Dziedzictwo Etnologii W Obliczu Kryzysu
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
STUDIA ETNOLOGICZNE I ANTROPOLOGICZNE Tom 20 STUDIA ETNOLOGICZNE I ANTROPOLOGICZNE Tom 20 pod redakcją Agnieszki Pieńczak i Magdaleny Szalbot Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego • Katowice 2020 redaktor naczelny Maciej Kurcz rada naukowa Zygmunt Kłodnicki Zenon Gajdzica Klaus Roth Gábor Barna Petr Janeček Halina Rusek Zuzana Beňušková Iwona Kabzińska‑Stawarz Tadeusz Siwek Letiza Bindi Jan Kajfosz Rastislava Stoličná Marcin Brocki Petr Lozoviuk Grzegorz Studnicki Irena Bukowska ‑Floreńska Stepan Pavluk Miroslav Válka Kinga Czerwińska Agnieszka Pieńczak Stanisław Węglarz Daniel Drápala Aleksander Posern‑Zieliński Jiří Woitsch Anna Drożdż Marek Rembierz Piotr Zawojski sekretarz redakcji Magdalena Szalbot redakcja Uniwersytet Śląski w Katowicach Wydział Humanistyczny Instytut Nauk o Kulturze ul. Bielska 62, 43‑400 Cieszyn tel.: (+48) 33 854 61 50 e‑mail: [email protected] Publikacja jest dostępna w Central and Eastern European Online Library www.ceeol.com Spis rzeczy Od Redakcji (Halina Rusek, Maciej Kurcz) Profesor Irena Bukowska-Floreńska inicjatorką powstania „Studiów Etnologicznych i Antropologicznych” (Grzegorz Odoj) Josef Niesyto: Medicine Masks of the Iroquois People as Revealed by the False Faces Society Peter Salner: Socialism and the Jewish Community in Slovakia Natalie Moreno‑Kamińska: Utracone, poszukiwane i odzyskane dziedzictwo kulturowe Łodzi przemysłowej na przykładzie Art_Inkubatora w Fabryce Sztuki Piotr Czepas: Utracone w XX wieku. O przeszłości podbełchatowskich wsi przed wydobyciem węgla brunatnego (zarys problematyki badawczej na wybranym przykładzie wsi Wola Grzymalina) Daniel Drápala: Niematerialne dziedzictwo kulturowe w kontekście badań nad kontaktami i sieciami społecznymi Grzegorz Studnicki: Praktyki dokumentowania i wykorzystania dziedzictwa kulturowego Śląska Cieszyńskiego od początku XIX wieku do wybuchu II wojny światowej Ewa Kozik: Wśród zapisków na marginesie: dziedzictwo „niepokornej” dyscypliny Janina Hajduk‑Nijakowska: Ekspansja ludyczności w kulturze współczesnej Natalia Zacharek: Święcenie zwierząt w Mikstacie. Tradycja i współczesność SEIA.2020.20.SR s. 1 z 2 Spis rzeczy Noty o autorach Informacje dla autorów SEIA.2020.20.SR s. 2 z 2 Contents From the Editors (Halina Rusek, Maciej Kurcz) Professor Irena Bukowska-Floreńska, Founder of the Journal “Studia Etnologiczne i Antropologiczne” [Journal of Ethnology and Anthropology] (Grzegorz Odoj) Josef Niesyto: Medicine Masks of the Iroquois People as Revealed by the False Faces Society Peter Salner: Socialism and the Jewish Community in Slovakia Natalie Moreno‑Kamińska: Lost, Sought, and Recovered: The Cultural Heritage of Industrial Łódź and the Example of Art_Inkubator in Fabryka Sztuki [Art Factory] Piotr Czepas: Lost in the 20th Century: Concerning the Histories of Villages near Bełchatów Prior to the Mining of Brown Coal (An Outline of Research Topics Based on the Particular Example of the Village of Wola Grzymalina) Daniel Drápala: Intangible Cultural Heritage in the Context of Studies of Social Contacts and Networks Grzegorz Studnicki: The Documentary Practices and Usage of the Cultural Heritage of Cieszyn Silesia from the beginning of the 19th Century to the Second World War Ewa Kozik: Among Notes on the Margin: the Legacy of an “Unruly” Discipline SEIA.2020.20.C s. 1 z 2 Contents Janina Hajduk‑Nijakowska: Expansion of the Ludic Character in Contemporary Culture Natalia Zacharek: The Ritual of the Blessing of Animals in Mikstat: Past and Present Notes on Contributors Information for the Authors SEIA.2020.20.C s. 2 z 2 Studia Etnologiczne i Antropologiczne. T. 20 ISSN 2353‑9860 (czasopismo elektroniczne) https://doi.org/10.31261/SEIA.2020.20.11 Od Redakcji Szanowni Czytelnicy, „Studia Etnologiczne i Antropologiczne” ukazują się w cieszyńskiej siedzibie Uniwersytetu Śląskiego od ponad dwudziestu lat – za chwilę do rąk Czytelników trafi dwudziesty pierwszy tom rocznika. Czy to dużo? Wydaje się, że dwadzieś‑ cia lat pozwala nazwać to pismo dosyć młodym, jednocześnie jednak trzeba zauważyć, że czas ten przyniósł wiele doświadczeń. W ciągu ostatnich kilku de‑ kad następowały, z nieznanym dotąd przyspieszeniem, przeróżne przemiany we wszystkich sferach życia ludzi, zamieszkujących każdy zakątek świata. Dobrym czasopismem można nazwać takie, które nadąża za tymi procesami – do tej grupy niewątpliwie należy zaliczyć „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”. Problematyka w nich poruszana tworzy – zgodnie z tytułem – szeroki i barwny wachlarz tematyczny, od przejawów kultury ludowej, tożsamości małych i tych najmniejszych społeczności lokalnych do społeczno‑kulturowych skutków pro‑ cesów globalizacyjnych. Od dyskusji nad światowym dziedzictwem kulturowym do poszukiwania istoty pograniczy etnicznych i narodowych. Od dyskusji nad trwaniem sztuki ludowej do poszukiwania odpowiedzi na pytanie, jak istnieje kultura ludzka i jakie przechodzi przemiany. Przyszedł czas, kiedy warto podjąć refleksję nad przyszłością cieszyńskie‑ go czasopisma: czy ma podążać niegdyś obraną, dobrze znaną drogą, czy też dobrze byłoby wytyczyć nowe ścieżki poszukiwań naukowych? Odpowiedź nie może budzić wątpliwości – pora na zmiany. Warto zachować w pamięci symbol tych dwudziestu różnorodnie skomponowanych tomów – stylizowany kołowrotek w każdym tomie w odrębnej kolorystyce – i otworzyć nowy roz‑ dział w dziejach czasopisma, które przekazuję w dobre ręce – dr. hab. Macieja Kurcza, prof. UŚ, pełniącego do niedawna funkcję dyrektora Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej, a obecnie zastępcy dyrektor w Instytucie Nauk o Kulturze w Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Halina Rusek Redaktor naczelna SEiA w latach 2012–2018 SEIA.2020.20.11 s. 1 z 2 Od Redakcji To ogromny zaszczyt, a zarazem wyzwanie stawać na czele periodyku już ukształtowanego i z ugruntowaną pozycją. Wszystko jednak musi się zmieniać. Mam tego pełną świadomość. Niektóre z projektowanych zmian mają charakter krajowy, a naturę biurokratyczno‑polityczną. U progu trzeciej dekady XXI wieku etnologia w Polsce przestała być uznawana za samodzielną dyscyplinę naukową. To wielkie rozczarowanie, które powinno skłonić rodzime antropologiczno‑ ‑etnologiczne środowisko do jeszcze bardziej wnikliwej i krytycznej oceny ak‑ tualnej rzeczywistości, w której ta dyscyplina (i to nie tylko w kraju) stała się obiektem ataków ze strony pewnej odmiany kulturowego konserwatyzmu. Także nasze czasopismo będzie przypominać o specyfice etnologii i antropologii oraz ich roli w wynajdywaniu „nowych sposobów myślenia” o świecie. W większym stopniu niż dotychczas w naszym czasopiśmie będziemy się koncentrować na konkretnych wycinkach rzeczywistości. Ufam, że ujęcie monograficzne pozwoli skierować światło na bardziej aktualne problemy, a także przerzucać swego ro‑ dzaju intelektualne mosty między etnologią a takimi dyscyplinami, jak kulturo‑ znawstwo, religioznawstwo, literaturoznawstwo czy historia. Co uważam obecnie za jeszcze bardziej konieczne niż kiedyś. Inne jakościowo zmiany powinny się pojawić ze względu na dynamikę globalnego rynku wydawniczego oraz wzbie‑ rającą potrzebę parametryzacji dorobku naukowego. A zatem. Będziemy dalej zmieniać się w duchu „otwartego dostępu” oraz wychodzić naprzeciw globalnym monopolistom wydawniczym i ich bazom danych. Co pragnę jednak podkreślić – nie zapominamy o wypracowanej przez środowisko polskich etnologów tradycji. Będziemy też nadal publikować przede wszystkim w języku polskim, znacząco jednak zwiększając liczbę tekstów czy całych numerów w języku angielskim – najważniejszym systemie komunikacji w światowej nauce. Zapraszamy do współ‑ pracy badaczy i badaczki z Europy Środkowej, a także oczywiście spoza niej. Życzylibyśmy sobie, aby nasze pismo było wciąż silnie związane z najbliższym regionem. Miejsce przecież do czegoś zobowiązuje. Cieszyn – siedziba czaso‑ pisma, a zarazem ośrodek etnologii Uniwersytetu Śląskiego – to miasto, które można traktować jako symbol projektu o nazwie „Europa Środkowa”. Pozostaje jeszcze żywić nadzieję, że nasz periodyk będzie spełniał oczekiwania etnologów i antropologów zarówno w kraju, jak i poza jego granicami. Zapraszając do lek‑ tury dwudziestego tomu „Studiów Etnologicznych i Antropologicznych”, pragnę zaanonsować już teraz tom dwudziesty pierwszy, który w całości zostanie po‑ święcony czasoprzestrzennej kategorii nocy. Maciej Kurcz Redaktor naczelny SEiA SEIA.2020.20.11 s. 2 z 2 Studia Etnologiczne i Antropologiczne. T. 20 ISSN 2353‑9860 (czasopismo elektroniczne) https://doi.org/10.31261/SEIA.2020.20.08 Profesor Irena Bukowska-Floreńska inicjatorką powstania „Studiów Etnologicznych i Antropologicznych” Zasadniczym przedmiotem zainteresowań badawczych i życiową pasją Profesor Ireny Bukowskiej‑Floreńskiej, wybitnego etnologa i antropologa kultu‑ rowego, jest Górny Śląsk, któremu poświęciła swój potencjał naukowy i twórczą energię. O kulturze tego regionu i jego mieszkańcach pisała książki, publiko‑ wała poświęcone tej tematyce liczne rozprawy i artykuły w pracach zbiorowych i czasopismach naukowych, ekspertyzy, raporty, recenzje. W czasie swoich wie‑ loletnich badań nad funkcją tradycji w społeczeństwie nowoczesnym poddawała wielostronnej analizie różne aspekty dziedzictwa kulturowego społeczności indu‑ strialnych. W dużym stopniu zajmowała ją także szeroko pojmowana problema‑ tyka z zakresu antropologii miasta i ekologii kulturowej. Bogaty dorobek nauko‑ wy Profesor Ireny Bukowskiej‑Floreńskiej dotyczy w szczególności kulturowych uwarunkowań tożsamości regionalnej, systemu wartości, rodziny, religijności, po‑ staw twórczych i aktywności kulturalnej, zagadnień