<<

CAMIÑOS 02 Y 03 06 MALPICA 08 09 12 14 MUXÍA 19 CAMARIÑAS 21 24 FIESTAS 26 Y 27

COSTA DA MORTE

FOTO ANA GARCÍA 02 JUEVES 31 DE MAYO DEL 2018 ESPECIAL TURISMO EN LA LA VOZ DE

EL TRAZADO En total 146 kilómetros los que componen la única ruta jacobea que no tiene de Compostela como meta sino como punto de partida; 86 separan la ciudad del Apóstol del cabo Fisterra y 88 del santuario de Nosa Señora da Virxe da Barca de Muxía, de los que los primeros 59 son comunes, ya que la vía se bifurca en O Hospital (Dumbría). Los otros 33 conectan ambas localidades por la costa.

CAMINOLA ETERNA FASCINACIÓN POR EL FIN DEL MUNDO LA RUTA JACOBEA, QUE HUNDE SUS ORÍGENES EN TIEMPOS ANTERIORES A LA CRISTIANIZACIÓN, CONECTA LA COSTA DA MORTE CON EL MUNDO Y ES UNA PUERTA DE ENTRADA IDEAL PARA CONOCERLA. J. V. LADO TEXTO / J. M. CASAL, XESÚS BÚA FOTOS

n 1480 el dominico los tiempos del Finis Terrae regrinos a Santiago que sur- ra (entre y Ames) a tica de Santa María das Areas alemán Felix Faber, en romano y la leyenda del Ara can Europa, aunque eso real- Ponte Olveira (entre Mazari- de Fisterra y la románica de uno de los primeros Solis, el altar del sol, por lle- mente ahora sea lo de menos, cos y Dumbría) antes del alto San Xiao de Moraime, con to- E relatos que se conser- gar al fin del mundo conoci- porque lo importante es la vi- de A Armada (Cee), el primer do su entorno monástico, co- van al respecto escribía: «Des- do. De ahí, el Camino a Fiste- da que tiene la ruta, todas las punto desde el que se divisa mo principales valores. pués de aquello no hay más rra y Muxía, que ya aparece maravillas que permite des- el mar y luego todo el traza- mundo; hay agua poderosa en el Códice Calixtino del si- cubrir y la, todavía ausencia do ya rozando el litoral por la Cosmopolitismo. El Camino, que nadie conoce». Hace dos glo XII, esté considerado co- de saturación, que empieza a ría de Corcubión ofrece esce- además de una inyección eco- semanas, en un foro promo- mo muy anterior al Camino de castigar algunos tramos del nas de postal, que eclosionan nómica importante para una vido por una conocida mar- Santiago asociado a los restos Camino Francés. frente al Atlántico en el cabo zona condenada por el decli- ca de alimentación, otro pere- del Apóstol. De hecho, la ma- Fisterra y en la punta da Barca. ve de los sectores primarios, grino, en este caso polaco, ex- yoría de historiadores coinci- Naturaleza. Todos los cami- ha convertido la zona, y parti- plica que «resulta maravillo- den que no se trata más que de nos tienen encanto natural, Patrimonio. Aunque en la ru- cularmente Fisterra, en un cri- so lo que se siente mirando a la tendencia habitual del me- pero probablemente en nin- ta hay valores anteriores como sol de lenguas, nacionalidades la inmensidad del mar cuando dievo a cristianizar toda tradi- guno se observe con tanto vi- petroglifos, dólmenes y cas- culturas,... que se empieza a se pone el sol». Hablan de lo ción o creencia pagana pree- gor la exuberancia y el vigor tros y también muestras des- notar en todos los frentes, des- mismo, de la fascinación que xistente. Seguramente así es del clima atlántico, que se va tacadas de arquitectura civil de la presencia de otras gas- en el ser humano ha genera- como la Costa da Morte en- manifestando entre espacios los vestigios religiosos lo do- tronomías hasta la evolución do, por lo menos del siglo II, tra en el catálogo de las pe- fluviales, desde Ponte Macei- minan todo, con la iglesia gó- de los usos sociales.

CABO FISTERRA PUNTA DA Es el mascarón de BARCA proa del atractivo El santuario mariano turístico, cultural y de Nosa Señora patrimonial de la da Virxe da Barca, Costa da Morte. Se asentado sobre encuentra entre los otro muy anterior puntos más visitados pétreo, asociado a de Galicia y su magia ritos paganos, es el se concentra en su principal destino de condición de fin del Muxía, en el que se Camino y en ver centra la leyenda como el sol muere de la aparición de la sobre el Atlántico Virgen al Apóstol en cada tarde. su Barca de piedra. LA VOZ DE GALICIA ESPECIAL TURISMO EN LA COSTA DA MORTE JUEVES 31 DE MAYO DEL 2018 03

MARHAY MUCHO QUE ANDAR Y MÁS MONTE ALLÁ DE LA RUTA JACOBEA EL EXITOSO CAMIÑO DOS FAROS ENCABEZA UNA RISTRA DE OPCIONES ALTERNATIVAS PARA CONOCER LA COSTA DA MORTE TANTO LITORAL COMO INTERIOR A PIE, CORRIENDO, EN BICICLETA... J. V. LADO TEXTO

espués de la Ruta Jacobea, el Camino dos Faros es, sin du- D da, la actividad turís- tica, lúdica y cultural más exi- tosa de los últimos años de la Costa da Morte, que concen- tra a centenares de participan- tes en cada edición. Se trata de un trazado que recorre unos 200 kilómetros, la gran mayo- ría de borde litoral desde Mal- pica hasta Fisterra. Se divide en ocho etapas de entre 17 y 32 kilómetros y, aunque na- ció del impulso de un puña- do de voluntarios preocupa- dos por disfrutar del entorno y cuidar el medio hoy forma parte de catálogos especiali- zados de medio mundo. Está señalizada y, además, se pue- Salida de la octava edición de Camiños dos Faros, una ruta que cualquiera puede hacer por libre. FOTO BASILIO BELLO de recorrer de manera virtual gracias a aplicaciones digita- les con lo que, el que desee vi- LA UNIÓN DE CAMINO DE RUTA LITORALES PEREGRINACIONES virla a su aire puede recorrer- LOS SANTUARIOS SANTIAGO A MUXÍA Y FLUVIALES CON INTERIORES CON la sin coincidir con las etapas fijadas e incluso partiendo el MARIANOS POR BRANDOMIL MUCHO ENCANTO VALOR SECULAR trayecto según sus capacida- des e intereses. Lógicamente Está a punto de cuajar una ini- Varias asociaciones de los Al margen de las grandes rutas Antes del auge de las pere- el atractivo está en los faros ciativa que pretende enlazar los municipios de Zas, Vimianzo de la zona, hay municipios que grinaciones jacobeas, desde que le da nombre, pero más principales santuarios maria- y alrededores trabajan para tienen las suyas propias en ám- finales del siglo pasado, en la que en los edificios en sí en nos de Galicia y del norte de recuperar, y además con la con- bitos más concretos. Es el caso Costa da Morte aún se man- los lugares que atraviesa: son Portugal en lo que se conoce sideración de Camino Jacobeo, del borde litoral de Camariñas, tenían y perviven hoy, otras senderos de percebeiros, pra- como Vía Mariana, que une una ruta que también enlaza por el espectacular entorno de peregrinaciones de carácter deras, entornos dunares, cau- con la Virxe da Barca, Santiago con la Costa da Mor- Reira; la senda dos muíños de interno asociadas a distintas ces fluviales, montes,... todo lo en Muxía. En su recorrido te, concretamente con Muxía, Cabana o la ruta Meigha Lirea, en festividades religiosas. Las más que la gran riqueza paisajísti- atraviesa ya no solo centros pero que en este caso toma el entorno de la ría de Lires, en conocidas, tradicionales y con- ca de la Costa da Morte tiene de devoción principales sino un trazado diferente —docu- Cee. Asimismo, entre Dumbría, curridas son las de la Virxe para ofrecer y que solo exige también edificios religiosos mentado históricamente como y , destaca la da Barca y la de los Milagres unas botas de caminar y mu- de singular valor cultural y defienden— a través del puente subida al mítico Monte de O de Caión, aunque hay muchos chas ansias de disfrutar. arquitectónico de Brandomil. Pindo, con varias alternativas. ejemplos más.

ANDAINAS CARRERAS El disfrute de la El circuito de carreras naturaleza se dan Correndo pola Costa la mano en las da Corte es la prueba Andainas Coñece a deportiva de moda Costa da Morte, que en toda la zona, recorren durante que está abierta las fines de semana a la participación determinadas rutas de aficionados de de los distintos cualquier nivel en municipios que las distancias de 3 y forman la comarca, 10 kilómetros. Este siempre guiadas por domingo, sin ir más grandes conocedores lejos, se celebra la de del territorio local. Zas. 04 JUEVES 31 DE MAYO DEL 2018 ESPECIAL TURISMO EN LA COSTA DA MORTE LA VOZ DE GALICIA

XEODESTINOS 2 Son seis os xeodestinos 9.000 ha da provincia coruñesa, As fragas do Eume foron promocionados dende a declaradas Parque Natural Deputación: Costa da Morte, no ano 1997. É o bosque de A Coruña e As Mariñas, ribeira mellor conservado de Ferrolterra, -, Terras Europa. Máis de 9.000 h2. Alí de Santiago e Arousa Norte está o mosteiro de Caaveiro

RESPIRAR...ESPAZOS MAXICAMENTE NATURAIS A PROVINCIA DA CORUÑA OFRECE GRAN VARIEDADE DE DESTINOS TURÍSTICOS COA NATUREZA COMO AUTÉNTICA PROTAGONISTA: DAS FRAGAS DO EUME Á COSTA DA MORTE. FOTOS J. M. CASAL, Á. MANSO, M. MARRAS, C. TOIMIL

raias infinitas, pazos Ría de Arousa Norte. Trátase de asegurar a supervivencia a peciais de conservación den- de importancia internacional. sobranceiros, exqui- do complexo dunar de Corru- longo prazo de determinados de o ano 2014. A costa Ártabra, que é o tra- sita gastronomía, fa- bedo e lagoas de Carregal e tipos de hábitat e especies, por Comezando polo extremo mo costeiro que vai dende Cari- P ros milenarios, fragas Vixán. O seu extenso sistema medio de zonas especiais pa- norte, en Ferrolterra, atopa- ño ata a ría de , constitúe exuberantes… Todo iso e moi- dunar, encabezado pola gran ra a súa protección e conser- mos Estaca de Bares, o punto un enclave de gran diversidade to máis agóchase nun territo- vación. Está integrada esta re- máis setentrional da penínsu- paisaxística que abrangue den- rio cheo de experiencias úni- de ecolóxicae polas zonas espe- la Ibérica, que separa natural- de os altos acantilados da serra cas que conforma os seis xeo- ciaisciai de conservación (ZEC) mente o mar Cantábrico e o da Capelada ata lagoas como as destinos que deseñan a estra- e polas zonas especiais de océano Atlántico. Nesta mes- de Valdoviño e Doniños, todos texia de promoción da área protecciónp para as aves ma costa atopamos o ZEC Or- eles dunha beleza inigualable. de Turismo da Deputación (ZEPA), así como polos tigueira-Mera. O río que le- da Coruña. As fragas do lugares de importancia va este nome transcorre uns Costa do Dexo Eume, as dunas de Corru- 30 quilómetros pola provin- Cara ao interior, a conca do río bedo ou a Costa da Mor- ciac da Coruña e acada a súa Grande Xubia e o seu afluente te son algúns dos destinos maiorm beleza na formación da principal, O Castro, dan nome nos que a natureza se im- ríar de e Ladrido, a xunto coa serra do Forgoselo pón con toda a súa forza e máism ampla do norte de Gali- a unha zona protexida baixo fermosura. A variedade de cia,c que representa un típico o nome de ZEC Xubia-Castro. ecosistemas, a singularidade sistema de esteiro con saí- Dende o pico de Racamonde, da flora e a fauna e, en defini- da a mar aberto en- o máis alto da serra de Forgo- tiva, a natureza e a paisaxe im- tre os ca- selo, pódense divisar as rías de 1. Verdes, póñense nos parques naturais . FerrolFerro e Ares. que ofrecen posibilidades úni- 2. Dunas de En Oleiros, encontramos a cas para un turismo ecolóxico Corrubedo. costa de Dexo, que percorre a que fuxe do ritmo da cidade. 3. Ancoradoiro, franxafranx mariña que vai dende o Comecemos, pois, a camiñar en Carnota. farfaroo de Mera ata o porto de polo territorio para nos ato- LoLorbé. A singularidade dos par con espazos de gran be- sseus ecosistemas e hábi- leza para nos impresionar coa duna móbil, que é tats xunto coa súa xeo- riqueza da nosa terra. un dos seus maioresiores morfoloxía foron as ra- atractivos, é de ggranran vava- zóns da súa declaración A xoia verde lor natural e paisaxístico, e al- tamén como monumen- Se buscamos natureza, a xoia berga moitos tipos de hábitats to natural no ano 2000. verde da provincia son as fra- nun espazo relativamente pe- Trátase dun lugar excep- gas do Eume, declaradas Par- queno. Este complexo está á cional onde se pode go- que Natural dende o ano 1997 súa vez protexido como hu- zzar da bravura do mar ba- co fin de protexer o bosque midal do convenio Ramsar e tetendo contra os cantís, nos de ribeira mellor conservado como zona especial de pro- quequ se pode observar unha do continente europeo. Cunha tección para as aves, xa que ggranran veta de cor branca co- superficie de máis de 9.000 ha2 as súas zonas anegadas xogan ñecidañecid como o Seixo Branco. que se estende por varios mu- un papel fundamental no paso comunita-nita- NoNo xxeodestino da Coruña e As nicipios dos xeodestinos de das aves que aniñan no lugar. ria (LIC)IC) ata a Mariñas,Mariñ por outra banda, atopa- Ferrolterra e da Coruña e As Esta última figura de pro- súa transformaciónansformación remosremos o ZEC Encoro de Abegon- Mariñas, é o segundo maior de tección mencionada forma en ZEC. Máis dun 10 % do bos e do-Cecebre. A construción des- toda Galiza. No corazón des- parte da chamada Red Natu- territorio galego está protexi- o anteriormente mencionado te embalse, cuxa función é a de tas terras agóchase o cenobio ra 2000. É o principal instru- do baixo algunha destas figu- de Estaca de Bares. A súa ri- garantir o abastecemento dunha beneditino máis antigo, que mento para a conservación da ras de protección. A provincia queza en canto a flora e fauna parte da área metropolitana da se coñeza, no patrimonio ga- natureza da Unión Europea. da Coruña ten un total de 17 mereceulle a protección co- Coruña, xerou un dos humidais lego: o mosteiro de Caaveiro. Trátase dunha rede ecolóxi- espazos protexidos pola Red mo ZEPA, así como a súa in- máis importantes de Galicia, re- O outro parque atopámolo na ca que se creou en 1992 co fin Natura, declarados zonas es- clusión na listaxe de humidais ferente en flora e fauna. LA VOZ DE GALICIA ESPECIAL TURISMO EN LA COSTA DA MORTE JUEVES 31 DE MAYO DEL 2018 05

ZEC, ZEPA E LIC ALGO ÚNICO As ZEC son Zonas Especiais 10 % Como única paisaxe de Conservación. As Máis dun 10 % do protexida na provincia ZEPA, Zonas Especiais de territorio galego está están os Penedos de Protección para as Aves. Os baixo algunha figura de Pasarela e Traba, entre LIC, Lugares de Importancia protección, algo Vimianzo e Laxe. Un Comunitaria. Todas elas, que dá conta da súa museo ao aire libre figuras de protección enorme riqueza natural realmente singular

...TERRACOSTA DA MORTE, A BELEZAÚNICA QUE EMOCIONA A ÁREA DE TURISMO DA DEPUTACIÓN DA CORUÑA PROMOCIONA SEIS XEODESTINOS DE RIQUEZA PAISAXÍSTICA E ECOLÓXICA. ESTE É UN DELES. INFINITAS RUTAS PARA PERCORRER. FOTOS J. M. CASAL, A. LAVANDEIRA

odo o litoral do xeo- de Galiza, a praia de Carnota. viven varias zonas especiais destino da Costa da Non estamos ante unha praia de conservación, como é o ca- Morte está protexido máis; este espazo é unha com- so do ZEC -Mandeo. T como zona especial binación de marismas, dunas A confluencia do río Mendo de conservación pola impor- e praia que conforma un eco- co Mandeo na ría de Betan- tancia dos ecosistemas maríti- sistema de alto valor natural. zos conforma unha das ma- mos e a biodiversidade da flo- Nun extremo da praia, ao pé rismas litorais de maior ex- ra e fauna que alberga. Abran- do mar, álzase o monte Pindo, tensión de Galiza. gue enclaves naturais de moi que alberga diversas lendas Por último, como única pai- diversa índole, como son o es- que falan de tesouros e raíñas. saxe protexida na provincia te- pazo natural Razo-Baldaio, as Dende o seu cume, que acada mos os Penedos de Pasarela e illas Sisargas, ou o cabo Vilán, máis de 600 metros de altitude, Traba, situados entre Laxe e Vi- entre outros. Na súa zona nor- pódese gozar dunhas estupen- mianzo. Esa condición resál- te está tamén protexida como das vistas panorámicas da zona. taos como un espazo merece- ZEPA, dada a diversidade das O faro do monte Louro, si- dor de protección especial por aves que alberga cada ano. A tuado nun enclave de vistas mor dos seus valores singula- lagoa e marismas de Baldaio privilexiadas, sinala a entra- res, estéticos e culturais, poden- (Carballo), que se estenden da á Ría de Muros e Noia. Ao do tamén destacar a relación de uns 5 quilómetros entre Ra- pé deste monte, e resgarda- equilibrio e unión que existe en- zo e A Pedra do Sal, represen- da do mar pola praia de Area tre ese medio e o propio home. tan un dos recursos naturais Maior, atopamos a lagoa das Este réxime de protección está máis importantes de Galiza. Xarfas, un espazo de gran ri- do Camiño Primitivo antes de orientado a manter as relacións A confluencia da auga salga- queza declarado de interese xuntarse co francés en Meli- e procesos, tanto naturais como da coa doce é a clave da am- natural, conformando un há- de. Para coñecer este espazo socioeconómicos, que deron lu- pla variedade de especies que bitat idóneo para o desenvol- de alto valor ecolóxico e pai- gar á súa formación e fan posi- conviven neste espazo. vemento de diferentes espe- saxístico, que mellor maneira ble o seu mantemento. A rele- O río Anllóns percorre di- cies de fauna e flora. que facer algunha das rutas de vancia deste punto está acre- ferentes municipios da Cos- sendeirismo que o percorren. ditada ao tratarse dunhas ro- ta da Morte dende o seu na- Terra de ríos O río Ulla conforma tamén un chas moi especiais, tanto pola cemento na Laracha ata a súa Terra dentro, o río Tambre importante enclave natural, o harmonía das súas formas im- desembocadura na ría de Cor- conforma dende o seu nace- ZEC Sistema fluvial Ulla-De- previsibles como pola especta- me e Laxe. O seu transcurso mento en Sobrado dos Mon- za. É o terceiro río galego en cular panorámica que ofrecen por estas terras deixou para- xes ata a súa desembocadu- canto a lonxitude, por detrás a todo aquel que se achegue a xes dunha beleza excepcional, ra toda unha zona especial de do Miño e o Sil, e separa na- contemplalas. Ese feito fixo aos como por exemplo o Refuxio conservación, ao igual que o turalmente as provincias da Penedos de Pasarela e Traba de Verdes, en Coristanco. Os seu esteiro. Para gozar deste Coruña e . merecedores, incluso, da aten- muíños que se construíron pa- entorno hai diversas áreas re- No ano 1971, a Unesco come- ción de autores como Eduardo ra aproveitar as pequenas fer- creativas instaladas ao pé do zou un proxecto de desenvol- Pondal ou Manuel Rivas. Ade- venzas e rápidos de auga que río, e tamén dúas singulares vemento sostible en espazos mais, son un recurso que pon forma o río atribúenlle a este pontes, a ponte Maceira, en- que representasen os diferen- luz ante a incógnita de cal foi a lugar un especial interese pa- tre os concellos de Negreira e tes hábitats do planeta, que se evolución do terreo. trimonial e etnográfico. Ames, e a ponte Nafonso, en- coñecen co nome de reservas A riqueza paisaxística e na- Outro espazo natural sin- tre e Noia. da biosfera. A biodiversidade COSTACOSTA DAA MMORTEORTE tural do territorio convida, gular deste xeodestino é o En Terras do Santiago álza- de flora e fauna autóctona que As illas Sisargas, o pois, a percorrelo, a poder ZEC Carnota-Monte Pindo. se a serra do Careón, que per- habitan en 17 concellos do nor- monte Pindo ou a ser, camiñando polas infini- En Carnota, falar de praias in- tence á Dorsal Galega, un pe- te da provincia mereceulle á lagoa e marismas de tas rutas que ofrece. En todas finitas cobra un sentido case queno cordal montañoso que zona a catalogación como re- Baldaio son espazos elas, será doado atopar para- literal, posto que atopamos o atravesa o centro da comuni- serva da biosfera das Mariñas xes naturais únicas, moldea- areal que encabeza a clasifica- dade autónoma. Estes montes Coruñesas e Terras do Man- únicos desta tan das polo clima que suaviza o ción de praias máis extensas forman parte da última etapa deo. Neste mesmo espazo con- rica e diversa comarca mar tan próximo. 06 JUEVES 31 DE MAYO DEL 2018 ESPECIAL TURISMO EN LA COSTA DA MORTE LA VOZ DE GALICIA PAISAJE Las puestas de sol desde el litoral carballés, tanto desde A Pedra do Sal (en la imagen) como desde Razo, comienzan a ser algo más que un hermoso fenómeno natural para pasar al sociológico. Al igual que en otros puntos relevantes de la Costa da Morte, empieza a ser habitual que los atardeceres reúnan a decenas de personas para disfrutar de la caída del astro. En verano, justo al lado de las Illas Sisargas.

CARBALLODEL MAR DEL NORTE A LAS CASCADAS DEL SUR LOS 16 KILÓMETROS DE LITORAL ACOGEN GRANDES PLAYAS, UN ÁREA NATURAL INCOMPARABLE, O ESPACIOS PARA DIVERSOS DEPORTES, POR EJEMPLO EL SURF, DE FAMA INTERNACIONAL. S. G. RIAL TEXTO / ANA GARCÍA FOTOS

el mar del norte del lares de Galicia, y desde lue- Laracha, se extienden 16 kiló- de futuros deportistas sobre Carballo a los lími- go un casco urbano cada día metros de ruta azul (un sende- las tablas... El surf manda, pe- ¡NO TE PIERDAS! tes que por el sur más apto para caminatas, con ro con este galardón, además ro no es la única actividad. El La línea de costa. del municipio mar- un largo paseo, en este caso de de las tres playas reconocidas bodyboard; la pesca, submari- D Básica: playas, naturaleza, ca, entre otros puntos, el río sur a norte siguiendo el cur- como tales) de gran diversi- na y de costa, o el parapente, deportes, ocio, paseos... Outón y la fervenza de Entre- so del río Anllóns, que en pri- dad. La laguna, la marisma y son otras actividades relativa- cruces, hay unos 20 kilóme- mavera y verano ofrece relax —más extensamente— las du- mente habituales en el vera- El casco urbano. Cada tros de media que ofrecen al y paisajes bucólicos en pleno nas de Baldaio conforman un no. Tierra adentro, el deporte día más humanizado. La visitante grandes contrastes corazón de Bergantiños ecosistema único, ricos en flo- es otra de las esencias de Car- antigua cárcel aloja la paisajísticos en los que sin du- ra y fauna. Ricas en todo: ac- ballo, que genera flujos turís- oficina de turismo. da gobierna el agua. Mar, cas- Riqueza tividad marisquera, rutas es- ticos importantes: fútbol, ba- cadas y balneario conforman Pero el litoral se lleva, y con pecíficas, paseos de madera lonmano, baloncesto, ciclis- El río. El Anllóns merece la esencia turística del muni- razón, la principal fama turís- y de arena (en el área de Tu- mo, voley, hockey, atletismo, un paseo relajado. cipio, sin olvidar el resto de la tica. No hay un mar: hay mu- rismo del Concello de Carba- motor, salvamento, artes mar- riqueza: el monte Neme, des- chos. Desde el mirador natural llo hay diseñadas rutas espe- ciales.... En todas las discipli- Las ferias. Todos los tacado mirador de medio Ber- de Santa Mariña, en los lindes cíficas para ir a pie o en bici- nas hay competiciones impor- jueves, además de los gantiños; el carballo de Vilar de Malpica, hasta las grutas y cleta), observatorio de aves, tantes que sirven para que mi- segundos, cuartos y de Francos, en Artes, uno de aún desconocidas grutas de la playa fósil, meca de surfistas les de visitantes descubran los últimos domingos. los más longevos y espectacu- Furna Furada, ya al lado de A de todo el mundo y escuela muchos encantos carballeses.

LA LEYENDA Las principales fiestas del núcleo de Carballo son las de San Xoán, en las que aún manda el fuego y la tradición. Las leyendas se mantienen, como la reunión de las brujas en el Monte Neme. Primero en la fuente de Santa Cristina, donde antes de la explotación SURF minera hubo una capilla, y AGUA después en la Eira das Meigas, Razo tiene una larga tradición en las escuelas Salada para disfrutar de la extensa costa costa, círculo lítico del que poco queda. de surf-camps, una actividad pionera que no ha dulce para admirar las fervenzas de Entrecruces dejado de crecer en cada temporada. o Rus, y reparadora en el balneario urbano. LA VOZ DE GALICIA ESPECIAL TURISMO EN LA COSTA DA MORTE JUEVES 31 DE MAYO DEL 2018 07

AUN ABANICO LARACHA DE COLORES HAY QUE SENTIRLO PARA SABER LO QUE ES. EL MUNICIPIO CONJUGA A LA PERFECCIÓN TRADICIÓN, NATURALEZA, ACTIVIDADES TURÍSTICAS Y DEVOCIÓN. EL PAQUETE PERFECTO PARA EL VIAJERO MARTA LÓPEZ TEXTO

a gama cromática que ¡NO TE PIERDAS! puede apreciarse en el municipio larachés es Caión. Playa, hostelería L sencillamente espec- desbordante, pesca y tacular. Enamora el azul de actividades deportivas. Caión, bravío y dulce al mis- mo tiempo; enamora el verde Soandres. Interesante de sus praderas y el tono cas- manifestación de taño de sus tierras y encandi- arquitectura gótica. lan, sobre todo, los vivos tonos de sus hortalizas, seña de iden- Gabenlle. Una buena tidad de su territorio. zona para descansar El azul se intensifica aún después de haber más si se tienen en cuenta realizado una ruta fluvial. los galardones que la Adeac Santa Marta. le otorgó a principios de mes. El mirador en lo alto del monte deja a Además de mantener la ban- cualquiera sin palabras. dera azul en la playa de Caión y el título de sendero azul pa- ra el que discurre por su lito- ral, este año incorporan una to de calidad, sabe donde en- nueva distinción, la de cen- contrarlo. La horticultura se tro azul, que le ha sido otor- ha convertido en uno de los gada al Centro de Interpreta- valores en alza del municipio, ción dos Muíños de Golmar. y bajo su alero se cobijan al- La oferta hostelera en Caión es amplia. Hay donde elegir para una tarde de terraceo. FOTO A. GARCÍA gunos de los productores con Riqueza fluvial. El Anllóns más peso de toda la comarca. LOS MILAGROS es una de las principales ba- La romería de Os Milagros, zas del concello bergantiñán, y Patrimonio y devoción. Tanto de interés turístico, para apreciarlo en todo su es- para buscar respuesta divina congrega cada año a plendor hay multitud de sen- como para admirar su rique- deros repartidos por todo el za arquitectónica, el templo de centenares de fieles territorio. Si, además, se hace Soandres, mayoritariamente en Caión. Hay otras de una pequeña parada de avitua- gótico, es una parada obliga- relevancia en el Concello, llamiento en el área recreativa da. Templo imponente y cu- como la de Santa de Gabenlle, la experiencia en yos orígenes podrían remon- Margarida de Montemaior. conjunto hará que uno pierda tarse al siglo X, según las do- el sentido por la naturaleza. cumentaciones conservadas. LAS CEREZAS Producto de la tierra. El mer- Servicios. ofrece Cada primer domingo cado quincenal de Paiosaco es también servicios para el ca- de julio el fruto rojo por uno de los puntos de referen- ravanismo: Xermaña, en Caión excelencia toma las calles cia de toda la Costa da Morte. (vaciado de WC y aguas usa- de Paiosaco en el marco Cuando uno busca un produc- das) y Regado, en Cabovilaño. de la Feira das Cereixas, un multitudinario mercado declarado de Interés LA LEYENDA Turístico de Galicia Existe una vieja leyenda que recoge la historia desde el año 2014. de tres hermanas que vivían en los montes de LA PESCA Santa Marta (A Laracha), y de Santa Leocadia Para empaparse de la y A Estrela (), que decidieron construir cultura marinera y conocer tres capillas con las fachadas enfrentadas todos sus entresijos es entre sí para poder saludarse desde la recomendable darse un distancia. En cuanto a la llegada de la talla de paseo por el Arquivo Santa Marta a la actual iglesia de Soandres, da Pesca o presenciar se atribuye a la comunidad benedictina que las siempre emotivas vivió en el templo allá por el año 1850. procesiones marítimas de la Virxe do Carme. 08 JUEVES 31 DE MAYO DEL 2018 ESPECIAL TURISMO EN LA COSTA DA MORTE LA VOZ DE GALICIA

ISLAS SISARGAS Este archipiélago es, sin duda, el paraje más emblemático de Malpica. Tiene uno de los faros más antiguos de la Costa da Morte que protege a los marineros de los peligrosos acantilados y, además, alberga aves marinas de distintas especies. Fue declarado, de hecho, Zona de Especial Protección para las Aves. Se puede acceder a estas increíbles islas mediante la contratación de un barco privado en el puerto malpicán.

MALPICAVILLA MARINERA POR EXCELENCIA DE BERGANTIÑOS LAS ESTRECHAS CALLEJUELAS CON INCONTABLES BARES, SU COSTA, LA OLERÍA DE BUÑO Y LAS FIESTAS TRADICIONALES LLENAN DE VIDA CADA VERANO ESTE PUEBLO. MELISSA RODRÍGUEZ TEXTO / ANA GARCÍA, BASILIO BELLO FOTOS

alpica es y vive pa- creaciones de arcilla, y no de una familia alfarera. Si, en cam- San Miro surgen a raíz de los ra el mar. Su tradi- cualquier modo, sino volcán- bio, se quiere navegar sobre las más hermosos acantilados. En ¡NO TE PIERDAS! ción marinera se dose en conservar y potenciar olas, la Casa do Pescador con cambio, Area Maior nace en el Faro de Nariga. remonta al siglo esta tradición del siglo XVI. los murales marineros de Ur- núcleo del pueblo, convirtién- Es el M más moderno de Galicia. XVII, como uno de los puer- bano Lugrís es la mejor opción. dola en la playa más urbana Museos. tos balleneros más importan- El Ecomuseo Forno de la Costa da Morte. Las te- Mirador de San tes de Galicia. Es esta activi- do Forte es el mejor lugar pa- Playas. Será por arenales. Es- rrazas de los bares abrazan el Adrián. Las mejores dad la que da vida a la villa ra retroceder en el tiempo y te municipio tiene hasta diez mar y la hacen increíblemen- vistas de Malpica. cada día y despierta el inte- conocer el modo de vida de playas. As Torradas, Os Riás y te auténtica. rés de los turistas con la tradi- Torres de Mens. Fortaleza Malpica. cional subasta en la lonja y el LA LEYENDA Arranca junio con medieval privada declarada fundamental trabajo que tan- dos fiestas religiosas: la del Bien de Interés Cultural. to las rederas como los astille- La romería de San Adrián esconde una leyenda, que Corpus y la romería de Santo ros hacen a pie de dársena pa- dice que el santo vino a Malpica para luchar contra Hadrián. Esta última es de las Croa do Castro. ra que los barcos puedan salir una plaga de serpientes que padecía la comarca. más concurridas de la comar- Yacimiento desde el que a faenar. Pero hay mucho más. Al llegar al cabo mató una pisándola con su pie, ca. Julio llega fuerte con el Nor- se divisa el castro en el alto de un otero. logrando, así, que todas las restantes desaparecieran. destazo Rock para los más fie- Artesanía. La olería de Bu- les a este tipo de música. Y ya De este modo, cuando la marea está baja en la costa Iglesia de Santiago ño es también es un referen- en agosto el calendario se lle- de Mens. Declarada te en toda la comunidad, pues a los pies de la ermita, se puede ver grabada en la na con la Mostra da Olería de Conjunto Histórico Artístico. hasta trece alfareros y nueve piedra la serpiente con la huella de San Adrián. Buño, la Feira Mariñeira, la Fes- tiendas siguen viviendo de las ta Galega y las Festas do Mar.

TRAVESÍA A NADO FESTAS DO MAR Malpica es deporte. El Concello malpicán Y prueba de ello ofrece muchas fiestas: son las diferentes desde temática religiosa citas deportivas que hasta gallega y rockera. se suceden en los Pero la de más fama es meses de estío. La la que honra a la Virgen más espectacular, la del Carmen, patrona Travesía a nado que de la gente del mar, en consiste en cubrir 4,3 el transcurso de una kilómetros entre las procesión marítima Sisargas y Area Maior. hasta las Sisargas. LA VOZ DE GALICIA ESPECIAL TURISMO EN LA COSTA DA MORTE JUEVES 31 DE MAYO DEL 2018 09 AS BARREIRAS PENEDOS La excavación de hace Mucho más que piedras, solo unas semanas los Penedos de Pasarela no ha hecho más son formaciones que engrandecer el geomórficas que evocan valor de este castro, todo tipo de historias y prácticamente urbano, suponen un espectáculo que ahora deja ver al plástico, en el que la visitante sus estructuras naturaleza superó a MEGALITISMO internas CEREIXO Chillida, como dice Rivas. MOSQUETÍN La mayoría de Las Torres de Cereixo Este conjunto de molinos monumentos del y el paseo del río se de agua y batanes, Parque do Megalitismo complementan con el que eran antiguos están en Vimianzo, valor de la iglesia de mecanismos para tratar además perfectamente Santiago y esta portada los tejidos, además de su accesibles y señalizados de la Traslatio, primera valor etnográfico, porque tanto por medios físicos referencia escultórica del funcionan perfectamente, como telemáticos. trasladado de los restos están enmarcados en un del Apóstol. escenario fluvial de lujo.

VIMIANZOUN CASTILLO VIVO PARA VIAJAR GRATIS AL MEDIEVO LA FORTALEZA MEDIEVAL ES EL CENTRO Y EL ELEMENTO AGLUTINADOR DE TODA UNA SERIE DE RECURSOS CULTURALES Y PATRIMONIALES, CUIDADOS A TRAVÉS DEL TEATRO, LA MÚSICA, LA ARTESANÍA... J. V. LADO TEXTO

oseer un castillo no es ¡NO TE PIERDAS! algo que diga demasia- do de un pueblo de la Asalto. Es el culmen de península ibérica. Aho- P la recreación histórica en ra bien, que conserve tres to- la Costa da Morte. rres, además de la del Home- naje, buena parte de las alme- La Faguía. Fiesta nas en punta de diamante, su gastronómica foso, el resto de la infraestruc- documentada desde tura defensiva ya es otra cosa. 1608. 9 de julio. Más, cuando a todo ello se le añade la apertura gratuita al Rapa das Bestas. público toda la semana maña- Monte Faro. Mes de julio na y tarde excepto los lunes y eso viene acompañado de visi- Fiestas parroquiales. tas teatralizadas, espectáculos, Calo, Carnés, Baíñas,... las música, demostraciones de ar- parroquias tienen a las orquestas más de moda. tesanía en vivo... Vamos, difí- cilmente se pueda encontrar, Las visitas teatralizadas son la principal atracción de la fortaleza. FOTO BASILIO BELLO al menos en Galicia, otro va- lor similar en el que poder ex- Soneira, fue escenario de to- ta en valor, que dan sus fru- perimentar, de verdad, lo que LA LEYENDA do tipo de avatares históricos. tos en forma de conservación era la vida del medievo, tanto La riqueza patrimonial soneirana está también Sirvió como objeto de revuel- y difusión. para el que nacía noble, como tas campesinas, las que hoy se trufada de leyendas como el túnel que uniría para la gran mayoría a los que recrean en la fiesta del Asalto, Naturaleza. Aunque el patri- les tocaba ser vasallos. el Castillo con el Castro das Barreiras la y también como prisión para monio, el religioso incluido, virgen-mora de Monte Torán o el tesoro de el obispo Diego de Muros o el porque existen también rutas Historia. Con partes todavía la Casota de Freans; pero la más romántica arzobispo Alonso II de Fonse- señalizadas, al igual que en el del siglo XII, la fortaleza, tam- y trágica es la que cuenta que el pozo del ca. Y eso es solo una pequeña Castillo, que se pueden seguir bién conocida como Torres foso del Castillo caían muchas jóvenes que parte de la historia y el patri- desde dispositivos móviles a de Martelo, por el autor de su por allí paseaban ensimismadas pensando en monio que atesora Vimianzo, través de códigos QR, desta- gran restauración en el siglo que va desde la riqueza me- ca especialmente; Vimianzo XIX, está construida sobre to- sus amores. Morían ahogadas y sus espíritus galítica y castreña, hasta la ar- también está provisto de gran- do en los siglos XIV y XV. En salían convertidos en palomas para posarse quitectura señorial, reflejada das atractivos naturales, sobre manos de los Traba, los Alta- en las almenas y, así, observar a sus amados. en ejemplos como el Pazo de todo en cuanto a montes y es- mira y otras familias nobles Trasariz. Además, para todo pacios fluviales, pero también que dominaron las Terras de ello existen planes de pues- acaricia el mar por Sabadelle. El Centro Arqueológico del Dolmen de Dombate está abierto todos los días, con visitas guiadas y representaciones históricas durante ciertas épocas del año. FOTO BASILIO BELLO

SENDA DO ANLLÓNS Ubicada en la ensenada da Insua, conduce a los usuarios a EL VALOR DE LO ARQUEOLÓGICO todo un mundo CABANADOMBATE, CONSIDERADO COMO LA CATEDRAL DEL MEGALITISMO GALLEGO, ES de buenas sensaciones, tanto EL EJE TURÍSTICO DEL MUNICIPIO. PAULA VÁZQUEZ TEXTO / J. M. CASAL, BASILIO BELLO FOTOS naturales como paisajísticas. abana es uno de los con- TORRE DA cellos más destacados ¡NO TE PIERDAS! adaptados, casas vacacionales PENELA en Galicia en el mundo muy cuidadas y establecemen- Patrimonio. Situada en de la arqueología por- El Dolmen tos hosteleros y apartamentos. C de Dombate y el castro de la parroquia que en su territorio se encuen- Borneiro son imprescindibles, tran dos importantes yacimien- Hermosas vistas. Otra Cabana cabanesa de pero también es Silvarredonda, es el tos: el Dolmen de Dombate, co- recomendable visitar la torre es la que mira al río Anllóns, a nocido como la catedral del me- de A Penela y la aldea de la que asoma a la desembocadu- único resto de una galitismo gallego, y el Castro de Riobó. ra y al Monte Branco, y también fortaleza medieval A Cidá de Borneiro. la que conserva como un tesoro que vigilaba el Paseos. Una caminata por el patrimonio vivo que son las condado del Dombate. Incluso desde Estados la desembocadura del río aves que pasan el invierno en la mismo nombre. Unidos vienen visitantes para ver Anllóns aclara la mente y ensenada, o la riqueza etnográfi- este dolmen. Con medio millar de abre el corazón. ca de los molinos o los astilleros, MARISQUEO siglos a cuestas y sus pinturas y que dan cuenta de oficios ya casi Entre el mar y el grabados únicos, es espacio de desaparecidos, pero que forman río de Cabana reuniones escolares, recorridos sobre todo para escolares. parte de la historia de un muni- de Bergantiños, guiados de adultos, e incluso de cipio cuya fachada marítima tie- los mariscadores conciertos. Se encuentra ubica- Accesos y alojamientos. Tanto el ne una de las vistas más hermo- y mariscadoras do en la parroquia de Borneiro, Dolmen como el Castro son acce- sas y más dulces de todas cuantas una zona especialmente querida sibles para las personas con mo- hay en la Costa da Morte. Ade- crían los más por los antepasados de los caba- vilidad reducida, lo que hace de más de unos de los berberechos sabrosos neses porque allí también está el Cabana un destino ideal para to- más volarados por los diferentes berberechos de castro que lleva el nombre de la dos. Hay, también, alojamientos gourmets. toda la Costa da parroquia. Morte. Castro de A Cidá. Muy bien con- LA LEYENDA AVES servado, y con novedades, tras la La leyenda del Dolmen de Bombate cuenta que la El avistamiento de excavación que sacó a la luz el ba- tampa de la cámara fue transportada a la cabeza las aves supone rrio de extramuros y mostró mu- por un ecanto femenino, y que esta construyó la un divertimento chos de los detalles de como era estructura arqueológica mientras palillaba. Pero para los niños, y la vida en las comunidades cas- treñas. Declarado Ben de Inte- hay otra versión, que cuenta que cuenta que los permite el estudio rese Cultural, es el otro polo de moros construyeron una trabe de oro subterránea de diferentes atención del municipio. Miles de desde el Dolmen de Dombate hasta el Castillo de especies de aves. personas lo visitan todos los años, Castelo. Esta es una zona y el Concello también le da vida privilegiada para ello a través de diversas actividades, LOS CAMINANTES DIVISAN AL FIN EL MAR TRAS UNA LARGA MARCHA DESDE RONCESVALLES POR EL INTERIOR. ANTES DE LA META, UN GRAN ESPACIO URBANO LOS ACOGE. S. G. RIAL TEXTO

DONDE EL CAMINO SE HACE CEEAL FIN OCÉANO ras más de 800 kiló- mente el regidor, Ramón . metros de recorrido Ese «de todo» incluye desde desde Roncesvalles, servicios públicos inhabitua- T los peregrinos divi- les en concellos de este tama- san al fin el mar en los altos ño (el ejemplo más claro es de Cee: la ría de Corcubión, el el hospital) hasta los comer- Cabo Fisterra... El océano. En ciales. Todo desde el Campo A Armada, a poca distancia del do Sacramento, bajando por emblemático San Pedro Már- A Madalena, la Rúa de Arri- tir, justo antes de bajar hacia ba, la encantadora plaza del Desde lo alto del monte de A Armada, antes de bajar hacia Brens, ya se divisa el mar. FOTO ANA GARCÍA Brens. Si vale la comparación, Olvido, la plaza de la Consti- es casi como divisar la catedral tución, la iglesia (como todos ¡NO TE PIERDAS! por primera vez desde el Mon- los caminos, hay que pasar a LA LEYENDA te do Gozo: ambas son metas su lado: vale la pena adentrar- largamente deseadas. se en ella), y ya la salida hacia La costa. Las dos: brava Relata una antigua tradición, historia o Es, por tanto, Cee, un pun- Corcubión y Fisterra. junto a Lires y la interior, leyenda, que la primitiva talla de la Virxe tranquila, hacia Estorde, el to clave en el Camiño, por lo Cee es una pequeña ciudad da Xunqueira fue arrojada por un navío y Recheo o Caneliñas. simbólico, pero también por de servicios, un lugar de gran apareció posteriormente entre los juncos que lo práctico: más abajo, a po- capacidad hostelera y residen- O Son. Un gran mirador, ocupaban lo que ahora es el Recheo de la cos metros del más tranquilo cial. Pero también un munici- como San Pedro Mártir. Seca, un amplio espacio ganado al mar frente que bate en el Recheo, espe- pio con numerosos rincones a la iglesia y hasta la zona de A Globa. Esa ran a los caminantes dos ki- naturales que merece la pena Las fiestas. En torno al misma tradición indica que en esa zona se lómetros de vía urbana. Ex- disfrutar, desde el mirador de 15 de agosto. ceptuando Santiago y algunas O Son hasta las playas y calas fundó una población que ya existía en el siglo grandes ciudades, en pocos lu- que se recortan por Estorde Mercado. Todos los XII. La imagen gozó de mucha devoción entre gares la vía discurre en un en- o desde Brens y A Ameixen- domingos del año, en la los marineros. La actual imagen fue donada torno similar. Y eso le permi- da hasta Gures. Cee es merca- plaza y en el entorno de por Pedro Antonio Díaz Porrúa a principio te a los peregrinos, y a los tu- do dominical, fiestas de agos- la iglesia, abarrotado de puestos. Es una gran feria del siglo XIX. En 1809, la antigua iglesia fue ristas en general, disfrutar de to de muy alto nivel, atardece- destruida por las tropas francesas. un pueblo «que tiene de to- res de ensueño en Lires y am- comarcal. do», como describe gráfica- plias zonas de esparcimiento.

Gures, con O Pindo al fondo. FOTO A. LAVANDEIRA Escaleras del Fernando Blanco. FOTO ANA GARCÍA La Casa da Cultura, en el Recheo. FOTO ANA GARCÍA LA COSTA PATRIMONIO EL RECHEO Está repartida en tres grandes áreas: el Uno de los símbolos de Cee es el instituto Construido hace poco más de 40 años sobre entorno de Lires, entre la Nemiña de Muxía Fernando Blanco, terminado en 1886, parte de la ría, hoy es el punto central de y O Rostro de Fisterra; Estorde (parroquia de clave en el desarrollo educativo de muchas la vida urbana. Un gran parque, con canal Toba), a caballo entre Fisterra y Corcubión, y generaciones, y un ejemplo constructivo, jardín incluido, divide un espacio que combina todo la línea agreste que desde el Recheo baja botánico incluido. Es una de las joyas ceenses, viviendas con la Casa da Cultura, al fin con hasta la frontera con O Ézaro, con lugares de como el museo que lleva su nombre, y varias muchas actividades: Concello, Facenda, el gran encanto como la ballenera de Caneliñas. calles que mantienen el sabor histórico. mercado, el centro comercial, el hospital... 12 JUEVES 31 DE MAYO DEL 2018 ESPECIAL TURISMO EN LA COSTA DA MORTE LA VOZ DE GALICIA

CULTURA El Museo Etnolúdico de Galicia, coordinado por Ricardo Pérez y Verdes, es un referente por la enorme cantidad de juegos que albergan sus vitrinas y por las iniciativas curiosas que se llevan a cabo cada año.

EDUARDO PONDAL La historia de Ponteceso no se entiende sin la figura del Rexurdimento, Eduardo Pondal. Su casa, a pie del Anllóns, es un lugar de parada obligada. Desde aquí se llega a O Couto, sede de la Fundación Pondal.

PATRIMONIO A Pedra da Serpe, en el lugar de Gondomil, en la parroquia de Corme Aldea, es el petroglifo más destacado de la Costa da Morte y objeto de debate entre los historiadores, sobre su origen y fecha reales. O Roncudo ofrece unas puestas de sol únicas y sus rocas albergan los mejores percebes. ANA GARCÍA

¡NO TE PIERDAS!

Festa do Raxo. Se celebrará el 2 de junio. LA CUNA DE PONDAL OFRECE PARAJES ÚNICOS Festa do Percebe. Será el 14 de julio en Corme. PONTECESO Es una de las fiestas REPRESENTA LA SIMBIOSIS PERFECTA ENTRE EL MAR Y LA TIERRA, EL PATRIMONIO Y LA más relevantes a nivel GASTRONOMÍA, LA CULTURA Y LA HISTORIA T. LONGUEIRA TEXTO / J. M. CASAL, ANA GARCÍA FOTOS gastronómico de la Costa da Morte y una de las n pleno corazón de que se fusiona con el Atlánti- tivo y atractivo. Lugar donde fuerzo, peligro y espectáculo de mayor tirón entre los Bergantiños y de la co dejando una estampa úni- el mar golpea con fuerza y de a partes iguales. turistas. Los percebeiros Costa da Morte se al- ca al visitante. Su estuario es cuyas rocas se extrae, dicen, pondrán a la venta entre za Ponteceso, una lo- un rico emplazamiento para el mejor percebe del mundo. Senderismo. Hay sendas, ru- 800 y 900 kilos del mejor E crustáceo de O Roncudo. calidad que aúna todo aque- los amantes de la ornitología. Cientos de turistas acuden ca- tas y andainas que invitan a llo que el turista ansía: mar y da mes de julio y de diciem- uno a perderse. Entornos dig- Travesía a nado. Gastronomía. tierra, gastronomía y un rico A ocho kiló- bre al arranque de campaña. nos de la mejor fotografía, de Balarés acogerá una patrimonio, cultura e historia. metros de Ponteceso se en- Aquí se disfruta, como en nin- la mejor puesta de sol. El tra- de las pruebas más Cuna del gran Eduardo Pon- cuentra Corme. Su faro, O guna otra parte de un arte, el mo del Camiño dos Faros es, importantes de la Costa dal, pilar fundamental del Re- Roncudo, es el principal ac- de percebeiro, que aúna es- sencillamente, un regalo para da Morte. Se celebrará xurdimento y autor del himno la vista y pasear junto al An- el 22 de julio, día en el galego, su fundación ha sabido llóns supone un lujo al alcan- que también habrá el defender el magnífico y rico LA LEYENDA ce de cualquiera. tradicional paseo a caballo. legado del poeta y represen- «Corría el año 1899 cuando la anciana ta el aval para poner en valor Autocaravanismo. Ponteceso Baixada do Anllóns. Juliana Rodríguez empezó a notar cosas el pasado, pero pensando en ha sabido dar respuesta al inci- El 15 de agosto. las generaciones futuras. Pon- raras en su casa, en Anllóns. Se levantaba piente turismo de autocarava- teceso es tierra de colores y por la mañana y se encontraba con todo na. Fue de los primeros en ha- Mercados y ferias. En contrastes. Monte Branco es revuelto, incluidos los muebles. Los huevos bilitar un área específica jun- Corme, todos los viernes; y el lugar perfecto para abrazar to al Museo Etnolúdico de Ga- en A Trabe, a la entrada de le aparecían vacíos y también algún que otro Ponteceso, los sábados. la inmensidad. Al fondo, la Ba- esputo decoraba su ropa». Leyenda sobre licia. Y en breve habrá otra a rra do Anllóns, principal pan- A Casa do Demo. la entrada de Corme, junto al talla fluvial de Bergantiños, colegio As Forcadas. LA VOZ DE GALICIA ESPECIAL TURISMO EN LA COSTA DA MORTE JUEVES 31 DE MAYO DEL 2018 13

OLOR A ROBLE La Carballeira de Baio, de titularidad municipal desde hace casi un año, tiene algo más de 9.000 metros cuadrados y casi 400 robles en toda su extensión, que la convierten en un lugar único, no solo en la Costa da Morte, sino en toda la comunidad, al tratarse de un espacio de extraordinaria naturaleza pegado a un casco urbano. Un oasis para respirar aire puro en el que el tiempo parece detenerse.

ZASPUERTA DE ENTRADA A LA COSTA DA MORTE EL OLOR A ROBLE BAÑA CADA KILÓMETRO CUADRADO DEL MUNICIPIO, MIENTRAS QUE SUS EDIFICACIONES SEÑORIALES Y SU RIQUEZA FLUVIAL LLAMAN AL ENCANTO. MARTA LÓPEZ TEXTO / BASILIO BELLO, JOSÉ MANUEL CASAL FOTOS

o todo en la Costa balleira de Baio no solo actúa el municipio puede presumir da Morte es litoral. como punto de encuentro pa- de una gran tradición artesa- ¡NO TE PIERDAS! Si bien concellos co- ra la fiesta anual de los vecinos LA LEYENDA na en lino, a menudo expues- mo Cee, Ponteceso —a celebrar el próximo 24 de Según cuentan historias ta en el Castelo de Vimianzo. Pedra Vixía. Este paraje N natural, de gran belleza, o Fisterra deslumbran por su junio— sino que es un paraje locales, en la cima del fue acondicionado en su línea de Costa, cuando uno natural que bien merece ser Monte Castro esconden Manifestaciones megalíti- cas. día por iniciativa vecinal. acude a Zas lo hace con la in- visitado el resto del año. Des- los moros un fecundo Declarado Ben de Inte- tención de tomarse un respiro de el Concello buscan su pues- rese Cultural en 2011, la Arca Pico de Meda. Buena en el interior. No se escucha el ta en valor mediante la decla- tesoro de barras de oro da Piosa es el principal expo- caminata hasta la cima rugir bravo de las olas, pero el ración de Espacio Natural Pro- y plata desde tiempos nente megalítico del munici- inmemoriables. ¿Y por y espectaculares vistas silencio de sus campos y mon- tegido, o una figura similar, y pio. Está situado en el límite desde el mirador. En tes, solo salpicado por los so- la formalización de diferentes qué nadie se ha atrevido entre la parroquia de Muíño y verano puede hacerse nidos de la fauna local, es un actuaciones que no interfie- a buscarlo? Pues Baíñas, ya en Vimianzo. observación astronómica. tesoro que no se puede pagar. ran demasiado con el entorno. porque esas mismas Arquitectura. Zas es algo así como la puer- leyendas hablan de Señorial y civil. Riqueza fluvial. Rutas, ta grande de entrada a la Cos- Para comer y fiar. En Zas han Además de un consistorio es- paseos por la orilla y hasta ta da Morte cuando uno via- convertido a la filloa en algo grandes desgracias téticamente admirable, el mu- una playa en Carreira. ja desde las capitales de pro- así como su bastión gastronó- que, de encontrarse el nicipio cuenta con hasta cin- vincia: un sabroso aperitivo a mico, llegando incluso a dedi- tesoro, provocarían la co pazos (O Allo, Daneiro, As Baio comercial. Para lo que viene más tarde. carle toda una fiesta de exalta- inundación de todo Zas. Edreiras, Follente y Romelle) un viernes noche o para ción, que se celebra anualmen- y un puente de gran belleza tapear un día de feria. Un espacio sin igual. La Car- te pasado el carnaval. Además, en la parroquia de Brandomil.

SEÑORIAL HISTÓRICO INELUDIBLE El Concello de Aunque el Cada agosto Zas ha sabido puente es Zas se convierte jugar bien sus posterior, bajo en el epicentro cartas y ha la superficie de del folk con centrado parte la parroquia de la Festa da de su actividad Brandomil se Carballeira, una turística en las esconde uno cita por la que Torres do Allo, de los grandes ya han pasado que albergan asentamientos Sés, Capercaillie actividades a lo romanos de o Mago de Oz, largo del año. Galicia. entre otros. Fisterra es punto de encuentro por muchos motivos. Los más destacados, el Fin do Camiño o las espectaculares vistas desde el Monte do Cabo. FOTO ANA GARCÍA

LA LEYENDA Cuenta la tradición que los romanos encontraron en Fisterra un altar al FIN DE LA TIERRA, PRINCIPIO DEL MAR sol ,construido por FISTERRA ES LA UNIÓN DE TRADICIÓN PESQUERA, ESPECTACULARIDAD PAISAJÍSTICA Y los fenicios y que el Apóstol Santiago MULTICULTURALIDAD. VERÓNICA COUTO CARBALLO / ANA GARCÍA, JOSE MANUEL CASAL, JORGE PARRI FOTOS mandaría destruir poco después. a historia de Fisterra hasta las playas más salvajes, una retrospectiva histórica es- ¡NO TE PIERDAS! También se dice está cargada de leyen- como Mar de Fóra. pectacular. En breve el Conce- que el cáliz y la das, una historia de llo prevé organizar también Castillo de San hostia del escudo de mar, de camino, y co- Historia. La localidad ateso- visitas a las subastas de la lon- Carlos. Restaurado L Galicia proceden de mo no, de culturas. Es difícil ra un patrimonio megalítico ja, única en la zona por sus ca- recientemente, data de quedarse con un simple punto muy importante. Además, tie- racterísticas. mediados del s. XVIII. una cristianización cuando simplemente con sen- ne numerosos enclaves que del altar pagano. tarse y observar la inmensidad permiten imaginar el trans- Patrimonio sumergido. A Monte do Cabo. Una roca en forma del mar rodeado de múltiples currir de los años: San Gui- Costa da Morte ha sido esce- Espiritualidad y de mesa cuadrada culturas y de la magia del en- llerme, iglesia de Santa Ma- nario de trágicos naufragios. simbolismo mirando al situada en el mar en torno, es más que suficiente. ría das Areas, Duio... Esto ha repercutido en la his- mar. toria de la navegación y ha de- la punta del cabo Playas. Fisterra ofrece una in- Pesca. El carácter marinero jado un patrimonio sub-actuá- Leyendas. El patrimonio recibe también el mensidad de playas de varios de Fisterra es pura esencia. El tico impresionante. Se orga- inmaterial de Fisterra es nombre de Ara Solís. de imprescindible lectura. tipos. Desde A Langosteira, Museo da Pesca, con Alexan- nizan rutas de submarinismo perfecta para un día de baño, dre Nerium como guía, ofrece para contemplarlo.

ALOJAMIENTOS PAISAJE El crecimiento turístico Gran parte del territorio de la localidad fisterrán está protegido está directamente por la Red Natura por lo relacionado con el que la conservación de Camino, y eso repercute entorno es por lo general también en la oferta buena. Su paisaje virgen hotelera, con múltiples y lo salvaje del entorno opciones adaptadas a ofrecen unas vistas todos los precios. impresionantes CITAS PUESTA DE SOL CULTURA Hay varias citas den El Monte do Cabo El Camino aporta a Fisterra de obligada es el lugar elegido Fisterra un componente asistencia, su Semana por muchos para especial, multitud de Santa, la más conocida embelesarse con el fin culturas conviven en de la Costa da Morte; del día desde un punto este pueblo marinero sus carnavales; la privilegiado. Para una para ofrecer un Festa do Longueirón, opción un poco más enriquecimiento personal el Festival Blues o el tranquila, la vista desde incalculable, muchos de Desembarco Pirata. Mar de Fóra es increíble. ellos llegaron además para quedarse. Costa Tel. 981 740 745 M䟟vil 667 916 034 Calcoba, s/n - Fisterra da HOSTELERÍA - RESTAURANTE SÍSAMO - CARBALLO www.hotelalendomar.com Reservas: 981 75 60 65 - www.pazodosouto.com PATRIMONIO CULTURAL DE GALICIA [email protected] Morte

C/ Villar Amigo, 18 - 20 15113 Malpica (A Coruña) D Tel. 981 720 057 [email protected]

Pensión Rústica I Restaurante

S Tel. +34 981 742 583 www.orincondabaiuca.com MUXÍA www.orincondabaiuca.es F 9,1 R Ú C/Marina Nº 22 Muxía • Telf. 981 742 501 T www.ruralaseiras.es A L Paseo da Ribeira, 31 4ELFs&)34%22!!#ORU×A andurinafi[email protected] Tel. +34 981 740 452 A www.centolo.com Cab

B ar Punta Nariga M Niñóns

PLAYAS Punta Roncudo Corme PONT Rí Museo de Arte Contemporánea a de LOS ARENALES SON UN ELEMENTO Corm e e Lax Arnela Lagares e Osmo Ponteceso CLAVE DE LA IDENTIDAD COMARCAL Hermida C Balarés B M Laxe d SON MÁS DE 35 KILÓMETROS DE ARENA EN Punta de Laxe D Museo do Mar AC-430 TODO EL LITORAL DE LA COSTA DA MORTE, Soesto Laxe AC-431 Cabana ADEMÁS DE MULTITUD DE CALAS QUE AÚN CAB S. G. RIAL CARBALLO ESTÁN SOLITARIAS. de Laza Braña da Lagoa AC-434 AC-430 Traba

Praia de Arou Praia LAXE Punta do Boi Praia Camelle Dombate lgunas de las imá- Camelle Lagoa Borneiro Reira genes icónicas de la de Traba A Fornela CAMARIÑAS dos Mouros Costa da Morte son Museo Man Museo dos Pazos-Torres do Allo las de sus acantila- de Camelle A Mina de O Mosquetín dos, salientes, repechos coste- Cabo Vilán Recesindes ros, recortes graníticos, mira- A Ponte AC-433 Baio dores de infarto, cabos con fa- do Porto Camariñas AC-432 Museo do Liño ros legendarios y también re- Museo do Museo Etnográfico AC-552 de Camariñas Pedra Vixía Ría Encaixe Penedos de Pasarela cientes, o bajos peligrosos que Area Torres de han contribuido a dar nombre Punta da Cereixo e Traba Barca da Vila histórico a la zona. Son arque- Castelo de Vimianzo Cala de Arnela Pedra típicas, pero reales: todo eso de Abalar Vimianzo Lago forma parte de su personali- AC-440 LouridoMuxía VIMIANZO Zas

dad, especialmente adereza- Muíños Pedra Barreiros do de gran oleaje en los du- Punta da Buitra As Moura Pedra Cuberta ZAS ros inviernos. Mosteiro e Barreiras Pero la Costa da Morte tie- Mosteiro Hórreo de Ozón Pedra ne una doble personalidad de Moraime Graíña Pedra da muy marcada. Su otra cara es Lebre Cabo Berdoias Casota de la de largos y blancos arena- Touriñan MUXÍA Freáns les, urbanos y salvajes, abier- tos al Atlántico y protegidos, de los que solo se disfrutan AC-442 A Razo (Carballo) con marea baja (en la parte Caldeiras oriental de Malpica hay va- do Castro rios ejemplos muy recomen- Pedra da Arca dables), a los extensos de Ra- zo y Baldaio, donde es posible Nemiña Dumbría pasar de miles de personas en ires e L d -552 ía los días punta en la zona de R AC DUMBRÍA entrada, hasta la relativa sole- E dad paralela a las dunas, don- CEE de además del sol se puede O Rostro Pedra disfrutar de unos de los prin- Cabalgada Museo Fernando Blanco cipales santuarios de aves de Encoro de Cee Castrelo la provincia. Praia de FISTERRA Museo Seno de Corcubión Arnela Tal variedad también se ve Corcubión recompensada con galardo- D Praia de Arou (Cama nes como las banderas azu- Encoro de Rio AC-550 CORCUBIÓN Santa Uxía les. Este año hay diez, nada Estorde Langosteira menos. Más de la mitad ya Cabo da Sardiñeiro O Ézaro O Ézaro Nave Fisterra n se reparten entre dos mu- ó i Centro de Interpretación b nicipios, Carballo y Ponte- u Praia do c da Electricidade Museo r ceso. En el primer caso, con Mar de Fora o Gures C Caneliñas da Pesca e Ézaro tres: Razo, As Saíñas y A Pe- d O Pindo dra do Sal. Todas ellas tienen ía R F A Moa además otras banderas que Lobeira 627m acreditan su calidad, la EMAS Cabo Grande Fisterra AC-550 y la ISO 14:001, que obligan CARNOTA Illas Sisargas bo San Adrián Seaia ar Beo izo Maior Area a un riguroso control. En el viene un parador en terraza

Malpica A Salseiras segundo, en O Osmo, A Er- justo encima, todo un privi- M ALPICA Caión mida y Balarés. Esta última legio para los futuros hués- Rega S. Miro Baldaio Archivo-Museo es un clásico de este color, pedes. También lo es disfru- Mens AC-VP4116 Dos Riás Torradas da Cofradía las otras dos repiten por se- tar de las calas de Cabana, ca-

Razo gundo año, lo mismo que la si domésticas y tranquilas, lo ARTEIXO de Arou, en Camariñas. Las que acentúa su encanto. Si la Marisma de Pedra MALPICA Baldaio otras tres con insignia azu- búsqueda es de oleaje y fuer- ECESO da Arca A-55 AC-420 lada sí que son verdaderos za atlántica, de nuevo el ca- Buño clásicos: Caión, en A Lara- tálogo es amplio para elegir. AC-422 cha; O Ézaro, en Dumbría, y Tal vez las otras dos de Laxe, Forno do Forte Paiosaco Laxe, que también tuvo en Traba y Soesto. O Mar de Fó- A Brixería AC-414 Laracha AC-552 su momento la Q de calidad. ra y O Rostro, en Fisterra. O Museo etnolúdico Pena Moura Guiarse por los títulos es re- Reira, en Camariñas, en con- de Galicia (Melga) Río Anllóns Pedra da comendable, incluso necesa- traposición a la recogida de AC-421 Cabirta Refuxio Hotel Balneario rio, pero no debe circunscri- O Ariño, justo al otro lado. Rio Anllóns de Verdes Baños Vellos A LARACHA Centro de birse únicamente a ellos la O Nemiña, en Muxía, a unos Interpretación Carballo de Os Muíños elección del arenal. Sería in- metros de Lires, en Cee, en am- B ANA Museo de Bergantiños (Golmar) justo para las demás playas y bos casos lugares plácidos pa- para los sentidos del visitan- ra disfrutar de los atardeceres, CARBALLO AC-41 Ribeira da Pena te. Y, de hecho, algunas consi- aunque si el criterio va a ser es- San Roque 2 guen la bandera azul cíclica- te (y no sería malo, dada la be- Museo Asunción AC-423 mente: a veces, por un tema lleza de las puestas de sol en Antelo menor se quedan sin ellas. la Costa da Morte), el visitan- CORISTANCO La han tenido en una o más te lo tendrá casi imposible. O o Rus Museo do Moucho ocasiones la urbana de Mal- posible, si emplea varios días. Museo da Minería Agualada pica, las de la Langosteira y Caión o Razo ya desde A Pedra Ecomuseo A Ribeira en Fisterra, la de do Sal, Malpica, Laxe, Balarés, Parque acuático Quenxe en Corcubión, la de Arou, Nemiña, las occidentales San Paio Jardín Botánico Estorde en Cee... De todos de Fisterra, O Ézaro... Y más: ca- O Rabiñoso modos, no son pocos los que da uno con sus preferencias. Las buscan más opciones que un de Carballo, Arou (en el tramo Faro Balneario Vista panorámica cúmulo de servicios ondea- que sigue para bordear toda su dos al viento, y ahí la lista es costa) y Caión tienen, además, Espacio natural Museo Campo de golf muy larga. Muxía, por ejem- un extenso sendero azul, distin- plo, está bordeada por mu- guido así para disfrutar a pie de SANTA Restos arqueológicos chos arenales en los que ele- una zona con playas ya recono- y petroglifos Puerto deportivo Cascadas COMBA gir. Pero solo uno, el pequeño cidas por la entidad Adeac. Por AC-545 de Lourido, a un paso del cas- variedad no va a ser en este Interés arquitectónico Camiño dos Faros Camiño de Fisterra-Muxía co urbano, tendrá el año que mar de playas.

B Balarés (Ponteceso) C Praia de Laxe (Laxe)

riñas) E Lourido (Muxía) F O Ézaro (Dumbría) Hostal Hábitat CM Costa (Costa da Morte) P*** Menú del día A Rega, 107 [email protected] Comidas empresa Bértoa - Carballo Bautizos 699 316 069 da Telf.: (+34) 981 742 148 Comuniones 981 700 175 Comedor privado [email protected] COMIDAS PARA LLEVAR Morte

Especialidad en Chuletón POR ENCIMA DE SU CATEGORÍA y Bacalao a la Brasa S C/ Real, 40 - 15124 Muxía, España Tel. reservas: 981 720 591 - 620 038 086 www.habitatmuxia.com Filgueira, 26 - Cerqueda - Malpica • Email: [email protected]

Bar - Restaurante Especialidad en codornices Í BRISTOL Se hacen para llevar Avda. Ponte da Pedra, 71 - 15100 Carballo Tel. 981 755 486 (Casa fundada en 1978) N T CARNES A LA BRASA • PESCADOS • MARISCOS

Cerrado los lunes Tel. 981 721 042 Seaia, nº 40 - 15113 MALPICA (A Coruña) COMIDA PARA LLEVAR E Taberna Restaurante POLLOS ASADOS Cociña de Mercado R/ Empalme, 13 Buño T. 981 754 664 Tel. RESERVAS: 981 71 12 04 - 659 127 964 Avda. Bértoa, 23 Carballo A [email protected] - www.acunca.com

Centro Wellness & Spa

Ganador de 2014

Certificado de Excelencia

- Piscina climatizada con cascada y cuello de cisne. - Jacuzzi. C/ Atalaia, 15 - Tumbonas térmicas. 15155 FINISTERRE - (A Coruña) Tel.: 981 740 590 hotelmardaardora.com [email protected] - Pediluvio. LA VOZ DE GALICIA ESPECIAL TURISMO EN LA COSTA DA MORTE JUEVES 31 DE MAYO DEL 2018 19

MUXÍA OFRECE UN LITORAL AGRESTE DEL QUE SE APROVECHAN SURFISTAS Y PERCEBEIROS. TRADICIÓN Y COCINA EXQUISITA.

MARTA LÓPEZ TEXTO / ANA GARCÍA, XESÚS BÚA FOTOS MUXÍA ESPIRITUALIDAD Y ODA A LA TRADICIÓN MARINERA uxía tiene un aura especial, y uno no llega a compren- LA LEYENDA M derla del todo has- Dicen los marineros ta que no pone un pie en sus que en la furna calles y se empapa del misti- da Buserana se cismo que desprende esta lo- escuchan aún las calidad. Frecuentada por pere- cantigas de Buserán, grinos que buscan en el Cami- ño el auxilio espiritual, o de tu- un joven trovador que ristas que llegan atraídos por fue arrojado al mar Espectacular puesta de sol tras la Isla Herbosa o Castelo, en el extremo de Touriñán. por el padre de su el misterio que desbordan sus EL HOMENAJE leyendas, Muxía es esencial. enamorada, Florinda. La damisela, desolada Aunque la romería da Barca Una Barca perenne. Como el se acercó durante es quizá el festejo más ave fénix, la Barca resurgió de días a llorarle, hasta señalado en el calendario sus cenizas tras arder trágica- muxián, el Mercado das mente en el 2013. A su vera, que un golpe de mar con la silueta de su Rutas do Mar es también muy piedras con vida propia: la de especial para los vecinos. Es los Cadrís, curandera, o la de amado se la llevó. Abalar, que resiste como pue- «su fiesta». Un homenaje a de a la lengua feroz de los tem- los oficios y a los oficiantes, porales. Virxe milagreira y sal- al producto de la tierra. Dura vadora de marineros, la Barca, ¡NO TE PIERDAS! varios días y se celebra grabada a fuego en la identidad anualmente el mes de agosto. muxiana, acoge también una de Caldeiras do río las romerías más grandes de Castro. Un sedante EL OCASO Galicia, celebrada anualmente silencio solo corrompido en el mes de septiembre. por la sinfonía del agua. Desde Touriñán se puede ver, Combinación cautivadora. en determinados momentos El inmenso Atlántico. El de del año, el último rayo de Muxía es un litoral rico, salva- San Martiño de Ozón. sol de la Europa continental. je y seductor. Algunas de sus Allí está uno de los hórreos Si deciden acercarse a más grandes de Galicia. playas son perfectas para dis- contemplarlo, no olviden frutar de la soledad, mientras que otras han ido ganándose Museo do Voluntariado. tomarse el tradicional «selfie» un nombre y han ido atrayen- Aunque doloroso, el recuerdo con la puesta de sol de do a determinados sectores: del Prestige es también fondo. El banco, «o mellor placentero en lo que a Nemiña es especial para los solidaridad se refiere. banco do mundo», ayudará a surferos, mientras que las fa- encuadrar mejor la imagen. milias se decantan por O Lago, ideal para que los pequeños se den un chapuzón en el riachue- LA HISTORIA lo que conecta con el océano. Fin del Camino. Si hasta ci- Muxía es cuna de creadores neastas como Martin Sheen se y hogar adoptivo de Oficios de siempre. Si icónica han visto seducidos por la idea artistas. Goza tanto de es la imagen de la Barca, icó- de Muxía como el final del ca- patrimonio inmaterial, como nica lo es también la del con- mino, no es de extrañar que ca- las fotografías de Ramón grio postrado al sol. Muxía es da vez más peregrinos elijan es- uno de los últimos lugares en ta localidad para despedirse de Caamaño o del escritor López los que se sigue secando de la su periplo caminante. Aquí en- Abente, como de material. manera tradicional, y han he- cuentran una espectacular ven- Moraime, sin ir más lejos, cho de este producto su seña tana al océano, una última opor- monasterio del siglo XII, es el de identidad culinaria, junto tunidad para poner sus ideas en estandarte de la arquitectura con el exquisito percebe que orden antes de retomar la caó- y de la historia comarcal. se extrae de su agreste costa. tica rutina de siempre. El Refuxio de Verdes es uno de los enclaves turísticos más conocidos de Coristanco. FOTO ANA GARCÍA

LA FUERTA DE LA NATURALEZA E HISTORIA CORISTANCOLA PARTICULAR SITUACIÓN GEOGRÁFICA DEL MUNICIPIO LO CONVIERTE EN UN EMPLAZAMIENTO EXTRAORDINARIO PARA LA AGRICULTURA Y, TAMBIÉN, PARA LA PRÁCTICA DEL SENDERISMO. PAULA VÁZQUEZ TEXTO / A. G, B. B., J. M. CASAL FOTOS

todos nos encanta lidad agrícola de su tierra, de más importantes son los de así como la iglesia de Seavia, escaparnos a algún la que surge la patata más fa- Oca, Arixón (Seavia) y de Vi- de origen medieval, las Torres ¡NO TE PIERDAS! sitio para desconec- mosa de Galicia, que celebra lar de Couso. De la época ro- de Nogueira (Ben de Interese tar de vez en cuan- su gran fiesta anual cada mes mana es A Ponte Lubiáns, por turístico Patrimonial), los pa- Refuxio de Verdes. A Carballos, senderos, do. Por ello, si uno es aficcio- de septiembre. donde pasaba un tramo de la zos de Cereo Vello, así como nado al bosque y la naturale- vía romana Per Loca Marí- el de Ferreiro (Xaviña), el de A pasarelas entre el río za, sin renunciar al apego de Riqueza patrimonial. Posee tima. También se encuentra Ponte (Verdes) y el de Arixón. Anllóns componen un lo clásico e histórico, es reco- once castros catalogados. Los otro puente, A Ponte Dona, paisaje de cuento. mendable visitar Coristanco, Paisaje único. El gran escapa- Festa da Pataca. El un municipio cuyos atracti- LA LEYENDA rate coristanqués es el Refuxio mundo agrario celebra su vos turísticos se asientan en En la parroquia de Seavia existe una laguna de Verdes, un paisaje único de gran fiesta cada tercer el gran valor natural de algu- bajo la que está sumergida la ciudad de Alcaián. la Costa da Morte. Un paraí- domingo de mes de nos de sus parajes, la preserva- so fluvial entre carballos, islas septiembre. ción de la tradición popular y Quedó para siempre sumergida un día en que y torrentes de agua que atrae la existencia de un importan- San Pedro y Cristo se acercaron a ella para cada año a miles de visitantes, Museo Asunción te patrimonio histórico. pedir limosna, pero los de Alcaián les azuzaron desde amantes de la fotografía, Antelo. Ubicado en la los perros. Cristo los maldijo y la ciudad se aficcionados a la pesca, sende- parroquia de Segufe. Seña de identidad. Si algo de- sumergió para siempre bajo las aguas. ristas o familias que disfrutan fine a este municipio es la ca- de un churrasco al aire libre.

HISTORIA SENDERISMO El famoso y emblemático Ponte Posee una orografía especial Lubiáns salva el río Rosende, para caminatas. La Asociación afluente del Anllóns, y marca el Ambiental Senda Nova diseñó dos límite entre los ayuntamientos de rutas: la ruta Coristanco Histórico y Carballo y Coristanco. la Vía Alcaianus.

HUERTA CULTURA Coristanco se conoce, sobre todo, Fue todo un referente de mujer por la calidad de sus patatas, que rural gallega de la Costa da desde el año 1981 merecen una Morte. La figura de la poetisa y fiesta, siempre en el tercer fin de escultora no ha dejado de crecer semana de septiembre. desde su fallecimiento. LA VOZ DE GALICIA ESPECIAL TURISMO EN LA COSTA DA MORTE JUEVES 31 DE MAYO DEL 2018 21 CABO VILÁN El faro que alumbra este punto escarpado de Camariñas es increíble a simple vista. Pero si se afonda en su historia, todavía lo es más. Se construyó a finales del siglo XIX como respuesta al trágico naufragio en 1890 del HMS Serpent, un navío militar británico. En la tragedia perdieron la vida 173 de los soldados a bordo. El anterior, de vapor, estaba mal ubicado, y se levantó este con luz eléctrica.

CAMARIÑASEL CORAZÓN QUE LATE EN UN MAR CON HISTORIA ES LA REFERENCIA INTERNACIONAL POR SU ENCAJE. SU COSTA ES TESTIGO DE UNA ¡NO TE PIERDAS! LARGA LISTA DE NAUFRAGIOS. MELISSA RODRÍGUEZ TEXTO / ANA GARCÍA, BASILIO BELLO, J. M. CASAL FOTOS Puesta de sol en amariñas es un lu- Es la capital mundial de esta con auténticas reliquias. Otra, trico de España, y del ante- Vilán. Una gozada visual. gar con encanto. Su artesanía. el Centro de Interpretación rior de vapor. Pero tampoco Cemiterio dos larga costa, su bra- dos Naufraxios e os Faros en se queda atrás todo el legado Ingleses. Pura historia vo mar en el exte- Museos. Precisamente, una el propio faro de Vilán, un pa- que Man dejó en las piedras C de la Costa da Morte. rior aunque tranquilo en el de las instituciones más re- raíso donde poder conocer la junto al mar, en Camelle. interior, y su aire fresco son presentativas es el Museo do historia del litoral, así como la Museo de Man. Lo que tan fortificantes, que el esta- Encaixe, a pie del Concello y del primer y actual faro eléc- Playas. Muchas: Reira, con su queda del genio alemán do de ánimo ya cambia nada espectacular duna; O Ariño, de Camelle. más poner el pie en su tierra. LA LEYENDA Area da Vila, Lingunde, Arou Sus gentes también encandi- (con bandera azul)... Duna de Monte lan. Y si por algo es conocida Sobre el origen del encaje, se cuenta que uno Branco. Un hito es por su encaje. de los muchos barcos italianos que pasaban Fiestas. La Virxe do Carme, geológico. frente a Camariñas naufragó y hubo muy pocos con la espectacular procesión Artesanía. Las palilleras más supervivientes. En agradecimiento a la ayuda marítima y danza de arcos, es Museo do Encaixe. El arte bien explicado. expertas conservan, practican recibida, una dama que viajaba en el barco les la más conocida. Pero el catá- y potencian el arte centenario enseñó el arte de palillar. logo es muy amplio. del encaje durante todo el año.

ARTE ARTESANÍA El legado de Man, Manfred La tradición del encaixe Gnädinger, sigue vivo, bien es cuidada con mimo por sea al aire libre, en el dique los vecinos. Tanto, que el del puerto de Camelle, Concello les consagró su o en el museo que lleva propio museo en el que su nombre. La caseta se puede ver su magnífico en la que vivió ha sido trabajo, además de la HISTORIA TRABAJO NATURALEZA rehabilitada. Mostra internacional. El Cemiterio dos Ingleses El puerto de Camariñas es Entre los numerosos es todo un símbolo de las uno de los más pujantes de atractivos naturales de tragedias acaecidas en el la zona (y de la provincia). todo su litoral, destaca mar de la Costa da Morte. Es una buena opción para la espectacular duna En el reposan los restos acercarse a conocer el rampante de Monte de las víctimas del navío trabajo de los marineros. Branco, en Reira, la más inglés HMS Serpent. Está También incluye un club alta de Europa con sus cerca de Trece (parroquia náutico pujante, con 170 metros de elevación. de Xaviña). bandera azul. 22 JUEVES 31 DE MAYO DEL 2018 ESPECIAL TURISMO EN LA COSTA DA MORTE LA VOZ DE GALICIA

UNA HISTORIA CONSERVADA AL ABRIGO DE LA RÍA LACORCUBIÓN UBICACIÓN DE LA VILLA Y SU CARÁCTER DE CAPITAL ADMINISTRATIVA Y JUDICIAL DURANTE SIGLOS DEJARON UNA PEGADA QUE BIEN MERECE UNA VISITA. J. V. L. TEXTO

orcubión empezó co- que han conocido los tiempos mo un asentamien- a través del Atlántico y que si- to pesquero, al igual gue vigente. De ahí el rico pa- C prácticamente todo trimonio subacuático, vestigios en el litoral de la comarca, pe- de las antiguas defensas, como ro se fue diferenciando de los el Castillo del Cardenal y toda dominios arzobispales bajo el una tradición relacionada con gobierno de los Traba, los An- la pesca, los carbones, el sala- drade y Castro y, ya en el siglo zón,... que hoy se complementa XV, la casa de Altamira. Esa con la náutica deportiva. historia, como centro admi- El Mercado Medieval es la seña de identidad festiva de Corcubión durante el verano. FOTO JORGE PARRI nistrativo, político y judicial le Lobeiras y Carrumeiro. El te- ha granjeado una riqueza pa- rritorio insular de las Lobei- trimonial, en el corazón de la ras, aunque carece de líneas ¡NO TE PIERDAS! LA LEYENDA ría a la que le da nombre, es- de transporte regulares, es un Don Liborio era un burgués del siglo XVIII pecialmente bien conservada. entorno único del que disfru- 130 años del Habana. condenado injustamente por el asesinato de tar, especialmente durante el El próximo 7 de julio una niña. Durante unas obras en el Castillo Casco Histórico. Es el más ri- verano cuando las condiciones se conmemora el 130 del Cardenal unos obreros encontraron co y mejor conservado de to- de acceso mejoran, además de aniversario del accidente da la comarca sin lugar a du- un espacio privilegiado para la del Habana, que explotó su cuerpo encadenado y momificado con das. Destaca el gótico marine- práctica de deportes subacuá- doblando el cabo Fisterra la sentencia colgada en un pergamino. ro de la iglesia de San Marcos, ticos, algo que se puede contra- y dejó cuatro víctimas Decidieron deshacerse de tan atroz visión erigida entre los siglos XIV y tar en la zona. Además, forman mortales. Como se volcó tirando en una caja por el túnel que lleva con los tripulantes el XV, pero la verdadera singu- parte de un entorno de bajos e hasta el mar. En las noches de duro temporal laridad está en las calles em- islotes como el Carrumeiro, que pueblo de Corcubión es todo un referente de dicen que todavía se oyen sus quejidos. pedradas y los balcones y ga- este año conmemora el 100 ani- hospitalidad. lerías característicos de las vi- versario de su señal marítima. viendas otrora más pudientes. Fiesta del Carmen. Llevan años apostando por la Gastronomía. En los últimos Es la más vistosa de las los negocios existentes. avala su consolidación a lo lar- conservación y se nota. años la localidad ha dado un celebraciones religiosas go de los años, la calidad de los salto adelante considerable al que tienen lugar en la Mercado Medieval. No tiene espectáculos y recreaciones La ría. Es el mejor abrigo na- incorporar locales modernos, villa, sobre todo por su nada que ver con los pastiches históricas, pero, sobre todo la tural de la zona y está frente a con degustación de productos procesión marítima. que bajo el mismo nombre se implicación de los corcubio- la mayor autopista marítima frescos, que vienen a unirse a extienden por toda Galicia. Lo neses que transforman la villa.

PLAYA ARQUITECTURA La playa de Quenxe, al pie del El valor arquitectónico de casco urbano, ofrece aguas Corcubión no se queda solo en tranquilas, arena limpia y muchas el pasado, sino que también hay opciones en cuanto a descanso, algunas muestras actuales de muy deporte y servicios, porque tiene la buena factura, como la premiada villa a un agradable paseo. Casa Chao de Creus y Carrasco.

RÍA CASCO HISTÓRICO La ría de Corcubión es el mejor Corcubión es la joya patrimonial abrigo natural de la Costa da de la Costa da Morte, por el Morte y escenario privilegiado esplendor de su pasado como para la navegación recreativa, al centro político y administrativo y tiempo que define el paisaje entre porque se han conservado hasta el Pindo y el cabo Fisterra. hoy muchos de los edificios. LA VOZ DE GALICIA ESPECIAL TURISMO EN LA COSTA DA MORTE JUEVES 31 DE MAYO DEL 2018 23

DUMBRÍAEL MEJOR LUGAR PARA HACER UN ALTO EN EL CAMINO ESPECIALMENTE CONOCIDO POR SU FERVENZA, EL MUNICIPIO AÚNA PROPUESTAS PARA TODOS LOS VISITANTES CON UN RICO PATRIMONIO Y GRAN OFERTA DEPORTIVA. PAULA VÁZQUEZ TEXTO / A. G., J. P., B. B., J.M. F. FOTOS

s el único lugar de Eu- ropa en el que un río, el Xallas, desembo- E ca en cascada en el mar. Pocos concellos de Gali- cia ofrece propuestas tan va- riadas como las que ofrece Dumbría. A la visita obligada a la Fervenza, hay que sumar- le otras no menos importantes como el espectacular tramo del Camiño a Fisterra y hasta a un cementerio de colores.

Icono dumbriés. El río Xa- llas, apresado por los embalses de Fervenza, Castrelo y Santa Uxía, despliega toda su fuerza en esta catarata, que cae des- de más de 40 metros de altura.

Paseos en kayak. A pie de la La cascada de O Ézaro, icono de Dumbría, es un lugar espectacular y único en toda Europa. FOTO BASILIO BELLO Fervenza, en la ensenada, se puede disfrutar durante los ció la celebración cada vera- mo, en la playa de O Ézaro se meses de verano de paseos en no del Gran Fondo de O Ézaro. organizan competiciones es- LA LEYENDA kayak para ver la desemboca- Dumbría apuesta firmemen- tatales de vóley playa. A menudo las leyendas se forjan en lugares dura del río desde una pers- te por el turismo deportivo, donde la naturaleza sobrecoge por su belleza pectiva única. con gran variedad de activi- Camposanto particular. El salvaje. Cuenta la tradición que en A Fervenza dades para todos los públicos, camposanto municipal, dise- existe una puerta mágica tras sus impetuosas Vuelta Ciclista. Desde el lugar tanto para vecinos como pa- ñado por la arquitecta Rosa- aguas. Se dice así mismo que esta está de O Ézaro también comien- ra turistas. na Pichel, es único en toda Es- custodiada por brujas, y aquel joven que se za el ascenso hacia el Mirador, paña. Tiene 216 nichos, cada espacio que maravilló a medio Apuesta deportiva. Además uno de un color, y está inspira- atreva a atravesarla romperá con su valentía el mundo en el año 2012, cuan- del ciclismo, se puede practi- do en el estilo neoplasticista. hechizo y será conducido al fondo del río por do fue la meta de una espec- car piragüismo, tanto en aguas Recibe a cientos de curiosos, estas temibles guardianas, encontrando en las tacular etapa de la Vuelta Ci- tranquilas como bravas, a lo asombrados por el colorido profundidades a una bella princesa. clista a España, lo que propi- largo del río Xallas. Así mis- de un lugar a priori, fúnebre.

DEPORTE PATRIMONIO ¡NO TE PIERDAS! El mirador de O Ézaro es Las rutas de senderismo un tempo del ciclismo. El permiten a vecinos y Centro de 8 de julio se celebrará el visitantes disfrutar de joyas Interpretación de Gran Fondo do Ézaro, que Rutas. Edificio de piedra arqueológicas como el reformado para dar a este año recibe apoyo dolmen de Pedra da Arca, el conocer de una forma internacional al estar castro de Logoso y la Pedra lúdica varios hitos de la incluida en la liga UCI de do Brazal. Esta última está naturaleza dumbriesa. estas carreras por todo el formada por dos enormes mundo. Iluminación de la PEREGRINACIÓN piedras en equilibrio. CELEBRACIONES Fervenza. Este verano Prolífico a celebraciones será todos los sábados El puente de Ponte de junio a septiembre, y el Olveira, datado en populares, en el calendario 24 de julio. Tan solo hay los s. XVII y XVIII, da festivo de Dumbría que acudir de 23.00 a la bienvenida a los destacan la multitudinaria 00.00 horas. peregrinos que se dirigen Festa da Familia, que se Actividades a Muxía y Fisterra y que celebrará en la mágica deportivas. Pesca de pueden disfrutar en carballeira de Berdeogas río, fútbol, volei playa, el tramo dumbriés del el 22 de julio, y la Festa da salvamento y piragüismo. Camiño un trazado y unas Praia de O Ézaro, entre el aldeas muy cuidadas. 4 y el 5 de agosto. 24 JUEVES 31 DE MAYO DEL 2018 ESPECIAL TURISMO EN LA COSTA DA MORTE LA VOZ DE GALICIA

Con sus más de dos kilómetros de longitud y un paseo marítimo, la playa del casco urbano es uno de los grandes escaparates turísticos de Laxe. FOTO ANA GARCÍA TRADICIÓN O Naufraxio es una iniciativa surgida de la mano de Avelino Lema en 1962. Se trata uno de los actos DE GRAN VOCACIÓN TURÍSTICA más multitudinarios de la Costa da Morte LAXEUN ESCAPARATE DE PLAYAS Y ESPACIOS NATURALES DE GRAN VALOR, durante el verano. GASTRONOMÍA Y AMBIENTE MARINERO T. LONGUEIRA TEXTO / J. M. CASAL, A. GARCÍA

axe representa el turis- Historia. Edificaciones como nicipio en un referente en la DEPORTES mo en estado puro de la Casa do Arco o la iglesia de Costa da Morte. El mar tam- Los amantes del surf la Costa da Morte. El Santa María o, incluso, la chi- bién se ha cobrado sus trage- tienen dos paradas L sector terciario eleva- menea de la antigua fábrica dias, por eso en Laxe se cele- obligadas en Laxe: las do a la máxima potencia. Un de caolines dirigida por Parga bra desde hace 55 años (este playas de Soesto y municipio rodeado de playas Pondal, son un perfecto recor- año 56) su Naufraxio, una re- de Traba, verdaderos espectaculares, de arena blan- datorio de la historia de Laxe, creación que pone los pelos ca (una de ellas con bandera como lo es también el hecho de punta y llena de emoción a templos naturales azul): Laxe, Soesto y Traba. La de que el rey Alfonso IX, el los más devotos. Esta iniciati- para los que les gusta del casco urbano, con sus más último monarca gallego, pisó va, impulsada por Avelino Le- sortear las olas del de 2 kilómetros de longitud, tierras bergantiñanas allá por ma en el año 1962, tiene la ca- Atlántico. tiene el honor de haber sido el siglo XIII. talogación de Festa de Intere- elegida el pasado año como la se Turístico de Galicia. mejor de toda Galicia, según Ambiente marinero. Laxe, PATRIMONIO los oyentes de Radio Voz. Esta con sus poco más de 3.600 ve- Deporte. Los amantes de los Elementos vocación turística supone to- cinos, tiene dos grandes mo- deportes náuticos, sobre todo edificativos como da una declaración de inten- tores económicos: el turismo del surf y el windsurf, tienen la Casa do Arco, en ciones, que cuenta con el aval y la pesca. El sector pesquero dos de los escenarios más pri- de la Xunta al recibir la cata- representa el otro valor añadi- vilegiados de la Costa da Mor- la imagen que se logación de municipio turísti- do, vinculado por otra parte, a te: Soesto y Traba, dos playas muestra, o la iglesia co. Pero Laxe es más que res- una incipiente cultura gastro- de verdadero culto, que cada de Santa María da taurantes, terrazas, cafeterías, nómica. Su excelente y varia- año reciben a miles de sur- Atalaia, son dos hoteles y casas rurales. da hostelería convierte al mu- fistas. buenos ejemplos de la dilatada historia que acumula Laxe. LA LEYENDA ¡NO TE PIERDAS! «Un soldado escocés, símbolo da herexía CULTURA O Naufraxio. protestante, entrou na igrexa de Traba para El 17 de Laxe y mar van juntos agosto, 56.ª edición. roubar a caixa de prata na que pensaba de la mano. Uno no que se atopaba o Santísimo Sacramento. A Romaría dos se puede explicar Descubriu que non estaba, que estaba nun Milagres de Traba. 26 sin el otro. El Museo tafetán azul. O soldado consumiu o Santísimo y 27 de agosto. do Mar, alberga el Sacramento e gardou o tafetán no peito. Certame da canción legado fotográfico Rereventou pola éngoa e rabioso como un mariñeira. 28 de julio en de los Vidal y toda la can, saíu arrastrándose da igrexa e morreu». la praza Ramón Juega. tradición marinera. LA VOZ DE GALICIA ESPECIAL TURISMO EN LA COSTA DA MORTE JUEVES 31 DE MAYO DEL 2018 25

CERCEDADONDE EL AGUA DULCE LUCE EN TODO SU ESPLENDOR A CABALLO ENTRE A CORUÑA Y SANTIAGO SU HISTORIA RECIENTE NO SE ENTIENDE SIN EL PESO DE LA MINERÍA, EL FERROCARRIL Y LAS REVUELTAS VECINALES DE AS ENCOBRAS DE 1977. T. LONGUEIRA TEXTO / J. M. CASAL, ANA GARCÍA FOTOS

erceda se sitúa a ca- ballo entre A Coruña ¡NO TE PIERDAS! y Santiago. Su ubi- cación estratégica es Festa do cochinillo. C Es una de las grandes todo un privilegio para el vi- sitante, con la proximidad de citas gastronómicas del los aeropuertos de Alvedro y verano en la comarca y que suscita mayor interés Lavacolla y con una red viaria entre los amantes del que ha experimentado una no- arte culinario. Este año se table mejoría en los últimos celebrará el sábado, día 28 años, con inversiones millona- de julio, en O Acevedo. rias. Y pese a ser un concello de interior tiene precisamen- Aquapark. Único te en el agua su principal re- parque acuático existente clamo, siendo el Aquapark el en Galicia, abrirá sus centro neurálgico para aquel puertas el día 9 de junio que visite la localidad. Pero y permanecerá abierto, Cerceda es mucho más que en horario ininterrumpido toboganes y piscinas. de 12.00 a 20.00 horas, hasta mediados del mes Historia. Cerceda no se pue- de septiembre. de entender sin las revueltas Fiestas patronales. vecinales de As Encobras de El 13 de junio (San Antonio) 1977, cuando numerosas fa- y 13, 14 y 15 de julio. milias fueron desalojadas a la fuerza por la Guardia Civil pa- Miles de personas acuden cada verano al único parque acuático existente en Galicia. FOTO J. M. CASAL ra ocupar los terrenos en los que posteriormente fue la mi- Medio Ambiente. Cerceda es yectar otra imagen de Cerce- na, hoy lago de As Encrobas. El un concello en el que predo- da: la Cerceda verde, ecológi- LA LEYENDA Museo da Minería, situado en mina la industria, con una de ca y respetuosa con el medio «Nun lavadoiro da aldea de Pazos (Rodís), la estación de ferrocarril, re- las rentas medias per cápita ambiente. La puesta en mar- á hora que a xente saía de misa, a Santa fleja a la perfección, median- más elevadas de la comuni- cha de varias sendas kilomé- Compaña se vestía con túnicas negras, e te una amplia exposición foto- dad gallega. Su polígono de tricas, el lago de As Encrobas, gráfica, lo vivido y lo sufrido O Acevedo es una referencia la apuesta por el Aula da Natu- poñíalle medo a esa mesma xente recordando aquellos días y la repercusión por las empresas instaladas, reza, O Xardín Botánico, el pa- aos seus familiares lavando na roupa. Se isto que tuvo y tiene la figura del muchas de ellas de primer ni- seo fluvial del río Cabancos o pasaba, as persoas dicían que o familiar ao cura Moncho Valcarce, verda- vel. Pero en los últimos años, el Ecomuseo son algunas pro- que lle recordaban, axiña morrería» dero icono y líder de aquella el Ayuntamiento ha realiza- puestas más atractivas que se resistencia vecinal. do un gran esfuerzo por pro- ofrecen al turista.

NATURALEZA LAGO DE AS ENCROBAS En pleno parque de O Acevedo La antigua mina de carbón es se ubican O Aula da Natureza hoy en día un hermoso lago de y O Xardín Botánico, entorno 2,2 kilómetros de longitud y 205 que ofrece especies arbóreas metros de profundidad máxima. autóctonas y un lago habitado por Tiene hasta una playa fluvial de cisnes y patos. 400 metros de largo.

SINGULARIDAD SENDERISMO El Museo da Minería está en la Entre las sendas figuran la que estación de tren, transporte que enlaza Cerceda con Porto Brea siempre mantuvo una relación (Queixas), de casi 8 kilómetros de especial con Cerceda. El edificio, longitud, o la de Ribeira da Pena, que recuerda un caserío, fue un hermoso bosque atlántico que construido por un arquitecto vasco. limita con Carballo. 26 JUEVES 31 DE MAYO DEL 2018 ESPECIAL TURISMO EN LA COSTA DA MORTE LA VOZ DE GALICIA

VIVE¡MIL Y UNA FIESTAS! EL PATRICIA BLANCO TEXTOVERAN / ANA GARCÍA, J. M. CASAL, XESÚS BÚA, JORGE PARRI FOTOSO.... SANTO HADRIÁN DE MALPICA EL ASALTO DE VIMIANZO Y ADEMÁS Leyenda e historia se unen en la ro- Vimianzo es pueblo de fuerza irmandi- mería de Santo Hadrián de Malpica, ña y ese poder es evocado en el Asalto PREMIOS FOUCIÑO declarada de Interese Turístico. La ao Castelo, noche imprescindible en Los Fouciño son un festival lengua de romeros subiendo hacia la el verano de la Costa da Morte. Será audiovisual que este año, ermita es una imagen que se graba el sábado 7 de julio: los habitantes desde Baio, celebrarán su en la retina. Una fiesta de peregrina- recuperarán el castillo y disfrutarán tercera edición, del 25 al ción que abre el verano: su día es el de la música de Amparanoia, Ialma, 30 de junio. Jornadas de 16 de junio, pero solo se celebra en Terbutalina e Inmaculate Fools. Ojo, actividades, de visionado de esa fecha si cae a domingo. Si no, al que hay actividad toda la semana trabajos de cine, de premios domingo mas próximo. Este año, el 17. y hasta... ¡pinchos irmandiños! y, también de música. Igmig o Mounqup son algunas de las formaciones en el cartel. PRAZA DOS LIBROS DE CARBALLO FESTA DO RAXO El verano está cargado de Una semana de literatura es lo que fiestas gastronómicas (ver se avecina en Carballo con el inicio página 28) y una de las de julio. La Praza dos Libros, con su inminentes llegará en nada. pregón y sus casetas de librerías, Será la dedicada al Raxo, en es emblemática, un encuentro ple- Brantuas (Ponteceso), namente consolidado para conocer este próximo sábado, día 2 las principales novedades de den- de junio. Actividades toda tro y fuera de la Costa da Morte. la mañana, degustación a mediodía y animación por la CASTRO ANIMADO: tarde, con exhibición caballar. CARBALLO RESPIRA SAN XOÁN VIDA EN A CIDÁ CLASSIC CAR Junto a Dombate, la otra estre- La asociación cultural Vehículos Classic Car tiene Un mes entero de actividad es lo que actuará en una noche grande, lla patrimonial del municipio de organizada para el 10 de que se prevé en Carballo para este la del 24. Orquestas, atracciones, Cabana es el castro A Cidá de junio. Carballo es la capital del San música y ambiente en la calle... To- junio la cuarta edición de Borneiro. Vuelve a la vida en el un recorrido que partirá de Xoán en la Costa da Morte y ya se do ello se irá sumando a citas tan mes de julio en una cita cada vez con Carballo y que volverá a han dado a conocer pequeñas pin- emblemáticas como el Descenso más público: es el Castro Animado. esta localidad para que los celadas del programa, como es el do Anllóns, ineludible, o la Festa do Este año caerá a día 28: artesanía, vehículos puedan observarse caso del concierto de Zen Garden Bosque, el broche más emblemático foliada, magia y visitas teatralizadas. expuestos en la Praza durante el 16 de junio: son la mejor banda al San Xoán, en tanto que se trata de toda la tarde. Cita, además, tributo de U2. Asimismo, se conoce un encuentro familiar en un espacio con carácter solidario, ya la actuación central, Café Quijano, único, el Bosque do Añón. ¡Ya viene! que se pueden hacer llegar alimentos no perecederos, EL ROCKIN’, ENTRE para entregar a Cruz Vermella. LOS FESTIVALES SAN CRISTOVO Si se toma este momento actual El patrón de los conductores como el inicio del año en lo referente tiene veneración considerable a festivales, uno de los primeros en la comarca. En el mes será el Rockin’, en cierta medida de julio lo celebran Baio y parte del programa del San Xoán Cee, con una procesión de carballés, el 30 de junio. Con en- automóviles emblemática. trada gratuita, tiene previstos dos Más adelante, Carballo. escenarios y conciertos como los FISTERRA BLUES LAS BICIS, SIEMPRE de Power Solo o The Unfinished EL CARMEN EN CAMARIÑAS Simpathy. Aunque no propiamente Un festival de reciente PARA EL VERANO en verano, Carballo ha ido ganando La Costa da Morte es tierra de mar. pone Camariñas. Allí, las fiestas del creación, este año con No hay verano sin Días da Bici. Años terreno en el mapa de los festivales: Su nombre se lo han dado los naufra- Carmen marcan el año, cambian el segunda edición del 15 de trayectoria tiene esta iniciativa tiene varios a lo largo del año. Está gios acaecidos en estas aguas. Tierra calendario, al igual que la Mostra do al 17 de junio. El Fisterra de La Voz y Radio Voz en diversos en marcha ahora mismo el Rexenera de marineros, pues, y, por tanto, de Encaixe en Semana Santa. La pro- Blues Experience se carga municipios. Junio, julio, agosto... Fest, festival de arte público, hasta devoción a la Virgen del Carmen, cesión marítima o la danza de arcos de sonido del Atlántico Carballo iniciará el calendario de el 3 de junio. El Carballo Interplay su patrona. La máxima expresión son las imágenes más icónicas de con formaciones locales e estas salidas cicloturísticas, ya el —contenidos digitales— es pionero de ese sentimiento, con permiso de unas celebraciones que se extien- internacionales, así como domingo 3 de junio. Son citas para en España y hay uno de inmensa y Fisterra, de Laxe, de Caión, de Corcu- den varias jornadas, epicentro de actividades paralelas. El año toda la familia que cada vez atraen reconocida trayectoria: el Festival bión, de Malpica o de Corme, donde la comarca. El Carmen también es pasado visitaron Fisterra a más visitantes de otras comarcas. Internacional Outono de Teatro, FIOT. también se vive intensamente, la su- baile, y verbenas, y sesiones vermú. leyendas como Lazy Lester. LA VOZ DE GALICIA ESPECIAL TURISMO EN LA COSTA DA MORTE JUEVES 31 DE MAYO DEL 2018 27

P. BLANCO TEXTO / A. GARCÍA, X. BÚA, J. PARRI, Á. MANSO FOTOS EL MEDIEVO DE CORCUBIÓN

Es fiesta y es historia. El Mercado Medieval de Corcubión es una cele- bración identitaria: 18 años se cum- plirán este año de la cita, prevista para el 20, 21 y 22 de julio (viernes, sábado y domingo). Por tanto, y aun- que proliferan estos encuentros, el NAUFRAXIO DE LAXE, RUTAS DO MAR, FESTA GALEGA Y DO de Corcubión es especial, pionero. Artesanía, espectáculos diversos y EL MILAGRO DEL 17 ORGULLO MUXIÁN MAR, EN MALPICA música en la calle durante tres días. Casi 60 años de historia tiene el Las Rutas do Mar de Muxía, en La localidad de Malpica merece Naufraxio de Laxe, un simulacro que, agosto, no son un mercado como visita todo el verano, por sus pai- como el Carmen, rinde tributo a la el que hay en tantas localidades, sajes, por su mar, por sus rincones. CARBALLEIRA DE FOLK EN ZAS protección de la virgen sobre los sino «unha festa de nós», como ya En cuanto a fiestas, todo el estío es marineros. Un hombre vuelve a la se ha dado en llamar. Una fiesta de sumamente animado, pero hay dos vida después de naufragar su em- orgullo muxián. La inmensa mayoría En un entorno único se celebra la momento, ya hay al menos dos con- al menos dos citas que destacar. barcación. Postrado a los pies de de los puestos son de los vecinos: Festa da Carballeira de Zas, encuentro firmaciones, Xabier Díaz y María Una es la Festa Galega, prevista la imagen recobra la vida. El 17 de gastronomía, artesanía... Ambiente referente tanto en Galicia como a Xosé Silvar, Sés. Ediciones históricas para el viernes 17 y el sábado 18 agosto es día de milagro en Laxe. único, música... Cada vez va a más. nivel nacional. Nada menos que 35 se recuerdan todavía, con paso de de agosto. Ya se saben dos de los años se cumplirán este año de un artistas tan distintos como Whelan invitados, aunque habrá más: nada encuentro por el que han pasado o los integrantes de Mägo de Oz. La menos que Luar na Lubre y Susana las mejores formaciones locales magia de la Carballeira inunda Zas Seivane. Malpica quiere se ese fin e internacionales. Caerán en esta toda una semana, con actividades de semana capital del folk. Tam- edición a 3 y 4 de agosto y, por el previas. Ni falta gastronomía ni foliada. bién en agosto, encarrilando ya el final de mes, son imprescindibles las Festa do Mar. La celebración clave de un pueblo marinero y que ROMERÍA DE SAN FINS DO CASTRO es punto de encuentro —mucha juventud— por sus propuestas En la parroquia cabanesa de Cesullas lúdicas y musicales. El domingo se celebra cada 1 de agosto San Fins se sale en procesión por mar. do Castro, de Interés Turístico. Es una romería con los ingredientes que a estas se le han atribuido siempre (sin MOSTRA DA OLERÍA DE BUÑO faltar el agua sanadora), pero tiene la Junto con el encaixe de Camariñas donde, además de las exhibicio- peculiaridad de incluir dos zonas que o el liño en Zas, si hay una artesanía nes del saber artesano, y de sus durante años han convivido. La tradi- que identifica a esta comarca es trabajos, reúne música y actividad cional, la de la procesión y la comida la olería de Buño, en el municipio variada. Momento clave es también en familia, y la de la batalla del vino, de Malpica. Allí se celebra desde la cocedura tradicional. Una parada que en años reunía a miles de jóvenes. hace unos 35 años una Mostra esencial: el Ecomuseo Forno do Forte. Va a menos, pero todavía queda algo. 15 DE AGOSTO EN CEE Y LAXE ROMERÍA DA BARCA DE MUXÍA OS MILAGRES Probablemente el 15 de agosto sea Si se habla romerías, la Barca de Mu- el día con más fiestas de Galicia. xía está a la cabeza. Miles y miles de DE CAIÓN En la comarca, Laxe tiene una ce- personas se acercan esos días de Otra de las romerías más destacadas lebración emblemática: de hecho, septiembre a la localidad, muchísimos de la Costa da Morte, y también punto allí se dice «o 15 de Laxe». Por esas peregrinando a pie. El día grande de de peregrinación de muchos rome- fechas son sumamente destacadas la romería, con su santuario religioso ros. Cargados de fe y de tradición, las jornadas festivas de A Xunquei- y con el pétreo de la Pedra de Abalar suben hasta la ermita, que además ra de Cee, siempre con atracciones o la Pedra dos Cadrís, se celebra el regala unas vistas inigualables sobre musicales especiales y numerosas segundo domingo de septiembre, el océano y sobre el pueblo de Caión. propuestas para disfrutar. Los fuegos excepto cuando es 8. Entonces, pasa Septiembre es el mes de las rome- son esperados. Ambas localidades al siguiente. Por eso el dicho: «La rías y también este es el caso: es una son esos días punto de encuentro. Barca no baja del 9 ni sube del 15». semana de actos litúrgicos y fiesta.

NORDESTAZO RIOBÓ Y ADEMÁS Verbena Los festivales, en La agenda veraniega Citas tan divertidas A mayores de todo muy distinto formato, alberga citas tan como el Desembarco lo expuesto, no falta también tienen su especiales como la Pirata de Fisterra o día en verano que cabida en la Costa Tarde-Noite no Medievó el «Ajárrate a lo que no haya verbena. El da Morte. Malpica, de Riobó, Cabana. Una poidas» de Ponteceso, verano se baila en por ejemplo, acoge gran fiesta en una muy un descenso por el Vimianzo (agosto), uno de los más pequeña aldea que Anllóns, también van en Torás... y en mil y destacados del verano, incluye hasta prebodas marcando el verano de una localidades el Nordestazo Rock al estilo de la época esta comarca SABORESEN MAR Y EN TIERRA PRODUCTOS PARA CELEBRAR LAS FIESTAS GASTRONÓMICAS ESTÁN AVALADAS POR BUENOS PRODUCTOS Y GANAS DE CONSERVAR LA PROPIA IDENTIDAD. VERÓNICA COUTO TEXTO / BASILIO BELLO, ANA GARCÍA, JORGE PARRI, XESÚS BÚA, JOSÉ MANUEL CASAL FOTOS

Costa da Morte pue- la Festa do Percebe do Ron- de presumir de mu- cudo, la Faguía de Carnés y chas cosas, pero se- la Feira das Cereixas. Son ci- A guro que pensán- tas que, año tras año, atraen dolo, entre las primeras que a múltiples visitantes a nues- saltan a la mente está la gas- tra zona, además de ser ob- tronomía. Nuestros produc- viamente cita ineludible para tos son altamente demanda- los locales. dos en múltiples mercados: La lista es larga, tenemos op- los percebes do Roncudo, el ciones para todos los palada- longueirón de Fisterra, las pa- res, Feira das Fabas, en Ponte- tatas de Coristanco , el pan de ceso; Festa do Longueirón, en FESTA DO FAGUÍA DE FEIRA DAS Carballo o las Filloas de Zas. Fisterra; Festa do Congro, en PERCEBE CARNÉS CEREIXAS Del mar a la tierra, nuestros Muxía; Festa do Cochiño, en alimentos tienen una alta ca- Cerceda; Festa do Berberecho, Fiesta de Interés turístico de Celebración con siglos de his- El primer domingo del mes lidad y eso se representa tam- en Baldaio; Festa do Pichorro, Galicia desde el 2014. Se cele- toria, de Interés Turístico de de julio Paiosaco acoge la Fei- bién en los restaurantes de la en Cances o Festa do Porco brará el 15 de julio. Cada año, Galicia desde el año 2010. Se ra das Cereixas. Una cita de- zona, entre ellos, una Estre- Celta, en Corcubión. Son algu- Corme recibe miles de visitan- celebra el 09 de julio y los ca- clarada de Interés Turístico lla Michelín; el Restaurante nas de las citas que a lo largo tes en este día, ansiosos por llos son la estrella de esta ci- de Galicia desde el año 2014. As Garzas la tiene desde el de todo el año, podemos dis- probar los catalogados como ta en Vimianzo. Además de La feria más dulce y colorida 2009, con Fernando Agrasar frutar y sobre todo, degustar. los mejores percebes. gastronomía, mucha música. tiene cada vez más adeptos. al frente. Son precisamente los hos- teleros y comerciantes loca- FESTA les los que han convertido la FESTA DO COCHIÑO gastronomía en otra forma Después de rebasar la MARISQUEIRA de atraer clientes a pequeños barrera de los 20 años, Este año nació, de la mano pueblos. Así, asociaciones de la Festa do Cochiño, en del Concello de Ponteceso, empresarios de Carballo, Baio, Cerceda, está más que la Festa Marisqueira. Se Ponteceso, Laxe, Vimianzo o consolidada. Se celebra el celebró el 29, 30 y 31 de A Laracha, entre otros, orga- 28 de julio en O Acebedo. marzo con degustaciones nizan rutas de pinchos que, sumadas a otras promocio- Al lado, el Aquapark, así de almejas, berberechos, nes, hacen que la afluencia en que si el tiempo lo permite, erizos y navajas, además determinados fines de sema- el chapuzón es posible. de una paella gigante. na se multiplique por mucho. Sumado a eso, muchos con- cellos han hecho de la gas- tronomía un sello local, por FESTA DO FESTA DO CONGRO ejemplo, el pan de Carballo, LONGUEIRÓN Cada Semana Santa las filloas de Zas o el Con X El primer fin de semana desde hace 22 años de Laxe, con X de Peixe. de agosto tendrá lugar en la Festa do Congro es Fisterra la XXVII Festa do una cita obligada para Fiestas Longueirón y V Encontro muchos. Es una ocasión No podían faltar, en medio de perfecta para degustar este lógico amor por la gastro- Pirata. Esto, unido al nomía local, las fiestas. A Cos- atractivo habitual de este pescado preparado ta da Morte tiene tres fiestas Fisterra, convierten la cita de diferentes formas, una gastronómicas declaradas de en imprescindible. fiesta con tradición. Interés Turístico de Galicia: 1

2 3

1. Centenares de gaiteiros reunidos la pasada edición. 2. La cantante de origen asturiano Marisa Valle Roso. 3. Milladoiro actuó en la pasada edición de la Carballeira de Zas. LA GRAN FIESTA DE LOS GAITEIROS FESTIFOLK MILLADOIRO DESTACAN MILLADOIRO Y MARISA VALLE EN EL FESTIVAL, PREVISTO PARA EL 7 DE JULIO POR LA ENCABEZA EL VOZ DE GALICIA, CALVO Y EL CONCELLO DE CARBALLO. M. LÓPEZ CARBALLO / A. GARCÍA, B. BELLO FOTOS CARTEL DEL 2018

principios del mes de monde— aunque edición, la núme- Además del desfile de gaitei- El grupo santiagués Milladoi- julio el Festifolk con- la fiesta no se cen- ro 4, podrían in- ros y del concierto de Milla- ro se resiste a abandonar la vierte a Carballo en tra en ellos, sino cluso superarse doiro, cabeza de cartel, desta- Costa da Morte. Fue uno de Ala capital del folk de en los cientos de ese volumen de ca también la artista asturiana los cabezas de cartel de la pa- Galicia con un encuentro que gaiteiros que des- asistencia al fes- Marisa Valle Roso, una autén- sada edición de la Carballeira congrega anualmente a cente- filan durante ho- tival, programa- tica revelación del panorama de Zas, y lo será también en el nares de músicos tradicionales ras por las calles do para el sábado musical actual. Apadrinada por Festifolk. Con 40 años de an- llegados de todo el territorio. de Carballo lle- 7 de julio. Cono- Víctor Manuel, cuenta en su úl- dadura musical, que se dicen El programa contempla tam- nando de acom- cidos grupos de la timo álbum de estudio, Cons- pronto, y con un nuevo disco bién un cartel de actuaciones pasadas sinfonías zona como Adro, ciente, con la colaboración de bajo el brazo, Atlántico, llegan musicales que suelen poner el el cielo de la localidad. La ce- Peta Forte, Arume, Inllar, Os la afamada cantautora Rozalén. a Carballo con la premisa de punto y final a la noche —car- lebración es por y para ellos. Farrapos, Castromeda, O Son De voz aterciopelada y le- hacer un espectáculo para to- tel encabezado el año pasado Partiendo de cifras que ron- do Castro o la Banda de Gai- tras concienzudas, la artista dos, para que disfruten tanto por Capercaillie y el anterior daban los dos o tres centena- tas de Carballo no suelen per- de Langreo no ha parado de los veteranos como los más por Xabier Díaz y Pepe Vaa- res de participantes, en esta derse esta cita. cosechar éxitos en 2017. novatos en esto del folk. 30 JUEVES 31 DE MAYO DEL 2018 ESPECIAL TURISMO EN LA COSTA DA MORTE LA VOZ DE GALICIA

Los Penedos de Pasarela y de Traba ofrecen un auténtico museo al aire libre de figuras curiosas, sobre todo zoomórficas y antropomórficas. FOTO X. AMEIXEIRAS

PETROGLIFOS Corme, Berdoias (foto en 3D), en Vimianzo; Pedra Xestosa, en LOS ESPACIOS MÁS ESCONDIDOS Laxe, y Buxantes TESOROS (Dumbría), son LA COSTA DA MORTE ES EL TERRITORIO DE LOS MIL SECRETOS QUE HAY QUE DESCUBRIR los principales petroglifos. DETRÁS DEL ABANDONO Y LA NATURALEZA. X. AMEIXEIRAS TEXTO / A. GARCÍA, J. M. CASAL FOTOS

a Costa da Morte es forma el Río de Ogas (Vimian- ALBARIZAS el territorio de los mil zo), Xestosa (Dumbría), Rabi- En el monte Faro y en la secretos. Lugares es- ñoso, entre Zas y Coristanco, parroquia de Cambeda, ambos L condidos adornados las Caldeiras do Castro (Mu- en el municipio de Vimianzo, de belleza o singularidades xía) y las de Rus y Entrecru- que la hacen única. Al mar- ces, en Carballo. se conservan, en algunos gen de los grandes paisajes, casos cubiertas por la maleza, acantilados, playas, cascadas Petroglifos y piedras osci- viejas albarizas, ejemplares de y monumentos ya conocidos, lantes. Berdoias (Vimianzo), arquitectura rural enraizada en hay lugares que el tiempo y Dumbría y Corme, con varias tradiciones de siglos que servía la naturaleza alejó del cono- estaciones, reúnen los petro- para la práctica de apicultura en cimiento general que mere- glifos más interesantes. Ade- grandes proporciones. cen el esfuerzo de buscarlos más de la mítica Pedra de Aba- y disfrutarlos. lar de Muxía, hay grandes pie- dras oscilantes en Vimianzo, LA CATEDRAL DE LOS MIL Penedos. El granito moldea- Dumbría y A Laracha. COLORES do hace más de 300 millones En la costa de Carballo y Malpica, de años adquiere formas an- las formaciones rocosas adquieren ¡NO TE PIERDAS! tropomórficas o zoomórfi- hechuras de gran atractivo visual. cas que bien podrían parecer obras humanas. Los de Pasa- Penedos de Sobresale, entre los demás rela (Vimianzo) y Traba (La- Pasarela e Traba. lugares, la Furna das Grallas, una xe) han sido declaradas Pai- Rocas formadas hace especie de templo natural de unos saxe Protexida. Un auténtico más de 300 millones 60 metros de largo al que solo se de años tienen museo al aire libre, en el que accede con mareas vivas. la imaginación encontrará las formas zoomórficas y antropomórficas más variadas figuras. El monte LA REGIÓN DE LAS de Caneliñas (Cee), aunque en Cascadas. Además de menor medida, ofrece también O Ézaro las encontrará CASCADAS ejemplares bien atractivos. en Rus y Entrecruces Casi todas tienen una leyenda (Carballo), Pozo da que las acompaña, como el Cascadas y rápidos. Aunque Forca (Cabana), Xestosa Pozo da Forca, en la foto. Otras la de O Ézaro se lleva la pal- (Dumbría), Fumes do Cal ma en la Costa da Morte hay (Cee), entre otras recibieron la atención de poetas, otras muchas de gran atracti- como el Pazo da Señora (O vo y con leyendas incluidas, Petroglifos. Corme, Couto-Ponteceso), donde Pondal como el Pazo da Forca (Ca- Berdoias (Vimianzo) y situó una princesa «moura bana), O Pazo da Señora y A Dumbría. encantada». Brixería (Ponteceso), las que LA VOZ DE GALICIA ESPECIAL TURISMO EN LA COSTA DA MORTE JUEVES 31 DE MAYO DEL 2018 31

Buño (Malpica), junto con las fuerza del agua para mazar la MUÍÑOS GOLMAR MUSEOS técnicas de elaboración de las lana. Horario: todos los días piezas de olería. Horario: de de 10.00 a 20.00 horas. Este Centro de Interpretación MELISSA RODRÍGUEZ TEXTO martes a domingo de 11.00 a en A Laracha permite conocer La historia, tradición y cultura 14.00, y de 16.00 a 19.00 horas. los diferentes tipos de moli- de la Costa da Morte también nos que existen en Galicia y pueden ser conocidas a través BERGANTIÑOS su funcionamiento. Horario: de numerosas instituciones que Fue la antigua cárcel de Car- de 11.00 a 15.00 horas. conservan y exponen sus ma- MELGA ballo. Hoy en día, rehabilita- yores reliquias. La gran mayo- Con sede en Ponteceso, expo- da, permite conocer más sobre MAR Y PESCA ría tiene un amplio horario de ne el patrimonio cultural galle- el paisaje, la tradición agrícola Hay varios museos relaciona- visitas durante el verano. go relacionado con el juego y el y la historia de Carballo. Ho- dos con este ámbito: el Arqui- deporte tradicionales, y tam- rario: de martes a viernes, de vo da Pesca en Caión (sába- FERNANDO BLANCO bién alguna pieza procedente 11.00 a 14.00 y de 16.30 a 19.30, dos de 12.00 a 14.00, y domin- Edificio de la antigua Escuela de España y del resto del mun- y los sábados y domingos de MUSEO DE MAN gos de 19.00 a 21.00 horas); el de Niñas en Cee que busca dar do. Horario: de lunes a viernes feria, de 11.00 a 14.00 horas. En Camelle, este edificio mues- Museo da Pesca en Fisterra a conocer y utilizar didáctica- de 9.00 a 14.30, y los fines de tra el legado que el artista ale- (de 11.00 a 14.00 y de 16.00 a mente el patrimonio históri- semana de 10.00 a 14.00 horas. CASTILLO mán Man realizó durante toda 20.00horas), y el Museo do co del viejo instituto. De mar- La visita a este espacio sirve su vida entre las rocas y el mar Mar en Laxe (de lunes a do- tes a viernes de 10.00 a 13.00, para recorrer su pasado con de la Costa da Morte. Horario: mingo de 11.00 a 14.00 y de y sábados, además de por la numerosos enfrentamientos, de martes a domingo de 11.00 a 17.00 a 20.00 horas). mañana, de 17.00 a 19.00 horas. así como para conocer la ar- 14.00 y de 17.00 a 20.00 horas. tesanía local con demostra- TORRES DO ALLO ciones en vivo. Horario: de DOMBATE Ubicado en Zas, es uno de los martes a domingo de 10.30 a Situado en Cabana, es consi- pazos más antiguos de Galicia y 14.00 y de 16.00 a 20.30 horas. derado como la catedral del uno de los mejores ejemplos de megalitismo gallego. Es uno la vida nobiliar de la Baja Edad BATÁNS dos monumentos megalíticos Media. Horario: de lunes a vier- FORNO DO FORTE Antiguos artilugios situados mejor conservados. Horario: nes de 11.00 a 20.00, y fines de Este lugar muestra el modo de en un entorno natural en Vi- de lunes a domingo de 11.00 a semana de 11.00 a 21.00 horas. vida de una familia alfarera en mianzo que aprovechaban la 14.00 y de 16.00 a 20.00 horas.

En Ézaro, “Casa Tradicional de Pescadores” Tel. 633 642 176 Playa de Langosteira, Calcoba (Fisterra). Tel. 679 618 926 32 JUEVES 31 DE MAYO DEL 2018 ESPECIAL TURISMO EN LA COSTA DA MORTE LA VOZ DE GALICIA

CAMARIÑAS CEE «En Camariñas se ha cuidado «A Costa da Morte é un referente mucho esta arte y ha perdurado». sen o cal non podería vivir». Modesto Lomba Francisco Caamaño

CABANA CARBALLO «Esta es un área fascinante, con «Para min Bergantiños significa mucha historia, además el tiempo Nós, é unha das bisbarras de es fantástico». Richard Schrock Nós». Sés

CORCUBIÓN DUMBRÍA «Lo que más me gusta de A «Veñen pola espectacularidade da Costa da Morte es la sensación paisaxe e do entorno». Ezequiel de refugio». Sara Casasnovas Mosquera

CERCEDA CORISTANCO «Se unha asubiaba no alto do «Sempre que veño a Coristanco Xalo rebotaba o chío polo val cargo as pilas, afronto a volta con todo». Emma Pedreira moito ánimo». Rubén Martínez

LOS ROSTROS QUE DEFINEN A UNA TIERRA POTENCIALVERÓNICA COUTO TEXTO / JOSÉ MANUEL CASAL, BASILIO BELLO, JORGE PARRI, BLOG RAQUEL DEL ROSARIO, ANA GARCÍA, BENITO ORDOÑEZ FOTOS A LARACHA MALPICA «En Caión me gusta ver llegar los «Entre mis playas favoritas Barizo pequeños barcos» «Qué bien se o Seiruga» «Zampamos todo el come». Raquel del Rosario día». Neus Asensi

FISTERRA LAXE «Disfruté mi viaje al fin del mundo, «Laxe, donde siempre quiero qué hermoso lugar». Stephen volver» «Lo mejor era su gente». Hawking Antonio Gómez-Pan R.

PONTECESO ZAS «Balarés es un sitio «Estou moi vencellado a Zas, para maravilloso, voy encantadísimo». min é como estar na casa». Kepa Junkera Bieito Romero

MUXÍA VIMIANZO «En Nemiña a xente cóidanos «Mi sueño siempre fue casarme como se fósemos da familia». en la Iglesia de San Vicenzo». Nerea Barros María Arochena