Veilig Veerkrachtig Vitaal Uitvoeringsprogramma Zuidwestelijke Delta 2010-2015+

Versie voor behandeling in provinciale staten en besturen waterschappen December 2010

Ontwerp-Uitvoeringsprogramma Zuidwestelijke Delta 2010-2015+

Maart 2010

Versie voor behandeling in provinciale staten en besturen waterschappen

Stuurgroep Zuidwestelijke Delta in samenwerking met de Adviesgroep Zuidwestelijke Delta

December 2010 ving - id nle ent e ite am i Economisch s t Ecologisch

vitaal veerkrachtig r g u e u Nationale b t i l e

u wateropgave d

re g gi in on el ale ikk gebiedsontw Klimaatbestendig en veilig Samenvatting: balans veilig, veerkrachtig en vitaal herstellen

Een veilige, veerkrachtige en vitale zuidwestelijke delta. In de stilstaande, zoete of zoute wateren die zo ontston- Voor een betere balans tussen veilig, veerkrachtig en Dat is wat de provincies, waterschappen en ministeries, den ging de kwaliteit van het water echter sterk achter- vitaal, bevat het programma twee typen acties: verenigd in de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta, als ideaal uit, met negatieve gevolgen voor recreatie, visserij en • Gebiedsprogramma’s voor herstel van het watermilieu, voor ogen staat. landbouw. Het Volkerak-Zoommeer heeft problemen met waarborgen van de veiligheid en verbeteren van leef- blauwalgen, stankoverlast, vissterfte en momenten van omgeving en economie. Dat betekent: onvoldoende geschikt water voor beregening. In de • Deltathema’s waar de stuurgroep zich op richt om vol- • Veilig: voldoende beschermd tegen overstromingen, Oosterschelde, die zijn getijdenritme behield, verdwij- gende stappen richting het ideaal van een veilige, ook wanneer de verwachte klimaatverandering meer nen intergetijdengebieden door erosie van de zand- veerkrachtige en vitale delta voor te bereiden. water brengt en meer droogtes veroorzaakt. platen, de zogeheten ‘zandhonger’. Deze problemen • Veerkrachtig: een gezond watermilieu en ruimte voor hebben de kracht en schoonheid van de delta nog lang Uitvoering van de gebiedsprogramma’s is aan de (allian- de belangrijkste schoonheid van de delta, de over- niet verdrongen, maar bedreigen die wel. ties van) partijen die daarvoor verantwoordelijk of gangen tussen zoet en zout en tussen nat en droog. bevoegd zijn. De stuurgroep bewaakt op het niveau van • Vitaal: gebieden met goede voorzieningen en een Gebiedsprogramma’s en deltathema’s de zuidwestelijke delta als geheel de samenhang en eigen, herkenbare identiteit, die samen de basis vor- In het Uitvoeringsprogramma Zuidwestelijke Delta s ynergie. men voor een aantrekkelijke leefomgeving en een presenteert de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta de acties sterke regionale economie. voor de periode 2010-2015+ om deze balans te herstel- Status, reageren en meedoen len en bij te dragen aan een delta die én veilig én eco- Het Uitvoeringsprogramma Zuidwestelijke Delta legt de Delta in ontwikkeling: zoeken naar balans logisch veerkrachtig én economisch vitaal is. Het pro- ambitie van de deelnemende partijen vast om de De geschiedenis van de zuidwestelijke delta is een zoek- gramma bevat daarvoor ‘combinaties met meerwaarde’ beschreven activiteiten en projecten uit te voeren, op tocht naar de balans tussen veiligheid voor de mens, de tussen regionale plannen voor versterking van leefomge- voorwaarde dat de fi nanciering is geregeld. Het uitvoe- dynamiek van het water en goede mogelijkheden voor de ving en economie en nationale opgaven voor een beter ringsprogramma is vastgesteld nadat maatschappelijke regionale economie. In die zoektocht is de laatste halve watermilieu en het waarborgen van de veiligheid. Het organisaties en andere geïnteresseerden hun mening eeuw de nadruk sterk op veiligheid komen te liggen. De programma bevat ook de stappen die nu gezet moeten hebben kunnen geven over de ambities en aanpak en dynamiek van het water is met harde dammen en hoge worden om straks de juiste antwoorden te hebben op de hebben gemeld wat ze aan het programma kunnen dijken buitengesloten. Vooral veiligheid en economie gevolgen van klimaatverandering voor de zuidwestelijke bijdragen en welke initiatieven voor een veilige, veer- profi teerden daarvan. delta. krachtige en vitale delta ze eraan willen toevoegen.

>> lees verder op pagina 9

5 Inzet gebiedsprogramma’s 2010-2015+

Gebiedsprogramma Veilig Veerkrachtig Vitaal

Haringvliet, Hollandsch Diep • Noordwaard inzetten als tijde- • mogelijkheden onderzoeken om migratie • onderzoeken van alternatieven voor aanvoer en en Biesbosch lijke rivierverbreding bij zeer van vis tussen zee en rivier te verbeteren gebruik van zoet water in de toekomst en van hoge rivierafvoeren • verbeteren van de (water)natuur via de kansen die deze opleveren voor nu project Deltanatuur • verbeteren van de (water)natuur via project Deltanatuur en deze verbetering benutten voor wonen, recreatie en toerisme • verkennen ontwikkelingsruimte gebruiksfuncties • behoud zoetwaterfunctie zuidwestelijke delta

Volkerak, West-Brabant en • Volkerak-Zoommeer inzetten • toelaten zout water en beperkt getij in • alternatieven voor zoetwatervoorziening rondom Oostflakkee voor waterberging Volkerak-Zoommeer Volkerak-Zoommeer realiseren • verbeteren opvang en afvoer • ontwikkelingsplan voor gebruiksfuncties van water in krekengebied bij een zout Volkerak-Zoommeer • Volkerak en Grevelingen verbinden • verbeteren opvang en afvoer van water in krekengebied voor zoetwatervoorziening en waar mogelijk ecologisch herstel

Bergen op Zoom aan zee • Volkerak-Zoommeer inzetten • zout water en beperkt getij toelaten in • benutten van ontwikkelingsruimte zout voor waterberging Volkerak-Zoommeer Volkerak-Zoommeer als aanjager voor dit • herstel waterkwaliteit en ecologie gebiedsprogramma Binnenschelde en Markiezaatsmeer en • gebruik zoet water uit de Brabantse Wal mogelijk aansluiten op Zoommeer

Grevelingen en Brouwersdam • besluiten over wel of niet • besluiten over wel of niet verbinden van • perspectief ontwikkelen voor natuur, recreatie verbinden van Grevelingen met Grevelingen met Volkerak-Zoommeer en duurzame energie (getijdencentrale) bij Volkerak-Zoommeer en inzetten • besluit over voorkeursalternatief voor waterberging en verbinding Grevelingen met voor waterberging toelaten getij Volkerak-Zoommeer • besluiten over getijdencentrale voor afvoer rivierwater naar zee

6 Gebiedsprogramma Veilig Veerkrachtig Vitaal

Oosterschelde en Veerse Meer • proeven met innovatieve • besluit over voorkeursalternatief aanpak • voorkeursalternatief aanpak ‘zandhonger’ vormen van dijkversterking ‘zandhonger’ verbinden met recreatie, visserij, natuur en • versterken steenbekleding • actualiseren beheer- en inrichtingsplan wonen zeeweringen Oosterschelde • benutten herstel uitwisseling Oosterschelde • besluit over voorkeurs • benutten innovaties dijkbekleding met Veerse Meer en Volkerak-Zoommeer voor alternatief aanpak ‘zandhonger’ voor ecologie en gebruik schelpdiervisserij, wonen, recreatie en toerisme • uitvoeren peilbesluit Veerse Meer • uitvoeren peilbesluit Veerse Meer • herinrichten gebieden rond Veerse Meer ter versterking van de recreatiefunctie • herstellen toevoer voedingsstoffen vanuit de rivieren naar de Oosterschelde

Westerschelde • versterken steenbekleding • herstellen estuariumnatuur in combinatie • toegankelijkheid verbeteren zeeweringen met toerisme en wonen • uitvoeren integrale en innovatieve gebieds • ontwikkelen visie op samenhang met projecten om natuurherstel te combineren andere deltawateren met toerisme en wonen • evaluatie Ontwikkelingsschets 2010 benutten voor visie op ontwikkelingsruimte voor gebruiksfuncties na uitvoering projecten voor natuurherstel

Kust en Voordelta • op orde brengen zwakke • benutten natuurlijke processen voor • nieuwe vormen van kustverdediging combineren schakels in de kustverdediging nieuwe vormen van kustbeheer met kansen voor wonen, recreatie en toerisme • visie op ontwikkelingsruimte voor gebruiks functies bij uitvoeren beheerplan Voordelta

7 Inzet deltathema’s 2010-2015+

Deltathema Veilig Veerkrachtig • Vitaal

Gebruik en beschik- • bestuursovereenkomst zoetwatervoorziening baarheid zoet water • realiseren alternatieve voorzieningen zoet water inclusief beoordelen toekomstwaarde • stimuleren innovaties en zelfvoorzienendheid zoet water

Ontwikkelingsruimte • uitvoeringsovereenkomst • uitvoeringsovereenkomst Volkerak- • uitvoeringsovereenkomst Volkerak-Zoommeer in relatie gebruiksfuncties en Volkerak-Zoommeer in relatie Zoommeer in relatie met Grevelingen, met Grevelingen, inclusief beoordelen toekomstwaarde natuur bij vergroten met Grevelingen, inclusief inclusief beoordelen toekomstwaarde • oprichten gebiedsallianties om de ontwikkelingsruimte estuariene dynamiek beoordelen toekomstwaarde • vaststellen aard en omvang van te bepalen voor wonen, recreatie en toerisme, visserij, (tot 2015) verbeteren natuur, watermilieu en landbouw en energieproductie na herstel ecologie herstel estuarium

Kennisontwikkeling • onderzoeken klimaatadaptatie • onderzoeken klimaatadaptatie • innovaties verbinden met kennisontwikkeling en export veiligheid en daarbij ruimte estuariene dynamiek en relatie van kennis over aanpassen aan klimaatontwikkeling bieden aan nieuwe vormen van met Europese wet- en regelgeving • onderzoeken innovatie energie, visserij en landbouw kustbeheer • creëren draagvlak voor langetermijnontwikkelingen

88 (Uitvoerings)besluiten uit het programma worden, voor zover dat nog niet het geval is, verankerd in nationale, provinciale en regionale plannen, met inachtneming van de bijbehorende procedures voor advies, inspraak en bezwaar. Op basis van het uitvoeringsprogramma en de besluiten leggen de partijen uit de stuurgroep nadere afspraken over de uitvoering van projecten en activiteiten vast in een protocol. Dit Protocol Zuidwestelijke Delta meldt de afspraken van de partijen van de stuurgroep om de acties uit het uitvoeringsprogramma uit te voeren en de wijze waarop partijen op basis van hun eigen verantwoordelijkheid samenwerken. Het protocol herbevestigt de afspraken uit het Deltamemorandum uit 2003, verwijst naar het uitvoeringsprogramma en geeft aan waar - vooruitlopend op de uitvoering - kansen liggen die snel verzilverd kunnen worden (‘quick wins’). Het protocol vormt de basis voor nadere afspraken over de uitvoering van projecten en activiteiten via bestuurlijke overeenkomsten, convenanten of investerings afspraken tussen regio en Rijk.

In de overzichten op pagina’s 6, 7 en 8 zijn de belangrijkste doelstellingen en activiteiten opgenomen uit het Uitvoeringsprogramma Zuidwestelijke Delta.

Inhoud

Samenvatting: balans veilig, veerkrachtig en vitaal herstellen 5 4. Deltathema’s: voorbereiden van verdere stappen richting ideaal 53 Inzet stuurgroep: voorbereiden besluitvorming en planvorming 53 1. Doel, afbakening en status: integratie wateropgaven en 13 Deltathema 1, 2 en 3 53 gebiedsontwikkelingen zuidwestelijke delta Thema 1. Gebruik en beschikbaarheid zoet water Doel, doelgroep en afzender: overheden presenteren ideaal en aanpak 13 Thema 2. Ontwikkelingsruimte gebruiksfuncties en natuur bij vergroten 55 Status en procedure: ontwerp voor overleg 13 estuariene dynamiek Afbakening programma: zuidwestelijke delta 2010-2015+ 15 Thema 3. Strategische kennisvragen en kennisontwikkeling 61 Uitnodiging om te participeren 15 Nadere informatie 15 5. Onderlinge relaties, planning en ﬁ nanciering 63 Leeswijzer 15 Autonome acties en onderlinge relaties 63 Financiering naar projectfase 65 2. Ideaal en opgaven: veilig, veerkrachtig, vitaal 19 Historische ontwikkeling: van beteugelen naar controleren 19 6. Management en organisatie: stuurgroep integreert en coördineert 69 Nieuwe balans, nieuwe kansen 19 Deelnemende overheden: van platform naar coördinatie 69 Opgaven zuidwestelijke delta: van idealen naar projecten 23 Programmamanagement gebiedsprogramma’s en deltathema’s 71 Adviesgroep: omgeving betrokken 71 3. Gebiedsprogramma’s 2010-2015+ 25 Positie gemeenten verstevigd 73 Opgaven vertaald: ideaal per waterbekken en gebied 25 Communicatie, participatie en omgevingsmanagement 73 Gebiedsprogramma Haringvliet, Hollandsch Diep en Biesbosch 27 Gebiedsprogramma Volkerak, West-Brabant en Oostfl akkee 31 Bijlagen en bronnen 75 Gebiedsprogramma Bergen op Zoom aan zee 35 Bijlage 1: Aanbevolen acties refl ectiecommissie in uitvoeringsprogramma 76 Gebiedsprogramma Grevelingen en Brouwersdam 39 Bijlage 2. Beleidskader: regionale en nationale plannen 78 Gebiedsprogramma Oosterschelde en Veerse Meer 43 Bijlage 3. Afgeronde verkenningen en studies 85 Gebiedsprogramma Westerschelde 47 Bijlage 4. Deelnemers stuurgroep 87 Gebiedsprogramma Kust en Voordelta 51 Bijlage 5. Deelnemers adviesgroep 89 Bijlage 6: Overzicht quick wins 90

11 Oosterschelde, mosselhangcultures Neeltje Jans 1. Doel, afbakening en status: integratie wateropgaven en gebiedsontwikkelingen zuidwestelijke delta

Doel, doelgroep en afzender: overheden • de waterschappen Scheldestromen, Brabantse Delta Het ontwerp van dit uitvoeringsprogramma is door de presenteren ideaal en aanpak en Hollandse Delta; stuurgroep voor reactie en overleg aangeboden aan Dit Uitvoeringsprogramma Zuidwestelijke Delta brengt • de ministeries van Infrastructuur en Milieu en van betrokken overheden en maatschappelijke partijen via de regionale plannen en ambities voor de toekomst van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. een consultatieronde van 1 april tot en met 15 septem- het gebied en de opgaven voor het watersysteem van ber 2010. De schriftelijke reacties en de resultaten van het Rijk samen in het ideaal van een veilige, veerkrach- Maatschappelijke partijen en gemeenten hebben op uit- elf bijeenkomsten in de regio (regiotour) zijn separaat tige en vitale delta. Het uitvoeringsprogramma brengt nodiging van de stuurgroep in de Adviesgroep Zuidwes- verwerkt in een reactienota, waarin is aangegeven hoe samenhang in bestaande en nieuwe projecten van de telijke Delta bijdragen aan het programma geleverd. Een de stuurgroep omgaat met de binnengekomen reacties diverse partijen en beschrijft wanneer, hoe en door wie overzicht van de deelnemende organisaties en personen en in hoeverre de reacties en gesprekken aanleiding heb- de plan- en besluitvorming en uitvoering van die projec- aan stuurgroep en adviesgroep is als bijlage opgeno- ben gegeven voor wijziging in het programma. Daarnaast ten plaatsvindt. Het programma geeft inzicht in de rela- men. is het uitvoeringsprogramma na de ontwerpversie op een tie tussen de besluiten en projecten voor de korte ter- aantal punten geactualiseerd en naar aanleiding van mijn (2015) en de langetermijnverkenning 2050 in het Status en procedure: ontwerp voor bestuurlijk overleg waar nodig aangescherpt en verdui- kader van het Deltaprogramma naar de gevolgen van kli- overleg delijkt. maatverandering. De Stuurgroep Zuidwestelijke Delta presenteert dit uitvoeringsprogramma als concrete uitwerking van de inte- Dit uitvoeringsprogramma legt de ambitie van de deel- Het programma informeert bestuurders, belangenbehar- grale visie op de deltawateren ‘Delta in Zicht’ (2003)1, nemende partijen vast om de activiteiten en projecten tigers en andere geïnteresseerden over de manier waarop bestaande provinciale waterplannen en structuurvisies, uit te voeren, op voorwaarde dat de fi nanciering is gere- de verantwoordelijke overheden en maatschappelijke waterbeheerplannen van waterschappen, de Nota Ruimte geld. (Uitvoerings)besluiten uit het programma worden, partijen de samenhangende besluitvorming en uitvoe- (2006), de nota Pieken in de Delta (2006), de Agenda voor zover dat nog niet het geval is, verankerd in natio- ring van regionale plannen en nationale opgaven in Vitaal Platteland (2006), het beleidsprogramma Bio- nale, provinciale en regionale plannen, met inacht- praktijk willen brengen. diversiteit (2008) en de Agenda Landschap (2009). De neming van de bijbehorende procedures voor advies, stuurgroep werkt in dit programma tevens, in overleg inspraak en bezwaar. Op basis van het uitvoerings- Het uitvoeringsprogramma is opgesteld onder verant- met de verantwoordelijke bewindspersoon van Infra- programma en de besluiten leggen de partijen uit de woordelijkheid van de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta, structuur en Milieu, het Nationaal Waterplan onderdeel stuurgroep nadere afspraken over de uitvoering van pro- een bestuurlijk samenwerkingsverband van: Zuidwestelijke Delta (2009) uit. De (Europese) wet- en jecten en activiteiten vast in een protocol. • de provincies Zuid-Holland, Zeeland en Noord- regelgeving voor waterkwaliteit en natuur beschrijft de Brabant; randvoorwaarden voor het programma.

1 De visie uit ‘Delta in Zicht’ is nader uitgewerkt in bestuurlijke afspraken in het ‘Deltamemorandum’, de beleidsagenda ‘Kracht van de Delta’ en provinciale structuurvisies. 13 De zuidwestelijke delta Bron: Atlas van de zuidwestelijke delta, POSAD 2009

14 Dit Protocol Zuidwestelijke Delta meldt de afspraken van Het Uitvoeringsprogramma Zuidwestelijke Delta hanteert voor de betreffende gebiedsprogramma’s. Wat de stuur- de partijen van de stuurgroep om de acties uit het uit- als oriëntatiepunt het ideaal van een veilige, veerkrach- groep betreft is het programma een uitnodiging om deel voeringsprogramma uit te voeren en de wijze waarop tige en vitale delta (zie hoofdstuk 2). De projecten en te nemen aan de uitvoering van de gepresenteerde pro- partijen op basis van hun eigen verantwoordelijkheid andere activiteiten uit het programma die daaraan een jecten en aan het ontwikkelen van ideeën voor aanvul- samenwerken. Het protocol herbevestigt de afspraken bijdrage moeten leveren, worden voorbereid en/of uitge- lingen. uit het Deltamemorandum uit 2003, verwijst naar het voerd in de periode 2010 tot 2015, maar de effecten uitvoeringsprogramma en geeft aan waar - vooruitlopend ervan werken langer door. Projecten en activiteiten rich- Nadere informatie op de uitvoering - kansen liggen die snel verzilverd kun- ten zich zowel op de gehele zuidwestelijke delta als op Meer informatie over de inhoud van het uitvoerings nen worden (‘quick wins’). Het protocol vormt de basis het schaalniveau van afzonderlijke gebiedsprogramma’s. programma is verkrijgbaar bij: voor nadere afspraken over de uitvoering van projecten Programmabureau Zuidwestelijke Delta en activiteiten via bestuurlijke overeenkomsten, conve- Gedurende de looptijd van het uitvoeringsprogramma, Postbus 5014, 4330 AK Middelburg nanten of investeringsafspraken tussen regio en Rijk. wordt de langetermijnverkenning voor de zuidwestelijke [email protected] delta in het kader van het Deltaprogramma (2050-2100) www.zwdelta.nl Met het vaststellen van het uitvoeringsprogramma neemt uitgevoerd. Het plan van aanpak dat de stuurgroep hier- de stuurgroep de verantwoordelijkheid op zich voor het voor in opdracht van de minister van Economische Zaken, Leeswijzer coördineren van de wateropgaven en gebiedsontwikke- Landbouw en Innovatie heeft opgesteld, behandelt Het Uitvoeringsprogramma Zuidwestelijke Delta is als lingen, het bewaken van de samenhang en voortgang, veiligheid en zoetwatervoorziening bij de verwachte volgt samengesteld: het stimuleren en inspireren van nieuwe initiatieven en klimaatveranderingen, in relatie tot natuur en economie. • Hoofdstuk 2 behandelt het ideaal dat de betrokken het mobiliseren van bestuurlijke daadkracht. Uitvoering Het plan van aanpak is onderdeel van het Delta overheden hanteren als oriëntatie bij het integreren van de projecten uit het programma is aan de daarvoor programma. van regionale plannen en nationale wateropgaven en verantwoordelijke overheden en maatschappelijke orga- de daarvan afgeleide beleidsdoelen. nisaties zelf. Uitnodiging om te participeren • Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van de projecten en De Stuurgroep Zuidwestelijke Delta wil met het uitvoe- activiteiten die de stuurgroep in de periode 2010- Afbakening programma: zuidwestelijke ringsprogramma belanghebbenden en hun organisaties 2015 per waterbekken en gebied van strategisch delta 2010-2015+ inspireren om te participeren. De stuurgroep is er zich belang vindt als bijdragen aan het ideaal voor de De zuidwestelijke delta wordt, vanaf het noorden met de van bewust dat er, naast wat is opgenomen in dit pro- zuidwestelijke delta. klok mee, begrensd door de Nieuwe Waterweg/Nieuwe gramma, veel meer initiatieven leven om de delta weer • Hoofdstuk 4 behandelt de thema’s voor de gehele Maas, de Biesbosch, de overgang van klei naar zandgron- veilig, veerkrachtig en vitaal te maken. Een aantal van delta, de ‘deltathema’s’ waar de stuurgroep zich in de den in Noordwest-Brabant, het Nederlandse deel van het deze initiatieven is opgenomen op de kaarten van de komende periode op richt bij het voorbereiden van Schelde-estuarium, en de kuststrook en Voordelta. gebiedsprogramma’s als indicatie van de mogelijkheden verdere stappen richting het ideaal voor de zuidwestelijke delta.

15 Schouwen-Duiveland, proefteelt zout-resistentie aardappels • Hoofdstuk 5 vat de bijdragen aan het ideaal van de beschreven acties samen, brengt onderlinge relaties tussen acties en een daarop gebaseerde planning samen in een programmeringstabel en beschrijft kort de bestaande financieringsafspraken voor projecten en programma’s. • Hoofdstuk 6 geeft informatie over de rol die de stuurgroep voor zichzelf en voor de maatschappelijke adviesgroep ziet bij het realiseren van bijdragen aan het ideaal. • Bijlagen en aanvullende publicaties geven details en toelichting bij de inhoud van het uitvoeringsprogramma en de samenstelling van de stuurgroep en adviesgroep.

17 Streefbeeld voor de zuidwestelijke delta uit het Nationaal Waterplan met als kernbegrippen: de veiligheid is gegarandeerd, de zuidwestelijke delta is een zo compleet mogelijk estuarien systeem en havenontwikkeling, scheepvaart en waterrecreatie krijgen de ruimte binnen een duurzaam evenwicht tussen economie en ecologie. Bron: Nationaal Waterplan, 2010

18 2. Ideaal en opgaven: veilig, veerkrachtig, vitaal

De Stuurgroep Zuidwestelijke Delta heeft als ideaal, ‘stip gebruiksmogelijkheden namen daardoor toe, maar ook Het plan om de kustlijn te verkorten, de eilanden te op de horizon’, een zuidwestelijke delta die voldoende de kwetsbaarheid van dat gebruik. Bedijking stopte het verbinden en daarmee de deltawateren van elkaar te beschermd, ecologisch veerkrachtig en economisch vitaal natuurlijke proces van aanslibbing, en droogmalen leidde scheiden, is in de jaren zeventig aangepast. Zo kreeg de is. Dit ideaal sluit aan bij de historische ontwikkeling van tot inklinken van de grond. Resultaat: een gebied dat Oosterschelde uiteindelijk geen afsluitende dam, maar de zuidwestelijke delta en geeft daaraan een nieuwe goeddeels onder de zeespiegel ligt en goede bescher- een waterkering die alleen bij stormvloed wordt geslo- richting: de dringende noodzaak om de kwaliteit van water ming vraagt tegen stormvloeden en dijkdoorbraken. ten. Dat geldt ook voor de laatste Deltawerken, de en watermilieu in de zuidwestelijke delta te herstellen en Maeslantkering in de Nieuwe Waterweg en de Hartel- de veiligheid en zoetwatervoorziening blijvend te waar- Veiligheid met oog voor natuur en gebruik kering bij Spijkenisse, die in 1997 in gebruik zijn geno- borgen. De stuurgroep combineert deze opgaven met de De Deltawerken die als antwoord op de watersnoodramp men. Het zijn illustraties van een nieuwe denkrichting: ambities voor een duidelijkere identiteit van de verschil- van 1953 in 1958 van start gingen, zijn een bewuste waarborgen van de veiligheid blijft het leidende princi- lende waterbekkens, meer kwaliteit van de leefomgeving keuze voor veiligheid, ontsluiting van de eilanden en het pe, maar dan zo uitgevoerd dat er wat meer ruimte blijft en betere kansen voor de regionale economie en natuur- verbeteren van de zoetwatervoorziening voor landbouw voor de dynamiek van het water. Een denkrichting waar- ontwikkeling. en industrie. Verkorten van de kustlijn en het opdelen in in, gezien de problemen met waterkwaliteit en natuur compartimenten van het oorspronkelijk open gebied, die zich desondanks voordoen (zie kader), nieuwe Historische ontwikkeling: van leverden harde scheidingen op tussen land en water en stappen nodig zijn. beteugelen naar controleren tussen zoet en zout en veroorzaakten een vrijwel volle- Bescherming tegen overstromingen, dynamiek van water dig verlies van de natuurlijke dynamiek. De beleving van Nieuwe balans, nieuwe kansen en natuur, en bruikbaarheid van land en water zijn de het gebied wijzigde sterk, de eilanden werden verbon- De delta vraagt om een nieuwe balans. Het terugbrengen drie bepalende elementen van de ontwikkeling van de den, de relatie met de zee en de havens in de dorpen en van enige estuariene dynamiek (getijdenwerking) is meer zuidwestelijke delta. Zonder menselijke ingrepen zou de stadjes werd verbroken en de kenmerkende deltanatuur dan ooit noodzakelijk. Meer estuariene dynamiek leidt natuurlijke dynamiek overheersen: land zou aanslibben raakte in verval. Een open delta van Schelde, Rijn en tot een betere waterkwaliteit en een gezonder wateren wegspoelen, nat en droog zouden elkaar afwisselen Maas maakte plaats voor een gereguleerd systeem van milieu, met als resultaat een ecologisch veerkrachtigere en door die dynamiek zouden de gebruiksmogelijkheden waterbekkens. Dit betekende groei en ontwikkeling voor delta. Meer ecologische veerkracht is de basis voor het van het gebied beperkter zijn. landbouw, scheepvaart, transport en industrie, maar daar behouden en waar nodig verder ontwikkelen van de tegenover stonden problemen met waterkwaliteit en typerende deltanatuur. En dat heeft weer positieve Al sinds de vroege middeleeuwen hebben mensen de watermilieu voor woonomgeving, recreatie, toerisme en effecten voor de leefomgeving en voor de regionale eco- natuurlijke dynamiek in de delta beperkt door de aanleg visserij. nomie, waaronder wonen, visserij, recreatie en toerisme. van dijken en later het droogmalen van land. De In deze nieuwe balans blijft veiligheid een absolute

>> lees verder op pagina 23

19 Stappen op weg naar een veilige, veerkrachtige en vitale delta

Situatie 2010 Situatie 2015 Situatie 2020

V E V E V E V E V E V E       NIEUWE WATERWEG MAAS NIEUWE WATERWEG MAAS NIEUWE WATERWEG MAAS V E V E V E    VOORDELTA V E V E V E VOORDELTA V E V E V E VOORDELTA V E V E V E          HARINGVLIET HOLLANDSCH DIEP BIESBOSCH HARINGVLIET HOLLANDSCH DIEP BIESBOSCH V E HARINGVLIET HOLLANDSCH DIEP BIESBOSCH V E V E    KUST KUST KUST V E V E V E V E V E V E       GREVELINGEN VOLKERAK- GREVELINGEN VOLKERAK- GREVELINGEN VOLKERAK-ZOOMMEER ZOOMMEER ZOOMMEER

V E V E V E  V E  V E    V E V E OOSTERSCHELDE V E OOSTERSCHELDE V E OOSTERSCHELDE  VEERSE MEER MARKIEZAAT VEERSE MEER MARKIEZAAT VEERSE MEER    MARKIEZAAT

V E V E V E    WESTERSCHELDE WESTERSCHELDE WESTERSCHELDE

In bovenstaande schema’s is de verbetering van estua- Er zijn herstelmaatregelen nodig om aan de huidige riene dynamiek tussen 2010 en 2020 geschetst. Daarmee normen en doelen voor veiligheid, waterkwaliteit en zout water ontstaat een beeld van de stappen naar een veilige, natuur te voldoen. Gebruik wordt belemmerd door zoet water veerkrachtige en vitale delta. niet op orde zijn van waterkwaliteit en natuur. Verbetering gaande, maar de situatie voldoet nog doorlaatmiddel Legenda niet aan de normen en doelen. Bestaand gebruik kan De kleuren rood, oranje en groen geven de mate aan doorgaan en verdere ontwikkeling is mogelijk als dit dijk of dam waarin in de waterbekkens veiligheid (V) en ecologie (E) geen belemmering oplevert voor waterkwaliteit en voldoen aan de gestelde normen en doelen en in welke natuur. spuimiddel mate het economisch gebruik (€) daarvan kan profite- Veiligheid, waterkwaliteit en natuur voldoen aan de ren. normen en doelen. Gebruik en verdere ontwikkeling is mogelijk, met respect voor waterkwaliteit en natuur. Nog niet bekend.

20 Meer veiligheid, minder dynamiek: in het Volkerak-Zoommeer is ernstig verslechterd, met ‘zandhonger’, het verdwijnen van schorren, slikken en waterkwaliteit en natuur in het een dominante ontwikkeling van blauwalgen als gevolg. platen. De voedselrijkdom in de Oosterschelde is afgeno- gedrang Deze zorgt elk jaar weer voor overlast: stank, zwemver- men door het afsnijden van de aanvoer van voedings- Door de afsluiting van de delta met dammen en het boden, stopzetten van de inname van zoet water en stoffen vanuit de rivieren, met negatieve consequenties scheiden van de deltawateren onderling is, met uitzon- soms sterfte van vissen en vogels. Ook de kwaliteit van voor de schelpdiervisserij. De balans tussen veiligheid, dering van de Westerschelde, de oorspronkelijke dyna- het water van de Binnenschelde en het Markiezaatsmeer scheepvaart en natuur in de Westerschelde wordt voort- miek van eb en vloed vrijwel weggevallen. In de Ooster- is achteruit gegaan: het is troebel en heeft een over- durend bewaakt. Door inpolderingen langs de Wester- schelde is met een doorlaatbare stormvloedkering het daad aan voedingsstoffen, algen en bodemwoelende vis. schelde en het verruimen en verdiepen van de vaarweg, getij gedeeltelijk behouden, maar ten koste van een In de Grevelingen is door het verdwijnen van het getij de met het bijbehorende voortdurend baggerwerk, is de es- open verbinding met het Volkerak, de Eendracht, het bodem grotendeels zuurstofloos geworden, met een tuariene natuur achteruit gegaan en dringt het getij Zoommeer, de Binnenschelde en het Markiezaatsmeer. aanzienlijke sterfte van bodemleven als gevolg. Het verder en sneller door tot voorbij Antwerpen. De huidige De afsluiting en scheiding hebben het natuurlijke trans- intergetijdengebied in de Oosterschelde – bestaansvoor- baggerwerken worden zo uitgevoerd dat de natuurkwali- port van zand, slib en voedingsstoffen tussen de Rijn en waarde voor een aantal belangrijke vogelsoorten in de teiten niet verder worden aangetast. Maas en de Noordzee sterk verstoord. De waterkwaliteit delta - neemt geleidelijk in oppervlakte af als gevolg van

Veiligheid Veiligheid Veiligheid

Estuariene Gebruik Estuariene Gebruik Estuariene Gebruik dynamiek dynamiek dynamiek

Situatie rond 1700 Situatie na de Deltawerken Ideaal voor 2015 en verder

21 Oosterschelde, Plompe Toren prioriteit, ook wanneer de delta geconfronteerd wordt robuust, samenhangend en draagkrachtig ecologisch dies uitgevoerd (zie bijlage). Op grond daarvan trekt de met de gevolgen van de verwachte klimaatverandering. systeem als streefbeeld, zoals beschreven in het stuurgroep de volgende conclusies voor het realiseren Nationaal Waterplan. van een nieuwe balans tussen veilig, veerkrachtig en De stuurgroep brengt deze nieuwe balans tot uitdrukking • Versterken van de ruimtelijke en functionele verbin- vitaal in de delta: in het ideaal van een zuidwestelijke delta die op een ding tussen de delta en omgeving. • De stuurgroep ziet de zuidwestelijke delta als één veilige manier bestand is tegen de gevolgen van klimaat- • Verbreden en verzachten van de overgang tussen land samenhangend geheel van estuaria, eilanden en ver- verandering, die ecologisch veerkrachtig is en econo- en water, met gunstige effecten voor het waarborgen bindingen, met het water als bindend element. misch vitaal. Dit ideaal is het ‘antwoord met meerwaarde’ van veiligheid, natuur, recreatie en beleving van het • Wateropgaven zijn voor het bijdragen aan een veilige, van de betrokken overheden op de achteruitgang van landschap. veerkrachtige en vitale delta leidend, maar wel waar waterkwaliteit, watermilieu en natuurwaarden in de • Toewerken naar duurzaam gebruik van natuurlijke mogelijk gekoppeld aan gebiedsontwikkeling, verster- delta, de verwachte klimaatveranderingen en de behoef- rijkdom en schoonheid door onder meer: ken van cultuur en identiteit en verbeteren van de te aan ontwikkelingskansen voor de regionale economie - kwaliteitsverbeteringen voor wonen, toerisme en leefomgeving. en leefomgeving. In nationale en regionale beleids recreatie; • Het benodigde ecologisch herstel is mogelijk door het plannen en visies (zie bijlage) zijn hiervoor eerder al - in samenhang met natuurherstel verbeteren van de weer toelaten van getijden en in een aantal gevallen doelen vastgelegd. Deze zijn uitgangspunt voor dit uit- condities voor de (schelpdier)visserij; ook opnieuw toelaten van zout water tot de delta voeringsprogramma. - borgen van de zoetwatervoorziening voor land- wateren. Voordat dit kan, zijn er alternatieven nodig bouw, drinkwater en industrie en stimuleren van voor de huidige zoetwatervoorziening en het gebruik Opgaven zuidwestelijke delta: van een efficiëntere benutting van zoet water; daarvan voor landbouw, industrie en drinkwater. idealen naar projecten - ontwikkelingsruimte bieden en innovaties stimule- • Inzet is om bij het ecologisch herstel zoveel mogelijk Als eerste concretisering van een nieuwe en kansrijke ren voor alle gebruiksfuncties. kansen te benutten voor verdere economische ontwik- balans tussen veiligheid, ecologie en economie, formu- • Nagaan bij projecten en besluitvormingstrajecten in keling. leert de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta de volgende het uitvoeringsprogramma of en welke waarde deze opgaven voor de zuidwestelijke delta: activiteiten opleveren voor de langere termijn, bij- • Handhaven en waar nodig verbeteren van de bescher- voorbeeld door na te gaan of opties voor de toekomst ming tegen overstromingen en veiligheid bieden aan open blijven. Welke die opties zijn, is onderwerp van het benedenrivierengebied door het bergen van rivier- het Deltaprogramma en wordt uitgewerkt in de lange- water. termijnverkenning voor de zuidwestelijke delta. • Verbeteren van de waterkwaliteit en het watermilieu: herstel van de geleidelijke en dynamische overgang Samenhang en prioriteiten van rivier via estuarium naar zee, inclusief de natuur- Om deze opgaven te vertalen in concrete projecten en lijke zuiveringscapaciteit van het watersysteem. prioriteiten, heeft de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta in • Stapsgewijs herstel van de estuariene natuur, met een de afgelopen jaren verschillende verkenningen en stu-

23 Gebiedsprogramma’s zuidwestelijke delta

IN ONTWIKKELING intrekken Kierbesluit is nog niet in kaart verwerkt 1

7 4

1. Haringvliet, Hollandsch Diep 3 en Biesbosch 2. Volkerak, West-Brabant en Oostfl akkee 6 3. Bergen op Zoom aan zee 4. Grevelingen en Brouwersdam 5. Oosterschelde en Veerse Meer 6. Westerschelde 7. Kust en Voordelta

24 3. Gebiedsprogramma’s 2010-2015+

Het ideaal van een veilige, veerkrachtige en vitale delta Per gebied volgt hierna een kort overzicht van: Per gebiedsprogramma is een kaartbeeld getekend dat, fungeert als leidraad bij het prioriteren, combineren en • het ideaal (koers, richting en inspiratiebron als verta- uitgaande van de bestaande situatie, aangeeft welke aansturen van wateren watergerelateerde projecten in de ling van bestaande opgaven); initiatieven en plannen ontwikkeld kunnen worden om zuidwestelijke delta. Dit hoofdstuk geeft een vertaling van • de huidige situatie (urgentie en actualiteit); een veilige, veerkrachtige en vitale delta te realiseren. de opgaven die regio en Rijk geformuleerd hebben naar • de doelstellingen van de stuurgroep voor 2015 met Het gaat om initiatieven en plannen die hun uitwerking idealen per waterbekken en omringende gebieden. Per een doorkijk tot 2020 (doel en ambitie); zullen hebben op de bekkens en op lokaal niveau. De gebiedsprogramma zijn vervolgens de projecten vermeld • de projecten, acties en mijlpalen die daarvoor nodig initiatiefnemers variëren van Rijk, provincies, gemeen- die daar in de periode 2010 - 2015+ een bijdrage aan zijn en wie daarvoor verantwoordelijk zijn (program- ten en waterschappen tot private partijen en onderne- leveren. mering); mers of samenwerkingsverbanden van deze partijen. De • de acties die de stuurgroep zelf onderneemt. kaarten zijn indicatief voor de mogelijkheden van het Opgaven vertaald: ideaal per Algemene informatie over kosten en fi nanciering is betreffende gebiedsprogramma. waterbekken en gebied opgenomen in hoofdstuk 5. De Stuurgroep Zuidwestelijke Delta brengt nationale wateropgaven, regionale watergerelateerde projecten, De gebiedsprogramma’s zijn ingedeeld naar de water- gebiedsontwikkelingen en kansen voor maatschappelijke bekkens en omringende gebieden. Er is geen gebieds- sectoren samen in gebiedsprogramma’s. De rol van de programma benoemd voor Rijnmond omdat het gebied stuurgroep verschilt per gebied en per type activiteit. rondom de Nieuwe Waterweg en Nieuwe Maas onder het Voor het bepalen van die inzet, beoordeelt de stuurgroep deelprogramma Rijnmond-Drechtsteden van het Delta- projecten en initiatieven van andere partijen op hun programma valt. Het Volkerak-Zoommeer is verdeeld over bijdrage aan een veilige, veerkrachtige en vitale delta en twee gebiedsprogramma’s. Van noord naar zuid gaat het de kansen op synergie met andere daarop gerichte projec- om de volgende programma’s: ten. De stuurgroep zet zich in voor projecten die in beide • Haringvliet, Hollandsch Diep en Biesbosch opzichten veelbelovend zijn, maar laat de uitvoering van • Volkerak, West-Brabant en Oostfl akkee die projecten bij de daarvoor verantwoordelijke partijen. • Bergen op Zoom aan zee Meer informatie over de rol van de stuurgroep, manage- • Grevelingen en Brouwersdam ment en organisatie is opgenomen in hoofdstuk 6. • Oosterschelde en Veerse Meer • Westerschelde • Kust en Voordelta

25 Gebiedsprogramma Haringvliet, Hollandsch Diep en Biesbosch

IN ONTWIKKELING intrekken Kierbesluit is nog niet in kaart verwerkt

26 Gebiedsprogramma Haringvliet, Doelstellingen stuurgroep voor 2010-2015+ • De provincie wil graag zelf bijdragen aan de verdere Hollandsch Diep en Biesbosch • Mogelijkheden onderzoeken om de migratie van vis invulling van de gebiedsvisie, mede op basis van tussen zee en rivier te verbeteren. regionale structuurvisies (bestaand en in ontwikke- Ideaal • Verbeteren van de (water)natuur met het project ling), zoals de regionale structuurvisie van de Hoek- Het Haringvliet en Hollandsch Diep vormen in 2050 een Deltanatuur en deze verbetering benutten voor sche Waard en Goeree-Overflakkee, de recreatievisie meer natuurlijke riviermonding met een beperkte over- wonen, recreatie en toerisme. Goeree-Overflakkee en de visie (in ontwikkeling) op gang van zoet naar zout, een hernieuwd getij en veel • Onderzoeken van alternatieven voor aanvoer en ge- het Haringvliet-Hollandsch Diep. ruimte voor de natuur en recreatie die daarbij horen. De bruik van zoet water in de toekomst en van de kansen • De gebiedsalliantie vragen om in de gebiedsvisie: Biesbosch is een zoetwatergetijdengebied met ruimte die deze opleveren voor nu (quick wins). - de ontwikkelingsruimte die ontstaat na het realise- voor recreatie, zoetwatervoorziening en waterberging. • De ontwikkelingsruimte die zo ontstaat voor recreatie ren van het project Deltanatuur voor onder meer Het gebied blijft belangrijk voor de scheepvaart. en economie als vertrekpunt nemen voor een inte- wonen, recreatie en toerisme uit te werken in deel- grale gebiedsvisie die is uitgewerkt in deelplannen en plannen en inrichtingsmaatregelen; Huidige situatie inrichtingsmaatregelen. - de gebiedsvisie te verbinden met onder andere het Het Haringvliet is een vrijwel gesloten riviermond met uitvoeringsprogramma Nationaal Landschap Hoek- natuurontwikkeling verspreid over het gebied. Het eiland Acties stuurgroep 2010-2015+ sche Waard, de visie Zicht op Haringvliet en het Tiengemeten is het belangrijkste onderdeel van het • De provincie Zuid-Holland regisseert, als lid van de Krekenplan Oostflakkee en het beheer- en inrich- project Deltanatuur. De realisatie van de andere Delta stuurgroep, het oprichten van een gebiedsalliantie2 tingsplan van het in 2010/2011 op te richten Park- natuurprojecten loopt door tot en met 2013. Door de en maakt daarbij optimaal gebruik van bestaande schap Biesbosch. afsluiting van het Haringvliet ontbreekt estuariene regionale overleggen. De provincie nodigt betrokken dynamiek. Na het intrekken van het Kierbesluit (op een partijen uit om uiterlijk in 2013 een gebiedsvisie te kier zetten van de Haringvlietsluizen) zal het kabinet ontwikkelen met als vertrekpunt: onderzoeken of er andere mogelijkheden zijn om vis - verbetering van de (water)natuur via het project intrek op de rivieren Rijn en Maas te verbeteren en zo te Deltanatuur; voldoen aan internationale afspraken en Natura - onderzoeken van alternatieven voor aanvoer en 2000-doelstellingen. De Noordwaard is, na het besluit gebruik van zoet water in de toekomst en van de in 2010 daarover, vanaf 2015 inzetbaar als tijdelijke kansen die deze opleveren voor nu (quick wins); rivierverbreding bij zeer hoge rivierafvoeren. Deze - een zout Volkerak-Zoommeer inclusief alternatie- berging wordt uitgevoerd in het kader van Ruimte voor ven voor zoetwatervoorziening. de Rivier.

2 Samenwerkingsverband van verantwoordelijke en belanghebbende partijen 27 Hollandsch Diep, Moerdijk Mijlpalen 2010-2015 en trekkende partijen gebiedsprogramma Haringvliet, Hollandsch Diep en Biesbosch

Project of activiteit Trekker 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Onderzoek vismigratie Rijn-Maasmonding Rijkswaterstaat Monitoring Conclusies Vervolg

Programma Deltanatuur Provincie Zuid-Holland Provinciale Gereed inpassingsplannen

Noordwaard Ruimte voor de Rivier Rijksinpassingsplan Start uitvoering Gereed

Gebiedsvisie Haringvliet/Hollandsch Diep Gebiedsalliantie Oprichting Gebiedsvisie Deelplannen en omgeving gebiedsalliantie

uitvoering van project of activiteit

29 Gebiedsprogramma Volkerak, West-Brabant en Oostfl akkee

IN ONTWIKKELING

30 Gebiedsprogramma Volkerak, West- Haringvliet en Hollandsch Diep en, richting zee, de partijen en betrokken overheden uitgewerkt. Op verzoek Brabant en Oostflakkee Oosterschelde en de Grevelingen. De rivieren in West- van minister Eurlings van Verkeer en Waterstaat van het Brabant en de kreken op Oostflakkee fungeren vooral vorige kabinet bereidt de stuurgroep een protocol voor Ideaal voor de aan- en afvoer van zoet water, waarbij zo moge- waarin onder meer de stappen worden vastgelegd naar Het Volkerak vormt met de Eendracht en het Zoommeer lijk een bijdrage wordt geleverd aan ecologisch herstel een uitvoeringsbesluit in 2012. Het uitvoeringsbesluit een zout bekken dat via een doorlaat in de Philipsdam in van deze watersystemen. Via de rivieren ontvangen de gaat over de te nemen maatregelen voor het handhaven directe verbinding staat met de Oosterschelde en daar- kreken in West-Brabant zoet water en voorzien daarmee van de huidige beschikbaarheid van zoet water voor de door weer onder invloed van – beperkt - getij. Door de het omliggende landbouwgebied. landbouw, de drinkwatervoorziening en de industrie. invloed van de West-Brabantse rivieren en indirect de Zout water wordt pas toegelaten op het Volkerak-Zoom- Rijn en Maas zijn er weer bijzondere overgangen tussen De waterkwaliteit van het Volkerak-Zoommeer is slecht. meer als deze maatregelen zijn gerealiseerd. Op basis zoet en zout en tussen land en water. Daarnaast zorgt de Dit staat een duurzame economische ontwikkeling van van het besluit stelt het Rijk samen met de andere over- uitwisseling tussen de deltawateren voor een betere het gebied in de weg. Daarnaast zou handhaven van een heden een uitvoeringsovereenkomst vast, die ervoor doorvoer van voedingsstoffen. Dit ontlast het Volkerak- zoet meer zeer kostbare maatregelen voor het voldoen moet zorgen dat de benodigde maatregelen uiterlijk in Zoommeer, terwijl de Oosterschelde en de kuststrook aan doelen voor waterkwaliteit en natuur met zich mee- 2015 zijn uitgevoerd. daarvan profiteren. De waterkering maakt met de voor- brengen. In het Nationaal Waterplan is daarom opgeno- oevers deel uit van de bescherming tegen overstroming men dat het Rijk uiterlijk in 2012 het definitieve besluit Doelstellingen stuurgroep voor 2010-2015+ (deels hard, deels zacht). West-Brabant is het contactge- neemt over het zout maken van het Volkerak-Zoommeer. • Toelaten van zout water met beperkt getij op bied tussen land en water met een opgewaardeerd net- Basis voor dat besluit zijn de resultaten van de planstu- Volkerak-Zoommeer en afdoende terugdringen van het werk van rivieren, waterlopen en kreken die zorgen voor dies over waterkwaliteit en waterberging in het Volkerak- lekken van zout water bij de Volkeraksluizen zonder de zoetwatervoorziening en opslag van zoet water, maar Zoommeer, de studie naar kansen voor meer transport dat dit extra oponthoud voor de scheepvaart met zich ook voor de verbinding met het Volkerak-Zoommeer. over water in de Rijn-Scheldecorridor en de MIRT3- meebrengt. Dorpen en steden krijgen hun ligging aan de delta terug verkenning Grevelingen. Het Nationaal Waterplan is • In Zeeland, Zuid-Holland en West-Brabant, in de en er ontstaan goede mogelijkheden voor verdere ont- helder over de ambitie van het kabinet: “Om de blauw gebieden die onder invloed staan van een zout wikkeling van toerisme en recreatie (aanleg van recrea- algenproblematiek in het Volkerak-Zoommeer op te Volkerak-Zoommeer, alternatieven voor de huidige tiehavens) en schelpdiervisserij. Het goederenvervoer lossen kiest het kabinet ervoor om uiterlijk in 2015 op beschikbaarheid van zoet water realiseren voor de tussen Rotterdam en Antwerpen is duurzaam en veilig het meer zout water uit de Oosterschelde toe te laten. landbouw, de drinkwatervoorziening en de industrie, ingepast in het gebied. Op die manier verzilt het water van het Volkerak-Zoom- voorafgaand aan het toelaten van zout water in het meer en ontstaat er een beperkte getijdendynamiek.” Volkerak-Zoommeer. Huidige situatie • De kansen onderzoeken om het opvangen en inzetten Het Volkerak is een zoetwaterbekken ontstaan door Maatregelen om ongewenste effecten op de zoetwater- van kwelwater uit de Brabantse Wal en gezuiverd rest- afsluiting van de riviermonding voorziening te voorkomen, worden met maatschappelijke water uit de rioolwaterzuiveringsinstallatie bij Bath

3 Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport, het rijksinvesteringsprogramma van de ministeries van Infrastructuur en Milieu en Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. 4 Onder ‘quick wins’ worden projecten verstaan die voortkomen uit een concrete behoefte of maatschappelijke urgentie om hardnekkige problemen op te lossen of die snel te verzilveren kansen benutten of die met een gerichte stimulans ‘in beweging’ te krijgen zijn. 31 Volkerak, blauwalgen bij de Krammersluizen als zoetwaterbron voor de landbouw als ‘quick win’4 te advies (zie ook deltathema zoet water in hoofdstuk 4). verkenning af te laten ronden naar de kansen voor realiseren. Deze alternatieven zijn afkomstig uit het • De provincie Noord-Brabant regisseert, als lid van de ontwikkeling en gebruik van krekenstelsels in West- zoetwateradvies voor de zuidwestelijke delta van de stuurgroep, het oprichten van een gebiedsalliantie en Brabant voor waterberging en watervoorziening in stuurgroep en uit het Nationaal Waterplan. maakt daarbij optimaal gebruik van bestaande regio- samenhang met ecologisch herstel en recreatie. • Ontwikkelen van een ruimtelijk-economisch perspec- nale overleggen. De provincie neemt het initiatief • Bewaken van de samenhang tussen de besluitvorming tief voor onder andere schelpdierkweek, recreatie en voor de gebiedsgerichte uitwerking in en rond het over waterkwaliteit en waterberging en de gebieds toerisme, natuur en landbouw (2012) en dat nader Volkerak-Zoommeer en nodigt betrokken partijen uit visie met deelplannen, zodat deze onderdeel zijn van uitwerken in deelplannen en inrichtingsmaatregelen het bestaande Bestuurlijk Overleg Krammer-Volkerak het uitvoeringsbesluit Volkerak-Zoommeer (in 2012 (2013), in samenhang met de sociaal-economische uit een gebiedsalliantie op te richten om: volgens Nationaal Waterplan) en de uitvoering van dit samenwerking West-Brabant (SES West-Brabant). - in 2012 een gebiedsvisie op te stellen met een besluit (tot 2015). • Dit perspectief inbrengen in de besluitvorming over ruimtelijk-economisch perspectief voor de ontwik- • Coördineren van de samenhang, voortgang en syner- Volkerak-Zoommeer. kelingsruimte die een zout Volkerak-Zoommeer gie van de plannen voor dit gebied, de alternatieven • Intensief contact met de MIRT-verkenning Antwer- biedt voor huidige en toekomstige gebruiks voor zoetwatervoorziening en de plannen voor de pen-Rotterdam (VAR) en gezamenlijk opstellen van de functies; Grevelingen. toekomstbeelden voor dit gebied. - deze visie uit te werken in deelplannen en inrich- • Contact houden met de stuurgroep MIRT-verkenning tingsmaatregelen in 2013 en te starten met het Antwerpen-Rotterdam (VAR) en afspraken maken over Acties stuurgroep 2010-2015+ uitvoeren ervan via publiek-private consortia. te hanteren toekomstbeelden. • Coördineren van de activiteiten uit het zoetwater • Door het waterschap Brabantse Delta in 2011 een

Mijlpalen 2010-2015 en trekkende partijen gebiedsprogramma Volkerak, West-Brabant en Oostflakkee

Project of activiteit Trekker 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Planstudie waterkwaliteit Bestuurlijk Overleg Informele Formele inspraak Uitvoerings- Volkerak-Zoommeer Krammer-Volkerak inspraakronde op voornemen tot beslissing besluit

Zoetwateradvies Stuurgroep Zuidwestelijke Uitwerken Uitvoeren Gereed Delta zoetwateradvies zoetwateradvies

Planstudie waterberging Ruimte voor de Rivier Voorkeursalternatief Formele inspraak Uitvoerings- Gereed Volkerak-Zoommeer en -besluit op voornemen tot beslissing besluit

Gebiedsvisie Volkerak en Bestuurlijk Overleg Vorming Gebiedsvisie Deelplannen Uitvoerings omgeving Krammer-Volkerak / Gebiedsalliantie Inrichtings- besluit Alliantie Volkerak maatregelen

uitvoering van project of activiteit 33 Gebiedsprogramma Bergen op Zoom aan zee

IN ONTWIKKELING

34 Gebiedsprogramma Huidige situatie den over het al dan niet aansluiten op een zout Bergen op Zoom aan zee Bergen op Zoom is afgesloten van de Oosterschelde en Zoommeer. kampt met waterkwaliteitsproblemen in de Binnenschel- • Opstellen van een ruimtelijk-economische gebieds- Ideaal de en het Zoommeer, die stankoverlast van blauwalgen visie die uitgaat van een zout Zoommeer en rekening Bergen op Zoom krijgt zijn ligging in de delta terug en en soms massale sterfte van vis en watervogels veroor- houdt met de toekomstbeelden van de MIRT-verken- er ontstaan goede mogelijkheden voor recreatie, wonen zaken. Dit maakt deze gebieden onaantrekkelijk voor ning Antwerpen-Rotterdam (VAR). en de aanleg van jachthavens. Het Zoommeer valt onder recreanten, omwonenden, en fl ora en fauna. Ook bij het dit gebiedsprogramma, samen met het Markiezaatsmeer Markiezaatsmeer (Natura 2000-gebied) is er een risico Acties stuurgroep 2010-2015+ en de Binnenschelde. Verbinden van de laatste twee dat de waterkwaliteit op de middellange termijn ver- • De provincie Noord-Brabant regisseert, als lid van de meren met het zoute Volkerak-Zoommeer biedt perspec- slechtert en omslaat in een door algen en bodemwoe- stuurgroep, het oprichten van een gebiedsalliantie en tieven voor estuariene natuur, zeker als het Zoommeer lende vis gedomineerd systeem. Voor het project Bergen maakt daarbij optimaal gebruik van bestaande regio- een betere verbinding krijgt met de Oosterschelde. De op Zoom aan zee is een aantal perspectieven ontwikkeld nale overleggen. De provincie nodigt een coalitie van waterkwaliteit van zowel Zoommeer, Binnenschelde als (zie illustraties op pagina 37), die uitgaan van een zout partijen betrokken bij Bergen op Zoom aan zee uit het Markiezaatsmeer is structureel verbeterd. Aan de Zoommeer en zoute Binnenschelde en het gebied een om: voet van de Brabantse Wal wordt het zoete kwelwater economische impuls kunnen geven. Daarbij zijn ook - de haalbaarheid van de toekomstbeelden uit het vastgehouden en ingezet voor hoogwaardig gebruik. Dit kansrijke opties voor het Markiezaatsmeer geschetst. project ‘Bergen op Zoom aan zee’ in kaart te bren- kwelwater en de invloed van de Oosterschelde zorgen gen en deze uit te werken in deelplannen en voor bijzondere overgangen tussen land en water. De Doelstellingen stuurgroep voor 2010-2015+ i nrichtingsmaatregelen voor het Markiezaatsmeer waterkering maakt met de vooroevers deel uit van de • Een besluit over de wijze van aansluiten van Bergen en de Binnenschelde met opties voor samenhang bescherming tegen overstroming (deels hard, deels op Zoom op de Oosterschelde. en synergie; zacht). Het goederenvervoer tussen Rotterdam en • Nadere verkenning van opties voor structureel herstel - in het plan van aanpak voor dit gebiedsprogramma Antwerpen passeert op korte afstand en is duurzaam en van de waterkwaliteit en natuur van het Markie- onderzoek op te nemen naar opties om het verbe- veilig ingepast in het gebied. zaatsmeer en Binnenschelde (zoet en zoute opties) in teren van de kwaliteit van de stedelijke leefomge- relatie tot een zout Volkerak-Zoommeer en/of de ving en van de kwaliteit van water en natuur met Oosterschelde voordat een besluit genomen kan wor- elkaar te verbinden.

Mijlpalen 2010-2015 en trekkende partijen gebiedsprogramma Bergen op Zoom aan Zee

Project of activiteit Trekker 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Bergen op Zoom aan zee Coalitie betrokken partijen Oprichten gebiedsalliantie

Gebiedsvisie Bergen op Gebiedsalliantie Bergen op Onderzoek haalbaarheid Gebiedsvisie Inrichtings Uitvoerings- Zoom aan zee Zoom aan zee toekomstbeelden maatregelen besluit

uitvoering van project of activiteit 35 Zoommeer, zicht op Molenplaat Mogelijke toekomstperspectieven voor Bergen op Zoom, Binnenschelde en Markiezaatsmeer bij een zout Zoommeer groen = zout Bron: Bergen op Zoom in de Delta: Verkenning naar kansen voor water en ruimte, H+N+S Landschapsarchitecten 2010 paars = zoet

Variant 1 Variant 2 Variant 3

Variant 4 Variant 5 Variant 6 37 Gebiedsprogramma Grevelingen en Brouwersdam

IN ONTWIKKELING

38 Gebiedsprogramma Grevelingen en serij, recreatie en wonen. Deze activiteiten bouwen - wel of niet inzetten van de Grevelingen voor het Brouwersdam voort op de visie Zicht op de Grevelingen (2008). bergen van rivierwater bij extreem hoge rivierafvoeren; Ideaal Via verschillende samenwerkingsverbanden van publieke - afvoeren van water naar zee via een getijdencen- Het gebied is aan de zeezijde gecontroleerd verbonden en private partijen is de omgeving betrokken bij het uit- trale die onder normale omstandigheden duurzame met de Noordzee en aan de oostzijde permanent verbon- werken van de relatie tussen water en omgeving. Voor- energie opwekt. den met het Volkerak-Zoommeer. Resultaat is een estua- beelden zijn de gebiedsprojecten Innovation Island rien watersysteem met beperkt getij dat overtollig rivier- (werken aan een wooneconomie op Schouwen) of Kering Acties stuurgroep 2010-2015+ water ook op langere termijn kan bergen en spuien. Een 2039 (nadenken over een nieuwe watereconomie door • Bewaken van het uitvoeringstempo van de MIRT-ver- getijdencentrale in de Brouwersdam levert voor de nieuwe vormen van dijken of waterkerende landschaps- kenning Grevelingen en de daaropvolgende planstudie

omringende eilanden CO2-neutrale energie. In de Brou- zones, met woonfuncties en zilte bedrijvigheid). in verband met de samenhang met andere besluiten. wersdam verbindt een jachtsluis de Grevelingen met de • De besluiten naar aanleiding van de MIRT-verkenning Noordzee. Aan de binnenkant van de Brouwersdam ligt, Doelstellingen stuurgroep voor 2010-2015+ Grevelingen en de besluiten over Volkerak-Zoommeer ingepast in de omgeving, een jachthaven met de nieuw- • Een gekozen voorkeursalternatief en een daarop- (zout toelaten en water bergen) als vertrekpunt ne- ste milieuvriendelijke voorzieningen. Aan de Noordzee- volgende planstudie door een brede alliantie Grevelin- men bij de uitvoering van de planstudie Grevelingen. kant is een toeristische trekpleister voor kitesurfen. Het gen, waarin provincies, Rijk, gemeenten en private • De provincies Zuid-Holland en Zeeland vragen, als lid gebied is tevens ‘metropolitaan park’: uitloopgebied voor partijen samenwerken aan een integrale oplossing van de stuurgroep, een brede alliantie voor de Greve- Rotterdam, met een woon- en recreatiefunctie. voor opwekken van duurzame energie, het versterken lingen parallel aan het voorbereiden van een voor- van de recreatie- en woonfunctie en de schelpdier- keursalternatief een ontwikkelingsperspectief op te Huidige situatie visserij en het verbeteren van de waterkwaliteit. stellen voor recreatie, natuur en een getijdencentrale De Grevelingen is een afgesloten zout meer zonder estu- • De provincie Zuid-Holland wil graag zelf bijdragen aan en daarin: ariene dynamiek. Als gevolg hiervan treedt zuurstofl oos- de verdere invulling van de gebiedsvisie, mede op - opgaven voor natuur, duurzame energie en veiligheid aan de bodem op, wat tot aanzienlijke sterfte van basis van regionale structuurvisies (bestaand en in heid te verbinden met economische impulsen voor het bodemleven en achteruitgang van de waterkwaliteit ontwikkeling), zoals de regionale structuurvisie en de schelpdierkweek, recreatie en toerisme in een leidt. In de MIRT-verkenning Grevelingen zijn het verbe- recreatievisie van Goeree-Overfl akkee en de Economi- samenhangend ruimtelijk kader; teren van de waterkwaliteit, opwekken van energie uit sche visie Brouwersdam. - dat perspectief in te brengen in de besluitvorming getijdenbeweging en versterken van de recreatiesector • Een besluit over: over Grevelingen in samenhang met Volkerak- onderwerp van onderzoek. Daarnaast wordt in samen- - terugbrengen van een beperkte vorm van getij door Zoommeer. werking met Ruimte voor de Rivier onderzocht wat een uitwisseling met de Noordzee en daarmee laten doorlaatmiddel tussen het Volkerak en de Grevelingen ontstaan van nieuwe getijdennatuur in combinatie toevoegt aan de capaciteit en mogelijkheden voor met een duurzame jachthaven, een schutsluis en waterberging. De gebiedsalliantie Grevelingen onder- bebouwing van de Brouwersdam (belevingsboule- zoekt welke kansen dit biedt voor getijdenenergie, vis- vard);

39 Grevelingen, Konikspaarden op de Hompelvoet Mijlpalen 2010-2015 en trekkende partijen gebiedsprogramma Grevelingen en Brouwersdam

Project of activiteit Trekker 2010 2011 2012 2013 2014 2015 MIRT-verkenning Grevelingen Bestuurscommissie MIRT- Plan-MER Voorkeurs verkenning Grevelingen besluit

Gevoeligheidsanalyse water Ruimte voor de Rivier en Advies aan staats- berging zuidwestelijke delta Rijkswaterstaat secretaris Infra structuur en Milieu

Planstudie Grevelingen Brede alliantie Grevelingen Start besluit Uitvoeringsbesluit

Gebiedsvisie Grevelingen en Brede alliantie Grevelingen Gebiedsvisie Inrichtings- Uitvoerings- Start realisatie omgeving maatregelen besluit

uitvoering van project of activiteit

41 Gebiedsprogramma Oosterschelde en Veerse Meer

IN ONTWIKKELING

42 Gebiedsprogramma Oosterschelde en tragen of te stoppen. Het overlegorgaan Nationaal Park den van de dijken rond de Oosterschelde om daarvan Veerse Meer Oosterschelde kent veel spelers, maar heeft geen formele te leren voor andere of volgende dijkversterkings- besluitvormende bevoegdheden. Er worden vele klein- projecten. Ideaal schalige projecten geïnitieerd en er is behoefte aan een • Realisatie van de gebiedsvisie ‘Rondom het Veerse De Oosterschelde en het Veerse Meer vormen samen het door de partijen gedragen afwegingskader. Tegelijk met Meer’ (2004) door middel van een groot aantal inrich- veilige hart van de delta waarin de kwaliteiten van het noodzakelijke onderhoud aan de zee weringen loopt tingsmaatregelen en gebiedsprojecten. Deze hebben natuur, weidsheid, transport, visserij en recreatie worden een onderzoek naar vernieuwende ontwerpen daarvoor. als inzet het versterken van de recreatiefunctie in een gekoesterd en benut. De Oosterschelde heeft een grote aantrekkelijk en gevarieerd landschap, waar is vol- natuurlijke rijkdom en zuiveringscapaciteit. Door enig De waterkwaliteit en de ecologie van het Veerse Meer daan aan de doelstellingen voor waterkwaliteit en herstel van de verbinding met de grote rivieren, en daar- zijn door het herstel van de verbinding met de Ooster- natuur. mee van de toevoer van voedingsstoffen, is de oorspron- schelde sinds 2004 sterk verbeterd. Om de ecologische kelijke estuariene productiviteit weer toegenomen. Het kwaliteit van het meer verder te verbeteren is een nieuw Acties stuurgroep 2010-2015+ Veerse Meer is door de goede waterkwaliteit, dagelijkse peilbesluit genomen, dat een natuurlijker peilbeheer • De provincie Zeeland neemt, als lid van de stuurgroep, uitwisseling met het water van de Oosterschelde en het mogelijk maakt. Dit versterkt de gebruiksmogelijkheden de regie op zich en verkent de mogelijkheden voor beperkte getij een ideale omgeving voor schelpdier- voor de recreatiesector en er ontstaan perspectieven een gebiedsalliantie. Daarvoor onderzoekt de provin- visserij, wonen en recreatie. voor schelpdiervisserij. Een groot aantal gebiedsprojec- cie of het bestaande overlegplatform van het Natio- ten is in gang gezet of gaat in de periode 2010-2015 van naal Park Oosterschelde uitbreiding behoeft om een Huidige situatie start, zoals het opknappen van het gebied rondom de gebiedsalliantie te gaan trekken. De provincie nodigt De Oosterschelde staat in open verbinding met de Noord- Veerse Gatdam. betrokken partijen uit om in een brede gebiedsallian- zee maar kan worden afgesloten met een stormvloed- tie een gebiedsvisie te ontwikkelen, met als vertrek- kering. In de Oosterschelde is de afgelopen decennia Doelstellingen stuurgroep voor 2010-2015+ punten: veel geïnvesteerd. Het bekken wordt beschouwd als de • Een besluit in 2013 over de kosteneffectieve aanpak - de uniciteit van de Oosterschelde op nationale en ‘parel van de delta’ en als grootste onderwaternatuur- van de zandhonger die bijdraagt aan veiligheid en de internationale schaal; park van Europa. Het gebied is van grote economische estuariene kwaliteit en rekening houdt met de huidige - de opties ter bevordering van de veiligheid en waarde voor de schelpdiersector, aantrekkelijk voor wa- gebruiksfuncties (voorkeursalternatief verkenning). tegengaan erosie van zandplaten; terrecreatie, in het bijzonder voor duikers, en als natuur- • Zorgen dat de mogelijke oplossingsrichtingen voor - beschrijving van de huidige gebruiksfuncties en gebied van hoge waarde uitgeroepen tot nationaal park. het probleem van de zandhonger en de gevolgen voor het ruimtebeslag op het gebied als bouwsteen voor De natuurwaarde staat echter onder druk. Er loopt een natuur en gebruiksfuncties (inter)nationaal op de de oplossingsrichtingen om de doelen voor natuur MIRT-verkenning naar de effecten van de ‘zandhonger’ kaart staan. en water te realiseren. (geleidelijk verdwijnen van schorren, slikken en platen • Lopende dijkversterkingen uitvoeren en onderzoeken • De gebiedsalliantie vragen om de bestaande visie op in de geulen van de zeearm), naar de achteruitgang van welke innovatieve oplossingen recht doen aan de de Oosterschelde en de bijbehorende doelen in het estuariene dynamiek en naar maatregelen om die te ver- cultuurhistorische, ecologische en recreatieve waar- beheer- en inrichtingsplan te actualiseren en daarbij

43 Oosterschelde, Middelplaat rekening te houden met de ecologische achteruitgang • Onderzoeken van de mogelijkheden voor herstel van en de toename van recreatie, toerisme en sport- en de verbinding tussen de Oosterschelde en de rivieren beroepsvisserij. via het Volkerak, Eendracht en Zoommeer/Markiezaat • Bewaken van een optimale wateruitwisseling tussen voor het verbeteren van de natuur en de condities Oosterschelde en Veerse Meer. voor de schelpdiervisserij.

Mijlpalen 2010-2015 en trekkende partijen gebiedsprogramma Oosterschelde en Veerse Meer

Project of activiteit Trekker 2010 2011 2012 2013 2014 2015

MIRT-verkenning Infrastructuur Uitvoeren verkenning Besluit gewenste Zandhonger Oosterschelde en Milieu en pilots richting (voorkeurs- (effecten en maatregelen) alternatief)

Ontwerpen maatregelen Infrastructuur Inrichtings- zandhonger en Milieu maatregelen

Gebiedvisie Oosterschelde Provincie Zeeland Oprichten bestuurlijk Gebiedsvisie Beheer- en inrichtings- Deelplannen en omgeving platform plan Nationaal Park Inrichtings- Oosterschelde maatregelen

Versterking steenbekleding Projectbureau Versterking Gereed Zeeweringen steenbekleding

Peilbesluit Veerse Meer Rijkswaterstaat Voorbereiden uitvoering Peilbeheer Evaluatie in werking

Gebiedvisie ‘Rondom het Bestuurlijke Vervolg uitvoering Afronding Veerse Meer’ programmagroep projecten en inrichtings- uitvoering Veerse Meer maatregelen gebiedsvisie

uitvoering van project of activiteit

45 Gebiedsprogramma Westerschelde

IN ONTWIKKELING

46 Gebiedsprogramma Westerschelde termijn (2030) een belangrijke motor voor de economie. Acties stuurgroep 2010-2015+ Voor de diepte van de vaarweg is een evenwicht gevon- • De resultaten van de evaluatie van de Ontwikkelings- Ideaal den tussen de sociaal-economische kosten en baten en schets 2010 Schelde-estuarium door de Vlaams- De Westerschelde is een veilig, gezond en dynamisch het in stand houden van de fysieke en natuurlijke Nederlandse Scheldecommissie betrekken bij het ver- estuarien ecosysteem dat optimaal toegang biedt tot de systeemkenmerken van het Schelde-estuarium. der ontwikkelen van samenhang met de andere Scheldehavens en tot een aantal kleinere havens die met deltawateren in de zuidwestelijke delta. name van belang zijn voor visserij en recreatie. De fysieke Huidige situatie systeemkenmerken van het estaurium zijn intact: In de zuidwestelijke delta is de Westerschelde - naast de • een open en natuurlijk mondinggebied; Nieuwe Waterweg - de enige open verbinding tussen zee • een systeem van hoofd- en nevengeulen met tussen- en rivieren. Met de Eems-Dollard is de Westerschelde lan- liggende platen en ondiepwatergebieden in de Wes- delijk uniek als estuarium. Het estuarium met zijn meer- terschelde; geulenstelsel, hoge zandplaten en brede intergetijden- • een riviersysteem met meanderend karakter in de gebieden staat onder druk van menselijk ingrijpen en (Vlaamse) Zeeschelde. voldoet niet aan de doelen van Natura 2000. Een natuur- herstelprogramma is gestart om het estuarium te behou- De Westerschelde is een van de belangrijkste estuaria in den en te herstellen. De huidige baggerwerken om de Europa, met een volledig eb- en vloedregime,een com- vaargeul binnen deze rivier op voldoende diepte te bren- plete zoet-zoutgradiënt en een hoge zuiveringscapaci- gen en te houden, worden zo uitgevoerd dat de natuur- teit. Mede om die reden is het estuariene ecosysteem, kwaliteiten niet verder worden aangetast. met al zijn typische habitats en leefgemeenschappen, behouden en hersteld. Het gebied is een belangrijke Doelstellingen stuurgroep voor 2010-2015+ kraamkamer voor vis. Er is voldoende ruimte voor • Uitvoeren van de projecten uit de Ontwikkelings- natuurlijke dynamische, fysische, chemische en biologi- schets 2010: de derde verruiming van de vaargeul en sche processen. De waterkwaliteit is op orde. projecten voor natuurherstel, waaronder een aantal integrale en innovatieve gebiedsprojecten. De havens aan de Westerschelde richten zich op werk- • Initiatieven van de Vlaams-Nederlandse Schelde gelegenheid, het toevoegen van waarde aan goederen- Commissie benutten voor het betrekken van de Wes- stromen en duurzaam gebruik van ruimte. Met goede terschelde in een visie op een duurzame ontwikkeling achterlandverbindingen via weg, spoor, water en pijplei- van de zuidwestelijke delta in het kader van het ding en voldoende ruimte voor havengerelateerde bedrij- Deltaprogramma. venterreinen, zijn de Scheldehavens ook op de langere

47 Westerschelde, Saeftinghe Mijlpalen 2010-2015 en trekkende partijen gebiedsprogramma Westerschelde

Project of activiteit Trekker 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Ontwikkelingsschets 2010, - Provincie Inpassingsplan Uitvoeringsbesluiten Start uitvoering Gereed natuurherstel en integrale - Ministerie van Econo- per project per project gebiedsprojecten mische Zaken, Land- bouw en Innovatie

Ontwikkelingsschets 2010, - Rijkswaterstaat Start verruiming Gereed Onderhoud verruiming vaargeul - Vlaams Gewest

Evalueren Ontwikkelingsschets - Vlaams-Nederlandse Start Aanpassen integrale 2010 en herijken lange Scheldecommissie evaluatie gebiedsvisie 2030 termijnscenario’s 2030

uitvoering van project of activiteit

49 IN ONTWIKKELING Gebiedsprogramma Kust en Voordelta

50 Gebiedsprogramma Kust en Voordelta In het kader van het Deltaprogramma wordt onderzocht Doelstellingen stuurgroep voor 2010-2015+ of het onder water storten van grote hoeveelheden zand • Verbinden van de oplossingsrichtingen voor de zwak- Ideaal bijdraagt aan een natuurlijk proces voor kustbeheer ke schakels in de kustbeveiliging met de functies Een rijke en gezonde kustzee met hoge natuurwaarden, (‘zandmotor’). Ook de Voordelta kent het probleem van wonen, recreatie en toerisme in integrale gebieds natuurlijke zand- en voedselstromen, condities voor her- ‘zandhonger’ (geleidelijk verdwijnen van zandplaten). In projecten (onder andere Waterdunen en Zwin). steld zeeleven en natuurlijke vormen van kustbescher- het gebied wordt Maasvlakte 2 aangelegd. Als compensa- • Samenwerking tussen de verschillende kustbeheerders ming. Van deze kwaliteiten wordt gebruik gemaakt voor tie is een aantal gebieden in de Voordelta (delen van het bij het opstellen van een gebiedsvisie Kust en Voor- gereguleerde (en spannende) kustrecreatie, visserij en jaar) afgesloten voor visserij en recreatie. De compensa- delta, met een ruimtelijk-economisch perspectief duurzame energieopwekking. tiemaatregelen voor de aanleg van Maasvlakte 2 zijn op- voor huidige en toekomstige gebruiksfuncties als bij- genomen in het beheerplan Voordelta. De Voordelta kan drage aan het Deltaprogramma, deelprogramma Kust. Huidige situatie een rol spelen bij het ontwikkelen van duurzame energie De Voordelta is een dynamisch gebied met een hoge eco- (wind, getij), maar hiervoor is onderzoek nodig. Econo- Acties stuurgroep 2010-2015+ logische productiviteit door de aanvoer van voedings- misch gezien is Zeeuws-Vlaanderen een krimpregio en de • De provincies Zeeland en Zuid-Holland nodigen regio- stoffen via de deltabekkens. De kust bestaat uit duinen kustzone heeft, net als de kustzones op de andere eilan- nale partijen uit om een gebiedsvisie op te stellen en harde waterkeringen. Momenteel worden de zwakke den, een economische impuls nodig. Waterrecreatie is met een ruimtelijk-economisch perspectief op de ont- schakels aan de Delflandse Kust, op Walcheren en in lokaal sterk ontwikkeld (onder andere op en rond de wikkelingsruimte die ontstaat met het uitvoeren van Zeeuws-Vlaanderen versterkt. Versterkingen bij het Brouwersdam), strandrecreatie vindt langs een groot het beheerplan Voordelta (Natura 2000) en die recht Flaauwe Werk zijn afgerond. Door het uitvoeren van deel van de kust plaats. doet aan de uniciteit en natuurwaarde van de Voor- zandsuppleties wordt de basiskustlijn gehandhaafd en delta. Deze visie levert een bijdrage aan de lange groeit het kustfundament mee met de zeespiegelstijging. termijnverkenningen voor de zuidwestelijke delta en de kust die deel uitmaken van het Deltaprogramma.

Mijlpalen 2010-2015 en trekkende partijen gebiedsprogramma Kust en Voordelta

Project of activiteit Trekker 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Zwakke schakels Waterschappen Uitvoeren Gereed

Gebiedsvisie Kust en Voordelta Provincies Zeeland en Gebiedsvisie Deelplannen Zuid-Holland en rijksvisie Inrichtingsmaatregelen

uitvoering van project of activiteit 51 Beeld na uitvoeren projecten en maatregelen uitvoeringsprogramma Bron: H+N+S Landschapschapsarchitecten, 2010

52 4. Deltathema’s: voorbereiden van verdere stappen richting ideaal

Dit uitvoeringsprogramma bestaat naast de besproken • Visie opstellen op de ontwikkelingsruimte voor 2015 zijn uitgevoerd. Het advies anticipeert tevens op gebiedsprogramma’s uit activiteiten gericht op de gehele gebruiksfuncties en natuur bij vergroten van de estu- een duurzame zoetwatersituatie in de zuidwestelijke zuidwestelijke delta en de samenhang tussen deelgebie- ariene dynamiek, in eerste instantie voor Volkerak- delta op de lange termijn. Het advies van de stuurgroep den. Dit gebeurt aan de hand van de gebiedsoverstijgende Zoommeer in samenhang met de Grevelingen (fase 1, is door het kabinet overgenomen in het Nationaal Water- deltathema’s zoet water, ontwikkelingsruimte voor natuur door gebiedsallianties) en daarna ook voor de gehele plan (2009). De oplossingen uit het zoetwateradvies en economie bij herstel van estuariene dynamiek en zuidwestelijke delta (fase 2, door de stuurgroep). bestaan uit een combinatie van maatregelen: zoet water kennisontwikkeling. De stuurgroep werkt in de periode • Programmeren van strategische kennisvragen en aanvoeren van elders, beperken van zoutindringing naar 2010-2015 aan deze deltathema’s en richt zich daarbij kennisontwikkeling. Haringvliet en Hollandsch Diep en Rijnmond, maar ook met name op de samenhang tussen de opgaven voor de het besparen op en effi ciënt omgaan met zoet water. waterbekkens en de wensen en ambities voor gebieds- Thema 1. Gebruik en beschikbaarheid ontwikkelingen. Dit hoofdstuk geeft een overzicht van zoet water Als reactie op het advies vroegen de betrokken bewinds- deze acties. De zoetwatervoorziening rondom het Volkerak-Zoommeer personen de stuurgroep om voor 1 oktober 2010 een moet op orde zijn voordat zout water en beperkt getij voorstel voor een bestuursakkoord te leveren met daarin Inzet stuurgroep: voorbereiden kan worden toegelaten in het meer. Op 29 juni 2009 de vervolgstappen, inclusief tijdpad en verantwoordelij- besluitvorming en planvorming heeft de stuurgroep een integraal advies over de zoet- ke partijen, voor het regelen van de alternatieve zoet- Om in de komende jaren besluiten te kunnen nemen over watervoorziening aangeboden aan (destijds) de staats- watervoorziening. Alle werkzaamheden en acties die de uitvoering van een aantal projecten op korte termijn secretaris van Verkeer en Waterstaat en de minister van voortkomen uit het zoetwateradvies zijn samengevat in en planvorming voor de middellange en lange termijn, Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Het advies het ‘spoorboek zoet water’, dat inzicht geeft in wie wat onderneemt de stuurgroep de volgende activiteiten: bestaat uit een pakket maatregelen dat tegen aanvaard- doet, wie welke bijdrage levert en wanneer welke acties • Regelen van de beschikbaarheid van zoet water om bare kosten de gevolgen van een zout Volkerak-Zoom- gereed moeten zijn. De stuurgroep ziet toe op het tijdig een besluit over toelaten van zout water op Volkerak- meer voor alle van zoet water afhankelijke functies zo- nemen van besluiten en het tijdig uitvoeren van maat- Zoommeer te kunnen nemen. veel mogelijk beperkt. Deze maatregelen moeten voor regelen door middel van het Protocol Zuidwestelijke Delta, onderdeel zoet water.

Deltathema 1 Deltathema 2 Deltathema 3

Gebruik en beschikbaarheid zoet water Ontwikkelingsruimte gebruiksfuncties en natuur bij Strategische kennisvragen en vergroten estuariene dynamiek kennisontwikkeling

53 IN ONTWIKKELING intrekken Kierbesluit is nog niet in kaart verwerkt

Maatregelen zoet water 2015 Bron: Zoet water zuidwestelijke delta,Stuurgroep zuidwestelijke delta 2009

54 uitwerking is het beoordelen van de toekomstwaarde economie nog verder worden ingevuld, in dit geval voor Met uitvoeren van de acties uit het spoorboek zoet water van deze maatregelen. Die beoordeling maakt deel uit visserij, scheepvaart, natuurontwikkeling, toerisme en en de maatregelen die daaruit voortkomen is het huidige van de langetermijnverkenning 2050 in het kader van wonen. Ook voor de andere deltawateren is inzicht nodig niveau van zoetwatervoorziening voor landbouw, drink- het Deltaprogramma en zal als eerste worden toege- in de ontwikkelingsruimte die verbeteren van de kwali- water en industrie in de gebieden die door een zout past op de besluitvorming over het Volkerak-Zoom- teit van water en natuur oplevert. De stuurgroep wil Volkerak-Zoommeer worden beïnvloed voor de komende meer in samenhang met de Grevelingen. deze kansen in samenspraak met de gebiedsallianties decennia geregeld. benoemen en invullen. Thema 2. Ontwikkelingsruimte Acties stuurgroep 2010-2015+ gebruiksfuncties en natuur bij vergroten Belangrijk punt van aandacht daarbij is de directe relatie • Bestuurlijke coördinatie van de uitvoering van het estuariene dynamiek tussen ontwikkelingen in het watersysteem en de facili- ‘spoorboek zoet water’, inclusief de praktijkproef voor teiten die de zuidwestelijke delta biedt voor recreatie- het terugdringen van zoutlek door de Volkerak Fase 1: voor Volkerak-Zoommeer en Grevelingen. vaart, beroepsvaart en de bereikbaarheid van toeristi- sluizen. Fase 2: voor de gehele zuidwestelijke delta. sche centra. De zuidwestelijke delta is de toegangspoort • Uitvoeren van een financiële analyse van de kosten voor de grote Europese mainports Rotterdam en Antwer- en opbrengsten en mogelijk meekoppelende belangen Vergroten van de estuariene dynamiek maakt de delta pen en de havens van Moerdijk, Gent, Terneuzen en en gebiedsontwikkelingen met de zoetwatervoorzie- ecologisch veerkrachtiger en economisch vitaler. Diverse Vlissingen. Het Volkerak vormt voor recreatievaart de ningen. Vervolgens afspraken maken over financiering gebiedsontwikkelingsprojecten, zoals langs de Wester- belangrijkste toegang naar de Zeeuwse deltawateren en en kostenverdeling. schelde en het Veerse Meer, maken dat nu al duidelijk. is tegelijk onderdeel van de Rijn-Scheldeverbinding. Het • Het Protocol Zuidwestelijke Delta voor het onderdeel Voor de Grevelingen wordt dat nu ook verder uitgewerkt scheepvaartverkeer tussen de havens maakt de noord- zoetwatervoorzieningen die samenhangen met de in de MIRT-verkenning Grevelingen (recreatie, natuur en zuidroute tot de drukste in Europa. Goede voorzieningen besluitvorming over Volkerak-Zoommeer, uitwerken in getijdenenergie). Voor Volkerak-Zoommeer moet de com- voor de scheepvaart zijn van groot economisch belang een uitvoeringsovereenkomst. Onderdeel van deze binatie van meer dynamiek met kansen voor ecologie en voor de zuidwestelijke delta. Om toekomstige knelpun-

Mijlpalen 2010-2015 Gebruik en beschikbaarheid zoet water

Project of activiteit Trekker 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Spoorboek zoet water Stuurgroep Acties uitwerken Uitvoeringsovereenkomst Start uitvoering Rijk/regio maatregelen

Financiële analyse zoet water Stuurgroep Protocol, onderdeel Kostenverdeling en Overeenstemming over zoet water financiëring financiering

uitvoering van project of activiteit

55 Gebruik van land en water in de zuidwestelijke delta. Bron: POSAD, 2009

Wonen en werken Havens en vaarwegen Wegen- en spoornet

Agrarisch gebruik Verblijfs- en waterrecreatie Beroepsvisserij

56 ten voor de binnenvaart tijdig aan te pakken start in opgesteld, met verschillende varianten voor het terug- van invloed op besluitvorming in 2012 over de mate van 2010 een MIRT-verkenning voor het uitbreiden van de brengen van getij en de daarbij horende estuariene herstel van estuariene dynamiek en doorlaatmiddelen capaciteit van de Volkeraksluizen. De verkenning houdt natuur en verschillende mogelijkheden voor een getij- voor het Volkerak-Zoommeer en de Grevelingen. Uitvoe- rekening met gebiedsontwikkelingen en de al lopende dencentrale. De mogelijkheden voor de waterberging op ring kan dan plaatsvinden vanaf 2015 voor het Volkerak- besluitvormingstrajecten rond het Volkerak-Zoommeer. beide bekkens worden met diverse opties voor doorlaat- Zoommeer, met een doorkijk naar 2025. Het besluit over een voorkeursalternatief zal in 2012 middelen uitgewerkt. Ook het weer rechtstreeks verbin- worden genomen in afstemming met de besluitvorming den van de Grevelingen met het Volkerak is in het onder- ‘Joint fact finding’ waardevolle bijdrage over Volkerak-Zoommeer en Grevelingen. De stuurgroep zoek betrokken. In het kader van dit deltathema vindt Op basis van het samen met belanghebbenden inventa- bewaakt de samenhang en zoekt actief naar kansen voor een beoordeling plaats van de voor- en nadelen en de riseren, ordenen en beoordelen van feiten (‘joint fact synergie voor een verdere ontwikkeling van beroepsvaart effecten van deze opties, afgewogen tegen de belangen finding), heeft de stuurgroep de elementen van en voor- en recreatievaart en voor het vlot en veilig afwikkelen voor veiligheid, scheepvaart, natuur en regionale econo- waarden voor ontwikkelingsruimte voor gebruiksfuncties van groeiende verkeersstromen op het water. Een en mie. Het eindresultaat is een visie op de ruimte die ont- met betrokken sectoren in beeld gebracht. Eerder was ander moet in relatie met de verkenning Antwerpen- staat om gebruiksfuncties tot ontwikkeling te laten dat al gebeurd in het ‘Beeldverhaal van de zuidwestelijke Rotterdam (VAR) nader worden uitgewerkt. Onderwerp komen als de doelen voor waterkwaliteit en natuur wor- delta’, dat in 2009 is opgesteld. Conclusie was en is dat van die uitwerking zijn zowel verbeteringen op de korte den gehaald. In de beheerplannen Natura 2000 voor de de groei en ontwikkeling van landbouw, scheepvaart, termijn, zoals in de Volkeraksluizen, als het betrekken deltawateren wordt uitgewerkt welke maatregelen nodig transport en industrie na de aanleg van de deltawerken van de langetermijnkeuzes voor waterveiligheid voor de zijn voor het behoud of herstel van de natuur, waarbij welvaart opleverde en het gebied toegankelijk en aan- zuidwestelijke delta van het Deltaprogramma bij de per- samen met belanghebbenden de natuurbelangen zo goed trekkelijk maakte voor recreatie en toerisme. Daartegen- spectieven voor de ontwikkeling van het VAR-gebied. mogelijk worden afgestemd met andere belangen in de over staan problemen met waterkwaliteit en natuur die zuidwestelijke delta. De ontwikkelingsvisie bouwt op negatieve effecten hebben op visserij, recreatie en toe- Fase 1. Volkerak-Zoommeer en Grevelingen deze benadering voort en brengt aanvullende kansen in risme en de woonomgeving. De uitgebreide verslagen Over verbeteren van de waterkwaliteit van Grevelingen kaart die voor economie en leefomgeving met natuur van de gesprekken met de verschillende maatschappe- en het Volkerak-Zoommeer zijn milieueffectrapportages herstel ontstaan. De visie op de ontwikkelingsruimte is lijke sectoren zijn begin 2010 als apart werkdocument

Mijlpalen 2010-2015 Mobiliteit over water

Project of activiteit Trekker 2010 2011 2012 2013 2014 2015

MIRT-verkenning capaciteit Volkeraksluizen Infrastructuur en Innovatie Start beslissing Voorkeursbeslissing Start realisatie

uitvoering van project of activiteit

57 Veerse Meer, Zandkreeksluis van de stuurgroep verschenen. achterland en de voorzieningen om deze te ont- In die gesprekken formuleerden de sectoren de volgende sluiten voor recreanten; Fase 2. Zuidwestelijke delta ambities en wensen: - verbeteren van de beleving water-land (toeganke- Uitwerken van deze ambities door de sectoren zelf levert • Inzicht in de mogelijkheden en wenselijkheden voor lijkheid van dijken); niet alleen belangrijke input voor de visie op ontwikke- herstel van de estuariene dynamiek in relatie tot het - vergroten van het recreatieaanbod voor de jeugd lingsruimte voor natuur en gebruiksfuncties voor het verbeteren van waterkwaliteit en watermilieu en het en voor ouderen. Volkerak-Zoommeer en de Grevelingen, maar draagt ook ontwikkelen van (estuariene) natuur en natuurlijke • Een perspectief voor de (schelpdier)visserij gericht bij aan de visie op ontwikkelingsruimte voor natuur en overgangszones tussen land en water. op: gebruiksfuncties voor de gehele delta voor de periode na • Inzicht in oplossingen voor knelpunten tussen - herstel van estuariene processen en estuariene 2015. Voor de maatregelen die op de lange termijn nodig bestaand gebruik en natuurdoelen en in de ontwik- natuur op een manier die de draagkracht voor de zullen zijn, is het belangrijk om de gesprekken met de kelingsruimte voor toekomstig gebruik. (schelpdier)visserij vergroot; sectoren voort te zetten en uit te werken welke ruimte • Een innovatieve visie op recreatie met aandacht - ontstaan van experimenteerruimte. er is voor noodzakelijke economische ontwikkeling en voor: • Verkennen van de innovatiemogelijkheden in de land- natuur bij een verhoogde inzet op veiligheid en bij het - zonering van recreatieve functies in en langs het bouw in relatie tot schaarser wordend zoet water en uitwerken van de zoetwatervoorziening tot en na 2025 water; toenemende verzilting. in de zuidwestelijke delta. Dit onderwerp is onderdeel - verbeteren van de samenhang en verbindingen van • Verkennen van de mogelijkheden voor groene ener- van de langetermijnverkenning voor de zuidwestelijke het gehele gebied en van de verschillende water- gie. delta in het kader van het Deltaprogramma. bekkens (water-land, water-water en water- • Visie op transportstromen over water, met inzicht in natuur); knelpunten (sluizen en bruggen) en suggesties voor - verbeteren van de identiteit van jachthavens en oplossingen.

Mijlpalen 2010-2015 Ontwikkelingsruimte

Project of activiteit Trekker 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Verkennen ontwikkelingsruimte Volkerak- Stuurgroep Start verkenning Afwegingskader Bijdrage besluitvorming Zoommeer en Grevelingen Volkerak-Zoommeer en Grevelingen

Gebiedsgerichte uitwerking ontwikkelings- Provincies Opdracht Visie en kaders in ruimte gebiedsallianties provinciale plannen

Visie ontwikkelingsruimte zuidwestelijke delta Stuurgroep Plan van aanpak Start verkenning Visie en kaders

uitvoering van project of activiteit

59 Toekomstige keuzes en kennisthema’s voor water, natuur en veiligheid Bron: Toekomstbeeld zuidwestelijke delta 2050, H+N+S Landschapsarchitecten 2009

60 Acties stuurgroep 2010-2015+ kennis als stimulans voor innovaties bij private partijen Resultaten van de volgende, reeds uitgezette kennis • Verkennen van de ontwikkelingsruimte voor natuur en en het identificeren van maatschappelijke en techno vragen, verwerken in acties: gebruiksfuncties voor Volkerak-Zoommeer en Greve- logische ontwikkelingen. Het integrale karakter van de • Zoetwatervoorziening in de zuidwestelijke delta op de lingen ten behoeve van de volgende kabinetsbeslui- kennisvragen vraagt om het samenbrengen van verschil- langere termijn (uitgezet bij Kennis voor Klimaat, ten in 2012: lende disciplines en van private en publieke partijen. tweede tranche, thema zoet water). - uitvoeringsbesluit zout Volkerak-Zoommeer; Het programmeren van kennisvragen en het ontwikkelen • Organiseren van klimaatadaptatie in de zuidwestelijke - uitvoeringsbesluit zoetwatermaatregelen; van kennis, vindt in vier stappen plaats: delta (uitgezet bij Kennis voor Klimaat, tweede tran- - uitvoeringsbesluit waterberging Volkerak-Zoom- • identificeren van kennisleemten en formuleren van che, thema governance). meer inclusief de optie van het daarbij betrekken kennisvragen; De volgende, reeds geformuleerde kennisvragen, uit van de Grevelingen. • uitzetten van onderzoek bij interne of externe partij- zetten: • Verkennen van de kansen voor verdere verbetering en; • Hoe verwerf je in de regionale culturele context draag- van estuariene dynamiek in relatie tot gebruik en vei- • tijdig beschikken over en gebruiken van de opgedane vlak voor de ontwikkelingen in de zuidwestelijke ligheid voor de zuidwestelijke delta als geheel. kennis; delta? • De resultaten vastleggen in een visie op of kaders • het aanbieden van opgedane kennis aan maatschap- • Welke economische innovatiemogelijkheden zijn er voor ontwikkelingsruimte na het realiseren van de pelijke sectoren en onderwijsinstellingen om innova- voor groene energie, (schelpdier)visserij en land- uitvoeringsbesluiten. Deze visie of kaders hebben tie te stimuleren. bouw? betrekking op de periode tot 2015, met een doorkijk • Hoe verhoudt de internationale wetgeving zoals de tot 2020 en verder. Acties stuurgroep 2010-2015+ Kaderrichtlijn water, Natura 2000 en de Kaderrichtlijn Opstellen van een kennisagenda en deze jaarlijks actua- mariene strategie zich tot de ontwikkelingsruimte? Thema 3. Strategische kennisvragen en liseren door: • In hoeverre kan herstel van de estuariene dynamiek kennisontwikkeling • Benutten van bestaande kennisnetwerken als klank- op de middellange termijn (2015-2025) bijdragen aan Programmering van kennisvragen en kennisontwikkeling bord voor de kennisagenda zoals het Kennis Netwerk de doelstellingen veilig, veerkrachtig en vitaal? is bedoeld om tijdig te kunnen beschikken over de juiste Delta Water, Dutch Delta Academy (in oprichting), • Welke kansen zijn er voor de invulling van de over- kennis, zodat beslissingen en acties bijdragen aan een andere hogescholen, Kennis voor Klimaat, infocentra, gangszone van land en water? veilige, veerkrachtige en vitale delta. Daarnaast fungeert etc. Nieuwe kennisvragen agenderen en uitzetten.

Mijlpalen 2010-2015 Strategische kennisvragen en kennisontwikkeling

Project of activiteit Trekker 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Actualiseren kennisagenda Stuurgroep Kennisagenda Evaluatie Evaluatie

Kennisnemen resultaten Stuurgroep Kennis voor Kennis voor kennisvragen Klimaat Klimaat

Uitzetten kennisvragen Stuurgroep Draagvlak Regelgeving Economische Zone waterland Estuariene innovatie dynamiek

uitvoering van project of activiteit 61 Samenhang besluiten Volkerak-Zoommeer en Grevelingen

Grevelingen Grevelingen berging fase 1 Grevelingen berging

stagnant zout stagnant zout stagnant zout

Volkerak Volkerak uitwisseling voedingsstoffen Volkerak

zoet zoet doorlaatmiddel zout en beperkt getij klein of groot Eendracht Eendracht Eendracht

Zoommeer Zoommeer Zoommeer

Markiezaatsmeer Markiezaatsmeer Markiezaatsmeer Huidige situatie 1a Besluit waterberging 1b Besluit doorlaatmiddel bekkens gescheiden Volkerak Volkerak/Oosterschelde

berging fase 2 Grevelingen berging fase 1 Grevelingen Grevelingen situatie bij extreme getijdencentrale zout en rivierafvoer zout en zout en beperkt getij beperkt getij beperkt getij uitwisseling uitwisseling Volkerak voedingsstoffen Volkerak Volkerak voedingsstoffen zout en beperkt getij zout en beperkt getij uitwisseling zout en beperkt getij voedingsstoffen Eendracht Eendracht Eendracht

Zoommeer Zoommeer Zoommeer doorlaatmiddel doorlaatmiddel Markiezaatsmeer Markiezaatsmeer Markiezaatsmeer zout en beperkt getij 2a Besluit getijdencentrale 2b Besluit doorlaatmiddel 2c Besluit doorlaatmiddelen en extra berging Volkerak/Grevelingen Zoommeer/Markiezaatsmeer

62 5. Onderlinge relaties, planning en fi nanciering

Met de hiervoor beschreven gebiedsprogramma’s en inzet I. Voor de periode 2010-2015 vaartroute Antwerpen-Rotterdam en mogelijke uit- op deltathema’s hebben de overheden in de Stuurgroep • Alternatieve zoetwatervoorzieningen moeten zijn breiding van de capaciteit van de Volkeraksluizen. Zuidwestelijke Delta de opgaven voor een veilige, veer- ontwikkeld en uitgevoerd voordat zout water en getij Nadere afspraken moeten worden gemaakt over het krachtige en vitale delta omgezet in acties voor de periode in Volkerak-Zoommeer kunnen worden toegelaten. ontsluiten van de zuidwestelijke delta voor toerisme 2010-2015. Een aantal van die acties volgt een eigen tra- • Een besluit over een zout Volkerak-Zoommeer moet en recreatie. ject. De stuurgroep let dan vooral op mogelijkheden voor als vertrekpunt worden gezien voor een verkenning • Als bekrachtiging van de gedeelde ambitie zoeken de synergie. Andere zijn onderling verbonden of gebiedsover- naar het toekomstig beheer van de Binnenschelde en partijen uit de stuurgroep actief naar kansen voor het stijgend, zoals bijvoorbeeld het regelen van alternatieven het Markiezaatsmeer. verzilveren van ‘quick wins’: projecten die inhaken op voor zoet water en het toelaten van getijden en zout water • De waterbergingsbesluiten voor Volkerak-Zoommeer een urgente wateropgave, snel te realiseren zijn, tot zoete waterbekkens. Deze vragen meer samenwerking. en de opties voor de Grevelingen moeten passen bin- meerdere doelen verbinden en waar met bijdragen Een programmeringstabel brengt deze onderlinge relaties nen de ambities, fi nanciering en planning van het van verschillende partijen lessen kunnen worden in kaart en plaatst ze in de landelijke beleidscycli en plan- project Ruimte voor de Rivier. getrokken voor het oplossen van de wateropgaven. processen in 2010-2015. Afspraken voor de fi nanciering • De besluiten over waterberging voor Volkerak-Zoom- Een overzicht van zulke ‘quick wins’ is als bijlage van projecten en programma’s zijn in dit hoofdstuk kort meer moeten passen bij de besluiten over waterkwa- opgenomen en op de kaart op pagina 52 als rode beschreven, ingedeeld naar de fase waarin de betreffende liteit voor dit waterbekken. sterren afgebeeld. activiteiten zich bevinden. • De diverse varianten voor ontwikkelingsruimte van gebruiksfuncties en natuur in relatie tot estuariene Om de samenhang te verankeren heeft de stuurgroep Autonome acties en onderlinge relaties dynamiek, moeten ontwikkeld en afgewogen zijn aansluitend op het uitvoeringsprogramma een protocol Veel van de acties die in de vorige hoofdstukken zijn voordat de geplande uitvoeringsbesluiten tot 2015 opgesteld. Dit protocol meldt de afspraken van de gepresenteerd, hebben hun eigen, autonome traject van kunnen worden genomen. partijen van de stuurgroep om de acties uit het uitvoe- planvorming en uitvoering. In die gevallen beperkt de • De benodigde besluiten voor de korte termijn moeten ringsprogramma uit te voeren en de wijze waarop partijen Stuurgroep Zuidwestelijke Delta zich tot het houden van beoordeeld worden op hun waarde voor de toekomst. op basis van hun eigen verantwoordelijkheid samenwer- een vinger aan de pols en het signaleren van mogelijk- Deze beoordeling maakt deel uit van de langetermijn- ken. Onderdeel van het protocol zijn afspraken over een heden voor synergie of versnelling. verkenning 2050 voor de zuidwestelijke delta in het samenhangende besluitvorming over Ruimte voor de kader van het Deltaprogramma. Rivier, de waterkwaliteit in het Volkerak-Zoommeer, de Tussen een aantal acties bestaan echter wel inhoudelijke • De benodigde besluiten voor het realiseren van het zoetwatervoorziening en de relatie met de Grevelingen. relaties, met consequenties voor management en plan- uitvoeringsprogramma moeten zijn afgestemd met de In 2012 moet dit, zoals aangekondigd in het Nationaal ning. Deze relaties en consequenties zijn hierna per jaarlijks te actualiseren gebiedsagenda’s van de pro- Waterplan, uitmonden in een uitvoeringsovereenkomst periode weergegeven en vervolgens uitgewerkt in een vincies Zeeland, Noord-Brabant en Zuid-Holland en waarin de maatregelen die nodig zijn voor het zout programmeringstabel. met lopende MIRT-verkenningen zoals van de scheep- maken van het Volkerak-Zoommeer zijn vastgelegd. Voor

63 Programmering zuidwestelijke delta 2010-2015

Verkiezingen Gemeente 2e Provinciale Waterschappen Gemeente 2e Kamer Provinciale kamer Staten Europa Staten Landelijk beleid 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 MIRT / rijksbegroting € € € € € € €

Veiligheidsnormen Rijnmond / Ijsselmeer / Nationaal Deltaprogramma Nationaal PVA Zoet water

Ontwikkelen alternatieven Onderzoek effecten Input Deltabeslissingen PVA / ZW Delta Deelprogramma zuidwestelijke delta No Regret toets op 3 aspecten Afwegingskader & keuze Voorkeursalternatief Uitwerken voorkeursalternatief Effecten zeespiegelstijging Effecten afvoer RVR Zoetwatervoorziening

Uitvoering Voordelta Evaluatie 2e Plan Voordelta + Inspraak + Uitvoering 2e plan Natura 2000 Deltawateren: ZW Delta Kabinetsbesluit Beheerplan Deltawateren 2e Uitvoering ZWD Evaluatie kamer

2e 2e Nationaal Waterplan kamer Nieuwe hydraulische randvoorwaarden (HR) Opstellen nieuw NWP Inspraak & kabinetsbesluit kamer

Stroomgebiedbeheerplannen Schelde, Uitvoering Evaluatie Opstellen 2e plan Inspraak & kabinetsbesluit Uitvoering 2e plan Rijndelta en Maas Consultatie Uitvoering Evaluatie uitvoeringsprogramma Uitvoering Uitvoeringsprogramma zuidwestelijke delta

Gebiedsprogramma’s zuidwestelijke delta VZM uitvoeringsovereenkomst Grevelingen uitvoeringsovereenkomst 2010 VZM Samenwerkingsovereenkomst 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Grevelingen samenwerkingsovereenkomst Volkerak, West-Brabant en Oost-Flakkee

Zoetwaterverkenning Voorbereiden en onderzoek Uitwerken maatregelen Uitvoering Realisatie voorbereiden

Waterkwaliteit & getij Ontw. MER Aanpassen MER Inspraak Realisatie Beroep Waterberging Ontw. MER Aanpassen MER Inspraak Beroep Realisatie

Onderzoek Gevoeligheidsanalyse samenhang IN ONTWIKKELING Beslissing Verkenning Antwerpen/Rotterdam MIRT verkenning over vervolg

Gebiedsalliantie + gebiedsvisie Vorming alliantie Gebiedsvisie Deelplannen en inrichtingsmogelijkheden Uitvoeringsbesluit Voorbereiding >>

Grevelingen en Brouwersdam

Integrale verkenning doorlaatmiddel MIRT verkenning Plan MER Project MER en planstudie Inspraak Beroep Uitvoeringsbesluit Voorbereiding >> getijdencentrale en jachthaven Gebiedsvisie Grevelingen Uitwerken Inrichtingsmaatregelen Uitvoeringsbesluit Voorbereiding Realisatie >> 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 >> zie volgende pagina voor vervolg van de tabel

64 de Grevelingen moet een soortgelijke bestuursovereen- In bijgaande programmeringstabel zijn deze onderlinge Legenda komst in 2012 worden gesloten, met een daarop vol- relaties en een daarop gebaseerde planning bijeen- gende uitvoeringsovereenkomst in 2014. gebracht.

Uitvoering landelijk beleid II. Voor 2015 en verder: samenhang met Deltaprogramma Financiering naar projectfase Uitvoering Nationaal Deltaprogramma, Nationaal Waterplan en Natura 2000 De Deltabeslissingen die het kabinet van plan is om te Wie welke projecten en programma’s gaat fi nancieren en nemen in 2011 (veiligheid) en 2013 (Rijnmond, IJssel- in hoeverre daarover al afspraken vastliggen, verschilt Ontwikkelen gebiedsvisie meer en zoetwaterverdeling) in het kader van het Delta- per fase waarin de betreffende acties zich bevinden (zie Uitvoeringsprogramma zuidwestelijke delta programma zijn de grondslag voor het volgende Natio- hierna volgende overzichten). Daar waar de fi nanciering naal Waterplan, dat het kabinet in december 2015 wil nog niet geregeld is, voelt de stuurgroep zich mede MIRT Realisatiefase vaststellen. De input voor deze besluiten moet eind verantwoordelijk voor het beschikbaar komen van de

MIRT Planuitwerkingsfase 2013 beschikbaar zijn. Daarvoor moeten voor de zuid- vereiste middelen. Zo heeft de stuurgroep in de begelei- westelijke delta in elk geval de volgende acties zijn uit- dende brief bij het zoetwateradvies aan de

MIRT Verkenningsfase gevoerd: verantwoordelijke bewindslieden in juni 2009 het vol- • De maatregelen en besluiten in de zuidwestelijke gende over kosten en fi nanciering opgenomen: “Het Rijk Mijlpaal delta tot en met 2012 zijn beoordeeld op hun waarde is in principe primair verantwoordelijk voor het oplossen

Bestuursovereenkomst voor de toekomst. Dit zal als eerste worden toegepast van problemen in het hoofdwatersysteem, maar vanuit op de besluitvorming rondom Volkerak-Zoommeer en meekoppelende belangen van integraal waterbeheer en Protocol Uitvoeringsprogramma de samenhang met Grevelingen en maakt deel uit van gebiedsontwikkeling zijn de regionale overheden bereid Beslissing Besluit over het wel of niet betrekken van de de langetermijnverkenning 2050 uit het Delta- dit mede in ogenschouw te nemen.” Grevelingen bij waterberging van Ruimte voor de rivier programma. Financieringsafspraken • Afgeleid van de visie op de ontwikkelingsruimte voor Projecten en programma’s met accent op onderzoek € Afspraken over investeringen voor uitvoeren projecten ZW Delta en plan van aanpak NDP ZW Delta de periode tot 2015, waarin vooral de relatie tussen de Natura 2000-beheerplannen en de ruimte voor Gebiedsprogramma’s Bergen op Zoom aan zee en Ooster- Verkiezing economische groei centraal staat, is een visie ontwik- schelde Besluit keld voor de lange termijn (estuarium, ontwikkelings- • In de Oosterschelde loopt een MIRT-verkenning met ruimte gebruiksfuncties en natuur) en de veiligheid praktijkproeven naar de problematiek van zand honger. Deltabeslissing Principe besluiten over langetermijnkeuzes voor de zuidwestelijke delta in samenhang met Rijn- Deze verkenning is opgenomen in de meerjarenfi nan- voor het Nationale Deltaprogramma mond-Drechtsteden en Ruimte voor de Rivier. ciering van het Rijk. IJkmoment (januari) • De scenario’s voor de keuzes over gebruik en beschik- • Voor de fi nanciering van het ontwikkelen van een Vaststellen (Prinsjesdag) baarheid van zoet water op de lange termijn in beheerplan Oosterschelde moeten nog afspraken samenhang met de landelijke keuzes daarover zijn worden gemaakt. doordacht. • Over de kosten van het visietraject Bergen op Zoom-

65 Landelijk beleid 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Gebiedsprogramma’s zuidwestelijke delta € € € € € € € Haringvliet, Hollandsch diep en Biesbosch

Onderzoek vismigratie Rijn-Maasmonding Uitvoering Conclusies Verkenning maatregelen

Gebiedsontwikkeling Aanleg Delta natuur

Ruimte voor de Rivier Biesbosch Planuitwerking Noordwaard Uitvoering

Gebiedsalliantie en gebiedsvisie In oprichting Gebiedsvisie Deelplannen

Oosterschelde en Veerse Meer

Zandhonger Oosterschelde Onderzoek zandhonger Advies alternatieven Inrichtingsmaatregelen Voorkeursbesluit Vervangen steenbekleding Oosterschelde Vervangen steenbekleding

Gebiedsontwikkeling Oosterschelde Herziening gebiedsvisie Beheer en inrichtingsplan Deelplannen en inrichtingsmaatregelen Realisatie >>

Gebiedsontwikkeling Veerse Meer Planvorming gebiedsprojecten Realisatie gebiedsprojecten Realisatie peilbesluit Bergen op Zoom aan zee

Verkenning Inrichtingsmaatregelen Start realisatie >> Waterfront

Gebiedsalliantie Vorming van de alliantie Gebiedsvisie Inrichtingsmaatregelen Realisatie >> Voorkeursbesluit Westerschelde

Vaargeulverdieping in uitvoering Vaargeulverdieping

Natuurherstelprojecten Besluitvoorbereiding Rijksinpassingsplan Uitvoering

Gebiedsprojecten (integraal) Realisatiefase Perkpolder

Vervangen steenbekleding Vervangen steenbekledingen IN ONTWIKKELING Sluis Terneuzen Planstudie go or no-go besluit planstudie Kust en Voordelta

Provinciaal inpassingsplan Beroep Uitvoering Zwakke schakels

Studie kust Zuidwest Walcheren Pre verkenning >>

Gebiedsvisie kust en Voordelta Alternatieven Plan MER / verkenning Voorkeursalternatief Deelplannen en inrichtingsmaatregelen Realisatie >>

Gebiedsprojecten Rijksinpassingsplan Zwin / Provinciaal inpassingsplan Waterdunen Uitvoering 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

66 Binnenschelde/Markiezaatsmeer-Zoommeer en de • De op te richten gebiedsallianties voor Volkerak, West- Projecten en programma’s met het accent op voorberei- daaropvolgende planstudie moeten afspraken worden Brabant en Oostflakkee en voor Bergen op Zoom aan ding van de uitvoering en op uitvoering gemaakt. zee bepalen de agenda voor publiek-private investeringen in gebiedsontwikkeling rondom het toekomstig Gebiedsprogramma’s Haringvliet, Hollandsch Diep en Projecten en programma’s met accent op planvorming, zoute Volkerak-Zoommeer. Biesbosch, Veerse Meer, Westerschelde en Kust en Voor- besluitvorming en financiering delta Gebiedsprogramma Grevelingen • Voor alle projecten in deze categorie geldt dat de Gebiedsprogramma’s Volkerak en Bergen op Zoom aan • Voor de Grevelingen is, afhankelijk van de te kiezen financiering in beginsel geregeld is. Dat geldt zowel zee (Zoommeer) oplossing in de Brouwersdam, een bedrag van onge- voor de kosten van planvorming en vergunningverle- • Uit de rijksbegroting 2011, 21 september 2010: “Voor veer 210 miljoen euro nodig (getijdenslag 30 centi- ning als voor de uitvoering zelf. de waterkwaliteitsopgave Volkerak-Zoommeer is een meter). Bij een grotere getijdenslag (50 of 70 centi- • Financiering van de Westerscheldeprojecten is gekop- bedrag van ongeveer 70 miljoen euro nodig voor de meter) is een getijdencentrale rendabel. De extra peld aan de uitvoering van internationale Schelde aanleg van een doorlaatmiddel (300 m3/s). In dit aanlegkosten hiervan bedragen 190-300 miljoen euro. verdragen. De gebiedsontwikkelingsprojecten uit dit bedrag zijn ook de kosten opgenomen van de maatre- Voor de aanleg van een schutsluis is 70 miljoen euro programma worden gefinancierd door provincie, gelen tegen zoutdoordringing in de Volkeraksluizen nodig en private investeringen in uitbreiding en aan- waterschap, de ministeries van Economische Zaken, en de sluizen in West-Brabant en van de ontmanteling leg van een jachthaven. Landbouw en Innovatie en van Infrastructuur en van het scheidingssysteem tussen zoet en zout in de • Verbinden van Grevelingen en Volkerak met een door- Milieu, het Vlaams Gewest en private partijen. Krammersluis en de Bergsediepsluis. De kosten voor laatmiddel of geheel open, overspannen door een • Het ministerie van Infrastructuur en Milieu financiert bijkomende maatregelen voor de zoetwatervoor brug, wordt als optie onderzocht in samenhang met samen met de waterschappen het Hoogwaterbescher- ziening bedragen 70 à 120 miljoen euro. Onderzocht waterberging in Volkerak-Zoommeer en vraagt extra mingsprogramma, waarvan de uitvoering bij de Oos- wordt welke partijen, zoals provincies, waterschap- investeringen die nog niet zijn geraamd. terschelde en de kust en Voordelta loopt. De provin- pen, gemeenten en private partijen, belang hebben • De financiële middelen voor de Grevelingen moeten in cies Zeeland en Zuid-Holland financieren samen met bij alternatieve zoetwatervoorzieningen en of dat de periode 2015–2020 beschikbaar zijn. Voor investe- het Rijk het op orde brengen van de zwakke schakels aanleiding is tot het leveren van een financiële bij- ringen kan gedacht worden aan groenfondsfinancie- aan de kust, in combinatie met integrale gebiedsont- drage. Voorwaarde is dat het lukt om met innovatieve ring. Voor investeringen in langetermijnmaatregelen wikkeling. maatregelen de zoutlek door de Volkeraksluizen naar voor het vergroten van de veiligheid van Rijnmond en • De projecten in het kader van Ruimte voor de Rivier het Haringvliet en Hollandsch Diep afdoende terug te Drechtsteden is voorfinanciering vooruitlopend op komen uit het budget voor dit programma, aangevuld dringen”. financiering uit het op te richten Deltafonds in 2020 met bijdragen van provincies, waterschappen en • Definitieve besluitvorming over het Volkerak-Zoom- een optie. private partijen. meer vindt volgens het Nationaal Waterplan medio • De uitvoering van het peilbesluit in het Veerse Meer is 2012 plaats met het nemen van een ‘uitvoerings het sluitstuk van het op orde brengen van de water- beslissing’ en het sluiten van een uitvoeringovereen- kwaliteit en natuur en wordt gefinancierd door het komst met de regio. ministerie van Infrastructuur en Milieu, de provincie Zeeland en het waterschap Scheldestromen.

67 Kabinet Adviesgroep maatschappelijke partijen en gemeenten

Nationaal Waterplan Nationaal Deltaprogramma

Bewindspersoon I&M Bewindspersoon EL&I

Bestuurlijk overleg ZW Delta Bestuurlijk overleg ZW Delta Nationaal Waterplan, Uitvoeringsprogramma Nationaal Deltaprogramma

Stuurgroep Zuidwestelijke Delta

Uitvoeringsprogramma Zuidwestelijke Delta Langetermijnverkenning Zuidwestelijke Delta 2010 - 2015+ Regionale bestuursorganen (provincies, gemeenten en waterschappen) gemeenten (provincies, bestuursorganen Regionale

Regionale bestuurlijke overleggen zoet water

Regionale gebiedsallianties

68 6. Management en organisatie: stuurgroep integreert en coördineert

Voor een veilige, veerkrachtige en vitale delta, werken de komt, beïnvloedt het ander. Om die onderlinge samen- De Stuurgroep Zuidwestelijke Delta onderneemt deze betrokken overheden samen in de Stuurgroep Zuid- hang te benutten voor bijdragen aan het ideaal van een activiteiten als een bestuurlijk samenwerkingsverband westelijke Delta. Rol van de stuurgroep is combineren van veilige, veerkrachtige en vitale delta, vormden de pro- van provincies, Rijk en waterschappen. De vertegen- regionale en nationale plannen en ambities tot aan- vincies en betrokken ministeries in 2004 de Deltaraad. woordigers van de betrokken ministeries nemen als advi- sprekende projecten en mobiliseren van bestuurlijke daad- De aard van deze samenwerking is vastgelegd in het Del- seur deel aan de stuurgroep en zijn belangrijke partners kracht en maatschappelijke betrokkenheid voor de realisa- tamemorandum. De rol van de Deltaraad heeft zich gaan- vanwege de directe relatie tussen het uitvoeringspro- tie daarvan. De stuurgroep voert het programma manage - deweg ontwikkeld van een platform voor afstemming en gramma, het Nationaal Waterplan, de Nota Ruimte en ment van de gebiedsprogramma’s en deltathema’s en is coördinatie tot een stuurgroep die besluitvorming verder het Deltaprogramma. Het mandaat van de leden van de verantwoordelijk voor communicatie, participatie en brengt, de samenhang tussen projecten concreet maakt stuurgroep is vastgelegd in het Deltamemorandum. Voor omgevingsmanagement op het niveau van de delta als en daarmee de uitvoering op gang brengt. In 2008 is ieder lid van de stuurgroep geldt dat de eigen verant- geheel. De stuurgroep volgt de realisatie van de doel- deze ontwikkeling vastgelegd in het plan van aanpak woordelijkheden en bevoegdheden onverkort van kracht stellingen van het uitvoeringsprogramma via de trekkers Uitvoeringsprogramma Zuidwestelijke Delta en in een blijven. van de gebiedsprogramma’s, zoals in het vorige hoofdstuk nieuwe naam: de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta. vermeld. Om gemeenten bij het programma te betrekken De staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu is ver- en ruimte voor initiatieven te bieden, is er regulier overleg Stuurgroep Zuidwestelijke Delta: mobiliseren van daad- antwoordelijk voor de uitvoering van het Nationaal tussen de gedeputeerden en de gemeenten in de betref- kracht Waterplan. De uitvoering van de wateropgaven in de fende provincie. Voor overleg over het uitvoeringsprogram- Het Uitvoeringsprogramma Zuidwestelijke Delta verbindt waterbekkens van de zuidwestelijke delta maakt deel uit ma als geheel, is de Adviesgroep Zuidwestelijke Delta in- regionale en nationale plannen en ambities, met als doel van dit plan. De verantwoordelijkheid voor een bijdrage gesteld, waar maatschappelijke organisaties en gemeenten het combineren van belangen en daardoor meer bereiken vanuit het deelprogramma Zuidwestelijke Delta van het aan deelnemen. De adviesgroep heeft een onafhankelijk dan de som der delen. Rol van de stuurgroep daarbij is Deltaprogramma ligt bij de minister van Economische voorzitter, die tevens adviserend lid is van de stuurgroep. het sturen op de uitvoering van het programma en op Zaken, Landbouw en Innovatie, namens de ministeriële het nemen van cruciale besluiten: afstemmen tussen de stuurgroep Deltaprogramma. Beide bewindspersonen zijn Deelnemende overheden: van platform verschillende partners, integreren van opgaven en ambi- gezamenlijk verantwoordelijk voor het zoetwatervraag- naar coördinatie ties, coördineren van de activiteiten om daar vorm aan stuk in de zuidwestelijke delta. De provincies zijn ver- Het water maakt de zuidwestelijke delta tot een onder- te geven en het mobiliseren van daadkracht voor de uit- antwoordelijk voor onder andere regionale gebieds- ling samenhangend geheel. Het watersysteem van zee, voering van maatregelen en projecten. De stuurgroep ontwikkeling, de ruimtelijke inrichting en kwaliteit, het rivieren en meren, de bescherming van duinen, dijken en neemt deze rol alleen op zich wanneer integratie van voldoen aan de doelen voor waterkwaliteit en natuur en dammen, de kwaliteit van natuur en leefomgeving, de initiatieven de uitvoering versnelt en er een aantoon- het verbinden daarvan met sociaal-economische ontwik- vitaliteit van de regionale economie: wie aan het een bare meerwaarde is. keling. De waterschappen zijn verantwoordelijk voor het

69 Gebiedsprogramma Bestuurlijk gremium Alliantie

Haringvliet, Hollandsch Diep en Biesbosch • Natuur- en recreatieschap Haringvliet In oprichting • Overlegorgaan Nationaal Park De Biesbosch • Stuurgroep Implementatie compenserende maatregelen Kierbesluit • Stuurgroep Deltanatuur

Grevelingen en Brouwersdam • Natuur- en Recreatieschap de Grevelingen Brede alliantie Grevelingen • Zeeuws Overleg Waterkeringen

Volkerak, West-Brabant en Oostflakkee • Bestuurlijk Overleg Krammer-Volkerak In oprichting • Bestuurlijk Overlegorgaan Water uit de Wal • Rijn-Schelde Delta Samenwerkingsorganisatie

Bergen op Zoom aan zee • Bestuurlijk Overleg Krammer-Volkerak In oprichting • Zeeuws Overleg Waterkeringen

Oosterschelde en Veerse Meer • Nationaal Park Oosterschelde In oprichting • Stuurgroep Veerse Meer Stuurgroep Veerse Meer • Zeeuws Overleg Waterkeringen

Westerschelde • Vlaams-Nederlandse Scheldecommissie Vlaams-Nederlandse Scheldecommissie • Bestuurlijk Overleg Westerschelde • Zeeuws Overleg Waterkeringen

Kust en Voordelta • Stuurgroep Voordelta Nog op te richten • Provinciaal Overleg Kust • Zeeuws Overleg Waterkeringen

Deltathema Bestuurlijk gremium Alliantie

Gebruik en beschikbaarheid van zoet water • Bestuurlijk Overleg Krammer-Volkerak • Alliantie Volkerak (in oprichting) • Stuurgroep Water uit de Wal • Brede stuurgroep Zuid-Holland Zuid • Stuurgroep Zoet water Zuid-Holland Zuid

70 op orde houden van de waterkeringen, zoetwatervoor • Volgen van de voortgang van acties en projecten, sig- ruimte gebruiksfuncties en natuur bij vergroten estu- ziening, en waterkwaliteit en natuur. naleren en organiseren van onderlinge verbindingen ariene dynamiek’. In fase 1 voor de gebiedsprogram- om zo allianties te smeden waar betrokken partijen ma’s Volkerak, West-Brabant en Oostflakkee, Bergen Programmabureau zich in herkennen en het maken van afspraken met op Zoom aan zee, en Grevelingen en Brouwersdam. In Voor het uitvoeren van haar activiteiten heeft de stuur- bestuurlijke gremia en allianties in de gebieden (zie fase 2 op het schaalniveau van de zuidwestelijke delta groep een programmabureau ter beschikking. De pro- bijgaande tabel) over taken, rollen, aanpak, uitvoe- in het kader van het Deltaprogramma. grammadirecteur is bestuurlijk secretaris van de stuur- ring en monitoring. groep en van de Adviesgroep Zuidwestelijke Delta. De • Besluitvorming in de afzonderlijke organisaties Adviesgroep: omgeving betrokken organisaties die aan de stuurgroep deelnemen, leveren ondersteunen in de vorm van: Inventariseren en realiseren van de ambities voor de de benodigde menskracht en middelen voor het program- - samenwerking in het MIRT-traject: zorgen voor zuidwestelijke delta is niet alleen een zaak van over mabureau. opname van projecten uit de gebiedsprogramma’s heden, maar ook van maatschappelijke partijen. Verte- in de MIRT-gebiedsagenda’s5 voor Zeeland, Noord- genwoordigers van deze groepen zijn verenigd in de Programmamanagement Brabant en Zuid-Holland Zuidvleugel en inbreng en Adviesgroep Zuidwestelijke Delta en vormen daarmee de gebiedsprogramma’s en deltathema’s agendering daarvan afstemmen in de MIRT-over- schakel tussen het programma en de maatschappelijke Het programmamanagement van de Stuurgroep Zuidwes- leggen tussen Rijk en regio; omgeving. Naast de betrokkenheid in de adviesgroep, is telijke Delta richt zich zowel op de gebiedsprogramma’s - als regio gezamenlijk optrekken richting het Rijk; het nodig maatschappelijke partijen op lokaal niveau als op de deltathema’s. De stuurgroep onderneemt daar- - regelen van afspraken over de financiering. actief te betrekken bij de ontwikkeling en uitvoering van voor in de periode 2010-2015 de hierna vermelde de gebiedsprogramma’s. In de adviesgroep zijn ook acties. Deltathema’s vertegenwoordigers van de gemeenten opgenomen. • De stuurgroep neemt zelf de verantwoordelijkheid op Gebiedsprogramma’s zich voor het uitvoeren van de deltathema’s. De stuur- Nieuwe fase met nieuwe functies • De drie provincies regisseren, als lid van de stuurgroep, groep geeft daarvoor opdracht aan de programmadi- Met dit uitvoeringsprogramma gaat de adviesgroep een het oprichten van gebiedsallianties. Ze zoeken daarbij recteur. Deze rapporteert in de stuurgroep over de nieuwe fase in. In deze fase heeft de adviesgroep de aansluiting met bestaande bestuurlijke gremia en voortgang, signaleert kansen en knelpunten, borgt in volgende functies: overlegplatforms en bouwen voort op bestaande plan- de stuurgroep de samenhang met gebiedsprogramma’s • gevraagd en ongevraagd adviseren over en bijdragen nen, visies en initiatieven. De provincies stimuleren en andere thema’s en doet waar nodig voorstellen aan de activiteiten van de stuurgroep; de gebiedsallianties tot een gebiedsgerichte uitwer- voor acties. • de stuurgroep vragen naar de voortgang en resultaten king in de verschillende gebiedsprogramma’s. De pro- • Plan van aanpak voor de deltathema’s schrijven. Op van het uitvoeringsprogramma; vincies melden in de stuurgroep over de voortgang, basis daarvan stellen de partijen uit de stuurgroep de • vormen van een maatschappelijke coalitie voor signaleren kansen en knelpunten en borgen in de benodigde menskracht en middelen beschikbaar. dialoog met Rijk en regionale overheden; stuurgroep de samenhang met de andere gebieden en • Afstemmen van de gebiedsprogramma’s naar inhoud • gevraagd en ongevraagd adviseren over de aanpak voor thema’s. Waar nodig doen ze voorstellen voor acties. en tijd met het deltathema ‘Visie op ontwikkelings- het Deltaprogramma, deelgebied zuidwestelijke delta.

5 MIRT-gebiedsagenda’s beschrijven regionale gebiedsopgaven en vormen de basis voor de jaarlijkse bestuurlijke MIRT-overleggen om integrale gebiedsprojecten te verkennen en besluiten te nemen over investeringen. 71 In gesprek De onafhankelijk voorzitter van de adviesgroep is met Communicatie, participatie en - Gebruikmaken van bestaande communicatiekanalen, ingang van 2010 adviserend lid van de stuurgroep. In de omgevingsmanagement zoals bibliotheken, musea, educatieve activiteiten, consultatieronde van het uitvoeringsprogramma is de De communicatie van de stuurgroep richt zich op het maatschappelijke initiatieven en de netwerken van samenstelling en werkwijze van de adviesgroep onder- uitdragen van het toekomstperspectief van de delta en provincies, gemeenten en waterschappen voor het werp van gesprek, om te inventariseren hoe en op welke het creëren van maatschappelijk draagvlak. Veel men- uitdragen van het beeldverhaal. wijze de partijen zich willen verbinden met het program- sen, ook de inwoners van het gebied zelf, zijn er niet van - Investeren in een sterk imago van de zuidweste- ma. Uit deze dialoog ontstaat begin 2011 een beeld over op de hoogte dat de zuidwestelijke delta onder druk lijke delta als een icoon voor het samengaan van de toekomstige rol en werkwijze van de adviesgroep die staat: dat het klimaat verandert en dat de Deltawerken veiligheid, veerkracht en vitaliteit. passen bij het uitvoeren van het programma, inclusief de hun schaduwkanten blijken te hebben. Het idee leeft dat - De toekomstbeelden van de delta voor de lange langetermijnverkenning in het kader van het Delta de Deltawerken niets dan goeds hebben gebracht en dat termijn communiceren. programma. het werk gedaan is. De stuurgroep vindt het daarom • Participatie van belanghebbenden door middel van: noodzakelijk om bewoners en belangenbehartigers mee - Voortzetten van de ‘werkplaats’. Positie gemeenten verstevigd te nemen in het denken over de toekomst van de zuid- - Participatietraject in het kader van het ontwikke- De gemeenten zijn medeverantwoordelijk voor het ont- westelijke delta en samen te werken aan de ‘nieuwe len van scenario’s voor de lange termijn. wikkelen en uitwerken van de plannen op lokaal niveau. delta’. Uitgangspunt hierbij is dat belanghebbenden en - Versterken van de rol van de adviesgroep (zie Zonder hun betrokkenheid komen gebiedsontwikkelingen belangstellenden in een vroeg stadium betrokken wor- vorige paragraaf). en de uitvoering van gebiedsprojecten of inrichtings- den en er een constructieve dialoog ontstaat. • Omgevingsmanagement: in kaart brengen van de par- maatregelen niet van de grond. De stuurgroep wil de tijen en belangen rond het uitvoeringsprogramma en positie en de inbreng van de gemeenten in het program- Acties stuurgroep 2010-2015 deze verbinden. Daarvoor geldt per periode de vol- ma verstevigen. De gemeenten zijn en blijven vertegen- • Jaarlijks actualiseren van het strategisch communica- gende focus: woordigd in de adviesgroep, maar hun positie is met tieplan. Dit plan bevat per doelgroep de communica- - Omgevingsmanagement voor de deltathema’s, met ingang van 2010 op de volgende manier versterkt: tiedoelstellingen voor kennis, houding en gedrag. onder andere uitleg over het traject naar de • De gedeputeerden organiseren per provincie regulier Deze doelstellingen zijn in 2010 aangescherpt op bestuursovereenkomst zoet water (vanaf 2010) en overleg met de gemeenten over het uitvoeringspro- basis van een nulmeting. de uitvoeringsovereenkomst Volkerak-Zoommeer in gramma met als inzet om de gemeenten vroegtijdig • Communicatie op het niveau van de gehele delta. samenhang met waterberging en Grevelingen bij het programma te betrekken en hen gelegenheid Naast de huidige activiteiten (nieuwsbrief, website, (2012). te bieden om initiatieven in te brengen. lezingen, werkconferenties) onderneemt de stuur- - Omgevingsmanagement voor gebiedsprogramma’s • De gemeenten worden (voor zover ze dat al niet zijn) groep daarvoor de volgende activiteiten: in samenwerking met de projectcommunicatie van intensief betrokken op het niveau van de gebiedspro- - Vertellen van het ‘beeldverhaal’ van de zuidweste- die gebieden. gramma’s. Zij nemen daarvoor deel aan stuurgroepen lijke delta in de regio (regiotour) en op werkconfe- - Omgevingsmanagement samen met het Deltapro- en/of gebiedsallianties. renties. gramma, vanaf 2010 over het plan van aanpak en Deze opzet zal in 2011 worden geëvalueerd. vanaf 2013 over de uitvoering ervan.

Bijlagen en bronnen

• Bijlage 1: Aanbevolen acties refl ectiecommissie in uitvoeringsprogramma 74 • Bijlage 2: Beleidskader: regionale en nationale plannen 76 • Bijlage 3: Afgeronde verkenningen en studies 83 • Bijlage 4: Deelnemers stuurgroep 85 • Bijlage 5: Deelnemers adviesgroep 87 • Bijlage 6: Overzicht quick wins 89

75 Bijlage 1: Aanbevolen acties reflectiecommissie in uitvoeringsprogramma

Eind 2008 verdiepten elf deskundigen op het gebied van De commissie vertaalde deze kansen naar enkele con- ruimtelijke ontwikkeling, economie, landbouw, ecologie, crete acties voor de korte termijn. In bijgaand schema bestuurskunde en klimaat zich in de zuidwestelijke delta. zijn ze vermeld, met de manier waarop ze hun plek Hoe stond het gebied ervoor, waar lagen de kansen. Ze hebben gevonden in het Uitvoeringsprogramma Zuid bezochten waterbekkens, waterkeringen en steden en westelijke Delta. verdiepten zich in veiligheid, waterkwaliteit, natuur en kansen voor de regionale economie. Maar nog belangrij- ker: ze spraken uitvoerig met de mensen om wie het ging.

Als resultaat formuleerde deze ‘reflectiecommissie’ in haar verslag ‘Een delta vol kansen’ de volgende zeven principes voor de zuidwestelijke delta: • Beschouw de delta als één geheel: samenhangend in context en verscheidenheid. • Verbind de mensen in de delta, en de delta met de rest van Nederland en met Vlaanderen. • Benut de potenties van de delta door het toelaten van getij en het bevorderen van overgangen tussen zoet en zout en land en water. • Problemen met de zoetwatervoorziening zijn oplos- baar: benut de kansen. • Verbind grote economische belangen met lokale economische kracht. • Verbind lokale oplossingen en grootschalige opgaven met elkaar. • Maak stakeholders kanseigenaar en overbrug sectorale belangen.

76 Aanbevelingen reflectiecommissie In uitvoeringsprogramma opgenomen als Behoud het momentum door verbreding van het bestuurlijk en • Portefeuillehouders stuurgroep gebiedsprogramma’s en deltathema’s. maatschappelijk probleemeigenaarschap. • Versteviging positie adviesgroep. • Consultatieronde over het programma. • Inzet op publiek-private gebiedsallianties.

Start een meerjarig bewustwordings- en communicatietraject. • Regiotour. • Joint fact finding maatschappelijke sectoren.

Geef voor de korte termijn garanties, en zoek voor de lange termijn • Gebiedsprogramma’s een duurzame manier om de zoetwatervoorziening te organiseren. - Haringvliet, Hollandsch Diep en Biesbosch - Volkerak, West-Brabant en Oostflakkee - Bergen op Zoom aan zee. • Deltathema gebruik en beschikbaarheid zoet water.

Realiseer de verzouting van het Volkerak-Zoommeer en herstel • Gebiedsprogramma’s vismigratie Rijn-Maasmonding als stappen richting de ambities. - Haringvliet, Hollandsch Diep en Biesbosch - Volkerak, West-Brabant en Oostflakkee - Bergen op Zoom aan zee. • Deltathema’s gebruik en beschikbaarheid zoet water en ontwikkelingsruimte gebruiksfuncties en natuur bij vergroten estuariene dynamiek.

Ontwikkel een flexibel afwegingskader voor natuurdoelstellingen, • Deltathema ontwikkelingsruimte gebruiksfuncties en natuur bij vergroten estuariene dynamiek. waarin met Natura 2000-wetgeving wordt omgegaan op een manier • Deltathema kennisontwikkeling. die recht doet aan de dynamische natuur.

Vervolg de verkenningen en planstudies voor afzonderlijke bekkens in • Programmamanagement stuurgroep. relatie tot elkaar en verbind ze met de kansen voor alle sectoren en • Deltathema ontwikkelingsruimte gebruiksfuncties en natuur bij vergroten estuariene dynamiek. voor gebiedsontwikkelingen.

Versterk krachtig het toeristisch-recreatief perspectief en het • Gebiedsprogramma’s ondernemerschap in de gehele zuidwestelijke delta met een - Haringvliet, Hollandsch Diep en Biesbosch samenhangende strategie voor de delta als geheel. - Volkerak, West-Brabant en Oostflakkee - Bergen op Zoom aan zee - Grevelingen en Brouwersdam - Oosterschelde en Veerse Meer. • Deltathema ontwikkelingsruimte gebruiksfuncties en natuur bij vergroten estuariene dynamiek.

77 Bijlage 2. Beleidskader: regionale en nationale plannen

Voor het Uitvoeringsprogramma Zuidwestelijke Delta zijn Regionale plannen: wateropgaven en • Signaleren en bestrijden van verziltingsproblemen. diverse regionale en nationale beleidsstukken en plannen gebiedsambities • Peilen grondwater en oppervlaktewater optimaal kaderstellend en richtinggevend, met als belangrijkste de De regionale ambities voor de zuidwestelijke delta zijn afstemmen op het watersysteem. regionale beleidsagenda ‘Kracht van de Delta’, het Natio- verwoord in de visie ‘Delta in Zicht’ en de uitwerkingen • Tegengaan van verdroging en herstel van verdroogde naal Waterplan en de Nota Ruimte. Ambities, opgaven en daarvan in de bestuurlijke afspraken in het ‘Deltamemo- gebieden. doelstellingen die daarin zijn geformuleerd, zijn in dit pro- randum’, de beleidsagenda ‘Kracht van de Delta’, provin- • Waarborgen van de bescherming tegen overstromin- gramma samengebracht in bijdragen aan het ideaal van ciale structuurvisies en waterbeheerplannen van de gen met behoud van ruimtelijke waarden en gebieds- een veilige, veerkrachtige en vitale delta. Bij de operatio- waterschappen. Hieronder een korte weergave van de specifieke identiteit. nalisering van dat ideaal in projecten en andere activitei- belangrijkste beleidsdoelstellingen per provincie en • Ontwikkelen van een veilige en gezonde delta en her- ten, volgt de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta eerder gefor- waterschap voor water en gebiedsontwikkeling. stel van de estuariene dynamiek. muleerd regionaal en nationaal beleid voor het waarborgen • Inspelen op klimaatveranderingen met innovaties op van de veiligheid en zoetwatervoorziening, herstel van de Provincie Zeeland het gebied van kustveiligheid, ruimtelijke inrichting dynamiek in het delta-estuarium en versterken van de • Faciliteren van de noodzakelijke en gewenste econo- en waterbeheer en export van de opgedane kennis. regionale economie en de kwaliteit van de leefomgeving. mische dynamiek. • Aandacht voor samenwerking met kennisnetwerken • Bevorderen van de sociaal-culturele dynamiek en zoals Kennis Netwerk Delta Water, de Dutch Delta Nationaal beleid: kaders en opgaven vasthouden aan een gematigde bevolkingsgroei. Academy (in oprichting) en het Kenniscentrum Kust De volgende nationale plannen en wet- en regelgeving • Versterken van de bijzondere Zeeuwse omgevings overstromingen. bevatten voor het uitvoeringsprogramma beleidskaders kwaliteiten. en opgaven: • Verbeteren van de waterkwaliteit volgens de eisen Waterschap Scheldestromen (i.o.) • Nota Ruimte van de Kaderrichtlijn water. • Klimaatbestendig maken van de polderwateren: niet • Nationaal Waterplan • Bestrijden van vervuiling door (diffuse) lozingen en te veel en niet te weinig water. • Deltaprogramma verbeteren van de waterbodemkwaliteit. • Maatregelen ten behoeve van een goede watersys- • Natuurbeschermingswet en Natura 2000 • Zwemwater dat voldoet aan de geldende wettelijke teemkwaliteit (Kaderrichtlijn water), de ‘Natte As’ en • Kaderrichtlijn water kwaliteitsnormen. ecologische verbindingzones. • Agenda Vitaal Platteland • Het watersysteem volgens de gestelde normen op • Gebiedsgerichte aanpak: maatregelen worden per • Beleidsprogramma Biodiversiteit orde brengen. deelgebied integraal voorbereid en uitgevoerd, waar- • Agenda Landschap • Een duurzame en natuurlijke zoetwatervoorziening bij belanghebbenden worden betrokken. voor de landbouw. • De watersystemen in het beheergebied moeten uiter-

78 lijk in 2027 op orde zijn. • Benoemen, bieden en grijpen van kansen voor ruim- natuurvriendelijke inrichting en onderhoud, belem- • Samen met de gemeenten de afvalwaterketen inrich- telijke, economische en maatschappelijke ontwikke- meringen voor de (provinciale) Ecologische Hoofd- ten en beheren als ware er sprake van één systeem en ling van het de delta. structuur opheffen en versnippering voorkomen. één verantwoordelijke partij. • Opstellen van beheerplannen voor alle Natura • Waarborgen tegen overstromingen door veilige water- • Klimaatbestendig maken van de afvalwaterketen 2000-gebieden, conform de afspraken die daarover keringen die aan de (toekomstige) normen voldoen en waaronder een klimaatbestendige inrichting van met het Rijk zijn gemaakt. Uitvoeren van de voor passen in een dynamische omgeving. bebouwd gebied. genomen maatregelen voor inrichting en beheer van • Alternatieve zoetwatervoorziening voor Tholen, Sint waterparels en tegen verdroging van TOP-gebieden. Provincie Noord-Brabant Philipsland en de Reigersbergsche Polder, als besloten • Opstellen van een visie op waterrecreatie. • Duurzaamheid door gelijktijdige ontwikkeling van wordt om het Volkerak-Zoommeer te verzilten. • Oplossen van de knelpunten in het recreatievaarnet. economische, ecologische en sociaal-culturele aspec- • Voorbereiden en uitvoeren van projecten voor de • Zwemwateren voldoen aan de wettelijke kwaliteits- ten. zwakke schakels: versterken van alle zwakke plekken normen. • Water draagt bij aan een gezonde omgeving voor in de primaire waterkeringen langs de deltawateren in • Kansen benutten om de wateropgave te koppelen aan mens, dier en plant, waarin we veilig kunnen wonen het beheergebied. uitvoering van maatregelen voortkomend uit de en waar ruimte is voor economische, ecologische en Kaderrichtlijn water en andere beleidsopgaven (na- maatschappelijke ontwikkelingen. Provincie Zuid-Holland tuur, recreatie, ruimtelijke ordening). • Voldoende schoon grond- en oppervlaktewater voor • Vitaal, divers en aantrekkelijk landschap: ontwikke- • Het regionale watersysteem voldoet aan de normen iedereen. ling en behoud van vitale en waardevolle landschap- voor wateroverlast. • Adequate bescherming tegen overstromingen. pen, minder verrommeling, betere belevingswaarde • De juiste hoeveelheden water voor de verschillende en realiseren van de Ecologische Hoofdstructuur. Waterschap Hollandse Delta aspecten (niet teveel en niet te weinig). • Stad en land verbinden: versterken recreatieve en De provinciale doelstellingen, aangevuld met: • Voor nitraat en bestrijdingsmiddelen voldoet het landschappelijke kwaliteit in onder andere IJssel • Water en waterveiligheid een sturende rol geven in de grondwater aan de relevante Europese richtlijnen. monde. ruimtelijke ordening en inrichting. • Voor chloride, nikkel, cadmium, lood en fosfaat vol- • Waarborgen van veiligheid tegen overstromingen, ook • Sluiten van afvalwaterakkoorden met alle gemeen- doet het grondwater aan de drempelwaarden uit het op lange termijn (langetermijnverkenningen Rijn- ten. Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water. mond-Drechtsteden, Kust en Rivieren in het kader van • Realiseren van een basisniveau van de ecologische • De kwaliteit van het oppervlaktewater voldoet bij het Deltaprogramma). waterkwaliteit en waterkwaliteit behorend bij de voorkeur in 2015, maar uiterlijk in 2027, aan de drem- • Realiseren van een duurzaam en zo natuurlijk moge- gebruiksfuncties (van landbouw tot natuur). pelwaarden uit het Besluit Kwaliteitseisen en Monito- lijk ecosysteem, waarbij rekening wordt gehouden • Terughoudend met inlaten van gebiedsvreemd water. ring Water. met de zoetwatervoorziening. Daar waar nodig doorspoelen ter bestrijding van de • Waterbodems dienen geen belemmering te vormen • Ontwikkelen van een strategie voor 2015-2040, verzilting. voor het behalen van de doelen van de Kaderrichtlijn gericht op een duurzame zoetwatervoorziening. • Doelstellingen oevers en ecologische infrastructuur: water.

79 Beleids- en beheerplannen voor veiligheid, natuur en ruimtelijke ordening Legenda water natuur Nationaal Deltaprogramma (NDP) ruimtelijke ordening Zuidwestelijke delta

Nationaal Waterplan (NWP) 6 x gebiedsgerichte Deelprogramma’s 44 xx StroomgebiedBeheerplannenStroomgebiedBeheerplannen 66 xx gebiedsgerichtegebiedsgerichte Deelprogramma’sDeelprogramma’s 44 xx StroomgebiedBeheerplannenStroomgebiedBeheerplannen 66 xx gebiedsgerichtegebiedsgerichte Deelprogramma’sDeelprogramma’s Nota Ruimte (SGBP’s)(SGBP’s) 6 x gebiedsgerichte Deelprogramma’s (SGBP’s)(SGBP’s) (2006)

Structuurvisie/Omgevingsplan Beheer- en Ontwikkelplan voor Structuurvisie/OmgevingsplanStructuurvisie/Omgevingsplan ZL, ZH, NB de Rijkswateren (BPRW) ZL,ZL, ZH,ZH, NBNB 2010-2015 Programma WB21, KRW, N2000 2010-2015

Noordzeekust, Uitvoeringsprogramma Zuidwestelijke Delta Gebiedsgerichte uitwerkingen Zuidwestelijke Waddenzee, Delta Eems-Dollard Uitwerking Deltawateren Natura 2000 Gebiedsprogramma’s Rivieren aanwijzingsbesluiten Ontwikkelingsagenda West-Brabant IJsselmeergebied en kanalen Deltathema’s Beheerplan Beheerplan Voordelta Deltawateren Bestuurlijke afspraken

Agenda Landschap Communicatie en participatie

Agenda Vitaal Platteland

80 • Voor de waterlichamen dient in 2027 tenminste het • Zuinig met grondwater: het waterschap actualiseert gevraagd om een integraal ontwikkelingsplan op te Goed Ecologisch Potentieel (GEP) als doel te zijn het huidige grondwaterbeleid in 2009/2010 en voert stellen. behaald. dit uit. • Voor de zuidwestelijke delta wordt gekozen voor ver- • Rivieren bevaarbaar houden: als het Volkerak-Zoom- Dat heeft geresulteerd in ‘Kracht van de Delta’, in 2006 betering van de waterkwaliteit, ruimtelijke- en ecolo- meer zout wordt, gaan de schutsluizen in de monding opgesteld door de toenmalige Deltaraad, nu Stuurgroep gische kwaliteit door herstel van de estuariene dyna- van Mark en Vliet weer continu in bedrijf. Zuidwestelijke Delta, en vastgesteld door de drie provin- miek. • Gefaseerd voldoen aan de eisen van de Kaderrichtlijn cies. Daarin wordt het gebied als volgt getypeerd: “We • Bij herstel van het Volkerak-Zoommeer d.m.v. verzil- water (uiterlijk in 2027) waarbij een zichtbare verbe- zien de zuidwestelijke delta als een blauwgroene oase ting gelden het waarborgen van de veiligheid, het tering van de ecologie en watersysteemkwaliteit tussen de omringende stedelijke gebieden. Een verade- voorkomen van wateroverlast en het borgen van een wordt bereikt. ming voor mensen en natuur. Een kwaliteit om te koes- adequate zoetwatervoorziening als randvoorwaarden. • In de planperiode (2010-2015) verkent het water- teren en te versterken van zoet-zoutovergangen en schap samen met andere partners kansrijke oplos- getijdenwerking. De recreatief-toeristische waarde van Waterschap Brabantse Delta singsrichtingen voor een structurele verbetering van het gebied is al groot en kan worden versterkt. Via de • De watersystemen in hun onderlinge samenhang moe- de watersysteemkwaliteit van Markiezaatsmeer en oase verplaatst zich een karavaan: de beroepsvaart. ten robuuster worden: veilig, minder kwetsbaar voor Binnenschelde. Scheepvaart kan, mits goed (be)geleid, de kwaliteiten regenval en droogte, schoner, natuurlijker en beter • In de planperiode (2010-2015) verkent het water- juist versterken.” toegankelijk voor recreanten. schap met andere partners hoe de (voormalige) kre- • Het waterschap wil tenminste het huidige veiligheids- kenstelsels van de delta (langs Volkerak en Holland- In hun visie benadrukken de provincies de noodzaak van niveau van waterkeringen behouden. sch Diep) kunnen worden ingezet voor een integrale en samenhangende benadering om daarmee • Het waterschap wil het beheergebied minder kwets- zoetwatervoorziening in combinatie met waterber- een groter bestuurlijk en maatschappelijk draagvlak te baar maken voor wateroverlast door te voldoen aan de ging en ecologisch herstel. verkrijgen voor de noodzakelijk geachte veranderingen. afspraken uit het Nationaal Bestuursakkoord Water: watersystemen voor 2015 op orde brengen en Nota Ruimte: integraal Nationaal Waterplan: delta duurzaam en houden. ontwikkelingsplan klimaatbestendig • In 2015 hebben waterschap en provincie de verdro- De Nota Ruimte pleit voor een grensoverschrijdende Het Nationaal Waterplan (2009) vertaalt de nationale ging in natte natuurparels hersteld. aanpak van de zuidwestelijke delta met een combinatie thema’s waterveiligheid, zoetwatervoorziening en her- • Zoetwatervoorziening minder kwetsbaar maken: bij van ontwikkelingen die de nationale concurrentiepositie stel estuariene dynamiek en natuurlijke processen in watertekorten verdeelt het waterschap volgens de versterken, de veiligheid tegen overstromingen waarbor- projecten en maatregelen, onder meer voor de zuidwes- landelijke verdringingsreeks voor gebruikers. Het gen en die natuur, landschap en cultuurhistorie verster- telijke delta. Het plan bevat tevens een eerste uitwer- waterschap gaat zuiniger om met water (door water ken. In de Uitvoeringsagenda Nota Ruimte worden her- king van de conclusies van de Deltacommissie (‘Commis- waar mogelijk te bufferen en te verkennen of herge- stel en behoud van de waterkwaliteit en de natuurlijke sie Veerman’) die in 2008 de gevolgen voor Nederland bruik van effluentwater mogelijk is). dynamiek genoemd. In de nota is aan de provincies van de verwachte klimaatverandering in kaart bracht.

81 Van visie naar een uitvoeringsprogramma voor de zuidwestelijke delta 82 Concrete projecten die daaruit voortvloeien, worden de lange termijn en biedt kansen voor een nieuwe, duur- Klimaatbestendig en veilig geleidelijk ingevoegd in het Nationaal Waterplan dat zame zoutwatereconomie. Bijdragen aan dit ideaal zijn uitwerkingen van de elke vijf jaar wordt geactualiseerd. volgende nationale doelstellingen: Experimenten met innovatieve oplossingen op het gebied • Bescherming tegen overstromingen door: Voor de zuidwestelijke delta beschrijft het Nationaal van waterkeringen, energieopwekking, zoetwatervoor- - waterkeringen die voldoen aan de normen; Waterplan het volgende streefbeeld: ziening, zilte landbouw en natuurontwikkeling hebben - handhaven van de kustlijn en het ‘kustfunda- “De zuidwestelijke delta is een duurzame en klimaat een goede aanpak opgeleverd, waarmee we beter zijn ment’; bestendige delta. De veiligheid tegen overstroming is voorbereid op toekomstige ontwikkelingen. Er is duur- - ruimte in het rivierbed behouden en waar mogelijk gegarandeerd. Er is voldoende capaciteit voor berging en zame visserij en aquacultuur aanwezig. De zuidwestelijke vergroten; afvoer van rivierwater in het kader van meer ruimte voor delta is een proeftuin en etalage van innovatieve kust- - zorgvuldige ruimtelijke inrichting zodat slacht de rivier. Maatregelen voor herstel van de estuariene veiligheid, die internationaal als voorbeeld wordt erkend offers en schade bij overstromingen worden dynamiek en het bereiken van een goede waterkwaliteit en bezocht. Wonen, werken, recreëren, natuur- en land- beperkt. worden waar mogelijk gecombineerd met waterveilig- schapsontwikkeling, cultuurhistorie en water worden • Veiligstelling van de zoetwatervoorziening door: heid. De zuidwestelijke delta is een zo compleet moge- gecombineerd. In de regio én daarbuiten leeft het - grotere regionale zelfvoorzienendheid en een lijk estuarien systeem, met meer uitwisseling van water bewustzijn dat mensen in een delta kunnen leven met optimalisatie van de zoetwaterverdeling in het tussen de verschillende waterwaterbekkens. De harde water, nu én in de toekomst.” hoofdwatersysteem en de regionale systemen; scheiding tussen zoet en zout is zoveel mogelijk opgehe- - hanteren van de bestaande methodiek van water- ven en de natuurlijke processen zijn grotendeels her- Ideaal stuurgroep verenigt regionale en akkoorden over aan- en afvoer van water en de steld. Het proces van opbouw en afbraak van slikken, nationale ambities nationale verdringingsreeks in tijden van water platen en schorren vindt weer meer van nature plaats. In het ideaal van een veilige, veerkrachtige en vitale tekort; Cultuurhistorische waarden als verdronken landschap- delta verenigt de stuurgroep de regionale ambities voor - zoeken naar oplossingen op de lange termijn voor pen, oesterputten en scheepswrakken worden binnen die een integrale verdere ontwikkeling van de kwaliteiten de zoetwatervoorziening voor landbouw, drink natuurlijke dynamiek gewaardeerd als getuigen van onze van de zuidwestelijke delta met de nationale thema’s water en industrie in de zuidwestelijke delta. cultuurgeschiedenis. Havenontwikkeling, scheepvaart en waterveiligheid, zoetwatervoorziening en herstel van • Voorkomen van wateroverlast door: waterrecreatie krijgen de ruimte binnen een duurzaam estuariene dynamiek en natuurlijke processen. - in 2015 op orde hebben van het watersysteem met evenwicht tussen economie en ecologie. Logistieke ver- maatregelen als vasthouden, bergen en afvoeren. bindingen over water zijn geoptimaliseerd. Er zijn oplos- Het ideaal ‘veilig, veerkrachtig en vitaal’ heeft de stuur- singen gevonden voor de zoetwatervoorziening voor groep daarvoor op basis van nationaal en regionaal Ecologisch veerkrachtig landbouw, drinkwater en industrie voor de korte termijn. beleid als volgt geoperationaliseerd: Voor een ecologisch veerkrachtige delta heeft de stuur- De toenemende autonome verzilting van het water noopt groep als doel herstel van de deltawateren door de estu- tot nieuwe oplossingen voor de regionale zoetwater- ariene dynamiek in het systeem terug te brengen en ver- voorziening en het daarvan afhankelijke landgebruik op betering van de ecologische en landschappelijke kwaliteit

83 op het land. In deze doelstelling zijn de volgende natio- • Economische waarde van het toerisme vergroten: nale en regionale opgaven verenigd: - versterken van de omgevingskwaliteiten, zoals na- • een goede ecologische en chemische toestand van tuur en landschap en verbeteren van de toeganke- oppervlaktewater en een goede chemische en kwanti- lijkheid van het platteland; tatieve toestand voor grondwater in 2015, op basis - ontwikkeling en kwaliteitsverbetering van de van de Kaderrichtlijn water; sector verblijfsrecreatie; • beschermen en ontwikkelen van Natura 2000-gebie- - de toegankelijkheid en veiligheid van wateren en den, beschermde natuurmonumenten en wetlands; oevers voor pleziervaart en oeverrecreanten verbe- • beschermen en ontwikkelen van de Ecologische teren en het zwemmen in oppervlaktewater moge- Hoofdstructuur; lijk maken. • versterken van de ecologische verbinding als stap in • Transitie naar een vitale en duurzame landbouw, de ontwikkeling van een groenblauwe delta; visserij, zoutwatereconomie en energieproductie: • beschermen en ontwikkelen van de nationale land- - verbeteren van de ruimtelijke structuur voor de schappen Zuidwest-Zeeland en de Hoeksche Waard; landbouw ten behoeve van de internationale con- • beschermen en ontwikkelen van (overige) vitale en currentiepositie; waardevolle landschappen. - bevorderen van een duurzaam en veilig produce- rende landbouw en nieuwe economische dragers Economisch vitaal voor het platteland; De stuurgroep hanteert voor het versterken van de eco- - ontwikkelen van een (nieuwe) duurzame zout nomische vitaliteit van de zuidwestelijke delta de vol- watereconomie/aquacultuur; gende vier sporen uit nationaal en regionaal beleid: - stimuleren van duurzame energieproductie. • Versterken van de haven- en industriegebieden met • Bevorderen van de wooneconomie en dienstverlenen- een strategische ligging tussen de mainports Rotter- de sector. dam en Antwerpen: - garanderen van de toegankelijkheid van de haven van Antwerpen; - verbeteren van de internationale concurrentie- kracht van de Nederlandse zeehavens; - ontwikkelen van de economische kerngebieden; - herstructureren en aanleggen van nieuwe bedrij- venterreinen.

84 Bijlage 3. Afgeronde verkenningen en studies

Om het ideaal van een veilige, veerkrachtige en vitale 8. A. de Vries, J.A. Veraart, I. de Vries, G.H.P. Oude lijke delta, november 2009. Programmabureau Zuid- delta nader te concretiseren en te kunnen vertalen in Essink, G.J. Zwolsman, R. Creusen en H.S. Buijten- westelijke Delta. acties en projecten, heeft de stuurgroep de afgelopen hek (2009) Vraag en aanbod van zoetwater in de 15. R. Blesgraaf, J. Coosen, O. van Eijk en E. de Koning jaren de volgende verkenningen en studies uitgevoerd: zuidwestelijke delta; een verkenning, Kennis voor (2010). Werkdocument Gebiedsontwikkeling Zuid- Klimaat en Programmabureau Zuidwestelijke Delta. westelijke Delta. Programmabureau Zuidwestelijke 1. Provincie Zeeland (2006) Verslag en resultaten van 9. Stuurgroep Zuidwestelijke Delta (2009) Spoorboekje Delta. de brede discussie zoetwatersituatie voor de land- zoet water zuidwestelijke delta, Programmateam bouw in de delta; Pilot Tholen/St. Philipsland. Zuidwestelijke Delta. Deze documenten zijn in te zien op www.zwdelta.nl 2. Provincie Brabant (2008) Duurzame zoetwatervoor- 10. A. Hofland, L. van Nieuwenhuijze, P. Schengenga ziening in West-Brabant; advies aan de Deltaraad. (H+N+S Landschapsarchitecten) en A, Nolte (Delta- 3. Provincie Zeeland en provincie Brabant (2009) res) (2009) Toekomstbeeld Zuidwestelijke Delta Verslag 2e bijeenkomst brede discussie Zuidwest- 2050, Stuurgroep Zuidwestelijke Delta. Brabant, Reigersbergsche Polder en Zuid-Beveland. 11. Louisse, J. (2009) Economische kansen in de Zuid- 4. Reflectiecommissie Zuidwestelijke Delta (2009) Een westelijke Delta; de economische vitaliteit van een delta vol kansen; aanbevelingen van de reflectie- klimaatbestendige en ecologisch veerkrachtige zuid- commissie voor het Uitvoeringsprogramma Zuidwes- westelijke delta, Programmabureau Zuidwestelijke telijke Delta en individuele adviezen van de commis- Delta. sieleden, Programmabureau Zuidwestelijke Delta. 12. SCOOP (2009) De kracht van water; de sociaal- 5. Stuurgroep Zuidwestelijke Delta (2009) Deltaverban- culturele ruimte voor samenwerking binnen de zuid- den; waterhuishoudkundige samenhang en interac- westelijke delta, Programmabureau Zuidwestelijke ties in de zuidwestelijke delta; kansen voor synergie, Delta. Programmabureau Zuidwestelijke Delta. 13. J.D. Hoekstra (Werkplaats Zuidwestelijke Delta) 6. Provincie Zuid-Holland en Nederland Leeft met Water (2010) Deltadrieluik: een beeldverhaal en tentoon- (2009) Advies zoetwaterverkenning Zuid-Holland- stelling van verleden, heden en toekomst van de Zuid. zuidwestelijke delta. In opdracht van het Program- 7. Stuurgroep Zuidwestelijke Delta (2009) Zoetwater mabureau Zuidwestelijke Delta uitgevoerd door Zuidwestelijke Delta; een voorstel voor een regio- H+N+S Landschapsarchitecten. nale zoetwatervoorziening, Programmabureau Zuid- 14. W. de Zeeuw, L. de Jong (2010) Verslag van gesprek- westelijke Delta. ken met maatschappelijke sectoren in de zuidweste-

85 86 Bijlage 4. Deelnemers stuurgroep

• Ministerie van Infrastructuur en Milieu Adviserende leden Agendaleden - De heer J.J. Atsma, staatssecretaris • Ministerie van Infrastructuur en Milieu, directoraat- • Ministerie van Infrastructuur en Milieu, agendalid (op uitnodiging) generaal Water - Mevrouw E. Alwayn, directeur Gebiedsontwikkeling - Mevrouw R. Peters, directeur Water • Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en • Provincie Zuid-Holland • Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, agendalid - Mevrouw H.M.C. Dwarshuis-van de Beek, Innovatie, ambtelijk opdrachtgever Delta programma - De heer W.J. Boersma, clusterleider regio Zuidwest gedeputeerde, voorzitter stuurgroep - De heer C. Lever, directeur Regionale Zaken • Ministerie van Infrastructuur en Milieu, • Provincie Zeeland • Ministerie van Infrastructuur en Milieu, Rijkswater- Rijkswaterstaat Zuid-Holland - De heer F.K. Hamelink, gedeputeerde staat Zeeland, mede namens Rijkswaterstaat - Mevrouw I. van der Hee, hoofdingenieur-directeur • Provincie Noord-Brabant Zuid-Holland en Ruimte voor de Rivier Rijkswaterstaat Zuid-Holland - De heer P. van Vugt, gedeputeerde - De heer R.J. van der Kluit, hoofdingenieur- directeur Rijkswaterstaat Zeeland • Waterschap Scheldestromen • Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en - De heer A.J.G. Poppelaars, dijkgraaf Innovatie • Waterschap Hollandse Delta, namens de - De heer J. Gosse, directeur Regionale Zaken Zuid waterschappen in Zuid-Holland • Onafhankelijk voorzitter Adviesgroep Zuidwestelijke - De heer J.M. Geluk, dijkgraaf Delta • Waterschap Brabantse Delta - De heer Th.A.G.M. van der Weijden - De heer J.A.M. Vos, dijkgraaf

87 Adviesgroep Bijlage 5. Deelnemers adviesgroep

• Onafhankelijk voorzitter • ANWB - De heer Th.A.G.M. van der Weijden - Mevrouw J. Huijbregts • Namens de gemeenten in het Brabantse deel van de delta • Koninklijke Schuttevaer - De heer J.J. Hoogendoorn, burgemeester van Steenbergen - De heer J.C.J. de Vries • Namens de gemeenten in het Zuid-Hollandse deel van de delta • Kamer van Koophandel Zuidwest-Nederland - Mevrouw G. J. van de Velde-de Wilde, burgemeester van - De heer J.J.A.M. Bruurs Goedereede • Kamer van Koophandel Rotterdam - De heer W.F. Reijnierse, wethouder van Korendijk - De heer R. van der Linden • Namens de gemeenten in de regio Oosterschelde • HISWA Vereniging - De heer H. van Kooten, burgemeester van Noord-Beveland - De heer L. Ezinga - De heer C.L. van Dis, wethouder van Tholen (agendalid) • Evides • Namens de gemeenten in de regio Zeeuws-Vlaanderen - De heer H.A.M. Ketelaars - De heer P.P.M. Ploegaert, wethouder van Sluis • Namens de gemeenten in de regio Walcheren - De heer J. Melse, wethouder van Veere • Land- en tuinbouworganisaties LTO-Noord - De heer S. Breure • Land- en tuinbouworganisatie ZLTO - De heer P. de Koeijer • Productschap Vis - Mevrouw C. Seip-Markensteijn • Brabantse Milieufederatie - De heer H. Baptist • Delta Overleg - De heer P.C.E. van Wijmen/Mevrouw A. Luteijn • Staatsbosbeheer, regio Zuidwest - De heer A. van Haperen • Natuurmonumenten, regio Zuid - De heer B. van den Boom

89 Bijlage 6. Overzicht quick wins

Quick Win Gebiedsprogramma Draagt bij aan Initiatiefnemer(s)

Klimaatbuffer Oesterdam Oosterschelde en Veerse Meer Veiligheid Natuurmonumenten Bergen op Zoom aan zee Natuur/Recreatie Rijkswaterstaat Zeeland Provincie Zeeland

Dijkontwerp Plompe Toren Oosterschelde en Veerse Meer Veiligheid Provincie Zeeland Natuur Projectbureau Zeeweringen Cultuurhistorie Rijkswaterstaat

Zoetwatervoorziening Volkerak, West-Brabant en Oost-Flakkee Zoet water/duurzaam gebruik zoet water Waterschap Scheldestromen Reijgersbergsche Polder Bergen op Zoom aan zee Landbouw

Visvriendelijk sluisbeheer Volkerak- en Bergsediepsluis Natuur Rijkswaterstaat Zeeland Visserij Rijkswaterstaat Zuid-Holland

Flakkeese Spuisluis Oosterschelde en Veerse Meer Natuur Rijkswaterstaat Zeeland Grevelingen en Brouwersdam Duurzame energie

Belevingsboulevard Brouwersdam Grevelingen en Brouwersdam Veiligheid Provincie Zuid-Holland Recreatie/Natuur

Krekenstelsels Volkerak, West-Brabant en Oost-Flakkee Zoetwater Waterschap Hollandse Delta Oost-Flakkee Natuur Waterschap Brabantse Delta West-Brabant Recreatie

Herstel getijdennatuur Rammegors Oosterschelde en Veerse Meer Veiligheid Rijkswaterstaat Zeeland Bergen op Zoom aan zee Natuur Duurzame energie

Blueport Oosterschelde Oosterschelde en Veerse Meer Natuur Impuls Zeeland Schelpdiervisserij Rijkswaterstaat Zeeland Toerisme en recreatie Schelpdiervissers Recreatieondernemers Natuurbeheerders

Colofon Dit is een uitgave van de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta in samenwerking met de Adviesgroep Zuidwestelijke Delta www.zwdelta.nl Samenstelling Programmabureau Zuidwestelijke Delta Eindredactie Jos Lammers, Delft Kaartmateriaal H+N+S Landschapsarchitecten, Amersfoort Posad Spatial Strategies, Den Haag Fotograﬁ e Loes de Jong, Middelburg Cover: Westerschelde, dijk Ritthem Vormgeving en opmaak men@work, Middelburg Druk Labor Graﬁ media BV, Utrecht

Middelburg, december 2010