Cornelii Taciti Historiarum Libri
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
7>A&100 SS T13 * SCRIPTORUM CLASSICORUM BIBLIOTHECA OXONIENSIS OXONII E TYPOGRAPHEO CLARENDONIANO LONDINI ET NOVI EBORACI APUD HUMPHREDUM MILFORD V l * CORNELII TACITI HISTORIARVM LIBRI RECOGNOVIT BREVIQVE ADNOTATIONE CRITICA INSTRVXIT C. D. FISHER V AEDIS CHRISTI ALVMNVS OXONII E TYPOGRAPHEO CLARENDONIANO OXONI! Excudebat fridericus Hali Ty-pogrsph us academicus JL Ori3il4 sj* Printed in England PRAEFATIO Taciti historica scripta triginta libris teste Hieronymo1 olim constabant, ex quo numero verisimile octodecim Annalis duodecim Historias 2 habuisse. Non est cur de fide Hieronymi dubites, et iactura in utroque opere facta facile agnoscitur ; Historiarum quidem superstites hodie quattuor tantum libros cum initio quinti habemus. Quemadmodum librorum xi-xvi Annalium et Historiarum fons unicus 3 codex Mediceus sive Laurentianus alter (68. 2), saeculo undecimo exaratus, in praefatione nostra ad Annalis diximus. Nunc de codicis fortuna et condicione pauca repe¬ tere, pauca addere consilium est. Ex Monasterio Cassinensi, ubi iussu Abbatis Desiderii (1053-1087) scriptus est, codicem Boccaccius Florentiam furto, ut videtur, transtulit. Exstat apud Benvenutum de Imola locus in quo illius bibliothecae sordis, codicum indiligentiam facete Boccaccius auToVrr/9 narrat, et iam inde ab anno 1362 ex libris Annalium xi-xvi Historiisque (ita primum in lucem atque notitiam post multos annos re¬ ductis4) plurima sine dubio hausit. Quin etiam ex catalogo bibliothecae Sancti Spiritus exemplar Florentiae faciendum curasse eum constat: haud igitur ultra fidem conservatoris 1 Ad Zachariam, c. 14. 2 De titulo Historiarum vide Tertullianum apol. adversus Gent. c. 16, Plin. Ep. vii. 33 ; de numero librorum Wolfflin, die hexadische composi- t'on des Tacitus, Hermes xxi, pp. 157-159, ubi haud suffecisse regni Neroniani reliquiis narrandis sextum decimum Annalium librum de¬ monstratur. 3 Cf. H. i. 8 ubi in rasura manu xiv vel xv saeculi domino pro dono (Puteolanus) habet Mediceus; domino omnes repetunt deteriores. 4 Post annalium Fuldensium scriptores (circa annum 1106) usque ad Boccaccium Annalium xi-xvi et Historiarum nobis defecere lectores ; vide E. Cornelius, quomodo Tacitus in hominum memoria versatus sit usque ad renoscentes litteras sacculis xiv et xv, pp. 35-40. iii PRAEFATIO potius quam furis partis egisse, et secum codicem, quo nunc utimur, abstulisse. Postea qua ratione ad Sancti Marci con¬ ventum pervenerit codex incertum ; sed fraude per Niccolaum de Niccolis illatum credibile. In Bibliothecam Laurentianam, libi nunc est, serius migravit b Codex ipse Lombardicis litteris perscriptus in ea parte quae Historiarum libros continet plus solito evanidus est, neque solum crebris transpositionibus sed etiam gravi duobus in locis (i. 69- 75, i. 86—ii. 2) lacuna laborat. Mos est lacunas supplere auxilio duorum codicum Laurentianorum (68 a, 68 b) quorum a solum libros i, ii continet, b non ante finem ipsius codicis desinit; potior est auctoritas codicis b 2. Ab ipso Mediceo ambo descriptos statim cuivis apparebit3. Sunt alii quoque sedecim deteriores codices, longius ferme omnes a Mediceo profecti, xv saeculi omnes, et coniecturis quos vocant huma- nistarum scatentes. His freti sunt plerique ex editoribus antiquis, lectionumque varietas satis apte in Waltheri editione aestimabitur. De codice Agricolae hoc monendum censeo. Etsi saepissime ab editoribus adhibetur, lectiones ex ingenio ipsius Agricolae fere omnes pendent. Agricola enim, sic fama, codicem nescio quem secum habuit et plurimis correctionibus inlustravit. Postea qui eo libro usi sunt promisce ex utroque fonte prompserunt, promisce citaverunt \ 1 Rostagno, in praefatione ad codicem 68.2 photot3'pice editum pp. ii- vii, Sabbadini, Ic scoperie dei codici Latini e Greci ne' secoli xiv e xv, pp. 29, 30. 2 Meiser, Jahrbiicher fur Pliilol, 1882, pp. 139, 140. Cf. ii. 3 ct cinare certamina a, et cilicen tamiran b. 3 I11 Jocis evanidis secundae manus lectiones (M-) ante oculos habet b, et plerumque sequitur, e. g. saeva momenta, mos est pro Mosae (v. 23). Sed nonnumquam secunda manu melior, recte enim scripsit levium {om. M2) ad eundem locum. Interdum ipsum Mediceum (M) correxit, e. g. saginatus (iv. 42) et plures (v. 25^. 4 Vide Ryckius, ad A. xv. 51 ; cf. Modius, Novaniiquae lectiones, ‘ exemplar collatum Lipsio nostro cum notis passim in eundem (sr. Tacitum) Rodolphi Agricolae missurus sum ' p. 64, 1 nisi quod Agricola incertum ex libris an ingenio emendabat ante annos plus minus centum, p. 441 ; Alleti, English Historica! Reviczv, April 1906, p. 307. De ceteris codicibus deterioribus vide Ernesti praef. pp. v-xix, Walther, pracf. iv PRAEFATIO Ego quidem recentiorum omnium exemplum secutus Medicei auctoritatem semper pro summa feci, et quidem pluri¬ mis locis 1 contra Halmium revocavi. Librum ipsum inspexi Florentiae, photographice depictum semper mecum habui.2 In apparatu critico hunc recepi morem, ut Medicei lectiones fere omnis indicarem, omissis tantum iis quae mihi nullius esse ponderis videbantur; quarum si quis totam, vel quae sunt levissimae, supellectilem requirit, is Meiseri apparatum adeat. Inter emendationes autem quarum amplior apud nos quam in editione Halmiana numerus, tris proprias ipse inferre ausus sum. De duobus locis alibi (Classical Review, Nov. 1909) satis dixi. Tertiae emendationis (i. 52) rationem in ipso apparatu inveniet lector. De loco (iv. 56) ubi cum Willelmo Heraeus ut glossam ‘extra commentum’ includere statui,3 verissimum mihi videtur quod de historiarum Taciti glossematis a docto illo viro enuntiatum est4 {Hermes, xxi, pp. 424-438) et tale exemplum secutus ego ‘fidei commissum’ (iii. 5) eiusdem pp. xv-xxii. Singillatim de Malatesliana, ut duo exempla proferam, vide Zazzeri, codici c libri a stampa della Bibliotheca Malatestiana di Ccsena, p. 365; de Parmensi, Sabbadini, spogli Ambrosiam'; s/itdi Italiani di fdologia classica, vol. xi, pp. 203-211. 1 e. g. i. 2 haustae et obrutae urbes; 9 cuuctantur; 14 accersiri ; 27 gladiis; 31 Amullio; 38 aperire; 48 proconsulatu; 49 prioribus; 51 hauserunt; 67 Caecina hausit; 76 manebat; 87 immutatus: ii. 8 propior ; 17 bellumque ; 29 occultare ; 35 praelabebantur ; 41 venerunt ; 47 illic; 50 Ferentio ; 55 cessisse; 56 tantum; 66 arsisset; 78 videbatur; 82 quaeque; 86 quietis; 95 magna et misera; 100 proditionis, 101 ipsum : iii. 5 posita; 9 exercitu; 15 luem, curabant; 16 ultimus, acciderant; 24 infensus; 43 adfertur; 44 et . inditus; 68 redit; 77 Vergilii : iv. 2 pressere, fratris ; 4 bonum ; 17 Galliam ; 26 dei, permansit; 33 funduntur ; 38 inierunt; 39 redit; 40 iudicium ; 49 omnia ; 55 scrutari : v. 7 solitam ; 16 sperabatur ; 17 silentem struxit; 20 defendere ; 21 et iussum erat. 2 In codicis interpretatione maxime me adiuverunt Georgii Andresen in Taciti historias studia critica et palaeographica, 1899, 1900 ; nec non eiusdem viri annuae relationes in Jahresberichte der Zcitschrift fur Gynina- sialwescu. 3 In Papiae glossario sic amandandi verbum explicatur; amendare: abscondere : extra commandare, vide Goetz, Corpus Glossariorum Lati¬ norum, vol. vi, sub voce ‘ amendare ’. 4 Septem alios lleraeus protulit locos glossematis inquinatos, i. 89 ; ii. 20, 28, 98; iii. 20; iv. 56; v. 23, quorum omnium fons apud glosso- graphos servatur. V PRAEFATIO generis errorem censeo1. Verborum ‘forte victi5 (iii. 18) aliam suspicor originem. Credo enim ‘ victi ’ commentatorem sensus ignarum pro ‘ victor ’ {infra, v. 8) in margine, addito ‘ forte ’ dubitationis signo, adscripsisse ; serius in ipsum textum sed in alienum locum migravit coniectura, quam iure quidem inclusit Eussner, sed quibus adductus causis nescio. Vnumde Madvigii emendatione ‘ non cupisse ’ pro ‘ concupisse ’ (ii. 76). addiderim. Est ipsa corruptela, ut monet Madvigius, satis frequens, et huius manuscripti quasi propria. ‘ Concupisse ’ enim ex ‘ confugiendum ’ natum esse sicut ‘ inservientium ’ ex ‘ ingens ’ (ii. 8j) et ‘ conlaceratum ’ ex ‘ confossum ’ (iii. 74) ad- firmaverim. Cf. Andresen, Studia Critica, ii. 9. Postremo ne quis credat pro fragmento Historiarum habenda ea quae Benvenutus de Imola in Commentario ad Dantis Inferii. Cant. V pro Taciti verbis refert, cautio est. In illo enim commentario haec verba scripta sunt. ‘ Dicendum est breviter quod auctor bene dicit et quod merito appellat eam luxurio¬ sam, quoniam Cleopatra adulterata est cum omnibus regibus Orientalibus, ut dicit Cornelius Tacitus ’ (vide Ramorino, Cornelio Tacito nella storia delta Coitura, p. 93). Qua de re bene monuit M. Lehnerdt {Hermes, xxxv, pp. 530, 531) ea verba esse Boccaccii non Taciti, et in libro de claris mulieribus (c. 86) legi. Libet commemorare quibus sum maxime innisus His¬ toriarum editoribus in hac editione comparanda. Yt omit¬ tam antiquiores, quos interdum consului, ex recentioribus mihi semper Walther, Ritter, Halm, Meiser, C. Heraeus (i, ii, 1905, iii-v, 1899), Mulier (Tempsky, 1906), Valmaggi 1 In Papiae glossario hoc legitur : 1 fidei commissum dictum est ut fiat quod a defuncto committitur.’ Ex his ipsis verbis errorem ortum esse dicere non ausiin, ex formula tamen haud dissimili, forensi scilicet inter¬ pretatione (vide Sandys, His i. Cl. Scholarship, p. 521) ortum esse credo. Fortasse etiam in i. 2 opimum (a b) opibus (M') plenum (superscr. in. reccntior) aliquod simile fieri potuit ; in glossis enim Vergilianis (saec. ix) hoc repperi: opimam : divitem : opibus plenam; cf. tamen ad locum. vi PRAEFATIO (i-iii), Novak (i—ii) praesto fuerunt. Multum quoque me Lexicon Taciteum (Gerber-Greef) et Onomasticon Taciteum (Fabia) adiuverunt. Proferre etiam contigit ineditas