Objaśnienia Do Mapy Geośrodowiskowej Polski 1

PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PA Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1 : 50 000

Warszawa 2008 Autorzy: plansza A: Andrzej Stoi ński *, Barbara Pra Ŝak *, Dariusz Wieczorek * plansza B: Izabela Bojakowska **, Anna Pasieczna**, Paweł Kwecko **, Hanna Tomassi-Morawiec **, Krystyna Bujakowska ***

Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska **

Redaktor regionalny planszy A: Bogusław B ąk ** Redaktor regionalny planszy B: Anna Gabry ś-Godlewska**

Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka **

* GEOCONSULT Sp. z o.o., ul. Mielczarskiego 139/143, 25-611 Kielce ** Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa *** POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa

ISBN

Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2008 Spis tre ści I. Wst ęp (A. Stoi ński) ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (A. Stoi ński, D. Wieczorek)...... 4 III. Budowa geologiczna (A. Stoi ński, D. Wieczorek)...... 6 IV. Zło Ŝa kopalin (A. Stoi ński, D. Wieczorek) ...... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (A. Stoi ński, D. Wieczorek)...... 10 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (A. Stoi ński, D. Wieczorek)...... 12 VII. Warunki wodne (A. Stoi ński, D. Wieczorek) ...... 14 1. Wody powierzchniowe...... 14 2. Wody podziemne...... 15 VIII. Geochemia środowiska...... 17 1. Gleby (A. Pasieczna, P. Kwecko) ...... 17 2. Osady (I. Bojakowska) ...... 20 3. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ...... 22 IX. Składowanie odpadów (K. Bujakowska) ...... 25 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (A. Stoi ński, D. Wieczorek) ...... 30 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (B. Pra Ŝak) ...... 31 XII. Zabytki kultury (B. Pra Ŝak) ...... 37 XII. Podsumowanie (A. Stoi ński, K. Bujakowska) ...... 39 XIV. Literatura...... 40

I. Wst ęp

Arkusz Mieszkowice Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) został wykonany w firmie GEOCONSULT Kielce w 2008 roku (plansza A0 oraz Pa ństwowym In- stytucie Geologicznym i Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA (plansza B). Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Mieszkowice Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP), wyko- nanym w 1999 roku w Przedsi ębiorstwie Geologicznym w Krakowie (Woli ński, 1999). Ni- niejsze opracowanie powstało zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski” (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adre- sowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ń- stwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzysty- wane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz pro- jektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjogra- ficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Materiały do wykonania mapy zebrano w Zachodniopomorskim Urz ędzie Wojewódz- kim w Szczecinie, Urz ędzie Marszałkowskim Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Szczecinie, starostwach powiatowych w Gryfinie i My śliborzu, w urz ędach miast i gmin, w Centralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie, Instytucie Uprawy Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach oraz u u Ŝytkowników złó Ŝ. Zebrane informacje uzupełniono zwiadem terenowym przeprowa- dzonym we wrze śniu-pa ździerniku 2008 roku. Mapa wykonywana jest w wersji cyfrowej. Informacje dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych o zło Ŝach i wyst ąpieniach kopalin.

3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Granice obszaru arkusza Mieszkowice wyznaczaj ą współrz ędne geograficzne 14º15’– 14º30’ długo ści wschodniej i 52º40’–52º50’ szeroko ści północnej. Około 30% obszaru arkusza w jego południowo-zachodniej cz ęś ci, znajduje si ę poza granicami pa ństwa polskiego. Pod wzgl ędem administracyjnym obszar arkusza znajduje si ę w województwie zachodniopomorskim, w powiecie gryfi ńskim i obejmuje zachodni ą cz ęść gminy i miasta Mieszko- wice, południowo-wschodni kraniec gminy Cedynia, południow ą cz ęść gminy Mory ń. Połu- dniowo-wschodnia cz ęść obszaru arkusza nale Ŝy do powiatu my śliborskiego – gminy Bolesz- kowice. Według fizyczno-geograficznej regionalizacji (Kondracki, 2001), obszar arkusza usytuowany jest w obr ębie: Równiny Gorzowskiej, nale Ŝą cej do makroregionu Pojezierzy Połu- dniowopomorskich, oraz Kotliny Freienwaldzkiej, b ędącej cz ęś ci ą Pradoliny Toru ńsko- Eberswaldzkiej (fig. 1). Równina Gorzowska rozpo ściera si ę na południe od pojezierza My- śliborskiego i maksymalnego zasi ęgu fazy pomorskiej zlodowacenia Wisły, oraz na wschód od Kotliny Freienwaldzkiej. Równina ta jest w wi ększo ści sandrem usypanym podczas fazy pomorskiej ostatniego zlodowacenia, z wynurzaj ącymi si ę miejscami wzgórzami morenowy- mi (np. na zachód od Mieszkowic). Wysoko ść równiny wynosi od 40 do 60 m n.p.m., natomiast wzgórza morenowe dochodz ą do wysoko ści 77,4 m. Region ten przecinaj ą dopływy Odry: Słubia, Kurzyca i My śla. Wyst ępuje tu szereg niewielkich jezior wytopiskowych: Je- ziora Siegniewskie stanowi ące rezerwat przyrody, jezioro Małe, Linowe i Kaczorze. Kotlina Freienwaldzka, oddzielona wyra źną kraw ędzi ą od Równiny Gorzowskiej, rozpo ściera si ę głównie na lewym brzegu Odry, na terytorium Niemiec. Na terenie Polski nale Ŝy do niej w ąski pas doliny na prawym brzegu Odry od Kostrzyna do Kostrzynka. W obr ębie arkusza jest to równinny obszar akumulacji osadów rzecznych, cz ęsto zatorfiony, przylegaj ą- cy bezpo średnio do Odry. Znajduj ą si ę tutaj szerokie rozlewiska, uj ściowych odcinków rzeki Słubi i Kurzycy. Dolin ę Odry pokrywaj ą w przewadze gleby madowe i błotne, rozwijaj ące si ę w warunkach bardzo wysokiego poziomu wód gruntowych. Jest to głównie obszar ł ąk. W rejonach wyst ępowania piaszczystych tarasów i na wysoczyznach polodowcowych, wyst ępuj ą gleby darniowo-bielicowe i bielicowe, poro śni ęte w przewadze lasem sosnowym. Według podziału klimatycznego Gumi ńskiego, obszar ten nale Ŝy do dzielnicy nadno- teckiej. Ma on charakter przej ściowy pomi ędzy chłodn ą i do ść obficie zraszan ą dzielnic ą po- morsk ą, a cieplejsz ą i such ą dzielnic ą środkow ą. Jest tutaj 107–108 dni z przymrozkami, a dni

4 mro źnych 30–35. Średnia roczna temperatura wynosi +8ºC. Opady wynoszą około 550 do 600 mm w roku. Czas trwania pokrywy śnie Ŝnej trwa 38 do 50 dni. Zaznacza si ę tutaj do ść cz ęste wyst ępowanie silnych wiatrów. Długo ść okresu wegetacyjnego wynosi 200 do 215 dni.

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Mieszkowice na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica podprowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu, 4 – granica pa ństwa Prowincja Ni Ŝ Środkowoeuropejski (31) Podprowincja Pobrze Ŝa Południowobałtyckie (313) Mezoregiony makroregionu Pobrze Ŝe Szczeci ńskie (313.2–3): 313.24 – Dolina Dolnej Odry, Podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie (314–316) Mezoregiony makroregionu Pojezierza Zachodniopomorskie (314.4): 314.41 – Pojezierze My śliborskie Mezoregiony makroregionu Pojezierza Południowopomorskie (314.6–7): 314.61 – Równina Gorzowska Mezoregiony makroregionu Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka (315.3): 315.31 – Kotlina Freienwaldzka (Oderbruch), 315.33 Kotlina Gorzowska Mezoregiony makroregionu Pojezierze Lubuskie (315.4): 315.42 – Pojezierze Łagowskie

5 Głównym źródłem utrzymania mieszka ńców tego rejonu jest rolnictwo. Przemysł ma niewielkie znaczenie – s ą to zakłady z bran Ŝy stolarskiej i drzewnej (w Mieszkowicach i Sta- rych Łysogórkach). Pod wzgl ędem komunikacyjnym obszar arkusza jest do ść korzystnie usytuowany. W Mieszkowicach krzy Ŝuj ą si ę droga krajowa nr 31, biegn ąca z Kostrzyna do Szczecina z drog ą wojewódzk ą nr 126 biegn ącą z Dębna do Osinowa Dolnego (gdzie znajduje si ę przej- ście graniczne) i dalej do Cedyni. Przez Mieszkowice przebiega te Ŝ magistrala kolejowa ł ą- cz ąca Śląsk z Wybrze Ŝem. Jedynym miastem w obr ębie arkusza s ą Mieszkowice (około 3 600 mieszka ńców), które stanowi ą o środek administracyjny oraz usługowo-handlowy dla tego rejonu. Znajduje si ę tu Urz ąd Miasta i Gminy, gminna spółdzielnia, siedziba Nadle śnictwa, przystanek energetyczny, urz ąd pocztowy. Inne z wi ększych miejscowo ści to wie ś Bielin z niewielkim jeziorem Bieli ń- skim, znana ze stadniny koni i o środka je ździeckiego oraz miejsca w ędkowania. Wie ś Sie- kierki znana jest z zaci ętych walk jakie toczyły si ę tutaj w czasie forsowania Odry w kwietniu 1945 roku. Pozostałe miejscowo ści w obr ębie arkusza to Stare Łysogórki, Gozdowice, Czelin i Kłosów. W Gozdowicach kursuje prom na Odrze, ł ącz ący t ą miejscowo ść z Güstebieser Loose po stronie niemieckiej.

III. Budowa geologiczna

Obszar arkusza Mieszkowice obejmuje fragment du Ŝej jednostki geostrukturalnej – mo- nokliny przedsudeckiej, przykrytej grub ą warstw ą osadów permo-mezozicznych. W budowie geologicznej omawianego obszaru wyró Ŝnia si ę kompleks skał paleozoicznych, mezozoicz- nych i trzeciorz ędowych oraz przykrywaj ące je osady czwartorz ędowe (fig. 2). Budowa geologiczna opisywanego terenu przedstawiona jest na arkuszu Pyrzyce Mapy geologicznej Pol- ski w skali 1:200 000 (Uniejewska, Nosek, 1974) oraz na arkuszu Mieszkowice Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Piotrowski, 1998). Najstarszymi osadami stwierdzonymi na tym obszarze, s ą zmetamorfizowane utwory karbonu wykształcone w facji kulmowej. Bezpo średnio na nich le Ŝą utwory morsko- lagunowe cechsztynu, reprezentowane przez mi ąŜ szy kompleks osadów chemicznych i kla- stycznych, wyst ępuj ący w czterech cyklotemach ewaporatowych. Trias reprezentowany jest przez osady morskie i lagunowo-morskie, zaliczane do pstrego piaskowca, wapienia muszlo- wego i kajpru.

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Mieszkowice na tle mapy geologicznej regionu wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka i K. Piotrowskiej Czwartorz ęd, holocen: 3 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły; czwartorz ęd nierozdzielony: 5 – piaski eoliczne, lokalnie w wydmach; zlodowacenia północnopolskie: 11 – piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne, 13 – iły, mułki i piaski zastoiskowe, 14 – piaski i Ŝwiru sandrowe, 15 – piaski i mułki kemów, 17 – Ŝwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych, 18 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe Uwaga: zachowano oryginaln ą numeracj ę z Mapy geologicznej (2006)

Jura na omawianym terenie zaznaczyła si ę osadami mi ąŜ szego kompleksu morskiego z faun ą liasu i dolnego doggeru. Utwory kredy reprezentowane s ą przez piaszczysto-margliste i wapniste osady kredy dolnej i górnej wykształcone w facji morskiej. Buduj ą one podło Ŝe trzeciorz ędu, który rozpoczyna si ę od osadów eocenu środkowego, poprzez oligocen a Ŝ do najwy Ŝszego miocenu. Trzeciorz ęd buduj ą osady piaszczyste i ilaste, cz ęsto z wkładkami w ę-

7 gli brunatnych. Mi ąŜ szo ść ich przekracza 200 metrów. Osady te s ą lokalnie zaburzone glaci- tektonicznie. Powierzchnia utworów trzeciorz ędowych jest bardzo urozmaicona i poprzecina- na gł ęboko wci ętymi dolinami erozyjnymi, z których jedna przebiega prawie równolegle do kraw ędzi pradoliny Odry, w okolicy Mieszkowic, tworz ąc wyra źną kraw ędź erozyjn ą o deni- welacji przekraczaj ącej 100 m. Osady trzeciorz ędu na omawianym arkuszu mapy nie maj ą wychodni. Osady czwartorz ędowe pokrywaj ą cał ą powierzchni ę arkusza Mieszkowice. Mi ąŜszo ść ich wynosi od 24 do 132 metrów (Piotrowski, 1998). W śród nich wydziela si ę osady plejsto- ce ńskie i holoce ńskie (fig. 2). Do plejstocenu zalicza si ę osady glacjalne i fluwioglacjalne trzech cyklów zlodowace ń: południowopolskich, środkowopolskich i północnopolskich, nie stwierdzono dotychczas wyst ępowania osadów interglacjalnych. Zlodowacenie Sanu reprezentowane jest przez pokład glin zwałowych o mi ąŜ szo ści 10- 20 m. Stwierdzone zostały one wierceniami w rejonie Kłosowa i Wielopola. Osady zlodowace ń środkowopolskich w rejonie Mieszkowic s ą szeroko rozprzestrze- nione i osi ągaj ą mi ąŜ szo ści 50-60 m. Mo Ŝna je rozpoziomowa ć na utwory zlodowacenia War- ty i Odry. Osady odrza ńskie to mułki, iły zastoiskowe, nast ępnie poziom glin zwałowych i pokrywaj ące je piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe. Mi ąŜ szo ść osadów zastoiskowych (stwierdzo- nych jedynie wierceniami) nie przekracza 3 m. Gliny zwałowe tego zlodowacenia posiadaj ą mi ąŜszo ść 23-48 m, natomiast osady wodnolodowcowe około 5-15 m. Zlodowacenie Warty pozostawiło dwa poziomy glin zwałowych, rozdzielone seri ą pia- sków i mułków zastoiskowych. Oba poziomy glin zwałowych cechuje znaczna mi ąŜszo ść , w granicach 40–65 m. Osady zastoiskowe osi ągaj ą 10 metrów mi ąŜ szo ści. Z okresu zlodowace ń północnopolskich na obszarze omawianego arkusza, zachowały si ę osady stadiału górnego – fazy pomorskiej i leszczyńsko-pozna ńskiej. Osady fazy leszczy ńsko-pozna ńskiej zachowały si ę w południowej cz ęś ci terenu, na przedpolu ci ągu more- nowego maksymalnego zasi ęgu l ądolodu fazy pomorskiej. S ą to piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe, pod ścielaj ące gliny zwałowe tego wieku, osi ągaj ąc mi ąŜ szo ść kilku metrów. Odsłaniaj ą si ę one na powierzchni terenu w kraw ędzi doliny Odry w formie piasków ró Ŝnoziarnistych, przechodz ąc ku stropowi w piaski drobnoziarniste. Sporadycznie wyst ępuj ą w nich wkładki Ŝwirów. Przykrywaj ą je gliny zwałowe fazy pomorskiej, buduj ące płaskie zdenudowane wysoczyzny polodowcowe. Mi ąŜ szo ść ich wynosi 10–20 m. Są to szarobrunatne gliny ilaste, silnie wapniste, do ść zwarte, z niewielk ą zawarto ści ą frakcji piaszczystej i pojedynczymi gła- zami. Często przechodz ą one facjalnie w zaglinione piaski, Ŝwiry i głazy lodowcowe, repre-

8 zentowane na do ść znacznych przestrzeniach. Na płaskich wysoczyznach polodowcowych fazy pomorskiej, formami wyra źnie wybijaj ącymi si ę w rze źbie terenu s ą kemy. S ą to wzgó- rza o kolistej lub owalnej podstawie, wznosz ące si ę na około 30 m ponad otaczaj ącą wysoczyzn ę. Zbudowane s ą z piasków ró Ŝnoziarnistych poziomo warstwowanych z cienkimi wkładkami Ŝwirów, z piasków drobnoziarnistych laminowanych warstwami piasków pyłowa- tych i mułków. Wyst ępuj ą one na północ od Czelina i Kurzycka oraz w rejonie Mieszkowic. Lądolód fazy pomorskiej pozostawił na tym terenie dominuj ący osad w postaci piasków i Ŝwirów wodnolodowcowych tworz ących tzw. sandr mory ński. W północnej cz ęś ci sandru, a wi ęc w pobli Ŝu moren czołowych zasi ęgu maksymalnego mi ąŜ szo ść osadów dochodzi do 20 m. Charakterystyczn ą cech ą materiału buduj ącego sandry jest wyst ępowanie najgrubszego materiału piaszczysto-Ŝwirowo-głazowego u podnó Ŝa moren czołowych, ku południowi przechodz ą w piaski średnio- i drobnoziarniste, czasem z wkładkami piasków mułkowatych. Po ust ąpieniu l ądolodu, na powierzchni sandru, na obszarach wysoczyzn i tarasów rzecznych, zbudowanych z piasków, nast ępowała akumulacja eolicznych piasków wydmo- wych. Wydmy na omawianym obszarze tworz ą wydłu Ŝone wały o wysoko ści kilku do kilkunastu metrów, zbudowane z drobnoziarnistych piasków krzy Ŝowo i sko śnie warstwowanych, o dobrze obtoczonym ziarnie. Wydmy takie wyst ępuj ą w okolicy Porzecza. Najmłodsze osady – holoce ńskie na omawianym obszarze reprezentowane s ą przez utwory rzeczne oraz jeziorne wyst ępuj ące w zagł ębieniach bezodpływowych, w postaci ila- sto-mulisto-piaszczystych osadów, namułów i torfów. Procesy erozji i akumulacji w dolinach rzecznych spowodowały powstanie rozległych tarasów. Wyst ępuj ą one wzdłu Ŝ całej długo ści doliny Odry. Mi ąŜ szo ść osadów buduj ących tarasy okre śla si ę na 20 m, s ą to głównie piaski średnioziarniste warstwowane. Osadzały si ę te Ŝ namuły. Wypełniaj ą one równie Ŝ zagł ębienia bezodpływowe w obr ębie wysoczyzny polo- dowcowej. W dolinach rzek, w zagł ębieniach bezodpływowych usytuowanych na wysoczy ź- nie lodowcowej i sandrze zachodziła akumulacja organiczna. Tworzyły si ę torfy, kreda i gy- tia. IV. Zło Ŝa kopalin

W obszarze arkusza Mieszkowice poło Ŝony jest jedynie niewielki fragment zło Ŝa kruszywa naturalnego „Namy ślin” (Bałchanowski, 1993; Ulatowski, 1998). Zdecydowana wi ęk- szo ść tego zło Ŝa poło Ŝona jest na s ąsiednim arkuszu D ębno. Zło Ŝe kruszywa naturalnego

„Namy ślin” udokumentowano w kategorii C 1+C 2 (w dwóch polach), ł ączna jego powierzchnia wynosi 216 ha. Na terenie omawianego arkusza poło Ŝony jest fragment pola rozpozna-

9 nego w kategorii C 2, o powierzchni około 25 ha. Kopalin ą s ą osady piaszczysto-Ŝwirowe pochodzenia wodnolodowcowego, o średnim punkcie piaskowym wynosz ącym 43,3% (18,5– 70,4%) i zawarto ści pyłów mineralnych rz ędu 0,7% (0,2–1,3%). Średnia mi ąŜszo ść zło Ŝa w polu rozpoznanym w kategorii C 2 wynosi 8,1 m (4,0–11,0 m), przy mi ąŜ szo ści nadkładu 5,2 m. Kopalina udokumentowana jest z przeznaczeniem do produkcji mieszanek piaszczysto- Ŝwirowych i Ŝwirowo-piaszczystych. Zło Ŝe nie jest eksploatowane. Charakterystyk ę gospo- darcz ą i klasyfikacj ę sozologiczn ą zło Ŝa przedstawiono w tabeli 1. Szczegółowe informacje o zło Ŝu zawarte s ą w karcie informacyjnej, opracowanej dla komputerowej bazy danych (kar- ta doł ączona jest do arkusza D ębno MG śP). Zło Ŝe to poddano klasyfikacji ze wzgl ędu na skal ę konfliktowo ści zagospodarowania górniczego z elementami chronionymi środowiska przyrodniczego wyst ępuj ącymi w jego otoczeniu, oraz z punktu widzenia samej ochrony złoŜa. Klasyfikacji dokonano zgodnie z obowi ązuj ącymi wytycznymi zamieszczonymi w „Instrukcji...” (2005). Zło Ŝe „Namy ślin” z punktu widzenia ochrony zasobów sklasyfikowano jako powszechne, licznie wyst ępuj ące i łatwo dost ępne (klasa 4). Z uwagi na mo Ŝliwo ść zagospodarowania górniczego uznano je za konfliktowe (klasa B), poniewa Ŝ poło Ŝone jest w zwartym kompleksie le śnym.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Poniewa Ŝ na obszarze arkusza Mieszkowice nie wyst ępuj ą udokumentowane zło Ŝa kopalin (poza niewielkim fragmentem zło Ŝa kruszywa naturalnego„Namy ślin”) nie mo Ŝna wi ęc mówi ć o koncesjonowanej eksploatacji surowców. Prowadzona jest jednak tutaj na niewielk ą skal ę niekoncesjonowana eksploatacja poza udokumentowanymi zło Ŝami. Eksploatowane s ą wył ącznie kruszywa naturalne. W czasie wizji terenowej zlokalizowano pi ęć okresowo czynnych wyrobisk (w Bielinie, Starych Łyso- górkach i Czelinie), gdzie eksploatowane s ą piaski ze Ŝwirami na potrzeby lokalne (sporz ą- dzono karty informacyjne). Poniewa Ŝ eksploatacja ta powoduje degradacj ę powierzchni terenu i krajobrazu, a wyrobiska te cz ęsto staj ą si ę nielegalnymi składowiskami odpadów (np. punkty 3/p Ŝ, 5/p Ŝ) – powiatowe i gminne organy ochrony środowiska powinny zaj ąć si ę mo- nitorowaniem tych zjawisk w celu skutecznego im zapobiegania.

10 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Zasoby Stan zago- Numer Wiek kom- geologiczne Kategoria Wydobycie Zastosowa- spodarowa- Klasyfikacja złó Ŝ Przyczyny zło Ŝa Rodzaj pleksu litolo- bilansowe rozpoznania (tys. t.) nie kopaliny Nazwa zło Ŝa nia zło Ŝa konfliktowo- na kopaliny giczno- (tys. t.) ści zło Ŝa mapie surowcowego Klasy A– wg stanu na 31.12.2007 r. (Gientka i in., (red.), 2008) Klasy 1–4 C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 NAMY ŚLIN * pŜ Q 38 685 C1+C 2 N - Sd, Sb 4 B L

Rubryka 2: * – zło Ŝe w wi ększo ści poło Ŝone na s ąsiednim arkuszu D ębno; Rubryka 3: pŜ – piaski i Ŝwiry; Rubryka 4: Q – czwartorz ęd; Rubryka 6: kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych kopalin stałych – C1+C 2; 11 11 Rubryka 7: zło Ŝa: N – niezagospodarowane; Rubryka 9: kopaliny skalne: Sd – drogowe; Sb – budowlane; Rubryka 10: zło Ŝa: 4 – powszechne, licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne; Rubryka 11: zło Ŝa: B – konfliktowe; Rubryka 12: L – ochrona lasów.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Na obszarze arkusza Mieszkowice perspektywy surowcowe wi ąza ć nale Ŝy z piaskami i Ŝwirami wodnolodowcowymi zlodowace ń północnopolskich, zalegaj ącymi w kraw ędzio- wych partiach doliny Odry. Wyst ępuje tutaj kilkunastometrowej mi ąŜ szo ści ci ągły poziom piasków drobnoziarnistych (Piotrowski, 1998). Perspektywy wyst ępowania kruszywa naturalnego w obr ębie Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej, okre ślone zostały przez Siliwo ńczuka (1974). Na tej bazie rozpoznane i udokumentowane zostało zło Ŝe kruszywa naturalnego „Na- my ślin” (Bałchanowski, 1993). Prace poszukiwawcze złó Ŝ piasków kwarcowych do produkcji cegły wapienno-piaskowej, w obr ębie arkusza prowadzono w rejonie zlokalizowanym na północ od Starych Łyso- górek i Gozdowic (Lewicka-Zaj ączkowska, 1975). W obszarze „Stare Łysogórki”, na powierzchni około 88 ha, wykonano 15 sond o gł ęboko ści 5 m oraz 3 otwory wiertnicze o gł ęboko ści 17 m. Wszystkie otwory były pozytywne, suche i nie przewierciły warstwy zło- Ŝowej. Nadkład o grubo ści od 0,2 do 1,0 m stanowi gleba oraz piasek z domieszk ą cz ęś ci organicznych. Zło Ŝe buduj ą piaski drobnoziarniste, Ŝółtoszare z wkładkami piasku średnioziar- nistego z zawarto ści ą pojedynczych ziaren Ŝwiru oraz wkładkami piasku pylastego. Wielko ść zasobów tego obszaru ocenia si ę na około 15 000 tys. m 3. Wykonane badania laboratoryjne wykazały dobr ą jako ść surowca do produkcji cegły wapienno-piaskowej. W drugim obszarze bada ń – „Gozdowice”, na powierzchni około 96 ha odwiercono 12 otworów w regularnej siatce 400 x 400 metrów. Wszystkie otwory były pozytywne i przewierciły seri ę zło Ŝow ą o mi ąŜ szo ści 2–30 m (w zale Ŝno ści od konfiguracji terenu). Surowiec stanowi ą piaski drobnoziarniste z wkładkami grubo- i średnioziarnistych piasków z pojedynczymi ziarnami Ŝwiru. Nadkład buduje gleba oraz piaski z zawarto ści ą cz ęś ci organicznych. Grubo ść nadkładu waha si ę od 0,2 do 1,0 m. Surowiec mo Ŝe by ć wykorzystywany do produkcji cegły wapienno- piaskowej, do produkcji betonów komórkowych oraz do betonu zwykłego, zapraw i wypraw budowlanych. Nie nadaje si ę natomiast dla celów formierskich. Obszar ten został wówczas wytypowany do rozpoznania w kategorii C 2. Wielko ść zasobów surowca w rejonie Gozdowic ocenia si ę na około 16 000 tys. m 3 (Lewicka-Zaj ączkowska, 1976). Zakres przeprowadzonych bada ń upowa Ŝnia do przedstawienia tych obszarów jako prognostycznych dla udokumentowania zło Ŝa piasków kwarcowych, b ądź ogólnie kruszywa naturalnego, które mo Ŝe by ć wykorzystane do produkcji cegły wapienno-piaskowej i betonów komórkowych. Nale Ŝy jednak podkre śli ć Ŝe obszary te poło Ŝone s ą w obr ębie zwartego kompleksu le śnego. Charakterystyk ę obszarów prognostycznych przedstawiono w tabeli 2.

12 Tabela 2 Wykaz obszarów prognostycznych Grubo ść Numer Wiek kom- Średnia kompleksu Zasoby obszaru Powierzchnia Rodzaj pleksu Parametry grubo ść litologiczno- w kate- Zastosowanie na ma- (ha) kopaliny litologiczno- jako ściowe nadkładu surowcowego gorii D 1 kopaliny pie surowcowego (m) od–do (tys. m 3) średnia (m) 1 2 3 4 5 6 7 8 9

zaw. SiO 2 – 87,03 –91,39 % I 88 pk Q zaw. ziaren 0,2–1,0 15–17 m 15 000 Sb 0,05–0,5 mm – 76,9–96,8% zaw. SiO 2 – 87,18 –90,62 % II 96 pk Q zaw. ziaren 0,2–1,0 2–30 m 16 000 Sb 0,05–0,5 mm – 86,6–98,0% Rubryka 3: pk – piaski kwarcowe; Rubryka 4: Q – czwartorz ęd; Rubryka 9: kopaliny skalne: Sd – drogowe; Sb – budowlane

W omawianych wy Ŝej obszarach mo Ŝna udokumentowa ć jedynie kruszywa piaszczyste. Poszukiwania zło Ŝa piaszczysto-Ŝwirowego w rejonie Gozdowic dały wynik negatywny (Gr ądzki, 1960). Kruszywo piaszczysto-Ŝwirowe wyst ępuje natomiast w rejonie Czelina, na co wskazuj ą zarówno wykonane badania, jak i istniej ące punkty eksploatacji tego surowca. Prowadzone w starym nieczynnym wyrobisku w Czelinie (zaznaczonym na mapie jako 3/p Ŝ) badania geologiczne wykazały obecno ść kruszywa Ŝwirowego, ale z du Ŝym udziałem frakcji pyłowej. Wykonano 4 sondy i opróbowano wyrobisko. Stwierdzono tutaj wyst ępowanie utworów piaszczysto-Ŝwirowych, niesortowanych o punkcie piaskowym 59,18%. Zawarto ść ziaren poni Ŝej 0,5 mm wynosi 22,56%, a ziaren ponad 2,0 mm – 40,82%. Średnia mi ąŜ szo ść warstwy piaszczysto-Ŝwirowej wynosi 3,0 m i waha si ę od 1,5 do 6,0 m (Stachowiak, 1978). Obszar ten, powi ększony na podstawie wyst ępowania punktów eksploatacji kruszywa stwier- dzonych podczas wizji terenowej zaznaczono jako perspektywiczny dla udokumentowania złó Ŝ piaszczysto-Ŝwirowych. Kolejny obszar perspektywiczny dla udokumentowania złó Ŝ piaszczysto-Ŝwirowych wyznaczono w północnej cz ęś ci obszaru arkusza, jako kontynuacj ę z s ąsiedniego arkusza „Chojna”. Obszar obejmuje stref ę proksymaln ą sto Ŝka sandrowego, gdzie stosunkowo du Ŝy jest udział Ŝwirów w ogólnej masie kruszywa. W obr ębie tego sto Ŝka sandrowego, w bezpo- średnim s ąsiedztwie północnej granicy arkusza, ale ju Ŝ na arkuszu „Chojna” istniej ą udokumentowane zło Ŝa kruszywa piaszczysto-Ŝwirowego „Mory ń”, „Mory ń Wschód” i „Mory ń 2”, których kopalina główna charakteryzuje si ę punktem piaskowym w granicach 50–60%.

13 W miar ę posuwania si ę w kierunku południowym (czyli w rejon dystalnej częś ci sto Ŝka sandrowego) udział Ŝwirów maleje, dlatego wyznaczony obszar perspektywiczny nie obejmuje całego sto Ŝka sandrowego, a tylko jego północn ą cz ęść . W obszarze tym, w obr ębie arkusza „Mieszkowice” mo Ŝna spodziewa ć si ę kruszywa naturalnego o punkcie piaskowym w granicach 70-90%. Nale Ŝy jednak doda ć i Ŝ obszar ten poło Ŝony jest w zwartym kompleksie le- śnym. W obszarze arkusza prowadzone był prace poszukiwawcze ze w ęglem brunatnym w o- sadach mioce ńskich. Obejmowały one obszar pomi ędzy Porzeczem i Kłosowem. Ich wynik okazał si ę negatywny (niezaznaczone na mapie). Wytypowana do zbadania, wyst ępuj ąca w tym rejonie ujemna lokalna anomalia grawimetryczna (mog ąca by ć zwi ązan ą z płytko zalegaj ącymi utworami mioce ńskimi z pokładami w ęgla brunatnego) okazała si ę by ć stref ą zwi ększonej mi ąŜ szo ści piaszczystych utworów czwartorz ędowych (Piwocki, 1984). W obszarze arkusza liczne s ą torfowiska. Zajmuj ą du Ŝe powierzchnie w dolinie Odry, poza ni ą s ą to ju Ŝ niewielkie powierzchniowo wyst ąpienia. Dwa wi ększe obszary wyst ępowa- nia torfów, spełniaj ące kryteria potencjalnej bazy zasobowej (Ostrzy Ŝek, D ębek, 1996) zaznaczono jako obszary perspektywiczne dla udokumentowania tej kopaliny. Pierwszy z nich zlokalizowany jest na północ od Mieszkowic, wyst ępuj ą tutaj torfy niskie, olesowo-szuwarowe o mi ąŜ szo ści średnio 3,18 m, maksymalnie 4,5 m, cechuj ące si ę popielno ści ą około 15% i stopniem rozkładu około 20%. Powierzchnia torfowiska wynosi około 30 ha. Drugi, wi ększy obszar zaznaczono pomi ędzy Gozdowicami a Czelinem. Jest to torfowisko niskie, o powierzchni ponad 200 ha. Wyst ępuj ące tutaj torfy szuwarowo-turzycowiskowe, cechuj ą si ę popielno ści ą około 15% i stopniem rozkładu 40-60%. Ich mi ąŜ szo ść średnia wynosi około 3 m, za ś maksymalna dochodzi do 6 m. W rejonie Starego Błeszyna były eksploatowane w przeszło ści w małych gospodarskich torfiankach.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Osi ą hydrograficzn ą obszaru arkusza Mieszkowice jest Odra przepływaj ąca przez jego obszar z południowego-wschodu na północny zachód. Hydrograficznie wi ększo ść polskiej cz ęś ci obszaru arkusza to tzw. przyrzecza Odry. Znajdują si ę tutaj tak Ŝe dolne odcinki rzek Słubi i Kurzycy z ich niewielkimi zlewniami cz ąstkowymi. Słubia ł ączy si ę z Odr ą w Starych Łysogórkach, natomiast Kurzyca wpada do Odry poni Ŝej Kłosowa.

14 Rzeki spływaj ące z północnego-wschodu do Odry, z sandrowego płaskowy Ŝu wznie- sionego cz ęsto na wysoko ść przekraczaj ącą 30 m ponad dno doliny Odry, wraz ze starorzeczami tworz ą szeroki, cz ęsto ponad jednokilometrowy pas nadrzecznych ł ęgów, ł ąk, pastwisk i mokradeł. Poni Ŝej wsi Gozdowice Odra płynie sztucznym korytem przekopanym w XVIII wieku, celem skrócenia trasy Ŝeglugowej do Bałtyku. Na obszarze arkusza Odra po wschodniej, polskiej stronie jest nieobwałowana. W obr ębie arkusza Odra badana jest w punkcie monitoringowym w Gozdowicach. W latach 2004 i 2005 jej wody wykazywały III klas ę czysto ści. Badane s ą równie Ŝ Kurzyca (poniŜej Kłosowa) oraz Słubia (przy uj ściu do Odry w Starych Łysogórkach). Kurzyca w 2005 roku wiodła wody IV klasy czysto ści, natomiast Słubia III klasy (Raport..., 2006). Nierówna powierzchnia sandru w północnej cz ęś ci arkusza posiada liczne obni Ŝenia, cz ęsto wypełnione wod ą. Stosunkowo licznie wyst ępuj ą tutaj małe jeziorka. Do najwi ększych nale Ŝą jeziora: Kaczorze, Małe, Linowe oraz obj ęte rezerwatem jeziora Siegieniewskie.

2. Wody podziemne

Wody podziemne na obszarze arkusza rozpoznane zostały w utworach czwartorz ędu i trzeciorz ędu. Brak jest danych odno śnie wód podziemnych w starszych formacjach geologicznych (Karlikowska, Porwisz, 2000). W obszarze arkusza, wody podziemne wyst ępuj ą głównie w czwartorz ędowych warstwach wodono śnych; na gł ęboko ści od kilku do 100 m, o mi ąŜ szo ści od 1,5 do 24 m. Wy- dajno ści wynosz ą od kilku do kilkunastu m 3/h, lokalnie do 60 m 3/h. Utwory powierzchniowe są przepuszczalne. W północno-wschodniej cz ęś ci obszaru w głównych poziomach u Ŝytko- wych istnieje kontakt hydrauliczny poziomu czwartorz ędowego z trzeciorz ędowym (Karli- kowska, Porwisz, 2000). Poziom wodono śny w utworach trzeciorz ędowych, znajduje si ę na gł ębokościach od 20 do 100 m. Mi ąŜ szo ść warstwy wodono śnej wynosi od kilkunastu do kilkudziesi ęciu metrów. Wydajno ści potencjalne osi ągaj ą kilka m 3/h. Jako ść wód na ogół jest dobra; wymagają one prostego uzdatniania z uwagi na nadmiern ą zawarto ść zwi ązków Ŝelaza i manganu (Karli- kowska, Porwisz, 2000). Na obszarze arkusza, zlokalizowanych jest kilkana ście uj ęć wód podziemnych. Wi ększe zag ęszczenia uj ęć wód podziemnych wyst ępuj ą w rejonie Mieszkowic, Kurzycka i Czelina. Pojedyncze uj ęcia wody znajduj ą si ę w Starych Łysogórkach, Gozdowicach, Starym Błeszy- nie, Kłosowie, Moryniu i Bielinie. Tylko jedno z ujęć w Mieszkowicach, wykorzystuje wod ę z utworów trzeciorz ędowych, z gł ęboko ści 90,5 do 96,3 m. Pozostałe eksploatuj ą wod ę

15 z utworów czwartorz ędowych. Przeci ętna wydajno ść wynosi kilkana ście m 3/h i nie przekracza 60 m 3/h (uj ęcie dla wodoci ągów miejskich w Mieszkowicach). Według regionalizacji Kleczkowskiego (1990), obszar arkusza Mieszkowice, zaliczony został do nizinnej prowincji hydrogeologicznej – pojeziernego pasma zbiorników czwartorz ę- dowych (nie posiada udokumentowanego zbiornika wód podziemnych). Obszar ten znajduje si ę jedynie w pobli Ŝu Głównego Zbiornika Wód Podziemnych „D ębno”, obejmuj ącego wody z utworów trzecio- i czwartorz ędowych, z wyznaczonym obszarem wysokiej i najwy Ŝszej ochrony (OWO i ONO) (fig. 3).

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Mieszkowice na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, w skali 1 : 500 000 wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 – obszar wysokiej ochrony (OWO), 2 – obszar najwyŜszej ochrony (ONO), 3 – granica GZWP w o środku poro- wym, 4 – granica pa ństwa, Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 134 – Dębno, czwartorz ęd–trzeciorz ęd (Q-Tr),

16 Według Wi śniowskiego i Dobrackiego (Raport..., 1998) istniej ą tu, zasobne lokalne i miejscowe zbiorniki wód podziemnych (LZWP i MZWP), które nale Ŝy chroni ć i zakwalifi- kowa ć do obszarów wysokiej ochrony (OWO). S ą to: sandrowo-dolinny (tarasowy) zbiornik Mieszkowice-Namy ślin-Bielinek-Piaski, słabo izolowany od powierzchni, o jednostkowych zasobach eksploatacyjnych rz ędu 300-500 m 3/d/km 2 oraz sandrowe zbiorniki rozci ągaj ące si ę na południe od pasa moren czołowych fazy pomorskiej ostatniego zlodowacenia. Wydziela si ę tu zbiornik sandru Słubi (Mory ń-śelechów-Golice), sandru Kosy (Białęgi-Chełm-Babin) i sandru My śli. Zbiorniki te s ą słabo izolowane od powierzchni, zasilane infiltracyjnie przez dopływy rynnowe z wysoczyzn. Według Paczy ńskiego i Płochniewskiego (1996), obszar arkusza Mieszkowice, nale Ŝy do hydrogeologicznej prowincji platformy paleozoicznej regionu szczeci ńsko-miechow- skiego. Obszar ten znajduje si ę cz ęś ciowo w zasi ęgu wyst ępowania wód termalnych o tempe- raturze powy Ŝej 35ºC z jury dolnej i wód mineralnych chlorkowych na gł ęboko ści do 200 m. Jednak wód tych na omawianym terenie nie stwierdzono.

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali określone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 pa ździerni- ka 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝyt- kowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 384 – Mieszko- wice, umieszczono w tabeli 3. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści przeci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) − opró- bowanie w siatce 5x5 km.

17 Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia an- tropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90 oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin- Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrome- tru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrol ę jako- ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc opróbowania (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A, B i C (zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r.). Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania gleb do danej grupy, gdy zawarto ść co najmniej jednego pierwiastka przewy Ŝszała górn ą granic ę warto ści dopuszczalnej w grupie ni Ŝszej.

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 3).

18 Tabela 3 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawarto- Warto ść prze- Warto ść przeci ęt- ści w glebach na ci ętnych (me- nych (median) w Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie arkuszu 384 – dian) w glebach glebach obszarów lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra Mieszkowice na arkuszu 384 niezabudowanych Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) – Mieszkowice Polski 4)

Metale N=7 N=7 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) 1) Mineralizacja Grupa A HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0–0,3 0–2 0,0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5–23 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 15–331 33 27 Cr Chrom 50 150 500 3–41 7 4 Zn Cynk 100 300 1000 16–398 37 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5–3,2 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 3–10 3 2 Cu Mied ź 30 150 600 2–46 8 4 Ni Nikiel 35 100 300 2–24 7 3 Pb Ołów 50 100 600 12–94 18 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05–0,47 0,05 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 384 – Mieszko- 1) grupa A wice w poszczególnych grupach uŜytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obszaru As Arsen 6 1 poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Ba Bar 6 1 Prawo wodne, b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Cr Chrom 7 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Zn Cynk 5 1 1 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Cd Kadm 6 1 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Co Kobalt 7 szarów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze stanu faktycznego, Cu Mied ź 6 1 2) grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych Ni Nikiel 7 z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Pb Ołów 5 2 rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewio- Hg Rt ęć 7 ne, nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbani- Sumaryczna klas yfikacja badanych gleb z obszaru zowane z wył ączeniem terenów przemysłowych, uŜytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, arkusza 384 – Mieszkowice do poszczególnych grup 3) uŜytkowania (ilo ść próbek) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 5 1 1 1: 2 500 000 N – ilo ść próbek Przeci ętne zawarto ści arsenu, kadmu i rt ęci w badanych glebach arkusza s ą ni Ŝsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wy Ŝsze warto ści median wykazuj ą: bar, chrom, cynk, kobalt, mied ź, nikiel i ołów; przy czym w przypadku miedzi wzbogacenie jest dwukrotne, a niklu ponad dwukrotne w stosunku do przyj ętych warto ści przeci ętnych.

19 Pod wzgl ędem zawarto ści metali 5 spo śród badanych próbek spełnia warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne uŜytkowanie. Do grupy B (standard u Ŝytków rolnych, gruntów le śnych oraz zadrzewionych i zakrze- wionych nieu Ŝytków, a tak Ŝe gruntów zabudowanych i zurbanizowanych) zaklasyfikowano próbk ę gleby z punktu 3 z uwagi na wzbogacenie w cynk i ołów. Natomiast do grupy C (standard terenów przemysłowych, u Ŝytków kopalnych i terenów komunikacyjnych) zaklasyfikowano próbk ę gleby z punktu 7 ze wzgl ędu na wysokie warto- ści: arsenu (23 ppm), baru (331 ppm) i cynku (398 ppm), przy zawarto ści: kadmu, miedzi i ołowiu kwalifikuj ącej do grupy B. Podwy Ŝszone warto ści wskazanych pierwiastków (Zn, Pb) dla grupy B (punkt 3) oraz (As, Ba, Zn) dla grupy C (punkt 7) wyst ępuj ą w obszarze gleb aluwialnych doliny Odry. Główne źródła zanieczyszczenia tego rejonu s ą poło Ŝone w górnym i środkowym biegu rzeki ( ścieki przemysłowe i komunalne z terenów Górnego i Dolnego Śląska, Republiki Cze- skiej i Niemiec). Ponad 2/3 ilo ści metali ci ęŜ kich odprowadzanych do Odry pochodzi z obszaru LGOM-u, Górnego Śląska i z Zagł ębia Karwi ńsko-Ostrawskiego (Przewłocki i in., 1992). Dogodne środowisko utworów aluwialnych o wysokiej pojemno ści sorpcyjnej decydu- je o koncentracji pierwiastków w glebach. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady

W osadach, powstaj ących na dnie jezior, rzek i zbiorników zaporowych, w wyniku se- dymentacji zawiesin mineralnych i organicznych pochodz ących z erozji, a tak Ŝe składników wytr ącaj ących si ę z wody oraz osadzania si ę materiału docieraj ącego ze ściekami przemysło- wymi i komunalnymi, jest zatrzymywana wi ększo ść potencjalnie szkodliwych metali i zwi ąz- ków organicznych trafiaj ących do wód powierzchniowych. Zanieczyszczone osady wodne mog ą szkodliwe oddziaływa ć na zasoby biologiczne wód powierzchniowych i cz ęsto po śred- nio na zdrowia człowieka. Osady o wysokiej zawarto ści szkodliwych składników s ą poten- cjalnym ogniskiem zanieczyszczenia środowiska. Cz ęść szkodliwych składników zawartych w osadach mo Ŝe ulega ć ponownemu uruchomieniu do wody w nast ępstwie procesów chemicznych i biochemicznych przebiegaj ących w osadach, jak równie Ŝ mechanicznego poru- szenia wcześniej odło Ŝonych zanieczyszczonych osadów na skutek naturalnych procesów

20 albo podczas transportu b ądź bagrowania. Tak Ŝe podczas powodzi zanieczyszczone osady mog ą by ć przemieszczane na gleby tarasów zalewowych albo transportowane w dół rzek.

Kryteria oceny osadów Jako ść osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ci ęŜ kimi oceniono na podstawie kryteriów zawartych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony (DzU nr 55 poz. 498 z 14.05.2002 r.). Dla oceny jako ści osadów wodnych ze wzgl ędów ekotoksykologicznych zastosowano warto ści PEL (ang. Probable Effects Levels ) – okre ślaj ące zawarto ść pierwiastka, powy Ŝej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 4 zamieszczono obowi ązuj ące w Polsce dopuszczalne zawarto ści pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych oraz wartości ich tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski i ich warto ści PEL . Tabela 4 Zawarto ść pierwiastków i trwałych zanieczyszcze ń organicznych w osadach wodnych (mg/kg) Rozporz ądzenie Pierwiastek PEL** Tło geochemiczne MŚ* Arsen (As) 30 17 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 Cynk (Zn) 1000 315 73 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 Mied ź (Cu) 150 197 7 Nikiel (Ni) 75 42 6 Ołów (Pb) 200 91 11 Rt ęć (Hg) 1 0,49 <0,05

* – ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ** – MACDONALD D., 1994 – Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 – Devel- opment and evaluation of sediment quality assessment guidelines.

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS, zawieraj ącej wyniki bada ń geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego In- spektora Ochrony Środowiska w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska (PM Ś). Próbki osadów rzecznych s ą pobierane ze strefy brzegowej koryt rzecznych, spod powierzchni wody, z przeciwnej strony do nurtu, w miejscach, gdzie tworz ący si ę osad charakteryzuje si ę wi ększ ą zawarto ści ą frakcji mułkowo-ilastej. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcj ę ziarnowa drobniejsza ni Ŝ 0,2 mm. Zawarto ści arsenu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu i cynku oznaczono metod ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem pla-

21 zmowym (ICP-OES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą kró- lewsk ą, oznaczenia kadmu wykonano metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej w wersji płomieniowej (FAAS) tak Ŝe z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą królewsk ą, a oznaczenia zawarto ści rt ęci wykonano z próbki stałej metod ą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wykonano w Centralnym Laboratorium Chemicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie.

Prezentacja wyników Lokalizacj ę miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójk ąta o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub niezanieczyszczonych (fioletowy) i o nieprzekroczonych warto ściach PEL (niebieski). Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawarto ść , Ŝadnego pierwiastka nie przewy Ŝszała górnej granicy warto ści dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifikowania osadu do zanieczyszczonego ka Ŝdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decyduj ących o zanieczyszczeniu.

Zanieczyszczenie osadów Na arkuszu zlokalizowany jest jeden punkt obserwacyjny PM Ś (Pa ństwowy Monitoring Środowiska) na rzece Odrze w Gozdowicach, w którym próbki do bada ń pobierane s ą co trzy lata. Osady rzeki charakteryzuj ą si ę bardzo niskimi zawarto ściami potencjalnie szkodliwych pierwiastków śladowych w porównaniu do warto ści ich tła geochemicznego. S ą to zawarto ści ni Ŝsze od ich dopuszczalnych st ęŜ eń według Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r., s ą one tak Ŝe ni Ŝsze od ich warto ści PEL , powy Ŝej której obserwuje si ę szkodliwe oddziaływanie na organizmy wodne. Ta bela 5 Zawarto ść pierwiastków w osadach rzecznych (mg/kg) Odra Pierwiastek Gozdowice Arsen (As) <5 Chrom (Cr) 6 Cynk (Zn) 31 Kadm (Cd) <0,5 Mied ź (Cu) 5 Nikiel (Ni) 3 Ołów (Pb) 8 Rt ęć (Hg) 0,023 Dane prezentowane na mapie umo Ŝliwiaj ą jedynie ocen ę zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny by ć jednak sygnałem dla

22 odpowiednich urz ędów i władz wskazuj ącym na konieczno ść podj ęcia bada ń szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszcze ń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawarto ści dopuszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka.

3. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, przecinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi a kusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Zachodni profil pomiarowy jest bardzo krótki, gdy Ŝ południowo-zachodnia cz ęść obszaru arkusza le Ŝy poza granicami Polski. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od około 30 nGy/h do około 40 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 35 nGy/h i jest zbli Ŝona do średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma wahaj ą si ę w przedziale od około 14 do około 37 nGy/h i przeci ętnie wynosz ą około 25 nGy/h.

23 384W PROFIL ZACHODNI 384E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5854431 5853663 5851330 m m 5848491

5852891 5844743

5839869 0 5 10 15 20 25 30 35 40 0 5 10 15 20 25 30 35 40 nGy/h nGy/h 24 24

St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5854431 5853663 5851330 m m 5848491

5852891 5844743

5839869 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 0 1 2 3 4 5 2 kBq/m kBq/m 2

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Mieszkowice (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

Zarejestrowane w zachodnim profilu pomiarowym dawki promieniowania gamma s ą bardzo wyrównane i s ą zwi ązane głównie z torfami i utworami wodnolodowcowymi. W profilu wschodnim wyst ępuj ące na południu holoce ńskie osady rzeczne charakteryzuj ą si ę wyra źnie ni Ŝszymi warto ściami promieniowania gamma (14–23 nGy/h) od glin zwałowych (około 25–37 nGy/h), przewa Ŝaj ących wzdłu Ŝ północnej cz ęś ci profilu. St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od 0,8 do 2,6 kBq/m 2, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego wahaj ą si ę od 1,7 do 4,7 kBq/m 2. IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano uwzgl ędniaj ąc zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (DzU nr 39, poz. 251 z dnia 5 marca 2007 r. tekst jednolity) oraz Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów (DzU nr 61, poz. 549 z dnia 10 kwietnia 2003 r.). Z uwagi na skal ę i specyfik ę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowa- ne rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umo Ŝliwiaj ące pó źniejsz ą weryfikacj ę i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Przedstawione na Mapie geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokaliza- cyjne dla przyszłych składowisk odpadów s ą zró Ŝnicowane w nawi ązaniu do 3 typów skła- dowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne, O – odpadów oboj ętnych Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: − wył ączenie terenów, na których bezwzgl ędnie nie mo Ŝna lokalizowa ć składowisk od- padów, − warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i słu Ŝb,

25 − wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i skarp potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: − obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów, − obszary o warunkach izolacyjnych spełniaj ących przyj ęte kryteria dla okre ślonego typu składowisk odpadów, − obszary mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej. Wyst ępowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izolacyjno ści pozwala wyró Ŝni ć potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obr ębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) na podstawie: − izolacyjnych wła ściwo ści podło Ŝa – odpowiadaj ących wyró Ŝnionym wymaganiom składowania odpadów, − rodzajów warunkowych ogranicze ń lokalizacyjnych składowisk wynikaj ących z przyj ę- tych obszarów ochrony. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obr ębie RWU posiadaj ących wymienione ograniczenia warunkowe b ędzie wymagało ustale ń z lokalnymi władzami oraz doku- mentami planistycznymi dotycz ącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 6). Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie: − warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami dla okre ślonego typu skła- dowisk (przyj ętymi w tabeli 6), − zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje się pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m, mi ąŜ szo ść lub jednorod- no ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Tabela 6 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Typ mi ąŜ szo ść współczynnik składowiska rodzaj gruntów [m] filtracji [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10 -9 iły, iłołupki K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne ≥ 1 ≤ 1×10 -9 O – odpadów oboj ętnych ≥ 1 ≤ 1×10 -7 gliny

26 Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstw ą „Geochemia środowi- ska” wchodz ą w skład warstwy informacyjnej „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi” i s ą przedstawione razem na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej przedstawiono lokalizacj ę wierce ń, w profilach których stwierdzono obecno ść warstw izolacyjnych w strefie przypowierzchniowej. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego przeniesiony z arkusza Mieszkowice Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Karlikowska, Porwisz, 2000). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (od- porno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropoge- niczne uwarunkowania. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowanie odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro- Ŝeniu jako ści wód podziemnych.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze obj ętym arkuszem Mieszkowice bezwzgl ędnemu wył ączeniu z mo Ŝliwo ści składowania odpadów podlegaj ą: − zwarta zabudowa Mieszkowic b ędących siedzib ą Urz ędu Miasta i Gminy, − obszary obj ęte ochron ą prawn ą w europejskim systemie NATURA 2000 „Dolna Odra” PLH 32 0037 (specjalny obszar ochrony siedlisk); „Dolina Dolnej Odry” PLB 32 0003 (obszar specjalnej ochrony ptaków), − obszary le śne o powierzchni powy Ŝej 100 ha, − rezerwat przyrody „Jeziora Siegniewskie” (faunistyczno-florystyczny), − tereny bagienne, podmokłe i ł ąki na glebach pochodzenia organicznego, − powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoce ńskich w obr ębie dolin rzek: Odra, Słubia, Kurzyca i mniejszych cieków, − tereny zalane podczas powodzi w 1997 r., − strefy (do 250 m) wokół jezior: Małego, Linowego, Kaczorzego, Siegniewskich, Miej- skiego i mniejszych akwenów, − tereny o nachyleniach powy Ŝej 10º (zbocza dolin rzek),

27 − strefy predysponowane do wyst ąpienia ruchów masowych (doliny Odry i jej dopły- wów).

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ące wymagania dla składowania odpadów oboj ętnych Ze wzgl ędu na wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk odpadów analizowano obszary, gdzie bezpo średnio na powierzchni wyst ępuj ą grunty spoiste spełniaj ące kryteria przepuszczalno ści (tabela 6) lub grunty spoiste, których strop znajduje si ę nie gł ębiej ni Ŝ 2,5 m p.p.t. Na analizowanym terenie rozległe powierzchnie wysoczyzn tworz ą gliny zwałowe fazy pomorskiej zlodowacenia Wisły. Ich mi ąŜ szo ść wynosi od 2,0 m do 25,0 m. W granicach powierzchniowych wyst ąpie ń tych glin wyznaczono obszary predysponowane do składowa- nia odpadów oboj ętnych. Zlokalizowane s ą one na terenie gminy Mory ń w rejonie Macierzy i Bielina oraz w gminie Mieszkowice w rejonie miejscowo ści gminnej i Kurzycka-Nowych Kłosów. W miejscach, w których na powierzchni glin zwałowych wyst ępuj ą piaski i Ŝwiry lodowcowe o niewielkiej mi ąŜ szo ści (od 1,0 m do 2,5 m) warunki izolacyjne okre ślono na zmienne. S ą to szare, źle wysortowane osady, silnie zaglinione. Ograniczeniem warunkowym budowy składowisk w cz ęś ci wyznaczonych obszarów jest poło Ŝenie w strefie ochronnej Cedy ńskiego Parku Krajobrazowego.

Problem składowania odpadów komunalnych W strefie gł ęboko ści do 2,5 m p.p.t. nie wyst ępuj ą osady, których wła ściwo ści izolacyjne spełniałyby kryteria przyj ęte dla składowania odpadów komunalnych. W przypadku konieczno ści budowy na tym terenie składowiska odpadów komunalnych mo Ŝna dodatkowo rozpozna ć bezpo średnie s ąsiedztwo otworów odwierconych w rejonie Ku- rzycka, gdzie wyst ępuj ą gliny zwałowe o mi ąŜ szo ści 14,1-20,0 m oraz otworu odwierconego w odległo ści około 1500 m na zachód od zabudowy Mieszkowic, w którym stwierdzono wyst ępowanie pakietu glin o mi ąŜ szo ści 33,5 m. W rejonie Kurzycka, na obszarze bezwzgl ędnie wył ączonym z mo Ŝliwo ści składowania odpadów funkcjonuje składowisko odpadów komunalnych dla gminy Mieszkowice. Jest wy- posa Ŝone w urz ądzenia do odgazowania, drena Ŝ odcieków, jest systematycznie monitorowa- ne, podło Ŝe uszczelniono geomembran ą. W Kurzycku znajduje si ę mogilnik, w którym zdeponowano przeterminowane środki ochrony ro ślin, oraz opakowania po nich.

28 Ocena najbardziej korzystnych warunków geologicznych i hydrogeologicznych Najkorzystniejsze warunki geologiczne dla lokalizacji składowisk odpadów wyst ępuj ą na południe i południowy-wschód od Mieszkowic. Występuj ące tu gliny zwałowe maj ą najwi ększe mi ąŜ szo ści (20-30 m), a powierzchnia wysoczyzny jest płaska. Warunki hydrogeologiczne rozpatrywane pod k ątem składowania odpadów s ą korzystne. Obszar wyznaczony na południowy-wschód od Bielina to teren o bardzo niskim stopniu zagro Ŝenia wód głównego u Ŝytkowego poziomu wodono śnego. Warstwa wodono śna jest izo- lowana glinami zwałowymi o mi ąŜ szo ści od 85 m do 113 m (Karlikowska, Porwisz, 2000). Wody poziomu wodono śnego w osadach czwartorz ędu w granicach pozostałych obszarów s ą zagro Ŝone w stopniu średnim. Poziom ten zalega na gł ęboko ści 15-50 m p.p.t., warstwa wodono śna ma izolacj ę w postaci glin zwałowych o mi ąŜ szo ści od 5,8 m do 25,5 m. Nie wyst ę- puj ą tu główne zbiorniki wód podziemnych.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Na terenie obj ętym arkuszem Mieszkowice nie prowadzi si ę eksploatacji kopalin. Zło Ŝe kruszywa naturalnego „Namy ślin” nie jest eksploatowane i znajduje si ę na obszarach bezwzgl ędnie wył ączonych z mo Ŝliwo ści składowania odpadów. W rejonie PGR Macierz w gminie Mory ń znajduje si ę wyrobisko po niekoncesjonowanej eksploatacji kruszyw naturalnych na potrzeby lokalne. Po wykonaniu dodatkowej bariery izolacyjnej mo Ŝna je przeznaczy ć na składowisko odpadów. Równie Ŝ niewielkie punkty lokalnej eksploatacji kruszyw naturalnych znajduj ą si ę na obszarach wył ączonych z mo Ŝliwo ści składowania odpadów i nie powinny by ć rozpatrywane pod tym k ątem. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk na obszarze plano- wanego składowania odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie bada ń geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje si ę w formie dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskiej i hydrogeologicznej, doł ączonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Wyznaczone na mapie obszary powinny by ć uwzgl ędnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale równie Ŝ na etapie uzgodnienia warunków

29 zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mog ących pogorszy ć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzgl ędnienia ogranicze ń prawnych, odnosz ących si ę do tego typu inwestycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmuj ą zasi ęgi wyst ępowania w podło Ŝu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowi ących dobr ą naturaln ą izolacj ę dla poło Ŝonych gł ębiej poziomów wodono śnych.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Warunki podło Ŝa budowlanego na obszarze arkusza Mieszkowice opracowano na podstawie mapy geologicznej (Piotrowski, 1998), w nawiązaniu do rze źby i hydrografii terenu (mapy topograficzne i zwiad terenowy). Uwzgl ędniono równie Ŝ obszary wskazane na mapie osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych (Grabowski (red.), 2007). Z waloryzacji geologiczno-in Ŝynierskiej wył ączono: kompleksy le śne, obszary gleb chronionych (grunty rolne klasy I–IVa i gleby pochodzenia organicznego), obszary par- ków krajobrazowych oraz obszary zwartej zabudowy. Rejony wył ączone z waloryzacji w su- mie stanowi ą około 90 % polskiej cz ęś ci obszaru arkusza. Czynnikami, które nale Ŝy bra ć pod uwag ę przy okre ślaniu geologiczno-in Ŝynierskich warunków dla potrzeb budownictwa s ą: rodzaj gruntów i ich dopuszczalne obci ąŜ enia, warto- ści spadków terenu, gł ęboko ść wyst ępowania pierwszego zwierciadła wody gruntowej oraz mo Ŝliwo ść wyst ępowania procesów geodynamicznych. Warunki korzystne dla budownictwa wyst ępuj ą na gruntach spoistych w stanie półzwartym i twardoplastycznym. Grunty spoiste wyst ępuj ące na powierzchni terenu na obszarze arkusza s ą nieskonsolidowane lub małoskon- solidowane. Nie wyst ępuj ą tutaj na powierzchni grunty skonsolidowane. Korzystnymi warunkami dla budownictwa cechuj ą si ę tak Ŝe grunty niespoiste, sypkie – zag ęszczone i średnioza- gęszczone, które w obr ębie arkusza wyst ępuj ą znacznie cz ęś ciej ni Ŝ grunty spoiste. Dla obu rodzajów gruntów (spoistych i niespoistych) wa Ŝnym jest, aby nie były one nara Ŝone na wyst ępowanie zjawisk geodynamicznych, a poziom wód gruntowych znajdował si ę na gł ęboko- ści poni Ŝej 2 m i nie podlegał znacznym wahaniom. Na obszarze arkusza Mieszkowice korzystnymi warunkami podło Ŝa budowlanego cechuj ą si ę przede wszystkim powierzchnie równin wodnolodowcowych (sandrowe) zbudowane z średniozag ęszczonych i zag ęszczonych osadów piaszczystych. Wyst ępuj ą one w rejonie Kurzycka i Czelina. Mniejsze obszary zajmuj ą powierzchnie zbudowane z gliny zwałowej z okresu zlodowacenia Wisły – te w wi ększo ści pokrywaj ą si ę z areałami gleb wysokich klas bonitacyjnych, a wi ęc nie były poddane klasyfikacji.

30 Tereny o warunkach niekorzystnych dla budownictwa skupiaj ą si ę w dolinie Odry, oraz w dolinach mniejszych rzek. Tereny te s ą zagro Ŝone powodziami. Niekorzystnymi warunkami dla budownictwa charakteryzuj ą si ę te Ŝ obszary podmokłe i torfowiska wzdłu Ŝ wy Ŝszego biegu Kurzycy z jej licznymi drobnymi dopływami, w tym te Ŝ teren bezpośrednio przyległy do zwartej zabudowy miasta Mieszkowice. Poziom wód gruntowych wyst ępuje tu bardzo wysoko i zalega na gł ęboko ści mniejszej ni Ŝ 2 m. W obszarze arkusza nie wyst ępuj ą osuwiska, ale strefy kraw ędziowe doliny Odry i Słu- bi predysponowane s ą do rozwoju ruchów masowych (Grabowski (red.), 2007). Obszary te waloryzowane s ą jako niekorzystne dla budownictwa.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Obszar arkusza Mieszkowice jest bardzo urozmaicony pod wzgl ędem przyrodniczo- krajobrazowym. Przewa Ŝaj ącą jego cz ęść zajmuj ą lasy porastaj ące rozległe sandry z gł ęboki- mi jeziorami rynnowymi oraz podmokłe obszary dolinne z charakterystyczn ą faun ą i flor ą bagienn ą obejmuj ącą liczne gatunki rzadkich, gin ących ro ślin i zwierz ąt. Mo Ŝna tu spotka ć orła bielika, kani ę, bociana czarnego, bobra i wydr ę. Formalnej ochronie prawnej podlega obszar Cedy ńskiego Parku Krajobrazowego (CPK) wraz ze stref ą ochronn ą i rezerwatem przyrody „Jeziora Siegniewskie”, Park Krajo- brazowy Uj ścia Warty (PKUW) wraz z Zespołem Przyrodniczo- Krajobrazowym „Porzecze” oraz obszar chronionego krajobrazu D ębno-Gorzów. W ich granicach znajduje si ę niemal 90% powierzchni terenu. Pozostała cz ęść to lasy ochronne, ł ąki i rozlewiska nadodrza ńskie pomi ędzy uj ściami rzek My śli i Kurzycy. Wymienione obszary chronione wraz z Mi ędzyna- rodowym Parkiem Krajobrazowym Dolnej Odry na północy i rezerwatem „Sło ńsk” przy uj- ściu Warty do Odry maj ą stanowi ć zacz ątek wielkiego obszaru pod nazw ą „Zielonej Wst ęgi Odry i Nysy” obj ętego programem ochrony dolin rzecznych Odry i Nysy na terytorium Polski i Niemiec. Cedy ński Park Krajobrazowy utworzono w 1993 roku. Wraz z otulin ą obejmuje powierzchni ę 840 km 2 (w obr ębie arkusza około 170 km 2). W jego granicach znajduje si ę cz ęść doliny Odry z licznymi starorzeczami, rozlewiskami, bagnami i ł ąkami oraz pasma wzgórz nadodrza ńskich i sandrowy płaskowy Ŝ Równiny Gorzowskiej z kryptodepresejnymi jeziorami rynnowymi. Porastaj ą go lasy i ł ąki, a w otulinie parku znajduj ą si ę równie Ŝ obszary rolnicze. Najcenniejszym jego walorem przyrodniczym jest występowanie olbrzymiego bogactwa flory naczyniowej, zwłaszcza flory kserotermicznej (stepowej). Z wyst ępuj ących tu 92 gatunków rzadkich ro ślin 6 jest unikatowych w skali kraju (d ąb omszony, mchy bocze ń i skr ętek, na-

31 wrot czerwono-bł ękitny oraz oman niemiecki). Lasy zamieszkuje 39 gatunków ssaków (z gi- nących m.in. wydra), 12 gatunków płazów i 6 gatunków gadów (połowa zagro Ŝona jest wygi- ni ęciem). Stwierdzono wyst ępowanie 194 gatunków ptaków, w tym 7 gin ących (biegus zmienny, bielik, błotnik zbo Ŝowy, gado Ŝer, ohar, ostrygojad, rybołów). Gromadzi si ę tu najwi ększa ilo ść zagro Ŝonych ptaków l ęgowych. Na północny-zachód od Mieszkowic znajduje si ę w parku rezerwat przyrody „Jeziora Siegniewskie” o powierzchni 23,08 ha. Utworzony go w 1988 roku dla ochrony śródle śnych jeziorek z ro ślinno ści ą szuwarow ą, z których najwi ęk- sze ma powierzchni ę 4,3 ha. S ą one ostoj ą wielu gatunków ptactwa wodnego, błotnego i le- śnego mi ędzy innymi Ŝurawia, b ąka, błotniaka stawowego, kaczki czernicy i bielika. W południowo-wschodniej cz ęś ci arkusza znajduje si ę fragment Parku Krajobrazowego „Uj ście Warty”. Ustanowiono w 1996 roku w celu zachowania walorów przyrodniczo-krajobrazowych typowych dla du Ŝych rzek i otaczaj ących je kraw ędzi wysoczyzn oraz typowej dla tego środowiska bioró Ŝnorodno ści. Obejmuje on prawy brzeg Odry do północnej granicy powiatu My ślibórz (dawniej granica województwa szczeci ńskiego i gorzowskiego) do rozlewiska uj ścia Warty na południu i uznany został za jeden z najcenniejszych pod wzgl ędem przyrodniczym i krajobrazowym obszarów Środkowej Europy. Całkowita powierzchnia parku wynosi około 284 km 2, a fragment w granicach omawianego arkusza około 12 km 2. Poło Ŝony jest w nim ustanowiony w 1992 roku zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Porzecze” o powierzchni około 142 ha. Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Dolina Słubi” utworzono w 2005 roku na obszarze 94,71 ha. S ą to tereny poło Ŝone wzdłu Ŝ rzeki Słubi na północ od miejscowo ści Stare Łyso- górki (odcinek około 6 km). W zasilanej wodami źródłami w ąskiej dolinie rzeki o szybkim nurcie wst ępuje cenny kompleks zbiorowisk ro ślinnych Ochron ą pomnikow ą obj ętych jest 26 pojedynczych drzew i grup drzew, projektowane są kolejne cztery. Najstarsze i najbardziej okazałe są d ęby szypułkowe i bezszypułkowe, a tak Ŝe wi ązy i Ŝywotnik zachodni. Dla ochrony pozostało ści wyj ątkowych ekosystemów wodnych, faunistycznych, ro ślin- nych a tak Ŝe torfowych na terenie arkusza utworzono 6 u Ŝytków ekologicznych. Projektuje si ę obj ęcie ochron ą konserwatorsk ą 4 kolejnych zlokalizowanych głównie w obszarach le- śnych i bagiennych.

32 Tabela 7 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody, u Ŝytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo-krajoznawczych Rok Forma Gmina Rodzaj obiektu Lp. Miejscowo ść zatwier- ochrony Powiat (powierzchnia w ha) dzenia 1 2 3 4 5 6 Mieszkowice Fn , Fl , „Jeziora Siegieniewskie” 1 R Mieszkowice 1988 gryfi ński (23,08) Mory ń 2 P Bielin * PŜ, d ąb szypułkowy gryfi ński Cedynia 3 P Le śnictwo Mieszkowice * PŜ, d ąb szypułkowy gryfi ński Mory ń 4 P Le śnictwo Bielin 2006 PŜ, daglezja zielona gryfi ński Mory ń 5 P Le śnictwo Bielin 2006 PŜ, wi ąz górski gryfi ński Mory ń 6 P Le śnictwo Bielin 2006 PŜ, d ąb szypułkowy gryfi ński Cedynia 7 P Le śnictwo Mieszkowice * PŜ, d ąb szypułkowy gryfi ński Mieszkowice 8 P Stare Łysogórki 2005 PŜ, d ąb bezszypułkowy gryfi ński Mieszkowice 9 P Stare Łysogórki 2005 PŜ, d ąb bezszypułkowy gryfi ński Mieszkowice 10 P Stare Łysogórki 2005 PŜ, d ąb szypułkowy gryfi ński Mory ń 11 P Le śnictwo Bielin 2006 PŜ, jesion wyniosły (2 sztuki) gryfi ński Moryń 12 P Le śnictwo Bielin 2006 PŜ, wi ąz górski (4 sztuki) gryfi ński Mory ń 13 P Le śnictwo Bielin 2006 PŜ, wi ąz szypułkowy (2 sztuki) gryfi ński Mieszkowice 14 P Stare Łysogórki 2005 PŜ, d ąb szypułkowy (2 sztuki) gryfi ński Mieszkowice 15 P Stare Łysogórki 2005 PŜ, d ąb szypułkowy gryfi ński Mieszkowice 16 P Stare Łysogórki 2005 PŜ, d ąb bezszypułkowy gryfi ński Mieszkowice 17 P Stare Łysogórki 2005 PŜ, d ąb szypułkowy (5 sztuk) gryfi ński Mieszkowice 18 P Stare Łysogórki 2005 PŜ, d ąb szypułkowy gryfi ński Mieszkowice 19 P Siegniew 2005 PŜ, d ąb szypułkowy gryfi ński Mory ń 20 P Le śnictwo Bielin 2006 PŜ, wi ąz szypułkowy gryfi ński Mieszkowice 21 P Stare Łysogórki 2005 PŜ, d ąb szypułkowy gryfi ński Mieszkowice 22 P Stare Łysogórki 2005 PŜ, d ąb szypułkowy gryfi ński Mieszkowice 23 P Siegniew 2005 PŜ, d ąb bezszypułkowy (2 sztuki) gryfi ński Mieszkowice 24 P Siegniew 2005 PŜ, d ąb bezszypułkowy (4 sztuki) gryfi ński Mieszkowice 25 P Siegniew 2005 PŜ, d ąb szypułkowy gryfi ński

33 1 2 3 4 5 6 Mieszkowice 26 P Siegniew 2005 PŜ, d ąb szypułkowy gryfi ński Mieszkowice 27 P Mieszkowice 2005 PŜ, d ąb szypułkowy gryfi ński Mieszkowice 28 P Le śnictwo Mieszkowice 2005 PŜ, Ŝywotnik zachodni gryfi ński Mieszkowice 29 P Le śnictwo Mieszkowice 2005 PŜ, lipa drobnolistna gryfi ński Mieszkowice 30 P Czelin * PŜ, d ąb szypułkowy gryfi ński Boleszkowice 31 P Wielopole 1990 PŜ, d ąb szypułkowy my śliborski Mieszkowice śródle śne oczko wodne 32 U Le śnictwo Brochucin 2005 gryfi ński (0,88) śródle śne jeziorko poro śni ęte Mory ń 33 U Mory ń-Dwór * szuwarem trzcinowym gryfi ński (około 10) Mory ń śródle śne jezioro 34 U Mory ń-Dwór * gryfi ński (około 11) śródle śne jezioro poro śni ęte Mory ń 35 U Mory ń-Dwór * trzcin ą gryfi ński (około 11) Mory ń śródle śne oczko wodne 36 U Mory ń-Dwór * gryfi ński (około 10) Mieszkowice mszar wełnianki pochwowatej 37 U Le śnictwo Gozdowice 2005 gryfi ński (1,09) Mieszkowice mszar wełniankowy 38 U Le śnictwo Gozdowice 2005 gryfi ński (1,76) Mieszkowice murawa ostnicowa na stromej 39 U Le śnictwo Gozdowice 2005 gryfi ński skarpie (0,95) Miszkowice wydma piaskowa 40 U Le śnictwo Czelin 2005 gryfi ński (0,80) Mieszkowice cenna murawa nad brzegiem 41 U Le śnictwo Czelin 2005 gryfi ński Odry (2,72) Mieszkowice „Dolina Słubi” 42 Z Stare Łysogórki 2005 gryfi ński (94,71) „Porzecze” – drzewostany li ścia- Boleszkowice 43 Z Nadle śnictwo D ębno 1992 ste i iglaste (22,9), bagna (87,54), my śliborski wody (12,67), wydmy (18,21) Rubryka 2: R – rezerwat przyrody, P – pomnik przyrody, U – u Ŝytek ekologiczny, Z – zespół przyrodniczo- krajobrazowy; Rubryka 5: * -obiekt projektowany Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: Fn – faunistyczny, Fl – florystyczny rodzaj pomnika przyrody: PŜ – Ŝywej

Teren arkusza w około 80% porastaj ą lasy. Du Ŝe ich kompleksy znajduj ą si ę w dolinach rzek, na terenach bagiennych oraz na skarpie doliny Odry, gdzie s ą lasami ochronnymi i zaliczone zostały do I grupy. W dolinie Kurzycy lasy zostały wyci ęte, a ich miejsce zajmuj ą pola uprawne najcz ęś ciej wysokich klas bonitacyjnych (klasy I–IVa). Tereny z glebami niskich klas bonitacyjnych przejmowane s ą przez Lasy Pa ństwowe i powtórnie zalesiane. W obr ębie granic arkusza wyst ępuj ą obszary Natura 2000. Europejska Sie ć Ekologiczna Natura 2000 to system obszarów chronionych na terenie Unii Europejskiej. Celem wyznacze-

34 nia tych obszarów jest ochrona cennych pod wzgl ędem przyrodniczym i zagro Ŝonych skład- ników ró Ŝnorodno ści biologicznej (http://www.mos.gov.pl/1strony_tematyczne/natura2000/ index.shtml). W jej skład wchodz ą obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) oraz specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO). Wyznaczenie obszaru Natura 2000 nast ępuje w drodze rozporz ądzenia Ministra Środowiska. Obszary Natura 2000 w obr ębie arkusza Mieszkowice obejmuj ą dolin ę Odry. S ą to: obszar specjalnej ochrony ptaków (OSO) Dolina Dolnej Odry, oraz specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO) Dolna Odra. Wykaz obszarów Natura 2000 zamieszczono w tabeli 8. Obszar specjalnej ochrony ptaków „Dolina Dolnej Odry” w uj ęciu cało ściowym (ł ącz- nie z cz ęś ci ą poło Ŝon ą poza granicami arkusza) jest ostoj ą ptaków o randze europejskiej. Te- ren szczególnie wa Ŝny jest dla ptaków wodno-błotnych (zarówno w okresie l ęgowym, w ę- drówkowym i zimowiskowym), które wyst ępuj ą tu w du Ŝych koncentracjach. Szczególne znaczenie maj ą populacje takich gatunków jak: podró Ŝniczek, czapla siwa, bielik, kania czarna, kania ruda, krakwa, rybitwa białoczelna i rybitwa czarna, batalion, b ąk, błotniak ł ąkowy, błotniak stawowy, błotniak zbo Ŝowy, g ąsiorek, kropiatka, puchacz, rybołów, sowa błotna, trzmielojad, derkacz, jarz ębatka, wodniczka, zielonka, zimorodek i Ŝuraw. W „Dolinie Dolnej Odry” wyst ępuje równie Ŝ bogata fauna innych zwierz ąt kr ęgowych (w tym łosie i bobry). Specjalny obszar ochrony siedlisk Dolna Odra stanowi mozaik ę obejmuj ącą tereny podmokłe z torfowiskami i ł ąkami zalewanymi wiosn ą, lasami olszowymi i ł ęgowymi, starorzeczami, licznymi odnogami rzeki i wysepkami. Ostoja obejmuje równie Ŝ fragmenty strefy kraw ę- dziowej Doliny Odry z płatami ro ślinno ści sucholubnej w tym z murawami kserotermicznymi oraz lasami (http://natura2000.org.pl/index_areas.php?rek=386). W północnej i centralnej cz ęś ci arkusza rozci ąga si ę południowa cz ęść obszaru w ęzło- wego sieci ekologicznej ECOET z biocentrum o znaczeniu mi ędzynarodowym – obszar Uj- ścia Odry (1M) (Liro, 1998). Ten rozległy obszar o powierzchni 4045 km 2 obejmuje Woli ński Park Narodowy i trzy parki krajobrazowe (Szczeci ński, Cedy ński i Dolnej Odry), oraz 25 rezerwatów przyrody. Głównymi typami siedliskowymi jest w nich ro ślinno ść nadmorska, bór ba Ŝynowy acydofilny, las d ębowo-brzozowy, acidofilna d ąbrowa, Ŝyzna buczyna ni Ŝowa, gr ąd suboceaniczny, bór mieszany, ł ęg wierzbowo-topolowy, ł ęg jesionowo-wi ązowy, torfowiska niskie, przej ściowe i wysokie oraz ro ślinno ść wodna. W południowo-wschodniej cz ęść arkusza biegnie wzdłu Ŝ doliny Odry korytarz ekologiczny o znaczeniu mi ędzynarodowym łącz ący obszary w ęzłowe Uj ścia Odry i Dolnej Warty (4M) (fig. 5).

35 Tabela 8 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 Nazwa Poło Ŝenie centralnego Poło Ŝenie administracyjne obszaru Typ Kod ob- obszaru punktu obszaru Powierzchnia (w obr ębie arkusza) Lp. obszaru szaru i symbol ozna- Długo ść Szeroko ść obszaru (ha) Kod Województwo Powiat Gmina czenia na mapie geogr. geogr. NUTS 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Dolina Mieszkowice, PLB 14°24’48’’ 53°05’06’’ zachodnio- gryfi ński, 2 J Dolnej Odry 60 207,10* PL0G1 Cedynia, 320003 E W pomorskie my śliborski (P) Boleszkowice Mieszkowice, PLH Dolna Odra 14º15’53’’ 52º59’57’’ zachodnio- gryfi ński, 3 K 29 340,63* PL0G1 Cedynia, 320037 (S) E W pomorskie my śliborski Boleszkowice Rubryka 2: J – obszar specjalnej ochrony ptaków (OSO), cz ęś ciowo przecinaj ący si ę ze specjalnym obszarem ochrony siedlisk (SOO), K – SOO cz ęś ciowo przecinaj ący si ę z OSO; Rubryka 4: S – specjalny obszar ochrony siedlisk, P – obszar specjalnej ochrony ptaków; Rubryka 7: * – powierzchnia całkowita, ł ącznie z obszarem poło Ŝonym poza granicami arkusza. 36 36

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Mieszkowice na tle mapy systemów ECONET (Liro, red., 1998) 1 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym (M), jego numer i nazwa: 1M – Uj ścia Odry, 4M – Dolnej Warty; 2 –korytarz ekologiczny o znaczeniu mi ędzynarodowym (m), jego numer i nazwa: 3m – Pojezierza My śliborskiego, 10m – Kostrzy ński Odry; 3 – granica pa ństwa.

XII. Zabytki kultury

Najstarsze ślady obecno ści człowieka na terenie arkusza pochodz ą sprzed niemal 3000 lat z okresu neolitu. Pocz ątki osadnictwa na szersz ą skal ę si ęgaj ą VII i VIII wieku. W IX wieku teren ten pokrywała ju Ŝ sie ć grodów i osad przygrodowych. Jedynym miastem na tym obszarze s ą Mieszkowice. W X–XII wieku był tutaj gród obronny nad jeziorem, w południowo-zachodniej cz ęś ci obecnego miasta. W pobli Ŝu grodu powstała osada. Pierwsze wzmianki o nim pochodz ą z 1295 roku. Zachowały si ę jego mury obronne zbudowane z kamienia polnego z prawie pełnym wie ńcem i pochodz ącą z 1300 roku Bram ą Prochow ą. W ich obr ębie zachował si ę równie Ŝ średniowieczny układ urbanistyczny

miasta. Z XIII wieku pochodzi tak Ŝe ko ściół zbudowany z ciosów granitowych i cegły. Z innych zabytków szczególnie wa Ŝnych nale Ŝą : trzykondygnacyjny dwór z gankiem zdobionym jo ńskimi kolumnami, mansardowym dachem i niewielkim parkiem z przełomu XIX i XX wieku, ratusz z 1 połowy XIX wieku, ustawiony w rynku i okolony cisami krzaczastymi pomnik Mieszka I oraz ryglowe domy mieszkalne z XVIII i XIX wieku. Zabytkow ą wsi ą jest Bielin poło Ŝony w północnej cz ęś ci arkusza mapy przy linii kole- jowej Szczecin – Kostrzy ń. Znajduje si ę tu barokowy pałac z 2 połowy XVIII wieku i park z cennym starym drzewostanem zawieraj ącym topole o obwodzie do 510 cm, wi ązy – 420 cm, cypry śnik błotny z pneumatoforami – 280 cm, lipy, jesiony, kasztanowce, iglicznie, buk czerwony, świerki, głogi i derenie. Ko ściół we wsi zbudowany jest z kamieni narzuto- wych i cegły pochodzi z ko ńca XV wieku. W XVII wieku został on przebudowany. W nowym ko ściele wybudowanym w 1984 r. we wsi Siekierki znajduje si ę Sanktu- arium Maryjne – Nadodrza ńskiej Królowej Pokoju z umieszczonym na ołtarzu obrazem Mat- ki Boskiej – Królowej Pokoju. Znajduje si ę tam równie Ŝ muzeum I Armii Wojska Polskiego i cmentarz Ŝołnierzy I Armii Wojska Polskiego, na którym pochowano blisko 2 tysi ące Ŝoł- nierzy poległych w 1945 roku podczas operacji berlińskiej. Obok cmentarza stoi czołg- pomnik, którego szlak bojowy długo ści 1200 km rozpocz ął si ę w śytomierzu i wiódł przez Warszaw ę, Kołobrzeg i Gozdowice do Łaby. Wie ś Stare Łysogórki znana jest z dokumentów pochodz ących z 1335 roku. Poni Ŝej wsi uchodzi do Odry rzeka Słubia, przypominaj ąca w swym uj ściowym odcinku potok górski. Wyst ępuje w niej pstr ąg, a kamienie porasta krasnorost górski. W okolicy rosn ą kilkusetletnie dęby. Wie ś Gozdowice jest star ą słowia ńsk ą osad ą poło Ŝon ą na wysokim brzegu odrza ńskim, sk ąd rozpo ściera si ę rozległa panorama na dolin ę Odry. Pomi ędzy nowym korytem rzeki wy- konanym podczas jej regulacji w XVIII wieku a starym korytem znajduj ą si ę tzw. Ŝuławy gli śnie ńskie. Operacj ę forsowania Odry w 1945 roku, upami ętnia Pomnik Sapera i muzeum sprz ętu saperskiego oraz tzw. Ściana Chwały z map ą Polski wykonan ą z kamiennej kostki. Kościół we wsi pochodz ący z XIII wieku jest zbudowany z kamienia i cegły. Na rzece Odrze w miejscowo ści Gozdowice kursuje prom o znamiennej nazwie „Bez Granic”, z którego ko- rzysta miejscowa ludno ść po obu stronach Odry. Obecna wie ś Czelin, poło Ŝona nad Odr ą, znana jest z zapisów historycznych od 1317 roku, kiedy to Czelin uzyskał prawa miejskie. Znajduje si ę w niej ko ściół zbudowany z grani- tu pod koniec XIII wieku oraz pomnik upami ętniaj ący fakt wbicia tutaj pierwszego słupa gra- nicznego Polski w lutym 1945 roku.

Zabytkowe ko ścioły z XIV wieku zbudowane z kamienia polnego, granitowych ciosów i cegły znajduj ą si ę równie Ŝ we wsiach Kłosów i Kurzycko.

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Mieszkowice jest regionem o wybitnie przyrodniczo-krajobrazowym charakterze. Prawie cały obszar jest chroniony z racji ustanowionego tu Cedy ńskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny wraz z rezerwatem przyrody „Jeziora Siegniewskie” oraz Par- ku Krajobrazowego Uj ścia Warty z Zespołem Przyrodniczo Krajobrazowym „Porzecze”. Są to obszary w ęzłowe z biocentrami wraz z korytarzem ekologicznym o znaczeniu mi ędzynaro- dowym. Malowniczo ść krajobrazu, liczne historyczne pami ątki, brak wi ększego przemysłu, blisko ść Odry i dobrze rozwini ęta sie ć komunikacyjna, wskazuj ą na turystyczny kierunek rozwoju gospodarczego tego regionu. Perspektywy surowcowe w obr ębie arkusza s ą niewielkie i zwi ązane jedynie z piaskami wodnolodowcowymi. Mog ą by ć one wykorzystane dla budownictwa lokalnego i do produkcji cegły wapienno-piaskowej. Obszarami surowcowo perspektywicznymi mogą by ć równie Ŝ torfowiska zlokalizowane w dolinie Odry (rejon Czelina), Kurzycy (okolice Mieszkowic). Źródłem zaopatrzenia mieszka ńców w wod ę jest poziom czwartorz ędowy, który jest głównym poziomem wodono śnym w tym rejonie. Jego zasoby w zupełno ści pokrywaj ą zapo- trzebowanie ludno ści i przemysłu. Warunki podło Ŝa budowlanego w skali całego arkusza nale Ŝy okre śli ć jako korzystne, a obszary o warunkach niekorzystnych nie ograniczają rozwoju przestrzennego miejscowo ści. Na terenie obj ętym arkuszem Mieszkowice w granicach powierzchniowych wyst ąpie ń glin zwałowych zlodowace ń północnopolskich wyznaczono na terenie gmin Mory ń i Miesz- kowic obszary predysponowane do składowania odpadów oboj ętnych. Pod k ątem składowania odpadów komunalnych mo Ŝna rozpatrywa ć tereny w bezpo- średnim s ąsiedztwie otworów wiertniczych odwierconych w rejonie Kurzycka i Mieszkowic, gdzie wyst ępuj ą gliny zwałowe o kilkudziesi ęciometrowych mi ąŜ szo ściach. Warunki hydrogeologiczne rozpatrywane pod k ątem składowania odpadów s ą korzystne, stopie ń zagro Ŝenia wód poziomów u Ŝytkowych w rejonie Bielina jest bardzo niski, pozo- stałe obszary wyst ępuj ą na terenach o średnim stopniu zagro Ŝenia wód. Pod k ątem składowania odpadów, po wykonaniu dodatkowej izolacji mo Ŝna rozpatrywa ć wyrobisko po niekoncesjonowanej eksploatacji kruszywa naturalnego znajdujące si ę w rejonie PGR Macierz w gminie Mory ń.

Wytypowane obszary przy analizowaniu funkcji gospodarczej terenów w planowaniu przestrzennym mog ą by ć rozpatrywane jako miejsca lokalizacji inwestycji szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi b ądź pogarszaj ących stan środowiska. Wskazane tereny spełniaj ą w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska uj ęte w ustawodawstwie polskim. Tereny te maj ą ciekaw ą i bogat ą przeszło ść historyczn ą, zwi ązan ą z ich poło Ŝeniem na styku kultur słowia ńskiej i germa ńskiej. Liczne s ą tutaj tak Ŝe miejsca pami ęci zwi ązane z for- sowaniem Odry podczas ofensywy berli ńskiej w 1945 roku.

XIV. Literatura

BAŁCHANOWSKI S., 1993 – Dokumentacja geologiczna w kat. C2 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Namy ślin”. Przedsi ębiorstwo Geologiczne SA, Wrocław. BAŁCHANOWSKI S., 1995 – Dokumentacja geologiczna w kat. C1+C2 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Namy ślin”. Przedsi ębiorstwo Geologiczne SA, Wrocław. GIENTKA M., MALON A., DYL ĄG J., (red.), 2008 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.XII.2007 r., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GRABOWSKI D. (red.), DOBRACKI R., DOBRACKI K., RELISKO-RYBAK J., 2007 – System Osłony Przeciwosuwiskowej – Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie zachodniopomorskim. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. GR ĄDZKI H., 1960 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych kruszywa naturalnego w miejscowo ści Gozdowice, powiat Chojna. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol. Warszawa. INSTRUKCJA..., 2005 – Instrukcja opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1: 50 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JARZ ĄBEK H., 1990 – Mapa Hydrogeologiczna Polski w skali 1:200 000 arkusz Pyrzyce. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KARLIKOWSKA J., PORWISZ B., 2000 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1: 50 000, ark. Mieszkowice (384). Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KLECZKOWSKI A.S., (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony w skali 1:500 000. AGH, Kraków. KONDRACKI J., 2001 – Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.

LEWICKA-ZAJ ĄCZKOWSKA J., 1975 – Sprawozdanie z bada ń geologicznych zwiadowczych złó Ŝ surowców dla przemysłu ceramiki budowlanej na terenie województwa szczeci ńskiego i gorzowskiego. Przedsi ębiorstwo Geologiczne w Krakowie. LEWICKA-ZAJ ĄCZKOWSKA J., 1976 – Sprawozdanie geologiczne z prac zwiadowczych przeprowadzonych w poszukiwaniu zło Ŝa piasków kwarcowych do produkcji cegły wapienno-piaskowej „Gozdowice”. Przedsi ębiorstwo Geologiczne w Krakowie. LIRO A., 1998 – Strategia wdra Ŝania krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska. Wy- dawnictwo Fundacja IUCN – Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K., (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1: 500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. OSTRZY śEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ędnieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. IMUZ, Zakład Ekorozwoju Przestrzeni Rolniczej, Falenty. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PACZY ŃSKI B., PŁOCHNIEWSKI Z., 1996 – Mapa wód mineralnych i leczniczych Polski w skali 1:1000 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PIOTROWSKI A. 1998 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Mieszkowice. Pa ństw. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. PIWOCKI M., 1984 – Dokumentacja geologiczna poszukiwa ń złó Ŝ w ęgla brunatnego w rejonie Kostrzyna. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. PRZEWŁOCKI J., BLEZEL H., KOROL R., 1992 – Zanieczyszczenie wód dorzecza Odry metalami ci ęŜ kimi oraz mo Ŝliwo ści jego zmniejszenia. Ochr. Środ. Zas. Nat., 4:21 – 33. RAPORT..., 2006 – Raport o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim w latach 2004 – 2005. WIO Ś Szczecin. (http://www.wios.szczecin.pl). ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. DzU nr 165, poz. 1359z dnia 4 pa ź- dziernika 2002 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. DzU nr 55, poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r.

ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegóło- wych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. DzU nr 61, poz. 549 z dnia 10 kwietnia 2003 r. . SILIWO ŃCZUK Z., 1974 – Perspektywy wyst ępowania kruszywa naturalnego (grubego) w pradolinie toru ńsko-eberswaldzkiej (Noteci-Warty). Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. STACHOWIAK A., 1978 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego za zło Ŝem kruszywa naturalnego Czelin. Kombinat Geologiczny Zachód. Wrocław. Arch. Geol. Urz ędu Marszałk. Szczecin. STAN..., 2007 – Stan środowiska w województwie zachodniopomorskim w 2006 roku. WIO Ś Szczecin. (http://www.wios.szczecin.pl). STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Atlas Radioekologiczny Polski w skali 1: 750 000, cz. I i II. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. USTAWA o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. DzU nr 39, poz. 251 z dnia 5 marca 2007 r. UNIEJEWSKA M, NOSEK M., 1977 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000 arkusz Pyrzyce + Obja śnienia. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. WOLI ŃSKI W., 1999 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1: 50 000, ark. Miesz- kowice (384). Pa ńst. Inst. Geol. Warszawa.