Getijdencentrale Brouwersdam

Deltatechnologie impuls voor regionale economie Getijdencentrale Brouwersdam

De provincies Zuid-Holland en Zeeland, De provincies, Rijkswaterstaat en gemeenten willen Rijkswaterstaat en de gemeenten Goeree- het getijde op de Grevelingen voor een goede waterkwaliteit herstellen. Daarmee willen zij tevens de Overflakkee en Schouwen-Duiveland zetten gebiedsontwikkeling op en rond het meer een impuls zich in voor de bouw van een getijdencentrale geven. Het getijde verdween met de bouw van de Brouwersdam in 1971. Een doorlaat in de dam moet het op de Brouwersdam en een testcentrum voor getijde weer terugbrengen. Het zuurstofrijke zeewater dat turbines op de Grevelingendam. Samen met onder invloed van eb en vloed op zee dan weer het meer kan instromen, verbetert de condities voor natuur, bedrijven, kennisinstellingen en maatschappelijke (water)recreatie, toerisme en visserij en de regionale organisaties willen zij meerdere publieke economie als geheel. en private belangen tegelijkertijd dienen. Duurzame energie opwekken Resultaat: een nieuw icoon van de Nederlandse Bijkomend voordeel van een doorlaat in de Brouwersdam is dat die kan worden vormgegeven als een getijden deltatechnologie met regionale, landelijke én centrale: turbines die elektriciteit opwekken uit de internationale uitstraling. waterstroom door de dam. Een getijdencentrale in de Brouwersdam kan naar verwachting groene stroom produceren voor alle circa vijftigduizend huishoudens op Goeree-Overflakkee en Schouwen-Duiveland. De centrale levert zo een bijdrage aan het regeringsbeleid voor duurzame groei én aan de ambitie van de beide gemeenten om op termijn energieneutraal te zijn.

Testcentrum Grevelingendam Naast de getijdencentrale werken de twee provincies samen met het Rijk en het bedrijfsleven aan de realisatie van een ‘Testcentrum Grevelingendam’. Op laboratoriumschaal en vervolgens in de praktijk wordt onderzocht welke turbinetechnieken het meest geschikt zijn voor gebruik in de getijdencentrale. “Het realiseren van een doorlaat en een getijden Het testcentrum en grootschalige toepassing in de centrale in de Brouwersdam zijn cruciale eerste stappen getijdencentrale zijn een ideale mogelijkheid om om een aantal ontwikkelingen in de Zuidwestelijke de regio én de BV Nederland internationaal in de Delta vlot te trekken. Samen met de provincie Zeeland schijnwerpers te zetten als expert op het gebied van en de gemeenten Goeree-Overflakkee en Schouwen- ‘energiedijken’. Duiveland willen we de regionale economie een impuls geven. Meer mogelijkheden voor recreatie en toerisme en meer opbrengst voor de visserij zijn belangrijk voor het realiseren van die ambitie. Dat er wat moet gebeuren, blijkt wel uit de betrokkenheid van het Rijk, het bedrijfsleven, kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties en Europa.” Han Weber, gedeputeerde provincie Zuid-Holland Driebruggen Monster N 211 N 209 N 454 N 452 Plassen Poeldijk N 211

e t N 453 Oudewater N 464 Wateringen N 470 t N 211 o

N 465 e Gouda

D ndsch l Pijnacker olla e IJsse N 211 Delft H N 473 N 213 N 439 Delfgauw Bleiswijk N 228 N 466 Zeven- N 456 N 456 's-Gravenzande A4 Berkel en huizen N 211 Honselersdijk N 470 Naaldwijk N 222 N 219 Rotte- N 207 meren N 472 N 467 Haastrecht N 467 N 466 N 470 N 209 Rodenrijs Vli N 468 st N 213 Moordrecht Nesselande Hoek van Holland Bergschenhoek Gouderak N 207 N 220 De Lier Zeven- N 471 huizer N 223 Plas Stolwijk N 223 Vlist Polsbroek Schipluiden A20 A13 Nieuwerkerk a/d IJssel

N ie uw e l W e a s te s Schoonhoven C J rw I a la e N 210 n g e d h ka c na s a d l n a l l A20 o H Kralingsche Plas A16 Oostvoornse Bergambacht Meer

Ammerstol Nieuwpoort N 478 Groot-Ammers

Lek N 216

N 479

Nieuwe Maas Streefkerk

N 480 De Donk Ottoland A4 ALBLASSERWAARD-

Bleskensgraaf Molenaarsgraaf Getijstroom voor VOORNE PUTTEN N 481 circa 25.000 huishoudens A15 op Goeree-Overflakkee Oud-Alblas

N 214

Noord

N 482

O ude Maas

Goedereede Neder-Hardinxveld Boven- Giessendam Hardinxveld Ouddorp A15 Sliedrecht Beneden Merwede

Stellendam Visschershoek GOEREE- A29 N 57 Werkendam

A16 ede Merw OVERFLAKKEE +25cm HOEKSCHE WAARD

H a Melissant r getijdencentrale in g v lie brouwersdam t

-25cm Sommelsdijk

Dirksland Middelharnis Scharendijke

Renesse De Biesbosch Stad aan 't Haringvliet Ellemeet Brouwershaven Looperskapelle

Zonnemaire Nieuwe-Tonge Den Bommel

Nieuw-Haamstede Herkingen

Haamstede Serooskerke Drimmelen Geertruiden- berg

Greveli ngen Holl Getijstroom voor Noordgouwe andsch Burgh Oude-Tonge Diep Kerkwerve Hooge Dreischor Zwaluw Raams- circa 25.000 huishoudens Achthuizen donksveer Schuddebeurs

op Schouwen-Duiveland Sirjansland

SCHOUWEN -DUIVELAND Made Bruinisse k ra A17 Wagenberg lke A16 A59 Vo Zierikzee Nieuwerkerk Oosterland K ra mm er Oosterhout Anna Jacobapolder

A59 Terheijden Ouwerkerk testcentrum grevelingendam Sint Philipsland

A27

Teteringen

Breezand “Zeeland leeft als geen ander met water. We hebben het

water lange tijd als vijand beschouwd en willen het nu Dorst

als vriend omarmen. In het Tidal Test Center testen we O Breda os Domburg NOORD - BEVELAND t er Oostkapelle s THOLEN Veerse Meer c h Lijndonk turbines, om later op grotere schaal een getijdencentrale el de te bouwen in de Brouwersdam. De kennis die we Bavel

Aagtekerke Serooskerke daarbij opdoen, kan over de hele wereld in andere A58 deltagebieden gebruikt worden.” Grijpskerke Ulvenhout Westkapelle A16 Ben de Reu, gedeputeerde provincie Zeeland WALCHEREN Meliskerke “Goeree-Overflakkee wenst in 2020 een energieneutraal Zoutelande

Galder Biggekerke Middelburg eiland te zijn. De getijdencentrale past prima bij onze A58 A58 Strijbeek missie om dit te bereiken. Door middel van duurzame Chaam energieopwekking kan de centrale veelZUID huishoudens, - BEVELAND Koude- kerke zowel binnen als buiten onze regio, voorzien van groene © Provincie Zuid-Holland Kartografie 12_1129 stroom. De getijdencentraleNieuwdorp is bovendien een wereldwijd Borssele

Zundert Ritthem icoon voor het deltagebied in Nederland, waardoor 's-Graven- A4 Essen Vlissingen polder Schore Nisse Goeree-Overflakkee en het's-Heerenhoek omliggende Ulicoten gebied internationaal op de kaart wordt gezet. Wernhout Huijbergen Een win-win situatie voor de hele regio!” Nieuwmoer Arend-Jan van der Vlugt, wethouder gemeente A1 Baarle-Hertog Goeree-Overflakkee Castelré Driebruggen Monster N 211 N 209 N 454 N 452 Plassen Poeldijk N 211

e t N 453 Oudewater N 464 Wateringen N 470 t N 211 o

N 465 e Gouda

N ie uw e l W e a s te s Schoonhoven C J rw I a la e N 210 n g e d h ka c na s a d l n a l l A20 De voordeleno op een rijtje H Kralingsche Plas A16 Oostvoornse Bergambacht Meer

Ammerstol Nieuwpoort N 478 Groot-Ammers

Impuls voor waterkwaliteit Lek 1 N 216 Het terugbrengen van het getijde in het Grevelingenmeer is nodigN 479 voor een goede Nieuwe Maas waterkwaliteit, en dat is goed voor veel flora en fauna inStreefkerk het gebied. N 480 De Donk Ottoland A4 2 Impuls voor economie ALBLASSERWAARD- Bleskensgraaf Molenaarsgraaf Het terugbrengen van het getijde verbetert de conditiesN 481 voor (water)recreatie, toerisme en VOORNE PUTTEN A15 visserij en de regionale economie als geheel.

Oud-Alblas

N 214 Duurzame energie Noord 3 N 482

O ude Maas De getijdencentrale in de Brouwersdam produceert naar verwachting groene stroom voor

Goedereede Neder-Hardinxveld Boven- Giessendam Hardinxveld Ouddorp alle circa vijftigduizend huishoudens op Goeree-Overflakkee én Schouwen-Duiveland. A15 Sliedrecht Beneden Merwede

Stellendam Visschershoek GOEREE- A29 Werkendam N 57 4 Droge voeten

A16 ede De getijdencentrale kan op termijn een overschot aan rivierwater naar zee pompenMerw en zo OVERFLAKKEE +25cm HOEKSCHE WAARD bijdragen aan de waterveiligheid van de Rijnmond en de Drechtsteden.

H a Melissant r in g v lie t 5 Kans voor innovatie en export -25cm Sommelsdijk Een getijdencentrale als deze, met een relatief klein hoogteverschil en visvriendelijke

Dirksland Middelharnis Scharendijke turbines, is uniek in de wereld. Deze innovatieve vorm van deltatechnologie vormt een mooi De Biesbosch Renesse exportartikel voor Nederland. Stad aan 't Haringvliet Ellemeet Brouwershaven Looperskapelle

Zonnemaire Nieuwe-Tonge Den Bommel

Nieuw-Haamstede Herkingen

Haamstede Serooskerke Drimmelen Geertruiden- berg

Greveli ngen Holl Noordgouwe andsch Zuidwestelijke Delta Burgh Oude-Tonge Diep Kerkwerve Hooge Dreischor Zwaluw Raams- Achthuizen donksveer Schuddebeurs De getijdencentrale is een ontwikkeling in het Sirjansland kader van het programma Zuidwestelijke Delta. SCHOUWEN -DUIVELAND Made Bruinisse Die delta omvat Zeeland, de Zuid-Hollandse eilanden k ra A17 Wagenberg lke A16 A59 Vo en het westelijk deel van Noord-Brabant. Water is hier Zierikzee Nieuwerkerk Oosterland K ra mm de economische motor en biedt volop kansen voor er Oosterhout Anna Jacobapolder innovaties en regionale ontwikkelingen.

A59 Terheijden Ouwerkerk De Stuurgroep Zuidwestelijke Delta, ondernemers

Sint Philipsland en maatschappelijke partijen werken al jaren aan een gemeenschappelijk doel: een klimaatbestendige, A27 veilige, economisch vitale en ecologisch veerkrachtige Teteringen

Breezand delta met voldoende zoet water, nu en in de

toekomst. Een getijdencentrale die tevens fungeertDorst

O als doorlaat vormt een belangrijkeBreda stap om deze os Domburg NOORD - BEVELAND t er Oostkapelle s THOLEN Veerse Meer c h Lijndonk el “We leven in een tijd waarin functionaliteit steeds doelstellingen te realiseren. de belangrijker wordt. Dijken willen we bijvoorbeeld Bavel

Aagtekerke Serooskerke niet langer benutten voor veiligheid alleen. Ook A58een waterkering kan meerdere doelen tegelijk dienen. Grijpskerke Ulvenhout Westkapelle A16 De plannen voor een getijdencentrale in de “Getij op de Grevelingen is een belangrijk onderdeel van WALCHEREN Meliskerke Brouwersdam maken dat prachtig zichtbaar. Hier gaan de ambities van de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta, die veiligheid, waterkwaliteit en ecologie hand in hand. luidt Veilig, Veerkrachtig en Vitaal. Op de Grevelingen Zoutelande

Galder Biggekerke Middelburg Tegelijkertijd investeren we hiermee samen met de regio en het Volkerak-Zoommeer willen we dat bereiken A58 A58 Strijbeek in duurzame energie. De overheid, kennisinstellingen met terugkeer van gedempt getij op de Grevelingen,Chaam ZUID - BEVELAND en marktpartijen werken met deze getijdencentrale terugkeer van zout in het Volkerak-Zoommeer en door Koude- kerke in cocreatie aan vernieuwende oplossingen voor beide wateren weer te verbinden. Getij maakt het © Provincie Zuid-Holland Kartografie 12_1129 Nieuwdorp een duurzame samenleving. En daarmee ook aan water weer robuust gezond en dat vormt de basis voor Borssele

Zundert Ritthem een vernieuwend en kansrijk exportproduct van de economische ontwikkeling. De getijdencentrale levert op 's-Graven- A4 Essen Vlissingen polder Schore Nisse 's-Heerenhoek Nederlandse waterbouwsector. Aan zulke innovaties innovatieve wijze duurzame energie en draagt bij aan Ulicoten levert Rijkswaterstaat graag een bijdrage. Wernhout de waterveiligheid op lange termijn.” Huijbergen De Brouwersdam; daar krijg jeNieuwmoer energie van!” Johan van den Hout, voorzitter Stuurgroep Jan Hendrik Dronkers, directeur-generaal Zuidwestelijke Delta, gedeputeerde provincie A1 Baarle-Hertog Rijkswaterstaat Noord-Brabant Castelré brouwersdam

Veiligheid voor Rijnmond-Drechtsteden Kans voor innovatie en export Naast het produceren van duurzame energie kan de Het bijzondere aan een getijdencentrale in de Brouwersdam getijdencentrale ook een belangrijke rol spelen voor is het relatief beperkte hoogteverschil tussen het water aan de waterveiligheid in een bredere omgeving. de ene en het water aan de andere kant van de dam Als de stormvloedkeringen in de Nieuwe Waterweg en (1,0 - 1,5 meter). Winning van ‘getijdenenergie’ uit Hartelkanaal en de Haringvlietsluizen dicht staan vanwege laag verval, op een kosteneffectieve en visvriendelijke storm op zee en de rivieren tegelijkertijd veel water manier, wordt nog nergens in de wereld toegepast. afvoeren, loopt de regio Rijnmond-Drechtsteden een Hier ligt een mooie kans voor innovatie tot een nieuwe aanzienlijk risico op overstromingen. Tijdelijke waterberging deltatechnologie. op het Grevelingenmeer kan een oplossing bieden; de centrale kan – naast de tijdelijke berging – een overschot De kosten voor de doorlaat met getijdencentrale zijn aan rivierwater naar zee pompen. Voor de berging zijn vooralsnog geraamd op 300 tot 500 miljoen euro, overigens aanvullende ingrepen in de Volkeraksluizen en afhankelijk van de uitvoering van de centrale. in de Grevelingendam nodig, waarover het rijk nog moet De provincies en het Rijk dagen marktpartijen uit om beslissen (zie rijksstructuurvisie). met een innovatief en duurzaam ontwerp te komen.

Rijksstructuurvisie Het Rijk stelt in samenwerking met provincies, water schappen, gemeenten en maatschappelijke organisaties een rijksstructuurvisie op over de samenhangende ontwikkeling van de Grevelingen en het Volkerak- Zoommeer. Daarin neemt het Rijk de wenselijkheid en haalbaarheid onder de loep van het terugbrengen van beperkt getijde op de Grevelingen, het weer zout maken van het Volkerak-Zoommeer en van waterberging op de Grevelingen. Belangrijke aandachtspunten in de rijksstructuurvisie zijn waterveiligheid en zoetwaterbeheer (Deltaprogramma), waterkwaliteit (Kaderrichtlijn Water), natuurbescherming (Vogel- en Habitatrichtlijn) en economie en innovatie (topsectorenbeleid).

flakkeese spuisluis

“Een getijdencentrale in de Brouwersdam is een belangrijk onderdeel van een nieuw regionaal watersysteem dat zich “We streven ernaar om in 2040 een vakantie-eiland te uitstrekt van de Brouwersdam tot en met het Volkerak- zijn met een toonaangevende watereconomie die de Zoommeer. Dat nieuwe systeem vergroot de veiligheid, duurzame verbinding vormt tussen wonen, werken, stimuleert een perspectiefrijke nieuwe economie en zorgen en genieten. De oprichting van een testcentrum biedt oplossingen voor de bedreigde natuur en het onder aan de Grevelingendam en de realisatie van de druk staande milieu in dit gebied. In het gebied rond getijdencentrale in de Brouwersdam passen naadloos het Volkerak-Zoommeer werken drie provincies, in ‘ons plaatje’. Beide initiatieven leiden tot grote zes gemeenten, terreinbeheerders en ondernemers samen naamsbekendheid, meer investeringen op en rondom aan de ontwikkeling van een nieuw gebiedsperspectief: Schouwen-Duiveland en uiteindelijk tot een duurzame Waterpoort! De getijdencentrale versterkt dit perspectief economische sector, waarbij ook de visserijsector en de door het getij, zout water en een nieuwe waterdynamiek natuurwaarden een grote impuls krijgen. Samen met de terug te brengen. Zo levert de centrale veel meer op andere betrokken overheden gaan wij voor versterking dan energie alleen.” van de combinatie van economie en ecologie!” Jan Hoogendoorn, voorzitter van de Initiatiefgroep Ad Verseput, wethouder gemeente Schouwen-Duiveland Waterpoort Planning

2013-2014 Programma Gebiedsontwikkeling Grevelingen en Volkerak-Zoommeer en een studie naar de (financiële) haalbaarheid van de getijdencentrale 2013-2014 Consultatie van marktpartijen en andere belanghebbenden eind 2014 Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak-Zoommeer, inclusief besluit over herstel van getijden op de Grevelingen

Rijkswaterstaat Ministerie van Infrastructuur en Milieu 2015-2017 Selectie en optimalisatie van turbinetechniek in het Testcentrum Grevelingendam 2015-2016 Vergunningen, financiering en investeringsbeslissingen 2016-2017 Gunning van opdracht getijdencentrale aan één consortium 2018 Start werkzaamheden getijdencentrale

2020 Ingebruikname getijdencentrale

Inlichtingen

Provincie Zuid-Holland Wouter Groenen 06 1830 99 22 | [email protected]

Provincie Zeeland Leo van der Klip 0118 631 946 | [email protected]

Rijkswaterstaat Paul Paulus 06 2060 67 66 | [email protected] Uitgave juni 2013 Gemeente Goeree-Overflakkee Tekst: Tappan Communicatie Jan Zuidweg Fotografie en productbegeleiding: bureau Mediadiensten, 14 0187 | [email protected] provincie Zuid-Holland Illustratie getijdenturbine: Noordhoff, van Berkel, Nijhuis/Pentair Gemeente Schouwen-Duiveland Ontwerp: Haagsblauw, Den Haag Ricardo de Winter Druk: OBT, Den Haag 0111 452 442 | [email protected] 233399