Zamiejscowy w Katowicach „Centrum Gospodarki Odpadami”, Katowice 2004
10. Plan ochrony Parku „Orlich Gniazd” wraz z obszarem chronionego krajobrazu – otulin ą w zespole Jurajskich Parków Krajobrazowych, Raport II - zeszyt 1,3, raport IV – cz ęść I i II, projekt 00274- diagnoza stanu aktualnego, Consulting In Ŝynieria Technologia, Katowice 1999
11. Podstawowe informacje ze spisów powszechnych, Gmina miejsko-wiejska Wolbrom, Urz ąd Staystyczny w Krakowie, Kraków 2003
12. Polityka Ekologiczna Pa ństwa na lata 2003 – 2006 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2007-2010
13. Program ochrony środowiska dla powiatu olkuskiego, Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego w Warszawie, Oddział Zamiejscowy w Katowicach, Centrum Gospodarki Odpadami, Katowice 2004
14. Program wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Pa ństwa na lata 2002 – 2010. Rada Ministrów, 2002r.
15. Przegl ąd ekologiczny składowiska odpadów w miejscowo ści Gołaczewy kol. Piaski Gmina Wolbrom, Zakład Usługowy „EKO-GEO-MEL” Wolbrom 2002
71 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wolbrom 2004
16. Raport o oddziaływaniu na środowisko projektowanego składowiska odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne oraz odpadów oboj ętnych w Gołaczewach Kolonia Piaski, Przedsi ębiorstwo Produkcyjno-Badawcze InterEko Sp z o. o, Katowice 2003
17. Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2002 roku, W I O Ś w Krakowie, (www.krakow.pios.gov.pl), Kraków 2003
18. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Wolbrom. Cz. I – diagnoza stanu istniej ącego,Cz. II- Ustalenia studium, Proelium, Katowice 2002
19. Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom, Agencja Rozwoju Regionu Krakowskiego S.A. Kraków, 1999
20. Ustawa z dnia 28 wrze śnia 1991r. o lasach (Dz. U. Nr 101, poz 444 z pó źn zm.) 21. Ustawa z dnia 16 pa ździernika 1991r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 114, poz 492 z pó źn zm.)
22. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r.- Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz 627 z pó źn zm.)
23. Wolbrom – Informator miejski
24. Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych (www.svn.krakow.pl)
72