Emil Krebs Sondernummer: I Wielojęzyczność W Europie Emil Krebs Und Die Mehrsprachigkeit in Europa
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
POLSKI W NIEMCZECH Pismo Federalnego Związku Nauczycieli Języka Polskiego POLNISCH IN DEUTSCHLAND Zeitschrift der Bundesvereinigung der Polnischlehrkräfte Numer specjalny: Emil Krebs Sondernummer: i wielojęzyczność w Europie Emil Krebs und die Mehrsprachigkeit in Europa Berlin 2019/2020 1 Wydawca / Herausgeber Federalny Związek Nauczycieli Języka Polskiego Bundesvereinigung der Polnischlehrkräfte Dircksenstr. 46, 10178 Berlin Tel. 030 526 82 192 [email protected] www.polnischunterricht.de Redakcja: Magdalena Telus, Anna Zinserling Opracowanie graficzne: Kama Jackowska Skład: Kama Jackowska Druk: Drukarnia EFEKT, Warszawa ISSN 2197-8565 Numer współfinansowany przez Stowarzyszenie Wspólnota Polska ze środków Kancelarii Senatu w ramach sprawowania przez Senat Rzeczypospolitej Polskiej opieki nad Polonią i Polakami za granicą 2 EDYTORIAL Centralną postacią niniejszego wydania Polski w Niemczech / Polnisch in Deutschland jest Emil Krebs (1867-1930), niemiecki dyplomata i tłumacz, który znał ponad 60 języków, w tym pol- ski i inne języki słowiańskie, a na niemiecki tłumaczył z ponad trzydziestu. Pamięć o urodzonym w dzisiejszych Świebodzicach (dawniej Freiburg) na Dolnym Śląsku poliglocie przetrwała w jego małej ojczyźnie, obecnie zaś nabiera wyjątkowego zna- czenia, pozwala bowiem spojrzeć na język polski z perspektywy europejskiej wielojęzyczności. W Prologu próbujemy dostrzec w wielojęzyczności nie tylko „większą liczbę znanych języ- ków”, lecz także „zwielokrotnienie językowości”. Alexander Wöll prezentuje tu twórczość Mirona Białoszewskiego, którego poetyckie gry językowe – rozłamując znaczenia zastane i uwalniając w ten sposób odmienne sensy − ujawniają, jak stare kody stają się tworzy- wem dla nowych. Eckhard Hoffmann, wnuk brata poligloty, pisze w rubryce Emil Krebs o życiu prywatnym stryjecznego dziadka, jego zbiorze bibliotecznym, motywacji i metodach uczenia się ję- zyków, Gunnar Hille przedstawia zaś projekty inspirowane postacią Krebsa w Niemczech i w Polsce i pyta o jej znaczenie w XXI wieku. Rubrykę Historia otwiera artykuł Rolanda Marti, który porównuje Emila Krebsa z innym poliglotą, Georgiem Sauerweinem, jednocześnie zaś zwraca uwagę na nieostrość pojęć takich jak „język” czy „znajomość języka”. Perspektywa diachroniczna tej rubryki poka- zuje, że w kwestii wielojęzyczności byliśmy już kiedyś w Europie bardziej zaawansowani. Świadczą o tym chociażby dzieje nauczania języka polskiego osób niemieckojęzycznych, którymi zajmuje się Anna Dąbrowska. Nauka polskiego i symetria w polsko-niemieckich kontaktach językowych były w XVI i XVII wieku oczywistością. Refleksje Aleksandra-Marka Sadowskiego nad stosunkiem języka ukraińskiego do rosyjskiego w przeszłości i obecnie pokazują, jak języki (i kultury) znikają z pola widzenia z powodów politycznych – taki los spotkał wiele języków wschodnioeuropejskich, m.in. polski po zaborach. W rubryce Perspektywy skupiamy się na synchronii. Karin i Claus Luttermann przedsta- wiają „system referencji językowej” dla Unii Europejskiej, w którym prawo europejskie formułuje się równocześnie w dwóch językach odniesienia, a dopiero z nich tłumaczy na pozostałe języki urzędowe. Problem bezpieczeństwa prawnego uzmysławia nam, jak skomplikowana jest instytucjonalna wielojęzyczność i jak niebanalną kwestię stanowi 3 „równouprawnienie” języków europejskich. Fred Schulz, współtwórca niejednego pro- gramu studiów, pyta o pozycję języka polskiego na europejskim rynku pracy i wskazuje na potrzebę koordynacji akademickiego nauczania tego języka na poziomie federalnym. „Język sąsiada od najmłodszych lat” to cel działalności Saksońskiej Placówki ds. Wczesnej Nauki Języków Krajów Sąsiedzkich (Landesstelle Nachbarsprachen, LaNa), która stara się o obecność polskiego i czeskiego w saksońskich przedszkolach. Regina Gellrich, dyrektorka tej instytucji, przekonująco uzasadnia, że znajomość kraju i języka sąsiada należy uznać za konieczną „kompetencję pogranicza”. Edytorial W rubryce Metody prezentujemy dwa formaty edukacyjne: jeden szkolny i jeden uniwer- sytecki. Elżbieta Badzioch-Zarzycka i Alicja Stawarz składają sprawozdanie z przebiegu konkursu językowego Krebsomania, od dwóch lat organizowanego dla uczczenia Emila Krebsa w świdnickim liceum. Klára Jágrová, Irina Stenger i Magdalena Telus publikują dokumentację kursu pięciojęzykowego, który odbył się na Uniwersytecie Kraju Saary na krótko przed zamknięciem tamtejszej slawistyki. W dziale Varia zamieszczamy tekst Ioannisa Ikonomou, greckiego poligloty i tłumacza w strukturach UE, władającego 43 językami. Wyjawia on – oczywiście po polsku, co go skłoniło do nauki języków. Agnieszka Bormann składa relację z wystawy Emil Krebs. U gra- nic geniuszu. W maju 2019 r. obejrzało ją w Görlitz kilkuset zwiedzających. Iza Liwacz przypomina historię krzyża w Opoczce (dawniej Esdorf), wzniesionego w 1946 r. przez Alfreda Krebsa, brata Emila, wspólnie z zakwaterowanym w jego domu polskim sąsiadem Łukaszem Sotnikiem. Nasz autor, pięcioletni wówczas Eckhard Hoffmann, był obecny przy stawianiu krzyża, którego historia porusza do dziś. Regiony pogranicza takie jak Łużyce stanowiły zawsze laboratorium językowe i szyfr wie- lojęzycznych spotkań. Peter Huckauf, którego ojciec pochodził z tych terenów, dziś nale- żących do polsko-niemieckiego obszaru powiązań, napisał kilka lat temu po niemiecku zdanie – przytaczamy je w dolnołużyckim tłumaczeniu Petera Jannascha – „Łužyca ty/ njepšažece powěsćow knigły/srěbnjoš mě nadalej z pěskojteg spódka/šimery a šifry”. „Niewysychająca księga z historiami”, jak Huckauf nazywa Łużyce, daje początek „chime- rom i szyfrom”, stanowi przestrzeń przenikania się perspektyw i kodów. Tegoroczne specjalne wydanie Polski w Niemczech / Polnisch in Deutschland, poświęcone Emilowi Krebsowi i wielojęzyczności, podejmuje temat funkcji języka, nauki języków, prze- chodzenia z języka na język, gier językowych i polityki językowej. Bez dobrego zrozumienia języków, bez akceptacji kultury i języka partnerów nie ma porozumienia europejskiego. W obliczu „wielojęzyczności jako wyzwania” postaciom takim jak Emil Krebs, dobrym praktykom – dawnym i współczesnym – oraz wielojęzycznym regionom europejskim przy- pada ważna rola – stanowią układ odniesienia i wskazują przyszły kierunek. 4 EDITORIAL Emil Krebs (1867-1930), ein deutscher Diplomat, Dolmetscher und Übersetzer, steht im Mittelpunkt der vorliegenden Ausgabe von Polski w Niemczech / Polnisch in Deutschland. Emil Krebs kannte über 60 Sprachen, darunter neben Polnisch auch andere slavische Sprachen, aus mehr als 30 Sprachen übersetzte er ins Deutsche. Die Erinnerung an den in Freiburg in Niederschlesien (heute Świebodzice) geborenen Polyglotten überdauerte in seiner Heimat. Aus Anlass der Beschäftigung mit Emil Krebs ordnen wir in diesem Heft Polnisch in die Perspektive der europäischen Mehrsprachigkeit ein. Im Prolog laden wir dazu ein, Mehrsprachigkeit nicht nur als ein „Mehr an Sprachenˮ, son- dern auch als ein „Mehr am Sprachlichenˮ zu betrachten. Alexander Wöll stellt den Dichter Miron Białoszewski vor, dessen poetische Sprachspiele die Entstehung von neuen Codes aus den alten vorführen, indem sie die vorgefundenen Bedeutungen aufbrechen und neue freisetzen. In der Rubrik Emil Krebs schreibt Eckhard Hoffmann, ein Großneffe des Polyglotten, über das Leben seines Verwandten, die Zusammensetzung seiner Bibliothek, seine Motivation und Lernmethoden. Anschließend stellt Gunnar Hille die aktuellen Initiativen zur Pflege der Erinnerung an Emil Krebs in Deutschland und in Polen dar und fragt nach seinem Vermächtnis für das 21. Jahrhundert. Mit einem Vergleich zwischen Emil Krebs und einem weiteren Polyglotten, Georg Sauerwein, eröffnet Roland Marti die Rubrik Geschichte. Der Beitrag bringt wichtige begriffliche Klärungen, welche die Unschärfe solcher Begriffe wie „Spracheˮ oder „Sprachenkenntnisˮ herausarbeiten. In der diachronen Perspektive der Rubrik wird deutlich, dass wir in Europa in puncto Mehrsprachigkeit schon einmal weiter waren – dies führt das Beispiel des Polnischunterrichts für Deutschsprachige im Beitrag von Anna Dąbrowska eindringlich vor Augen. Polnischunterricht und die Symmetrie im deutsch-polnischen Sprachkontakt waren im 16. und 17. Jh. selbstverständlich. Aleksander-Marek Sadowskis Reflexionen zur Lage des Ukrainischen gegenüber dem Russischen in Geschichte und Gegenwart zeigen beispielhaft, wie Sprachen (und Kulturen) aus politischen Gründen aus dem Blickfeld ver- schwinden ‒ ein Schicksal, das vielen osteuropäischen Sprachen, auch dem Polnischen nach den Teilungen, widerfuhr. In der synchronen Dimension wird wiederum deutlich (Rubrik Perspektiven), wie um Sprachen gerungen wird. Karin und Claus Luttermann stellen ein Referenzsprachensystem für die Europäische Union vor, in dem das europäische Recht in zwei Referenzsprachen gleichzeitig formuliert und aus diesen Sprachen in die restlichen Amtssprachen übersetzt wird. Es zeigt sich, wie kompliziert die institutionelle Mehrsprachigkeit und wie wenig 5 banal die Frage nach der „Gleichberechtigungˮ der europäischen Sprachen ist. In seinem Erfahrungsbericht als Mitbegründer mehrerer Polnisch-Studiengänge fragt Fred Schulz nach dem Stellenwert des Polnischen für den europäischen Arbeitsmarkt und weist auf die Notwendigkeit einer bundesweiten Koordinierung der akademischen Polnisch-Angebote hin. „Nachbarsprache von Anfang anˮ ist das Ziel der Landesstelle Nachbarsprachen, LaNa, die sich für die Anwesenheit des Polnischen und Tschechischen in den sächsischen Kitas einsetzt. Regina Gellrich, die Leiterin der Einrichtung, tritt