Jaarverslag 2013
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Jaarbericht 2013 Open universiteit Universiteit lijkt meer op duiventil dan op gesloten bolwerk Samen winnen Discussie over schaliegas moet breder 2 Voorwoord Rathenau Instituut DEBAT OP SCHERP schappelijke opdracht kan vervullen? En, wat maakt wetenschap eigenlijk betrouwbaar? Het Rathenau Instituut speelt een belangrijke rol in deze discussies en vraagstukken. Samen met de VSNU ontwikkelen we toekomstscenario’s voor de universiteiten. We hebben een spraak makend rapport over Schaliegaswinning uitgebracht waarin we pleiten voor betere samenwerking tussen Rijk en regio’s. We hebben een publieks onderzoek gedaan naar het vertrouwen in de wetenschap. In de zomer hebben we een Terugkijkend is 2013 voor mij het jaar waarin veelbesproken debat gehouden met politici, het debat over het publieke vertrouwen in de bestuurders en de Amerikaanse denker Daniel weten schap echt op het scherp van de snede Sarewitz over de relatie weten schap en politiek. werd gevoerd. Er was ophef over enkele spraak makende fraudegevallen en onregelmatigheden Dat we met onze activiteiten een belangrijke bij Nederlandse universiteiten. Er was discussie bijdrage leveren aan democratische besluit over doorgeschoten publicatiedruk en andere vorming over en maatschappelijke inbedding (vermeende) perverse prikkels, aangejaagd van wetenschap en technologie werd bevestigd door de mannen van Science in Transition. in de evaluatie waaraan het Rathenau Instituut En er was debat over de rol van wetenschap in 2013 werd onderworpen. Minister Bussemaker bij maat schappelijke controverses zoals van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap riep in schaliegaswinning. haar reactie het instituut op om extra te investeren in de dienstverlening aan het parlement. Daar Essentiële vragen liggen nu echt op tafel: hoe gaan we in 2014 en de jaren daarna graag mee komen we tot een toekomstbestendig universitair aan de slag. bestel? Welke voorwaarden moeten er worden geschapen, zodat de wetenschap haar maat Gerdi Verbeet, voorzitter Rathenau Instituut Jaarbericht 2013 3 INHOUDSOPGAVE 4 Rij jij of rij ik? 5 Wetenschap patenteert meer 6 Open universiteit Universiteit lijkt meer op duiventil dan op gesloten 4 bolwerk 9 Verbod op deskundigen 10 Shift happens 11 De top 5 van Jan Staman Wat waren volgens Jan 10 6 Staman, directeur van het Rathenau Instituut, de vijf thema’s van 2013? 12 2013 in cijfers 15 Samen winnen Discussie over schaliegas 11 17 moet breder 17 Kunstmatig leven? 18 Los problemen samen op 19 Rapport over Rathenau 18 20 2013 in cijfers 22 Publicaties Dit jaarbericht bevat de highlights van 2013. Het complete jaarverslag over 2013 vindt u op 15 19 www.rathenau.nl/jaarverslag2013. 4 Projecten 2013 Rathenau Instituut Rij jij of rij ik? ’Slimme computers nemen Rouwe, verkeersspecialist van auto stuur over’, kopte de Telegraaf het CDA, vindt het daarom een naar aanleiding van een onderzoek bruikbaar rapport. “Het sluit aan van het Rathenau Instituut en de bij eerdere pleidooien van mijn TU Eindhoven naar de toekomst fractie om de technieken die er van het verkeerssysteem. Snel zijn, meer te gebruiken”, zegt heids begrenzing in een woonwijk hij tijdens een overleg met de met spelende kinderen lijkt minister van Infrastructuur en acceptabel, maar wat vinden we Milieu. Stientje van Veldhoven van van auto’s die ingrijpen zodra we D66 vraagt de minister om nog uit onze baan gaan? Mogen auto’s eens goed naar de richtlijnen eigenlijk optreden als ecoach en voor het wegontwerp te kijken. ons subtiel aanzetten tot veiliger of De minister antwoordt dat CROW, duur zamer rijgedrag? In het rapport (het Kenniscentrum voor verkeer, ‘Op advies van de auto’ leggen vervoer en infrastructuur), deze de onderzoekers deze en andere richtlijnen voortdurend vernieuwt. ethische, technische, en politieke kwesties rond verleidelijke Het Rathenau Instituut is inmiddels (persuasieve) technologie in het samen met Philips, Technologie verkeer bloot. stichting STW en het Nationaal Initiatief Hersenen & Cognitie een In het rapport komen ook bredere verdiepend onderzoek gestart vragen rondom de digitalisering naar andere vormen van persua van onze infrastructuur aan bod. sieve technologie, met name Tweede Kamerlid Sander de ecoaching. Jaarbericht 2013 Projecten 2013 5 Wetenschap Nederlandse kennisinstellingen Sinds 1980 worden kennis vragen steeds meer patenten instellingen op steeds meer patenteert aan. Dat blijkt uit de publicatie techno logische gebieden actief. ‘Patent aanvragen door kennis Zo hebben zij een groeiend meer instellingen’ die het Rathenau aandeel in de patent aanvragen die Instituut eind november 2013 relevant zijn voor de topsectoren uitbrengt. Het instituut zette de high tech, life sciences en chemie. patentaanvragen van 1980 tot 2009 op een rij. In de jaren 19801984 Het Nederlandse bedrijfsleven vroeg vroegen alle universiteiten en in de afgelopen dertig jaar ook meer onderzoeks instituten bij elkaar patenten aan, maar de versnelling zo’n 25 patenten per jaar aan. In de was daar minder extreem. periode 20052009 was dat aantal meer dan veertien keer zo hoog, Overigens steeg het aantal patent met bijna 370 jaarlijkse aanvragen. aanvragen in de periode 20052009 minder snel. Dat komt, zo denkt Daardoor steeg het aandeel van het NL Octrooicentrum, doordat de kennisinstellingen in het totaal het Nederlandse bedrijfs leven zich van de Nederlandse patent meer gaat richten op ontwikkeling aanvragen van 1,1 procent in in plaats van op onderzoek, en de periode 19801984, naar 4,7 doordat het selectiever wordt met procent in de periode 20052009. zijn aanvragen. Nog niet Gaan we oceanen bemesten met Het rapport stelt dat er wel ijzer? Moeten we op grote schaal onderzoek moet worden gedaan sleutelen CO2 uit de lucht filteren? Duitse, naar het uit de lucht halen van CO2 Engelse en Amerikaanse politici (Carbon Dioxide Removal, CDR), aan klimaat worden uitgebreid geïnformeerd en dat over regelgeving voor over klimaatengineering. In toepassing moet worden Nederland blijft het tot nu toe stil. nagedacht. Jip Lenstra van Daarom presenteert het Rathenau onderzoeks en adviesbureau Instituut eind 2013 het rapport Ecorys: ”SRM bleek veel minder ‘Klimaatengineering: hype, hoop belangrijk dan ik dacht, en CDR of wanhoop?’ aan stakeholders. juist veel belangrijker. Het kost meer tijd, maar die tijd hebben De onderzoekers bevelen aan om we nog.” voorlopig een verbod in te stellen op de technologie om zonlicht Het Ministerie van Infrastructuur grootschalig te weerkaatsen. & Milieu is blij met het rapport. Bijvoorbeeld Maarten van Aalst Beleidsmedewerker Ronald Flipphi van het Rode Kruis is het daarmee tijdens de presentatie: ”De eens. Hij pleit in de discussie bij discussie over klimaatengineering de presentatie van het Rathenau komt op ons af. De Nederlandse rapport voor een moratorium op regering wil die goed geïnformeerd de zogeheten SRMtechnologieën. voeren. De regering is in principe (SRM staat voor Solar Radiation niet tegen klimaatengineering. Elke Management, het weerkaatsen van techno logie moet op haar eigen de zon met bijvoorbeeld zwavel merites beoordeeld worden.” deeltjes in de stratosfeer.) Jaarbericht 2013 Loopbanen 7 Universiteit lijkt meer op duiventil dan op gesloten bolwerk Open universiteit De Nederlandse academische arbeidsmarkt is veel opener dan gedacht. En de universiteiten leunen bij de selectie van talent sterk op externe beoordelingen. Dat komt naar voren in twee rapporten van het Rathenau Instituut over de inrichting van het Nederlandse wetenschapssysteem uit 2013. Veel gehoorde verzuchtingen in acade flinke aantallen promovendi en postdocs, mische kringen: “De hogere rangen bij maar ook universitair docenten, universitair universiteiten zitten dicht”, en: “Uitstapjes hoofddocenten en hoogleraren, de universi buiten de wetenschap zijn funest voor je teit te verlaten. En omgekeerd is er ook academische carrière.” Deze uitspraken volop instroom van wetenschappers van verdienen nuancering, zo blijkt uit onderzoek buiten. De publicatie laat verder zien dat van het Rathenau Instituut. In de publicatie de Nederlandse wetenschap steeds ‘Academische carrières en loopbaanbeleid’ inter nationaler wordt. Het aandeel buiten zet het instituut de feiten en cijfers op een landse academici groeit van 23 procent in rij die tien jaar lang door onder andere de 2003, naar 30 procent in 2011. Er stromen VNSU, NWO en het CBS zijn bijgehouden. ook steeds meer vrouwen door naar hogere functies, maar bij het huidige tempo duurt De publicatie geeft inzicht in de arbeids het nog wel dertig à veertig jaar voordat er marktbewegingen van academici, en laat sprake is van een gelijke verhouding tussen zien hoe de wetenschappelijke arbeidsmarkt mannen en vrouwen. daadwerkelijk in elkaar steekt. Zo blijken 8 Loopbanen Rathenau Instituut Voor veel betrokkenen, zelfs voor ingewijden, Crafting your career blijken de cijfers een eyeopener. Karl Dittrich, voorzitter van de VSNU zegt erover: “Ik zat op De sleutel voor verbetering van het weten het puntje van mijn stoel.” schappelijke vernieuwingsbeleid ligt eerder bij de universiteiten en onderzoekers dan bij Talent centraal NWO. Dat blijkt uit analyses van het Rathenau Tegelijk met de feiten en cijfers over Instituut. Individuele onderzoekers moeten academische carrières en loopbaanbeleid, daarnaast veel realistischer worden over hun presenteert het Rathenau Instituut het rapport kansen op een academische loopbaan. Om ‘Talent Centraal’, over de ontwikkeling en die onder zoekers na te laten denken over de selectie van wetenschappers in Nederland. vormgeving