Kujtesa Si Mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa Si Mision” Konkurse 2015-2020 Prishila Gjeci

Konkurse 2015-2020

Ky album përmban vepra artistike dhe ese të zgjedhura nga pjesëmarrësit e rinj në konkurset e IDMC që nga viti 2015: "Lindur në '90-tën" (2015), "Pyet Gjyshërit" (2016-2019) dhe "30 vjet me/pa demokraci" (2020).

Këto konkurse janë iniciuar nga IDMC me qëllim ndërgjegjësimin e të rinjve dhe shoqërisë shqiptare mbi rëndësinë e njohjes së të kaluarës dhe impaktin e saj deri në ditët e sotme.

Adresa: Rr. Bardhok Biba, Pallati Trema, Hyrja A, Kati 11, Ap. 35, Tiranë, Shqipëri Tel: +355 4 45 21 899 Email: [email protected]

Projekti është mbështetur nga Fondacioni Konrad Adenauer (KAS) në Tiranë

Adresa: Blv. “Dëshmorët e Kombit” Kullat Binjake 1, Kati 11, Zyra A3, Tiranë, Shqipëri Tel: +355 4 22 66 525 E-Mail: [email protected] Parathënie

Ky album që merr lexuesi sot në dorë përmban punime të përzgjedhura të të rinjve pjesëmarrës në konkurset e organizuara nga Instituti për Demokraci, Media dhe Kulturë (IDMC) nga viti 2015 deri më sot. Përmes këtyre Punët e prezantuara në këtë album tregojnë aspekte të së shkuarës dhe të tashmes sipas këndvështrimit të të rinjve konkurseve ne synonim të motivonim të rinjtë që në mënyrë kreative të gjenin zërin e tyre në lidhje me çfarë shqiptarë. Ato mund të jenë naïve dhe të sinqerta, por skanojnë qartë realitetin shqiptar, dilemat dhe ankthet e brezit nënkupton për ta e shkuara dhe e sotmja. Përgjithsisht kur flasim për brezin e ri, sidomos në fushën e njohjes së të të ri, mangësitë e tyre në lidhje me të shkuarën historike, por edhe kurajon dhe dëshirën për të studiuar dhe mësuar shkuarës komuniste, mendojmë për indiferencën dhe mungesën e tyre të interesit. Kjo padyshim mbetet një sfidë dhe më tej. Misioni ynë si IDMC është që t’i sensibilizojmë të rinjtë për historinë që ata të kuptojnë se historia hedh hije të është ushqyer nga mungesat e thella në kurrikulën shkollore, nga heshtja e brezit të prindërve dhe gjyshërve, nga gjata edhe në të tashmen dhe të ardhmen, ndaj duhet mësuar. Një falënderim i veçantë pra, për të gjithë të rinjtë që kakofonia në media ku botohen pa kritere si historitë e të përndjekurve politikë, ashtu edhe ato të persekutorëve të kanë marrë pjesë në konkurset tona, si dhe mësuesit e prindërit që i kanë mbështetur ata. Falënderim edhe për juritë tyre. Kjo ngjall konfuzion te brezi i ri. Kështu që nuk është faji i të rinjve që janë të painformuar ose të informuar gabim. profesionale që kemi pasur ndër vite, me personalitete nga fusha të ndryshme, të cilat u kanë kthyer besimin të rinjve Edukimi i tyre mbi këtë periudhë të errët të historisë së Shqipërisë duhet të kishte qenë prioritar në 30 vitet e fundit. të marrin pjesë në konkurse ku vlerësohet me meritë talenti, ideja dhe realizimi më i mirë. Le të themi dy fjalë për tre konkurset e iniciuar nga IDMC ndër vite. Ju uroj të gjithëve shfletim të këndshëm të këtij albumi! Konkursi i parë, “Born in the 1990s”, ftonte të rinjtë shqiptarë të lindur mes viteve 1990-1997 të dërgonin mendimet e tyre mbi aktualitetin shqiptar në tre kategori: Multimedia, ese dhe arte figurative. Për arsye të titullit goditës, ky konkurs u përqafua nga një numër shumë i madh të rinjsh shqiptarë që jetonin brenda dhe jashtë vendit. Punët fituese të këtij konkursi mund të ndiqen në faqen online të IDMC dhe ato shpalosin një panoramë të mendimeve dhe përjetimeve të të rinjve në demokraci, shpresat e tyre për një të ardhme me të mirë dhe sfidat se sim und të arrihet kjo në rrafshin individual dhe kolektiv.

Konkursi i dytë, “Pyet Gjyshërit” ishte një risi për temën që ofronte dhe u drejtohej kryesisht gjimnazistëve dhe të Dr. Jonila Godole rinjve 15-19 vjeç. Përmes këtij konkursi ata kishin mundësi të përballen me historinë dhe përvojën e familjes së tyre Drejtore e Institutit për Demokraci, Media dhe Kulturë dhe të mblidhnin dëshmi origjinale. “Gjyshi” shërbente si një simbolikë, sistem reference i brezave që i mbijetuan regjimit komunist në Shqipëri. Nga viti 2016 deri në vitin 2019 konkursi ofroi dëshmi tronditëse dhe reﬂetime të mbi 600 gjimnazistëve nga e gjithë Shqipëria. Cilësia e punimeve të tyre në multimedia është rritur vit pas viti, po ashtu edhe niveli i analizës së tyre për shkeljen e të drejtave të njeriut, humbjen e shpresës dhe të lirisë, ndalimin e religjionit, burgosjen e një vendi të tërë dhe izolimin e tij nga bota. Ky është brezi që do bëjë në të ardhmen diferencën në ballafaqimin me të shkuarën dhe ai ka nevojë për ndihmën tonë, motivimin dhe përfshirjen në sa më shumë projekte dhe aktivitete ndërgjegjësuese, takime me dëshmitarë okularë të kohës, përballje me dokumente dhe fakte historike, kundrejt trivialiteteve historike që janë të detyruar të mësojnë dhe dëgjojnë në shkollë e në media.

Konkursi i tretë, “30 vjet me/pa demokraci“ i motivoi të rinjtë të përballen me pyetjen se çfarë është bërë sipas mendimit të tyre në dekadat pas rrëzimit të regjimit komunist, dhe si e shohin perspektivën për të ardhmen. Kreativiteti i tyre u shpalos në kategoritë e multimedias dhe të arteve ﬁgurative ku edhe me ndihmën e teknikave digjitale u arrit një cilësi më e lartë nga pikëpamja formale. Born in the 90’s

Në vitin 2015, me rastin e 25 vjetorit të nisjes së ndryshimeve demokratike në Shqipëri, Instituti për Demokraci, Media dhe Kulturë (IDMC) shpalli konkursin kreativ “Born in the 90’s”, për të rinjtë e lindur në fillim të viteve 1990. Fëmijët e demokracisë kujtojnë pak ose aspak nga vitet e para të tranzicionit. Dhe ata dinë akoma më pak për të shkuarën. Fëmijëria dhe rinia e tyre është e shenjuar nga tranzicioni dhe sfidat me të cilat është përballur shoqëria shqiptare në dy dekadat e fundit. Konkursi “Born in the 90’s” synoi pikërisht nxitjen dhe motivimin e rinisë shqiptare të reflektojë mbi të tashmen, duke mësuar nga e shkuara, për të krijuar një të ardhme më të sigurt e të begatë. Reflektimi i të rinjve është realizuar përmes punëve të tyre kreative në ese, arte figurative dhe multimedia. Konkursi u krye në bashkëpunim me Ministrinë e Mirëqenies Sociale & Rinisë dhe Ambasadën Gjermane.

Pyet Gjyshërit!

Edhe pse diktatura në Shqipëri ka qenë ndër më të ashprat në Evropën Juglindore, të rinjtë shqiptarë ende nuk e njohin mirë historinë e shkuar komuniste të vendit të tyre. Mes shumë arsyesh, indiferencën e të rinjve shqiptarë e ka ushqyer deri diku edhe brezi që e ka përjetuar atë periudhë komuniste sepse ka zgjedhur të lërë atë në heshtje duke mos informuar brezat e rinj. Për këtë arsye, IDMC, lançoi më maj të vitit 2016 konkursin kreativ “Pyet Gjyshërit”, i cili synoi t’ju ofrojë të rinjve shqiptarë mundësinë të ﬂasin përmes mjeteve kreative duke ndarë jo vetëm histori, përvoja, përjetime familjare, por edhe përballjen midis brezave që ndihmon në njohjen e aspekteve të ndryshme të jetës gjatë diktaturës shqiptare. Konkursi është zhvilluar çdo vit deri më 2019 në 4 edicione. Ai është kryer në bashkëpunim me Ministrinë e Arsimit dhe Shoqatën e Mësuesve të Historisë “Rinia dhe Historia”.

30 Vjet me/pa Demokraci!

Në këto 30 vitet e fundit, Shqipëria ka qenë në një proçes tranzicioni të vazhdueshëm, kulturor, ekonomik dhe politik që është shoqëruar herë pas here me eksode të forta emigracioni, me probleme të demokracisë, por edhe me ndryshime pozitive në sﬁdën për t’u bërë pjesë e Bashkimit Europian. Konkursi “30 Vjet me/pa Demokraci” u shpall më 2 korrik 2020, me rastin e 30 vjetorit të eksodit shqiptar dhe synoi të kthejë fokusin te zhvillimet e demokracsë nga viti 1990, të iniciuara nga protestat studentore kundër regjimit komunist në Shkodër, Kavajë dhe Tiranë etj. Motoja e konkursit ishte se shkuara ndikon të tashmen, por edhe të ardhmen, prandaj duhet t’i kthehemi vazhdimisht, ta studiojmë dhe të mësojmë prej saj.

Elvis Mehmeti

Françesko Dinaj Titulli: "Metamorphosis" Konkursi: "Born in the '90s" (2015) Çmimi: II Titulli: “Postmodernizmi” Mosha: 17 vjeç Konkursi: “Born in the 90’s” 2015 Shkolla: Universiteti i Arteve, Tiranë Çmimi: I Teknikë: Gdhendje në tekniken e zinkut Mosha: 21 vjeç Shkolla: Universiteti i Arteve, Tiranë Teknika: Graﬁke

09 10 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Prishila Gjeci

Titulli: “Dëgjoja se ﬂitej për liri” Konkursi: “Born in the 90;s” (2015) Suela Qemalli Mosha: 20 vjeç Teknika: Akuarel dhe laps Titulli: “Mes ekzotikes, nostalgjisë, urrejtjes Konkursi: “Born in the 90’s” 2015 Çmimi: III Mosha: 21 vjeç Shkolla: Liceu artsitik “Jordan Misja” Teknika: Akuarel dhe tempera

11 12 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Amarildo Reçi Bib Frrokaj

Titulli: “Ingranazhet Historike” Titulli: “Vrapimi drejt lirisë” Konkursi: “Born in the 90’s” (2015) Konkursi: “Born in the 90’s” (2015) Teknika: Laps dhe akuarel Mosha: 23 vjeç Teknika: Vizatim me laps

13 14 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Fjordi Rroshi Armela Mema Titulli: “Globi” Konkursi: “Born in the 90’s” (2015) Konkursi: “Born in the 90’s” (2015) Teknika: Vizatim me laps Tenika: Karbon dhe akurel

15 16 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Igli Levani

Konkursi: “Born in the 90’s” (2015) Teknika: Akuarel dhe boje e zeze.

Marjan Kamshi

Titulli: “Shpresë në errësirë” Konkursi: “Born in the 90’s” (2015) Mosha: 23 vjeç Shkolla: Universiteti i Arteve, Tiranë Teknika: Bojra vaji

17 18 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Eglantina Shemaj

Konkursi: “Born in the 90’s” (2015) Teknika: Laps dhe akuarel

Erjola Jahajt & Ilirjana Zemanit

Titulli: "Përkundjet e një jete" Konkursi: "Pyet Gjyshërit 3" (2018) Çmimi: Special Shkolla: "Jan Kukuzeli"

19 20 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Shorda Norja

Konkursi: “Pyet Gjyshërit 3” (2018) Çmimi i rrjetit Teknika: Punim me vaj

Eni Duka

Konkursi: “Pyet Gjyshërit 3” (2018) Çmimi: Artet Pamore Teknika: Punim me vaj

21 22 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Ingrid Xhemo

Titulli: “Watch where you step” Konkursi: “Pyet Gjyshërit 3” (2018) Teknika: Akuarel

Dajana Nela

Titulli: “Diktatura” Konkursi: “Pyet Gjyshëri 3” (2018) Teknika: Tempera

23 24 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Gledis Korbi Ejona Sllogu Konkursi: “Pyet Gjyshërit 3” (2018) Titulli: ‘Jetë në errësirë’ Teknika: Punim me akrilik Konkursi: “Pyet Gjyshërit 3” (2018) Mosha: 17 vjeç Teknika: Punim me shkumës

25 26 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Amrilda Logaj

Konkursi: “Pyet Gjyshërit 3 ” (2018) Teknika: Vizatim me boje te zeze (black ink)

Sindi Beshi

Titulli: “Ëndrra përtej telave me gjemba” Konkursi: “Pyet Gjyshërit 3” (2018) Teknika: Punim akrilik me boje te zeze.

27 28 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Klea Nezo Mateo Muça

Titulli: “Në prehërin e gjyshit” Titulli: “Farkëtimi i njeriut” Konkursi: “Pyet Gjyshërit 3” (2018) Konkursi: “Pyet Gjyshërit 3” (2018) Teknika: Punim me vaj Teknika: Punim me vaj

29 30 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Vasilika Gjona

Titulli: “Torturë shpirtërore” Konkursi: “Pyet Gjyshërit 3” (2018) Mosha: 15 vjeç Shkolla: “Qemal Stafa” Teknika: Laps ddhe akuarel

Edona Rraboshta

Konkursi: “Pyet Gjyshërit 3” (2018) Teknika: Kolazh

31 32 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Anastasia Mema Emanuela Shahinasi Konkursi: “Pyet Gjyshërit 3” (2018) Titulli: “Kur ylberi ishte bardh e zi” Teknika: Punim me akrilik Konkursi: “Pyet Gjyshërit 3” (2018) Shkolla: “Luigj Paliq” Teknika: Laps

33 34 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Sebastiana Dervishi

Konkursi: “Pyet Gjyshërit 3” (2018) Teknika: Vizatim me laps

Ines Zahaji

Konkursi: “Pyet Gjyshërit 3” (2018) Teknika: Punim me akrilik

35 36 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Arnold Broqi dhe Dardan Imeraj Artida Thepi Konkursi: “Pyet Gjyshërit 3” (2018) Shkolla: “Prengë Jakova” Konkursi: “Pyet Gjyshërit 3” (2018) Teknika: Teknike e perzier. Laps dhe pastel. Teknika: Teknike e perzier. Kolazh.

37 38 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Arsiola Vejseli

Konkursi: “Pyet Gjyshërit 3” (2018) Shkolla: “Ibrahim Kodra” Teknika: Punim me akrilik

Eljesa Norja

Konkursi: “Pyet Gjyshërit 3” (2018) Shkolla: “16 Shtatori” Teknika: Akuarel

39 40 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Konxhe Lena

Titulli i punimit: “Historia e Shqipërisë” Konkursi: “Pyet Gjyshërit 3” (2018) Shkolla: “Qemal Stafa”, Tiranë Teknika: Laps dhe akuarel

Enxhi Këri

Titulli punimit: “ Lulet e egra” Konkursi: “Pyet gjyshërit 3” (2018) Shkolla: “Qemal Stafa”, Tiranë Teknika: Teknike e perzier. Laps dhe boje e zeze.

41 42 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Migena Gjoni Ina Koçillari Titulli: “Në diktaturën komuniste” Konkursi: “Pyet Gjyshërit 3” (2018) Shkolla: “Sami Frashëri”, Tiranë Titulli punimit: “Eksodi” Teknika: Punim me vaj Konkursi: “Pyet Gjyshërit 3” (2018) Shkolla: “Qemal Stafa”, Tiranë. Teknika: Teknike e perrzier. Kolazh.

43 44 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Borana Doda

Titulli punimit: “Një gjyshe e vuajtur në periudhën e komunizmit” Ema dhe Katja Ismaili Konkursi: “Pyet Gjyshërit 3” (2018) Shkolla: “Isa Boletini”, Shkodër Titulli punimit: “Errësira përbrënda” Teknika: Lapsa me ngjyra Konkursi: “Pyet Gjyshërit 3” (2018) Shkolla: “Qemal Stafa”, Tiranë. Teknika: Akuarel dhe ngjyre e zeze.

45 46 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Arjela Gjyriqi Gledisja Golikja Titulli punimit: “Tmerri i diktaturës shqiptare” Mosha: 17 vjeç Konkursi: “Pyet Gjyshërit 3” (2018) Konkursi: "30 vjet me/pa demokraci" (2020) Shkolla: “Asim Vokshi” Çmimi: I Teknika: Graﬁke me boje te zeze Mosha: 22 vjeç Shkolla: Universiteti "Epoka", Tiranë Teknikë: Poster

47 48 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Era Tafa

Erjeta Cara Titulli: “Demokomunizëm (krahasim i demokracisë dhe komunizmit )” Konkursi: “30 vjet me/pa demokraci” (2020) Titulli: “30 vite me/pa demokraci” Çmimi: II Konkursi: “ 30 vjet me/pa demokraci” (2020) Mosha: 19 vjeç Çmimi: II Shkolla: Kolegji Universitar Bedër Mosha: 15 vjeç Teknika: Akuarel dhe ngjyre e zeze Shkolla: Gjimnazi “Ibrahim Kodra” Teknika: Kolazh

49 51 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Arens Ibrahimi

Titulli: “Kaos” Konkursi: “30 vjet me/pa demokraci “ (2020) Çmimi: III Mosha: 21 vjeç Shkolla: Universiteti i Arteve, Tiranë. Teknika: (Fletë graﬁke) Vizatim me bojë të zezë

Marjo Çeça

Titulli: “Si përballesh me propagandën e vitit 2020” Konkursi: “ 30 vjet me/pa demokraci” (2020) Çmimi: Çmimi Inkurajues nga Bordi IDMC Mosha: 17 vjeç Shkolla: “Sadik Stavileci” Teknika: Akrilik

52 53 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Natanael Liçaj Livia Tafa

Marjo Çeça Titulli: “Mohimi i lirisë” Titulli: “30 vjet me demokraci” Konkursi: “30 vjet me/pa demokraci” (2020) Konkursi: “30 vjet me/pa demokraci” (2020) Titulli: “Si përballesh me propagandën e vitit 2020” Mosha: 16 vjeç Çmimi: Rrjetit Social Shkolla: “Drita e Dijes”, Berat Konkursi: “ 30 vjet me/pa demokraci” (2020) Mosha “ 16 vjeç Çmimi: Çmimi Inkurajues nga Bordi IDMC Shkolla: “Ibrahim Kodra” Mosha: 17 vjeç Teknika: Punim me vaj Shkolla: “Sadik Stavileci” Teknika: Akrilik

54 55 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Altea Gjana

Titulli: “L’inferno di Albania” Enxhi Çali Konkursi: 30 vjet me/pa demokraci” (2020) Mosha: 16 vjeç Shkolla: “New York High School Tirana” Titulli: “Nën hijen e zbehtë të demokracisë” Teknika: Kolazh Konkursi: “ 30 vjet me/pa demokraci” (2020) Mosha: 20 vjeç Shkolla: Universiteti Aleksandër Moisiu, Durrës. Teknika: Akuarel, laps, ngjyre e zeze

56 57 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Nadia Hyka

Titulli: “Shqipëria në të ardhmen” Konkursi: “ 30 vjet me/pa demokraci” (2020) Mosha: 16 vjeç Shkolla: “Jan Kukuzeli” Durrës. Teknika: Akuarel, laps, ngjyre e zeze

Evarist Marashi

Titulli: “Pasojë” Konkursi: “ 30 vjet me/pa demokraci” (2020) Mosha 22 vjeç Shkolla: Universiteti i Arteve, Tiranë. Teknika: Vaj ne kanavace

58 59 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Fabian Zogaj

Titulli: “Ora e shpresës” Konkursi: “30 vjet me/pa demokraci” (2020) Mosha: 17 vjeç Shkolla: “Jan Kukuzeli”, Durrës. Teknika: Punim me akrilik Antonel Gjinaj

Konkursi: “ 30 vjet me/pa demokraci” (2020) Mosha: 17 vjeç Shkolla: “Jan Kukuzeli”, Durrës Teknika: Punim me akrilik

6051 61 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Klarisa Kotarja Ergys Demaj

Titulli: “Më në fund i lire” Titulli: “Kultura e një shtylle e rëndësishme e një Konkursi: “30 vjet me/pa demokraci” (2020) shteti demokratik” Mosha: 17 vjeç Konkursi: “30 vjet me/pa demokraci” (2020) Shkolla: “Sami Frashëri”, Tiranë Mosha: 17 vjeç Teknika: Vizatim me laps Shkolla: “Jan Kukuzeli”, Durrës Teknika: Fletë graﬁke me bojë të zezë (black ink)

62 63 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Megi Stambollxhiu

Titulli: “Ora shqiptare” Konkursi: “30 vjet me/pa demokraci” 2020 Mosha: 18 vjeç Shkolla: “Kostandin Kristoforidhi” Teknika: Kolazh (teknike e perzier)

Daniela Koçiraj

Titulli: “Adoleshentët dhe vala e re e demokra- cisë përfaqësuese” Konkursi: “30 vjet me/pa demokraci” (2020) Mosha: 19 vjeç Shkolla: Universiteti Polis Teknika: Kolazh. Teknikë e përzier.

64 65 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Xhoen Hajdaraj

Titulli: “Krenaria e budallait” Konkursi: “30 vjet me/pa demokraci” (2020) Mosha: 17 vjeç Shkolla: “Nënë Tereza” Teknika: Punim me vaj Iris Progri

Titulli: “Drejtësia në tranzicion” Konkursi: 30 vjet me/pa demokraci” (2020) Mosha : 16 vjeç Shkolla: “Dhaskal Todri”, Elbasan Taknika: Vizatim me laps

66 67 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Gilberta Nika Reana Bardhi

Titulli: “The true face of democracy” Titulli: “1990 – 2020 – 2050: Shqipëria çka Konkursi: “ 30 vjet me/pa demokraci” (2020) qenë, ç'është, dhe çdo të bëhet?” Mosha: 21 vjeç Konkursi: “30 vjet me/pa demokraci” (2020) Shkolla: Universiteti i Tiranës, Fakulteti Ekonimisë. Mosha: 18 vjeç Teknika: Kolazh Shkolla: “Kostandin Kristoforidhi” Teknika: Kolazh (instalacion)

68 69 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Klea Koneplev

Konkursi: "30 vjet me/pa demokraci" (2020) Mosha: 21 vjeç Shkolla: Shkolla Ekonomike, Rusi Teknikë: Poster

Brajan Bezati

Konkursi: "30 vjet me/pa demokraci" (2020) Mosha: 16 vjeç Shkolla: Gjimnazi "Isa Boletini", Vorë Teknikë: Poster

70 71 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Dorjana Llapi

Konkursi: 30 vjet me/pa demokraci" (2020) Mosha: 17 vjeç Shkolla: Gjimnazi "Naim Frashëri", Durrës Teknikë: Punim akrelik

Elsamina Musiq

Konkursi: "30 vjet me/pa demokraci" (2020) Mosha: 22 vjeç Shkolla: Universiteti i Arteve "Luigj Gurakuqi", Shkodër Teknikë: Poster

72 73 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Marta Gështenja

Konkursi: "30 vjet me/pa demokraci" (2020) Mosha: 21 vjeç Shkolla: Universiteti Ndërkombëtar i Sarajevos Teknikë: Poster

Rajna Deliu

Konkursi: "30 vjet me/pa demokraci" (2020) Mosha: 17 vjeç Shkolla: Gjimnazi "Kostandin Kristoforidhi", Tiranë Teknikë: Vizatim me lapës

74 75 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Fatjon Furriku : 9 ? 3 L * Elsamina Musiq Konkursi: "30 vjet me/pa demokraci" (2020) Mosha: 18 vjeç Konkursi: "30 vjet me/pa demokraci" (2020) Shkolla: Shkolla e mesme profesionale 927$(6+7( Mosha: 22 vjeç "Beqir Çela", Durrës Shkolla: Universiteti i Arteve "Luigj Gurakuqi", Teknikë: Poster Shkodër 683(5)84,$-27( Teknikë: Poster

I L ? L O * V ( S

41(-;<(526=,5, -)769,(.6

026( 6+,7 927(1 7(1'(

76 77 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Neada Ceno

Konkursi: "30 vjet me/pa demokraci" (2020) Mosha: 19 vjeç Teknikë: Poster

Eni Mullameti

Konkursi: "30 vjet me/pa demokraci" (2020) Mosha: 19 vjeç Teknikë: Poster

78 79 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Besjana Latiﬁ Kejsi Dervishi

Konkursi: "30 vjet me/pa demokraci" (2020) Mosha: 16 vjeç Konkursi: "30 vjet me/pa demokraci" (2020) Shkolla: Gjimnazi "Sabah Sinani", Pukë Mosha: 17 vjeç Teknikë: Poster Shkolla: Gjimnazi "Jan Kukuzeli", Durrës Teknikë: Kolazh

80 81 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020

Diana Marku Mbi këtë rrëfenjë, nis sigurisht edhe historia ime, shpesh e frymëzuar nga ajo e prindërve të mi, të cilët e Toka ka një zot?! nisën këtë rrugëtim për një jetë më të lumtur, për mua dhe vëllain tim. Cmimi: I Konkursi: Born in ‘90s Nëntor 1993 Mosha: 25 vjeç Edukimi: Gazetari & Komunikim Furgoni i vjetër përplasej në rrugët e pashtruara dhe më zgjonte nga ai gjumë, që të zë vetëm prej lodhjes. Asokohe nuk mendoja shumë, si një djalosh i bërë burrë, isha nisur drejt një vendi që më ngjalltë admirim dhe Motivimi: Për rrëﬁmin plot gjallëri e sinqeritet të grimcave të historive jetësore përmes përjetimit dhe shpëtim, vetëm sepse ishte tokë e panjohur. Mendoja se aty do të shpëtoja, do të ndërtoja jetën time me reﬂektimit personal, ku spikat nevoja e dialogut të sinqertë mes grupesh shoqërore dhe brezash në realitetin grimca të vogla, që në fakt, patën mundim të madh dhe të them të drejtën, nuk e di, por nuk pata asnjë plan postkomunist shqiptar, sa i vështirë aq edhe thelbësor e emancipues. se çfarë doja të bëja dhe se ku doja të shkoja. Në të vërtetë, gruaja ime nuk më kishte kundërshtuar pothuajse kurrë. Ajo ishte një natyrë e qetë, megjithëse e ndieja mosbesimin e thellë që kishte nëse ne të dy, do të kishim fuqinë për t'ia dalë mbanë…

Këto janë shënimet e papublikuara personale, shënime të çdo dite, shkruar në një miniditar, mbi të cilin - Ne do të bëhemi shumë mirë, më beso, - i thashë njëherë, - madje, një ditë do të kemi edhe makinë. Po, po! rrëfehet reflektimi i një ndjenje. Një ngjitje artistike midis dy pjesëve të ndryshme që lidhin dy skaje, dy data: Një makinë tonën! nëntor 1993, ardhja e prindërve të mi në Tiranë dhe 21 dhjetor 2014, një "takim" me babain tim, vite më pas. Ajo qeshi si pas një gënjeshtre të ëmbël, sigurisht me një falënderim të fshehtë, që në një situatë të tillë i jepja Sigurisht, historia e gjithsecilit zë fill me historinë e dy prindërve të tij, të njohjes dhe të bashkimit të tyre, një shpresë se ku të kapej e nga ana tjetër, buzëqeshja ishte e hidhur sikur në atë copë t'më urrente që i'a lidhje pas të cilës vijmë ne. Ata, kur flasin për ne, në mënyrë të pashmangshme flasin për sakrificat sesi na trazoja dëshirat me gjëra krejt të pamundura. sollën në jetë, në cilën periudhë, si ishte jeta në ato vite, si jetonin prindërit tanë dhe si e imagjinonin të ardhmen pas lindjes tonë, duke na parë si një hajmali të bekuar në jetën e tyre. - Po, me siguri, - m'u përgjigj në shenjë hakmarrjeje, duke ma kthyer borxhin më të njëjtën shpresë të kotë. - Kemi kohë që ecim, më duket se kemi ikur larg shumë prej vendit tonë"… Për mua, ardhja e tyre në Tiranë shënon edhe zanafillën e jetës time. Një vendim që erdhi si detyrim për të shpëtuar nga jeta tejet e vështirë e fshatrave të izoluara të Pukës, pothuajse ishuj të izoluar nga çdo qytet Mbi sytë e saj pyeta veten nëse kishte qëlluar me fat, fati i saj përkrah meje… Vallë do të ishte jeta jonë, një tjetër dhe të vetëqeverisura nga kanuni i Lekë Dukagjinit dhe kode të tjera morali ku në qendër ishte nderi. tranzit? Kalvar i gjatë i një prove të pafundme varfërie, mundi, paditurie, nënshtrimi dhe shprese. Por, tashmë isha nisur se ku s'di dhe nuk e mendoja sepse nuk kishte zgjidhje tjetër; ishte mirë apo keq, as këtë s'e dija, por ngushëllohesha me faktin që atë rrugë e kisha nisur dhe s'kishte dalje tjetër, përveçse t'i Një migrim që, sigurisht, shumë prej tyre, shpesh i dërgoi në emigrim. Një botë që u premtoi shpëtimin, e prej shkoja deri në fund… në fund të saj ose timin. Rruga e gjatë ishte e lodhshme dhe më zinte një gjumë i topitur, së cilës, shpesh deshën të shpëtonin. Një hap i thjeshtë dhe vendimtar, si forcë e detyrueshme ndryshimi, që më trulloste. Në xhamin e furgonit reflektonin rrezet e orës 12:00 dhe pavarësisht se i mbaja sytë lirshëm pas rënies së periudhës së diktaturës dhe lirisë për të lëvizur. Një rrëfim personal, i thjeshtë dhe i vërtetë mbi mbi rrugë, asgjë nuk shikoja. rrugën që bënë shumë shqiptarë të veriut për të migruar në zonat urbane ndër të cilët, dy prindërit e mi. Në xhamin e pluhurosur m'u kujtua vetja ime 12-vjeçar, 13-vjeçar, pastaj 15-të dhe përpos viteve, jeta kishte qenë gjithmonë njësoj, asgjë e re. Ne si fëmijë nuk kishim lojëra, shkolla fillore ishte dy orë mes shtigjeve të

84 85 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 borës, pasditet tona ishin duke vrapur nëpër male me bagëti. Kur u bëmë djelmosha shkuam në ushtri, në - A e di, ti babi, sa jam mërzitur sot? zbore dhe stërvitje pa fund. Ne nuk shihnim kurrë televizor, nuk kishim parë as makinë, as shoqe nuk kemi pasur, as sheqerka por mund të flinim edhe të pangrënë ndonjë natë… Ishim veçse fëmijë, por jeta na kishte - A e di se, shpesh, dua të ndërroj shkollë sepse ne na paragjykojnë si njerëz të ardhur e të pashkollë? plakur së tepërmi. Asokohe, në rini shumë prej shokëve tanë u mbyten në Lumin Drin, disa vdiqën nga i ftohti rrugëve, disa i ka zënë edhe orteku, të tjerë i vrau gjakmarrja, humbën rrugëve, u rrëzuan shkëmbinjve me - A e di sa të vështirë e kam, shpesh herë, ta ndaj veten mes një vajze të ndershme, të urtë, pa fjalë të bagëti. Sa pak shokë më mbetën... zakoneve tona dhe jetës urbane, të lirë e mendjehapur… Ku ta gjej veten? U përmenda. Në xham pashë të njëjtën panoramë dhe një dilemë: Për ku isha nisur? Pa dyshim, kishte ardhur - A e di ti, sesa e fortë kam qëndruar?.. Sa herë, sa shpesh dhe sa gjatë?... koha për të ndryshuar. Ishte viti 1993, furgoni po i afrohej kryeqytetit dhe këtë e kuptoja nga shtimi i shtëpive dhe lëvizjes së njerëzve. Nuk e njihja shumë Tiranën. Ne vazhdojmë të ecim e kur sytë na përplasen, i buzëqeshim njëri-tjetrit. - Zotëri, kemi hyrë në Tiranë, ku t'ju ndaloj? - më pyeti shoferi. Unë mendoj, ndërkohë, se mos edhe ai më pyet në heshtje me fjalë që nuk m'i thotë dot. - Nuk kemi mbërritur akoma, - iu përgjigja sikur ta dija shumë mire, se ku doja të ndalja, - ecni dhe pak. "Vallë për çfarë më pyet, babai? Nëse më ka parë ndokush në rrugë, më ka kapur ndonjë djalë prej mënge, prej faqesh? Merakosesh se shtëpia jonë nuk është dhe aq e bukur, se mos do të doja një baba më të Shikoja nga dritarja vendin dhe asgjë s'më jepte shenjë. pushtetshëm, nëse më mjaftojnë paratë që më jep, apo merakosesh kur s'më zë gjumi?.. Çfarë mendimesh t'i merakosin ato sy? - Më ndaloni këtu ose… jo, u ngatërrova, ecni dhe pak. Unë t'i ndiej rrudhat mbi ballë, andaj mos u merakos. Ti ke bërë më të mundshmen. E di, do të doje të mundje - Po zotëri, më thoni! më shumë! Por edhe kaq mjafton. Do të bëhet më mirë, e ndërkohë eja të pimë nga një dozë poliana! - Jo, ecni! Ecni edhe pak, nuk kemi mbërritur akoma. 21 dhjetor 2014 Kur zbrita nga autobusi, nën strehën e stacionit më priste babai im. Dikur, në klasë të parë, pasi mbaronte mësimi ishte nëna ime, që më priste me çadër pas hekurave të shkollës dhe unë e dalloja atë të parën, mes të gjitha nënave të tjera. Tani, unë babain tim nuk e dalloj mes burrave të tjerë, sepse nën strehën e stacionit qëndron vetëm ai. Vallë isha unë e vetmja zonjushë e qytetit tim, që kthehesha në atë orë, apo ishte ai i vetmi baba i merakosur? S'e di, s'e pyes. Ecim, por nuk flasim shumë sepse na duhet të ikim në shtëpi. Teksa i shtrëngoja dorën dhe ecnim qetësisht nëpër asfaltin e lagur, unë flisja me të në heshtje.

86 87 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Florian Lekaj e tij. Për momentin, nga tronditja nuk mu dha të thosha diçka tjetër, por, sinqerisht më ngeli në mendje. Më prit, po vij... Ndërsa ikte, ajo që munda të bëj, ishte të fusja në memorje targën e makinës së tij, çka me pak përpjekje më Cmimi: II bëri të gjej të dhëna për familjen e tij. Pronari i makinës quhej Sabri Guri e "shpëtimtari" im ishte Genti, djali i Konkursi: Born in ‘90s tij. I bëra një kërkesë në Facebook, u bëmë miq dhe këto ditë, për ta falënderuar, i kam kërkuar të pimë kafe Mosha: 24 vjeç së bashku. Edukimi: Universiteti i Arteve, Tiranë - Sabri Guri? - reagoi menjëherë babai. Motivimi: Për shprehjen në tregimin e tij të nevojës së takimit midis të rinjve me prejardhje familjare ish të persekuar - ish persekutorë, në emër të kërkimit të së vërtetës, pajtimit dhe dashurisë, çka është penguar deri - Po - ju përgjigja, - pse, e njeh????? më sot nga instrumentalizimi që i ka bërë politika të kaluarës. - Jo!!!!! Nuk mund ta besoj????? E njoh fare mirë….. dhe ti….. Nuk do shkosh askund me atë, nuk duhet të shkosh, nuk dua të shkosh - tha babai me zë të lartë autoritar. Para ca ditëve më ka ndodhur një ngjarje e shëmtuar, por që fatmirësisht kishte një fund të mirë - filloi bisedën me prindërit e vet, Vjola, vajza njëzetvjeçare e familjes Mjeda. Ndërsa kthehesha në darkë vonë, në - Pse?????????? - reagova unë menjëherë e çuditur nga toni i zërit të tij urdhërues - ç'do me thënë kjo????? një rrugicë afër pallatit vura re dy djem, që dukeshin të dehur. Ata filluan të flisnin me zë të lartë, me një fjalor Unë jam vajzë e rritur dhe di mirë se çfarë bëj, ju keni pasur gjithmonë besim tek unë. Çfarë ndodhi tani që më të pistë, duke më ndërprerë rrugën. Më trembën pa masë. U ktheva mbrapsht dhe fillova të vrapoja, por ata jep një ultimatum të tillë? Ai djalë u soll kaq mirë me mua, dhe unë duhet dhe dua ta respektoj. më arritën. Njëri prej tyre më kapi prej dore, duke më thënë se nuk kisha ku të shkoja dhe se duhej t'u bindesha atyre. - Ti e di mirë që kam pasur dhe kam, por ... si ta them - e zbuti tonin e zërit babai - nuk duhet të shkosh, dhe për këtë nuk dua më diskutim. U përpoqa të bërtisja, por njeri prej tyre, me vuri dorën te goja dhe unë s'munda të bëja asgjë. Për fatin tim të mirë u panë dritat e një makine dhe unë duke përfituar nga hutimi i tyre munda të shkëputesha dhe të - Nuk po te njoh babi, të lutem, ti duhet të kesh një arsye të fortë që sillesh kështu, pse nuk ma thua????? vrapoja drejt makinës, por ata më arritën. U afrova tek makina, duke bërtitur dhe kërkuar ndihmë. Nga makina doli një djalë i ri, rreth te 25-tave. Dukej një djalë i brishtë, i edukuar, dhe i veshur me shije, i cili u - Ehhhhhhhhhhh - psherëtiu ai dhimbshëm - më mirë të mos i hyjmë këtyre historive, mbylle me kaq, dhe të përpoq me fjalë të matura të zgjidhte situatën. Mesa duket kjo i dha djemve forcë për të besuar se kishin të mos flasim më për këtë gjë. Thjesht, nuk dua të kem të bëj me familjen e tyre dhe kaq. Mos më kërko më bënin me një djalë "të mirë" nga ata të rrezikshmit. I dhanë urdhër, duke e kërcënuar me një thikë të vogël, që shumë. Rëndësi ka që kjo punë mbyllet këtu. Të mirën që ai bëri, le t'ia shpërblejë zoti - tha babai dhe u çua, të zhdukej menjëherë prej aty. Djali, fillimisht, u duk se u bind, eci pak metra me tutje, por në mënyrë fare të si për ti dhënë fund këtij diskutimi. befasishme, doli nga makina dhe ju sul njërit prej tyre, duke e goditur me grusht, e më pas u përball me tjetrin, që nga pija nuk ishte dhe aq rezistent. Më bëri me shenje të hipja në makinë dhe u largua me shpejtësi. Normal, që plus dëshirës për të bindur babin që s'kishte të drejtë të më pengonte në këtë mënyrë, u bëra dhe Djemtë, jo aq shumë të dëmtuar, u ngritën menjëherë. Njeri prej tyre rrëmbeu një gur të madh dhe goditi kurioze. Vëreja babin tim aq të ndryshuar, kur në fakt, historikisht, marrëdhëniet tona kishin qenë të makinën, çka rezultoi me thyerjen e xhamit të prapmë të saj. shkëlqyera. Diçka më shkoi në mendje. Dija që familja ime në të kaluarën komuniste kishte pasur probleme politike, por për të qenë e sinqertë, dija pak për të mos thënë aspak. Dija që gjyshin tim e kishin burgosur e Kur e morëm paksa veten, e falënderova shumë sinqerisht. Më pyeti se ku banoja, më shoqëroi me makinë dënuar si kundërshtar të regjimit komunist, por për fatin tim të keq, ai së bashku me gjyshen kishte vdekur deri këtu poshtë dhe u largua. Më bëri shumë përshtypje fakti se si iku. Me një "të lutem" pa më kërkuar gjë, kur unë isha fare e vogël, ndërsa babai nuk më fliste pothuajse kurrë për ato kohëra të vështira. Por dhe unë, pa thënë asgjë për incidentin, madje as për dëmin e makinës, me një modesti të rrallë për moshën dhe gjininë për të qenë e sinqertë, e zhytur në detyrat shkollore dhe kënaqësitë e mija të moshës, nuk kisha qenë shumë e interesuar.

88 89 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Heshta për momentin dhe prita mbrëmjen me shpresën se do e bëja babin të fliste, e bindur se kjo do ishte e - E pse? - më pyeti ai plot kapadaillëk. - Apo të na tregosh ne se s'ju bëhet vonë që shtëpia juaj ka pjellë një mirë për ne të dy. E pashë shqetësimin në sytë e tij, ndërsa unë shqiptova emrin e familjes së "shpëtimtarit" armik të egër të popullit e të Partisë. tim. - Jo, shoku T ... nuk e kisha këtë qëllim. Piano për mua është tjetër gjë ... Ja dola, me vështirësi e binda dhe ja se cfarë më tregoi: - Mos më thuaj broçkulla mua se të njohim mirë. E njohim mire sërën tuaj, e dimë çfarë keni ju në mendje, por - Sabri Guri, - filloi rrëfimin babai - është djali i një funksionari të lartë lokal të kohës së komunizmit, një nga ne do tju shtypim si mizat ... ptuuuuuuuuuuu farë e keqe - turfulloi ai - Do t'jua tregojmë mirë qejfin, duke ju ata njerëz që shquheshin për besnikërinë ndaj regjimit, nga ata tipa që ishin të gatshëm për të bërë çdo lloj degdisur aty ku keni vendin, aty ku ta kuptoni më mirë se sa e fortë është partia me shokun Enver në krye. - poshtërsie, vetëm e vetëm që të merrnin përgëzime nga Partia. tha këto fjalë dhe i pangopur me këtë urrejtje, shkoi te dera e jashtme ku ishte ende tabela e vogël me emrin dhe mbiemrin e gjyshit tënd, të cilën e shqeu me forcë, dhe e flaku tej me neveri. Kishin kaluar pak ditë nga arrestimi i babit tim, d.m.th. gjyshit tënd, dhe çdo gjë në shtëpinë tonë dukej e zymtë, e heshtur, e frikësuar. Askush nuk hynte në shtëpinë tonë, njerëzit e afërt na kishin braktisur, Nuk do ta harroj kurrë urrejtjen që shihja në sytë e gjyshit të "shpëtimtarit" tënd, zellin e tij të neveritshëm, komshinjtë sapo na shihnin ndërronin rrugë, sikur ne të kishim sëmundje ngjitëse. Edhe pianoja e vjetër tek për tu dukur para të tjerëve, duke u sjellë brutalisht me familjen tonë jo vetëm atë natë, por që nga dita që ne qoshja murit me kapakun e pluhurosur kishte ditë që heshtte, thua se vuante së bashku me ne mungesë e kishin shkelur në atë qytet. Bërtiste dhe shante me fjalë të ndyra babain tonë, pa u shqetësuar se ne ishim të zotit të shtëpisë. Ndërsa e shihja të heshtte, edhe pse e dija se nuk duhej ta bëja, nuk i shpëtova dot mishi dhe gjaku i tij, se ne ishim fëmijët dhe trashëgimtaret e tij dhe që për më tepër kishim shumë arsye për tundimi të ulesha, e të ndaja me nota muzikore dhimbjen e përbashkët. U ula ... gishtat prekën lehtas tu krenuar me të si një baba i mrekullueshëm. tastierën, fillimisht me tinguj të butë dhimbje, por me pas çekiçët e saj godisnin pa mëshirë telat e pafajshëm. Pianoja dridhej, dhe dukej se ulëriste për padrejtësinë, mizorinë dhe i bashkohej korit të heshtur Mbasi u ngop së shari me fjalët më të pista, i dha urdhër burrave të panjohur që e shoqëronin për ta marrë të shqiptarëve, në thirrjen për të shporrur nga pushteti ato bishat gjakatare komuniste. pianon, ndërsa polici që shoqëronte "çetën e të inatosurve" nga muzika ime, më dha urdhër që ta ndiqja në polici. Më thanë se kisha prishur rendin dhe qetësinë publike. E dija mirë që ishte tjetër gjë, fakt që e kuptova Më shkëputi nga ky emocion i ëmbël, ngushëllues, një zhurmë e fortë që vinte nga thyerja e xhamave tek mirë kur mbërrita atje dhe kur mbi trupin tim shpërtheu mizorisht urrejtja e tyre për "fyerjen" me piano që i dritaret e ballkonit, me ca gurë të mëdhenj që binin në dysheme, të përziera me ca thirrje e të shara histerike, kisha bërë regjimit. Por historia nuk përfundoi këtu. Nuk kishte kaluar as një javë nga kjo ngjarje, kur ne derën që unë të pushoja menjëherë së luajturi në piano. Ashtu bëra. Ula kapakun dhe u drejtova tek ballkoni të e shtëpisë tonë u rishfaq plot urrejtje gjyshi i shpëtimtarit tënd, i cili me urrejtjen e zakonshme, por edhe me shihja, por ata që kishin gjuatjur ishin larguar. Sigurisht që nuk mund të vazhdoja me tej, aq më shumë nën një kënaqësi të papërshkruar na dha lajmin se poshtë shtëpisë na priste kamioni i vjetër famëkeq i internimit, këshillat e pafundme të nënës, e cila ishte e frikësuar për çdo gjë që mund të ndodhte. Dhe ajo kishte i cili do të na çonte në fshatin e largët verior, aty ku jetuam deri në ditët kur erdhi demokracia. gjithmonë të drejtë. Nuk kaluan as 30 minuta, kur në derën e jashtme u dëgjuan ca zhurma të llahtarshme, në formën më të çmendur të trokitjes. Nxitova të hapja derën dhe pas saj pashë 5 burra, si një çetë e Të tregova një ndodhi - përfundoi babai - që në malin e masakrave dhe të vuajtjeve të regjimit komunist, apo armatosur me inat të tërbuar. I kryesonte, ai ... gjyshi i "shpëtimtarit" tënd, të cilin e njihnim të gjithë mjaft dhe të bëmave të gjyshit të shpëtimtarit tënd është diçka e vogël, e thjeshtë, jo dhe aq prezantuese, por sido, mirë, për poshtërsitë që kishte bërë në të gjithë qytetin. Me një autoritet të padiskutueshëm dhe me neveri kjo duhet të të mjaftojë të kuptosh përse nuk do doja asnjë lloj marrëdhënie me pinjollë të asaj familje, sa do të thellë më pyeti: të mirë qofshin ata. Të jesh e bindur që nuk kam kurrfarë ndjenje hakmarrje personale, madje i mëshiroj këta njerëz, ndjesi që gjendet jo vetëm tek unë, por te shumica e njerëzve të vuajtur të shtresës sonë. - Ti po i bije asaj zyrnasë?????? Mbas kësaj, realisht nuk dija ç'të thoja. Për të qenë e sinqertë, nuk kisha menduar asnjëherë kaq në detaje. U - Po - iu përgjigja. përpoqa të imagjinoja dhimbjen morale dhe fizike të përjetuar në ato çaste, por jo vetëm. U përpoqa të

90 91 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 imagjinoja se sa jetë të vështirë e plot vuajte kishin përballuar paraardhësit e mi. U përpoqa të kuptoja se si Duhet të shkoj, dua dhe duhet të jemi së bashku, të ndihem si me një bashkatdhetarin tim, për të qenë regjimi ja dilte të ndryshonte njerëzit, aq sa të fabrikonte të tillë tipa, si gjyshi i shpëtimarit tim, për të cilët, ndryshe nga paraardhësit tanë. Dua dhe duhet të shkoj, përtej zemërimit të arsyeshëm, por të butë, të babait përtej një logjike të papranuar hakmarrjeje personale apo kolektive, nuk di pse, ndjeja një lloj mëshire. Jo tim, përtej respektit të padiskutueshëm që kam për të dhe për të gjithë ata njerëz të mjerë që jetuan nën rrallë e kisha pyetur babin, por edhe veten, pse tani, kur vërtetë ata njerëz janë të lirë, të çliruar nga terrori regjimin komunist, qoftë si vuajtës, por edhe si mjeranë, si vegla të verbra në duart e ndyra të persekutorëve psikologjik, kërcënimet apo propaganda e shpëlarjes së trurit nga regjimi, nuk i ndjejnë gabimet? A i luten të vërtetë të këtij popullit të shumëvuajtur. vallë zotit dhe popullit të tyre, t'i falë për fajet dhe krimet që kanë bërë? Realisht nuk kisha dëgjuar asgjë të tillë në kohët që jetoja, asnjë pendesë individuale apo kolektive. Doja shumë të shpresoja se kjo do të kishte Dua dhe duhet të shkoj. Të shkel mbi të kaluarën e hidhur për të ndërtuar të ardhmen e bukur. ndodhur si diçka e brendshme e secilit, si një revolucion shpirtëror personal i kujtdo që në ndërgjegjen e tij ka diçka që ende i rëndon mbi shpinë. Duke iu kthyer realitetit vura përballë meje ﬁgurën e gjyshit persekutor dhe nipit indiferent, vura përballë vuajtjet e babait dhe gjyshit tim dhe mëdyshjen time, vura përballë kohën e shkuar, të tashmen dhe të ardhmen. A duhej të dëgjoja babain, e të mos shkoja në takim, apo të shkoja, duke u përpjekur ta bind atë se kisha të drejtë? ... Ndjeja brenda vetes dëshirën për të shkuar. Nuk kisha asnjë arsye madhore për të mos e bërë këtë. Kisha bindjen se ky takim i rastësishëm po më vinte në provë reale atë dëshirë time për të besuar se e kisha ﬂakur tej të kaluarën. Nga ana tjetër, shqetësimi i babait më vinte përballë pyetjen se: Mos vallë me një takim të tillë shkelja mbi vuajtjet e paraardhëseve të mi????? Joooooooo, duhet të shkoj, dhe do shkoj..., sepse ai djalë, nipi i kujtdo qoftë, bëri diçka për mua, më ndihmoi pa ditur se kush isha, më ndihmoi si një qenie njerëzore, si një bashkëqytetare, me të cilin më bashkonin të gjitha hallet dhe problemet e vendit tim të vuajtur. Ai djalë, ai njeri, (edhe pse ndoshta nuk e ndjen nevojën) ka të gjithë të drejtën të respektohet nga unë, paçka se unë jam mbesa e të persekutuarit dhe ai për fatin e tij të keq, nipi i gjyshit persekutor. Ai djalë, me ëmbëlsinë e tij, indiferencën, pse jo dhe me rrezikun që mori përsipër ... më sillte dëshirën, përtej çdo arsyetimi, për të ndarë kohë me të. Duhet të shkoja, dhe për më tepër, me kurajën për ti treguar se kush jam, madje për të diskutuar çiltërisht dhe për shqetësimin e arsyeshëm të babait tim, për këtë takim të veçantë. Le ta shohim njëri tjetrin në sy dhe ta kujtojmë të kaluarën tonë të përbashkët, si diçka që nuk duhet të kthehet më, përtej faktit se ata që na udhëhoqën, me qëllimet e tyre të ndyra, për ta mbajtur pushtetin gjakatar, i rreshtuan gjyshërit tanë, shqiptarët, djallëzisht në pozita të kundërta?

92 93 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Mimoza Habilaj February 28, 1997. That was when I was born, and I got her name, being the only child born after her death. To know the future, you must look at the past and live the present My parents say that the day I was born was the day the people got armed, and Vlora was the center of the Cmimi: III civil war. They say the city was filled with people who killed each other, bands who robbed and killed, and did Konkursi: Born in ‘90s horrible things to people. My uncles and father took my mother in the city near Vlora, Fier so she could give Mosha: 18 vjeç birth to me, and returned the same day. '97 was one of the most horrible years in Albania's and especially Edukimi: Universiteti Europian i Tiranës Vlora's history, and my family hates it with all its might, despite my birth and my parents having me after trying for 14 years. Motivimi: Për paraqitjen koncize të momenteve të dendësuara të jetës njerëzore teksa përshkohet dhunshëm e fuqimisht nga historia, rrëfyer përmes paradoksales dhe një stili sa të thjeshtë aq dhe të zhdërvjellët. March 20, 1997, my father's father died in the hospital. May 15, 1997, my mother's only brother died because of a grenade explosion. Born in the '90s… That is what the first chapter of the book of my life could be called. It seems like the perfect one, considering that all my life, since the very beginning of it, the '90s and the years before is all my That's all my family and I remember from the '90s. The dates, the lives taken, the cries and gunshots and family would talk about. when someone asks me what I know about the '90s, I say that I do not know much just that life was like a black and white dimension, a tragic black and white dimension that clashed ours and from which some did So when I think of the '90s the first things that comes into my mind is my name, my birthday, my birthplace not get out alive, some do not remember it and the rest, while rest has at least a single reason to hate it. A and the history behind each one of them. That is why I sometimes say that if you want to know a little about dimension in which the words freedom and borders are misunderstood. In which the people are lied about me, you should know about my name, my birthday… and the stories. those two things and are not taught the true meanings, so they understand them as they want to and act on those beliefs. My name is Mimoza Habilaj. I was born in Vlora, on February 28, 1997. What is so special about that? Well… The name Mimoza in Albania is the name of a flower, a very beautiful flower may I add, and some people name For me after knowing 'MY' history, well those words are precious and special, and should be protected. their daughters after this flower. Well that is not my case. My name, well sometimes I do not know if I should Should be taught and learned and understood, sometime fought for. Because for me Freedom is not as a call it MY name, because I was named after my aunt, who died after she gave birth to her handsome little son quote from The 100 (TV show) said "To do whatever in hell we want" and borders are not just a line that and learned that after a few minutes of being in this world he did not liked it, so he went back again where divides countries, cities... Freedom to me is Responsibility, is smiling without feeling pain, not hearing pain in the angels live. Therefor she decided to follow, immediately. That is how I say it in beautiful words, because my family's voice when they say my name. Is breathing for the first time in what seems forever, to live life that is not what happened. Not at all. every day and not to be afraid that life might be taken from you in a click. Sometimes even leaving school on Friday. But most of all freedom is a chance to be… April 18, 1994. That was supposed to be a magical day filled with joy, yet it did not go so. My family still does not know what really happened, they know that the baby was healthy and so was my aunt, and that the While borders, well there are a lot of those. Sometimes borders can be limits than we dream to pass, or limits doctor was drunk and what happened? Those who were there know the truth. And from my family, the only we put ourselves, or moral ones. Something we ache to discover, we want to cross but yet fear it. Or a line two who were there are buried six feet under and have the truth buried with them. My family never got that tells you where to stop so you will not touch in any way the freedom of others. And I like to think of them justice, and they say what justice you want it was the beginning of civil war. as something that is at the same time an Ending and a Beginning. So, taking in consideration all of that I prefer the years that came after the '90s, just like my family does, though they also love the years before the '90s. The years after the '90s where hard but easier, less painful

94 95 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 and filled with joy. Not only for my family. The streets stopped filling with corsages and crying mothers, and And I want to leave at least a partial fingerprint in the history. With my crazy dream of becoming an OB/GYN there were no more ricochet bullets that hurt when you least expect it. People started to really live and enjoy and neonatal surgeon, or even a forensic anthropologist. I have not decided truly yet, but I know that I want life as they really should have, they started to learn more, take knowledge from the world and try and make to give a lot of to life. And who knows, maybe I will leave a footprint. themselves the best version they could. Started to really understand that yes, living is hard but that's what makes you strong and teaches you how and why you should value everything. Some had regrets and tried to I may sound like a very obsessed fangirl, but as a quote in Harry Potter says: "To know the future, you must make them better afraid that they were too late, but as they saw light in the eyes of the children, laughters look at the past and live the present." I would love it if Albania did just that. It may seem like so little but for and smiles that filled cities instead of screams of terrors, they realized that there is never a too late, not truly. me it is a lot that I expect for my country and see it doing. Because if that small barrier is passed well the So they were filled with hope. People rarely talk about the '90s anymore, or about after the '90s because they future is brilliant. are trying to live it and enjoy it because they learned the hard way that it can be taken away from you. Only the old people, they talk about everything, and why shouldn't they? They watched everything take action, now they tell it as a story to the young ones. At least like my grandmother used to do, and boy does she love the years before the '90s. She says that then things were easier and safer, and no one had to suffer. My parents say the same thing, that the years before the '90s were the golden ones. But as someone that writes, I know that there is more than one side to every story, and trying to figure the years before the '90s I understood that for some they were not that golden. And I get them. Because I don't I could live in a time when I do not have the freedom that I have today. It drives me crazy if someone tries to control my life, someone who has all the power. From all the talks that I have had with my parents and grandparents for the years before and after the '90s, the before I do not understand. But considering the time that I have grown up to, it's normal for me not to understand them. I live in a time of democracy in which dictatorship is just a fairytale. A fairytale with one protagonist, some unknown antagonist, millions of other characters and the writer who writes his own story. That is how I understand dictatorship, as a crazy book in which the writer was the hero and 'saved' the others. I know I have a crazy version of it, but it's the best I've got. Going through the past always makes me think of the future, and how I can change it, make it better. Through all these things that I have heard, I want to take action. Like sometimes, take time back and to tell everyone look how bad the consequences are, but that is impossible. So the only way is to try and make Albania's future better, brighter. I want my country to develop in its full potential, because it has a lot and the past is the proof. I want it to be known for its true values outside our borders and not like the movies make us seem or a point in the past. You know what? I want Albania to get over the past, to truly move on. To focus in its youth because that is the true future. I want us to a part of European Union, an important part because we are so, but we are settled so much deep in the past that we forget we even have a future to think of.

96 97 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Esmerina Zalli Tue pritë për nji përgjigje, shtëllungat e territ më ngatërrojnë ndër veshë veç nji ulurimë të largët ujku. Pa titull Konkursi: Born in ‘90s Po hyj mbrendë ma mirë. Çmimi: Çmim Special Mosha: 25 vjeç Pa kenë krejt e bindun për arsyen, tash që me fshehjen e dritës çdo za e zhurmë ditësore i asht kthye prap Edukimi: Islamic Science Istanbul, Turqi vedit, tash që nata më nep leje me ndigjue atë që s'e shof dot, erdh e m'u ul në zemër nji mall amnor. Në fakt, nuk do doja kurrësesi me ia nis kryerradhëve me nji pjesëz mohore po të mos bahej fjalë për nanën. Me e Motivimi: Për shprehjen e së vërtetës personale me thellësi ndjenje dhe një gjuhë metaforike falë së cilës kqyrë prej jashtë, e di, mbase edhe mundet mos me tingëllue pranëvënie e arsyetueshme ndonjifarësoj, por përjetohet rikthimi i unikes në histori, si dhe për hijeshinë e një gegnishtjeje letrare që shenjon cilësisht në këtë nse prej teje lypet me rrëfye dimnin e saj ma të gjatë, e nse të kërkohet që këtë t'përpiqesh me e ba me fjalë... ese një histori letrare e gjuhësore, krahas asaj njerëzore. . Që për me kenë e drejtë me vedin qysh pa ia nisë, duhet pranue se në krejt vrundujt e fjalëve që ti je tue rrëmue me nxjerrë ndonjigja e cila meriton me kenë e "ndëshkueme" me randesën e nji rrëfimi të atillë, në rastin ma fatlum ia mbërrin me gjetë veç ndoca rranjë të brishta ironie, t'pazonja me mbi kurrkund. Paksa ma Ka nji copë herë që rri n'ballkon, tue vrejtë andej duhmë fjalësh t'nji gjuhe të tjetërsueme nga myku i heshtjes dhe... pjesëza mohore, - oh sa shumë mundesh me gjetë nga këto të fundit!... kto re tekanjoze që idhnueshëm kacafyten ndër veti, Sidoqoftë e ngutshme në këtë mes, që me fillue disi me e nda peshën e atij dimni, të duhet me sajue nji e tue dashtë me zotnue fronin e qiejve mbikresë, mënyrë sesi me i përdorë krejt këto në vend të fjalëve që s'gjen. Mirë, nëse sforcohem paksa ma tepër, mbërrij me kuptue se ajo çka veçanërisht s'e shkulë kujtesash atë "dimër në mohore", nanës (sidomos asaj!), ma kanë zhubrosë edhe hanën e qiellit tim. përveçse i pat mbërthye shtatin tue e zanë ne befasi, mes duerve të ngrieme i pat vendosë edhe nji bosh t'mbushun me kufinj e pjeseza mohore. Ajo, pa pasë kohë me e kuptue (nëse këto gjana duhen kuptue, Asht ba kaq terr në natën time, sigurisht!) e as ndonji vendndalesë sa me ripërtëri frymët e turbullueme, krejt rininë e saj të hershme duket të jetë përpjekë si e si me gjete nji mënyrë me e kthye atë bosh andej kah ia zvogëlonte mundësinë me ia sa nuk e di si ka me e gjetë rrugën me mbërri prekë zemrën akoma të njomun me shpresë. dita e të nesërmeve. Sa më përket mue, rrekem të besoj që duhet të kem fillue me e ndi aromën e tij veç atëherë kur kam mësue me ia përgjue sytë nanës. Po ai diell mardhun vetmije, Andaj sa herë që zihet në gojë ajo stinë e ashpër që i ka parapri ardhjes time në Këtu, para se me guxue me thue ka me m'ndihmue me e çilë nji rreze të lirë thanë ndonji gja të ndrequn e të stolisun me diell e forcë rinore, më duhet me u sigurue që ajo akoma vazhdon të përpiqet me i rigjetë shkëndijat e mbrame të shpresës në thellësi të syve të vet. n'qiellin tim t'pahanë? Nuk po due me e leshue zemrën ndër trazime nostalgjike, jo! Druej që në nji orë si kjo, asht diçka pothuejse ... zanafillore ajo që po më thërret me iu kthye nanes si kurrëtjetërherë.

98 99 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Kështu, duhet me pas kenë mueji shtator i vjetit 1990 kur ajo ka lindë amësinë e vet të parë nëpërmjet meje, Mandej si për me dashtë me e mbështetë hezitimin tim, gati çdo herë e çdo ditë, njerëzit e shpisë ose ishin e edhe unë të parën rrahje të zemrës nëpërmjet pulsit të saj. të zanun me diçka, ose nga forca e zakonit harronin me u ndalë. Por nga mundesha me e ditë se atëbotë nana ime sa ish kthye nga ajo stinë mohimesh, gjatë të cilës se nga Siç dukej, lufta për mbijetesë ia kishte gjymtue aftësinë me kërkue përtej asaj që u ishte dhanë me racion kishte gjetë shteg me u përzie me ajrin edhe njifarësoj hiri i pangjyrë e i paformë? prej kur mundnin me mbajtë mend. Kurse nevojat shpirtnore, mbasiqë ngopen me gjana që nuk mundet të ndahen e paketohen në racione, themeluesit e "dimnit", pa humbë shumë kohë,dukej që ishin kujdesë me i Hi po e quej unë, se ajo duhet t'ketë kenë nji diçka e pakenun që s'kuptohej sesi mbërrinte që perveç syve t'u shpallë të pakenuna e madje të damshme për largpamësinë e "ecjepërpara-dashësve", e sigurisht në hidhej edhe zemrave, dashnive e ngado ku vërehej mundësia e gjallimit të ndonji përmase matanë fizikes... mbështetje emocionale të kësaj, hapësinat kudo ku ndodheshin, në vend të tri përmasave tradicionale i kishin përmbledhë krejt estetikisht në horizontalen e qëllimeve të kthjellëta!... (A mos thue pa dashtë jam tue folë me za shumë të naltë?) Nanës (sidomos asaj!, m'duhet me përsëritë...), pjesën dërrmuese të herëve unë nuk ndjeja nevojë me i Prej në vogëlinë e hershme, të gjithë nanat që kishin përjetue atë "dimën ne mohore", anipse secila në shkue afër që me e kuptue nse kishte ardhë çasti i duhun me folë për ato "ish-gjanat e ndalueme". Këtë mnyrën e vet, më dukeshin të ngjanin disi të pakuptueshme e misterioze. mundja ta shqueja fort mirë edhe prej në qoshen ku isha e ulun e hiqesha sikur isha zhytur në leximin e ndonji libri. Çdo veprim i saj, çdo bisedë e ngutshme sipërfaqësore, ndjeshmënia e lëndueshme e madje edhe toni i Pajtoheshin e s'bëzanin ndaj gjendjesh për të cilat duhej luftue për të kundërtën ngase përditshmënia e ashpërsuem i zanit, dëshmonin që zemrën e kishte akoma të mpime. Po, krejt të mpime me durim. kalbun ia kishtë zhveshë imagjinatën e ngri dëshirat, e sidomos heshtnin ... oh, e zgjedhonin heshtjen edhe në kohët ma të pamuejtuna, tue permbysë gramatikën e krejt gjuhëve të botës! Ajo që më trishtonte ma së tepërmi, nuk ishte gjendja në të cilën isha e detyrueme të kaloja vitet ma të njoma duke u përballë me mangësi e mungesa thelbësore, por ishte pikërisht kjo nanë e heshtun me të cilën Më kujtohet mirë edhe kur kam fillue me ndje sesi hovnin me vrull dengje të tana pyetjesh t'ngatërrueme me njihesha rishtazi sa herë më duhej me u rritë. njena-tjetrën dhe sapo shikimi më rrëshqiste në portretin e lodhun të nanës, ndodhte që edhe unë të gjeja menjiherë domosdosshmërinë me i heshtë ato, para se të nisnin me lëshue shtat e me shpërthye n'filiza. Sa e sa netë duhet të kem harrue nevojën për gjumë nga nevoja me mësue se çka pëshpëriste ajo gjate "dimnit në mohore" kur gjendej ngjitë me të fshehtën e shpirtit të vet , kujt i thërriste aty ku njerëzit Pra meqënëse kujtimi i diçkaje thuajse asnjiherë nuk mjafton që të hidhet mbas shpinde veç tue mendue per s'mbërrijnë dot, kujt i blatonte mirënjohjen e falenderimin... Thue a arrinte dot ma ta ndjente këtë nevojë, kur të metat e asaj gja, ashtu edhe masa e turbullt që la në fund të enës ajo stinë, me sa duket nuk u asgjësue pjesën ma të madhe të kohës gjithçka ajo përpiqej me e fjalëzue mbetej pezull nëpër psherëtima që s'lejohej dot me aq vetëbesim sa ç'pritej nga të mbijetuarit. me u ba fjalë, e as (mos qoftë e thanë!) me u ba lutje. Tue u rritë vërej, unë doja gjith'herë e ma fort me ditë pikërisht për gjana që asokohe në shtëpinë tonë akoma Njimend, çka pëshpëriste nana sa herë i mbyllte sytë me zbritë në zemër? nuk ishte ba zakon me u thanë me za të naltë, si përshembull; për Zotin. Ndoshta shumë vonë, thuejse ngjitë me lindjen e dritës së re, gati si ngushëllim I mezipritun më erdhën në Ose thanë në nji mnyrë ma të kuptueshme për gjuhën e thartë të asaj stine: për ish- Zotin! kujtesë dy vargje ku poeti shkruen brishtë: Porse sa herë merrja zemër me e çilë temën, kisha frikë se nuk kam me ditë si me e ndërtue nji pyetje të "Psherëtimat janë ninulla për dashurinë që fle saktë që mbrendësonte ketë fjalë të përçudnueme... Për t'u zgjue në nji kohë ma të mirë"

100 101 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Sikur edhe veç për nji moment të ishte në dorën teme, do doja me ba gjith' çka të mundja veç që nanat (ah, Doris Balliçi sidomos ato!) me e rigjetë atë lutje të humbun gjurmëve te Zotit të ndaluem... Por mbi të tana, me kenë të “Dekadat e tmerrit” lira së paku me ia ndi mungesën asaj kange të zanaﬁllës. Çmimi: Eseja me e mire Konkursi: “Pyet Gjyshërit 3” Diçka si ngazëllim më shtyn me besue që nji nanë e lirë ban të tillë çdo gja që vjen me të e nëpërmjet saj, Gjimnazi: “Dhaksal Todri” Elbasan ashtuqë krejt njerëzimit me ia lehtësue rrugën mallplotë drejt Shtëpisë.

E nse kjo ndodhë, atëherë ajo "kohë ma e mirë" t'cilën dashnia e pret me u zgjue, mundet me kenë pikërisht Ajo u quajt agjente, bashkëpunëtore e anglo-amerikanëve dhe për këtë u dënua me burg. ky çast. Ku me e ditë. Si kështu? Tekembramja lutja e nanës, a s'duhej të qe ajo diçka që të ndërmendë drithërimën e kredhjes në kullueshmërinë e nji lumi, i cili paprâ rrjedhë vetveten kah Burimi? Ndonjëherë fajin nuk e ka askush, veç KOHA dhe VENDI I GABUAR. Fundshtator i vjetit 2015, n'Stamboll. SHQIPËRIA NË KOMUNIZËM. E ku është parë ndonjëherë VEND e KOHË MË E GABUAR?! Unë quhem Doris. Jam 16 vjeç dhe vendosa të shkruaj një copëz historie të paraardhësve të mi: historinë e xhaxhait të babait tim dhe bashkëshortes së tij. Gjithçka nis kështu: Romë. Sa bukur është të njihesh me atë që do të kalosh jetën në një vend të tillë. Nuk di t’jua them me saktësi vitin e njohjes, por atë të martesës së tyre po: Adem Balliçi (ose siç e quan im atë, lalë Demi) sheﬁ i monopoleve në ministrinë e ﬁnancave e Blanka de Korvin, gazetarja investigative lindur në Stamboll më 21 tetor 1900, vajza e një diplomati austriak dhe e një ruseje martohen në vitin 1942. Blanka de Korvin kishte një formim shumë të mirë. Ajo njihte disa gjuhë të huaja (përfshirë këtu edhe shqipen), ishte e apasionuar pas artit, pikturës e muzikës. Blanka ishte gjithashtu një grua tepër bujare, e dashur dhe e palodhur. Çdo veprim i saj shpaloste një virtyt. Po ju sjell një rast: një ditë, e bija e kunatit të saj i komplimentoi shallin që mbante në qafë e Blanka, pa u menduar dy herë, e hoqi dhe ia dhuroi vajzës. Ky gjest më ka bërë të kërkoj cilësitë që qëndrojnë të fshehura pas veprimit. Dhe kam gjetur një zemër të pasur e të mbushur me ngrohtësi.

102 103 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Blanka dhe Ademi kishin ndërtuar shtëpinë e tyre në Tiranë dhe jetuan të lumtur deri... kërkon të hollat për të paguar, nuk i gjen ato në xhep. Dikush ia kishte vjedhur. Kur e tregoi këtë histori, butësisht e qetësisht tha: “ Përderisa i ka vjedhur, ai njeri duhet të ketë pasur më shumë nevojë se unë”. Ishte viti 1946 kur Blanka u quajt spiune e Harry Fultz-it dhe u akuzua se pengoi punimet e tharjes së kënetës së Maliqit. Shtëpia e tyre u sekuestrua, Blanka u burgos dhe Ademi u internua në Sukth. Blanka qëndroi në Si mundet njeriu të përcjellë kaq shumë mirësi e mirëkuptim edhe pas gjithë atyre vuajtjeve?! burg deri në vitin 1954. Gjatë kësaj periudhe ajo ka njohur komunizmin e tmerrshëm. Pse them kështu? Dhimbja rikthehet më 25 dhjetor 1962, kohë kur ndërron jetë bashkëshorti i Blankës, Ademi. Krahas dhimbjes E keni parasysh sa i bukur është dimri... E njihni ndjesinë kur shijon bukurinë e akullt? Mendoni se kjo është për largimin nga jeta e të shoqit, Blanka përballet edhe me akuzat e komunistëve: vrasëse e të shoqit. Blanka një mrekulli? Po, vërtetë është, por jo për të gjithë. Diku, dikush është duke iu përgjëruar diellit për pak arrestohet përsëri. Por, për fat të mirë, pas dëshmisë së familjarëve të Ademit për pafajësinë e saj, Blanka ngrohtësi. lirohet. E mbani mend që ju thashë se Blanka kishte një zemër shumë të ngrohtë? Ajo zemër e mbajti gjallë në një Pas një viti, në 1963, Blanka mundi të kthehet në Itali. Ajo u betua të mos tregonte asgjë nga ato që përjetoi prej torturave të diktaturës komuniste: zhytur në fuçinë me ujë në mes të dhjetorit. Një dënim sprovues e në Shqipëri sepse nuk donte të rrezikonte jetën e familjarëve të Ademit (ajo i kujtonte ata me dashuri me torturues si ky zor se mund ta përballonte çdokush. Bashkëvuajtësi me Blankën, një prift, e humbi betejën ndonjë dhuratë apo kartolinë urimi). dhe nuk ia doli me sukses të rifitonte ngrohtësinë jetëdhënëse pasi e nxorën nga fuçia me ujë të akullt. Dëshira dhe shpresa e vetme e Blankës ishte gjetja e së ëmës. Nuk dinte në ishte gjallë dhe a e priste të Ftohtë... Sikur të ishte vetëm i ftohti! Keni dëgjuar ndonjëherë të thyhen dhëmbët me çekiç? Jo? Po të kthehej. Mesa duket, besimi në Zot shpërblehet në mënyra të ndryshme. Blanka arrin të bashkohet me të shkulen thonjtë me pinca? Të digjesh me cigare a të qëndrosh i varur kokëposhtë për 48 orë (ky i fundit një ëmën. Ajo jetoi edhe disa vite të tjera. Ndahet nga jeta në Zagreb më 6 tetor 1985, në një aksident tjetër dënim ”plot fantazi ”i diktaturës komuniste që të jepte mundësinë të shihje botën nga këndvështrime automobilistik. nga më të ndryshmet)? Përsëri Jo? Nuk paske dëgjuar asgjë për diktaturën komuniste. Kjo është historia e shkurtër e të afërmve të mi në komunizëm. Duke qenë se nuk kam mundur ta jetoj këtë Blanka, e lodhur, e rraskapitur, plot plagë në trup e shpirt, pasi ka shlyer gjashtë vite burgim nën tortura të periudhë, nuk e kam menduar kaq të frikshme. Por nga kjo histori që unë solla këtu, kam arritur të kuptoj tilla sfilitëse e shumë të tjera si këto, i lutet diktatorit: “Duke liruare munt te shkoj ne burri im në Sukth ku rëndësinë e kohës ku jetojmë sot, lirinë e individit e të fjalës. Këto (afro) pesë dekada që errësuan Shqipërinë, munt te rimarr vehten.”. Asnjë përgjigje. nuk duhen lënë në harresë. Ato duhet të jenë kujtesa që i jep rëndësinë dhe vlerën e duhur të tashmes. Por Blanka besonte në Zot dhe kjo ishte forca që e mbante gjallë. Falënderonte çdo çast që ishte në jetë, pavarësisht gjithçkaje. Ajo u lirua, pas shlyerjes së dënimit, në vitin 1954. Ishte e lirë, megjithëse në duart e saj shenjat e prangave gdhendnin një dekadë vuajtjesh e dhimbjesh. Blanka përsëri ia doli. Edhe kur gjërat u bënë të pamundura. Dhe atëherë kur të jetosh u bë më e vështirë se të fundosesh. Komunizmi shfytyronte këdo. Ai la gjurmë të thella edhe te Blanka, te fiziku dhe mendja e saj, por komunizmi nuk ia tjetërsoi dot shpirtin Blankës. Pasi kishte lënë pas në një dhomë të errët prangat e diktaturës, ajo rifilloi jetën, aq sa mund të quhet “jetë”. Një tjetër kujtim: Blanka një ditë kishte dalë për të psonisur dhe teksa

104 105 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020

Skanoni kodin QR për të parë videon: Skanoni kodin QR për të parë videon:

Ermelinda Lupi Klaidi Marku

Titulli : “Kontrast” Titulli : “Kontrast” Konkursi: “Lindur në ‘90-tën” (2015) Konkursi: “Lindur në ‘90-tën” (2015) Çmimi: I Çmimi: II

108 109 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Skanoni kodin QR për të parë videon: Skanoni kodin QR për të parë videon:

Erlisa Kulla Adil Brahimi

Titulli: “Treni i diktaturës” Titulli: “Ngjyrat e një diktature” Konkursi: “Pyet Gjyshërit 1” (2016) Konkursi: “Pyet Gjyshërit 1” (2016) Çmimi : I Çmimi: II

110 111 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Skanoni kodin QR për të parë videon: Skanoni kodin QR për të parë videon:

Kejsi Shkëmbi Elios Shuli, Marta Gështenja, Renis Lami, Gentian Kojeli, Eri Alla

Titulli: “Historia e gjyshes time” Titulli: “Unë jam…” Konkursi: “Pyet Gjyshërit 1” (2016) Konkursi: “Pyet Gjyshërit 2” (2017) Çmimi: II Çmimi: I Shkolla: “Sami Frashëri”

112 113 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Skanoni kodin QR për të parë videon: Skanoni kodin QR për të parë videon:

Enis Kalemi, Sindi Leka, Endi Baxhaja Martina Ramadani; Saidi Lamçe; Xhevair Pelivani; Spiro Frashëri; Laura Kadena

Titulli: “Një hap drejt dritës” Titulli: “I burgosur- Pa burg” Konkursi: “Pyet Gjyshërit 2” (2017) Konkursi: “Pyet Gjyshërit 2” (2017) Çmimi: II Çmimi: II

114 115 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Skanoni kodin QR për të parë videon: Skanoni kodin QR për të parë videon:

Rexhina Pelivani, Rea Garuli dhe Adelajda Manushi Erlis Spahiu

Titulli: “Teatri i Diktaturës” Titulli: “Stuhi dhe Dashuri” Konkursi: “Pyet Gjyshërit 3” (2018) Konkursi: “Pyet Gjyshërit 3” (2018) Çmimi: Multimedia Çmimi: Multimedia Shkolla: “Drita e Dijes”, Berat Shkolla: “Muhmud e Ali Cungu”, Elbasan

116 117 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Skanoni kodin QR për të parë videon: Skanoni kodin QR për të parë videon:

Endi Shani, Klevis Caka dhe Eni Duka Klodian Çelmeta, Ardien Gjabri, Evi Robaj

Titulli: “DiktArt” Titulli: "Harabelat" Konkursi: “Pyet Gjyshërit 4” (2019) Konkursi: “Pyet Gjyshërit 4” (2019) Çmimi: I Çmimi: Rrjetit Social Shkolla: “Jan Kukuzeli”, Durrës Shkolla: “Petro Nini Luarasi”, Tiranë

118 119 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Skanoni kodin QR për të parë videon: Skanoni kodin QR për të parë videon:

Anton Kola Ergi Dedja

Titulli: “Ad Inﬁnitum” Titulli punimit: “1990–2020–2050: Shqipëria, ç'ka qenë, Konkursi: “30 vjet me/pa demokraci” (2020) ç'është dhe ç'do të bëhet” Çmimi: I Konkursi: “30 vjet me/pa demokraci” (2020) Shkolla: Universiteti “Luigj Gurakuqi”, Shkodër Çmimi: III

120 121 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 Juria ndër vite e konkurseve (2015-2020)

Adi Krasta (Moderator) Agron Tufa (Shkrimtar) Eno Popi (Moderator) Eol Çashku (Akademia e Filmit dhe Multimedias “Marubi”) Fatmiroshe Xhemalaj (Eksperte për kurrikulën shkollore) Fatos Lubonja (Publicist, gazetar) Ilva Tare (Moderatore) Jonila Godole (Shkrimtare, pedagoge) Julka Gramo (Moderatore) Lekë Tasi (ish i persektutuar) Persida Asllani (Drejtore e Bibliotekës Kombëtare) Rozi Kostani (Aktore, pedagoge) Shpend Bengu (Pedagog i Artit dhe Multimedias) Ylljet Aliçka (Shkrimtar, pedagog) Zamir Kokonozi (Universiteti i Arteve)

122 123 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020 “Kujtesa si mision” Konkurse 2015-2020