La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei canoni relativi ai libri “De Ecclesiae munere sanctificandi (de matrimonio)” e “De processibus” del Codex Iuris Canonicum 1983, in Communicationes.

MIGUEL ÁNGEL ORTIZ MARIANO CARRILLO GARCÍA

Facoltà di DIRITTO CANONICO

PONTIFICIA UNIVERSITÀ DELLA SANTA CROCE

Copyright © La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

SOMMARIO

INTRODUZIONE ...... 4

I. I LAVORI ...... 7

II. IL LIBRO “DE ECCLESIAE MUNERE SANCTIFICANDI” ...... 13

II. 1- DE MATRIMONIO ...... 13

II. 2- SYNTHESIS CIRCA «DE MATRIMONIO»: ...... 17

II. 3- SERIES ALTERA: ...... 18

II. 4- RELATIO COMPLECTENS SYNTHESIM ANIMADVERSIONUM..20

III. IL LIBRO VII “DE PROCESSIBUS” ...... 21

III. 1- DE PROCESSIBUS ...... 21

III. 2- BREVIS NOTITIA «DE PROCESSU POENALI»: ...... 26

III. 3- SYNTHESIS LABORIS Sessionum I-X: ...... 26

III. 4- SYNTHESIS LABORIS Sessionum XI-XII: ...... 26

III. 5- LITTERAE TRANSMISSIONIS SCHEMATIS (3 nov. 1976): ...... 26

III. 6- PRAENOTANDA SCHEMATI 1976 ...... 26

III. 7- DE MODO PROCEDENDI PRO TUTELA IURIUM SEU DE P.: .... 26

III. 8- SERIES ALTERA: ...... 27

III.9- COMPLECTENS SYNTHESIM ANIMADVERSIONUM ...... 29

IV. LA PROCEDURA AMMINISTRATIVA ...... 30

IV. 1- SYNTHESIS LABORIS Sessionis I: ...... 31

IV. 2- SERIES ALTERA: ...... 31

2 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

V. INDICE ANALITICO - ALFABETICO ...... 32

VI. APPENDICI (APPENDIX) ...... 42

APPENDIX I: PARS PRIOR ...... 42 COMMISSIONE PER LA REVISIONE DEL CODICE ...... 44

APPENDIX II: SCHEMA “DE MATRIMONIO” (1975) ...... 46 SCHEMI “DE MATRIMONIO” (1917-1975-1980) ...... 47

SCHEMI “DE MATRIMONIO” (1975-1980-1983) ...... 48

APPENDIX III: SCHEMA “DE PROCESSIBUS” (1976) ...... 49 SCHEMI “DE PROCESSIBUS” (1917-1976-1980)...... 53

SCHEMI “DE PROCESSIBUS” (1976-1980-1983) ...... 60

APPENDIX IV: SCHEMA “DE PROCEDURA ADMINISTRATIVA” (1972) ...... 65

APPENDIX V: TAVOLA DI CORRISPONDENZE CIC 17- CIC 83 (CON TESTO) “DE MATRIMONIO” ...... 66

“DE PROCESSIBUS” ...... 91

APPENDIX VI: TAVOLA DI CORRISPONDENZE CIC 83- CIC 17 (NUMERATO) “DE MATRIMONIO” ...... 177

“DE PROCESSIBUS” ...... 182

VII. BIBLIOGRAFIA ...... 186

Copyright ©

3 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

INTRODUZIONE

Il presente lavoro parte dallo studio della rivista Communicationes 1 del Pontificium Consilium de Legum Textibus 2.

La rivista nasce poco dopo il Conventus Internationalis Canonistorum (preparato dalla PCCIC Recognoscendo), tenutosi a Roma dal 20 al 25 maggio 1968. Il primo numero della rivista uscirà nella metà del 1969, con il chiaro compito di aiutare a conoscere come stavano procedendo i lavori per l’elaborazione del nuovo Codice.

L’obiettivo che ci prefiggiamo è di offrire uno strumento che possa essere d’aiuto a coloro che, per motivi accademici, professionali o personali, sono interessati ad uno studio approfondito delle pubblicazioni sui lavori per l’elaborazione dei canoni relativi ai libri del Codex Iuris Canonicum 1983. Concentreremo l’attenzione sui libri “De Ecclesiae munere sanctificandi (titulus: de matrimonio)” e “De processibus”, con il fine di procedere ad un’unificazione che aiuti ad ordinare l’abbondantissimo materiale reperibile nei diversi numeri della rivista.

Anche abbiamo pensato nella possibilità di farlo studio sul libro VI “De Sanctionibus in Ecclesia”. È stato a guidare il “Coetus” nella riforma dell’attuale Codice, Pio Cipriotti. Purtroppo si è tenuto i verbali delle sessioni che poi si sono persi, ragion per cui non ci sono sulla rivista Communicationes 3.

Siamo partiti dallo studio di J. FOX e G. CORBELLINI del 1987 4, e contenuto in Communicationes nel nº 19. Si tratta di una sintesi dei lavori per l’elaborazione del Codex, tali come sono stati realizzati. Ma come gli autori affermano nei Praenotanda:

1 Sono stati studiati i nn. 1-43 (1969-2011) della rivista Communicationes (attualmente semestrale, con uscita a luglio e a dicembre). 2 Prima del Concilio Vaticano II era chiamata Pontificia Commissio Codici Iuris Canonici Recognoscendo (PCCICR), per passare ad essere chiamata Pontificia Commissio Codici Iuris Canonici Authentice Interpretando nel 1985. Dal 1989 fino al 1998 sarà chiamato PCLT Interpretandis. Nel 2000 il nome del PC rimane senza “Interpretandis”. 3 Sono stati finora pubblicati in Communicationes: i lavori preparatori del nuovo Codice (Diritto Penale), in Communicationes 2 (1970) 99-107, 194-195; Communicationes 5 (1973) 195-196; Communicationes 7 (1975) 93-97; i resoconti delle riunioni di consultori, in Communicationes 8 (1976) 166-183; Communicationes 9 (1977) 147-174, 304-322; e le osservazioni fatte dai cardinali membri della Commissione di riforma all'ultimo progetto, in Communicationes 16 (1984) 38-51 (cann. 1263- 1351). La revisione di questa parte del Codice di diritto canonico è stata una delle più rapide; dopo un questionario preliminare del giugno 1966, si susseguirono vari progetti, che, discussi dai consultori (a questa materia), divennero praticamente definitivi nel primo semestre del 1969, ad eccezione di alcuni punti dubbi che furono risolti negli anni successivi. Tutto ciò, insieme con le riforme di sostanza, ha portato ad una riduzione del numero totale dei canoni, che da 220 sono divenuti 89. 4 Cf. FOX, J. - CORBELLINI, G., “Synthesis generalis laboris Pontificiae Commisionis Codicis Iuris Canonici Recognoscendo”, in Communicationes 19 (1987), pp. 262-308. Sarà riesaminato altre due volte, nel 1996 e nel 2004, ma essenzialmente contengono gli stessi dati esposti nel primo. Cf. Communicationes 28 (1996), pp.191-236; Communicationes 36 (2004), pp.183-235.

4 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

“nonnullis explanationis verbis opus esse videtur”, e questo vuol essere uno dei nostri obiettivi 5.

Questo Schema Generale è diviso in due parti, delle quali la prima raccoglie le ephemerides degli avvenienti nella storia, la composizione e lavori della Pontificia Commissioni per la revisione del Codice di Diritto Canonico. L’altra riferisce i veri argomenti di ciascuna delle Sessioni di tutti i gruppi di studio 6.

La rivista, che continua a essere pubblicata con cadenza semestrale, può essere di grande aiuto per la ricerca, soprattutto grazie alle relazioni sugli argomenti trattati nelle sessioni avute dai membri della Commissione, dei differenti gruppi di studio e dei consultori che lavorarono per portare avanti questo compito.

Abbiamo diviso il nostro lavoro in cinque paragrafi basandoci sullo schema elaborato dagli autori precedentemente citati, ma soffermandoci su quello che ci interessa per raggiungere gli obiettivi proposti. Pur partendo dallo stesso sistema (che permette di rendere lo schema più simile al lavoro già realizzato), abbiamo aggiunto il numero delle pagine ove si trova ogni contenuto trattato nelle sessioni rispettive ed una appendix che indica la formazione del futuro Schema (nel nostro caso per i libri De Matrimonio e De Processibus).

Nel primo paragrafo potremo vedere la formulazione storica dell’elaborazione del Codex, sezione assai importante dal nostro punto di vista per inquadrare tutto l’elaborato. Abbiamo tratto il percorso di elaborazione del Codice dall’articolo del Card. J. HERRANZ contenuto in “Comentario Exegético al Código de Derecho Canónico”, vol. I, e l’abbiamo completato con la Prefazione fatta per il Codex Iuris Canonicum e con il “Codice di Diritto Canonico e leggi complementari, commentato” pubblicato dalla Pontificia Università della Santa Croce e dalla casa editrice Colletti a San Pietro.

Nel secondo paragrafo ci soffermiamo sul titolo De Matrimonio, contenuto del futuro Liber IV del Codex 83. Contiene quattro sezioni che trattano delle sessioni per l’elaborazione dei canoni che sistemeranno il contenuto giuridico del sacramento del Matrimonio.

Nel terzo, il lavoro fatto è simile a quello del paragrafo precedente, ma relativo all’abbondante contenuto che darà forma il Liber VII (De processibus). Contiene nove sezioni con le loro diverse sessioni e gli sviluppi negli schemi formulati per l’elaborazione del libro.

Nel quarto paragrafo abbiamo deciso di separare la procedura amministrativa del Liber VII, come se si trattasse di un tema a se stante. In un certo senso è stato uno dei temi più dibattuti nella formulazione del CIC 83, ma sopratutto abbiamo deciso di procedere in tal modo perché si tratta di un tema in corso di sviluppo negli ultimi numeri della rivista Communicationes.

5 Non siamo d’accordo con l’apprezzamento che ha fatto E. PETERS sul lavoro di questi studiosi. Però è da notare che il nostro lavoro potrebbe essere un utile complemento alla sua opera di compilazione. 6 Cf. Praenotanda, dove si spiega il metodo di lavoro, in Communicationes 19 (1987), p.262.

5 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Nel quinto paragrafo abbiamo fatto un lavoro di sintesi su tutta l’informazione contenuta nei paragrafi precedenti e sul materiale trattato nelle sessioni di formazione e redazione dei canoni nei libri proposti. L’elaborato termina con un indice analitico-alfabetico.

Infine abbiamo raccolto sei appendici, che aggiungono il materiale che ci è sembrato utile per completare lo studio nella ricerca dell’informazione relativa ai libri proposti.

La prima appendice contiene la formazione della Commissione, dei gruppi di studio, dei coetus di studio per materie più specifiche, ecc. Abbiamo voluto introdurre l’elenco dei membri nominati da Giovanni XXIII nel 1963 a formar parte della Commissione di studio per la revisione del CIC 83, soprattutto allo scopo di mostrare a mo’ di esempio gli elenchi che contengono i primi numeri di Communicationes e che potrà essere utile allo studio storico della publicazione.

Le successive tre appendici contengono gli schemi presentati dopo le sessioni di formazione (aggiungiamo delle tavole che contengono il confronto dello sviluppo dei canoni nelle diverse epoche significative per l’elaborazione) e la redazione dei canoni nei libri proposti (prima dello Schema definitivo del 1980), sul Liber IV (titulus VII), sul Liber VII ed anche sulla procedura amministrativa.

La quinta e la sesta appendice sono tavole di corrispondenze tra i canoni dei Codici del 1917 e del 1983, e del 1983 e del 1917.

Il primo gruppo di tavole contiene il testo dei canoni dato che le sessioni di studio fanno continuo riferimento a questi canoni del Codex 1917. Sarà utile anche vedere il confronto con il testo di equivalenza nella redazione definitiva del canone nel Codex 1983.

Il secondo gruppo di tavole ci mostra i numeri di corrispondenza tra i canoni dei codici del 83 e del 17, ma senza testo.

Infine raccogliamo la bibliografia esaminata per il presente elaborato.

Speriamo che questo lavoro possa essere d’aiuto agli studiosi; ciò sarà senza dubbio la nostra miglior retribuzione.

Gli autori 7.

Roma, 26 giunio 2012

7 -M. A. ORTIZ (professore Straordinario di Diritto Matrimoniale presso la Pontificia Università della Santa Croce a Roma). -M. CARRILLO GARCÍA (alunno del III ciclo della Facoltà di Diritto Canonico, nella Pontificia Università della Santa Croce a Roma).

6 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

I. I LAVORI:

Prima di comiciare siamo tenuti a fare un riferimento, direi quasi obbligato, al codice precedente. Il diritto universale del Codice Pio-Benedettino (Codex 1917) 8 non solo apprestava una nuova ed unica collezione di leggi, ma contribuì anche grandemente alla promozione dell’ufficio pastorale in tutta la Chiesa.

Tuttavia le condizioni esterne della Chiesa nel mondo contemporaneo, fecero sì che in pochi decenni si sperimentassero rapidi cambiamenti di cose e mutazioni di costumi che resero necessaria ed urgente una nuova riforma delle leggi ecclesiastiche canoniche. Giovanni XXIII, con visione lungimirante, annunziò il 25 gennaio 1959, insieme al Sinodo Romano ed al Concilio Vaticano II, che questi eventi erano come la preparazione per iniziare il rinnovamento del Codice.

La Commissione (Pontificia Commissio Codici Iuris Canonici Recognoscendo) per la revisione del Codice fu costituita il 28 marzo 19639. I membri Cardinali nella prima riunione della sessione plenaria10 del 13 novembre dello stesso anno, giunsero alla conclusione che non potevano iniziare se non dopo la conclusione del Concilio. Infatti la riforma era da impostare secondo i principi e i suggerimenti stabiliti dal Concilio stesso.

Il 24 febbraio 1965 il rev.mo Padre Raimondo Bidagor sostituisce don Giacomo Violardo. Il 17 novembre dello stesso anno viene nominato Segretario aggiunto della Commissione il rev.mo don Guglielmo Onclin. Il Card. Ciriaci, morì il 21 febbraio 1967, e venne nominato al suo posto, come nuovo Pro-Presidente, l'ex Segretario generale del Concilio Vaticano II, l'Arcivescovo Pericle Felici, che il 26 giugno del medesimo anno fu creato cardinale e assunse l'incarico di Presidente della Commissione. Inoltre avendo il rev.mo P. Bidagor raggiunto gli ottanta anni d’età il 1 novembre 1973, il 12 febbraio 1975 fu nominato nuovo Segretario della Commissione l'Ecc.mo Mons. Rosalio Castillo Lara S.D.B.; quest’ultimo, il 17 maggio 1982, prematuramente scomparso il Card. Pericle Felici, fu costituito Pro-Presidente della Commissione.

Il 6 maggio 1965, i consultori della Commissione furono convocati in una sessione privata nella quale furono da loro studiate tre questioni fondamentali: se fosse necessario preparare uno o due Codici (il Latino e l'Orientale), quale ordine di lavori fosse da preferire nella sua redazione, ed in quale modo si potesse dividere il lavoro da affidare alle sottocommissioni che avrebbero lavorato in contemporanea.

Il 20 novembre 1965, verso la fine del Concilio Ecumenico Vaticano II, vi fu la seconda sessione plenaria della Commissione, alla presenza del Sommo

8 Non si trattava quindi di fondare un nuovo diritto, ma principalmente di ordinare secondo un nuovo metodo il diritto vigente fino a quel tempo. 9 Cf. AAS 55 (1963) pp.363-364 (come presidente il Card. Pietro Ciriaci, e come segretario il rev.mo don Giacomo Violardo). 10 Cf. Communicationes 1 (1969), p.36.

7 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Pontefice Paolo VI. In questa occasione furono esplicitati i fondamenti di tutto il lavo- ro, e soprattutto si mise in luce la necessità urgente della nuova revisione, affinché la disciplina della Chiesa fosse opportunamente adeguata alle mutate condizioni della realtà.

Paolo VI indicò alla Commissione due elementi da tenere presenti per tutto il lavoro. Si trattava di riformare le norme adattandole alla nuova mentalità e alle nuove necessità, ma mantenendo l'antico diritto che doveva fornire il fondamento. In secondo luogo dovevano essere tenuti presenti tutti i Decreti e gli Atti del Concilio Vaticano II, trovandosi in essi i lineamenti propri del rinnovamento legislativo.

Affinché i gruppi di studio potessero cominciare a lavorare, era necessario approvare alcuni principi di fondo 11, che stabilissero l'iter da seguire in tutto il lavoro di revisione del Codice. Il gruppo centrale dei consultori preparò il testo di un documento, dal 3 al 7 aprile 1967, che nell'ottobre 1967 fu sottoposto allo studio dell'assemblea generale del Sinodo dei Vescovi. Con un consenso unanime furono approvati questi principi.

Nel frattempo, attraverso una lettera inviata il 15 gennaio 1966 dall'Em.mo Cardinale Presidente della Commissione ai Presidenti delle Conferenze Episcopali, tutti i Vescovi dell'orbe cattolico furono invitati a proporre voti e suggerimenti sullo stesso ius condendum e sul modo con il quale occorresse impostare le relazioni tra le Conferenze Episcopali e la stessa Commissione, per ottenere la massima cooperazione in tale settore per il bene della Chiesa. Inoltre fu richiesto che fossero inviati alla Segreteria della Commissione nomi di persone competenti delle singole regioni, indicando anche la loro specifica competenza, in modo che tra di essi potessero essere scelti e nominati i consultori e i collaboratori.

Dopo la sessione del Sinodo dei Vescovi, a novembre di 1967, fu costituito un gruppo speciale di consultori che si sarebbero dedicati allo studio “De ordinatione sistematica novi Codicis”. Nel gruppo si trovavano i grandi canonisti dell’epoca, tra i quali Lombardia, Mörsdorf, Stickler, Kuttner, ecc. Nella riunione di tale gruppo all'inizio del mese di aprile 1968, tutti furono concordi sulla necessità di non accogliere nel Codice né le leggi liturgiche, né le norme circa i processi di beatificazione e canonizzazione, né le norme circa le relazioni della Chiesa ad extra. Infine convennero su tre punti fondamentali: che nel nuovo Codice non si poteva conservare (in maniera integrale) la struttura dei libri del Codice Pio-Benedettino, che era necessario dare un maggiore peso al Diritto Costituzionale nella Chiesa, ed inifne che era opportuno adottare la dottrina ecclesiologica dichiarata dal Magistero nel Concilio Vaticano II ma mantenendo il carattere proprio della legislazione canonica.

Nella terza sessione plenaria dei Cardinali, che si tenne il 28 maggio 1968, fu approvata una provvisoria sistemazione dei gruppi di studio, fatta sulla base delle proposte dei consultori e di altri canonisti: «L'ordinamento sistematico del Codice», «Le norme generali», «La sacra Gerarchia», «Gli istituti di perfezione», «I laici», «Il matrimonio», «I sacramenti, eccetto il matrimonio», «Il magistero

11 Cf. Communicationes 1 (1969), p.100: “Principia quae Codicis Iuris Canonici Recognitionem dirigant”.

8 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

ecclesiastico», «Il diritto patrimoniale della Chiesa», « Il diritto penale», « I processi», e «Le persone fisiche e morali in genere» (in 1967) 12. I gruppi corrispondenti furono costituiti nel 1966.

La prima fase dell’opera era costituita dalla preparazione di Schemata da parte dei gruppi di studio 13. L'ordine secondo il quale gli schemi furono inviati alla consultazione, fu il seguente: nel 1972, lo schema «De procedura administrativa»; nel 1973, «Documenti quo disciplina sanctionum seu poenarum in Ecclesia latina denuo ordinatur»; nel 1975, «Documenti pontificii quo disciplina canonica de Sacramentis recognoscitur»; nel 1976, «De modo procedendi pro tutela iurium seu de Processibus»; nel 1977, «De institutis vitae consecratae per professionem consiliorum evangelicorum»; sempre nel 1977, «Sulle norme generali», «Sul popolo di Dio», «Sulla funzione di insegnare della Chiesa», «Sui luoghi e sui tempi sacri e sul culto divino» e «Sul diritto patrimoniale della Chiesa».

La direzione tecnica dei gruppi fu affidata al Segretario della Commissione ed al Sottosegretario (rispettivamente i rev.di R. Bidagor e W. Onclin). Ogni schema era ulteriormente riesaminato da un relatore 14. Questa funzione fu realizzata da Peter Huizing per lo schema De Matrimonio, e da Aurelio Sabattani per lo schema De Processibus.

Il modo di procedere 15 era metodico ed ordinato, essendoci prima delle sessioni uno studio accurato degli argomenti da sottoporre a revisione. Successivamente, nelle sessioni di studio che si tenevano a Roma secondo il calendario di lavoro 16, i consultori del gruppo, su proposta del relatore, studiavano e valutavano tutte le questioni ed opinioni finché il testo dei canoni, anche per parti, non venisse visto con voto e non venisse realizzata la redazione nello schema 17. Talvolta fecero la loro apparizione alcuni gruppi misti con la funzione di armonizzare il parere di alcuni consultori provenienti da differenti gruppi ma il cui argomento riguardava entrambi.

Conclusa l’elaborazione di alcuni schemi, essi venivano inviati, insieme con una relazione esplicativa, al Sommo Pontefice dal Presidente della Commissione attraverso la Segretaria di Stato.

12 Nel 1971 furono costituiti due gruppi di studio in più, De procedura administrativa e De locis et temporibus sacris deque cultu divino. 13 Dal 1972 al 1977, 13 commissioni pubblicarono 10 gruppi unitari di canoni in aree specifiche del diritto. 14 Prestava aiuto al relatore un officiale. 15 Prima si presentava ai singoli consultori, di ogni gruppi di studio, l'argomento che era stato rivisto. Dopo l'esame si trasmetteva per iscritto il loro voto alla Segreteria della Commissione, e una copia veniva consegnata al relatore (e a tutti se era possibile farlo). 16 Le sessioni erano stabilite su base settimanale, con riunioni di mattina e pomeridiane, con uno specifico Ordo Laboris. 17 Il numero di sedute per ogni gruppo dipendeva in maggior o minor parte a seconda degli argomenti specifici. Con questa metodologia, i lavori potevano durare per anni.

9 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Ottenuto l’opportuno permesso, gli schemi erano sottomessi all’esame di tutto l’Episcopato 18 del mondo e degli altri organismi di consultazione (cioè dei Dicasteri della Curia Romana, delle Università e Facoltà ecclesiastiche e dell'Unione dei Superiori Generali), affinché entro i sei mesi cercassero di esprimere il loro parere. Contemporaneamente gli schemi venivano inviati ai membri della Commissione, affinché facessero le loro osservazioni (sia generali sia particolari). Tutto questo processo finirà nel 1981.

Furono di grande utilità, non soltanto i lavori dei dieci gruppi di studio 19, ma anche le osservazioni (animadversiones), fondate sulla loro esperienza circa il governo centrale della Chiesa, inviate alla Commissione dai Vescovi e dalle Conferenze Episcopali di tutto l’orbe, ma anche dalla Sacre Congregazioni, dai Tribunali e dagli altri organismi della Curia Romana, come pure le proposte presentate dalle Università e dalle Facoltà ecclesiastiche.

Lo studio, l’esame e la discussione collegiale di tutte le osservazioni generali e particolari, che furono trasmesse alla Commissione, comportarono un immenso lavoro nel corso di sette anni. La Segreteria della Commissione si occupò di far sì che tutte le osservazioni proposte fossero ordinate e sintetizzate. Successivamente esse venivano trasmesse ai consultori e, una volta esaminate, venivano poi sottoposte a discussione nelle sessioni collegiali di lavoro dei dieci gruppi di studio 20. Molte correzioni e modifiche furono introdotte negli schemi precedenti.

Rifatti tutti gli schemi, la Segreteria della Commissione ed i consultori si dedicarono al coordinamento di tutti gli schemi, al fine di assicurare la loro uni- formità terminologica soprattutto sotto l'aspetto tecnico-giuridico, di redigere i canoni in formule brevi e sintetiche, e di stabilire definitivamente la disposizione sistematica, affinché tutti i singoli schemi, preparati dai distinti gruppi, confluissero in un unico Codice coerente in ogni sua parte.

Nella quarta sessione plenaria, dal 24-27 maggio 1977, i membri trattarono questioni relative al diritto matrimoniale, al diritto procedurale e al diritto penale, tra le altre 21. Era su questi argomenti che l’Episcopato aveva posto maggiormente l’accento.

La nuova disposizione sistematica, si fonda su due principi. Il primo è la fedeltà ai principi generali già precedentemente stabiliti dal gruppo centrale di studio. Il secondo è l’utilità pratica: che cioè il nuovo Codice possa essere facilmente compreso e utilizzato non solo dai periti, ma anche dai pastori, anzi da tutti i fedeli.

18 Nel 1972 sullo schema De procedura administrativa; nel 1975 sullo schema De sacramentis; nel 1976 sullo schema De modo procedendi pro tutela iurium seu de processibus. 19 Costituiti da otto e quindici membri, con riunioni settimanali (per sfruttare al meglio i viaggi a Roma). 20 Quando c’era nelle discussioni un dubbio o si trattava di cose di maggiore importanza, allora si richiedeva il parere dei membri della Commissione, riuniti in sessione plenaria. Negli altri casi, secondo la specifica materia, si consultava anche la Congregazione per la dottrina della fede e gli altri dicasteri della Curia Romana. 21 Cf. Communicationes 9 (1977), p.62.

10 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Così il nuovo Codice fu strutturato in sette libri (con i seguenti titoli: Le norme generali, Il Popolo di Dio, La funzione di insegnare della Chiesa, La funzione di santificare della Chiesa, I beni temporali della Chiesa, Le sanzioni nella Chiesa, I processi). La nuova disposizione non solo corrisponde meglio rispetto all’antica alla materia e all’indole propria del diritto canonico ma veniva meglio incontro all’ecclesiologia del Concilio Vaticano II e si dieci principi proposti all’inizio.

Lo schema completo di tutto il Codice fu stampato il 29 giugno 1980 22 e presentato al Sommo Pontefice, il quale dopo ordinò che fosse inviato a tutti i membri della Commissione per il suo esame definitivo. Decretò anche che si dovessero aggiungere alla Commissione altri membri, Cardinali e Vescovi 23, scelti da tutta la Chiesa -su proposta delle Conferenze Episcopali o dei gruppi di Conferenze- 24. Non si fece una seconda consultazione come molti avevano richiesto.

All'inizio del 1981 arrivarono dell’osservazioni fatte, che successivamente furono sottoposte ad esame, a studio e a collegiale discussione dalla Segreteria della Commissione, con la collaborazione di consultori esperti nelle singole materie di cui si trattava. La sintesi di tutte le osservazioni fu trasmessa ai membri della Commissione nell'agosto del 1981.

La quinta sessione plenaria 25, convocata per ordine del Sommo Pontefice per deliberare di tutto il testo del nuovo Codice e per dare il voto definitivo, ebbe luogo dal 20 al 28 ottobre 1981 nell’aula del Sinodo dei Vescovi. In essa fu intrapresa la discussione soprattutto di sei questioni di maggiore peso e importanza, ma anche di altre questioni proposte da almeno dieci Padri. Al termine risposero con «Placet» alla questione 26.

Tra le due fasi dell’elaborazione e revisione degli Schemata abbiamo dati molto significativi sui libri da noi studiati.

Per il Liber IV “De Ecclesiae munere sanctificandi”, i consultori che vi lavorarono furono 49, 12 le sessioni settimanali dei gruppi di studio, 48 il numero totale di riunione o adunate, con 1440 ore di lavoro collegiale.

22 Cf. PC CORPUS IURIS CANONICI RECOGNOSCENDO, “Schema Codicis Iuris Canonici, Patribus Commissionis reservatum”, LEV, 1980. 23 Cf. Communicationes 13 (1981), pp.259-261. 24 Furono nominati 36 nuovi membri dal Card. Felici, in modo che la Commissione fu aumentata al numero di 71 membri. Con Giovanni XXIII si aveva cominciato con 42 consultori che poco dopo con Paolo VI, prima della fine del Concilio, aggiungeva la cifra di oltre 70 nuovi membri (nel 1964). In 1968 i consultori giungono la cifra di 123 membri. Nel 1981 restavano soltanto 35. 25 Cf. Communicationes 13 (1981), pp.445. 26 Sul quesito: «se piaceva ai Padri, dopo l'esame dello schema del CIC effettuato nella sessione plenaria e dopo gli emendamenti in esso già introdotti, che lo stesso schema, inserite le osservazioni che nella plenaria avevano ottenuto la maggioranza, considerate attentamente anche le altre osservazioni, e fatta una opportuna revisione quanto allo stile ed al latino (incarichi che vengono affidati al Presidente ed alla Segreteria), si riteneva degno di essere quanto prima presentato al Sommo Pontefice, per la promulgazione da stabilirsi nel tempo e nel modo che Egli credesse opportuno».

11 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Per il Liber VII “De Processibus”, 22 furono i consultori che vi lavorarono, 22 le sessioni settimanali dei gruppi di studio, 252 il numero totale di riunioni o adunate, con 660 ore di lavoro collegiale.

Ai Cardinali membri della Commissione venne richiesto che facessero “in scriptis” le considerazioni da loro ritenute opportune. Il testo integrale del Codice, in tal modo approvato, fu ultimato a marzo e finalmente ristampato e presentato (il cosiddetto Schema novissimum) 27 al Sommo Pontefice Giovanni Paolo II il 22 aprile 1982 affinché si potesse procedere alla promulgazione 28. Il Card. Felici non lo fece perché era deceduto il 22 marzo 1982. Fu presentato dal Segretario della Commissione, Mons. Onclin, a causa della malattia del Card. Castillo Lara 29.

L’ultima rivisione fu fatta tra maggio-dicembre 1982, con il contributo di due piccole commissioni di esperti e con le osservazioni delle Conferenze Episcopali di tutto il mondo.

Il Sommo Pontefice con l’aiuto di alcuni esperti e udito il Pro-Presidente della Pontificia Commissione per la revisione del Codice di Diritto Canonico, esaminò quest’ultimo schema 30 e decretò che il nuovo Codice fosse promulgato il 25 gennaio 1983.

Il 3 febbraio 1983 fu presentato di maniera ufficiale 31. Per il 22 settembre dello stesso anno, furono corretti tutti gli errori che erano stati trovati dopo la promulgazione e la presentazione 32.

La PCCICR che era stata costituita per dirigere la revisione del nuovo Codex, aveva lasciato dietro di sé vent’anni di intensi lavori 33. Per finire, ricordiamo che il Codice di Diritto Canonico del 1983 (dove è passato da quattro fasi fondamentali nel suo processo di elaborazione: del 1972-1977, lo Schema Codicis del 1980, lo Schema Codicis del 1982, ed infine il Codex del 1983), con i suoi 1752 canoni, è stato preparato perché così sia vissuto, promosso e rispettato, poiché un sano ordinamento giuridico è senza dubbio necessario perché la comunità -cattolica e cristiana- possa crescere e progredire 34.

27 Lo schema del CIC dal 1982. 28 Cf. Communicationes 14 (1982) pp.3-4, 116. ss. 29 Nominato Presidente il 17 maggio 1982. 30 Lo aveva chiesto esplicitamente il Santo Padre (come dovere morale). 31 Cf. Communicationes 15 (1983) pp.9-24. 32 Per la preparazione del parágrafo Cf. HERRANZ, J., “Génesis y elaboración del nuevo Código de Derecho Canónico”, en Comentario Exegético al Código de Derecho Canónico, Vol. I, 3ª Edición (2002), Eunsa, pp. 157-205; ARRIETA, J.I. (coordinatore per la edizione italiana), “Codice di Diritto Canonico e leggi complementari, commentato”, 1ª Edizione (2004), Coletti a San Pietro, Roma, pp.25- 35; JUAN PABLO II. PP, “Costitutio Apostolica «Sacrae disciplina leges»”, AAS 75 (1983), Pars II, p.XIII; PONTIFICIA COMMISSIO CODICI IURIS CANONICI RECOGNOSCENDO, “Promulgazione e presentazione uficiale del Codice di Diritto Canonico”, LEV, 1983. 33 Per tutto il tempo dei lavori, prestarono la loro opera con la Commissione, come membri, consultori o in ogni caso come collaboratori, 105 Padri Cardinali, 77 arcivescovi e vescovi, 73 presbiteri secolari, 47 presbiteri religiosi, 3 religiose, 12 laici, provenienti dai cinque continenti e da 31 nazioni. 34 Ringraziamenti speciali per l’aiuto dato il Dott. Giovanni Zaccharia e il Dott. Tadeo López.

12 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

II. IL LIBRO “DE ECCLESIAE MUNERE SANCTIFICANDI”

In questo paragrafo, basandoci sullo schema elaborato dagli autori citati 35, presentiamo i lavori del gruppo di studio per l’elaborazione del libro “De Ecclesiae Munere Sanctificandi (titulus VII)”. Pur partendo dallo stesso sistema (che permette di rendere lo schema più simile al lavoro già realizzato), abbiamo aggiunto il numero delle pagine ove si trova ogni contenuto trattato nelle sessioni rispettive ed una appendix che indica la formazione del futuro Schema.

Ricordiamo che il modo di procedere nei lavori, era metodico ed ordinato, essendoci prima della sessioni uno studio acurato degli argomenti da sottoporre a revisione. Successivamente, nelle sessioni di studio, che si tenevano a Roma secondo il calendario di lavoro, i consultori del gruppo, su proposta del relatore, studiavano e valutavano tutte le questioni ed opinioni finché il testo dei canoni, anche per parti, non venisse visto con voto e venisse fatta la redazione all’interno dello schema 36.

II. 1- DE MATRIMONIO

Sessio I 24-29 oct. 1966 Communicationes 3 (1971) 69-81

Methodus laboris (p.69); canones praeliminares: cann. 1012-1016 (p.70); de iis quae matrimonii celebrationi praemitti debent: cann. 1019-1034 (p.71); de impedimentis in genere: cann. 1075, 1043-1057 (pp.72-74); de impedimentis prohibentibus (p.74); de impedimentis dirimentibus (p.74); de consensu matrimoniali: cann. 1013, 1086, 1084, 1087 (pp.75-78); de forma canonica celebrationis matrimonii (pp.78-81).

Communicationes 32 (2000) 175-227

Relatio originalis: canones praeliminares (cann. 1012-1014, 1012-1018, 1015) (pp.175- 203); de iis quae matrimonii celebrationi praemitti debent (cann. 1019-1034) (pp.203- 217); can. 1013 (pp.217-223); impedimenta in genere, can. 1035; textus canonum approbati (canones 1012-1034) (pp.223-227).

35 Cf. Communicationes 19 (1987), pp. 262-308. 36 Per il Liber IV “De Ecclesiae munere sanctificandi”, 49 furono i consultori che vi lavorarono, 12 le sessioni settimanali dei gruppi di studio, 48 il numero totale di riunione o adunate, con 1440 ore di lavoro collegiale. Lo Schema de Sacramentis (del 1977), del Coetus de Sacramentis e del Coetus de Matrimonio, contengono 368 canoni. Gli ultimi sette di questi canoni, non sono stati pubblicati in forma monografica, ma appaiono in Communicationes 13 (1990) 441-443.

13 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Sessio II 3-8 apr. 1967 Communicationes 32 (2000) 228-252

Can. 1013 (pp.228-231); de iis quae matrimonii celebrationi praemitti debent, can. 1031 (pp.231-233); impedimenta in genere, cann. 1035, 1036 (p.233-235); can. 1013 (p.235); impedimenta in genere, cann. 1037-1045, 1043, 1040, 1044-1051 (pp.235- 248); textus canonum approbati (pp.248-252).

Appendix: Caput I - De impedimentis in genere (canones 1035-1051), textus canonum approbati (pp.248-252).

Sessio III 13-17 nov. 1967 Communicationes 32 (2000) 253-285

Impedimenta in genere, cann. 1052-1057 (pp.253-257); impedimenta impedientia, cann. 1058-1066 (pp.257-260); impedimenta dirimentia, cann. 1067-1076, 1074, 1077- 1080 (pp.261-282); textus canonum approbati (canones 1052-1080) (pp.282- 285).

Appendix: schema canonum, Caput III - De impedimentis prohibentibus, Caput IV - De impedimentis dirimentibus.

Sessio IV 25-30 mar. 1968 Communicationes 33 (2001) 32-61

De subiecto impedimentorum (pp.32-37); de consensu matrimoniali, can. 1081 (cf. can. 1013) (pp.37-49); de subiecto impedimentorum (pp.50-55); de consensu matrimoniali, can. 1082 (pp.55-61); textus canonum approbati (p.61). Appendix: schema canonum (canones 1081-1082), textus c. approbati (p.61).

Sessio V 1-6 iul. 1968 Communicationes 33 (2001) 62-81

De consensu matrimoniali, can. 1082, 1083 (pp.62-66); de dolo (pp.67-77); cann. 1084, 1085 [textus canonum in Vª Sessione approbatorum publici iuris factus non est] (pp.77-81).

Sessio VI 11-16 nov. 1968 Communicationes 33 (2001) 82-108

De consensu matrimoniali (de dolo in matrimonio) (pp.82-99); cann. 1084, 1086 (pp.99-106); de dolo et cann. 1084, 1083, 1082 (pp.107-108); schema canonum (p.108).

Appendix: schema canonum (canones 1083 bis, 1084, 1086) (p.108).

Sessio VII 14-19 apr. 1969 Communicationes 33 (2001) 109-132

De consensu matrimoniali, cann. 1086, 1081, 1086, 1088-1091, 1086, 1088-1091 (pp.109-131); textus canonum approbati (p.132).

Appendix: schema canonum (canones 1086 § 2, 1088, 1089, 1090, 1090), textus canonum approbati (p.132).

14 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Sessio VIII 10-13 nov. 1969 Communicationes 33 (2001) 190-202

De consensu matrimoniali, cann. 1087, 1092, 1093 (pp.190-201); textus canonum approbati (p.202).

Appendix: canonis approbati (canones 1087, 1092, 1093), textus canonum approbati (p.202).

Sessio IX 16-21 feb. 1970 Communicationes 6 (1974) 177-198 Communicationes 33 (2001) 203-225 De impotentia, can. 1068 (pp.203-225)

Sessio X 11-16 mai. 1970 Communicationes 7 (1975) 41-62 Communicationes 33 (2001) 226-249 De consensu matrimoniali: de defectu usus rationis, de defectu discretionis, de incapacitate assumendi vel implendi onera matrimonialia (pp.226-238); de impotentia: can. 1068 (pp.238-249); textus canonum approbati (p.249).

Appendix: canones approbati (canones 1068, 1081 bis, 1081 ter), textus canonum approbati (p.249).

Sessio XI 9-14 nov. 1970 Communicationes 8 (1976) 32-53 Communicationes 33 (2001) 250-277

De forma celebrationis matrimonii: cann. 1094-1098 (pp.250-276); textus canonum approbati (pp.276-277).

Appendix: canones approbati (canones 1094, 1095, 1096, 1096 bis, 1096 ter, 1097, 1097 bis, 1098), textus canonum approbati (pp.276-277).

Sessio XII 8-13 feb. 1971 Communicationes 6 (1976) 53-68 Communicationes 34 (2002) 60-81 De forma celebrationis matrimonii: cann. 1097 [disceptatio de can. 1097 publici iuris facta non est] 1098, 1097, 1099, 1100-1102 (pp.60-79); textus canonum approbati (pp.80-81).

Appendix: schema canonum (canones 1097, 1098, 1099, 1100), textus canonum approbati (pp.80-81).

Sessio XIII 24-29 mai. 1971 Communicationes 8 (1976) 68-73 Communicationes 34 (2002) 82-118

15 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

De adnotatione matrimonii: 5 canones propositi et disceptatio de iisdem (pp.82-89); de matrimonio conscientiae: cann. 1104-1107 (pp.89-93); de adnotatione matrimonii: cann. 1103 (et 2 canones propositi) (pp.93-94); de matrimoniis mixtis: textus cann. 1060-1066 et 1070, 1071 propositus et disceptatio (pp.95-107); de tempore et loco celebrationis matrimonii: cann. 1108, 1109 (pp.108-109); de matrimonii effectibus: cann. 1110-1113 (pp.110-113); textus canonum approbati (pp.114-118). Appendix: schema canonum, Caput VII - De matrimonio secreto celebrando, Caput VIII - De tempore et loco celebrationis matrimonii, Caput IX - De matrimonii effectibus (canones 1038 bis, 1060-1065, 1070, 1071, 1103, 1103 bis, 1103 ter, 1104- 1107, 1108-1109, 1110-1113), textus canonum approbati (pp.114-118).

Sessio XIV 13-18 dec. 1971 Communicationes 34 (2002) 119-145

De consummatione matrimonii: cann. 1081, 1015 (pp.119-126); de matrimoniis mixtis: can. 1103, 1109 (p.126); de consummatione matrimonii: can. 1015 (p.127); de legitimis et illegitimis: cann. 1114-1117 (pp.127-135); de separatione coniugum: cann. 1118-1120 (pp.135-143); textus canonum approbati (pp.143-145).

Appendix: schema canonum, Caput X - De separatione coniugum (canones 1015, 1114-1117, 1118-1119), textus canonum approbati (pp.143-145).

Sessio XV 22-27 mai. 1972 Communicationes 34 (2002) 201-229

De separatione coniugum: cann. 1118-1127 (pp.201-227); (canones 1118, 1120-1125, 1127), textus canonum approbati (pp.228-229).

Sessio XVI 6-11 nov. 1972 Communicationes 34 (2002) 230-262

De separatione coniugum: cann. 1127-1132 (pp.230-249); de matrimonii convalidatione: cann. 1133-1137 (pp.249-260); art. II - De separatione manente vinculo, Caput XI - De matrimonii convalidatione (canones 1127 bis, 1128-1132, 1133- 1137), textus canonum approbati (pp.260-262).

Sessio XVII 22-26 ian. 1973 Communicationes 34 (2002) 263-280

De matrimonii convalidatione: cann. 1134, 1138-1140 (pp.263-278); de secundis nuptiis: cann. 1142, 1143 (p.278); de cognatione legali: can. 1080 (p.279); (canones 1138, 1138 bis, 1138 ter, 1139, 1140, 1080), textus canonum approbati (pp.279- 280).

SOMMARIO

16 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

II. 2- SYNTHESIS CIRCA «DE MATRIMONIO»:

Litterae transmissionis Schematis ad organa consultationis et Praenotanda Schemati praemissa inveniuntur supra, sub Schemate (1975) Documenti Pontificii quo Disciplina Canonica de Sacramentis recognoscitur.

Communicationes 3 (1971) 69-81 Communicationes 5 (1973) 70-93

SOMMARIO

17 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

II. 3- SERIES ALTERA:

Recognitio Schematis (1975): Documenti Pontificii quo disciplina Canonica de Sacramentis recognoscitur 37/ 38.

Sessio I 21-25 feb. 1977 Communicationes 9 (1977) 117-139

Animadversiones ordinis generalis; de dispositione systematica canonum; examen animadversionum quoad singulos canones: cann. 242, 243, 295, 245-249, 259-264 [disceptatio de canonibus 265 et 266 publici iuris facta non est], 249-254, 249, 250 (Adunatio I - V: pp.117-139).

Sessio II 25-29 apr. 1977 Communicationes 9 (1977) 140-146

[Disceptatio de can. 247 publici iuris facta non est]; disceptatio de cann. 250, 251, 249, 252, 254-256, 281, 258 [animadversio ad can. 251 publici iuris facta non est; divisio Sessionis praeterea erronea est] (Adunatio VI - VII: pp.140-146).

Communicationes 9 (1977) 345-357 [Disceptatio de can. 265 non invenitur in Relatione originali]; disceptatio de impedimentis in genere, cann. 266-273 (pp. 345-353) ; de impedimentis prohibentibus (pp.353-357); de matrimoniis mixtis: textus et disceptatio cann. 276-279, 321, 286, 280 (pp. 353-357); [divisio Sessionis erronea est].

Sessio III 16-21 mai. 1977 Communicationes 9 (1977) 357-378

Textus et disceptatio de matrimoniis mixtis (Caput IV): cann. 276-278 et 4us novus, 321, 280, 279 (pp.357-359); de impedimentis dirimentibus (Caput IV): cann. 282-294 (pp.359-369); de consensu matrimoniali (Caput V) cann. 295-310 (pp.369-378); [divisio Sessionis erronea est].

Communicationes 10 (1978) 86-88

De forma celebrationis matrimonii (Caput VI): cann. 311-312, 312 bis (pp.86-88).

37 Cf. can. 242 (c.1012); can. 243 (c.1113); can. 259 (c.1035); can. 261 (c.1037); can. 262 (c.1038); can. 263, 264 (novus); can. 265 (c.1039); can. 266 (c.1040); can. 267 (c. 1041); can. 268 (c.1043); can. 269 (c.1044); can. 270 (c.1045); can. 271 (c.1046); can. 272 (c.1047); can. 272 (c.1055); can. 274 (c.1099) et can. 281 (c.1063) (matrimoniis mixtis); can. 282 (c.1067); can. 283 (c.1068); cann. 284-293 (cc. 1069- 1078); can. 294 (c.1080); can. 295 (inter canones praeliminares); cann. 296, 297 (novus); can. 298 (c.1082); can.299 (c.1083); can. 300 (novus).

38 Cf. cann. 301-312 (cc.1084-1095); can. 312 bis; can. 313 (c.1096); can. 313 bis; cann. 314- 315 (novus); can. 315 bis; can. 316 (c.1097); can. 317 (c.1098); cann. 318-321 (cc. 1097-1140), cann. 322-323 (novus); cann. 324-346 (cc. 1104-1127); can. 346 (novus); cann. 347-359 (cc.1128-1138); cann. 358-359 (novus); can. 360 (c.1139); can 361 (c.1140).

18 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Sessio IV 17-21 oct. 1977 Communicationes 10 (1978) 88-112

[Divisio Sessionis erronea est]; de forma celebrationis matrimonii (Caput VI): cann. 313-317, 313 bis, 318-323 (pp.88-101); de matrimonio secreto celebrando (Caput VII): cann. 324-327 (pp.101-103); de tempore et loco celebrationis matrimonii (Caput VIII): cann. 328, 329 (pp.103-104); de matrimonii effectibus (Caput IX): cann. 330-336 (pp.104-107); de separatione coniugum (Caput X): cann. 337-342, 342 (339) (pp.107- 112).

Sessio V 30 ian.- 2 feb. 1978 Communicationes 10 (1978) 112-127

[Divisio Sessionum erronea est]; de separatione coniugum (Caput X): cann. 343-351 (pp.112-121); de matrimonii convalidatione: cann. 352-361 (pp.121-125); aliquae quaestiones circa cann. 243, 242, 244, 262, [animadversiones de canonibus 245 et 250 publici iuris factae non sunt], 259, 260, 262, 283, 289, 293, 294, 296, 311, 318, 325 (pp.126-127); [animadversiones de matrimoniis mixtis circa cánones 2 et 6 propositos in Relatione originali non inveniuntur] (p.127).

(vid. APPENDIX II)

SOMMARIO

19 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

II. 4 - RELATIO COMPLECTENS SYNTHESIM ANIMADVERSIONUM

Ab Em.mis atque Exc.mi Patribus Commissionis ad novissimum schema Codicis Iuris Canonici exhibitarum, cum responsionibus a Secretaria et Consultoribus datis (16 iulii 1981) quae transmissa est Commissionis Sodalibus.

Quinta celebrata est Congregatio Plenaria Patrum Pontificiae Commissionis Sodalium (20-28 octobris 1981).

Praenotanda Communicationes 14 (1982) 116-122

Animadversiones generales Communicationes 14 (1982) 122-127

LIBER IV: De Ecclesiae Munere Sanctificandi

- Animadversiones generales Communicationes 15 (1983) 170-171

- Cann. 789-1204 (PARS I: De sacr.) Communicationes 15 (1983) 172-253

SOMMARIO

20 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

III. IL LIBRO VII “DE PROCESSIBUS”

Nel terzo paragrafo, presentiamo i lavori del gruppo di studio per l’elaborazione del libro “De Processibus”. Pur partendo dallo stesso sistema (che permette di rendere lo schema più simile al lavoro già realizzato), abbiamo aggiunto il numero delle pagine ove si trova ogni contenuto trattato nelle sessioni rispettive ed una appendix che indica la formazione del futuro Schema.

Ricordiamo che il modo di procedere nei lavori, era metodico ed ordinato, essendoci prima della sessioni uno studio acurato degli argomenti da sottoporre a revisione. Successivamente, nelle sessioni di studio, che si tenevano a Roma secondo il calendario di lavoro, i consultori del gruppo, su proposta del relatore, studiavano e valutavano tutte le questioni ed opinioni finché il testo dei canoni, anche per parti, non venisse visto con voto e venisse fatta la redazione all’interno dello schema 39.

III. 1- DE PROCESSIBUS

Sessio I 24-28 mai. 1966 Communicationes 38 (2006) 23-60

De Tribunalibus regionalibus (pp.23-25); de duplici sententia conformi: cann. 1903, 1992, 1986 (pp.25-26); de stabilitate iudicum (p.26); de distinctione inter ordinem iudicialem et ordinem administrativum (pp.26-28); de laicis assumendis uti assessoribus, audi toribus et notariis (pp.28-30); de constituendo in Ecclesia Consilio Supremo Administrationis (p.30); de Tribunalibus regionalibus (pp.31-32); de secunda instantia: can. 1986 (pp.32-33); examen cann. 1552-1607 (pp.33-46); textus canonum approbati (pp.47-60).

Appendix: schema canonum (canones 1552-1607), textus canonum approbati (pp.47-60).

Sessio II 27 feb.-3 mar. 1967 Communicationes 38 (2006) 61-117

De disciplina in tribunalibus servanda: cann. 1608-1645 (pp.61-76); de partibus in causa: cann. 1646-1666 (pp.76-80); de actionibus et exceptionibus: cann. 1667-1705 (pp.80-89); aliquae quaestiones: cann. 1577, 1585, 1587 (pp.89-90); textus canonum approbati (pp.91-117).

39 Per il Liber VII “De Processibus”, 22 furono i consultori che vi lavorarono, 22 le sessioni settimanali dei gruppi di studio, 252 il numero totale di riunioni o adunate, con 660 ore di lavoro collegiale. Lo Schema de Processibus del 1976, del Coetus de Processibus, fu composto da 449 canoni. Di questi, 72 furono eliminati prima dello Schema del 1980.

21 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Appendix: schema canonum, Titulus III: De disciplina in tribunalibus servanda, Caput I – De officio iudicum et tribunalis ministrorum, Caput II – De ordine cognitionum, Caput III – De terminis et dilationibus, Caput IV – De loco et tempore iudicii, Caput V – De personis ad disceptationem iudicialem admittendis et modo conficiendi et conficiendi et conservandi acta, Titulus IV: De partibus in causa, Caput I – De actore et de reo convento, Caput II – De procuratoribus ad lites et advocatis, Titulus V: De actionibus et exceptionibus, Caput I – De sequestratione et inhibitione exercitii iuris atque de alimentis praestandis, Caput II – De actionibus ex novi operis mutatione et damno infecto vel compensando, Caput III – De actionibus ob nullitatem actorum, Caput IV – De actionibus rescissoriis et de restitutione in integrum, Caput V – De actionibus reconventionalibus, Caput VI – De actionibus seu remediis possessoriis, Caput VII – De exstinctione actionum (canones 1608-1705), textus canonum approbati (pp.91-117).

Sessio III 23-27 oct. 1967 Communicationes 38 (2006) 118-155

Quaestio praeiudicialis (pp.118-119); de causae introductione: cann. 1706-1725 (pp.120-135); de litis contestatione: cann. 1726-1731 (pp.136-138); de litis instantia: cann. 1732-1741 (pp.138-143); de interrogationibus partibus in iudicio iaciendis: cann. 1742-1746 (pp.142-145); examen supradictae quaestionis praeiudicialis (pp.145-146); textus canonum approbati (pp.147-155).

Appendix: schema canonum, Pars II – De Iudicio Contentioso, Sectio I: De iudicio contentioso in genere, Caput I: De causae introductione, Art. I- De libello litis introductorio, Art. II – De citatione et denuntiatione actuum iudicialium, Caput II – De litis contestatione, Caput III – De litis instantia, Caput IV – De interrogationibus partibus in iudicio faciendis (canones 1706-1746), textus canonum approbati (pp.147- 155).

Sessio IV 12-17 feb. 1968 Communicationes 38 (2006) 222-271 Ulterius examen supradictae quaestionis praeliminaris (pp.222-229); de probationibus: quaestiones praeiudiciales et cann. 1747- 1749 (pp.230-233); de ordine probationum (pp.234-235); de declaratione partium: cann. 1750-1753 (pp.236-238), textus et discussio cann. 1750-1752 (pp.238-240); de probatione per documenta: cann. 1812-1824 (pp.240-243); de testibus et attestationibus: cann. 1754-1791 (pp.243-261); textus canonum approbati (pp.262-271).

Appendix: schema canonum, Caput V- De probationibus, Art. I – De declarationibus partium, Art. II – De probatione per documenta (De productione documentorum et actione ad exhibendum), Art. III – De testibus at attestationibus (1- Qui testes esse possint, 2- De inducendis et excludendis testibus, 3- De iureiurando testium, 4- De testium examine, 5- De testimoniorum evulgatione eorumque reprobatione, 6- De indemnitate testium, 7- De testimoniorum fide), canones (1747- 1836), textus canonum approbati (pp.262-271).

22 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Sessio V 14-19 oct. 1968 Communicationes 38 (2006) 272-307

De peritis: cann. 1792-1805 (pp.272-277); de accessu et de recognitione iudiciali: cann. 1806-1811 (pp.278-279); de praesumptionibus: cann. 1825-1828 (pp.280-282); de iureiurando partium: cann. 1829-1836 (p.282); de causis incidentibus: variae quaestiones, cann. 1837-1841 (pp.283-288); de contumacia: variae quaestiones (pp.289-290); de causis incidentibus: textus et disceptatio (cann. 1837-1841) (pp.290- 294); de contumacia: textus et disceptatio (cann. 1842-1844, 1846, 1849, 1851) (pp.294-296); de interventu tertii in causa: textus et disceptatio (cann. 1852 et 1853) (pp.297-298); de attentatis lite pendente: cann. 1854-1857 (pp.298-300); textus canonum approbati (pp.301-307). Appendix: schema canonum, Art. IV – De peritis, Art. V – De accessu et de recognitione iudiciali, Art. VI – De praesumptionibus, Art. VII – De iureiurando partium, Caput VI – De causis incidentibus, Art. I – De absentia partis conventae vel actoris, Art. II – De interventu tertii in causa, Art. III – De attentatis lite pendente, canones (1797-1857), textus canonum approbati (pp.301-307).

Sessio VI 10-15 feb. 1969 Communicationes 39 (2007) 84-121

De processu publicatione, de conclusione in causa et de causae discussione: quaestiones generales, cann. 1858-1867 (pp.84-90); de sententia: cann. 1868-1871, 1866, 1871-1877 (pp.90-104); de iuris remediis contra sententiam: cann. 1878-1886 (pp.104-114); textus canonum approbati (pp.115-121).

Appendix: schema canonum, Caput VII – De processus publicatione, de conclusione in causa et de causae discussione, Caput VIII – De sententia, Caput IX – De impugnatione sententiae, Art. I – De Appellatione, canones (1858-1886), textus canonum approbati (pp.115-121).

Sessio VII 5-10 mai. 1969 Communicationes 39 (2007) 122-166

De iuris remediis contra sententiam: cann. 1887-1891, 1886, 1680, 1892(pp.122-131); textus cann. 1892-1897 et de eis disceptatio (pp.131-135); discussio de cann. 1878, 1879, 1897-1901 (pp.135-139); de re iudicata et de restitutione in integrum: quaestiones generales, cann. 1902-1907 (pp.139-151); de expensis iudicialibus et gratuito patrocinio: cann. 1908-1916 (p.152); de executione sententiae: cann. 1917- 1924; quaestiones generales (pp.152-158); textus canonum approbati (pp.159-166).

Appendix: schema canonum, Art. II – De querela nullitatis contra sententiam, Caput X: Art. I – De re iudicata, Art. II – De impugnationibus adversus rem iudicatam, Caput XI – De expensis iudicialibus et gratuito patrocinio, Caput XII – De executione sententiae, canones (1878-1924), textus canonum approbati (pp.159- 166).

23 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Sessio VIII 20-25 oct. 1969 Communicationes 39 (2007) 291-312

De iudicio contentioso summario: quaestiones generales (pp.291-295); de compromisso in arbitros: cann. 1925, 1929-1932 (pp.295-301); de criteriis pro revisione causarum matrimonialium: quaestiones generales, can. 1986 (pp.301-303); de tribunalibus regionalibus pro causis matrimonialibus, can. 1986 de advocatis (pp.303-304); de procedura administrativa pro causis matrimonialibus (pp.304-305); de casibus exceptis: cann. 1990-1992 (pp.305-306); de tribunali collegiali pro causis matrimonialibus (pp.307-308); de officio defensoris vincali appellando cann. 1986 (p.308); de praesentia promotoris iustitiae in his causis (pp.308-309); de certitudine morali in iudicibus (pp.309-310); de sacerdote consiliario in re familiari (p.310); de reservatione Sanctae Sedi causarum super rato (p.311); textus canonum approbati (p.312).

Appendix: schema canonum (can. 1607 bis, De compromisso in arbitros), textus canonum approbati (p.312).

Sessio IX 16-21 mar. 1970 Communicationes 39 (2007) 313-333 De causis matrimonialibus: quaestiones praeliminares, cann. 1960-1968 (pp.313- 330); textus canonum approbati (pp.331-333).

Appendix: schema canonum, Caput I – De causis nullitatis matrimonii, Art. I – De foro competenti, canones (1960-1973), textus canonum approbati (pp.331-333).

Sessio X 26-30 oct. 1970 Communicationes 40 (2008) 120-142

De causis matrimonialibus: cann. 1970-1973 (pp.120-125); de officio iudicum et tribunalis ministrorum: cann. 1709, 1974-1988 (pp.126-135); de processu matrimoniali summario: cann. 1990-1992 (pp.135-137); textus canonum approbati (pp.138-142).

Appendix: schema canonum, Art. III – De iure impugnandi matrimonium, Art. IV – De officio iudicum et tribunalis ministrorum, Art. V – De probationibus, Art. VI – De sententia et appellatione, Art. VII – De processu matrimoniali summario, canones (1709, 1971-1992 bis), textus canonum approbati (pp.138-142).

Sessio XI 19-22 apr. 1971 Communicationes 40 (2008) 143-165

De causis separationis coniugum: textus et disceptatio (14 canones) (pp.143-152); de processu dispensationis super matrimonio rato et non consummato: textus et disceptatio (11 canones) (pp.152-161); textus canonum approbati (pp.371-376).

Appendix: schema canonum, I. De Causis separationis Coniugum, II. De Processu dispensationis super Matrimonio Rato et non consummato, textus canonum approbati (pp.162-165).

24 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Sessio XII 21-24 feb. 1972 Communicationes 40 (2008) 348-376

De processu contentioso summario: quaestiones generales, textus et disceptatio 17 canonum et de eis disceptatio (pp.348-365); de causis solutionis matrimonii in favorem fidei: textus et disceptatio 9 canonum et de eis disceptatio (pp.365-369); quaestio particularis de cann. 1993-1998, 2142-2194 (p.370); textus canonum approbati (pp.371-376).

Appendix: schema canonum, I. De Processu contentioso summario (17 canones), Solutio Matrimonii in Favorem Fidei (9 canones), textus canonum approbati (pp.371-376).

Sessio XIII 14-18 mai. 1973 Communicationes 40 (2008) 377-399 De modo procedendi in amotione parochorum: quaestiones praeliminares, textus et disceptatio 15 canonum et de eis disceptatio (pp.377-396); textus canonum approbati (pp.397-399).

Appendix: schema canonum, Art. I – De modo procedendi in remotione parochorum, Art. II – De modo procedendi in translatione parochorum, textus canonum approbati (pp.397-399).

Post Sessio XIII 5 ian. 1974 Communicationes 41 (2009) 109-193

Animadversiones Consultorum et epistulae pro definitiva forma Schematis “De Processibus” post Sessionem XIII missae (p.109). I. Animadversio quoad epistulam adConsultores missam (pp.109-110). II. Vota Consultorum circa litterae (A – F) N. 3318/74 (pp.111-147). III. Nota De parvi Coetus constitutione ad Schema definitivum “de Processibus” ad parandum (p.148). IV. Animadversiones Consultorum Schema “de Processibus” apparandum (augusti 1974-iannuarii 1975) (pp.149-174). V. Commercium epistolarum inter Secretariam Status et Commissionem quoad Schema “De Processibus” typis imprimendum (A – H: Villot et Felici) (pp.175-189).

Relatio Sessionis (sessio die 10 mensis septembris 1976 habita) (pp.190-193). Esame delle osservazioni della Segreteria di Stato allo schema di Diritto Processuale (p.193).

SOMMARIO

25 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

III. 2- BREVIS NOTITIA «DE PROCESSU POENALI»:

Communicationes 2 (1970) 99-107 Communicationes 2 (1970) 194-195

III. 3- SYNTHESIS LABORIS Sessionum I-X:

Communicationes 2 (1970) 181-191

III. 4- SYNTHESIS LABORIS Sessionum XI-XII:

Communicationes 4 (1972) 59-72

III. 5- LITTERAE TRANSMISSIONIS SCHEMATIS (3 nov. 1976) AD ORGANA CONSULTATIONIS:

Communicationes 8 (1976) 183

III. 6- PRAENOTANDA SCHEMATI 1976:

Communicationes 8 (1976) 183-200

III. 7- DE MODO PROCEDENDI PRO TUTELA IURIUM SEU DE PROCESSIBUS:

Communicationes 41 (2009) 350-447

Schema canonum (pp.350-353).

SOMMARIO

26 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

III. 8- SERIES ALTERA:

Recognitio Schematis (1976): De modo procedendi pro tutela iurium seu de processibus.

Sessio I 3-8 apr. 1978 Communicationes 10 (1978) 209-239 Sententiae affirmativae de Schemate in genere (pp.209-210); sententiae negativae de Schemate in genere (pp.210-211); vota ad Schema perficiendum (pp.211-212); animadversiones circa terminologiam (p.212); animadversiones circa lacunas quae in Schemate habentur (p.212); de ordinatione systematica novi Schematis (pp.212-216); de inscriptione Schematis (p.216); (PARS PRIMA, Titulus I - II) examen cann. 1-8, 9- 35. Quaestio proposita a paucis organis consultationis de restituenda in codicem norma can. 1562 de foro peregrinorum in Urbe (pp.216-239) 40.

Sessio II 15-19 mai. 1978 Communicationes 10 (1978) 240-272 De aliis tribunalis ministris: cann. 36-38 (pp.240-241); de tribunali ordinario secundae instantiae: cann. 39-41 (pp.242-244); de ordinariis Apostolicae Sedis tribunalibus: cann. 42-45 (pp.245-248); (Titulus III) de disciplina in tribunalibus servanda: cann. 46-60 (pp.248-255); de ordine cognitionum: cann. 61-68 (pp.256- 259); de terminis et dilationibus: cann. 69-81 (pp.259-264); (Titulus IV) de partibus in causa: cann. 82-101 (pp.265-272) 41.

Sessio III 23-28 oct. 1978 Communicationes 11 (1979) 67-99 Quaestiones generales de actionibus et exceptionibus (pp.67-68); (Titulus V) examen cann. 102-106, 124-126, 107-123, 127-134 (pp.68-79); de ordinatione systematica canonum de actionibus et exceptionibus (pp.79-80); de ordine systematico totius Libri (pp.80-81); (PARS SECUNDA, Titulus I) examen cann. 137-141 (pp.82-85); nova redactio cann. 62-67 (pp.85-87); examen can. 142 (pp.87-88); de citatione et denunciatione actuum iudicialium: cann. 143-153 (pp.88-91); (Titulus II) de litis contestatione: cann. 154-157 (pp.92-94); examen cann. 143-144 (p.94); (Titulus III) de litis instantia: cann. 158-166 (pp.95-97); (Titulus IV) de probationibus: cann. 167- 170 (pp.98-99) 42.

Sessio IV 20-25 nov. 1978 Communicationes 11 (1979) 100-133 De declarationibus partium: cann. 171-179 (pp.100-104); de probatione per documenta: cann. 180-188 (pp.104-108); de testibus et attestationibus: cann. 189-221 (pp.108-120); de peritis: cann. 222-233 bis (pp.121-125); de accessu et de recognitione iudiciali: cann. 234-238 (pp.125-126); de praesumptionibus: cann. 239-242 (pp.126- 127); (Titulus V) de causis incidentibus: cann. 243-256 (pp.128-133) 43.

40 Cf. can. 1 (can. 1552) - can. 35 (can. 1589); can. 20 (can. 1574). 41 Cf. can. 36 (can. 1585) - can. 101 (novus); can. 82 (can. 1646). 42 Cf. can. 102 (can. 1667) - can. 170 (can. 1730); can. 150 (cann. 1720-1721). 43 Cf. can. 180 (can. 1812) - can. 256 (can. 1857); can. 200 (can. 1766).

27 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Sessio V 11-16 dec. 1978 Communicationes 11 (1979) 134-162 De processus publicatione (Titulus VI), de conclusione in causa et de causae discussione: cann. 257-264 (pp.134-138); (Titulus VII) de iudicis pronuntiationibus: cann. 265-275 (pp.138-144); (Titulus VIII)de impugnatione sententiae: cann. 276-296 (pp.144-154); (Titulus IX) de re iudicata et de impugnationibus contra ipsam: cann. 297-308 (pp.155-161); (Titulus X) de expensis iudicialibus et gratuito patrocinio: can. 309 (pp.161-162) 44.

Sessio VI 26-31 mar. 1979 Communicationes 11 (1979) 243-274 De exsecutione sententiae: cann. 310-317 (pp.243-247); de inscriptione et ordine systematico partis tertiae (pp.247-248); (PARS TERTIA, SECTIO I, Titulus II) de processu contentioso summario: cann. 318-334 (pp.248-255); (PARS TERTIA, SECTIO II, Titulus I, Art. I - PARS TERTIA, SECTIO I, Titulus II) de causis matrimonialibus: cann. 335-361 (pp. 256-274) 45.

Sessio VII 14-19 mai. 1979 Communicationes 11 (1979) 274-296 De causis matrimonialibus: cann. 362-372 (pp.274-280); (Titulus IV) de processu ad matrimonii solutionem in favorem fidei: de titulo et de eius examine (p.280); examen cann. 373-376 (pp.281-282); de processu ob praesumptam mortem coniugis: 1 canon propositus (pp.282-283); (SECTIO III) de compromisso in arbitros (p.283); de titulo, 2 canones propositi de transactione, examen cann. 377-379 (pp.283-285); (DE PROCEDURA IN PAROCHIS AMOVENDIS VEL TRANSFERENDIS) de processibus administrativis: examen cann. 436-449 (pp.286-296) 46.

[Nota] 47.

Sessio VIII 26-29 feb. 1980 Communicationes 12 (1980) 188-200 De iudicio criminali (PARS QUARTA): cann. 380-383 (pp.188-191); quaestio pro infligenda vel declaranda poena per decretum extra iudicium (pp.192-193); examen: cann. 384 (p.193), «animadvertenda» (p.193), cann. 385-396 (pp.194-199); 5 canones propositi de nullitate sacrae ordinationis (pp.199-200) 48.

(vid. APPENDIX III)

SOMMARIO

44 Cf. can. 257 (cann. 1858-1859) - can. 309 (cann. 1908-1916); can. 300 (can. 1906). 45 Cf. can. 310 (can. 1917) - can. 361 (novus); can. 353 (can. 1992). 46 Cf. cann. 362-376 (novus); cann. 377-379 (cann. 1929-1932); cann. 436-449 (cann. 2147-2167). 47 Cf. APPENDIX IV (Publici iuris factae non sunt quaedam partes Relationis (19 mai. 1979) et eiusdem Adunatio (11 iun. 1979): Recognitio Schematis de procedura administrativa (1972)). 48 Cf. cann. 380-396 (cann. 1933-1959).

28 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

III.9 - COMPLECTENS SYNTHESIM ANIMADVERSIONUM

Ab Em.mis atque Exc.mi Patribus Commissionis ad novissimum schema Codicis Iuris Canonici exhibitarum, cum responsionibus a Secretaria et Consultoribus datis (16 iulii 1981) quae transmissa est Commissionis Sodalibus.

Quinta celebrata est Congregatio Plenaria Patrum Pontificiae Commissionis Sodalium (20-28 octobris 1981)

Praenotanda Communicationes 14 (1982) 116-122

Animadversiones generales Communicationes 14 (1982) 122-127

LIBER VII: De Processibus

- Animadversiones generales, (ad titulum) Communicationes 16 (1984) 38-39

- Cann. 1354-1722 Communicationes 16 (1984) 52-90

SOMMARIO

29 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

IV. LA PROCEDURA AMMINISTRATIVA

In questo paragrafo presentiamo i lavori svolti per sistemare la procedura amministrativa (all’interno del Liber VII) 49, come se si trattasse di un tema fatto a se stante 50.

Sessio I 1-5 iul. 1971 Communicationes 42 (2010) 69-142

Tertium Schema canonum a Relatore paratum; iter laboris peracti; quaestiones praeviae: cann. 11, 5, 18, 8, 13, 2, 3, 8, 10, 15, 11, 14, 3, 14, 10, 11; textus quarti Schematis recogniti (pp.96-102); Adnexum I (pp.103-108); Adnexum II (pp.109-115); Adnexum III (pp.116-123); Specialis Commissio Pontificia Sessio II (pp.124-142).

Sessio II 4-6 nov. 1971 Communicationes 42 (2010) 381-436

Aliquae quaestiones (pp.381-382); examen cann. 1-11, 10-22 (pp.382-388); quaestiones solvendae (pp.389-395); textus canonum Schematis recogniti (pp.396- 411); Specialis Commissio Pontificia Sessio II (pp.412-436).

(vid. APPENDIX IV)

Sessio III 5-7 feb. 1973 Communicationes 43 (2011) 209-257 Sextum canonum schema de procedura administrativa a relatore paratum post Consultorum Sessionem diebus 5-7 mensis februarii 1973 habitam (pp.209-219); Ad sextum canonum schema de procedura administrativa animadversiones Consultorum (pp.220-237); Documentum «Motu Proprio» propositum de procedura administrativa ad Secretariam Status transmissum (pp.238-257) 51.

SOMMARIO

49 Lo Schema de Procedura Administrativa del 1972, elaborato dal Coetus de Procedura Administrativa, contiene 26 canoni, di cui soltanto sette alla fine sono apparsi nel Codice del 1983 ed all’interno del Liber VII. 50 Cf. Liber VII “De Processibus”, in Pars V, Sectio I, De Procedura Administrativa in genere (cann. 397-435). 51 Né lo Schema sesto né il Motu Proprio furono pubblicati.

30 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

IV. 1- SYNTHESIS LABORIS Sessionis I:

Communicationes 2 (1970) 191-194 Opera Stadia; Principia Generalia; De actu administrativo ferendo; De impugnationibus.

Nonnullae notitiae de Schemate et Litterae transmissionis eiusdem (20 apr. 1972) ad organa consultationis: Communicationes 4 (1972) 35-38

Litterae; Animadversiones praeviae ad schema canonum.

IV. 2- SERIES ALTERA:

Fallaciter dicitur: Sessio «III» 5-7 feb. 1973

Examen animadversionum generalium; examen cann. 1-26; textus canonum sexti Schematis (cf. nella pagina precedente, in Communicationes 43 (2011) 209-219).

Synthesis animadversionum ad Schema:

Communicationes 5 (1973) 235-243

Publici iuris factae non sunt quaedam pars Relationis Sessionis VII (19 mai. 1979), Coetus Studiorum « De Processibus » et eiusdem Adunatio (11 iun. 1979): Recognitio Schematis De Procedura Administrativa (1972).

SOMMARIO

31 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

V. INDICE ANALITICO-ALFABETICO (INDEX)

Nota 52 A – B – C – D – E – F – I – L – M – N – O – P – Q – R – S – T – U – V

Index Sessio Libro A accessu et de recognitione iudiciali: cann. 1806-1811 (de) Sessio V 14-19 oct. 1968 P Series Altera Sessio IV 20-25 accessu et de recognitione iudiciali: cann. 234-238 (de) P nov. 1978 actionibus et exceptionibus: cann. 1667-1705 (de) Sessio II 27 feb.-3 mar. 1967 P ad sextum canonum schema de Procedura administrativa Sessio III 5-7 feb. 1973 PA animadversiones Consultorum adnotatione matrimonii: 5 canones propositi et disceptatio de Sessio XIII 24-29 mai. 1971 M iisdem (de) adnotatione matrimonii: cann. 1103 (et 2 canones propositi) Sessio XIII 24-29 mai. 1971 M (de) Series Altera Sessio II 15-19 aliis tribunalis ministris: cann. 36-38 (de) P mai. 1978 aliquae quaestiones Sessio II 4-6 nov. 1971 PA aliquae quaestiones circa cann. 243, 242, 244, 262, [animadversiones de canonibus 245 et 250 publici iuris factae Series Altera Sessio V 30 ian.- M non sunt], 259, 260, 262, 283, 289, 293, 294, 296, 311, 318, 2 feb. 1978 325. aliquae quaestiones: cann. 1577, 1585, 1587 Sessio II 27 feb.-3 mar. 1967 P Series Altera Sessio I 3-8 apr. animadversiones circa lacunas quae in Schemate habentur P 1978 Series Altera Sessio I 3-8 apr. animadversiones circa terminologiam P 1978 animadversiones Consultorum et epistulae pro definitiva forma Schematis “De Processibus” post Sessionem XIII Post Sessio XIII 5 ian. 1974 P missae. animadversiones de matrimoniis mixtis circa cánones 2 et 6 Series Altera Sessio V 30 ian.- propositos in Relatione originali non inveniuntur - Series M 2 feb. 1978 Altera Sessio V 30 ian.- 2 feb. 1978 Series Altera Sessio I 21-25 animadversiones ordinis generalis M feb. 1977 attentatis lite pendente: cann. 1854-1857 (de) Sessio V 14-19 oct. 1968 P

B Brevis notitia «de processu brevis notitia «de processu poenali» P poenali»

52 Nota: M: De matrimonio/ P: De processibus/ PA: Procedura Amministrativa

32 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Index Sessio Libro C can. 1013 Sessio I 24-29 oct. 1966 M can. 1013 (1) Sessio II 3-8 apr. 1967 M cann. 1013 (2) Sessio II 3-8 apr. 1967 M cann. 1084, 1085 [textus canonum in Vª Sessione Sessio V 1-6 iul. 1968 M approbatorum publici iuris factus non est] cann. 1084, 1086 Sessio VI 11-16 nov. 1968 M canones praeliminares: cann. 1012-1016 Sessio I 24-29 oct. 1966 M casibus exceptis: cann. 1990-1992 (de) Sessio VIII 20-25 oct. 1969 P causae introductione: cann. 1706-1725 (de) Sessio III 23-27 oct. 1967 P Series Altera Sessio IV 20-25 causis incidentibus: cann. 243-256 (de) P nov. 1978 causis incidentibus: textus et disceptatio (cann. 1837-1841) Sessio V 14-19 oct. 1968 P (de) causis incidentibus: variae quaestiones, cann. 1837-1841 (de) Sessio V 14-19 oct. 1968 P causis matrimonialibus: cann. 1970-1973 (de) Sessio X 26-30 oct. 1970 P Series Altera Sessio VI 26-31 causis matrimonialibus: cann. 335-361 (de) P mar. 1979 Series Altera Sessio VII 14-19 causis matrimonialibus: cann. 362-372 (de) P mai. 1979 causis matrimonialibus: quaestiones praeliminares, cann. Sessio IX 16-21 mar. 1970 P 1960-1968 (de) causis separationis coniugum: textus et disceptatio Sessio XI 19-22 apr. 1971 P (14 canones) causis solutionis matrimonii in favorem fidei: textus et Sessio XII 21-24 feb. 1972 P disceptatio 9 canonum et de eis disceptatio (de) certitudine morali in iudicibus (de) Sessio VIII 20-25 oct. 1969 P citatione et denunciatione actuum iudicialium: cann. 143-153 Series Altera Sessio III 23-28 P (de) oct. 1978 cognatione legali: can. 1080 (de) Sessio XVII 22-26 ian. 1973 M Series Altera Sessio VII 14-19 compromisso in arbitros (de) P mai. 1979 compromisso in arbitros: cann. 1925, 1929-1932 (de) Sessio VIII 20-25 oct. 1969 P consensu matrimoniali (de dolo in M) (de) Sessio VI 11-16 nov. 1968 M consensu matrimoniali, can. 1081 (can. 1013) (de) Sessio IV 25-30 mar. 1968 M consensu matrimoniali, can. 1082 (de) Sessio IV 25-30 mar. 1968 M consensu matrimoniali, can. 1082, 1083 (de) Sessio V 1-6 iul. 1968 M consensu matrimoniali, cann. 1086, 1081, 1086, 1088-1091, Sessio VII 14-19 apr. 1969 M 1086, 1088-1091 (de) consensu matrimoniali, cann. 1087, 1092, 1093 (de) Sessio VIII 10-13 nov. 1969 M Series Altera Sessio III 16-21 consensu matrimoniali, cann. 295-310 (de) M mai. 1977 consensu matrimoniali: cann. 1013, 1086, 1084, 1087 (de) Sessio I 24-29 oct. 1966 M consensu matrimoniali: de defectu usus rationis, de defectu discretionis, de incapacitate assumendi vel implendi onera Sessio X 11-16 mai. 1970 M matrimonialia (de) consummatione matrimonii: can. 1015 (de) Sessio XIV 13-18 dec. 1971 M consummatione matrimonii: cann. 1081, 1015 (de) Sessio XIV 13-18 dec. 1971 M

33 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Index Sessio Libro contumacia: textus et disceptatio (cann. 1842-1844, 1846, Sessio V 14-19 oct. 1968 P 1849, 1851) (de) contumacia: variae quaestiones (de) Sessio V 14-19 oct. 1968 P criteriis pro revisione causarum matrimonialium: Sessio VIII 20-25 oct. 1969 P quaestiones generales, can. 1986 (de)

D de constituendo in Ecclesia Consilio Supremo Sessio I 24-28 mai. 1966 P Administrationis Series Altera Sessio VI 26-31 de inscriptione et ordine systematico partis tertiae P mar. 1979 Series Altera Sessio I 3-8 apr. de inscriptione Schematis P 1978 de modo procedendi in amotione parochorum: quaestiones praeliminares, textus et disceptatio 15 canonum et de eis Sessio XIII 14-18 mai. 1973 P disceptatio De modo procedendo pro de modo procedendo pro tutela iurium seu de P P tutela iurium seu de proc. de ordinatione systematica canonum de actionibus et Series Altera Sessio III 23-28 P exceptionibus oct. 1978 Series Altera Sessio I 3-8 apr. de ordinatione systematica novi Schematis P 1978 Series Altera Sessio III 23-28 de ordine systematico totius Libri P oct. 1978 declaratione partium: cann. 1750-1753, textus et discussio Sessio IV 12-17 feb. 1968 P cann. 1750-1752 (de) Series Altera Sessio IV 20-25 declarationibus partium: cann. 171-179 (de) P nov. 1978 Series Altera Sessio II 25-29 disceptatio de can. 247 publici iuris facta non est M apr. 1977 Series Altera Sessio II 25-29 disceptatio de can. 265 non invenitur in relatione originali M apr. 1977 disceptatio de cann. 250, 251, 249, 252, 254-256, 281, 258 Series Altera Sessio II 25-29 [animadversio ad can. 251 publici iuris facta non est; divisio M apr. 1977 Sessionis praeterea erronea est] Series Altera Sessio II 25-29 disceptatio de cann. 266-273 M apr. 1977 disciplina in tribunalibus servanda: cann. 1608-1645 (de) Sessio II 27 feb.-3 mar. 1967 P Series Altera Sessio II 15-19 disciplina in tribunalibus servanda: cann. 46-60 (de) P mai. 1978 discussio de cann. 1878, 1879, 1897-1901 Sessio VII 5-10 mai. 1969 P Series Altera Sessio I 21-25 dispositione systematica canonum (de) M feb. 1977 distinctione inter ordinem iudicialem et ordinem Sessio I 24-28 mai. 1966 P administrativum divisio Sessionis erronea est - Series Altera Sessio II 25-29 Series Altera Sessio II 25-29 M apr. 1977 apr. 1977 divisio Sessionis erronea est - Series Altera Sessio III 16-21 Series Altera Sessio III 16-21 M mai. 1977 mai. 1977 divisio Sessionis erronea est - Series Altera Sessio IV 17-21 Series Altera Sessio IV 17-21 M oct. 1977 oct. 1977

34 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Index Sessio Libro divisio Sessionum erronea est - Series Altera Sessio V 30 ian.- Series Altera Sessio V 30 M 2 feb. 1978 ian.- 2 feb. 1978 documentum «M. P.» propositum de P.A. ad Secretariam S. Sessio III 5-7 feb. 1973 PA dolo (de) Sessio V 1-6 iul. 1968 M dolo et cann. 1084, 1083, 1082 (de) Sessio VI 11-16 nov. 1968 M duplici sententia conformi: cann. 1903, 1992, 1986 (de) Sessio I 24-28 mai. 1966 P

E esame delle osservazioni della Segreteria di Stato allo schema Post Sessio XIII 5 ian. 1974 P di Diritto Processuale. Fallaciter dicitur: Sessio « III examen animadversionum generalium PA » 5-7 feb. 1973 examen animadversionum quoad singulos canones: cann. Series Altera Sessio I 21-25 242, 243, 295, 245-249, 259-264 [disceptatio de canonibus M feb. 1977 265 et 266 publici iuris facta non est], 249-254, 249, 250 Series Altera Sessio III 23-28 examen can. 142 P oct. 1978 Fallaciter dicitur: Sessio « III examen cann. 1- 26 PA » 5-7 feb. 1973 Series Altera Sessio III 23-28 examen cann. 102-106, 124-126, 107-123, 127-134 P oct. 1978 examen cann. 1-11,10-22 Sessio II 4-6 nov. 1971 PA Series Altera Sessio III 23-28 examen cann. 137-141 P oct. 1978 Series Altera Sessio III 23-28 examen cann. 143-144 P oct. 1978 examen cann. 1552- 1607 Sessio I 24-28 mai. 1966 P Series Altera Sessio I 3-8 apr. examen cann. 1-8, 9-35 P 1978 Series Altera Sessio VII 14-19 examen cann. 373-376 P mai. 1979 examen supradictae quaestionis praeiudicialis Sessio III 23-27 oct. 1967 P Series Altera Sessio VIII 26- examen: cann. 384, «animadvertenda», 385-396 P 29 feb. 1980 executione sententiae: cann. 1917-1924 (de) Sessio VII 5-10 mai. 1969 P Series Altera Sessio V 11-16 expensis iudicialibus et gratuito patroci­nio: can. 309 (de) P dec. 1978 expensis iudicialibus et gratuito patrocinio: cann. 1908-1916 Sessio VII 5-10 mai. 1969 P (de) Series Altera Sessio VI 26-31 exsecutione sententiae: cann. 310-317 (de) P mar. 1979

F forma canonica celebrationis matrimonii (de) Sessio I 24-29 oct. 1966 M forma celebrationis matrimonii: cann. 1094-1098 (de) Sessio XI 9-14 nov. 1970 M forma celebrationis matrimonii: cann. 1097 [disceptatio de can. 1097 publici iuris facta non est] 1098, 1097, 1099, 1100- Sessio XII 8-13 feb. 1971 M 1102 (de) Series Altera Sessio III 16-21 forma celebrationis matrimonii: cann. 311-312 (de) M mai. 1977

35 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Index Sessio Libro forma celebrationis matrimonii: cann. 313-317, 313, 318-323 Series Altera Sessio IV 17-21 M (de) oct. 1977

I iis quae matrimonii celebrationi praemitti debent (cann. Sessio I 24-29 oct. 1966 M 1019- 1034) (de) iis quae matrimonii celebrationi praemitti debent, can. 1031 Sessio II 3-8 apr. 1967 M (de) iis quae matrimonii celebrationi praemitti debent: cann. Sessio I 24-29 oct. 1966 M 1019-1034 (de) impedimenta dirimentia, cann. 1067-1076, 1074, 1077-1080 Sessio III 13-17 nov. 1967 M impedimenta impedientia, cann. 1058-1066 Sessio III 13-17 nov. 1967 M impedimenta in genere, can. 1035 Sessio I 24-29 oct. 1966 M impedimenta in genere, cann. 1035, 1036 Sessio I 24-29 oct. 1966 M impedimenta in genere, cann. 1037-1045, 1043, 1040, 1044- Sessio II 3-8 apr. 1967 M 1051 impedimenta in genere, cann. 1052-1057 Sessio III 13-17 nov. 1967 M impedimentis dirimentibus (de) Sessio I 24-29 oct. 1966 M Series Altera Sessio III 16-21 impedimentis dirimentibus: cann. 282-294 (de) M mai. 1977 impedimentis in genere: cann. 1075, 1043-1057 (de) Sessio I 24-29 oct. 1966 M impedimentis prohibentibus (de) Sessio I 24-29 oct. 1966 M Series Altera Sessio II 25-29 impedimentis prohibentibus (de) M apr. 1977 impotentia, can. 1068 (de) Sessio IX 16-21 feb. 1970 M impotentia: can. 1068 (de) Sessio X 11-16 mai. 1970 M Series Altera Sessio V 11-16 impugnatione sententiae: cann. 276-296 (de) P dec. 1978 interrogationibus partibus in iudicio iaciendis: cann. 1742- Sessio III 23-27 oct. 1967 P 1746 (de) interventu tertii in causa: textus et disceptatio (cann. 1852 et Sessio V 14-19 oct. 1968 P 1853) (de) iter laboris peracti Sessio I 1-5 iul. 1971 PA iudicio contentioso summario: quaestiones generales (de) Sessio VIII 20-25 oct. 1969 P Series Altera Sessio VIII 26- iudicio criminali: cann. 380-383 (de) P 29 feb. 1980 Series Altera Sessio V 11-16 iudicis pronuntiationibus: cann. 265-275 (de) P dec. 1978 iureiurando partium: cann. 1829- 1836 (de) Sessio V 14-19 oct. 1968 P iuris remediis contra sententiam: cann. 1878-1886 (de) Sessio VI 10-15 feb. 1969 P iuris remediis contra sententiam: cann. 1887-1891, 1886, Sessio VII 5-10 mai. 1969 P 1680, 1892, textus cann. 1892-1897 et de eis disceptatio (de)

L laicis assumendis uti assessoribus, auditoribus et notariis Sessio I 24-28 mai. 1966 P (de)

36 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Index Sessio Libro legitimis et illegitimis: cann. 1114-1117 (de) Sessio XIV 13-18 dec. 1971 M Series Altera Sessio III 23-28 litis contestatione: cann. 154-157 (de) P oct. 1978 litis contestatione: cann. 1726-1731 (de) Sessio III 23-27 oct. 1967 P Series Altera Sessio III 23-28 litis instantia: cann. 158-166 (de) P oct. 1978 litis instantia: cann. 1732-1741(de) Sessio III 23-27 oct. 1967 P litterae transmissionis Schematis (3 nov. 1976) ad organa Litterae transmissionis P consultationis Schematis (3 nov. 1976) ad o.

M matrimonii convalidatione: cann. 1133-1137 (de) Sessio XVI 6-11 nov. 1972 M matrimonii convalidatione: cann. 1134, 1138-1140 (de) Sessio XVII 22-26 ian. 1973 M Series Altera Sessio V 30 matrimonii convalidatione: cann. 352-361 (de) M ian.- 2 feb. 1978 matrimonii effectibus: cann. 1110-1113 (de) Sessio XIII 24-29 mai. 1971 M Series Altera Sessio IV 17-21 matrimonii effectibus: cann. 330-336 (de) M oct. 1977 matrimoniis mixtis: can. 1103, 1109 (de) Sessio XIV 13-18 dec. 1971 M matrimoniis mixtis: textus cann. 1060-1066 et 1070, 1071 Sessio XIII 24-29 mai. 1971 M propositus et disceptatio (de) matrimoniis mixtis: textus et disceptatio cann. 276-279, 321, Series Altera Sessio II 25-29 M 286, 280 (de) apr. 1977 matrimonio conscientiae: cann. 1104-1107 (de) Sessio XIII 24-29 mai. 1971 M Series Altera Sessio IV 17-21 matrimonio secreto celebrando: cann. 324-327 (de) M oct. 1977 methodus laboris (De Matrimonio) Sessio I 24-29 oct. 1966 M

N Series Altera Sessio III 23-28 nova redactio cann. 62-67 P oct. 1978 Series Altera Sessio VIII 26- nullitate sacrae ordinationis (5 canones propositi) (de) P 29 feb. 1980

O officio defensoris vincali appellando cann. 1986 (de) Sessio VIII 20-25 oct. 1969 P officio iudicum et tribunalis ministrorum: cann. 1709, 1974- Sessio X 26-30 oct. 1970 P 1988 (de) Series Altera Sessio II 15-19 ordinariis Apostolicae Sedis tribunalibus: cann. 42-45 (de) P mai. 1978 Series Altera Sessio II 15-19 ordine cognitionum: cann. 61-68 (de) P mai. 1978 ordine probationum (de) Sessio IV 12-17 feb. 1968 P

P partibus in causa: cann. 1646-1666 (de) Sessio II 27 feb.-3 mar. 1967 P

37 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Index Sessio Libro Series Altera Sessio II 15-19 partibus in causa: cann. 82-101 (de) P mai. 1978 peritis: cann. 1792-1805 (de) Sessio V 14-19 oct. 1968 P Series Altera Sessio IV 20-25 peritis: cann. 222-233 (et 233 bis) (de) P nov. 1978 praenotanda Schemati 1976 Praenotanda Schemati 1976 P praesentia promotoris iustitiae in his causis (de) Sessio VIII 20-25 oct. 1969 P praesumptionibus: cann. 1825-1828 (de) Sessio V 14-19 oct. 1968 P Series Altera Sessio IV 20-25 praesumptionibus: cann. 239-242 (de) P nov. 1978 Series Altera Sessio IV 20-25 probatione per documenta: cann. 180-188 (de) P nov. 1978 probatione per documenta: cann. 1812-1824 (de) Sessio IV 12-17 feb. 1968 P Series Altera Sessio III 23-28 probationibus: cann. 167-170 (de) P oct. 1978 probationibus: quaestiones praeiudiciales et cann. 1747- 1749 Sessio IV 12-17 feb. 1968 P (de) procedura administrativa pro causis matrimonialibus (de) Sessio VIII 20-25 oct. 1969 P Series Altera Sessio VII 14-19 processibus administrativis: examen cann. 436-449 (de) P mai. 1979 processu ad matrimonii solutionem in favorem fidei: de titulo Series Altera Sessio VII 14-19 P et de eius examine (de) mai. 1979 Series Altera Sessio VI 26-31 processu contentioso summario: cann. 318-334 (de) P mar. 1979 processu contentioso summario: quaestiones generales, Sessio XII 21-24 feb. 1972 P textus et disceptatio 17 canonum et de eis disceptatio (de) processu dispensationis super Matrimonio rato et non Sessio XI 19-22 apr. 1971 P consummato: textus et disceptatio (11 canones) (de) processu matrimoniali summario: cann. 1990- 1992 (de) Sessio X 26-30 oct. 1970 P processu ob praesumptam mortem coniugis: 1 canon Series Altera Sessio VII 14-19 P propositus (de) mai. 1979 processu publicatione, de conclusione in causa et de causae Sessio VI 10-15 feb. 1969 P discussione: quaestiones generales, cann. 1858-1867 (de) processus publicatione, de conclusione in causa et de causae Series Altera Sessio V 11-16 P discussione: cann. 257-264 (de) dec. 1978 publici iuris factae non sunt quaedam pars Relationis Sessionis VII (19 mai. 1979), Coetus Studiorum « De Synthesis animadversionum PA Processibus » et eiusdem Adunatio (11 iun. 1979): recognitio ad Schema Schematis De Procedura administrativa (1972). publici iuris factae non sunt quaedam partes Relationis (19 Series Altera Sessio VII 14-19 mai. 1979) et Adunano (11 iun. 1979): recognitio Schematis P mai. 1979 De Procedura administrativa (1972)

Q quaestio particularis de cann. 1993-1998, 2142-2194 Sessio XII 21-24 feb. 1972 P quaestio praeiudicialis Sessio III 23-27 oct. 1967 P quaestio pro infligenda vel declaranda poena per decretum Series Altera Sessio VIII 26- P extra iudicium 29 feb. 1980

38 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Index Sessio Libro quaestio proposita a paucis organis consultationis de Series Altera Sessio I 3-8 apr. restituenda in codicem norma can. 1562 de foro P 1978 peregrinorum in Urbe quaestiones generales (Sessio VII 5-10 mai. 1969) Sessio VII 5-10 mai. 1969 P Series Altera Sessio III 23-28 quaestiones generales de actionibus et exceptionibus P oct. 1978 quaestiones praeviae: cann. 11, 5, 18, 8, 13, 2, 3, 8, 10, 15, 11, Sessio I 1-5 iul. 1971 PA 14, 3, 14, 10, 11 quaestiones solvendae Sessio II 4-6 nov. 1971 PA

R re iudicata et de impugnationibus contra ipsam: cann. 297- Series Altera Sessio V 11-16 P 308 (de) dec. 1978 re iudicata et de restitutione in integrum: quaestiones Sessio VII 5-10 mai. 1969 P generales, cann. 1902-1907 (de) relatio originalis publici iuris non facta: canones Sessio I 24-29 oct. 1966 M praeliminares (cann. 1012-1014, 1012-1018, 1015) relatio Sessionis (sessio die 10 mensis septembris 1976 Post Sessio XIII 5 ian. 1974 P habita) reservatione Sanctae Sedi causarum super rato (de) Sessio VIII 20-25 oct. 1969 P

S sacerdote consiliario in re familiari (de) Sessio VIII 20-25 oct. 1969 P secunda instantia: can. 1986 (de) Sessio I 24-28 mai. 1966 P secundis nuptiis: cann. 1142, 1143 (de) Sessio XVII 22-26 ian. 1973 M sententia: cann. 1868-1871, 1866, 1871-1877 (de) Sessio VI 10-15 feb. 1969 P Series Altera Sessio I 3-8 apr. sententiae affirmativae de Schemate in genere P 1978 Series Altera Sessio I 3-8 apr. sententiae negativae de Schemate in genere P 1978 separatione coniugum: cann. 1118-1127 (de) Sessio XV 22-27 mai. 1972 M separatione coniugum: cann. 1119- 1120 (de) Sessio XIV 13-18 dec. 1971 M separatione coniugum: cann. 1127-1132 (de) Sessio XVI 6-11 nov. 1972 M Series Altera Sessio IV 17-21 separatione coniugum: cann. 337-342, 339 (de) M oct. 1977 Series Altera Sessio V 30 separatione coniugum: cann. 343-351 (de) M ian.- 2 feb. 1978 sextum canonum schema de Procedura administrativa a Sessio III 5-7 feb. 1973 PA relatore paratum post Consultorum stabilii ate iudicum (de) Sessio I 24-28 mai. 1966 P subiecto impedimentorum (1) (de) Sessio IV 25-30 mar. 1968 M subiecto impedimentorum (2) (de) Sessio IV 25-30 mar. 1968 M Synthesim Animadversionum synthesim Animadversionum de matrimonio M De Matrimonio Synthesim Animadversionum synthesim Animadversionum de processibus P De Processibus Synthesis circa De synthesis circa de matrimonio M Matrimonio

39 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Index Sessio Libro Synthesis laboris Sessionum synthesis laboris Sessionum I-X P I-X Synthesis laboris Sessionum synthesis laboris Sessionum XI-XII P XI-XII

T tempore et loco celebrationis matrimonii: cann. 1108, 1109 Sessio XIII 24-29 mai. 1971 M (de) Series Altera Sessio IV 17-21 tempore et loco celebrationis matrimonii: cann. 328, 329 (de) M oct. 1977 Series Altera Sessio II 15-19 terminis et dilationibus: cann. 69-81 (de) P mai. 1978 tertium Schema canonum a Relatore paratum Sessio I 1-5 iul. 1971 PA testibus et attestationibus: cann. 1754-1791 (de) Sessio IV 12-17 feb. 1968 P Series Altera Sessio IV 20-25 testibus et attestationibus: cann. 189-221 (de) P nov. 1978 textus canonum approbati (Sessio I 24-28 mai. 1966) Sessio I 24-28 mai. 1966 P textus canonum approbati (Sessio I 24-29 oct 1966). Sessio I 24-29 oct. 1966 M textus canonum approbati (Sessio II 27 feb.-3 mar. 1967) Sessio II 27 feb.-3 mar. 1967 P textus canonum approbati (Sessio II 3-8 apr. 1967). Sessio II 3-8 apr. 1967 M textus canonum approbati (Sessio III 13-17 nov. 1967) Sessio III 13-17 nov. 1967 M textus canonum approbati (Sessio III 23-27 oct. 1967) Sessio III 23-27 oct. 1967 P textus canonum approbati (Sessio IV 12-17 feb. 1968) Sessio IV 12-17 feb. 1968 P textus canonum approbati (Sessio IV 25-30 mar. 1968). Sessio IV 25-30 mar. 1968 M textus canonum approbati (Sessio IX 16-21 mar. 1970) Sessio IX 16-21 mar. 1970 P textus canonum approbati (Sessio V 14-19 oct. 1968) Sessio V 14-19 oct. 1968 P textus canonum approbati (Sessio VI 10-15 feb. 1969) Sessio VI 10-15 feb. 1969 P textus canonum approbati (Sessio VII 14-19 apr. 1969) Sessio VII 14-19 apr. 1969 M textus canonum approbati (Sessio VII 5-10 mai. 1969) Sessio VII 5-10 mai. 1969 P textus canonum approbati (Sessio VIII 10-13 nov. 1969) Sessio VIII 10-13 nov. 1969 M textus canonum approbati (Sessio VIII 20-25 oct. 1969) Sessio VIII 20-25 oct. 1969 P textus canonum approbati (Sessio X 11-16 mai. 1970) Sessio X 11-16 mai. 1970 M textus canonum approbati (Sessio X 26-30 oct. 1970) Sessio X 26-30 oct. 1970 P textus canonum approbati (Sessio XI 19-22 apr. 1971) Sessio XI 19-22 apr. 1971 P textus canonum approbati (Sessio XI 9-14 nov. 1970) Sessio XI 9-14 nov. 1970 M textus canonum approbati (Sessio XII 21-24 feb. 1972) Sessio XII 21-24 feb. 1972 P textus canonum approbati (Sessio XII 8-13 feb. 1971) Sessio XII 8-13 feb. 1971 M textus canonum approbati (Sessio XIII 14-18 mai. 1973) Sessio XIII 14-18 mai. 1973 P textus canonum approbati (Sessio XIII 24-29 mai. 1971) Sessio XIII 24-29 mai. 1971 M textus canonum approbati (Sessio XIV 13-18 dec. 1971) Sessio XIV 13-18 dec. 1971 M textus canonum approbati (Sessio XV 22-27 mai. 1972) Sessio XV 22-27 mai. 1972 M textus canonum approbati (Sessio XVI 6-11 nov. 1972) Sessio XVI 6-11 nov. 1972 M textus canonum approbati (Sessio XVII 22-26 ian. 1973) Sessio XVII 22-26 ian. 1973 M textus canonum Schematis recogniti. Sessio II 4-6 nov. 1971 PA Fallaciter dicitur: Sessio « III textus canonum sexti Schematis. PA » 5-7 feb. 1973

40 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Index Sessio Libro textus et disceptatio de matrimoniis mixtis: cann. 276- 278 et Series Altera Sessio III 16-21 M 4us novus, 321, 280, 279 mai. 1977 textus quarti Schematis recogniti. Sessio I 1-5 iul. 1971 PA titulo, 2 canones propositi de transactione, examen cann. Series Altera Sessio VII 14-19 P 377-379 (de) mai. 1979 tribunali collegiali pro causis matrimonialibus (de) Sessio VIII 20-25 oct. 1969 P Series Altera Sessio II 15-19 tribunali ordinario secundae instantiae: cann. 39-41 (de) P mai. 1978 tribunalibus regionalibus (1) (de) Sessio I 24-28 mai. 1966 P tribunalibus regionalibus (2) (de) Sessio I 24-28 mai. 1966 P tribunalibus regionalibus pro causis matrimonialibus, can. Sessio VIII 20-25 oct. 1969 P 1986, de advocatis (de)

U ulterius examen supradictae quaestionis praeliminaris Sessio IV 12-17 feb. 1968 P

V Series Altera Sessio I 3-8 apr. vota ad Schema perficiendum P 1978

SOMMARIO

41 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

VI. APPENDICI (APPENDIX)

APPENDIX I:

SOMMARIO PARS PRIOR:

PONTIFICIA COMMISSIO CODICI IURIS CANONICI RECOGNOSCENDO 53

Eius constitutio et membra AAS 55 (1963) 363-364 (cf. p. 41-42)

Praeses, Sodales et Consultores Commissionis

Elenchus Sodalium Communicationes 1 (1969) 7-13 Elenchus Consultorum Communicationes 1 (1969) 15-28 Nominationes Communicationes 1 (1969) 35 Elenchus Sodalium Communicationes 5 (1973) 175-179 Elenchus Consultorum Communicationes 5 (1973) 179-188 Elenchus Sodalium Communicationes 10 (1978) 33-36 Elenchus Consultorum Communicationes 10 (1978) 37-45

Secretaria et Sedes Commissionis Elenchus nominum Communicationes 1 (1969) 14 Nominationes Communicationes 1 (1969) 35-36 Secretarii Communicationes 10 (1978) 37 Oficiales Communicationes 10 (1978) 46 Labores Commissionis Synthesis laboris: Communicationes 1 (1969) 36-46 Disceptatio de labore, methodo et principiis CIC recognoscendo coram Synodo Episcoporum (1967): Communicationes 1 (1969) 86-113

Principia quae CIC recognitionem dirigant a Synodo Episcoporum (1967) approbata: Communicationes 1 (1969) 77-85 Conspectus laboris: Communicationes 6 (1974) 29 Relatio Praesidis Commissionis Synodo Episcoporum (1974): Communicationes 6 (1974) 149-176

53 In omnibus fere numeris ephemeridis Communicationes sub rubrica «Notitiae» inveniuntur nuntia respicientia Commissionis compositionem: nominations, promotions, cessations a munere, e vita excessus.

42 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Relatio Praesidis Congregationi Plenariae (24-27 maii 1977): Communicationes 9 (1977) 62-79

Congregado Plenaria (24-27 maii 1977): Communicationes 9 (1977) 79-82

Relatio Praesidis Commissionis Synodo Episcoporum (1977): Communicationes 9 (1977) 211-214

Disceptatio de labore Commissionis coram Synodo Episcoporum (1977): Communicationes 9 (1977) 214-221

Relatio Praesidis Commissionis Synodo Episcoporum (1980): Communicationes 12 (1980) 220-233

Sessio Plenaria Commissionis (20-28 oct. 1981): Communicationes 13 (1981) 259-270

Coetus Studiorum

Elenchus membrorum Communicationes 1 (1969) 29-34 Synthesis laboris Communicationes 1 (1969) 44-54 Elenchus membrorum Communicationes 5 (1973) 189-194 Conspectus laboris Communicationes 6 (1974) 29-59 Elenchus membrorum Coetus mixti LEF: Communicationes 6 (1974) 59-60

43 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

COMMISSIONE

Il Santo Padre Giovanni XXIII, felicemente regnante, si è degnato di costituire una COMMISSIONE PER LA REVISIONE DEL CODICE DI DIRITTO CANONICO, così composta 54:

PRESIDENTE

L'Emo e Revmo Signor Cardinale: Pietro Ciriaci, Prefetto della Sacra Congregazione del Concilio.

MEMBRI

Gli Emi e Revmi Signori Cardinali: Eugenio Tisserant, Prefetto della Sacra Congregazione Cerimoniale. Giuseppe Pizzardo, Prefetto della Sacra Congregazione dei Seminari e delle Università degli Studi. Benedetto Aloisi Masella, Prefetto della Sacra Congregazione della Disciplina dei Sacramenti. Amleto Giovanni Cicognani, Segretario di Stato di Sua Santità. Achille Liénart, Vescovo di Lilla. Giacomo Luigi Copello, Cancelliere di Santa Romana Chiesa. Gregorio Pietro Agagianian, Prefetto della Sacra Congregazione «de Propaganda F.». Francesco Spellman, Arcivescovo di New York. Ernesto Ruffini, Arcivescovo di Palermo. Valerio Valeri, Prefetto della Sacra Congregazione dei Religiosi. Fernando Quiroga y Palacios, Arcivescovo di Santiago de Compostela. Paolo Emilio Léger, Arcivescovo di Montréal. Giovanni Battista Montini, Arcivescovo di Milano. Giovanni Urbani, Patriarca di Venezia. Paolo Giobbe, Datario di Sua Santità. Fernando Cento, Penitenziere Maggiore. Carlo Confalonieri, Segretario della Sacra Congregazione Concistoriale.

54 cfr. ASS 55 (1963), p. 363-364.

44 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Giulio Döpfner, Arcivescovo di Monaco e Frisinga. Paolo Marella, Prefetto della Sacra Congregazione della Reverenda Fabbrica di S. P. Gustavo Testa, Segretario della Sacra Congregazione per la Chiesa Orientale. Ildebrando Antoniutti. Leone Giuseppe Suenens, Arcivescovo di Malines-Bruxelles. Alfredo Ottaviani, Segretario della Suprema Sacra Congregazione dei Sant'Offizio. Francesco Roberti, Prefetto del Supremo Tribunale della Segnatura Apostolica. Andrea Jullien. Arcadio Larraona, Prefetto della Sacra Congregazione dei Riti. Guglielmo Teodoro Heard. Agostino Bea, Presidente del Segretariato « ad Unitatem Christianorum fovendam».

Michele Browne.

SEGRETARIO

L'Illmo e Revmo Monsignore: Giacomo Violardo.

SOMMARIO

45 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

APPENDIX II: SCHEMA CANONUM DE MATRIMONIO (1975)

Romae, die 2 februarii 1975 Communicationes 3 (1971) 69-81 Methodus Laboris (p.69): Canones Praeliminares (pp.70-71) Caput I: De iis quae matrimonii celebrationi praemitti debent (cann. 249- 258) Caput II: De impedimentis in genere (cann. 259-273) Caput III: De impedimentis prohibentibus (cann. 274-281) Caput IV: De impedimentis dirimentibus (cann. 282-294) Caput V: De consensu matrimoniali (cann. 295-310) Caput VI: De forma canonica celebrationis matrimonii (cann. 311-323)

Communicationes 5 (1973) 70-93

De impedimentis mixtae religionis et disparitatis cultus (pp.70-72) De adnotatione matrimonii (pp.72-73) Caput VII: De matrimonio conscientiae (cann. 324-327) Caput VIII: De tempore et loco celebrationis matrimonii (cann. 328-329) Caput IX: De matrimonii effectibus (cann. 330-336) Caput X: De separatione coniugum (cann. 337-361) Art. I - De dissolutione vinculi (337-346) Art. II - De separatione manente vinculo (347-351) Caput XI: De matrimonii convalidatione (cann. 352-361) Art. I - De convalidatione simplici (352-356) Art. II – De sanatione in radice (357-361)

Caput XII: De secundis nuptiis (p.93)

46 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

SCHEMI “DE MATRIMONIO” (1917-1975- 1980)

Nota: 55/56

CIC 1917 Schemata 1975 Schema 1980 LIBER IV - DE ECCLESIAE LIBER III - DE REBUS - MUNERE SANCTIFICANDI TITULUS VII - DE MATRIMONIO (Cann. DE MATRIMONIO: TITULUS VII - DE MATRIMONIO 1012-1017) Canones Praeliminares (Cann. 1008-1119) Caput I - De iis quae matrimonii Caput I: De iis quae Caput I - De cura pastorali et de iis quae celebrationi praemitti debent et praesertim matrimonii celebrationi matrimonii celebrationi praemitti de publicationibus matrimonialibus. praemitti debent debent (Cann. 1016 – 1025) (Cann. 1019-1034) Caput II - De impedimentis in genere Caput II: De Caput II - De Impedimentis (Cann. 1035-1057) impedimentis in genere Dirimentibus in genere (Cann. 1026 – 1035) Caput III - De impedimentis impedientibus Caput III: De Caput III - De impedimentis (Cann. 1058-1066) impedimentis dirimentibus in specie (Cann. 1036 – prohibentibus 1047) Caput IV - De impedimentus dirimentibus Caput IV: De _ (Cann. 1067-1080) impedimentis dirimentibus Caput V - De consensu matrimoniali (Cann. Caput V: De consensu Caput IV - De consensu matrimoniali 1081-1093) matrimoniali (Cann. 1048 – 1061) Caput VI - De forma celebrationis Caput VI: De forma Caput V - De forma celebrationis matrimonii (Cann. 1094-1103) canonica celebrationis matrimonii (Cann. 1062 – 1077) matrimonii Caput VII - De matrimonio conscientiae Caput VII: De matrimonio Caput VI - De matrimoniis mixtis (Cann. 1104-1107) conscientiae (Cann. 1078 – 1083) Caput VIII - De tempore et loco Caput VIII: De tempore et Caput VII - De matrimonio secreto celebrationis matrimonii (Cann. 1108- loco celebrationis celebrando (Cann. 1084 – 1087) 1109) matrimonii Caput IX - De matrimonii effectibus (Cann. Caput IX: De matrimonii Caput VIII - De matrimonii effectibus 1110-1117) effectibus (Cann. 1088 – 1094) Caput X - De separatione coniugum (Cann. Caput X: De separatione Caput IX - De separatione coniugum 1118-1132) coniugum (Cann. 1095 – 1109) ART. I. De dissolutione vinculi (Cann. 1118- Art. I - De dissolutione Art.1 - De dissolutione vinculi (Cann. 1127) vinculi 1095 – 1104) ART. II. De separatione tori, mensae et Art. II - De separatione Art. 2 - De separatione manente vinculo habitationis (Cann. 1128-1132) manente vinculo (Cann. 1105 – 1109) Caput XI - De matrimonii convalidatione Caput XI: De matrimonii Caput X - De matrimonii (Cann.1133-1143) convalidatione convalidatione (Cann. 1110 – 1119) ART. I. De convalidatione simplici Art. I - De convalidatione Art. 1 - De convalidatione simplici (Cann.1133-1137) simplici (Cann. 1110 – 1114) ART. II. De sanatione in radice (Cann.1138- Art. II – De sanatione in Art. 2 - De sanatione in radice 1141) radice (Cann.1115 – 1119) Caput XII - De secundis nuptiis (Cann. Caput XII: De secundis _ 1142-1143) nuptiis

55 Anche furono trattati nel Schemata del 1975: De impedimentis mixtae religionis et disparitatis cultus et de adnotatione matrimonii. 56 Cf. MIGUÉLEZ, L.- ALONSO, S.- CABREROS, M., “Código de Derecho Canónico y legislación complementaria”, 5º Edición, Bilingüe y Comentada, BAC, Madrid, 1944; PONTIFICIA COMMISSIO CODICI IURIS CANONICI RECOGNOSCENDO, “Schema documenti pontificii quo disciplina canonica de sacramentis recognoscitur: reservatum”, Typis Polyglottis Vaticanis, 1975; PONTIFICIA COMMISSIO CODICI IURIS CANONICI RECOGNOSCENDO, “Schema Codicis Iuris Canonici, patribus commissionis reservatum”, LEV, 1980.

47 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

SCHEMI “DE MATRIMONIO” (1975- 1980-1983)

Nota: 57

Schemata 1975 Schema 1980 CIC 1983 LIBER IV - DE ECCLESIAE LIBER IV - DE ECCLESIAE - MUNERE SANCTIFICANDI MUNERE SANCTIFICANDI DE MATRIMONIO: TITULUS VII - DE MATRIMONIO TITULUS VII - DE MATRIMONIO Canones Praeliminares (Cann. 1008-1119) (Cann. 1055-1065) Caput I: De iis quae Caput I - De cura pastorali et de iis quae Caput I - De cura pastorali et de iis quae matrimonii celebrationi matrimonii celebrationi praemitti debent matrimonii celebrationi praemitti debent praemitti debent (Cann. 1016 – 1025) (Cann. 1063 – 1072) Caput II: De impedimentis Caput II - De Impedimentis Dirimentibus Caput II - De Impedimentis Dirimentibus in genere in genere (Cann. 1026 – 1035) in genere (Cann. 1073 – 1082) Caput III: De Caput III - De impedimentis Caput III - De impedimentis impedimentis dirimentibus in specie (Cann. 1036 – dirimentibus in specie (Cann. 1083 – prohibentibus 1047) 1094) Caput IV: De _ _ impedimentis dirimentibus Caput V: De consensu Caput IV - De consensu matrimoniali Caput IV - De consensu matrimoniali matrimoniali (Cann. 1048 – 1061) (Cann. 1095 – 1107) Caput VI: De forma Caput V - De forma celebrationis Caput V - De forma celebrationis canonica celebrationis matrimonii (Cann. 1062 – 1077) matrimonii (Cann. 1108 – 1123) matrimonii Caput VII: De matrimonio Caput VI - De matrimoniis mixtis (Cann. Caput VI - De matrimoniis mixtis (Cann. conscientiae 1078 – 1083) 1124 – 1129) Caput VIII: De tempore et Caput VII - De matrimonio secreto Caput VII - De matrimonio secreto loco celebrationis celebrando (Cann. 1084 – 1087) celebrando (Cann. 1130 – 1133) matrimonii Caput IX: De matrimonii Caput VIII - De matrimonii effectibus Caput VIII - De matrimonii effectibus effectibus (Cann. 1088 – 1094) (Cann. 1134 – 1140) Caput X: De separatione Caput IX - De separatione coniugum Caput IX - De separatione coniugum coniugum (Cann. 1095 – 1109) (Cann. 1141 – 1155) Art. I - De dissolutione Art.1 - De dissolutione vinculi (Cann. Art.1 - De dissolutione vinculi (Cann. 1141 vinculi 1095 – 1104) – 1150) Art. II - De separatione Art. 2 - De separatione manente vinculo Art. 2 - De separatione manente vinculo manente vinculo (Cann. 1105 – 1109) (Cann. 1151 – 1155) Caput XI: De matrimonii Caput X - De matrimonii Caput X - De matrimonii convalidatione convalidatione (Cann. 1110 – 1119) convalidatione (Cann. 1156 – 1165) Art. I - De convalidatione Art. 1 - De convalidatione simplici (Cann. Art. 1 - De convalidatione simplici (Cann. simplici 1110 – 1114) 1156 – 1160) Art. II – De sanatione in Art. 2 - De sanatione in radice (Cann.1115 Art. 2 - De sanatione in radice (Cann.1161 radice – 1119) – 1165) Caput XII: De secundis _ _ nuptiis

57 Cf. PONTIFICIA COMMISSIO CODICI IURIS CANONICI RECOGNOSCENDO, “Schema documenti pontificii quo disciplina canonica de sacramentis recognoscitur: reservatum”, Typis Polyglottis Vaticanis, 1975; PONTIFICIA COMMISSIO CODICI IURIS CANONICI RECOGNOSCENDO, “Schema Codicis Iuris Canonici, patribus commissionis reservatum”, LEV, 1980; ENCHIRIDION VATICANUM-VIII, Documenti Ufficiali della Santa Sede, Dehoniane, 4º Edizione, Bologna, 1991.

48 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

APPENDIX III: SCHEMA CANONUM DE PROCESSIBUS (1976)

Romae, die 3 novembris 1976

Praenotanda 58: Communicationes 8 (1976) 184-200

Pars Prima DE IUDICIIS IN GENERE (pp.354-386) 59

Titulus I - De foro competenti (cann. 4-15)

Titulus II - De variis tribunalium gradibus et speciebus (cann. 16-45) Caput I - De tribunali ordinario primae instantiae (cann. 18-41) Art. 1 - De iudice Art. 2 - De auditoribus et relatoribus Art. 3 - De promotore iustitiae et vinculi defensore Art. 4 - De aliis tribunalis ministris Caput II - De tribunali ordinario secundae instantiae (cann. 39-41) Caput III - De ordinariis Apostolicae Sedis tribunalibus (cann. 42-45)

Titulus III - De disciplina in tribunalibus servanda (cann. 46-81) Caput I - De officio iudicum et tribunalis ministrorum (cann. 46-60) Caput II - De ordine cognitionum (cann. 61-68) Caput III - De terminis et dilationibus (cann. 69-71) Caput IV - De loco et tempore iudicii (cann. 72-74) Caput V - De personis ad disceptationem iudicialem admittendis et de modis conficiendi et conservandi acta (cann. 75-81)

Titulus IV - De partibus in causa (cann. 82-101) Caput I - De actore et de reo convento (cann. 82-86) Caput II - De procuratoribus ad lites et Advocatis (cann. 87-101)

Titulus V - De actionibus et exceptionibus (cann. 102-136)

Caput I - De sequestratione et inhibitione exercitii iuris atque de alimentis praestandis (cann. 107-114) Caput II - De actionibus ex novi operis nuntiatione et damno infecto vel compensando (cann. 115-117)

58 Vid. dal I – XV. 59 Cf. Communicationes 38 (2006); Communicationes 39 (2007); Communicationes 40 (2008); Communicationes 41 (2009).

49 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Caput III - De actionibus ob nullitatem actorum (cann. 118-121) Caput IV - De actionibus rescissoriis (cann. 122-123) Caput V - De actionibus reconventionalibus (cann. 124-126) Caput VI - De actionibus seu remediis possessoriis (cann. 127-134) Caput VII - De extinctione actionum (cann. 135-136)

Pars Secunda DE IUDICIO CONTENTIOSO IN GENERE (pp.386-425)

Titulus I - De causae introductione (cann. 137-153) Caput I - De libello litis introductorio (cann. 137-142) Caput II - De citatione et denuntiatione actuum iudicialium (cann. 143- 153)

Titulus II - De litis contestatione (cann. 154-157)

Titulus III - De litis instantia (cann. 158-166)

Titulus IV - De probationibus (cann. 167-242)

Caput I -De declarationibus partium (cann. 171-179) Caput II - De probatione per documenta (cann. 180-188) Art. 1 - De productione documentorum et actione ad exhibendum Caput III - De testibus et attestationibus (cann. 189-221) Art. 1 - Qui testes esse possint Art. 2 - De inducendis et excludendis testibus Art. 3 - De iureiurando testium Art. 4 - De testium examine Art. 5 - De testimoniorum evulgatione eorumque reprobatione Art. 6 - De indemnitate testium Art. 7 - De testimoniorum fide Caput IV - De peritis (cann. 222-233) Caput V - De accessu et de recognitione iudiciali (cann. 234-238) Caput VI - De praesumptionibus (cann. 239-242)

Titulus V - De causis incidentibus (cann. 243-256)

Art. 1 - De partibus non comparentibus Art. 2 - De interventu tertii in causa Art. 3 - De attentatis lite pendente

Titulus VI - De processus publicatione de conclusione in causa et de causae discussione (cann. 257-264)

Titulus VII - De iudicis pronuntiationibus (cann. 265-275)

50 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Titulus VIII - De impugnatione sententiae (cann. 276-296) Art. 1. De querela nullitatis contra sententiam Art. 2. De appellatione

Titulus IX - De re iudicata et de impugnationibus contra ipsam (cann. 297-308) Art. 1 - De re iudicata Art. 2 - De impugnationibus adversus rem iudicatam Art. 3 - De oppositione tertii Art. 4 - De causis de statu personarum

Titulus X - De expensis iudicialibus et gratuito patrocinio (can. 309)

Titulus XI - De exsecutione sententiae (cann. 310-317)

Pars Tertia DE IUDICIIS SPECIALIBUS (pp.425-439)

Sectio I - De processu contentioso summario (cann. 318-334)

Sectio II - De causis matrimonialibus (cann. 335-376)

Titulus I - De causis ad matrimonii nullitatem declarandam (cann. 335- 355) Art. 1 - De foro competenti Art. 2 - De iure impugnandi matrimonium Art. 3 - De officio iudicum et tribunalis ministrorum Art. 4 - De probationibus Art. 5 - De sententia et appellatione Art. 6 - De processu matrimoniali summario Art. 7 - Normae generales

Titulus II - De causis separationis coniugum (cann. 356-361)

Titulus III - De processu ad dispensationem super matrimonio rato et non consummato obtinendam (cann. 362-372)

Titulus IV - De processu ad matrimonii solutionem in favorem fidei (cann. 373-376)

Sectio III - De compromisso in arbitros (cann. 377-379)

51 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Pars Quarta DE IUDICIO CRIMINALI (pp.439-443 / cann. 380-396) Art. 1 - De praevia investigatione Art. 2 - De processus evolutione Art. 3 - De actione ad damna reparanda Art. 4 - De impugnationibus Norma generalis

Pars Quinta DE PROCESSIBUS ADMINISTRATIVIS (cann. 397-449)

Sectio I - De procedura administrativa in genere (can. 397-435) 60

Sectio II - De procedura in parochis amovendis vel transferendis (cann. 436-449) 61 Art. 1 - De modo procedendi in amotione parochorum Art. 2 - De modo procedendi in translatione parochorum

SOMMARIO

60 Cf. APPENDIX IV. 61 Cf. cann 2147-2167 del CIC 1917.

52 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

SCHEMI “DE PROCESSIBUS” (1917-1976-1980)

Nota: 62

CIC 1917 Schemata 1976 Schema 1980 LIBER IV DE PROCESSIBUS LIBER VII Pars Prima: DE IUDICIIS Pars Prima: DE Pars Prima: DE IUDICIIS IN (Cann. 1552-1555) IUDICIIS IN GENERE GENERE SECTIO I: DE IUDICIIS IN _ _ GENERE (Cann 1552-1555) Titulus I - De Foro competenti (Cann. Titulus I - De foro competenti Titulus I - DE FORO 1556-1568) COMPETENTI (Cann. 1356 – 1368) Titulus II - De variis tribunalium Titulus II - De variis Titulus II - DE VARIIS TRIBUNALIUM gradibus et speciebus (Cann. 1569- tribunalium gradibus et GRADIBUS ET SPECIEBUS (Cann. 1571) speciebus 1369 – 1397) Caput I - De tribunali ordinario Caput I - De tribunali ordinario Caput I - De tribunali primae instantiae primae instantiae (Cann. 1572-1579) primae instantiae (Cann. 1371 – 1390) Art. I. De Iudice (cann. 1572-1579) Art. 1 - De iudice Art. 1 - De iudice Art. II. De Auditoribus et Relatoribus Art. 2 - De auditoribus et Art. 2 - De auditoribus et relatoribus (Cann. 1580-1584) relatoribus Art. III. (Cann. 1585-1590) Art. 3 - De promotore iustitiae Art. 3 - De promotore iustitiae, vinculi et vinculi defensore defensore et notario Art. IV. De Cursoribus et Art. 4 - De aliis tribunalis _ Apparitoribus (Cann. 1591-1593) ministris Caput II - De tribunali ordinario Caput II - De tribunali Caput II - De tribunali secundae secundae instantiae (Cann. 1594- ordinario secundae instantiae instantiae (Cann. 1391 – 1393) 1596) Caput III - De ordinariis Apostolicae Caput III - De ordinariis Caput III - De Apostolicae Sedis Sedis tribunalibus (Can. 1597) Apostolicae Sedis tribunalibus tribunalibus (Cann. 1394–1397) Art. I. De Sacra Romana Rota (Cann. _ _ 1598-1601) Art. II. De Signatura Apostolica _ _ (Cann. 1602-1605) Caput IV - De tribunali delegato _ _ (Cann. 1606-1607) Titulus III - De disciplina in Titulus III - De disciplina in Titulus III - DE DISCIPLINA tribunalibus servanda (Cann. 1607- tribunalibus servanda IN TRIBUNALIBUS SERVANDA (Cann. 1608) 1398 – 1427) Caput I - De offcio iudicum et Caput I - De officio iudicum et Caput I - De officio iudicum et tribunalis ministrorum (Cann. 1608- tribunalis ministrorum tribunalium ministrorum (Cann. 1398 – 1626) 1409) Caput II - De ordine cognitionum Caput II - De ordine Caput II - De ordine cognitionum (Cann. 1627-1633) cognitionum (Cann. 1410 – 1416) Caput III - De dilationum terminis Caput III - De terminis et Caput III - De terminis et dilationibus fatalibus (Cann. 1634-1635) dilationibus (Cann. 1417 – 1419) Caput IV - De loco et tempore iudicii Caput IV - De loco et tempore Caput IV - De loco iudicii (Cann. 1420 – (Cann. 1636-1639) iudicii 1421)

62 Cf. MIGUÉLEZ, L.- ALONSO, S.- CABREROS, M., “Código de Derecho Canónico y legislación complementaria”, 5º Edición, Bilingüe y Comentada, BAC, Madrid, 1944; PONTIFICIA COMMISSIO CODICI IURIS CANONICI RECOGNOSCENDO, “Schema canonum de modo procedendi pro tutela iurium seu de processibus”, Typis Polyglottis Vaticanis, 1976; PONTIFICIA COMMISSIO CODICI IURIS CANONICI RECOGNOSCENDO, “Schema Codicis Iuris Canonici, patribus commissionis reservatum”, LEV, 1980.

53 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

CIC 1917 Schemata 1976 Schema 1980 Caput V - De personis ad Caput V - De personis ad Caput V - De personis in aulam disceptationem iudicialem disceptationem iudicialem admittendis et de modo conficiendi et admittendis et de modo confectionis admittendis et de modis conservandi acta (Cann. 1422 – 1427) et conservationis actorum (Cann. conficiendi et conservandi acta 1640-1645) Titulus IV - De partibus in causa Titulus IV - De partibus in Titulus IV - DE PARTIBUS IN CAUSA (Cann. 1646-16 ) causa (Cann. 1428 - 1442) Caput I - De actore et de reo convento Caput I - De actore et de reo Caput I - De actore et de parte conventa (Cann. 1646-1654) convento (Cann. 1428 – 1432) Caput II - De procuratoribus ad lites Caput II - De procuratoribus ad Caput II - De procuratoribus ad lites et et advocatis (Cann. 1655-1666) lites et Advocatis advocatis (Cann. 1433 – 1442) Titulus V - De actionibus et Titulus V - De actionibus et Titulus V - DE ACTIONIBUS ET exceptionibus (Cann. 1667-1671) exceptionibus EXCEPTIONIBUS (Cann. 1443 – 1452) Caput I - De rei sequestratione et Caput I - De sequestratione et Caput I - De actionibus et exceptionibus inhibitione exercitii iuris (Cann. inhibitione exercitii iuris atque in genere (Cann. 1443 – 1447) 1672-1675) de alimentis praestandis Caput II - De actionibus ex novi Caput II - De actionibus ex novi Caput II - De actionibus et exceptionibus operia nuntiatione et damno infecto operis nuntiatione et damno in specie (Cann. 1448 – 1452) (Cann. 1676-1678) infecto vel compensando Caput III - De actionibus ob Caput III - De actionibus ob _ nullitatem actorum (Cann. 1679- nullitatem actorum 1683) Caput IV - De actionibus rescissoriis Caput IV - De actionibus _ et de restitutione in integrum (Cann. rescissoriis 1684-1689) Caput V - De mutuis petitionibus seu Caput V - De actionibus _ de actionibus reconventionalibus reconventionalibus (Cann. 1690-1692) Caput VI - De actionibus seu remediis Caput VI - De actionibus seu _ possessoriis (Cann. 1693-1700) remediis possessoriis Caput VII - De exstinctione actionum Caput VII - De extinctione _ (Cann. 1701-1705) actionum _ Pars Secunda: DE IUDICIO Pars Secunda: DE IUDICIO CONTENTIOSO IN CONTENTIOSO GENERE _ _ SECTIO I: DE IUDICIO CONTENTIOSO ORDINARIO (Cann. 1453 – 1607) Titulus VI - De causae introductione Titulus I - De causae Titulus I - DE CAUSAE introductione INTRODUCTIONE (Cann. 1453 – 1464) Caput I - De libello litis introductorio Caput I - De libello litis Caput I - De libello litis introductorio (Cann. 1706-1710) introductorio (Cann. 1453 – 1458) Caput II - De citatione et Caput II - De citatione et Caput II - De citatione et denuntiatione denuntiatione actorum iudicialium denuntiatione actuum actorum iudicialium (Cann. 1459 – (Cann. 1711-1725) iudicialium 1464) Titulus VII - De litis contestatione Titulus II - De litis Titulus II - DE LITIS CONTESTATIONE (Cann. 1726-1731) contestatione (Cann. 1465 – 1468) Titulus VIII - De litis instantia (Cann. Titulus III - De litis instantia Titulus III - DE LITIS INSTANTIA 1732-1741) (Cann. 1469 – 1477) Titulus IX - De interrogationibus _ _ partibus in iudicio faciendis (Cann. 1742-1746) Titulus X - De probationibus (Cann. Titulus IV - De probationibus Titulus IV - DE PROBATIONIBUS 1747-1749) (Cann. 1478 – 1538) Caput I - De confessione partium Caput I -De declarationibus Caput I - De partium declarationibus (Cann. 1750-1753) partium (Cann. 1482 – 1490)

54 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

CIC 1917 Schemata 1976 Schema 1980 _ Caput II - De probatione per Caput II - De probatione per documenta documenta (Can. 1491 – 1498) _ Art. 1 - De productione Art. 1 - De natura et fide documentorum documentorum et actione ad exhibendum _ _ Art. 2 - De productione documentorum Caput II - De testibus et Caput III - De testibus et Caput III - De testibus et attestationibus attestationibus (Cann. 1754-1755) attestationibus (Cann. 1499 – 1525)

Art. I. Qui testes esse possint (Cann. Art. 1 - Qui testes esse possint Art. 1 - Qui testes esse possunt 1756-1758) Art. II. A quibus, quomodo, et quot Art. 2 - De inducendis et Art. 2 - De inducendis et excludendis testes induci et qui excludi possint excludendis testibus testibus (Cann. 1759-1766) Art. III. De iureiurando testium Art. 3 - De iureiurando testium Art. 3 - De testium examine (Cann. 1767-1769) Art. IV. De testium examine (Cann. Art. 4 - De testium examine Art. 4 - De testimoniorum fide 1770-1781) Art. V. De testimoniorum evulgatione Art. 5 - De testimoniorum _ eorumque reprobatione (Cann. 1782- evulgatione eorumque 1786) reprobatione Art. VI. De indemnitate testium Art. 6 - De indemnitate testium _ (Cann. 1787-1788) Art. VII. De testimoniorum fide Art. 7 - De testimoniorum fide _ (Cann. 1789-1791) Caput III - De peritis (Cann. 1792- Caput IV - De peritis Caput IV - De Peritis (Cann. 1526 – 1805) 1533) Caput IV - De accessu et recognitione Caput V - De accessu et de Caput V - De accessu et de recognitione iudiciali (Cann. 1806-1811) recognitione iudiciali iudiciali (Cann. 1534 – 1535) Caput V - De probatione per Caput VI - De Caput VI - De praesumptionibus (Cann. instrumenta praesumptionibus 1536 – 1538) Art. I. De natura et fide _ _ instrumentorum (Cann. 1812-1818) Art. II. De productione _ _ documentorum (Cann. 1819-1824) Caput VI - De praesumptionibus _ _ (Cann. 1825-1828) Caput VII - De iureiurando partium _ _ (Cann. 1929-1936) TITULUS XI - De causis incidentibus Titulus V - De causis Titulus V - DE CAUSIS INCIDENTIBUS (Cann. 1837-1841) incidentibus (Cann. 1539 – 1549) CAPUT I - De contumacia (Cann. Art. 1 - De partibus non Caput I - De partibus non 1842-1851) comparentibus comparentibus (Cann. 1544 – 1547) CAPUT II - De interventu tertii in Art. 2 - De interventu tertii in Caput II - De interventu tertii in causa causa (Cann. 1852-1853) causa (Cann. 1548 – 1549) CAPUT III - De attentatis lite Art. 3 - De attentatis lite _ pendente (Cann. 1854-1857) pendente TITULUS XII - De processus Titulus VI - De processus Titulus VI - DE ACTORUM publicatione, de conclusione in causa publicatione de conclusione in PUBLICATIONE, DE CONCLUSIONE et de causae discussione (Cann. 1858- causa et de causae discussione IN CAUSA ET DE CAUSAE 1867) DISCUSSIONE (Cann. 1550 – 1558) TITULUS XIII - De sententia (Cann. Titulus VII - De iudicis Titulus VII - DE IUDICIS 1868-1877) pronuntiationibus (pp.412-415) PRONUNTIATIONIBUS (Cann. 1559 – 1570)

55 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

CIC 1917 Schemata 1976 Schema 1980 TITULUS XIV - De iuris remendiis Titulus VIII - De impugnatione Titulus VIII - DE IMPUGNATIONE contra sententiam (Can. 1878) sententiae (pp.415-419) SENTENTIAE (Cann. 1571 – 1592) CAPUT I - De appellatione (Cann. Art. 1. De querela nullitatis Caput I - De querela nullitatis contra 1879-1891) contra sententiam sententiam (Cann. 1571 – 1579)

CAPUT II - De querela nullitatis Art. 2. De appellatione Caput II - De appellatione (Cann. 1580 contra sententiam (Cann. 1892-1897) – 1592) CAPUT III - De oppositione tertii Titulus IX - De re iudicata et de Titulus IX - De re iudicata et de (Cann. 1898-1901) impugnationibus contra ipsam restitutione in integrum (Cann. 1593 – (pp.420-423) 1600) TITULUS XV - De re iudicata et de Art. 1 - De re iudicata Caput I - De re iudicata (Cann. 1593 – restitutione in integrum (Cann. 1902- 1596) 1907) TITULUS XVI - De expensis Art. 2 - De impugnationibus Caput II - De restitutione in integrum iudicialibus et gratuito patrocinio adversus rem iudicatam (Cann. 1597 – 1600) CAPUT I - De expensis iudicialibus Art. 3 - De oppositione tertii _ (Cann. 1908-1913) CAPUT II - De gratuito patrocinio, Art. 4 - De causis de statu _ aut expensarum iudicialium personarum demunitione (Cann. 1914-1916) TITULUS XVII - De exsecutione Titulus X - De expensis Titulus X - DE EXPENSIS sententiae (Cann. 1917-1924) iudicialibus et gratuito IUDICIALIBUS ET DE GRATUITO patrocinio (p.423) PATROCINIO (Can. 1601) SECTIO II: DE PECULIARIBUS Titulus XI - De exsecutione Titulus XI - DE EXSECUTIONE NORMIS IN CERTIS sententiae (pp.423-425) SENTENTIAE (Cann. 1602 – 1607) QUIBUSDAM IUDICIIS SERVANDIS (Cann 1925-1955) TITULUS XVIII - De modis evitandi _ SECTIO II: DE PROCESSU iudicium contentiosum CONTENTIOSO ORALI (Cann. 1608 – 1622) CAPUT I -De transactione (Cann. Pars Tertia: DE IUDICIIS Pars Tertia: DE QUIBUSDAM 1925-1928) SPECIALIBUS PROCESSIBUS SPECIALIBUS CAPUT II - De compromisso in Sectio I - De processu _ arbitros (Cann. 1929-1932) contentioso summario TITULUS XIX - De iudicio criminali Sectio II - De causis _ (Can. 1933) matrimonialibus CAPUT I - De accusatoria actione et Titulus I - De causis ad Titulus I - DE PROCESSIBUS denuntiatione (Cann. 1934-1938) matrimonii nullitatem MATRIMONIALIBUS (Cann. 1623 – declarandam 1663) CAPUT II - De inquisitione (Cann. _ Caput I - De Causis ad Matrimonii 1939-1946) Nullitatem declarandam (Cann. 1623 – 1643) CAPUT III - De correptione Art. 1 - De foro competenti Art. 1 - De foro competenti delinquentis (Cann. 1947-1953) CAPUT IV - De instructione Art. 2 - De iure impugnandi Art. 2 - De iure impugnandi processus criminalis et de rei matrimonium matrimonium constitutione (Cann. 1954-1959) TITULUS XX - De causis Art. 3 - De officio iudicum et Art. 3 - De officio iudicum matrimonialibus tribunalis ministrorum _ Art. 4 - De probationibus Art. 4 - De probationibus CAPUT I - De foro competenti (Cann. Art. 5 - De sententia et Art. 5 - De sententia et appellatione 1960-1965) appellatione CAPUT II - De tribunali constituendo Art. 6 - De processu Art. 6 - De processu documentali (Cann. 1966-1969) matrimoniali summario

56 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

CIC 1917 Schemata 1976 Schema 1980 CAPUT III - De iure accusandi Art. 7 - Normae generales Art. 7 - Normae generales matrimonium et postulandi dispensationem super rato (Cann. 1970-1973) CAPUT IV - De probationibus Titulus II - De causis Caput II - De causis separationis separationis coniugum coniugum (Cann. 1644 – 1648) Art. I. De testibus (Cann. 1974-1975) Titulus III - De processu ad Caput III - De processu ad dispensationem super dispensationem super matrimonio rato matrimonio rato et non et non consummato (Cann. 1649 – 1658) consummato obtinendam Art. II. De inspectione corporali Titulus IV - De processu ad Caput IV - De processu ad matrimonii (Cann. 1976-1982) matrimonii solutionem in solutionem in favorem fidei (Cann. 1659 favorem fidei – 1662) CAPUT V - De publicatione Sectio III - De compromisso in Caput V - De processu praesumptae processus, conclusione in causa et arbitros mortis coniugis (Can. 1663) sententia (Cann. 1983-1985) CAPUT VI - De appellationibus _ Titulus II - DE CAUSIS AD (Cann. 1986-1989) SACRAE ORDINATIONIS NULLITATEM (Cann. 1664 – 1668) CAPUT VII - De casibus exceptis a _ Titulus III - DE MODIS EVITANDI regulis hucusque traditis (Cann. IUDICIA (Cann. 1669 – 1672) 1990-1992) TITULUS XXI - De causis contra Pars Quarta: DE IUDICIO Pars Quarta: DE PROCESSU sacram ordinationem (Cann. 1993- CRIMINALI POENALI 1998) _ Art. 1 - De praevia Caput I - De praevia investigatione investigatione (Cann. 1673 - 1675) Pars Secunda DE CAUSIS Art. 2 - De processus evolutione Caput II - De processus evolutione BEATIFICATIONIS SERVORUM (Cann. 1676 - 1684) DEI ET CANONIZATIONIS BEATORUM (Cann. 1999-2002) TITULUS XXII - De nonnullis Art. 3 - De actione ad damna Caput III - De actione ad damna personis quae in his processibus reparanda reparanda (Cann. 1685 - 1687) partem habent CAPUT I - De Actore et Postulatore Art. 4 - De impugnationibus _ (Cann. 2003-2008) Norma generalis CAPUT II - De Cardinali Relatore, Pars Quinta: DE Pars Quinta: DE RATIONE Promotoribus fidei et Sub- PROCESSIBUS PROCEDENDI IN RECURSIBUS promotoribus (Cann. 2009-2012) ADMINISTRATIVIS ADMINISTRATIVIS ATQUE IN PAROCHIS AMOVENDIS VEL TRANSFERENDIS CAPUT III - De notario, cancellario et Sectio I - De procedura SECTIO I: DE RECURSU ADVERSUS advocatis (Cann. 2013-2018) administrativa in genere DECRETA ADMINISTRATIVA (Cann. 1688 – 1715) TITULUS XXIII - De probationibus Sectio II - De procedura in Titulus I - DE TRIBUNALIBUS in his processibus adhibendis parochis amovendis vel ADMINISTRATIVIS transferendis CONSTITUENDIS (Cann. 1689 - 1692) CAPUT I - De probationibus Art. 1 - De modo procedendi in Titulus II - DE RECURSIBUS generatim (Cann. 2019-2022) amotione parochorum ADVERSUS DECRETA (Cann. 1693 - 1704) CAPUT II - De testibus et peritis Art. 2 - De modo procedendi in Caput I - Normae communes (Cann. (Cann. 2023-2031) translatione parochorum 1693 – 1698) CAPUT III - De documentis processui _ Caput II - De recursu hierarchico (Cann. inserendis (Cann. 2032-2036) 1699 – 1701) TITULUS XXIV - De processu _ Caput III - De recursu ad tribunal beatificationis Servorum Dei per administrativum (Cann. 1702 – 1703) viam non cultus (Can. 2037)

57 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

CIC 1917 Schemata 1976 Schema 1980 CAPUT I - De processibus a loci _ Caput IV - Normae speciales de Ordinario iure proprio instruendis recursibus adversus decreta eorum qui (Cann. 2038-2041) episcopo subsunt (Can. 1704) ART. I. De perquisitione seciptorum _ Titulus III - DE RATIONE Servi Dei (Cann. 2042-2048) PROCEDENDI APUD TRIBUNALIA ADMINISTRATIVA (Cann. 1705 - 1715) ART. II. De processu informativo _ SECTIO II: DE PROCEDURA IN (Cann. 2049-2056) PAROCHIS AMOVENDIS VEL TRANSFERENDIS (Cann. 1716 – 1728) ART. III. De processu super non cultu _ Caput I - De modo procedendi in (Cann. 2057-2060) amotione parochorum (Cann. 1716 – 1723) ART. IV. De transmissione processus _ Caput II - De modo procedendi in scriptorum Servi Dei, processus translatione parochorum (Cann. 1724– informativi et de non cultu ad Sacram 1728) Congregationem (Cann. 2061-2064) Caput II - De causae introductione _ _ apnd Sacram Congregationem Art. I. De revisione scriptorum (Cann. _ _ 2065-2072) Art. II. De discussione processus _ _ informativi (Cann. 2073-2084) Art.III. De discussione processus _ _ super non cultu (Cann. 2085-2086) CAPUT III - De processibus _ _ apostolicis Art. I. De processu apostolico _ _ instruendo (Cann. 2087-2097) Art. II. De processus apostolici _ _ validitate diiudicanda (Cann. 2098- 2100) Art. III. De iudicio super heroicitate _ _ virtutum in specie vel super martyrio eiusque causa (Cann. 2101-2015) Art. IV: De iudicio super Servi Dei _ _ miraculis in specie (Cann. 2116-2124) TITULUS XXV - De processu _ _ beatificationis Servorum Dei per viam cultus seu casus excepti (Cann. 2125-2135) TITULUS XXVI - De Beatorum _ _ canonizatione (Cann. 2136-2141) Pars Tertia DE MODO _ _ PROCEDENDI IN NONNULLIS EXPEDIENDIS NEGOTIIS VEL SANCTIONIBUS POENALIBUS APPLICANDIS (Cann. 2142- 2146) TITULUS XXVII - De modo _ _ procedendi in remotione parochorum inamovibilium (Cann. 2147-2156) TITULUS XXVIII - De modo _ _ procedendi in remotione parochorum amovibilium (Cann. 2157-2161) TITULUS XXIX De modo procedendi _ _ in translatione parochorum (Cann. 2162-2167)

58 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

CIC 1917 Schemata 1976 Schema 1980 TITULUS XXX - De modo _ _ procedendi contra clericos non residentes (Cann. 2168-2175) TITULUS XXXI - De modo _ _ procedendi contra clericos concubinarios (Cann. 2176-21819) TITULUS XXXII - De modo _ _ procedendi contra, parochum in adimplendis paroecialibus officiis negligentem (Cann. 2182-2185) TITULUS XXXIII - De modo _ _ procedendi in suspensione ex informata conscientia infligenda (Cann. 2186-2194)

SOMMARIO

59 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

SCHEMI “DE PROCESSIBUS” (1976-1980-1983)

Nota: 63

Schemata 1976 Schema 1980 CIC 1983 DE PROCESSIBUS LIBER VII LIBER VII Pars Prima: DE Pars Prima: DE IUDICIIS IN Pars Prima: DE IUDICIIS IN IUDICIIS IN GENERE GENERE GENERE Titulus I - De foro competenti Titulus I - DE FORO Titulus I - DE FORO COMPETENTI (Cann. 1356 – 1368) COMPETENTI (Cann. 1404 – 1416) Titulus II - De variis Titulus II - DE VARIIS TRIBUNALIUM Titulus II - DE VARIIS tribunalium gradibus et GRADIBUS ET SPECIEBUS (Cann. TRIBUNALIUM GRADIBUS ET speciebus 1369 – 1397) SPECIEBUS (Cann. 1417 – 1418) Caput I - De tribunali Caput I - De tribunali primae instantiae Caput I - De tribunali primae ordinario primae instantiae (Cann. 1371 – 1390) instantiae (Cann. 1419 – 1437) Art. 1 - De iudice Art. 1 - De iudice Art. 1 - De iudice (Cann. 1419 – 1427)

Art. 2 - De auditoribus et Art. 2 - De auditoribus et relatoribus Art. 2 - De auditoribus et relatoribus relatoribus (Cann. 1428 – 1429) Art. 3 - De promotore iustitiae Art. 3 - De promotore iustitiae, vinculi Art. 3 - De promotore iustitiae, vinculi et vinculi defensore defensore et notario defensore et notario (Cann. 1430 – 1437) Art. 4 - De aliis tribunalis _ _ ministris Caput II - De tribunali Caput II - De tribunali secundae Caput II - De tribunali secundae ordinario secundae instantiae instantiae (Cann. 1391 – 1393) instantiae (Cann. 1438 – 1441) Caput III - De ordinariis Caput III - De Apostolicae Sedis Caput III - De Apostolicae Sedis Apostolicae Sedis tribunalibus tribunalibus (Cann. 1394–1397) tribunalibus (Cann. 1442–1445) Titulus III - De disciplina in Titulus III - DE DISCIPLINA Titulus III - DE DISCIPLINA tribunalibus servanda IN TRIBUNALIBUS SERVANDA IN TRIBUNALIBUS SERVANDA (Cann. 1398 – 1427) (Cann. 1446 – 1475) Caput I - De officio iudicum et Caput I - De officio iudicum et Caput I - De officio iudicum et tribunalis ministrorum tribunalium ministrorum (Cann. 1398 tribunalium ministrorum (Cann. 1446 – 1409) – 1457) Caput II - De ordine Caput II - De ordine cognitionum Caput II - De ordine cognitionum cognitionum (Cann. 1410 – 1416) (Cann. 1458 – 1464) Caput III - De terminis et Caput III - De terminis et dilationibus Caput III - De terminis et dilationibus dilationibus (Cann. 1417 – 1419) (Cann. 1465 – 1467) Caput IV - De loco et tempore Caput IV - De loco iudicii (Cann. 1420 – Caput IV - De loco iudicii (Cann. 1468 iudicii 1421) – 1469) Caput V - De personis ad Caput V - De personis in aulam Caput V - De personis in aulam disceptationem iudicialem admittendis et de modo conficiendi et admittendis et de modo conficiendi et admittendis et de modis conservandi acta (Cann. 1422 – 1427) conservandi acta (Cann. 1470 – 1475) conficiendi et conservandi acta Titulus IV - De partibus in Titulus IV - DE PARTIBUS IN CAUSA Titulus IV - DE PARTIBUS IN CAUSA causa (Cann. 1428 - 1442) Caput I - De actore et de reo Caput I - De actore et de parte Caput I - De actore et de parte convento conventa (Cann. 1428 – 1432) conventa (Cann. 1476 – 1480)

63 Cf. PONTIFICIA COMMISSIO CODICI IURIS CANONICI RECOGNOSCENDO, “Schema canonum de modo procedendi pro tutela iurium seu de processibus”, Typis Polyglottis Vaticanis, 1976; PONTIFICIA COMMISSIO CODICI IURIS CANONICI RECOGNOSCENDO, “Schema Codicis Iuris Canonici, patribus commissionis reservatum”, LEV, 1980; ENCHIRIDION VATICANUM-VIII, Documenti Ufficiali della Santa Sede, Dehoniane, 4º Edizione, Bologna, 1991.

60 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Schemata 1976 Schema 1980 CIC 1983 Caput II - De procuratoribus Caput II - De procuratoribus ad lites et Caput II - De procuratoribus ad lites et ad lites et Advocatis advocatis (Cann. 1433 – 1442) advocatis (Cann. 1481 – 1490) Titulus V - De actionibus et Titulus V - DE ACTIONIBUS ET Titulus V - DE ACTIONIBUS ET exceptionibus EXCEPTIONIBUS (Cann. 1443 – 1452) EXCEPTIONIBUS (Cann. 1491 – 1500) Caput I - De sequestratione et Caput I - De actionibus et exceptionibus Caput I - De actionibus et inhibitione exercitii iuris atque in genere (Cann. 1443 – 1447) exceptionibus in genere (Cann. 1491 – de alimentis praestandis 1495) Caput II - De actionibus ex Caput II - De actionibus et Caput II - De actionibus et novi operis nuntiatione et exceptionibus in specie (Cann. 1448 – exceptionibus in specie (Cann. 1496 – damno infecto vel 1452) 1500) compensando Caput III - De actionibus ob _ _ nullitatem actorum Caput IV - De actionibus _ _ rescissoriis Caput V - De actionibus _ _ reconventionalibus Caput VI - De actionibus seu _ _ remediis possessoriis Caput VII - De extinctione _ _ actionum Pars Secunda: DE Pars Secunda: DE IUDICIO Pars Secunda: DE IUDICIO IUDICIO CONTENTIOSO CONTENTIOSO CONTENTIOSO IN GENERE _ SECTIO I: DE IUDICIO SECTIO I: DE IUDICIO CONTENTIOSO ORDINARIO (Cann. CONTENTIOSO ORDINARIO (Cann. 1453 – 1607) 1501 – 1655) Titulus I - De causae Titulus I - DE CAUSAE Titulus I - DE CAUSAE introductione INTRODUCTIONE (Cann. 1453 – INTRODUCTIONE (Cann. 1501 – 1464) 1512) Caput I - De libello litis Caput I - De libello litis introductorio Caput I - De libello litis introductorio introductorio (Cann. 1453 – 1458) (Cann. 1501 – 1506) Caput II - De citatione et Caput II - De citatione et denuntiatione Caput II - De citatione et denuntiatione denuntiatione actuum actorum iudicialium (Cann. 1459 – actorum iudicialium (Cann. 1507 – iudicialium 1464) 1512) Titulus II - De litis Titulus II - DE LITIS Titulus II - DE LITIS contestatione CONTESTATIONE (Cann. 1465 – 1468) CONTESTATIONE (Cann. 1513 – 1516) Titulus III - De litis instantia Titulus III - DE LITIS INSTANTIA Titulus III - DE LITIS INSTANTIA (Cann. 1469 – 1477) (Cann. 1517 – 1525) Titulus IV - De probationibus Titulus IV - DE PROBATIONIBUS Titulus IV - DE PROBATIONIBUS (Cann. 1478 – 1538) (Cann. 1526 – 1586) Caput I -De declarationibus Caput I - De partium declarationibus Caput I - De partium declarationibus partium (Cann. 1482 – 1490) (Cann. 1530 – 1538) Caput II - De probatione per Caput II - De probatione per Caput II - De probatione per documenta documenta (Can. 1491 – 1498) documenta (Can. 1539 – 1546) Art. 1 - De productione Art. 1 - De natura et fide Art. 1 - De natura et fide documentorum et actione ad documentorum documentorum (Cann. 1540 – 1543) exhibendum _ Art. 2 - De productione documentorum Art. 2 - De productione documentorum (Cann. 1543 – 1546) Caput III - De testibus et Caput III - De testibus et Caput III - De testibus et attestationibus attestationibus (Cann. 1499 – 1525) attestationibus (Cann. 1547 – 1573) Art. 1 - Qui testes esse possint Art. 1 - Qui testes esse possunt Art. 1 - Qui testes esse possunt (Cann. 1549 – 1550)

61 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Schemata 1976 Schema 1980 CIC 1983 Art. 2 - De inducendis et Art. 2 - De inducendis et excludendis Art. 2 - De uinducendis et excludendis excludendis testibus testibus testibus (Cann. 1551 – 1557) Art. 3 - De iureiurando testium Art. 3 - De testium examine Art. 3 - De testium examine (Cann. 1558 – 1571) Art. 4 - De testium examine Art. 4 - De testimoniorum fide Art. 4 - De testimoniorum fide (Cann. 1572 – 1573) Art. 5 - De testimoniorum _ _ evulgatione eorumque reprobatione Art. 6 - De indemnitate _ _ testium Art. 7 - De testimoniorum fide _ _ Caput IV - De peritis Caput IV - De Peritis (Cann. 1526 – Caput IV - De Peritis (Cann. 1574 – 1533) 1581) Caput V - De accessu et de Caput V - De accessu et de recognitione Caput V - De accessu et de recognitione recognitione iudiciali iudiciali (Cann. 1534 – 1535) iudiciali (Cann. 1582 – 1583) Caput VI - De Caput VI - De praesumptionibus (Cann. Caput VI - De praesumptionibus praesumptionibus 1536 – 1538) (Cann. 1584 – 1586) Titulus V - De causis Titulus V - DE CAUSIS Titulus V - DE CAUSIS incidentibus INCIDENTIBUS (Cann. 1539 – 1549) INCIDENTIBUS (Cann. 1587 – 1597) Art. 1 - De partibus non Caput I - De partibus non Caput I - De partibus non comparentibus comparentibus (Cann. 1544 – 1547) comparentibus (Cann. 1592 – 1595) Art. 2 - De interventu tertii in Caput II - De interventu tertii in causa Caput II - De interventu tertii in causa causa (Cann. 1548 – 1549) (Cann. 1596 – 1597) Art. 3 - De attentatis lite _ _ pendente Titulus VI - De processus Titulus VI - DE ACTORUM Titulus VI - DE ACTORUM publicatione de conclusione in PUBLICATIONE, DE CONCLUSIONE PUBLICATIONE, DE CONCLUSIONE causa et de causae discussione IN CAUSA ET DE CAUSAE IN CAUSA ET DE CAUSAE DISCUSSIONE (Cann. 1550 – 1558) DISCUSSIONE (Cann. 1598 – 1606) Titulus VII - De iudicis Titulus VII - DE IUDICIS Titulus VII - DE IUDICIS pronuntiationibus (pp.412- PRONUNTIATIONIBUS (Cann. 1559 – PRONUNTIATIONIBUS (Cann. 1607 – 415) 1570) 1618) Titulus VIII - De impugnatione Titulus VIII - DE IMPUGNATIONE Titulus VIII - DE IMPUGNATIONE sententiae (pp.415-419) SENTENTIAE (Cann. 1571 – 1592) SENTENTIAE (Cann. 1619 – 1640)

Art. 1. De querela nullitatis Caput I - De querela nullitatis contra Caput I - De querela nullitatis contra contra sententiam sententiam (Cann. 1571 – 1579) sententiam (Cann. 1619 – 1627)

Art. 2. De appellatione Caput II - De appellatione (Cann. 1580 Caput II - De appellatione (Cann. 1628 – 1592) – 1640) Titulus IX - De re iudicata et Titulus IX - De re iudicata et de Titulus IX - De re iudicata et de de impugnationibus contra restitutione in integrum (Cann. 1593 – restitutione in integrum (Cann. 1641 – ipsam (pp.420-423) 1600) 1648) Art. 1 - De re iudicata Caput I - De re iudicata (Cann. 1593 – Caput I - De re iudicata (Cann. 1641 – 1596) 1644) Art. 2 - De impugnationibus Caput II - De restitutione in integrum Caput II - De restitutione in integrum adversus rem iudicatam (Cann. 1597 – 1600) (Cann. 1645 – 1648) Art. 3 - De oppositione tertii _ _ Art. 4 - De causis de statu _ _ personarum Titulus X - De expensis Titulus X - DE EXPENSIS Titulus X - DE EXPENSIS iudicialibus et gratuito IUDICIALIBUS ET DE GRATUITO IUDICIALIBUS ET DE GRATUITO patrocinio (p.423) PATROCINIO (Can. 1601) PATROCINIO (Can. 1649)

62 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Schemata 1976 Schema 1980 CIC 1983 Titulus XI - De exsecutione Titulus XI - DE EXSECUTIONE Titulus XI - DE EXSECUTIONE sententiae (pp.423-425) SENTENTIAE (Cann. 1602 – 1607) SENTENTIAE (Cann. 1650 – 1655) _ SECTIO II: DE PROCESSU SECTIO II: DE PROCESSU CONTENTIOSO ORALI (Cann. 1608 – CONTENTIOSO ORALI (Cann. 1656 – 1622) 1670) Pars Tertia: DE IUDICIIS Pars Tertia: DE QUIBUSDAM Pars Tertia: DE QUIBUSDAM SPECIALIBUS PROCESSIBUS SPECIALIBUS PROCESSIBUS SPECIALIBUS Sectio I - De processu _ _ contentioso summario Sectio II - De causis _ _ matrimonialibus Titulus I - De causis ad Titulus I - DE PROCESSIBUS Titulus I - DE PROCESSIBUS matrimonii nullitatem MATRIMONIALIBUS (Cann. 1623 – MATRIMONIALIBUS (Cann. 1671 – declarandam 1663) 1707) Art. 1 - De foro competenti Caput I - De Causis ad Matrimonii Caput I - De Causis ad Matrimonii Nullitatem declarandam (Cann. 1623 – Nullitatem declarandam (Cann. 1671 – 1643) 1691) Art. 2 - De iure impugnandi Art. 1 - De foro competenti Art. 1 - De foro competenti (Cann. 1671 matrimonium – 1673) Art. 3 - De officio iudicum et Art. 2 - De iure impugnandi Art. 2 - De iure impugnandi tribunalis ministrorum matrimonium matrimonium (Cann. 1674 – 1675) Art. 4 - De probationibus Art. 3 - De officio iudicum Art. 3 - De officio iudicum (Cann. 1676 – 1677) Art. 5 - De sententia et Art. 4 - De probationibus Art. 4 - De probationibus (Cann. 1678 appellatione – 1680) Art. 6 - De processu Art. 5 - De sententia et appellatione Art. 5 - De sententia et appellatione matrimoniali summario (Cann. 1681 – 1685)

Art. 7 - Normae generales Art. 6 - De processu documentali Art. 6 - De processu documentali (Cann. 1686 – 1688) Titulus II - De causis Art. 7 - Normae generales Art. 7 - Normae generales (Cann. 1689 separationis coniugum – 1691) Titulus III - De processu ad Caput II - De causis separationis Caput II - De causis separationis dispensationem super coniugum (Cann. 1644 – 1648) coniugum (Cann. 1692 – 1696) matrimonio rato et non consummato obtinendam Titulus IV - De processu ad Caput III - De processu ad Caput III - De processu ad matrimonii solutionem in dispensationem super matrimonio rato dispensationem super matrimonio rato favorem fidei et non consummato (Cann. 1649 – et non consummato (Cann. 1697 – 1658) 1706) _ Caput IV - De processu ad matrimonii Caput IV - De processu praesumptae solutionem in favorem fidei (Cann. mortis coniugis (Can. 1707) 1659 – 1662) _ Caput V - De processu praesumptae _ mortis coniugis (Can. 1663) _ Titulus II - DE CAUSIS AD Titulus II - DE CAUSIS AD SACRAE ORDINATIONIS SACRAE ORDINATIONIS NULLITATEM (Cann. 1664 – 1668) NULLITATEM (Cann. 1708 – 1712) Sectio III - De compromisso in Titulus III - DE MODIS EVITANDI Titulus III - DE MODIS EVITANDI arbitros IUDICIA (Cann. 1669 – 1672) IUDICIA (Cann. 1713 – 1716) Pars Quarta: DE IUDICIO Pars Quarta: DE PROCESSU Pars Quarta: DE PROCESSU CRIMINALI POENALI POENALI Art. 1 - De praevia Caput I - De praevia investigatione Caput I - De praevia investigatione investigatione (Cann. 1673 - 1675) (Cann. 1717 - 1719)

63 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

Schemata 1976 Schema 1980 CIC 1983 Art. 2 - De processus Caput II - De processus evolutione Caput II - De processus evolutione evolutione (Cann. 1676 - 1684) (Cann. 1720 - 1728) Art. 3 - De actione ad damna Caput III - De actione ad damna Caput III - De actione ad damna reparanda reparanda (Cann. 1685 - 1687) reparanda (Cann. 1729 - 1731) Art. 4 - De impugnationibus _ _ Norma generalis Pars Quinta: DE Pars Quinta: DE RATIONE Pars Quinta: DE RATIONE PROCESSIBUS PROCEDENDI IN RECURSIBUS PROCEDENDI IN RECURSIBUS ADMINISTRATIVIS ADMINISTRATIVIS ATQUE IN ADMINISTRATIVIS ATQUE IN PAROCHIS AMOVENDIS VEL PAROCHIS AMOVENDIS VEL TRANSFERENDIS TRANSFERENDIS Sectio I - De procedura SECTIO I: DE RECURSU ADVERSUS SECTIO I: DE RECURSU ADVERSUS administrativa in genere DECRETA ADMINISTRATIVA (Cann. DECRETA ADMINISTRATIVA (Cann. 1688 – 1715) 1732 – 1739) _ Titulus I - DE TRIBUNALIBUS _ ADMINISTRATIVIS CONSTITUENDIS (Cann. 1689 - 1692) _ Titulus II - DE RECURSIBUS _ ADVERSUS DECRETA (Cann. 1693 - 1704) _ Caput I - Normae communes (Cann. _ 1693 – 1698) _ Caput II - De recursu hierarchico _ (Cann. 1699 – 1701) _ Caput III - De recursu ad tribunal _ administrativum (Cann. 1702 – 1703) _ Caput IV - Normae speciales de _ recursibus adversus decreta eorum qui episcopo subsunt (Can. 1704) _ Titulus III - DE RATIONE _ PROCEDENDI APUD TRIBUNALIA ADMINISTRATIVA (Cann. 1705 - 1715) Sectio II - De procedura in SECTIO II: DE PROCEDURA IN SECTIO II: DE PROCEDURA IN parochis amovendis vel PAROCHIS AMOVENDIS VEL PAROCHIS AMOVENDIS VEL transferendis TRANSFERENDIS (Cann. 1716 – 1728) TRANSFERENDIS (Cann. 1740 – 1752) Art. 1 - De modo procedendi in Caput I - De modo procedendi in Caput I - De modo procedendi in amotione parochorum amotione parochorum (Cann. 1716 – amotione parochorum (Cann. 1740 – 1723) 1747) Art. 2 - De modo procedendi in Caput II - De modo procedendi in Caput II - De modo procedendi in translatione parochorum translatione parochorum (Cann. 1724– translatione parochorum (Cann. 1748– 1728) 1752)

SOMMARIO

64 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

APPENDIX IV:

SCHEMA CANONUM DE PROCEDURA ADMINISTRATIVA (1972) Nota: 64/65

Romae, die 20 aprilis 1972

Animadversio praevia 66

I – Normae generales (cann. 1-3) (p.396)

II – De decretis extra iudicium ferendis (cann. 4-7) (pp.396-397)

III – De recursibus adversus decreta (cann. 8-26) (pp.397-402)

1. Normae communes (cann. 8-14) 2. De recursu hierarchico (cann. 15-16) 3. De recursu ad tribunal administrativum (cann. 17-18) 4. De tribunalium administrativorum constitutione (cann. 19-22) 5. De ratione procedendi apud tribunalia administrativa (cann. 23-26)

SOMMARIO

64 Per vedere l’evoluzione dei diversi schemi fino al 1983, cf. PETERS, E. N., “Incrementa in Progressu 1983 Codicis Iuris Canonici”, pp.1458-1492, Gratianus Series, Wilson & Lafleur Limitée, Montreal, 2005 ; can. 1 (can.1732 CIC 83), cann. 2-3 (-), can. 4 (can.1738 CIC 83), can. 5-8 (-), can. 9 (can.1733 CIC 83), can. 10 (cann.1734-1735 CIC 83), can. 11 (-), can. 12 (can.1736 CIC 83), cann. 13-14 (-), can. 15 (can.1737 CIC 83), can. 16 (can.1739 CIC 83), cann. 17-18 (-), can. 22-25 (-), can. 26 (in cann. 17-18 De Processibus). 65 Lo Schema Quinto è stato pubblicato (Reservatum) in PONTIFICIA COMMISSIO CODICI IURIS CANONICI RECOGNOSCENDO, “Schema canonum de procedura administrativa”, Typis Polyglottis Vaticanis, 1972. 66 Cf. Communicationes 4 (1972) 35-38.

65 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

APPENDIX V (CON TESTO):

TAVOLA DI CORRESPONDENZE DE MATRIMONIO CIC 17 – CIC 83

Nota: 67/68

Can. CIC 17 Can. CIC 83 1012 Can. 1012. § l. Christus Dominus ad 1055 Can. 1055 — § 1. Matrimoniale foedus, quo sacramenti dignitatem evexit ipsum vir et mulier inter se totius vitae consortium (242) contractum matrimonialem inter baptizatos. constituunt, indole sua naturali ad bonum § 2. Quare inter baptizatos nequit coniugum atque ad prolis generationem et matrimonialis contractus validus consistere, educationem ordinatum, a Christo Domino quin sit eo ipso sacramentum. ad sacramenti dignitatem inter baptizatos evectum est. § 2. Quare inter baptizatos nequit matrimonialis contractus validus consistere, quin sit eo ipso sacramentum. 1013 Can. 1013. § 1. Matrimonii finis primarius 1055; Can. 1055 (vid. can) – est procreatio atque educatio prolis; secundarius mutuum;, adiutorium et 1056 Can. 1056 — Essentiales matrimonii remedium concupiscentiae.§ 2. Essentiales proprietates sunt unitas et indissolubilitas, matrimonii proprietates sunt unitas ac quae in matrimonio christiano ratione indissolubilitas, quae in matrimonio sacramenti peculiarem obtinent firmitatem. christiano peculiarem obtinent firmitatem ratione sacramenti. 1014 Can. 1014. Matrimonium gaudet favore 1060 Can. 1060 — Matrimonium gaudet favore iuris; quare in dubio standum est pro valore iuris; quare in dubio standum est pro valore matrimonii, donec contrarium probetur, matrimonii, donec contrarium probetur. salvo praescripto can. 1127. 1015 Can. 1015. § 1. Matrimonium baptizatorum 1061 Can. 1061 — § 1. Matrimonium inter validum dicitur ratum, si nondum baptizatos validum dicitur ratum tantum, si consummatione completum est; ratum et non est consummatum; ratum et consummatum, si inter coniuges locum consummatum, si coniuges inter se humano habuerit coniugalis actus, ad quem natura modo posuerunt coniugalem actum per se sua ordinatur contractus matrimonialis et aptum ad prolis generationem, ad quem quo coniuges fiunt una caro. natura sua ordinatur matrimonium, et quo § 2. Celebrato matrimonio, si coniuges simul coniuges fiunt una caro. cohabitaverint, praesumitur consummatio, § 2. Celebrato matrimonio, si coniuges donec contrarium probetur. cohabitaverint, praesumitur consummatio, § 3. Matrimonium inter non baptizatos donec contrarium probetur. valide celebratum, dicitur legitimum. § 3. Matrimonium invalidum dicitur § 4. Matrimonium invalidum dicitur putativum, si bona fide ab una saltem parte putativum, si in bona fide ab una saltem celebratum fuerit, donec utraque pars de parte celebratum fuerit, donec utraque pars eiusdem nullitate certa evadat. de eiusdem nullitate certa evadat. Can. 1016. Baptizatorum matrimonium regitur iure non solum divino, sed etiam canonico, salva compettentia civilis potestatis circa mere civiles eiusdem matrimonii effectus.

67 Cf. MIGUÉLEZ, L.- ALONSO, S.- CABREROS, M., “Código de Derecho Canónico y legislación complementaria”, 5º Edición, Bilingüe y Comentada, BAC, Madrid, 1944; ENCHIRIDION VATICANUM – VIII, Documenti Ufficiali della Santa Sede, Dehoniane, 4º Edizione, Bologna, 1991. 68 Cf. PETERS, E. N., “Incrementa in Progressu 1983 Codicis Iuris Canonici”, pp.954-1033, Gratianus Series, Wilson & Lafleur Limitée, Montreal, 2005.

66 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1016 Can. 1016. Baptizatorum matrimonium 1059 Can. 1059 — Matrimonium catholicorum, regitur iure non solum divino, sed etiam etsi una tantum pars sit catholica, regitur canonico, salva compettentia civilis iure non solum divino, sed etiam canonico, potestatis circa mere civiles eiusdem salva competentia civilis potestatis circa matrimonii effectus. mere civiles eiusdem matrimonii effectus.

1017 Can. 1017. § 1. Matrimonii promissio sive 1062 Can. 1062 — § 1. Matrimonii promissio sive unilateralis, sive bilateralis seu sponsalitia, unilateralis sive bilateralis, quam sponsalia irrita est pro utroque foro, nisi facta fuerit vocant, regitur iure particulari, quod ab per scripturam subsignatam a partibus et Episcoporum conferentia, habita ratione vel a parocho aut loci Ordinario, ve1 a consuetudinum et legum civiium, si quae duobus saltem testibus. sint, statutum fuit. § 2. Si utraque vel alterutra pars scribere § 2. Ex matrimonii promissione non datur nesciat vel nequeat, ad validitatem id in ipsa actio ad petendam matrimonii scriptura adnotetur et alius testis addatur celebrationem; datur tamen ad qui cum parocho aut loci Ordinario vel reparationem damnorum, si qua debeatur. duobus testibus, de quibus in § 1, scripturam subsignet. § 3. At ex matrimonii promissione, licet valida sit nec ulla iusta causa ab eadem implenda excuset, non datur actio ad petendam matrimonii celebrationem; datur tamen ad reparationem damnorum, si qua debeatur. 1018 Can. 1018. Parochus ne omittat populum 1063, 1° Can. 1063 — Pastores animarum obligatione prudenter erudire de matrimonii tenentur curandi ut propria ecclesiastica sacramento eiusque impedimentis. communitas christifidelibus assistentiam praebeat, qua status matrimonialis in spiritu christiano servetur et in perfectione progrediatur. Haec assistentia imprimis praebenda est: 1° praedicatione, catechesi minoribus, iuvenibus et adultis aptata, immo usu instrumentorum communicationis socialis, quibus christifideles de significatione matrimonii christiani deque munere coniugum ac parentum christianorum instituantur; 1019 Can. 1019. § 1. Antequam matrimonium 1066; Can. 1066 — Antequam matrimonium celebretur, constare debet nihil eius validae celebretur, constare debet nihil eius validae ac licitae celebrationi obsistere. 1068 ac licitae celebrationi obsistere. § 2. In periculo mortis, si aliae probationes Can. 1068 — In periculo mortis, si aliae haberi nequeant, sufficit, nisi contraria probationes haberi nequeant, sufficit, nisi adsint indicia, affirmatio iurata contraria adsint indicia, affirmatio contrahentium, se baptizatos fuisse et nullo contrahentium, si casus ferat etiam iurata, detineri impedimento. se baptizatos esse et nullo detineri impedimento. 1020 Can. 1020. § 1. Parochus cui ius est 1067 Can. 1067 — Episcoporum conferentia assistendi matrimonio, opportuno antea statuat normas de examine sponsorum, tempore, diligenter in, vestiget num necnon de publicationibus matrimonialibus matrimonio contrahendo aliquid obstet. aliisve opportunis mediis ad investigationes § 2. Tum sponsum tum sponsam etiam peragendas, quae ante matrimonium seorsum et caute interroget num aliquo necessaria sunt, quibus diigenter observatis, detineantur impedimento, an consensum parochus procedere possit ad matrimonio libere, praesertim mulier, praestent, et an in assistendum. doctrina christiana sufficienter instructi sint, nisi ob personarum qualitatem haec ultima interrogatio inutilis appareat. § 3. Ordinarii loci est peculiares normas pro huiusmodi parochi investigatione dare.

67 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1021 § 1 Can. 1021. § 1. Nisi baptismus collatus fuerit _ _ in ipso suo territorio, parochus exigat baptismi testimonium ab utraque parte, vel a parte tantum catholica, si agatur de matrimonio contrahendo cum dispensatione ab impedimento disparitatis cultus; 1021 § 2 Can. 1021. § 2. Catholici qui sacramentum 1065 Can. 1065 — § 1. Catholici qui sacramentum confirmationis nondum receperunt, illud, confirmationis nondum receperint, illud, antequam ad matrimonium admittantur, antequam ad matrimonium admittantur, recipiant, si id possint sine gravi recipiant, si id fieri possit sine gravi incommodo. incommodo. § 2. Ut fructuose sacramentum matrimonii recipiatur, enixe sponsis commendatur, ut ad sacramenta paenitentiae et sanctissimae Eucharistiae accedant. 1022- Can. 1022. Publice a parocho denuntietur 1067 Can. 1067 — Episcoporum conferentia 1026 inter quosnam matrimonium sit statuat normas de examine sponsorum, contrahendum. necnon de publicationibus matrimonialibus Can. 1023. § l. Matrimoniorum aliisve opportunis mediis ad investigationes publicationes fieri debent a parocho proprio. peragendas, quae ante matrimonium § 2. Si pars alio in loco per sex menses necessaria sunt, quibus diigenter observatis, commorata sit post adeptam pubertatem, parochus procedere possit ad matrimonio parochus rem exponat Ordinario, qui pro assistendum. sua prudentia vel publicationes inibi faciendas exigat, vel alias probationes seu coniecturas super status libertate colligendas praescribat. § 3. Si aliqua sit suspicio de contracto impedimento, parochus etiam pro breviore commoratione consulat Ordinarium, qui matrimonium ne permittat, nisi prius suspicio, ad normam § 2, removeatur. Can. 1024. Publicationes fiant tribus continuis diebus dominicis aliisque festis de praecepto in ecclesia inter Missarum sollemnia, aut inter alia divina officia ad quae populus frequens accedat. Can. 1025. Potest loci Ordinarius pro suo territorio publicationibus substituere publicam, ad valvas ecclesiae paroecialis, aliusve ecclesiae, affixionem nominum contrahentium per spatium saltem octo dierum, ita tamen ut, hoc spatio, duo dies festi de praecepto comprehendantur. Can. 1026. Publicationes ne fiant pro matrimoniis quae contrahuntur cum dispensatione ab impedimento disparitatis cultus aut mixtae religionis, nisi loci Ordinarius pro sua prudentia, remoto scandalo, eas permittere opportunum duxerit, dummodo apostolica dispensatio praecesserit et mentio omittatur religionis partis non catholicae. 1027 Can. 1027. Omnes fideles tenentur 1069 Can. 1069 — Omnes fideles obligatione impedimenta, si qua norint, parocho aut loci tenentur impedimenta, si quae norint, Ordinario, ante matrimonii celebrationem, parocho aut loci Ordinario, ante matrimonii revelare. celebrationem, revelandi.

68 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1028 Can. 1028. § 1. Loci Ordinarius proprius pro 1067 Can. 1067 — Episcoporum conferentia suo prudenti iudicio potest ex legitima causa statuat normas de examine sponsorum, a publicationibus etiam in aliena dioecesi necnon de publicationibus matrimonialibus faciendis dispensare. aliisve opportunis mediis ad investigationes § 2. Si plures sint Ordinarii proprii, ille ius peragendas, quae ante matrimonium habet dispensandi, in cuius dioecesi necessaria sunt, quibus diigenter observatis, matrimonium celebratur; quod si parochus procedere possit ad matrimonio matrimonium extra proprias ineatur assistendum. dioeceses, quilibet Ordinarius proprius dispensare potest. 1029 Can. 1029. Si alius parochus 1070 Can. 1070 — Si alius quam parochus, cuius investigationem aut publicationes peregerit, est assistere matrimonio, investigationes de harum exitu statim per authenticum peregerit, de harum exitu quam primum per documentum certiorem reddat parochum, authenticum documentum eundem qui matrimonio assistere debet. parochum certiorem reddat. 1030 - Can. 1030. § 1. Peractis investigationibus et _ _ 1031 publicationibus, parochus matrimonio ne assistat, antequam omnia documenta necessaria receperit, et praeterea, nisi rationabilis causa aliud postulet, tres dies decurrerint ab ultima publicatione. § 2. Si intra sex menses matrimonium contractum non fuerit, publicationes repetantur, nisi aliud loci Ordinario videatur. Can. 1031. § 1. Exorto dubio de exsistentia alicuius impedimenti: l.º Parochus rem accuratius investiget, interrogando sub iuramento duos saltem testes fide dignos, dummodo ne agatur de impedimento ex cuius notitia infamia partibus oriatur, et, si necesse fuerit, ipsas quoque partes; 2.º Publicationes peragat vel perficiat, si dubium ortum sit ante inceptas vel expletas publicationes; 3.º Matrimonio ne assistat inconsulto Ordinario, si dubium adhuc superesse prudenter iudicaverit. § 2. Detecto impedimento certo: 1.º Si impedimentum sit occultum, parochus publicationes peragat vel absolvat, et rem deferat, reticens nomina, ad loci Ordinarium vel ad Sacram Poenitentiariam; 2.º Si sit publicum et detegatur ante inceptas publicationes, parochus ulterius ne procedat, donec impedimentum removeatur, etsi dispensationem pro foro conscientiae tantum obtentam norit; si detegatur post primam aut secundam publicationem, parochus publicationes perficiat, et rem ad Ordinarium deferat. § 3. Demum si nullum detectum fuerit impedimentum, nec dubium nec certum, parochus, expletis publicationibus, ad matrimonii celebrationem partes admittat. 1032 Can. 1032. Matrimonio vagorum de quibus 1071 Can. 1071 — § 1. Excepto casu necessitatis, in can. 91, parochus, excepto casu § 1, 1° sine licentia Ordinarii loci ne quis assistat: necessitatis, nunquam assistat, nisi, re ad 1° matrimonio vagorum; loci Ordinarium vel ad sacerdotem ab eo delegatum delata, licentiam assistendi obtinuerit.

69 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1033 Can. 1033. Ne omittat parochus, secundum 1063,2°; Can. 1063 — Pastores animarum obligatione diversam personarum conditionem, sponsos tenentur curandi ut propria ecclesiastica docere sanctitatem sacramenti matrimonii, 1065 § 2 communitas christifidelibus assistentiam mutuas coniugum obligationes et praebeat, qua status matrimonialis in spiritu obligationes parentum erga prolem; christiano servetur et in perfectione eosdemque vehementer adhortetur ut ante progrediatur. Haec assistentia imprimis matrimonii celebrationem sua peccata praebenda est: 2° praeparatione personali diligenter confiteantur, et sanctissimam ad matrimonium ineundum, qua sponsi ad Eucharistiam pie recipiant. novi sui status sanctitatem et officia disponantur; Can. 1065 § 2. Ut fructuose sacramentum matrimonii recipiatur, enixe sponsis commendatur, ut ad sacramenta paenitentiae et sanctissimae Eucharistiae accedant. 1034 Can. 1034. Parochus graviter filiosfamilias 1071 Can. 1071 — § 1. Excepto casu necessitatis, minores hortetur ne nuptias ineant, insciis § 1, 6°; sine licentia Ordinarii loci ne quis assistat: aut rationabiliter invitis parentibus; quod si 6° matrimonio filii familias minoris, insciis abnuerint, eorum matrimonio ne assistat, 1072 aut rationabiliter invitis parentibus; nisi consulto prius loci Ordinario. Can. 1072 — Curent animarum pastores a matrimonii celebratione avertere iuvenes ante aetatem, qua secundum regionis receptos mores matrimonium iniri solet. 1035 Can. 1035. Omnes possunt matrimonium 1058 Can. 1058 — Omnes possunt matrimonium contrahere, qui iure non prohibentur. contrahere, qui iure non prohibentur. 1036 § 1 Can. 1036. § 1. Impedimentum impediens _ _ continet gravem prohibitionem contrahendi matrimonium; quod tamen irritum non redditur si, non obstante impedimento, contrahatur; 1036 § 2 Can. 1036 § 2. Impedimentum dirimens et 1073 Can. 1073 — Impedimentum dirimens graviter prohibet matrimonium personam inhabilem reddit ad contrahendum, et impedit quominus valide matrimonium valide contrahendum. contrahatur; 1036 § 3 Can. 1036 § 3. Quanquam impedimentum _ _ ex una tantum parte se habet, matrimonium tamen reddit aut illicitum aut invalidum. 1037 Can. 1037. Publicum censetur 1074 Can. 1074 — Publicum censetur impedimentum quod probari in foro externo impedimentum, quod probari in foro potest; secus est occultum. externo potest; secus est occultum. 1038 Can. 1038. § 1. Supremae tantum 1075 Can. 1075 — § 1. Supremae tantum Ecclesiae auctoritatis ecclesiasticae est authentice auctoritatis est authentice declarare declarare quandonam ius divinum quandonam ius divinum matrimonium matrimonium impediat vel dirimat. prohibeat vel dirimat. § 2. Eidem supremae auctoritati privative § 2. Uni quoque supremae auctoritati ius est ius est alia impedimenta matrimonium alia impedimenta pro baptizatis constituere. impedientia vel dirimentia pro baptizatis constituendi per modum legis sive universalis, sive particularis. 1039 Can. 1039. § 1. Ordinarii locorum omnibus 1077 Can. 1077 — § 1. Ordinarius loci propriis in suo territorio actu commorantibus et suis subditis ubique commorantibus et omnibus subditis etiam extra fines sui territorii vetare in proprio territorio actu degentibus vetare possunt matrimonia in casu peculiari, sed potest matrimonium in casu peculiari, sed ad tempus tantum, iusta de causa eaque ad tempus tantum, gravi de causa eaque perdurante. perdurante. § 2. Vetito clausulam irritantem una Sedes § 2. Vetito clausulam dirimentem una Apostolica addere potest. suprema Ecclesiae auctoritas addere potest.

70 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1040 Can. 1040. Praeter Romanum Pontificem, 1078 Can. 1078 — § 1. Ordinarius loci proprios nemo potest impedimenta iuris ecclesiastici subditos ubique commorantes et omnes in (266) sive impedientia sive dirimentia abrogare, proprio territorio actu degentes ab omnibus aut illis derogare; item nec in eisdem impedimentis iuris ecclesiastici dispensare dispensare, nisi iure communi vel speciali potest, exceptis iis, quorum dispensatio Sedi indulto a Sede Apostolica haec potestas Apostolicae reservatur. concessa fuerit. § 2. Impedimenta quorum dispensatio Sedi Apostolicae reservatur sunt: 1° impedimentum ortum ex sacris ordinibus aut ex voto publico perpetuo castitatis in instituto religioso iuris pontificii; 2° impedimentum criminis de quo in can. 1090. § 3. Numquam datur dispensatio ab impedimento consanguinitatis in linea recta aut in secundo gradu lineae collateralis. 1041 Can. 1041. Consuetudo novum 1076 Can. 1076 — Consuetudo novum impedimentum inducens aut impedimentis impedimentum inducens aut impedimentis exsistentibus contraria reprobatur. exsistentibus contraria reprobatur. 1042 Can. 1042. § 1. Impedimenta alia sunt _ _ gradus minoris, alia maioris. § 2. Impedimenta gradus minoris sunt: 1.º Consanguinitas in tertio gradu lineae collateralis; 2.º Affinitas in secundo gradu lineae collateralis; 3.º Publica honestas in secundo gradu; 4.º Cognatio spiritualis; 5.º Crimen ex adulterio cum promissione vel attentatione matrimonii etiam per civilem tantum actum. § 3. Impedimenta maioris gradus alia sunt omnia. 1043 Can. 1043. Urgente mortis periculo, locorum 1079 § 1 Can. 1079 — § 1. Urgente mortis periculo, Ordinarii, ad consulendum conscientiae et, loci Ordinarius potest tum super forma in si casus ferat, legitimationi prolis, possunt matrimonii celebratione servanda, tum tum super forma in matrimonii celebratione super omnibus et singulis impedimentis servanda, tum super omnibus et singulis iuris ecclesiastici sive publicis sive occultis, impedimentis iuris ecclesiastici, sive dispensare proprios subditos ubique publicis sive occultis, etiam multiplicibus, commorantes et omnes in proprio territorio exceptis impedimentis provenientibus ex actu degentes, excepto impedimento orto ex sacro presbyteratus ordine et ex affinitate in sacro ordine presbyteratus. linea recta, consummato matrimonio, dispensare proprios subditos ubique commorantes et omnes in proprio territorio actu degentes, remoto scandalo, et, si dispensatio concedatur super cultus disparitate aut mixta religione, praestitis consuetis cautionibus. 1044 Can. 1044. In eisdem rerum adiunctis de 1079 Can. 1079 § 2. In eisdem rerum adiunctis, de quibus in can. 1043 et solum pro casibus in § 2 e 3 quibus in § 1, sed solum pro casibus in quibus ne loci quidem Ordinarius adiri quibus ne loci quidem Ordinarius adiri possit, eadem dispensandi facultate pollet possit, eadem dispensandi potestate pollet tum parochus, tum sacerdos qui tum parochus, tum minister sacer rite matrimonio, ad normam can. 1098, n. 2, delegatus, tum sacerdos vel diaconus qui assistit, tum confessarius, sed hic pro foro matrimonio, ad normam can. 1116, § 2, interno in actu sacramentalis confessionis assistit. tantum. § 3. In periculo mortis confessarius gaudet potestate dispensandi ab impedimentis occultis pro foro interno sive intra sive extra actum sacramentalis confessionis.

71 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1045 Can. 1045. § 1. Possunt Ordinarii locorum, 1080 Can. 1080 — § 1. Quoties impedimentum sub clausulis in fine can. 1043 statutis, detegatur cum iam omnia sunt parata ad dispensationem concedere super omnibus nuptias, nec matrimonium sine probabili impedimentis de quibus in cit. can. 1043, gravis mali periculo differri possit quoties impedimentum detegatur, cum iam usquedum a competenti auctoritate omnia sunt parata ad nuptias, nec dispensatio obtineatur, potestate gaudent matrimonium, sine probabili gravis mali dispensandi ab omnibus impedimentis, iis periculo, differri possit usque dum a Sancta exceptis de quibus in can. 1078, § 2, n. 1, loci Sede dispensatio obtineatur. Ordinarius et, dummodo casus sit occultus, § 2. Haec facultas valeat quoque pro omnes de quibus in can. 1079, §§ 2-3, convalidatione matrimonii iam contracti, si servatis condicionibus ibidem praescriptis. idem periculum sit in mora nec tempus § 2. Haec potestas valet etiam ad suppetat recurrendi ad Sanctam Sedem. matrimonium convalidandum, si idem § 3. In iisdem rerum adiunctis, eadem periculum sit in mora nec tempus suppetat facultate gaudeant omnes de quibus in can. recurrendi ad Sedem Apostolicum vel ad 1044, sed solum pro casibus occultis in loci Ordinarium, quod attinet ad quibus ne loci quidem Ordinarius adiri impedimenta a quibus dispensare valet. possit, vel nonnisi cum periculo violationis secreti. 1046 Can. 1046. Parochus aut sacerdos de quo in 1081 Can. 1081 — Parochus aut sacerdos vel can. 1044, de concessa dispensatione pro diaconus, de quibus in can. 1079, § 2, de foro externo Ordinarium loci statim concessa dispensatione pro foro externo certiorem faciat; eaque adnotetur in libro Ordinarium loci statim certiorem faciat; matrimoniorum. eaque adnotetur in libro matrimoniorum. 1047 Can. 1047. Nisi aliud ferat S. Poenitentiariae 1082 Can. 1082 — Nisi aliud ferat Paenitentiariae rescriptum dispensatio in foro interno non rescriptum, dispensatio in foro interno non sacramentali concessa super impedimento sacramentali concessa super impedimento occulto, adnotetur in libro diligenter in occulto, adnotetur in libro, qui in secreto secreto Curiae archivo de quo in can. 379 curiae archivo asservandus est, nec alia asservando, nec alia dispensatio pro foro dispensatio pro foro externo est necessaria, externo est necessaria, etsi postea occultum si postea occultum impedimentum impedimentum publicum evaserit; sed est publicum evaserit. necessaria, si dispensatio concessa fuerat tantum in foro interno sacramentali. 1048 - Can. 1048. Si petitio dispensationis ad _ _ 1059 Sanctam Sedem missa sit, Ordinarii locorum suis facultatibus, si quas habeant, ne utantur, nisi ad normam can. 204, § 2. Can. 1049. § 1. In matrimoniis sive contractis sive contrahendis, qui gaudet indulto generali dispensandi super certo quodam impedimento, potest, nisi in ipso indulto aliud expresse praescribatur, super eo dispensare etiamsi idem impedimentum multiplex sit. § 2. Qui habet indultum generale dispensandi super pluribus diversae speciei impedimentis, sive dirimentibus sive impedientibus, potest dispensare super iisdem impedimentis, etiam publicis, in uno eodemque casu occurrentibus. Can. 1050. Si quando cum impedimento seu impedimentis publicis super quibus ex indulto dispensare quis potest, concurrat aliud impedimentum super quo dispensare nequeat, pro omnibus Sedes Apgstolica adiri debet; si tamen impedimentum seu impedimenta super qibus dispensare potest, comperiantur post impetratam a Sancta Sede dispensationem, suis facultatibus uti poterit. Can. 1051. Per dispensationem super impedimento dirimenti concessam sive ex potestate ordinaria, sive ex potestate

72 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

delegata per indultum generale, non vero per rescriptum in casibus particularibus, conceditur quoque eo ipso legitimatio prolis, si qua ex iis cum quibus dispensatur iam nata vel concepta fuerit, excepta tamen adulterina et sacrilega. Can. 1052. Dispensatio ab impedimento consanguinitatis vel affinitatis, concessa in aliquo impedimenti gradu, valet, licet in petitione vel in concessione error circa gradum irrepserit, dummodo gradus revera exsistens sit inferior, aut licet reticitum fuerit aliud impedimentum eiusdem speciei in aequali vel inferiore gradu. Can. 1053. Data a Sancta Sede dispensatio super matrimonio rato et non consummato vel facta permissio transitus ad alias nuptias ob praesumptam coniugis mortem, secumfert semper dispensationem ab impedimento proveniente ex adulterio cum promissione vel attentatione matrimonii, si qua opus sit, minime vero dispensationem ab impedimento de quo in can. 1075, nn.2-3. Can. 1054. Dispensatio a minore impedimento concessa, nullo sive obreptionis sive subreptionis vitio irritatur, etsi unica causa finalis in precibus exposita falsa fuerit. Can. 1055. Dispensationes super publicis impedimentis Ordinario oratorum commissas, exsequatur Ordinarius qui litteras testimoniales dedit vel preces transmisit ad Sedem Apostolicam, etiamsi sponsi, quo tempore exsecutioni danda est dispensatio, relicto illius dioecesis domicilio aut quasi-domicilio, in aliam dioecesim discesserint non amplius reversuri, monito tamen Ordinario loci in quo matrimonium contrahere cupiunt. Can. 1056. Excepta modica aliqua praestatione ex titulo expensarum cancellariae in dispensationibus pro non pauperibus, locorum Ordinarii eorumve officiales, reprobata quavis contraria consuetudine, nequeunt, occasione concessae dispensationis, emolumentum ullum exigere, nisi haec facultas a Sancta Sede expresse eis data fuerit; et si exegerint, tenentur ad restitutionem. Can. 1057. Qui ex potestate a Sede Apostolica delegata dispensationem concedunt, in eadem expressam pontificii indulti mentionem faciant. Can. 1058. § 1. Matrimonium impedit votum simplex virginitatis, castitatis perfectae, non nubendi, suscipiendi ordines sacros et amplectendi statum religiosum. § 2. Nullum votum simplex irritat matrimonium, nisi irritatio speciali Sedis Apostolicae praescripto pro aliquibus statuta fuerit. Can. 1059. In iis regionibus ubi lege civili legalis cognatio, ex adoptione orta, nuptias reddit illicitas, iure quoque canonico

73 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

matrimonium illicitum est. 1060 Can. 1060. Severissime Ecclesia ubique 1124 Can. 1124 — Matrimonium inter duas prohibet ne matrimonium ineatur inter duas personas baptizatas, quarum altera sit in personas baptizatas, quarum altera sit Ecclesia catholica baptizata vel in eandem catholica, altera vero sectae haereticae seu post baptismum recepta, quaeque nec ab ea schismaticae adscripta; quod si adsit actu formali defecerit, altera vero Ecclesiae perversionis periculum coniugis catholici et vel communitati ecclesiali plenam prolis, coniugium ipsa etiam lege divina communionem cum Ecclesia catholica non vetatur. habenti adscripta, sine expressa auctoritatis competentis licentia prohibitum est. 1061 Can. 1061. § 1. Ecclesia super impedimento 1125 - Can. 1125 — Huiusmodi licentiam concedere mixtae i religionis non dispensat, nisi: 1126 potest Ordinarius loci, si iusta et rationabilis l.o Urgeant iustae ac graves causae; causa habeatur; eam ne concedat, nisi 2.o Cautionem praestiterit coniux impletis condicionibus quae sequuntur: acatholicus de amovendo a coniuge 1° pars catholica declaret se paratam esse catholico perversionis periculo, et uterque pericula a fide deficiendi removere atque coniux de universa prole catholice tantum sinceram promissionem praestet se omnia baptizanda et educanda; pro viribus facturam esse, ut universa proles 3.o Moralis habeatur certitudo de in Ecclesia catholica baptizetur et educetur; cautionum implemento. 2° de his promissionibus a parte catholica § 2. Cautiones regulariter in scriptis faciendis altera pars tempestive certior fiat, exigantur. adeo ut constet ipsam vere consciam esse promissionis et obligationis partis catholicae; 3° ambae partes edoceantur de finibus et proprietatibus essentialibus matrimonii, a neutro contrahente excludendis. Can. 1126 — Episcoporum conferentiae est tum modum statuere, quo hae declarationes et promissiones, quae semper requiruntur, faciendae sint, tum rationem definire, qua de ipsis et in foro externo constet et pars non catholica certior reddatur. 1062 Can. 1062. Coniux catholicus obligatione _ _ tenetur conversionem coniugis acatholici prudenter curandi. 1063 § 1 Can. 1063. § 1. Etsi ab Ecclesia obtenta sit 1127 § 3 Can. 1127 § 3. Vetatur, ne ante vel post dispensatio super impedimento mixtae canonicam celebrationem ad normam § 1, (281) religionis, coniuges nequeunt, vel ante vel alia habeatur eiusdem matrimonii celebratio post matrimonium coram Eccclesia initum, religiosa ad matrimonialem consensum adire quoque, sive per se sive per praestandum vel renovandum; item ne fiat procuratorem, ministrum acatholicum uti celebratio religiosa, in qua assistens sacris addictum, ad matrimonialem catholicus et minister non catholicus consensum praestandum vel renovandum. insimul, suum quisque ritum peragens, partium consensum exquirant. 1063 § 2. Si parochus certe noverit sponsos hanc _ _ § 2 - 3 legem violaturos esse vel iam violasse, eorum matrimonio ne assistat, nisi ex gravissimis causis, remoto scandalo et consulto prius Ordinario. § 3. Non improbatur tamen quod, lege civili iubente, coniuges se sistant etiam coram ministro acatholico, officialis civilis tantum munere fungente, idque ad actum civilem dumtaxat explendum, effectuum civilium gratia.

74 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1064 Can. 1064. Ordinarii aliique animarum 1128 Can. 1128 — Locorum Ordinarii aliique pastores: animarum pastores curent, ne coniugi 1.º Fideles a mixtis nuptiis, quantum catholico et filiis e matrimonio mixto natis possunt, absterreant; auxiium spirituale desit ad eorum 2.º Si eas impedire non valeant, omni studio obligationes adimplendas atque coniuges curent ne contra Dei et Ecclesiae leges adiuvent ad vitae coniugalis et familiaris contrahantur; fovendam unitatem. 3.º Mixtis nuptiis celebratis sive in proprio sive in alieno territorio, sedulo invigilent ut coniuges promissiones factas fideliter impleant; 4.º Assistentes matrimonio servent praescriptum can. 1102.

1065 Can. 1065. § 1. Absterreantur quoque fideles 1071 Can. 1071 — § 1. Excepto casu necessitatis, a matrimonio contrahendo cum iis qui § 1, 4°; sine licentia Ordinarii loci ne quis assistat: notorie aut catholicam fidem abiecerunt, 4° matrimonio eius qui notorie catholicam etsi ad sectam acatholicam non transierint, 1071 § 2 fidem abiecerit; aut societatibus ab Ecclesia damnatis Can. 1071 — § 2. Ordinarius loci licentiam adscripti sunt. assistendi matrimonio eius qui notorie § 2. Parochus praedictis nuptiis ne assistat, catholicam fidem abiecerit ne concedat, nisi nisi consulto Ordinario, qui, inspectis servatis normis de quibus in can. 1125, omnibus rei adiunctis, ei permittere poterit congrua congruis referendo. ut matrimonio intersit, dummodo urgeat gravis causa et pro suo prudenti arbitrio Ordinarius iudicet satis cautum esse catholicae educationi universae prolis et remotioni periculi perversionis alterius coniugis. 1066 Can.1066. Si publicus peccator aut censura 1071 Can. 1071 — § 1. Excepto casu necessitatis, notorie innodatus prius ad sacramentalem § 1, 5° sine licentia Ordinarii loci ne quis assistat: confessionem accedere aut cum Ecclesia 5° matrimonio eius qui censura innodatus reconciliari recusaverit, parochus eius sit; matrimonio ne assistat, nisi gravis urgeat causa, de qua, si fieri possit, consulat Ordinarium. 1067 Can. 1067. § 1. Vir ante decimum sextum 1072; Can. 1072 — Curent animarum pastores a aetatis annum completum, mulier ante matrimonii celebratione avertere iuvenes decimum quartum item completum, 1083 § 1 ante aetatem, qua secundum regionis matrimonium validum inire non possunt. receptos mores matrimonium iniri solet. - § 2. Licet matrimonium post praedictam Can. 1083 — § 1. Vir ante decimum sextum aetatem contractum validum sit, curent aetatis annum completum, mulier ante tamen animarum pastores ab eo avertere decimum quartum item completum, iuvenes ante aetatem, qua, secundum matrimonium valide inire non possunt. regionis receptos mores, matrimonium iniri solet. 1068 Can. 1068. § 1. Impotentia antecedens et 1084 Can. 1084 — § 1. Impotentia coeundi perpetua, sive ex parte viri sive ex parte antecedens et perpetua, sive ex parte viri mulieris, sive alteri cognita sive non, sive sive ex parte mulieris, sive absoluta sive absoluta sive relativa, matrimonium ipso relativa, matrimonium ex ipsa eius natura naturae iure dirimit. dirimit. § 2. Si impedimentum impotentiae dubium § 2. Si impedimentum impotentiae dubium sit, sive dubio iuris sive dubio facti, sit, sive dubio iuris sive dubio facti, matrimonium non est impediendum. matrimonium non est impediendum nec, § 3. Sterilitas matrimonium nec dirimit nec stante dubio, nullum declarandum. impedit. § 3. Sterilitas matrimonium nec prohibet nec dirimit, firmo praescripto can. 1098.

75 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1069 Can. 1069. § 1. Invalide matrimonium 1085 Can. 1085 — § 1. Invalide matrimonium attentat qui vinculo tenetur prioris attentat qui vinculo tenetur prioris matrimonii, quanquam non consummati, matrimonii, quamquam non consummati. salvo privilegio fidei. § 2. Quamvis prius matrimonium sit irritum § 2. Quamvis prius matrimonium sit irritum aut solutum qualibet ex causa, non ideo licet aut solutum qualibet ex causa, non ideo licet aliud contrahere, antequam de prioris aliud contrahere, antequam de prioris nullitate aut solutione legitime et certo nullitate aut solutione legitime et certo constiterit. constiterit.

1070 Can. 1070. § 1. Nullum est matrimonium 1086 Can. 1086 — § 1. Matrimonium inter duas contractum a persona non baptizata cum personas, quarum altera sit baptizata in persona baptizata in Ecclesia catholica vel Ecclesia catholica vel in eandem recepta nec ad eandem ex haeresi aut schismate actu formali ab ea defecerit, et altera non conversa. baptizata, invalidum est. § 2. Si pars tempore contracti matrimonii § 2. Ab hoc impedimento ne dispensetur, tanquam baptizata communiter habebatur nisi impletis condicionibus de quibus in can. aut eius baptismus erat dubius, standum 1125 et 1126. est, ad normam can. 1014, pro valore matrimonii, donec certo probetur alteram partem baptizatam esse, alteram vero non baptizatam. 1071 Can. 1071. Quae de mixtis nuptiis in 1129 Can. 1129 — Praescripta can. 1127 et 1128 canonibus 1060-1064 praescripta sunt, applicanda sunt quoque matrimoniis, applicari quoque debent matrimoniis quibus quibus obstat impedimentum disparitatis obstat impedimentum disparitatis cultus. cultus, de quo in can. 1086, § 1.

1072 Can. 1072. Invalide matrimonium attentant 1087 Can. 1087 — Invalide matrimonium clerici in sacris ordinibus constituti. attentant, qui in sacris ordinibus sunt constituti. 1073 Can. 1073. Item invalide matrimonium 1088 Can. 1088 — Invalide matrimonium attentant religiosi qui vota sollemnia attentant, qui voto publico perpetuo professi sint, aut vota simplicia, quibus ex castitatis in instituto religioso adstricti sunt. speciali Sedis Apostolicae praescripto vis addita sit nuptias irritandi. 1074 Can. 1074. § 1. Inter virum raptorem et 1089 Can. 1089 — Inter virum et mulierem mulierem, intuitu matrimonii raptam, abductam vel saltem retentam intuitu quandiu ipsa in potestate raptoris manserit, matrimonii cum ea contrahendi, nullum nullum potest consistere matrimonium. matrimonium consistere potest, nisi postea § 2. Quod si rapta, a raptore separata et in mulier a raptore separata et in loco tuto ac loco tuto ac libero constituta, illum in virum libero constituta, matrimonium sponte habere consenserit, impedimentum cessat. eligat. § 3. Quod ad matrimonii nullitatem attinet, raptui par habetur violenta retentio mulieris, cum nempe vir mulierem in loco ubi ea commoratur vel ad quem libere accessit, violenter intuitu matrimonii detinet. 1075, 1° Can. 1075. Valide contrahere nequeunt _ _ matrimonium: 1.º Qui, perdurante eodem legitimo matrimonio, adulterium inter se consummarunt et fidem sibi mutuo dederunt de matrimonio ineundo vel ipsum matrimonium, etiam per civilem tantum actum, attentarunt;

76 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1075, Can. 1075. Valide contrahere nequeunt 1090 Can. 1090 — § 1. Qui intuitu matrimonii 2° e 3° matrimonium: cum certa persona ineundi, huius coniugi 2.º Qui, perdurante pariter eodem legitimo vel proprio coniugi mortem intulerit, matrimonio, adulterium inter se invalide hoc matrimonium attentat. consummarunt eorumque alter § 2. Invalide quoque matrimonium inter se coniugicidium patravit; attentant qui mutua opera physica vel 3.º Qui mutua opera physica vel morali, morali mortem coniugi intulerunt. etiam sine adulterio, mortem coniugi intulerunt. 1076 Can. 1076. § 1. In linea recta 1091 Can. 1091 — § 1. In linea recta consanguinitatis matrimonium irritum est consanguinitatis matrimonium irritum est inter omnes ascendentes et descendentes inter omnes ascendentes et descendentes tum legitimos tum naturales. tum legitimos tum naturales. § 2. In linea collaterali irritum est usque ad § 2. In linea collaterali irritum est usque ad tertium gradum inclusive, ita tamen ut quartum gradum inclusive. matrimonii impedimentum toties tantum § 3. Impedimentum consanguinitatis non multiplicetur quoties communis stipes multiplicatur. multiplicatur. § 4. Numquam matrimonium permittatur, si § 3. Nunquam matrimonium permittatur, si quod subest dubium num partes sint quod subsit dubium num partes sint consanguineae in aliquo gradu lineae rectae consanguineae in aliquo gradu lineae rectae aut in secundo gradu lineae collateralis. aut in primo gradu lineae collateralis.

1077 § 1 Can. 1077. § 1. Affinitas in linea recta dirimit 1092 _ matrimonium in quolibet gradu; in linea collaterali usque ad secundum gradum inclusive; 1077 § 2 Can. 1077 § 2. Affinitatis impedimentum _ _ multiplicatur: 1.o Quoties multiplicatur impedimentum consanguinitatis a quo procedit; 2.o Iterato successive matrimonio cum consanguineo coniugis defuncti.

1078 Can. 1078. Impedimentum publicae 1093 Can. 1093 — Impedimentum publicae honestatis oritur ex matrimonio invalido, honestatis oritur ex matrimonio invalido sive consummato sive non et ex publico vel post instauratam vitam communem aut ex notorio concubinatu; et nuptias dirimit in notorio vel publico concubinatu; et nuptias primo et secundo gradu lineae rectae inter dirimit in primo gradu lineae rectae inter virum et consanguineas mulieris, ac vice virum et consanguineas mulieris, ac vice versa. versa. 1079 Can. 1079. Ea tantum spiritualis cognatio _ _ matrimonium irritat, de qua in can. 768.

1080 Can. 1080. Qui lege civili inhabiles ad 1094 Can. 1094 — Matrimonium inter se valide nuptias inter se ineundas habentur ob contrahere nequeunt qui cognatione legali (294) cognationem legalem ex adoptione ortam, ex adoptione orta, in linea recta aut in nequeunt vi iuris canonici matrimonium secundo gradu lineae collateralis, coniuncti inter se valide contrahere. sunt.

77 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1081 Can. 1081. § 1. Matrimonium facit partium 1057; Can. 1057 — § 1. Matrimonium facit partium consensus inter personas iure habiles consensus inter personas iure habiles legitime manifestatus; qui nulla humana 1095 legitime manifestatus, qui nulla humana potestate suppleri valet. potestate suppleri valet. § 2. Consensus matrimonialis est actus § 2. Consensus matrimonialis est actus voluntatis quo utraque pars tradit et voluntatis, quo vir et mulier foedere acceptat ius in corpus, perpetuum et irrevocabili sese mutuo tradunt et accipiunt exclusivum, in ordine ad actus per se aptos ad constituendum matrimonium. ad prolis generationem. Can. 1095 — Sunt incapaces matrimonii contrahendi: 1° qui sufficienti rationis usu carent; 2° qui laborant gravi defectu discretionis iudicii circa iura et officia matrimonialia essentialia mutuo tradenda et acceptanda; 3° qui ob causas naturae psychicae obligationes matrimonii essentiales assumere non valent.

1082 Can.1082. § 1. Ut matrimonialis consensus 1096 Can. 1096 — § 1. Ut consensus haberi possit, necesse est ut contrahentes matrimonialis haberi possit, necesse est ut saltem non ignorent matrimonium esse contrahentes saltem non ignorent societatem permanentem inter virum et matrimonium esse consortium permanens mulierem ad filios procreandos. inter virum et mulierem ordinatum ad § 2. Haec ignorantia post pubertatem non prolem, cooperatione aliqua sexuali, praesumitur. procreandam. § 2. Haec ignorantia post pubertatem non praesumitur. 1083 Can. 1083. § 1. Error circa personam 1097 Can. 1097 — § 1. Error in persona invalidum invalidum reddit matrimonium. reddit matrimonium. § 2. Error circa qualitatem personae, etsi det § 2. Error in qualitate personae, etsi det causam contractui, matrimonium irritat causam contractui, matrimonium irritum tantum: non reddit, nisi haec qualitas directe et 1.o Si error qualitatis redundet in errorem principaliter intendatur. personae; 2.o Si persona libera matrimonium contrahat cum persona quam liberam putat, cum contra sit serva, servitute proprie dicta. 1084 Can. 1084. Simplex error circa matrimonii 1099 Can. 1099 — Error circa matrimonii unitatem vel indissolubilitatem aut unitatem vel indissolubilitatem aut sacramentalem dignitatem, etsi det causam sacramentalem dignitatem, dummodo non contractui, non vitiat consensum determinet vel voluntatem, non vitiat matrimonialem. consensum matrimonialem.

1085 Can. 1085. Scientia aut opinio nullitatis 1100 Can. 1100 — Scientia aut opinio nullitatis matrimonii consensum matrimonialem matrimonii consensum matrimonialem non necessario non excludit. necessario excludit. 1086 Can. 1086. § 1. Internus animi consensus 1101 Can. 1101 — § 1. Internus animi consensus semper praesumitur conformis verbis vel praesumitur conformis verbis vel signis in signis in celebrando matrimonio adhibitis. celebrando matrimonio adhibitis. § 2. At si alterutra vel utraque pars positivo § 2. At si alterutra vel utraque pars positivo voluntatis actu excludat matrimonium voluntatis actu excludat matrimonium ipsum, aut omne ius ad coniugalem actum, ipsum vel matrimonii essentiale aliquod vel essentialem aliquam matrimonii elementum, vel essentialem aliquam proprietatem, invalide contrahit. proprietatem, invalide contrahit.

1087 § 2 Can. 1087. § 2. Nullus alius metus, etiamsi _ _ det causam contractui, matrimonii nullitatem secumfert.

78 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1088 Can. 1088. § 1. Ad matrimonium valide 1104 Can. 1104 — § 1. Ad matrimonium valide contrahendum necesse est ut contrahentes contrahendum necesse est ut contrahentes sint praesentes sive per se ipsi sive per sint praesentes una simul sive per se ipsi, procuratorem. sive per procuratorem. § 2. Sponsi matrimonialem consensum § 2. Sponsi consensum matrimonialem exprimant verbis; nec aequipollentia signa verbis exprimant; si vero loqui non possunt, adhibere ipsis licet, si loqui possint. signis aequipollentibus.

1089 Can. 1089. § 1. Firmis dioecesanis statutis 1105 Can. 1105 — § 1. Ad matrimonium per §§ 1-3 desuper additis, ut matrimonium per procuratorem valide ineundum requiritur: procuratorem valide ineatur, requiritur 1° ut adsit mandatum speciale ad mandatum speciale ad contrahendum cum contrahendum cum certa persona; certa persona, subscriptum a mandante et 2° ut procurator ab ipso mandante vel a parocho aut Ordinario loci in quo designetur, et munere suo per se ipse mandatum fit, vel a sacerdote ab alterutro fungatur. delegato, vel a duobus saltem testibus. § 2. Mandatum, ut valeat, subscribendum § 2. Si mandans scribere nesciat, id in ipso est a mandante et praeterea a parocho vel mandato adnotetur et alius testis addatur Ordinario loci in quo mandatum datur, aut a qui scripturam ipse quoque subsignet; secus sacerdote ab alterutro delegato, aut a mandatum irritum est. duobus saltem testibus; aut confici debet § 3. Si, antequam procurator nomine per documentum ad normam iuris civilis mandantis contraxerit, hic mandatum authenticum. revocaverit aut in amentiam inciderit, § 3. Si mandans scribere nequeat, id in ipso invalidum est matrimonium, licet sive mandato adnotetur et alius testis addatur procurator sive alia pars contrahens haec qui scripturam ipse quoque subsignet; secus ignoraverint; mandatum irritum est. § 4. Si mandans, antequam procurator eius nomine contrahat, mandatum revocaverit aut in amentiam inciderit, invalidum est matrimonium, licet sive procurator sive altera pars contrahens haec ignoraverit. 1089 § 4 Can. 1089 § 4. Ut matrimonium validum sit, _ _ procurator debet munere suo per se ipse fungi. 1090 Can. 1090. Matrimonium per interpretem 1106 Can. 1106 — Matrimonium per interpretem quoque contrahi potest. contrahi potest; cui tamen parochus ne assistat, nisi de interpretis fide sibi constet.

1091 Can. 1091. Matrimonio per procuratorem vel 1071 Can. 1071 — § 1. Excepto casu necessitatis, per interpretem contrahendo parochus ne § 1, 7°; sine licentia Ordinarii loci ne quis assistat, nisi adsit iusta causa et de assistat:7º matrimonio per procuratorem authenticitate mandati vel de interpretis fide 1105 ineundo, de quo in can. 1105. dubitari nullo modo liceat, habita, si tempus suppetat, Ordinarii licentia.

1106 Can. 1106 — Matrimonium per interpretem contrahi potest; cui tamen parochus ne assistat, nisi de interpretis fide sibi constet. 1092 Can. 1092. Conditio semel apposita et non 1102 Can. 1102 — § 1. Matrimonium sub revocata: § 1 e 2 condicione de futuro valide contrahi nequit. 1.o Si sit de futuro necessaria vel § 2. Matrimonium sub condicione de impossibilis vel turpis, sed non contra praeterito vel de praesenti initum est matrimonii substantiam, pro non adiecta validum vel non, prout id quod condicioni habeatur; subest, exsistit vel non. 2.o Si de futuro contra matrimonii substantiam illud reddit invalidum; 3.o Si de futuro licita, valorem matrimonii suspendit; 4.o Si de praeterito vel de praesenti, matrimonium erit validum vel non, prout id quod conditioni subest, exsistit vel non.

79 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1093 Can. 1093. Etsi matrimonium invalide 1107 Can. 1107 — Etsi matrimonium invalide ratione impedimenti initum fuerit, ratione impedimenti vel defectus formae consensus praestitus praesumitur initum fuerit, consensus praestitus perseverare, donec de eius revocatione praesumitur perseverare, donec de eius constiterit. revocatione constiterit. 1094 Can. 1094. Ea tantum matrimonia valida 1108 § 1 Can. 1108 — § 1. Ea tantum matrimonia sunt quae contrahuntur coram parocho, vel valida sunt, quae contrahuntur coram loci loci Ordinario, vel sacerdote ab alterutro Ordinario aut parocho aut sacerdote vel delegato et duobus saltem testibus, diacono ab alterutro delegato qui assistant, secundum tamen regulas expressas in necnon coram duobus testibus, secundum canonibus qui sequuntur, et salvis tamen regulas expressas in canonibus qui exceptionibus de quibus in can. 1098,1099. sequuntur, et salvis exceptionibus de quibus in cann. 144, 1112, § 1, 1116 et 1127, §§ 1-2.

1095 Can. 1095. § 1. Parochus et loci Ordinarius 1108 § 2; Can.1108 § 2. Assistens matrimonio valide matrimonio assistunt: intellegitur tantum qui praesens exquirit (312) 1º A die tantummodo adeptae canonicae 1109 manifestationem contrahentium consensus possessionis beneficii ad normam can. 334, eamque nomine Ecclesiae recipit. § 3, 1444, § 1, vel initi officii, nisi per Can. 1109 — Loci Ordinarius et parochus, sententiam fuerint excommunicati vel nisi per sententiam vel per decretum fuerint interdicti vel suspensi ab officio aut tales excommunicati vel interdicti vel suspensi ab declarati; officio aut tales declarati, vi officii, intra 2º Intra fines dumtaxat sui territorii; in quo fines sui territorii, valide matrimoniis matrimoniis nedum suorum subditorum, assistunt non tantum subditorum, sed etiam sed etiam non subditorum valide assistunt; non subditorum, dummodo eorum alteruter 3º Dummodo neque vi neque metu gravi sit ritus latini. constricti requirant excipiantque contrahentium consensum.§ 2. Parochus et loci Ordinarius qui matrimonio possunt valide assistere, possunt quoque alii sacerdoti licentiam dare ut intra fines sui territorii matrimonio valide assistat. 1095 (Vid.) 1110; Can. 1110 — Ordinarius et parochus personalis vi officii matrimonio solummodo 1111 § 1 eorum valide assistunt, quorum saltem alteruter subditus sit intra fines suae dicionis. Can. 1111 — § 1. Loci Ordinarius et parochus, quamdiu valide officio funguntur, possunt facultatem intra fines sui territorii matrimoniis assistendi, etiam generalem, sacerdotibus et diaconis delegare. 1096 Can. 1096. § 1. Licentia assistendi 1111 § 2; Can. 1111 § 2. Ut valida sit delegatio matrimonio concessa ad normam can. 1095, facultatis assistendi matrimoniis, § 2, dari expresse debet sacerdoti 1113 determinatis personis expresse dari debet; si determinato ad matrimonium agitur de delegatione speciali, ad determinatum, exclusis quibuslibet determinatum matrimonium danda est; si delegationibus generalibus, nisi agatur de vero agitur de delegatione generali, scripto vicariis cooperatoribus pro paroecia cui est concedenda. addicti sunt; secus irrita est. Can. 1113 — Antequam delegatio concedatur § 2. Parochus vel loci Ordinarius licentiam specialis, omnia provideantur, quae ius ne concedat, nisi expletis omnibus quae ius statuit ad libertatem status comprobandam. constituit pro libertate status comprobanda.

80 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1097 Can. 1097. § 1. Parochus autem vel loci 1114 - Can. 1114 — Assistens matrimonio illicite Ordinarius matrimonio licite assistunt: 1115 agit, nisi ipsi constiterit de libero statu 1.º Constito sibi legitime de libero statu contrahentium ad normam iuris atque, si contrahentium ad normam iuris; fieri potest, de licentia parochi, quoties vi 2.º Constito insuper de domicilio vel quasi- delegationis generalis assistit. domicilio vel menstrua commoratione aut, si de vago agatur, actuali commoratione Can. 1115 — Matrimonia celebrentur in alterutrius contrahentis in loco matrimonii; paroecia ubi alterutra pars contrahentium 3.º Habita, si conditiones deficiant de habet domicilium vel quasi-domicilium vel quibus n. 2, licentia parochi vel Ordinarii menstruam commorationem, aut, si de vagis domicilii vel quasidomicilii aut menstruae agitur, in paroecia ubi actu commorantur; commorationis alterutrius contrahentis, nisi cum licentia proprii Ordinarii aut parochi vel de vagis actu itinerantibus res sit, qui proprii, alibi celebrari possunt. nullibi commorationis sedem habent, vel gravis necessitas intercedat quae a licentia petenda excuset. § 2. In quolibet casu pro regula habeatur ut matrimonium coram sponsae parocho celebretur, nisi iusta causa excuset; matrimonia autem catholicorum mixti ritus, nisi aliud particulari iure cautum sit, in ritu viri et coram eiusdem parocho sunt celebranda. § 3. Parochus qui sine licentia iure requisita matrimonio assistit, emolumenta stolae non facit sua, eaque proprio contraenti.

1098 Can. 1098. Si haberi vel adiri nequeat sine 1116 Can. 1116 — § 1. Si haberi vel adiri nequeat gravi incommodo parochus vel Ordinarius sine gravi incommodo assistens ad normam vel sacerdos delegatus qui matrimonio iuris competens, qui intendunt verum assistant ad normam canonum 1095, 1096: matrimonium inire, illud valide ac licite 1.º In mortis periculo validum et licitum est coram solis testibus contrahere possunt: matrimonium contractum coram solis 1° in mortis periculo; testibus; et etiam extra mortis periculum, 2° extra mortis periculum, dummodo dummodo prudenter praevideatur eam prudenter praevideatur earum rerum rerum conditionem esse per mensem condicionem esse per mensem duraturam. duraturam; § 2. In utroque casu, si praesto sit alius 2.º In utroque casu, si praesto sit alius sacerdos vel diaconus qui adesse possit, sacerdos qui adesse possit, vocari et, una vocari et, una cum testibus, matrimonii cum testibus, matrimonio assistere debet, celebrationi adesse debet, salva coniugii salva coniugii validitate coram solis testibus. validitate coram solis testibus. 1099 § 1 Can. 1099. § 1. Ad statutam superius 1117; Can. 1117 — Statuta superius forma formam servandam tenentur: servanda est, si saltem alterutra pars 1º Omnes in catholica Ecclesia baptizati et 1127 § 1 matrimonium contrahentium in Ecclesia ad eam ex haeresi aut schismate conversi, catholica baptizata vel in eandem recepta sit licet sive hi sive illi ab eadem postea neque actu formali ab ea defecerit, salvis defecerint, quoties inter se matrimonium praescriptis can. 1127, § 2. ineunt; Can. 1127 — § 1. Ad formam quod attinet in 2º Iidem, de quibus supra, si cum matrimonio mixto adhibendam, serventur acatholicis sive baptizatis sive non baptizatis praescripta can. 1108; si tamen pars etiam post obtentam dispensationem ab catholica matrimonium contrahit cum parte impedimento mixtae religionis vel non catholica ritus orientalis, forma disparitatis cultus matrimonium canonica celebrationis servanda est ad contrahant; liceitatem tantum; ad validitatem autem 3º Orientales, si cum latinis contrahant hac requiritur interventus ministri sacri, servatis forma adstrictis; aliis de iure servandis.

81 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1099 § 2 Can. 1099. § 2. Firmo autem praescripto § 1, _ _ n.1, acatholici sive baptizati sive non baptizati, si inter se contrahant, nullibi tenentur ad catholicam matrimonii formam servandam; item ab acatholicis nati, etsi in Ecclesia catholica baptizati, qui ab infantili aetate in haeresi vel sehismate aut infidelitate vel sine ulla religione adoleverunt, quoties cum parte acatholica contraxerint. 1100 Can. 1100. Extra casum necessitatis, in 1119 Can. 1119 — Extra casum necessitatis, in matrimonii celebratione serventur ritus in matrimonii celebratione serventur ritus in libris ritualibus ab Ecclesia probatis libris liturgicis, ab Ecclesia probatis, praescripti aut laudabilibus consuetudinibus praescripti aut legitimis consuetudinibus recepti. recepti. 1101 - Can. 1101. § 1. Parochus curet ut sponsi _ _ 1102 benedictionem sollemnem accipiant, quae dari eis potest etiam postquam diu vixerint in matrimonio, sed solum in Missa, servata speciali rubrica et excepto tempore feriato. § 2. Sollemnem benedictionem ille tantum sacerdos per se ipse vel per alium dare potest, qui valide et licite matrimonio potest assistere. Can. 1102. § 1. In matrimoniis inter partem catholicam et partem acatholicam interrogationes de consensu fieri debent secundum praescriptum can. 1095, § 1, n. 3. § 2. Sed omnes sacri ritus prohibentur; quod si ex hac prohibitione graviora mala praevideantur, Ordinarius potest aliquam ex consuetis ecclesiasticis caeremoniis, exclusa semper Missae celebratione, permittere. 1103 Can. 1103. § 1. Celebrato matrimonio, 1121 Can. 1121 — § 1. Celebrato matrimonio, parochus vel qui eius vices gerit, § 1 e 2; parochus loci celebrationis vel qui eius vices quamprimum describat in libro gerit, etsi neuter eidem astiterit, quam matrimoniorum nomina coniugum ac primum adnotet in matrimoniorum regestis testium, locum et diem celebrati matrimonii nomina coniugum, assistentis ac testium, atque alia secundum modum in libris locum et diem celebrationis matrimonii, ritualibus et a proprio Ordinario iuxta modum ab Episcoporum conferentia praescriptum; idque licet alius sacerdos vel aut ab Episcopo dioecesano praescriptum. a se vel ab Ordinario delegatus matrimonio § 2. Quoties matrimonium ad normam can. astiterit. 1116 contrahitur, sacerdos vel diaconus, si § 2. Praeterea, ad normarn can. 470, § 2, celebrationi adfuerit, secus testes tenentur parochus in libro quoque baptizatorum in solidum cum contrahentibus parochum adnotet coniugem tali die in sua paroecia aut Ordinarium loci de inito coniugio quam matrimonium contraxisse. Quod si coniux primum certiorem reddere. alibi baptizatus fuerit, matrimonii parochus notitiam initi contractus ad parochum baptismi sive per se sive per Curiam episcopalem transmittat, ut matrimonium in baptizatorum librum referatur. § 3. Quoties matrimonium ad normam can. 1098 contrahitur, sacerdos, si eidem adstiterit, secus testes tenentur in solidunt cum contrahentibus curare ut initum coniugium in praescriptis libris quamprimum adnotetur.

82 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1103 (Vid.) 1122 Can. 1122 — § 1. Matrimonium contractum adnotetur etiam in regestis baptizatorum, in quibus baptismus coniugum inscriptus est. § 2. Si coniux matrimonium contraxerit non in paroecia in qua baptizatus est, parochus loci celebrationis notitiam initi coniugii ad parochum loci collati baptismi quam primum transmittat. 1104 Can. 1104. Nonnisi ex gravissima et 1130 Can. 1130 — Ex gravi et urgenti causa loci urgentissima causa et ab ipso loci Ordinario, Ordinarius permittere potest, ut (324) excluso Vicario Generali sine speciali matrimonium secreto celebretur. mandato, permitti potest ut matrimonium conscientiae ineatur, idest matrimonium celebretur omissis denuntiationibus et secreto, ad normam canonum qui sequuntur. 1105 Can. 1105. Permissio celebrationis 1131 Can. 1131 — Permissio matrimonium secreto matrimonii conscientiae secumfert celebrandi secumfert: promissionem et gravem obligationem 1° ut secreto fiant investigationes quae ante secreti servandi ex parte sacerdotis matrimonium peragendae sunt; assistentis, testium, Ordinarii eiusque 2° ut secretum de matrimonio celebrato successorum, et etiam alterius coniugis, servetur ab Ordinario loci, assistente, altero non consentiente divulgationi. testibus, coniugibus.

1106 Can. 1106. Huius promissionis obligatio ex 1132 Can. 1132 — Obligatio secretum servandi, de parte Ordinarii non extenditur ad casum qua in can. 1131, n. 2, ex parte Ordinarii loci quo vel aliquod scandalum aut gravis erga cessat si grave scandalum aut gravis erga matrimonii sanctitatem iniuria ex secreti matrimonii sanctitatem iniuria ex secreti observantia immineat, vel parentes non observantia immineat, idque notum fiat curent filios ex tali matrimonio susceptos partibus ante matrimonii celebrationem. baptizari aut eos baptizandos curent falsis expressis nominibus, quin interim Ordinario intra triginta dies notitiam prolis susceptae et baptizatae cum sincera indicatione parentum praebeant, vel christianam filiorum educationem negligant. 1107 Can. 1107. Matrimonium conscientiae non 1133 Can. 1133 — Matrimonium secreto est adnotandum in consueto celebratum in peculiari tantummodo matrimoniorum ac baptizatorum libro, sed regesto, servando in secreto curiae archivo, in peculiari libro servando in secreto Curiae adnotetur. archivo de quo in can. 379. 1108 Can. 1108. § 1. Matrimonium quolibet anni _ _ tempore contrahi potest. § 2. Sollemnis tantum nuptiarum benedictio vetatur a prima dominica Adventus usque ad diem Nativitatis Domini inclusive, et a feria IV Cinerum usque ad dominicam Paschatis inclusive. § 3. Ordinarii tamen locorum possunt, salvis legibus liturgicis, etiam praedictis temporibus eam permittere ex iusta causa, monitis sponsis ut a nimia pompa abstineant.

83 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1109 eam permittere ex iusta causa, monitis 1118 Can. 1118 — § 1. Matrimonium inter sponsis ut a nimia pompa abstineant. catholicos vel inter partem catholicam et Can. 1109. § 1. Matrimonium inter partem non catholicam baptizatam catholicos celebretur in ecclesia paroeciali; celebretur in ecclesia paroeciali; in alia in alia autem ecclesia vel oratorio sive ecclesia aut oratorio celebrari poterit de publico sive semi - publico, nonnisi de licentia Ordinarii loci vel parochi. licentia Ordinarii loci vel parochi celebrari § 2. Matrimonium in alio convenienti loco poterit. celebrari Ordinarius loci permittere potest. § 2. Matrimonium in aedibus privatis § 3. Matrimonium inter partem catholicam celebrari Ordinarii locorum in et partem non baptizatam in ecclesia vel in extraordinario tantum aliquo casu et alio convenienti loco celebrari poterit. accedente semper iusta ac rationabili causa permittere possunt; sed in ecclesiis vel oratoriis sive Seminarii sive religiosarum, Ordinarii id ne permittant, nisi urgente necessitate, ac opportunis adhibitis cautelis. § 3. Matrimonia vero inter partem catholicam et partem acatholicam extra ecclesiam celebrentur; quod si Ordinarius prudenter iudicet id servari non posse quin graviora oriantur mala, prudenti eius arbitrio committitur hac super re dispensare, firmo tamen praescripto can. 1102, § 2. 1110 Can. 1100. Extra casum necessitatis, in 1134 Can. 1134 — Ex valido matrimonio enascitur matrimonii celebratione serventur ritus in inter coniuges vinculum natura sua libris ritualibus ab Ecclesia probatis perpetuum et exclusivum; in matrimonio praescripti aut laudabilibus consuetudinibus praeterea christiano coniuges ad sui status recepti. officia et dignitatem peculiari sacramento roborantur et veluti consecrantur.

1111 Can. 1111. Utrique coniugi ab ipso 1135 _ matrimonii initio aequum ius et officium est quod attinet ad actus proprios coniugalis vitae. 1112 Can. 1112. Nisi iure speciali aliud cautum sit, _ _ uxor, circa canonicos effectus, particeps efficitur status mariti.

1113 Can. 1113. Parentes gravissima obligatione 793; Can. 793 —§ 1. I genitori, come pure coloro tenentur prolis educationem tum religiosam che ne fanno le veci, sono vincolati et moralem, tum physicam et civilem pro 1136 dall'obbligo e hanno il diritto di educare la viribus curandi et etiam temporali eorum prole; i genitori cattolici hanno anche il bono providendi. dovere e il diritto di scegliere quei mezzi e quelle istituzioni attraverso i quali, secondo le circostanze di luogo, possano provvedere nel modo più appropriato all'educazione cattolica dei figli. §2. È diritto dei genitori di usufruire anche degli aiuti che la società civile deve fornire e di cui hanno bisogno nel procurare l'educazione cattolica dei figli. Can. 1136 — Parentes officium gravissimum et ius primarium habent prolis educationem tum physicam, socialem et culturalem, tum moralem et religiosam pro viribus curandi. 1114 Can. 1114. Legitimi sunt filii concepti aut 1137 Can. 1137 — Legitimi sunt filii concepti aut nati ex matrimonio valido vel putativo, nisi nati ex matrimonio valido vel putativo. parentibus ob sollemnem professionem religiosam vel susceptum ordinem sacrum prohibitus tempore conceptionis fuerit usus matrimonii antea contracti.

84 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1115 Can. 1115. § 1. Pater is est quem iustae 1138 Can. 1138 — § 1. Pater is est, quem iustae nuptiae demonstrant, nisi evidentibus nuptiae demonstrant, nisi evidentibus argumentis contrarium probetur. argumentis contrarium probetur. § 2. Legitimi praesumuntur filii qui nati sunt § 2. Legitimi praesumuntur filii, qui nati saltem post sex menses a die celebrati sunt saltem post dies 180 a die celebrati matrimonii, vel intra decem menses a die matrimonii, vel infra dies 300 a die dissolutae vitae coniugalis. dissolutae vitae coniugalis.

1116 Can. 1116. Per subsequens parentum 1139 Can. 1139 — Fiii illegitimi legitimantur per matrimonium sive verum sive putativum, subsequens matrimonium parentum sive sive noviter contractum sive convalidatum, validum sive putativum, vel per rescriptum etiam non consummatum, legitima efficitur Sanctae Sedis. proles, dummodo parentes habiles exstiterint ad matrimonium inter se contrahendum tempore conceptionis, vel praegnationis, vel nativitatis. 1117 Can. 1117. Filii legitimati per subsequens 1140 Can. 1140 — Filii legitimati, ad effectus matrimonium, ad effectus canonicos quod canonicos quod attinet, in omnibus attinet, in omnibus aequiparantur legitimis, aequiparantur legitimis, nisi aliud expresse nisi aliud expresse cautum fuerit. iure cautum fuerit. 1118 Can. 1118. Matrimonium validum ratum et 1141 Can. 1141 — Matrimonium ratum et consummatum nulla humana potestate consummatum nulla humana potestate nullaque causa, praeterquam morte, dissolvi nullaque causa, praeterquam morte, dissolvi potest. potest. 1119 Can. 1119. Matrimonium non 1142 Can. 1142 — Matrimonium non consummatum inter baptizatos vel inter consummatum inter baptizatos vel inter partem baptizatam et partem non partem baptizatam et partem non baptizatam, dissolvitur tum ipso iure per baptizatam a Romano Pontifice dissolvi sollemnem professionem religiosam, tum potest iusta de causa, utraque parte rogante per dispensationem a Sede Apostolica ex vel alterutra, etsi altera pars sit invita. iusta causa concessam, utraque parte rogante vel alterutra, etsi altera sit invita. 1120 § 1 Can. 1120. § 1. Legitimum inter non 1143 §1 Can. 1143 — § 1. Matrimonium initium a baptizatos matrimonium, licet duobus non baptizatis solvitur ex privilegio consummatum, solvitur in favorem fidei ex paulino in favorem fidei partis quae privilegio Paulino; baptismum recepit, ipso facto quo novum matrimonium ab eadem parte contrahitur, dummodo pars non baptizata discedat. 1120 §2 Can. 1120. § 2. Hoc privilegium non obtinet _ _ in matrimonio inter partem baptizatam et partem non baptizatam inito cum dispensatione ab impedimento disparitatis cultus. 1121 Can. 1121. § 1. Antequam coniux conversus 1144 Can. 1144 — § 1. Ut pars baptizata novum et baptizatus novum matrimonium valide matrimonium valide contrahat, pars non contrahat, debet, salvo praescripto can. baptizata semper interpellari debet an: 1125, partem non baptizatam interpellare: 1° velit et ipsa baptismum recipere; 1.º An velit et ipsa converti ac baptismum 2° saltem velit cum parte baptizata pacifice suscipere; cohabitare, sine contumelia Creatoris. 2.º An saltem velit secum cohabitare § 2. Haec interpellatio post baptismum fieri pacifice sine contumelia Creatoris. debet; at loci Ordinarius, gravi de causa, § 2. Hae interpellationes fieri semper permittere potest ut interpellatio ante debent, nisi Sedes Apostolica aliud baptismum fiat, immo et ab interpellatione declaraverit. dispensare, sive ante sive post baptismum, dummodo constet modo procedendi saltem summario et extraiudiciali eam fieri non posse aut fore inutilem.

85 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1122 Can. 1122. § 1. Interpellationes fiant 1145 Can. 1145 — § 1. Interpellatio fiat regulariter regulariter forma saltem summaria et de auctoritate loci Ordinarii partis extraiudiciali, de auctoritate Ordinarii conversae; a quo Ordinario concedendae coniugis conversi, a quo Ordinario sunt alteri coniugi, si quidem eas petierit, concedendae sunt quoque coniugi infideli, si induciae ad respondendum, eodem tamen quidem eas petierit, induciae ad monito ut, si induciae inutiliter deliberandum, eo tamen monito, fore ut, praeterlabantur, eius silentium pro induciis inutiliter praeterlapsis, responsio responsione negativa habeatur. praesumatur negativa. § 2. Interpellatio etiam privatim facta ab § 2. Interpellationes etiam privatim factae ipsa parte conversa valet, immo est licita, si ab ipsa parte conversa, valent, imo sunt forma superius praescripta servari nequeat. etiam licitae, si forma superius praescripta § 3. In utroque casu de interpellatione facta servari nequeat; hoc tamen in casu de ipsis, deque eiusdem exitu in foro externo legitime pro foro externo, constare debet duobus constare debet. saltem testibus vel alio legitimo probationis modo. 1123 Can. 1123. Si interpellationes ex declaratione 1143 § 2; Can. 1143 — § 2. Discedere censetur pars Sedis Apostolicae omissae fuerint, aut si non baptizata, si nolit cum parte baptizata infidelis eisdem negative responderit 1146 cohabitare vel cohabitare sine contumelia expresse vel tacite, pars baptizata ius habet Creatoris, nisi haec post baptismum novas nuptias cum persona catholica receptum iustam ili dederit discedendi contrahendi, nisi ipsa post baptismum causam. dederit parti non baptizatae iustam Can. 1146 — Pars baptizata ius habet novas discedendi causam. nuptias contrahendi cum parte catholica: 1° si altera pars negative interpellationi responderit, aut si interpellatio legitime omissa fuerit; 2° si pars non baptizata, sive iam interpellata sive non, prius perseverans in pacifica cohabitatione sine contumelia Creatoris, postea sine iusta causa discesserit, firmis praescriptis cann. 1144 et 1145. 1124 Can. 1124. Coniux fidelis, licet post 1146 Can. 1146 — Pars baptizata ius habet novas susceptum baptismum denuo nuptias contrahendi cum parte catholica: matrimonialiter cum parte infideli vixerit, 1° si altera pars negative interpellationi ius tamen novas celebrandi nuptias cum responderit, aut si interpellatio legitime persona catholica non amittit, ideoque omissa fuerit; potest hoc iure uti, si coniux infidelis, 2° si pars non baptizata, sive iam mutata voluntate, postea discedat sine iusta interpellata sive non, prius perseverans in causa, vel iam non cohabitet pacifice sine pacifica cohabitatione sine contumelia contumelia Creatoris. Creatoris, postea sine iusta causa discesserit, firmis praescriptis cann. 1144 et 1145.

86 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1125 Can. 1125. Ea quae matrimonium respiciunt 1148 - Can. 1148 — § 1. Non baptizatus, qui plures in constitutionibus Pauli III Altitudo, 1 Iun. 1149 uxores non baptizatas simul habeat, recepto 1537; S. Pii V Romani Pontificis, 2 Aug. in Ecclesia catholica baptismo, si durum ei 1571; Gregorii XIII Populis, 25 Ian. 1585, sit cum earum prima permanere, unam ex quaeque pro peculiaribus locis scripta sunt, illis, ceteris dimissis, retinere potest. Idem ad alias quoque regiones in eisdem adiunctis valet de muliere non baptizata, quae plures extenduntur. maritos non baptizatos simul habeat. § 2. In casibus de quibus in § 1, matrimonium, recepto baptismo, forma legitima contrahendum est, servatis etiam, si opus sit, praescriptis de matrimoniis mixtis et aliis de iure servandis. § 3. Ordinarius loci, prae oculis habita condicione morali, sociali, oeconomica locorum et personarum, curet ut primae uxoris ceterarumque dimissarum necessitatibus satis provisum sit, iuxta normas iustitiae, christianae caritatis et naturalis aequitatis. Can. 1149 — Non baptizatus qui, recepto in Ecclesia catholica baptismo, cum coniuge non baptizato ratione captivitatis vel persecutionis cohabitationem restaurare nequeat, aliud matrimonium contrahere potest, etiamsi altera pars baptismum interea receperit, firmo praescripto can (…) 1126 Can. 1126. Vinculum prioris coniugii, in 1143 Can. 1143 — § 1. Matrimonium initum a infidelitate contracti, tunc tantum solvitur, duobus non baptizatis solvitur ex privilegio cum pars fidelis reapse novas nuptias valide paulino in favorem fidei partis quae iniverit. baptismum recepit, ipso facto quo novum matrimonium ab eadem parte contrahitur, dummodo pars non baptizata discedat. § 2. Discedere censetur pars non baptizata, si nolit cum parte baptizata cohabitare vel cohabitare sine contumelia Creatoris, nisi haec post baptismum receptum iustam ili dederit discedendi causam. 1127 Can. 1127. In re dubia privilegium fidei 1150 Can. 1150 — In re dubia privilegium fidei gaudet favore iuris. gaudet favore iuris. 1128 Can. 1128. Coniuges servare debent vitae 1151 Can. 1151 — Coniuges habent officium et ius coniugalis communionem, nisi iusta causa servandi convictum coniugalem, nisi eos excuset. legitima causa eos excuset. 1129 Can. 1129. § 1. Propter coniugis adulterium, 1152 Can. 1152 — § 1. Licet enixe commendetur ut alter coniux, manente vinculo, ius habet § 1 e 2 coniux, caritate christiana motus et boni solvendi, etiam in perpetuum, vitae familiae sollicitus, veniam non abnuat communionem, nisi in crimen consenserit, comparti adulterae atque vitam coniugalem aut eidem causam dederit, vel illud expresse non disrumpat, si tamen eiusdem culpam aut tacite condonaverit, vel ipse quoque expresse aut tacite non condonaverit, ius idem crimen commiserit.§ 2. Tacita ipsi est solvendi coniugalem convictum, nisi condonatio habetur, si coniux innocens, in adulterium consenserit aut eidem causam postquam de crimine adulterii certior factus dederit aut ipse quoque adulterium est, cum altero coniuge sponte, maritali commiserit. affectu, conversatus fuerit; praesumitur § 2. Tacita condonatio habetur si coniux vero, nisi sex intra menses coniugem innocens, postquam de adulterio certior adulterum expulerit vel dereliquerit, aut factus est, sponte cum altero coniuge legitimam accusationem fecerit. maritali affectu conversatus fuerit; praesumitur vero, si per sex menses coniugalem convictum servaverit, neque recursum apud auctoritatem ecclesiasticam vel civilem fecerit.

87 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1130 Can. 1130. Coniux innocens, sive iudicis 1152 § 3; Can. 1152 § 3. Si coniux innocens sponte sententia sive propria auctoritate legitime convictum coniugalem solverit, intra sex discesserit, nulla unquam obligatione 1155 menses causam separationis deferat ad tenetur coniugem adulterum rursus competentem auctoritatem ecclesiasticam, admittendi ad vitae consortium; potest quae, omnibus inspectis adiunctis, autem eundem admittere aut revocare, nisi perpendat si coniux innocens adduci possit ex ipsius consensu ille statum matrimonio ad culpam condonandam et ad contrarium susceperit. separationem in perpetuum non protrahendam. Can. 1155 — Coniux innocens laudabiiter alterum coniugem ad vitam coniugalem rursus admittere potest, quo in casu iuri separationis renuntiat. 1131 Can. 1131. § 1. Si alter coniux sectae 1153 Can. 1153 — § 1. Si alteruter coniugum grave acatholicae nomen dederit; si prolem seu animi seu corporis periculum alteri aut acatholice educaverit; si vitam criminosam proli facessat, vel aliter vitam communem et ignominiosam ducat; si grave seu animae nimis duram reddat, alteri legitimam seu corporis periculum alteri facessat; si praebet causam discedendi, decreto saevitiis vitam communem nimis difficilem Ordinarii loci et, si periculum sit in mora, reddat, haec aliaque id genus, sunt pro etiam propria auctoritate. altero coniuge totidem legitimae causae § 2. In omnibus casibus, causa separationis discedendi, auctoritate Ordinarii loci, et cessante, coniugalis convictus restaurandus etiam propria auctoritate, si de eis certo est, nisi ab auctoritate ecclesiastica aliter constet, et periculum sit in mora. statuatur. § 2. In omnibus his casibus, causa separationis cessante, vitae consuetudo restauranda est; sed si separatio ab Ordinario pronuntiata fuerit ad certum incertumve tempus, coniux innocens ad id non obligatur, nisi ex decreto Ordinarii vel exacto tempore. 1132 Can. 1132. Instituta separatione, filii 1154 Can. 1154 — Instituta separatione educandi sunt penes coniugem innocentem, coniugum, opportune semper cavendum est et si alter coniugum sit acatholicus, penes debitae filiorum sustentationi et educationi. coniugem catholicum, nisi in utroque casu Ordinarius pro ipsorum filiorum bono, salva semper eorundem catholica educatione, aliud decreverit. 1133 Can. 1133. § 1. Ad convalidandum 1156 Can. 1156 — § 1. Ad convalidandum matrimonium irritum ob impedimentum matrimonium irritum ob impedimentum dirimens, requiritur ut cesset vel dirimens, requiritur ut cesset dispensetur impedimentum et consensum impedimentum vel ab eodem dispensetur, et renovet saltem pars impedimenti conscia. consensum renovet saltem pars § 2. Haec renovatio iure ecclesiastico impedimenti conscia. requiritur ad validitatem, etiamsi initio § 2. Haec renovatio iure ecclesiastico utraque pars consensum praestiterit nec requiritur ad validitatem convalidationis, postea revocaverit. etiamsi initio utraque pars consensum praestiterit nec postea revocaverit. 1134 Can. 1134. Renovatio consensus debet esse 1157 Can. 1157 — Renovatio consensus debet esse novus voluntatis actus in matrimonium novus voluntatis actus in matrimonium, quod constet ab initio nullum fuisse. quod pars renovans scit aut opinatur ab initio nullum fuisse.

88 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1135 Can. 1135. § 1. Si impedimentum sit 1158 Can. 1158 — § 1. Si impedimentum sit publicum, consensus ab utraque parte publicum, consensus ab utraque parte renovandus est forma iure praescripta. renovandus est forma canonica, salvo § 2. Si sit occultum et utrique parti notum, praescripto can. 1127, § 2. satis est ut consensus ab utraque parte § 2. Si impedimentum probari nequeat, satis renovetur privatim et secreto. est ut consensus renovetur privatim et § 3. Si sit occultum et uni parti ignotum, secreto, et quidem a parte impedimenti satis est ut sola pars impedimenti conscia conscia, dummodo altera in consensu consensum privatim et secreto renovet, praestito perseveret, aut ab utraque parte, si dummodo altera in consensu praestito impedimentum sit utrique parti notum. perseveret.

1136 Can. 1136. § 1. Matrimonium irritum ob 1159 Can. 1159 — § 1. Matrimonium irritum ob defectum consensus convalidatur, si pars defectum consensus convalidatur, si pars quae non consenserat, iam consentiat, quae non consenserat, iam consentiat, dummodo consensus ab altera parte dummodo consensus ab altera parte praestitus perseveret. praestitus perseveret. § 2. Si defectus consensus fuerit mere § 2. Si defectus consensus probari nequeat, internus, satis est ut pars quae non satis est ut pars, quae non consenserat, consenserat, interius consentiat. privatim et secreto consensum praestet. § 3. Si fuerit etiam externus, necesse est § 3. Si defectus consensus prob ari potest, consensum etiam exterius manifestare, vel necesse est ut consensus forma canonica forma iure praescripta, si defectus fuerit praestetur. publicus, vel alio modo privato et secreto, si fuerit occultus.

1137 Can. 1137. Matrimonium nullum ob 1160 Can. 1160 — Matrimonium nullum ob defectum formae, ut validum fiat, contrahi defectum formae, ut validum fiat, contrahi denuo debet legitima forma. denuo debet forma canonica, salvo praescripto can. 1127, § 2.

1138 Can. 1138. § 1. Matrimonii in radice sanatio 1161 Can. 1161 — § 1. Matrimonii irriti sanatio in § 1 e 2 est eiusdem convalidatio, secumferens, § 1 e 2 radice est eiusdem, sine renovatione praeter dispensationem ve1 cessationem consensus, convalidatio, a competenti impedimenti, dispensationem a lege de auctoritate concessa, secumferens renovando consensu, et retrotractionem, per dispensationem ab impedimento, si adsit, fictionem iuris, circa effectus canonicos, ad atque a forma canonica, si servata non praeteritum. fuerit, necnon retrotractionem effectuum § 2. Convalidatio fit a momento concessionis canonicorum ad praeteritum. gratiae; retrotractio vero intelligitur facta ad § 2. Convalidatio fit a momento concessionis matrimonii initium, nisi aliud expresse gratiae; retrotractio vero intellegitur facta caveatur; ad momentum celebrationis matrimonii, nisi aliud expresse caveatur. 1138 §3 Can. 1138 § 3. Dispensatio a lege de 1164 Can. 1164 — Sanatio valide concedi potest renovando consensu concedi etiam potest etiam alterutra vel utraque parte inscia; ne vel una tantum vel utraque parte inscia. autem concedatur nisi ob gravem causam.

1139 Can. 1139. § 1. Quodlibet matrimonium 1163 Can. 1163 — § 1. Matrimonium irritum ob initum cum utriusque partis consensu impedimentum vel ob defectum legitimae naturaliter sufficiente, sed iuridice inefficaci formae sanari potest, dummodo consensus ob dirimens impedimentum iuris utriusque partis perseveret. ecclesiastici vel ob defectum legitimae § 2. Matrimonium irritum ob formae, potest in radice sanari, dummodo impedimentum iuris naturalis aut divini consensus perseveret. positivi sanari potest solummodo postquam § 2. Matrimonium vero contractum cum impedimentum cessavit. impedimento iuris naturalis vel divini, etiamsi postea impedimentum cessaverit, Ecclesia non sanat in radice, ne a momento quidem cessationis impedimenti.

89 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1140 Can. 1140. § 1. Si in utraque vel alterutra 1162 Can. 1162 — § 1. Si in utraque vel alterutra parte deficiat consensus, matrimonium parte deficiat consensus, matrimonium (361) nequit sanari in radice, sive consensus ab nequit sanari in radice, sive consensus ab initio defuerit sive ab initio praestitus, initio defuerit, sive ab initio praestitus, postea fuerit revocatus. postea fuerit revocatus. § 2. Quod si consensus ab initio quidem § 2. Quod si consensus ab initio quidem defuerit, sed postea praestitus fuerit, sanatio defuerat, sed postea praestitus est, sanatio concedi potest a momento praestiti concedi potest a momenti praestiti consensus. consensus.

1141 Can.1141. Sanatio in radice concedi unice 1165 § 1 Can. 1165 — § 1. Sanatio in radice concedi potest ab Apostolica Sede. potest ab Apostolica Sede.

1142 - Can. 1142. Licet casta viduitas honorabilior _ _ 1143 sit, secundae tamen et ulteriores nuptiae validae et licitae sunt, firmo praescripto can. 1069, § 2. Can. 1143. Mulier cui semel benedictio sollemnis data sit, nequit in subsequentibus nuptiis eam iterum accipere.

SOMMARIO

90 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

TAVOLA DI CORRESPONDENZE DE PROCESSIBUS CIC 17 – CIC 83

Nota: 69/70

Can. CIC 17 Can. CIC 83 1552 § 1 Can. 1552. § 1. Nomine iudicii ecclesiastici _ _ intelligitur controversiae in re de qua Ecclesia ius habet cognoscendi, coram tribunali ecclesiastico, legitima disceptatio et definitio; 1552 § 2 Can. 1552 § 2. Obiectum iudicii sunt: 1400 Can. 1400 — § 1. Obiectum iudicii sunt: 1º Personarum physicarum vel moralium 1° personarum physicarum vel iuridicarum iura persequenda aut vindicanda, vel iura persequenda aut vindicanda, vel facta earundem personarum facta iuridica iuridica declaranda; declaranda; et tunc iudicium est 2° delicta, quod spectat ad poenam contentiosum; irrogandam vel declarandam. 2º Delicta in ordine ad poenam infligendam § 2. Attamen controversiae ortae ex actu vel declarandam; et tunc iudicium est potestatis administrativae deferri possunt criminale. solummodo ad Superiorem vel ad tribunal administrativum. 1553 § 1, Can. 1553. § 1. Ecclesia iure proprio et 1401 Can. 1401 — Ecclesia iure proprio et 1º e 2º exclusivo cognoscit: exclusivo cognoscit: 1º De causis quae respiciunt res spirituales 1° de causis quae respiciunt res spirituales et spiritualibus adnexas; et spiritualibus adnexas; 2º De violatione legum ecclesiasticarum 2° de violatione legum ecclesiasticarum deque omnibus in quibus inest ratio peccati, deque omnibus in quibus inest ratio quod attinet ad culpae definitionem et peccati, quod attinet ad culpae poenarum ecclesiasticarum irrogationem. definitionem et poenarum ecclesiasticarum irrogationem. 1553 § 1, Can. 1553. § 1. Ecclesia iure proprio et _ _ 3° exclusivo cognoscit: 3º De omnibus causis sive contentiosis sive criminalibus quae respiciunt personas privilegio fori gaudentes ad normam can. 120, 614, 680. 1553 § 2 Can. 1553 § 2. In causis in quibus tum _ _ Ecclesia tum civilis potestas aeque competentes sunt, quaeque dicuntur mixti fori, est locus praeventioni. 1554 Can. 1554. Actor, qui causas mixti fori ad _ _ iudicem ecclesiasticum deductas ad forum saeculare iudicandas defert, congruis poenis puniri potest ad normam can. 2222 et privatur iure contra eandem personam de eadem re et de connexis causam agendi in foro ecclesiastico.

69 Cf. MIGUÉLEZ, L.- ALONSO, S.- CABREROS, M., “Código de Derecho Canónico y legislación complementaria”, 5º Edición, Bilingüe y Comentada, BAC, Madrid, 1944; ENCHIRIDION VATICANUM – VIII, Documenti Ufficiali della Santa Sede, Dehoniane, 4º Edizione, Bologna, 1991. 70 Cf. PETERS, E. N., “Incrementa in Progressu 1983 Codicis Iuris Canonici”, pp.1199-1504, Gratianus Series, Wilson & Lafleur Limitée, Montreal, 2005.

91 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1555 Can. 1555. § 1. Tribunal Congregationis S. 1402 Can. 1402 — Omnia Ecclesiae tribunalia Officii suo more institutoque procedit reguntur canonibus qui sequuntur, salvis sibique propriam consuetudinem retinet; et normis tribunalium Apostolicae Sedis. etiam inferiora tribunalia in causis quae ad S. Officii tribunal spectant, normas ab eodem traditas sequantur oportet. § 2. Cetera tribunalia servare debent praescripta canonum qui sequuntur. § 3. In iudicio pro dimissione religiosorum serventur praescripta can. 654-668. 1556 Can. 1556. Prim Sedes a nemine iudicatur. 1404 Can. 1404 — Prima Sedes a nemine iudicatur. 1557 Can. 1557. § 1. Ipsius Romani Pontificis 1405 Can. 1405 — § 1. Ipsius Romani Pontificis dumtaxat ius est iudicandi: §§ 1 e 3 dumtaxat ius est iudicandi in causis de 1º Eos qui supremum tenent populorum quibus in can. 1401: principatum horumque filios ac filias eosve 1° eos qui supremum tenent civitatis quibus ius est proxime succedendi in magistratum; principatum; 2° Patres Cardinales; 2º Patres Cardinales; 3° Legatos Sedis Apostolicae, et in causis 3º Legatos Sedis Apostolicae, et in poenalibus Episcopos; criminalibus Episcopos, etiam titulares. 4° alias causas quas ipse ad suum § 2. Tribunalibus vero Sedis Apostolicae advocaverit iudicium. reservatur iudicare: § 2. Iudex de actu vel instrumento a 1º Episcopos residentiales in contentiosis, Romano Pontifice in forma specifica salvo praescripto can. 1572, § 2; confirmato videre non potest, nisi ipsius 2º Dioeceses aliasve personas morales praecesserit mandatum. ecclesiasticas quae Superiorem infra § 3. Rotae Romanae reservatur iudicare: Romanum Pontificem non habent, uti 1° Episcopos in contentiosis, firmo religiones exemptas, Congregationes praescripto can. 1419, § 2; monasticas, etc. 2° Abbatem primatem, vel Abbatem § 3. Alias causas quas Romanus Pontifex ad superiorem congregationis monasticae, et suum advocaverit iudicium, videt iudex supremum Moderatorem institutorum quem ipsemet Romanus Pontifex religiosorum iuris pontificii; designaverit. 3° dioeceses aliasve personas ecclesiasticas, sive physicas sive iuridicas, quae Superiorem infra Romanum Pontificem non habent. 1558 Can. 1558. In causis de quibus in can. 1556, 1406 Can. 1406 — § 1. Violato praescripto can. 1557, aliorum iudicum incompetentia est 1404, acta et decisiones pro infectis absoluta. habentur. § 2. In causis, de quibus in can. 1405, aliorum iudicum incompetentia est absoluta. 1559 Can. 1559. § 1. Nemo in prima instantia 1407 Can. 1407 — § 1. Nemo in prima instantia conveniri potest, nisi coram iudice conveniri potest, nisi coram iudice ecclesiastico qui competens sit ob unum ex ecclesiastico qui competens sit ob unum ex titulis qui in can.1560-1568 determinantur. titulis qui in cann. 1408-1414 § 2. Incompetentia iudicis cui nullus ex his determinantur. titulis suffragatur, dicitur relativa. § 2. Incompetentia iudicis, cui nullus ex § 3. Actor sequitur forum rei; quod si reus his titulis suffragatur, dicitur relativa. multiplex forum habeat, optio fori actori § 3. Actor sequitur forum partis conventae; conceditur. quod si pars conventa multiplex forum habet, optio fori actori conceditur. 1560, 1º Can. 1560. Forum necessarium habent: _ _ e 2º 1º Actiones de spolio, coram Ordinario loci rei sitae; 2º Causae respicientes beneficium, quamvis non residentiale, coram Ordinario loci beneficii;

92 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1560, Can. 1560. Forum necessarium habent: 1413, Can. 1413 — Pars conveniri potest: 3º e 4º 3º Causae quae versantur circa 1º e 2º 1° in causis quae circa administrationem administrationem, coram Ordinario loci ubi versantur, coram tribunali loci ubi administratio gesta est; administratio gesta est; 4º Causae quae respiciunt hereditates aut 2° in causis quae respiciunt hereditates vel legata pia, coram Ordinario loci domicilii legata pia, coram tribunali ultimi domicilii testatoris, nisi agatur de mera exsecutione vel quasidomicilii vel commorationis, ad legati, quae videnda est secundum normam cann. 1408-1409, illius de cuius ordinarias competentiae normas. hereditate vel legato pio agitur, nisi agatur de mera exsecutione legati, quae videnda est secundum ordinarias competentiae normas. 1561 § 1 Can. 1561. § 1. Ratione domicilii vel quasi- 1408 Can. 1408 — Quiibet conveniri potest domicilii quilibet conveniri potest coram coram tribunali domicilii vel quasi- Ordinario loci. domicilii. 1561 § 2 Can. 1561. § 2. Ordinarius autem domicilii _ _ vel quasi-domicilii iurisdictionem in subditum, quamvis absentem habet. 1562 Can. 1562. § 1. Qui peregrinus est in Urbe, _ _ licet per breve tempus, potest in ipsa tanquam ip proprio domicilio citari; sed ius habet revocandi domum, idest petendi ut ad proprium Ordinarium remittatur. § 2. Qui in Urbe ab anno commoratur, ius habet declinandi forum Ordinarii et instandi ut coram Urbis tribunalibus citetur. 1563 Can. 1563. Vagus proprium forum habet in 1409 § 1 Can. 1409 — § 1. Vagus forum habet in loco ubi actu commoratur; religiosus in loco loco ubi actu commoratur. domus suae. 1564 Can. 1564. Ratione rei sitae pars conveniri 1410 Can. 1410 — Ratione rei sitae, pars potest coram Ordinario loci, ubi res litigiosa conveniri potest coram tribunali loci, ubi sita est, quoties actio in rem directa sit. res litigiosa sita est, quoties actio in rem directa sit, aut de spolio agatur. 1565 Can. 1565. § 1. Ratione contractus pars 1411 § 1 Can. 1411 — § 1. Ratione contractus pars conveniri potest coram Ordinario loci in conveniri potest coram tribunali loci in quo contractus initus est vel adimpleri quo contractus initus est vel adimpleri debet. debet, nisi partes concorditer aliud § 2. In actu autem contractus permittitur tribunal elegerint. contrahentibus, obligationis declarandae, urgendae vel implendae gratia, locum eligere, in quo etiam absentes citari et conveniri possint. 1566 Can. 1566. § 1. Ratione delicti reus forum 1412 Can. 1412 — In causis poenalibus sortitur in loco patrati delicti. accusatus, licet absens, conveniri potest § 2. Licet post delictum reus e loco coram tribunali loci, in quo delictum discesserit iudex loci ius habet illum citandi patratum est. ad comparendum, et sententiam in eum ferendi. 1567 Can. 1567. Ratione connexionis seu 1414 Can. 1414 — Ratione conexionis, ab uno continentiae ab uno eodemque iudice eodemque tribunali et in eodem processu cognoscendae sunt causae inter se cognoscendae sunt causae inter se connexae, nisi legis praescriptum obstet. conexae, nisi legis praescriptum obstet. 1568 Can. 1568. Ratione praeventionis, cum duo 1415 Can. 1415 — Ratione praeventionis, si duo vel plures iudices aeque com petentes sunt, vel plura tribunalia aeque competentia ei ius est causam cognoscendi qui prius sunt, ei ius est causam cognoscendi, quod citatione reum legitime convenit. prius partem conventam legitime citaverit.

93 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1569 Can. 1569. § 1. Ob primatum Romani 1417 Can. 1417 — § 1. Ob primatum Romani Pontificis integrum est cuilibet fideli in toto Pontificis integrum est cuilibet fideli orbe catholico causam suam sive causam suam sive contentiosam sive contentiosam sive criminalem, in quovis poenalem, in quovis iudicii gradu et in iudicii gradu et in quovis litis statu, quovis litis statu, cognoscendam ad cognoscendam ad Sanctam Sedem deferre Sanctam Sedem deferre vel apud eandem vel apud eandem introducere. introducere. § 2. Recursus tamen ad Sedem Apostolicam § 2. Provocatio tamen ad Sedem interpositus non suspendit, excluso casu Apostolicam interposita non suspendit, appellationis, exercitium iurisdictionis in praeter casum appellationis, exercitium iudice qui causam iam cognoscere coepit; iurisdictionis in iudice qui causam iam quique idcirco poterit iudicium prosequi cognoscere coepit; quique idcirco poterit usque ad definitivam sententiam, nisi iudicium prosequi usque ad definitivam constiterit Sedem Apostolicam causam ad sententiam, nisi Sedes Apostolica iudici se advocasse. significaverit se causam advocasse. 1570§ 1 Can. 1570. § 1. Exceptis causis Sedi _ _ Apostolicae reservatis aut ad eandem advocatis, ceterae omnes cognoscuntur a diversis tribunalibus, de quibus in can. 1572 seqq. 1570 § 2 Can. 1570. § 2. Quodlibet tamen tribunal, 1418 Can. 1418 — Quodlibet tribunal ius habet quod attinet ad partium et testium examen in auxiium vocandi aliud tribunal ad aut citationem, documentorum vel rei causam instruendam vel ad actus controversae inspectionem, decretorum intimandos. intimationem aliaque huiusmodi, ius habet in auxilium vocandi aliud tribunal, quod normas pro singulis actibus iure praescriptas servare debet. 1571 Can. 1571. Qui causam vidit in uno iudicii 1447 Can. 1447 — Qui causae interfuit tamquam gradu, nequit eandem causam in alio iudex, promotor iustitiae, defensor vinculi, iudicare. procurator, advocatus, testis aut peritus, nequit postea valide eandem causam in alia instantia tamquam iudex definire aut in eadem munus assessoris sustinere. 1572 Can. 1572. § 1. In unaquaque dioecesi et pro 1419 Can. 1419 — § 1. In unaquaque dioecesi et omnibus causis a iure expresse non pro omnibus causis iure expresse non exceptis, iudex primae instantiae est loci exceptis, iudex primae instantiae est Ordinarius, qui iudiciariam potestatem Episcopus dioecesanus, qui iudicialem exercere potest ipse per se, vel per alios, potestatem exercere potest per se ipse vel secundum tamen canones qui sequuntur. per alios, secundum canones qui § 2. Si vero agatur de iuribus aut bonis sequuntur. temporalibus Episcopi aut mensae vel § 2. Si vero agatur de iuribus aut bonis Curiae dioecesanae, controversia dirimenda temporalibus personae iuridicae ab deferatur vel, Episcopo consentiente, ad Episcopo repraesentatae, iudicat in primo dioecesanum tribunal collegiale quod gradu tribunal appellationis. constat officiali et duobus iudicibus synodalibus antiquioribus, vel ad iudicem immediate superiorem.

94 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1573 Can. 1573. § 1. Quilibet Episcopus tenetur 1420; Can. 1420 — § 1. Quilibet Episcopus §§ 1-5 officialem eligere cum potestate ordinaria dioecesanus tenetur Vicarium iudicialem iudicandi, a Vicario Generali distinctum, 1422 seu Officialem constituere cum potestate nisi parvitas dioecesis aut paucitas ordinaria iudicandi, a Vicario generali negotiorum suadeat hoc officium ipsi distinctum, nisi parvitas dioecesis aut Vicario Generali committi. paucitas causarum aliud suadeat. § 2. § 2. Officialis unum constituit tribunal cum Vicarius iudicialis unum constituit tribunal Episcopo loci: sed nequit iudicare causas cum Episcopo, sed nequit iudicare causas quas Episcopus sibi reservat. quas Episcopus sibi reservat. § 3. Vicario § 3. Officiali dari possunt adiutores, quibus iudiciali dari possunt adiutores, quibus nomen est vice-officialium. nomen est Vicariorum iudicialium § 4. Tum officialis tum vice-officiales esse adiunctorum seu Vice-officialium. § 4. debent sacerdotes, integrae famae, in iure Tum Vicarius iudicialis tum Vicarii canonico doctores vel ceteroqui periti, iudiciales adiuncti esse debent sacerdotes, annos nati non minus triginta. integrae famae, in iure canonico doctores § 5. Sunt amovibiles ad nutum Episcopi; vel saltem licentiati, annos nati non minus vacante sede, a munere non cessant, nec a triginta. § 5. Ipsi, sede vacante, a munere Vicario Capitulari amoveri possunt; non cessant nec ab Administratore dioeces adveniente autem novo Episcopo, indigent ano amoveri possunt; adveniente autem confirmatione. novo Episcopo, indigent confirmatione. § 6. Qui Vicarius Generalis est idemque Can. 1422 — Vicarius iudicialis, Vicarii officialis, sede vacante, cessat quidem a iudiciales adiuncti et ceteri iudices Vicarii, non autem ab officialis munere. nominantur ad definitum tempus, firmo praescripto can. 1420, § 5, nec removeri possunt nisi ex legitima gravique causa. 1573 Can. 1573. § 6. Qui Vicarius Generalis est _ _ §§ 6 e 7 idemque officialis, sede vacante, cessat quidem a Vicarii, non autem ab officialis munere.§ 7. Si officialis eligatur in Vicarium Capitularem ipse novum nominat officialem. 1574 Can. 1574. § 1. In qualibet dioecesi 1421 - Can. 1421 — § 1. In dioecesi constituantur §§ 1 e 2 presbyteri probatae vitae et in iure canonico 1422 ab Episcopo iudices dioecesani, qui sint periti, etsi extradioecesani, non plures clerici. quam duodecim eligantur ut potestate ab § 2. Episcoporum conferentia permittere Episcopo delegata in litibus iudicandis potest ut etiam laici iudices constituantur, partem habeant; quibus nomen esto e quibus, suadente necessitate, unus iudicum synodalium aut pro-synodalium, si assumi potest ad collegium efformandum. extra Synodum constituuntur. § 3. Iudices sint integrae famae et in iure § 2. Quod ad eorum electionem, canonico doctores vel saltem licentiati. substitutionem, cessationem aut Can. 1422 — Vicarius iudicialis, Vicarii remotionem a munere attinet, serventur iudiciales adiuncti et ceteri iudices praescripta can. 385-388. nominantur ad definitum tempus, firmo praescripto can. 1420, § 5, nec removeri possunt nisi ex legitima gravique causa. 1574 § 3 Can. 1574 § 3. Nomine iudicum synodalium _ _ in iure veniunt quoque iudices pro- synodales. 1575 Can. 1575. Unicus iudex in quolibet iudicio 1424 Can. 1424 — Unicus iudex in quolibet duos assessores consulentes sibi adsciscere iudicio duos assessores, clericos vel laicos potest; quos tamen ex iudicibus synodalibus probatae vitae, sibi consulentes asciscere eligere debet. potest.

95 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1576 Can. 1576. § 1. Reprobata contraria 1425 Can. 1425 — § 1. Reprobata contraria consuetudine et revocato quolibet contrario §§ 1 -3 consuetudine, tribunali collegiali trium privilegio: iudicum reservantur: 1º Causae contentiosae de vinculo sacrae 1° causae contentiosae: a) de vinculo ordinationis, et matrimonii, vel de iuribus sacrae ordinationis; b) de vinculo aut bonis temporalibus cathedralis matrimonii, firmis praescriptis cann. 1686 ecclesiae; itemque criminales in quibus res et 1688; est de privatione beneficii inamovibilis aut 2° causae poenales: a) de delictis quae de irroganda vel declaranda poenam dimissionis e statu clericali excommunicatione, tribunali collegiali secumferre possunt; b) de irroganda vel trium iudicum reservantur; declaranda excommunicatione. 2º Causae vero quibus agitur de delictis § 2. Episcopus causas difficiliores vel quae depositionis, privationis perpetuae maioris momenti committere potest habitus ecclesiastici, vel degradationis iudicio trium vel quinque iudicum. poenam important, reservantur tribunali § 3. Vicarius iudicialis ad singulas causas quinque iudicum. cognoscendas iudices ex ordine per § 2. Loci Ordinarius tribunali collegiali turnum advocet, nisi Episcopus in singulis trium vel quinque iudicum cognitionem casibus aliter statuerit. committere potest etiam aliarum causarum, idque praesertim faciat quando de causis agitur quae, attentis temporis, loci et personarum adiunctis et materia iudicii, difficiliores et maioris momenti videantur. § 3. Duo vel quatuor iudices qui una cum praeside tribunal collegiale constituunt, inter iudices synodales Ordinarius, nisi pro sua prudentia aliter opportunum e 1577 Can. 1577. § 1. Tribunal collegiale 1426 Can. 1426 — § 1. Tribunal collegiale collegialiter procedere debet, et ad maiorem collegialiter procedere debet, et per suffragiorum partem sententias ferre. maiorem suffragiorum partem sententias § 2. Eidem praeest officialis vel vice- ferre. officialis, cuius est processum dirigere, et § 2. Eidem praeesse debet, quatenus fieri decernere quae pro iustitiae potest, Vicarius iudicialis vel Vicarius administratione in causa quae agitur iudicialis adiunctus. necessaria sunt. 1578 Can. 1578. Exceptis causis de quibus in _ _ can.1572, § 2, Episcopus semper potest tribunali ipse per se praeesse; sed valde expedit ut causas, praesertim criminales et contentiosas gravis momenti, iudicandas relinquat tribunali ordinario, cui praesit officialis vel vice-officialis.

96 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1579 Can. 1579. § 1. Si controversia sit inter 1427 Can. 1427 — § 1. Si controversia sit inter religiosos exemptos eiusdem religionis religiosos vel domos eiusdem instituti clericalis, iudex primae instantiae, nisi aliud religiosi clericalis iuris pontificii, iudex in constitutionibus caveatur, est Superior primae instantiae, nisi aliud in provincialis, aut, si monasterium sit sui constitutionibus caveatur, est Superior iuris, Abbas localis. provincialis, aut, si monasterium sit sui § 2. Salvo diverso constitutionum iuris, Abbas localis. praescripto, si res contentiosa agatur inter § 2. Salvo diverso constitutionum duas provincias, in prima instantia iudicabit praescripto, si res contentiosa agatur inter ipse per se vel per delegatum supremus duas provincias, in prima instantia religionis Moderator, si inter duo iudicabit per se ipse vel per delegatum monasteria, supremus Moderator supremus Moderator; si inter duo Congregationis monasticae. monasteria, Abbas superior congregationis § 3. Si demum controversia enascatur inter monasticae. religiosas personas physicas vel morales § 3. Si demum controversia enascatur inter diversae religionis, aut etiam inter religiosas personas physicas vel iuridicas religiosos eiusdem religionis non exemptae diversorum institutorum religiosorum, aut vel laicalis, aut inter religiosum et clericum etiam eiusdem instituti clericalis iuris saecularem vel laicum, iudex primae dioecesani vel laicalis, aut inter personam instantiae est Ordinarius loci. religiosam et clericum saecularem vel laicum vel personam iuridicam non religiosam, iudicat in prima instantia tribunal dioecesanum. 1580 § 1 Can. 1580. § 1. Potest Ordinarius unum aut 1428 § 1 Can. 1428 — § 1. Iudex vel tribunalis plures auditores, seu actorum instructores collegialis praeses possunt auditorem sive stabiliter sive pro certa aliqua causa designare ad causae instructionem constituere. peragendam, eum seligentes aut ex tribunalis iudicibus aut ex personis ab Episcopo ad hoc munus approbatis. 1580 § 2 Can. 1580. § 2. Iudex auditorem eligere _ _ potest tantummodo pro causa quam cognoscit, nisi Ordinarius iam providerit. 1581 Can. 1581. Auditores pro tribunali 1428 § 2 Can. 1428 — § 2. Episcopus potest ad dioecesano, quantum fieri potest, auditoris munus approbare clericos vel deligantur ex iudicibus synodalibus; pro laicos, qui bonis moribus, prudentia et tribunali vero religiosorum deligendi doctrina fulgeant. semper sunt ex alumnis eiusdem religionis ad normam constitutionum. 1582 Can. 1582. Eorum est testes citare et audire, 1428 § 3 Can. 1428 — § 3. Auditoris est, secundum aliaque acta iudicialia instruere secundum iudicis mandatum, probationes tantum tenorem mandati, non autem sententiam colligere easque collectas iudici tradere; definitivam ferre. potest autem, nisi iudicis mandatum obstet, interim decidere quae et quomodo probationes colligendae sint, si forte de hac re quaestio oriatur, dum ipse munus suum exercet. 1583 Can. 1583. Auditor in quovis litis momento _ _ ab officio removeri potest ab eo qui eundem elegit, iusta tamen de causa, et citra partium praeiudicium. 1584 Can. 1584. Tribunalis collegialis praeses 1429 Can. 1429 — Tribunalis collegialis praeses debet unum de iudicibus collegii ponentem debet unum ex iudicibus collegii ponentem seu relatorem designare qui in coetu seu relatorem designare, qui in coetu iudicum de causa referat et sententias in iudicum de causa referat et sententias in scriptis redigat; et ipsi idem praeses potest scriptis redigat; in ipsius locum idem alium ex iusta causa substituere. praeses alium ex iusta causa substituere potest. 1585 § 1 Can. 1585. § 1. Cuilibet processui interesse 1437 § 1 Can. 1437 — § 1. Cuilibet processui intersit oportet notarium, qui actuarii officio notarius, adeo ut nulla habeantur acta, si fungatur; adeo ut nulla habeantur acta, si non fuerint ab eo subscripta. actuarii manu non fuerint exarata, vel saltem ab eo subscripta.

97 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1585 § 2 Can. 1585 § 2. Quare iudex, antequam _ _ causam cognoscere incipiat, in actuarium assumere debet unum e notariis legitime constitutis, nisi ipse Ordinarius aliquem pro ea causa iam designaverit. 1586 Can. 1586. Constituatur in dioecesi 1430; Can. 1430 — Ad causas contentiosas, in promotor iustitiae et defensor vinculi; ille quibus bonum publicum in discrimen pro causis, tum contentiosis in quibus 1432 vocari potest, et ad causas poenales bonum publicum, Ordinarii iudicio, in constituatur in dioecesi promotor iustitiae, discrimen vocari potest, tum criminalibus; qui officio tenetur providendi bono iste pro causis, in quibus agitur de vinculo publico. sacrae ordinationis aut matrimonii. Can. 1432 — Ad causas, in quibus agitur de nullitate sacrae ordinationis aut de nullitate vel solutione matrimonii, constituatur in dioecesi defensor vinculi, qui officio tenetur proponendi et exponendi omnia quae rationabiliter adduci possint adversus nullitatem vel solutionem. 1587 Can. 1587. § 1. In causis in quibus eorum 1433 Can. 1433 — In causis in quibus praesentia requiritur, promotore iustitiae promotoris iustitiae aut defensoris vinculi aut vinculi defensore non citato, acta irrita praesentia requiritur, iis non citatis, acta sunt, nisi ipsi, etsi non citati, revera irrita sunt, nisi ipsi, etsi non citati, revera interfuerit. interfuerint, aut saltem ante sententiam, § 2. Si legitime citati aliquibus actibus non actis inspectis, munere suo fungi interfuerint, acta quidem valent, verum potuerint. postea eorum examini subiicienda omnino sunt ut ea omnia sive voce sive scriptis possint animadvertere et proponere quae necessaria aut opportuna iudicaverint. 1588 Can. 1588. § 1. Eadem persona officium 1436 Can. 1436 — § 1. Eadem persona, non promotoris iustitiae et defensoris vinculi autem in eadem causa, officium gerere potest, nisi multiplicitas negotiorum promotoris iustitiae et defensoris vinculi et causarum id prohibeat. gerere potest. § 2. Promotor et defensor constitui possunt § 2. Promotor et defensor constitui tum ad universitatem causarum tum pro possunt tum ad universitatem causarum singulis causis. tum ad singulas causas; possunt autem ab Episcopo, iusta de causa, removeri. 1589 § 1 Can. 1589. § 1. Ordinarii est promotorem 1435 Can. 1435 — Episcopi est promotorem iustitiae et vinculi defensorem eligere, qui iustitiae et vinculi defensorem nominare, sint sacerdotes integrae famae, in iure qui sint clerici vel laici, integrae famae, in canonico doctores vel ceteroqui periti, ac iure canonico doctores vel licentiati, ac prudentiae et iustitiae zelo probati. prudentia et iustitiae zelo probati. 1589 § 2 Can. 1589. § 2. In tribunali religiosorum _ _ promotor iustitiae sit praeterea eiusdem religionis alumnus. 1590 § 1 Can. 1590. § 1. Promotor iustitiae et vinculi _ _ defensor electi ad universitatem causarum a munere non cessant, sede episcopali vacante, nec a Vicario Capitulari possunt removeri; adveniente autem novo Praelato, indigent confirmatione. 1590 § 2 Can. 1590. § 2. Iusta tamen intercedente 1436 § 2 Can. 1436 — § 2. Promotor et defensor causa, Episcopus eos removere potest. constitui possunt tum ad universitatem causarum tum ad singulas causas; possunt autem ab Episcopo, iusta de causa, removeri.

98 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1591 - Can. 1591. § 1. Ad acta iudicialia intimanda, _ _ 1593 nisi alia sit probata tribunalis consuetudo, constituantur cursores sive pro omnibus causis sive pro causa peculiari; item apparitores ad sententias ac decreta iudicis, eo committente, exsecutioni mandanda. § 2. Eadem persona utroque officio defungi potest. Can. 1592. Laici ipsi sint, nisi prudentia in aliqua causa suadeat ut ecclesiastici ad id muneris assumantur; quod vero ad eorum nominationem, suspensionem et revocationem attinet, eaedem serventur regulae quae pro notariis can. 373 statutae sunt. Can. 1593. Acta quae hi confecerint, publicam fidem faciunt. 1594 Can. 1594. § 1. A tribunali Episcopi 1438 Can. 1438 — Firmo praescripto can. 1444, Suffraganei appellatur ad Metropolitam. § 1, n. 1: § 2. A causis in prima instantia pertractatis 1° a tribunali Episcopi suffraganei coram Metropolita fit appellatio ad loci appellatur ad tribunal Metropolitae, salvo Ordinarium, quem ipse Metropolita, praescripto can. 1439; probante Sede Apostolica, semel pro 2° in causis in prima instantia pertractatis semper designaverit. coram Metropolita fit appellatio ad § 3. Pro causis primum agitatis coram tribunal quod ipse, probante Sede Archiepiscopo qui caret Suffraganeis vel Apostolica, stabiliter designaverit; coram loci Ordinario immediate Sedi 3° pro causis coram Superiore provinciali Apostolicae subiecto, fit appellatio ad actis tribunal secundae instantiae est Metropolitam, de quo in can. 285. penes supremum Moderatorem; pro causis § 4. Inter religiosos exemptos, pro omnibus actis coram Abbate locali, penes Abbatem causis coram Superiore provinciali actis superiorem congregationis monasticae. tribunal secundae instantiae est penes supremum Moderatorem; pro causis actis coram Abbate locali, penes supremum Moderatorem Congregationis monasticae; pro causis vero de quibus in can. 1579, § 3, servetur praescriptum § § 1, 2, 3 huius canonis. 1595 - Can. 1595. Tribunal appellationis eodem 1441 Can. 1441 — Tribunal secundae instantiae 1596 modo quo tribunal primae instantiae eodem modo quo tribunal primae constitui debet; et eaedem regulae, instantiae constitui debet. Si tamen in accommodatae ad rem, in causae primo iudicii gradu, secundum can. 1425, § discussione servandae sunt. 4, iudex unicus sententiam tulit, tribunal Can. 1596. Si collegialiter causa in prima secundae instantiae collegialiter procedat. instantia cognita fuerit, etiam in gradu appellationis collegialiter nec a minore iudicum numero definiri debet. 1597 Can. 1597. Romanus Pontifex pro toto orbe 1442 Can. 1442 — Romanus Pontifex pro toto catholico ad normam can. 1569 iudex est orbe catholico iudex est supremus, qui vel supremus, qui vel ipse per se ius dicit, vel per se ipse ius dicit, vel per ordinaria Sedis per tribunalia ab ipso constituta, vel per Apostolicae tribunalia, vel per iudices a se iudices a se delegatos. delegatos. 1598 § 1 Can. 1598. § 1. Tribunal ordinarium a 1443 Can. 1443 — Tribunal ordinarium a Sancta Sede constitutum pro Romano Pontifice constitutum appellationibus recipiendis est Sacra Rota appellationibus recipiendis est Rota Romana, quae est tribunal collegiale Romana. constans certo Auditorum numero cui praesidet Decanus, qui primus est inter pares.

99 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1598 Can. 1598 § 2. Ii sacerdotes esse debent _ _ §§ 2-4 laurea doctorali in utroque saltem iure praediti. § 3. Auditorum electio Romano Pontifici reservatur. § 4. Sacra Rota ius dicit aut per singulos turnos trium Auditorum, aut videntibus omnibus, nisi aliter pro aliqua causa Summus Pontifex constituat. 1599 Can. 1599. § 1. Sacra Rota iudicat: 1444 Can. 1444 — § 1. Rota Romana iudicat: 1º In secunda instantia causas quae a 1° in secunda instantia, causas quae ab quorumvis Ordinariorum tribunalibus in ordinariis tribunalibus primae instantiae primo gradu diiudicatae fuerint et ad diiudicatae fuerint et ad Sanctam Sedem Sanctam Sedem per appellationem per appellationem legitimam deferantur; legitimam deferantur; 2° in tertia vel ulteriore instantia, causas 2º In ultima instantia causas ab ipsa Sacra ab ipsa Rota Romana et ab aliis quibusvis Rota et ab aliis quibusvis tribunalibus in tribunalibus iam cognitas, nisi res iudicata secunda vel ulteriore instantia iam cognitas, habeatur. quae in rem iudicatam non transierint. § 2. Hoc tribunal iudicat etiam in prima § 2. Hoc tribunal iudicat etiam in prima instantia causas de quibus in can. 1405, § instantia causas de quibus in can. 1557, § 2 3, aliasve quas Romanus Pontifex sive aliasve quas Romanus Pontifex sive motu motu proprio, sive ad instantiam partium proprio, sive ad instantiam partium ad ad suum tribunal advocaverit et Rotae suum tribunal advocaverit et Sacrae Rotae Romanae commiserit; easque, nisi aliud commiserit; easque, nisi aliud cautum sit in cautum sit in commissi muneris rescripto, commissionis rescripto, Sacra Rota iudicat ipsa Rota iudicat etiam in secunda et quoque in secunda et tertia instantia ope ulteriore instantia. turnorum qui sibi invicem succedunt. 1600 Can. 1600. Causae maiores penitus _ _ excluduntur ab ambitu competentiae huius tribunalis. 1601 Can. 1601. Contra Ordinariorum decreta 1400 § 2; Can. 1402. § 2. Attamen controversiae non datur appellatio seu recursus ad ortae ex actu potestatis administrativae Sacram Rotam; sed de eiusmodi recursibus 1445 § 2 deferri possunt solummodo ad Superiorem exclusive cognoscunt Sacrae vel ad tribunal administrativum. Congregationes. Can. 1445 § 2. Ipsum Tribunal videt de contentionibus ortis ex actu potestatis administrativae ecclesiasticae ad eam legitime delatis, de aliis controversiis administrativis quae a Romano Pontifice vel a Romanae Curiae dicasteriis ipsi deferantur, et de conflictu competentiae inter eadem dicasteria. 1602 Can. 1602. Supremum Signaturae _ _ Apostolicae Tribunal constat nonnullis S. R. E. Cardinalibus, quorum unus Praefecti munere fungitur.

100 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1603 § 1 Can. 1603. § 1. Apostolica Signatura videt 1445 § 1 Can. 1445 — § 1. Supremum Signaturae potestate ordinaria: Apostolicae Tribunal cognoscit: 1º De violatione secreti, ac de damnis ab 1° querelas nullitatis et petititones Auditoribus Sacrae Rotae illatis eo quod restitutionis in integrum et alios recursus actum nullum vel iniustum posuerint; contra sententias rotales; 2º De exceptione suspicionis contra 2° recursus in causis de statu personarum, aliquem Sacrae Rotae Auditorem; quas ad novum examen Rota Romana 3º De querela nullitatis contra sententiam admittere renuit; rotalem; 3° exceptiones suspicionis aliasque causas 4º De expostulatione pro restitutione in contra Auditores Rotae Romanae propter integrum adversus rotalem sententiam quae acta in exercitio ipsorum muneris; in rem iudicatam transierit; 4° conflictus competentiae de quibus in 5º De recursibus adversus sententias rotales can. 1416. in causis matrimonialibus quas ad novum § 2. Ipsum Tribunal videt de examen Sacra Rota admittere renuit; contentionibus ortis ex actu potestatis 6º De conflictu competentiae quem enasci administrativae ecclesiasticae ad eam contingat inter tribunalia inferiora, ad legitime delatis, de aliis controversiis normam can. 1612, § 2. administrativis quae a Romano Pontifice vel a Romanae Curiae dicasteriis ipsi deferantur, et de conflictu competentiae inter eadem dicasteria. § 3. Supremi huius Tribunalis praeterea est: 1° rectae administrationi iustitiae invigilare et in advocatos vel procuratores, si opus sit, animadvertere; 2° tribunalium competentiam prorogare; 3° promovere et approbare erectionem tribunalium, de quibus in cann. 1423 et 1439. 1603 § 2 Can. 1603. § 2. Videt ex potestate delegata _ _ de petitionibus per supplices libellos ad Sanctissimum porrectis ad obtinendam causae commissionem apud Sacram Rotam.

101 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1604 - Can. 1604. § 1. In causa criminali, de qua in _ _ 1609 can. 1603, § 1, n. 1, si forte locus sit iudicio appellationis, hoc obtinetur penes ipsum Supremum Tribunal. § 2. In casu suspicionis, Apostolica Signatura definit utrum sit locus recusationi Auditoris, necne; quo facto, iudicium ad Sacram Rotam remittit, ut, secundum suas regulas ordinarias, procedat, Auditore, contra quem exceptio mota fuit, in suo turno manente vel excluso. § 1. In casu querelae nullitatis aut restitutionis in integrum aut recursus de quibus in can. 1603, § 1, nn. 3, 4, 5, de hoc tantum iudicat num sit nulla sententia rotalis, num locus sit restitutioni vel recursus sit admittendus; et nullitate declarata aut restitutione concessa vel admisso recursu, causam remittit ad Sacram Rotam, nisi Sanctissimus aliter providerit. § 4. In examine supplicum libellorum Signatura, habitis opportunis notitiis et auditis iis quorum interest, decernit utrum precibus annuendum sit, necne. Can. 1605. § 1. Supremi Tribunalis Signaturae sententiae suam vim habent, quamvis rationes in facto et in iure non contineant. § 2. Nihilominus sive ad instantiam partis sive ex officio, si res postulet, Supremum Tribunal edicere potest ut praedictae rationes exponantur secundum regulas Tribunalis proprias. Can. 1606. Delegati iudices servare tenentur regulas statutas in can. 199-207, 209. Can. 1607. § 1. Iudex a Sancta Sede delegatus uti potest ministris constitutis in Curia dioecesis in qua iudicare debet; sed potest etiam alios quoscunque maluerit eligere et assumere, nisi in delegationis rescripto aliud cautum sit. § 2. Iudices vero ab Ordinariis locorum delegati uti debent ministris Curiae dioecesanae, nisi Episcopus in aliquo peculiari casu ob gravem causam proprios et extraordinarios ministros constituendos decreverit. Can. 1608. Iudex competens parti legitime requirenti suum ministerium ne recuset, firmo praescripto can. 1625, § 1. Can. 1609. § 1. Iudex antequem ad suum trahat tribunal et iudicaturus sedeat, videat utrum ipse sit competens, necne. § 2. Eodemque modo antequam aliquem ad agendum admittat, cognoscere tenetur num is in iudicio possit iure consistere. § 3. Non est tamen necesse ut de his referatur in actis.

102 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1610 Can. 1610. § 1. Si exceptio proponatur 1460 Can. 1460 — § 1. Si exceptio proponatur contra iudicis competentiam, hac de re ipse contra iudicis competentiam, hac de re iudex videre debet. ipse iudex videre debet. § 2. In casu exceptionis de incompetentia § 2. In casu exceptionis de incompetentia relativa, si iudex se competentem relativa, si iudex se competentem pronuntiet, eius decisio non admittit pronuntiet, eius decisio non admittit appellationem. appellationem, at non prohibentur querela § 3. Quod si iudex se incompetentem nullitatis et restitutio in integrum. declaret, pars quae se gravatam reputat, § 3. Quod si iudex se incompetentem potest intra decem dierum spatium declaret, pars qua se gravatam reputat, appellationem ad superius tribunal potest intra quindecim dies utiles interponere. provocare ad tribunal appellationis. 1611 Can. 1611. Iudex quovis in stadio causae se 1461 Can. 1461 — Iudex in quovis stadio causae absolute incompetentem agnoscens, suam se absolute incompetentem agnoscens, incompetentiam declarare tenetur. suam incompetentiam declarare debet. 1612 Can. 1612. § 1. Si inter duos pluresve iudices 1416 Can. 1416 — Conflictus competentiae inter controversia oriatur quisnam eorum ad tribunalia eidem tribunali appellationis aliquod negotium competens sit, res subiecta, ab hoc tribunali solvuntur; a definienda est a tribunali immediate Signatura Apostolica, si eidem tribunali superiore. appellationis non subsunt. § 2. Quod si iudices, inter quos exsistit competentiae conflictus, subsint distinctis tribunalibus superioribus, controversine definitio reservatur tribunali superiori illius iudicis, coram quo actio primo promota est; si non habeant tribunal superius, conflictus dirimatur vel a Legato Sanctae Sedis, si adsit, vel ab Apostolica Signatura. 1613 Can. 1613. § 1. Iudex cognoscendam ne 1448 Can. 1448 — § 1. Iudex cognoscendam ne suscipiat causam, in qua ratione suscipiat causam, in qua ratione consanguinitatis vel affinitatis in quolibet consanguinitatis vel affinitatis in quolibet gradu lineae rectae et in primo et secundo gradu lineae rectae et usque ad quartum gradu lineae collateralis, vel ratione tutelae gradum lineae collateralis, vel ratione et curatelae, intimae vitae consuetudinis, tutelae et curatelae, intimae vitae magnae simultatis, vel lucri faciendi aut consuetudinis, magnae simultatis, vel lucri damni vitandi, aliquid ipsius intersit, vel in faciendi aut damni vitandi, aliquid ipsius qua antea advocatum aut procuratorem intersit. egerit. § 2. In iisdem adiunctis ab officio suo § 2. In iisdem rerum adiunctis ab offtcio suo abstinere debent iustitiae promotor, abstinere debent iustitiae promotor et defensor vinculi, assessor et auditor. defensor vinculi. 1614 Can. 1614. § 1. Cum iudex, etsi competens, a 1449 Can. 1449 — § 1. In casibus, de quibus in parte recusatur ut suspectus, haec exceptio, can. 1448, nisi iudex ipse abstineat, pars si proponatur contra iudicem delegatum in potest eum recusare. causa unicum vel contra collegium vel § 2. De recusatione videt Vicarius maiorem delegatorum iudicum partem, iudicialis; si ipse recusetur, videt definienda est a delegante; si contra unum Episcopus qui tribunali praeest. vel alterum ex pluribus iudicibus delegatis, § 3. Si Episcopus sit iudex et contra eum etsi Collegii praesidem, a ceteris iudicibus recusatio opponatur, ipse abstineat a delegatis et non suspectis; si contra iudicando. Auditorem Sacrae Rotae, a Signatura § 4. Si recusatio opponatur contra Apostolica ad normam can. 1603, § 1, n. 2; promotorem iustitiae, defensorem vinculi si contra officialem, ab Episcopo; si contra aut alios tribunalis administros, de hac auditorem, a iudice principali. exceptione videt praeses in tribunali § 2. Si ipsemet Ordinarius sit iudex et collegiali vel ipse iudex, si unicus sit. contra ipsum exceptio suspicionis opponatur, vel abstineat a iudicando vel quaestionem suspicionis definiendam committat iudici immediate superiori. § 3. Si exceptio suspicionis opponatur contra promotorem iustitiae, defensorem vinculi aut alios tribunalis administros, de hac exceptione videt praeses in tribunali collegiali vel ipse iudex, si unicus sit.

103 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1615 § 1 Can. 1615. § 1. Si iudex unicus aut aliquis vel 1450 Can. 1450 — Recusatione admissa, etiam omnes iudices qui tribunal collegiale personae mutari debent, non vero iudicii constituunt suspecti declarentur, personae gradus. mutari debent, non vero iudicii gradus. 1615 § 2. Ordinarii autem est in locum iudicum _ _ §§ 2 e 3 qui suspecti declarati sunt, alios a suspicione immunes subrogare. § 3. Quod si ipsemet Ordinarius declaratus fuerit suspectus, idem peragat iuder immediate superior. 1616 Can. 1616. Exceptio suspicionis 1451 Can. 1451 — § 1. Quaestio de recusatione expeditissime definienda est, auditis expeditissime definienda est, auditis partibus, promotore iustitiae vel vinculi partibus, promotore iustitiae vel vinculi defensore, si intersint, nec in ipsos suspicio defensore, si intersint, neque ipsi recusati cadat. sint. § 2. Actus positi a iudice antequam recusetur, validi sunt; qui autem positi sunt post propositam recusationem, rescindi debent, si pars petat intra decem dies ab admissa recusatione. 1617 Can. 1617. Quod ad tempus attinet quo _ _ exceptiones incompetentiae et suspicionis proponendae sint, servetur praescriptum can. 1628. 1618 Can. 1618. In negotio quod privatorum 1452 § 1 Can. 1452 — § 1. In negotio quod solummodo interest, iudex procedere potest privatorum solummodo interest, iudex dumtaxat ad instantiam partis; sed in procedere potest dumtaxat ad instantiam delictis, et in iis quae publicum Ecclesiae partis. Causa autem legitime introducta, bonum aut animarum salutem respiciunt, iudex procedere potest et debet etiam ex etiam ex officio. officio in causis poenalibus aliisque, quae publicum Ecclesiae bonum aut animarum salutem respiciunt. 1619 Can. 1619. § 1. Si actor pro re sua 1452 § 2 Can. 1452 — § 2. Potest autem praeterea probationes quas afferre posset, non afferat, iudex partium neglegentiam in vel reus exceptiones sibi competentes non probationibus afferendis vel in opponat, iudex ne suppleat. exceptionibus opponendis supplere, § 2. Si vero agatur vel de publico bono vel quoties id necessarium censeat ad de animarum salute, eas supplere potest et vitandam graviter iniustam sententiam, debet. firmis praescriptis can. 1600. 1620 Can. 1620. Iudices et tribunalia curent ut 1453 Can. 1453 — Iudices et tribunalia curent ut quamprimum, salva iustitia, causae omnes quam primum, salva iustitia, causae terminentur, utque in tribunali primae omnes terminentur, utque in tribunali instantiae ultra biennium non protrahantur, primae instantiae ultra annum ne in tribunali vero secundae instantiae ultra protrahantur, in tribunali vero secundae annum. instantiae, ultra sex menses. 1621 Can. 1621. § 1. Excepto Episcopo qui per se 1454 Can. 1454 — Omnes qui tribunal potestatem iudiciariam exerceat, omnes qui constituunt aut eidem opem ferunt, tribunal constituunt aut eidem opem ferunt, iusiurandum de munere rite et fideliter iusiurandum de officio rite et fideliter implendo praestare debent. implendo coram Ordinario vel coram iudice a quo electi sunt, vel coram viro ecclesiastico ab alterutro delegato, praestare debent: idque ab initio suscepti officii, si sint stabiles, aut antequam causa agatur, si pro peculiari aliqua causa sint constituti. § 2. Etiam iudex a Sede Apostolica delegatus vel iudex ordinarius in religione clericali exempta idem iusiurandum praestare tenetur cum primum tribunal constituitur, adstante ipsius tribunalis notario, qui de praestito iureiurando actum redigat.

104 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1622 Can. 1622. § 1. Quotiescunque iusiurandum _ _ praestatur sive a iudicibus aut tribunalis administris, sive, a partibus, testibus, peritis, semper emitti debet praemissa divini Nominis invocatione et a sacerdotibus quidem tacto pectore, a ceteris fidelibus, tacto Evangeliorum libro. § 2. Iudex partem, testem aut peritum ad iusiurandum recipiens, eum regulariter commonefaciat tum de sanctitate actus et de gravissimo delicto quod admittunt iurisiurandi violatores, tum etiam de poenis, quibus obnoxii fiunt qui falsum in iudicio iurati affirmant. § 3. Iusiurandum secundum formulam a iudice probatam praestari debet coram eodem iudice aut eius delegato, adstante utraque aut alterutra parte, quae interesse iurisiurandi praestationi velit. 1623 Can. 1623. § 1. In iudicio criminali semper, 1455 Can. 1455 — § 1. In iudicio poenali semper, in contentioso autem si ex revelatione in contentioso autem si ex revelatione alicuius actus processualis praeiudicium alicuius actus processualis praeiudicium partibus obvenire possit, iudices et partibus obvenire possit, iudices et tribunalis adiutores tenentur ad secretum tribunalis adiutores tenentur ad secretum officii. officii servandum. § 2. Tenentur etiam semper ad inviolabile § 2. Tenentur etiam semper ad secretum secretum servandum de discussione quae in servandum de discussione quae inter tribunali collegiali ante ferendam iudices in tribunali collegiali ante sententiam habetur, tum etiam de variis ferendam sententiam habetur, tum etiam suffragiis et opinionibus ibidem prolatis. de variis suffragiis et opinionibus ibidem prolatis, firmo praescripto can. 1609, § 4. § 3. Immo, quoties natura causae vel probationum talis sit ut ex actorum vel probationum evulgatione aliorum fama periclitetur, vel praebeatur ansa dissidiis, aut scandalum aliudve id genus incommodum oriatur, iudex poterit testes, peritos, partes earumque advocatos vel procuratores iureiurando astringere ad secretum servandum. 1624 Can. 1624. Iudex et omnes tribunalis 1456 Can. 1456 — Iudex et omnes tribunalis administri, occasione agendi iudicii, administri, occasione agendi iudicii, dona munera quaevis acceptare prohibentur. quaevis acceptare prohibentur.

105 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1625 Can. 1625. § 1. Iudices qui cum certe et 1457 Can. 1457 — § 1. Iudices qui, cum certe et evidenter competentes sunt, ius reddere evidenter competentes sint, ius reddere recusant, vel qui temere se competentes recusent, vel nullo suffragante iuris declarant, vel qui ex culpabili negligentia praescripto se competentes declarent aut dolo actum nullum cum aliorum atque causas cognoscant ac definiant, vel detrimento vel iniustum ponunt aut aliud secreti legem violent, vel ex dolo aut gravi litigantibus damnum inferunt, tenentur de neglegentia aliud litigantibus damnum damnis et ab Ordinario loci vel, si de inferant, congruis poenis a competenti Episcopo agatur, a Sede Apostolica, ad auctoritate puniri possunt, non exclusa instantiam partis aut etiam ex officio, officii privatione. congruis poenis pro gravitate culpae puniri § 2. Iisdem sanctionibus subsunt tribunalis possunt, non exclusa officii privatione. ministri et adiutores, si officio suo, ut § 2. Iudices qui secreti legem violare vel acta supra, defuerint; quos omnes etiam iudex secreta cum aliis quoquo modo punire potest. communicare praesumpserint, puniantur muleta pecuniaria aliisque poenis, privatione officii non exclusa, pro diversa reatus gravitate, salvis peculiaribus statutis, quibus graviores poenae praescribantur. § 3. Eisdem sanctionibus subsunt tribunalis officiales et adiutores, si officio suo, ut supra, defuerint, quos omnes etiam iudex punire potest. 1626 Can. 1626. Cum iudex praevidet actorem _ _ probabiliter spreturum esse sententiam ecclesiasticam si forte haec ipsi sit contraria, et idcirco conventi iuribus non satis consultum iri, potest, ad eiusdem conventi instantiam vel etiam ex officio, actorem adigere ad congruam cautionem praestandam pro ecclesiasticae sententiae observantia. 1627 Can. 1627. Iudices et tribunalia tenentur 1458 Can. 1458 — Causae cognoscendae sunt eo causas ad se delatas eo ordine cognoscere ordine quo fuerunt propositae et in albo quo fuerunt propositae, nisi aliqua earum inscriptae, nisi ex iis aliqua celerem prae celerem prae ceteris expeditionem exigat, ceteris expeditionem exigat, quod quidem quod quidem peculiari decreto a iudice seu peculiari decreto, rationibus suffulto, a tribunali statuendum est. statuendum est. 1628 Can. 1628. § 1. Exceptiones dilatoriae, eae 1459 Can. 1459 — § 1. Vitia, quibus sententiae praesertim quae respiciunt personas et nullitas haberi potest, in quolibet iudicii modum iudicii, proponendae et statu vel gradu excipi possunt itemque a cognoscendae sunt ante contestationem iudice ex officio declarari. litis, nisi contestata iam lite primum § 2. Praeter casus de quibus in § 1, emerserint aut pars iureiurando affirmet exceptiones dilatoriae, eae praesertim eas tunc tantum sibi innotuisse. quae respiciunt personas et modum § 2. Exceptio tamen de incompetentia iudicii, proponendae sunt ante iudicis absoluta a partibus opponi potest in contestationem litis, nisi contestata iam quovis statu et gradu causae. lite emerserint, et quam primum § 3. Pariter exceptio excommunicationis definiendae. opponi potest in quolibet iudicii statu et gradu, dummodo ante sententiam definitivam; imo si agatur de excommunicatis vitandis, aut toleratis contra quos sententia condemnatoria vel declaratoria lata fuerit, ii ex officio semper excludi debent.

106 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1629 Can. 1629. § 1. Exceptiones peremptoriae, 1462 Can. 1462 — § 1. Exceptiones rei iudicatae, quae dicuntur litis finitae, veluti exceptio rei transactionis et aliae peremptoriae quae iudicatae, transactionis, etc., proponi et dicuntur litis finitae, proponi et cognosci cognosci debent ante contestationem litis; debent ante contestationem litis; qui qui serius eas opposuerit, non est serius eas opposuerit, non est reiciendus, reiiciendus, sed condemnetur in expensis, sed condemnetur ad expensas, nisi probet nisi probet se oppositionem malitiose non se oppositionem malitiose non distulisse. distulisse. § 2. Aliae exceptiones peremptoriae § 2. Aliae exceptiones peremptoriae proponi proponantur in contestatione litis, et suo debent post contestatam litem, et suo tempore tractandae sunt secundum tempore tractandae sunt secundum regutas regulas circa quaestiones incidentes. circa quaestiones incidentes. 1630 Can. 1630. § 1. Actiones reconventionales 1463 Can. 1463 — § 1. Actiones reconventionales satius statim post litis contestationem, proponi valide nequeunt, nisi intra triginta utiliter quovis iudicii momento, ante dies a lite contestata. sententiam tamen, proponi possunt. § 2. Eaedem autem cognoscantur simul § 2. Cognoscantur autem simul cum cum conventionali actione, hoc est pari conventionali actione, hoc est pari gradu gradu cum ea, nisi eas separatim cum ea, nisi eas separatim cognoscere cognoscere necessarium sit aut iudex id necessarium sit aut iudex opportunius opportunius existimaverit. existimaverit. 1631 Can. 1631. Quaestiones de cautione pro 1464 Can. 1464 — Quaestiones de cautione pro expensis iudicialibus praestanda aut de expensis iudicialibus praestanda aut de concessione gratuiti patrocinii, quod statim concessione gratuiti patrocinii, quod ab initio postulatum fuerit, et aliae statim ab initio postulatum fuerit, et aliae huiusmodi videndae regulariter sunt ante huiusmodi regulariter videndae sunt ante litis contestationem. litis contestationem. 1632 - Can. 1632. Quoties, proposita principali _ _ 1633 controversia, quaestio praeiudicialis suboriatur, id est eiusmodi ex cuius solutione pendeat solutio quaestionis principalis, illa ante omnia a iudice cognoscenda est. Can. 1633. § 1. Si ex principali controversia quaestiones incidentes nascantur, cognoscantur prius eae quarum solutio viam sternat ad aliarum solutionem. § 2. Quod si nullo nexu logico inter se cohaereant, quae prius ab alterutra parte propositae sunt, illae antea definiantur. § 3. Si de spolio incidat quaestio, haec ante omnia est dirimenda. 1634 Can.1634. § 1. Fatalia legis quae dicuntur, id 1465 Can. 1465 — § 1. Fatalia legis quae est termini perimendis iuribus a lege dicuntur, id est termini perimendis iuribus constituti, prorogari non possunt. lege constituti, prorogari non possunt, § 2. Termini autem iudiciales et neque valide, nisi petentibus partibus, conventionales, ante eorum lapsum, coarctari. poterunt, iusta intercedente causa, a iudice, § 2. Termini autem iudiciales et auditis vel petentibus partibus, prorogari. conventionales, ante eorum lapsum, § 3. Caveat tamen iudex ne nimis diuturna poterunt, iusta intercedente causa, a lis fiat ex prorogatione. iudice, auditis vel petentibus partibus, prorogari, numquam autem, nisi partibus consentientibus, valide coarctari. 1635 Can. 1635. Si dies, pro actu iudiciali indicta, 1467 Can. 1467 — Si die ad actum iudicialem sit feriata nec in decreto iudicis dicatur indicto vacaverit tribunal, terminus expresse tribunal vacaturum nihilominus intellegitur prorogatus ad primum causis cognoscendis, terminus intelligitur sequentem diem non feriatum. prorogatus ad primam sequentem diem non feriatam.

107 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1636 Can. 1636. Quamvis Episcopus in quolibet 1468 Can. 1468 — Uniuscuiusque tribunalis suae dioecesis loco, qui non sit exemptus, sedes sit, quantum fieri potest, stabiis, ius habeat erigendi tribunal, nihilominus quae statutis horis pateat. penes suam sedem aulam statuat, quae sit ordinarius iudiciorum locus: ibique Crucifixi imago emineat, et adsit Evangeliorum liber. 1637 Can. 1637. Iudex e territorio suo vi expulsus 1469 § 1 Can. 1469 — § 1. Iudex e territorio suo vi vel a iurisdictione ibi exercenda impeditus, expulsus vel a iurisdictione ibi exercenda potest extra territorium iurisdictionem impeditus, potest extra territorium suam exercere et sententiam ferre, certiore iurisdictionem suam exercere et tamen hac de re facto loci Ordinario. sententiam ferre, certiore tamen hac de re facto Episcopo dioecesano. 1638 § 1 Can.1638. § 1. In unaquaque dioecesi 1468 Can. 1468 — Uniuscuiusque tribunalis Ordinarius publico decreto dies et horas sedes sit, quantum fieri potest, stabiis, definiri curet, pro loci ac temporum quae statutis horis pateat. adiunctis opportunas, quibus tribunal adiri regulariter possit, et ab eo iustitiae administratio exigi. 1638 § 2 Can.1638. § 2. Iusta tamen de causa, et _ _ quoties periculum sit in mora, fas est fidelibus quovis tempore iudicis ministerium in sui iuris vel boni publici tutelam invocare. 1639 Can. 1639. § 1. Dies festi de praecepto, et _ _ ultimi tres dies hebdomadae sanctae feriati habeantur; et in iis citationes intimare audientias habere, partes et testes excutere, probationes assumere, decreta et sententias ferre, denuntiare et exsequi vetitum est, nisi necessitas, christiana caritas, aut bonum publicum aliud postulent. § 2. Iudicis autem est in singulis casibus statuere et denuntiare, an et quae acta supra dictis diebus expleri debeant. 1640 Can. 1640. § 1. Dum causae coram tribunali 1470 Can. 1470 — § 1. Nisi aliter lex particularis aguntur,extranei ab aula arceantur et ii caveat, dum causae coram tribunali tantummodo adsint, quos ad processum aguntur, ii tantummodo adsint in aula expediendum iudex necessarios esse quos lex aut iudex ad processum iudicaverit. expediendum necessarios esse statuerit. § 2. Omnes assistentes, qui reverentiae et § 2. Omnes iudicio assistentes, qui obedientiae tribunali debitae graviter reverentiae et oboedientiae tribunali defuerint, iudex, etiam illico et in continenti debitae graviter defuerint, iudex potest si coram tribunali sedente in id quis congruis poenis ad officium reducere, peccaverit, potest censuris quoque aliisve advocatos praeterea et procuratores etiam congruis poenis ad officium reducere, a munere apud tribunalia ecclesiastica advocatos praeterea et procuratores etiam exercendo suspendere. iure alias causas apud tribunalia ecclesiastica pertractandi privare. 1641 Can. 1641. Si alicui actui processuali 1471 Can. 1471 — Si qua persona interroganda interveniat persona linguae loci ignara et utatur lingua iudici vel partibus ignota, iudices ac partes linguam huius personae adhibeatur interpres iuratus a iudice propriam non intelligant, interpres designatus. Declarationes tamen scripto adhibeatur iuratus, et a iudice designatus, redigantur lingua originaria et translatio contra quem alterutra pars legitimam addatur. Interpres etiam adhibeatur si exceptionem non proposuerit. surdus vel mutus interrogari debet, nisi forte malit iudex quaestionibus a se datis scripto respondeatur.

108 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1642 § 1 Can. 1642. § 1. Acta iudicialia, tum quae 1472 § 1 Can. 1472 — § 1. Acta iudicialia, tum quae meritum guaestionis respiciunt, seu acta meritum quaestionis respiciunt, seu acta causae, ex. gr., sententiae et cuiusque causae, tum quae ad formam procedendi generis probationes, tum quae ad formam pertinent, seu acta processus, scripto procedendi pertinent, seu acta processus, redacta esse debent. ex. gr., citationes, intimationes, etc., scripto redacta esse debent. 1642 § 2 Can. 1642 § 2. Nisi iusta causa aliud _ _ suadeat, quoad eius fieri potest, lingua latina redigantur; sed interrogationes et responsiones testium, aliaque similia, lingua vernacula confici debent. 1643 § 1 Can. 1643. § 1. Singula folia processus 1472 § 2 Can. 1472 — § 2. Singula folia actorum numerentur; et actuarii subscriptio cum numerentur et authenticitatis signo sigillo tribunalis apponatur in unoquoque muniantur. folio. 1643 § 2 Can. 1643. § 2. Singulis actis completis vel _ _ interruptis seu ad aliam sessionem remissis, apponatur subscriptio actuarii et iudicis vel tribunalis praesidis. 1643 § 3 Can. 1643. § 3. Quoties in actis iudicialibus 1473 Can. 1473 — Quoties in actis iudicialibus partium aut testium subscriptio requiritur, partium aut testium subscriptio requiritur, si pars aut testis hanc facere nequeat vel si pars aut testis subscribere nequeat vel nolit, id in ipsis actis adnotetur, simulque nolit, id in ipsis actis adnotetur, simulque iudex et actuarius fidem faciant actum iudex et notarius fidem faciant actum ipsum de verbo ad verbum parti aut testi ipsum de verbo ad verbum parti aut testi perlectum fuisse, et partem aut testem vel perlectum fuisse, et partem aut testem vel non potuisse vel noluisse subscribere. non potuisse vel noluisse subscribere. 1644 Can. 1644. § 1. In casu appellationis, 1474 Can. 1474 — § 1. In casu appellationis, § 1 e 2 actorum exemplaria ad normam can. 1642, actorum exemplar, fide facta a notario de 1643 conscripta et in fasciculum religata, eius authenticitate, ad tribunal superius cum indice omnium actorum et mittatur. documentorum et cum testificatione § 2. Si acta exarata fuerint lingua tribunali actuarii seu cancellarii de eorum fideli superiori ignota, transferantur in aliam transcriptione et integritate, mittantur ad eidem tribunali cognitam, cautelis superius tribunal; si exemplaria sine gravi adhibitis, ut de fideli translatione constet. incommodo exscribi nequeant, mittantur cum opportunis cautelis acta ipsa originalia. § 2. Si eo mittenda sint ubi vernacula lingua non sit cognita, acta ipsa in linguam latinam vertantur, adhibitis cautelis ut de fideli translatione constet. 1644 § 3 § 3. Si acta debita forma et charactere _ _ confecta non fuerint, a iudice superiore repelli possunt quo in casu illi, quibus culpa imputanda est, acta suis impensis denuo conficere et mittere tenentur. 1645 § 1 Can. 1645. § 1. Iudicio expleto, documenta 1475 § 1 Can. 1475 — § 1. Iudicio expleto, partibus restitui debent, nisi in documenta quae in privatorum dominio criminalibus, bono publico ita exigente, sunt, restitui debent, retento tamen eorum iudex aliquod retinendum censuerit. exemplari.

1645 § 2 Can. 1645. § 2. Documenta omnia, quae _ _ apud tribunal manent, in archivo Curiae deponantur sive publico sive secreto, prout eorum natura exigit. 1645 § 3 Can. 1645. § 3. Notarii, actuarii et 1475 § 2 Can. 1475 — § 2. Notarii et cancellarius cancellarius sine iudicis mandato tradere sine iudicis mandato tradere prohibentur prohibentur exemplar actorum iudicialium exemplar actorum iudicialium et et documentorum quae sunt processui documentorum, quae sunt processui acquisita. acquisita.

109 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1645 § 4 Can. 1645. § 4. Anonymae epistolae quae _ _ nihil ad causae meritum conferunt, et etiam subscriptae quae sint certu calumniosae, destruantur. 1646 Can. 1646. Quilibet potest in iudicio agere, 1476 Can. 1476 — Quiibet, sive baptizatus sive nisi a sacris canonibus prohibeatur; reus non baptizatus, potest in iudicio agere; autem legitime conventus respondere; pars autem legitime conventa respondere debet. debet. 1647 Can. 1647. Licet actor vel reus conventus 1477 Can. 1477 — Licet actor vel pars conventa procuratorem vel advocatum constituerit, procuratorem vel advocatum constituerit, semper tamen tenetur in iudicio ipsemet semper tamen tenetur in iudicio ipsemet adesse ad praescriptum iuris vel iudicis. adesse ad praescriptum iuris vel iudicis. 1648 Can. 1648. § 1. Pro minoribus et iis qui 1478 Can. 1478 — § 1. Minores et ii, qui rationis rationis usu destituti sunt, agere et §§ 1 - 3 usu destituti sunt, stare in iudicio respondere tenentur eorum parentes aut tantummodo possunt per eorum parentes tutores vel curatores. § 2. Si iudex existimet aut tutores vel curatores, salvo praescripto ipsorum iura esse in conflictu cum iuribus § 3. parentum vel tutorum vel curatorum, aut § 3. Sed in causis spiritualibus et cum ipsos tam longe distare a parentibus aut spiritualibus conexis, si minores usum tutoribus vel curatoribus, ut hisce uti aut rationis assecuti sint, agere et respondere minime aut difficulter liceat, tunc stent in queunt sine parentum vel tutoris iudicio per curatorem a iudice datum. § 3. consensu, et quidem per se ipsi, si aetatem Sed in causis spiritualibus et cum quattuordecim annorum expleverint; secus spiritualibus connexis, si minores usum per curatorem a iudice constitutum. rationis assecuti sint, agere et respondere queunt sine patris vel tutoris consensu; et quidem, si aetatem quatuordecim annorum expleverint, etiam per seipsos; secus per tutorem ab Ordinario datum, vel etiam per procuratorem a se, Ordinarii auctoritate, constitutum. 1649 Can. 1649. Nomine eorum de quibus in can. 1480 Can. 1480 — § 1. Personae iuridicae in 100, § 3, stat in iudicio rector vel iudicio stant per suos legitimos administrator, firmo praescripto can. 1653; repraesentantes. in conflictu vero eorum iurium cum iuribus § 2. In casu vero defectus vel neglegentiae rectoris vel administratoris, procurator ab repraesentantis, potest ipse Ordinarius per Ordinario designatus. se vel per alium stare in iudicio nomine personarum iuridicarum, quae sub eius potestate sunt. 1650 Can. 1650. Bonis interdicti, et ii qui minus 1478 § 4 Can. 1478 — § 4. Bonis interdicti, et ii qui firmae mentis sunt, stare in iudicio per se minus firmae mentis sunt, stare in iudicio ipsi possunt tantummodo ut de propriis per se ipsi possunt tantummodo ut de delictis respondeant, aut ad praescriptum propriis delictis respondeant, aut ad iudicis: in ceteris agere et respondere praescriptum iudicis; in ceteris agere et debent per suos curatores. respondere debent per suos curatores. 1651 Can. 1651. § 1. Ut curator ab auctoritate 1479 Can. 1479 — Quoties adest tutor aut civili alicui datus a iudice ecclesiastico curator ab auctoritate civili constitutus, admittatur, debet accedere consensus idem potest a iudice ecclesiastico admitti, Ordinarii proprii illius cui datus est. § 2. audito, si fieri potest, Episcopo dioecesano Ordinarius potest quoque alium curatorem eius cui datus est; quod si non adsit aut constituere pro foro ecclesiastico, si, non videatur admittendus, ipse iudex omnibus mature perpensis, id statuendum tutorem aut curatorem pro causa esse prudenter censuerit. designabit. 1652 Can. 1652. Religiosi sine Superiorum _ _ consensu non habent personam standi in iudicio, nisi in casibus qui sequuntur: 1º Si de vindicandis adversus religionem iuribus sibi ex professione quaesitis agatur; 2º Si ipsi extra claustra legitime morentur et iurium suorum tuitio urgeat; 3º Si contra ipsum Superiorem denuntiationem instituere velint.

110 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1653 Can. 1653. § 1. Ordinarii locorum possunt 1480 Can. 1480 — § 1. Personae iuridicae in nomine ecclesiae cathedralis aut mensae iudicio stant per suos legitimos episcopalis stare in iudicio; sed, ut licite repraesentantes. agant, debent audire Capitulum cathedrale § 2. In casu vero defectus vel neglegentiae vel Consilium administrationis eorumve repraesentantis, potest ipse Ordinarius per consensum vel consilium habere, quando se vel per alium stare in iudicio nomine periculo vertitur pecuniae summa pro qua personarum iuridicarum, quae sub eius alienanda ad normam can. 1532, § § 2, 3 potestate sunt. eorundem consensus vel consilium requiritur. § 2. Beneficiarii omnes nomine beneficii possunt in iudicio agere aut respondere; quod tamen ut licite faciant, servare debent praescriptum can. 1526. § 3. Praelati ac Superiores Capitulorum, sodalitatum et quorumlibet collegiorum stare in iudicio nequeunt, nomine suae cuiusque communitatis, sine eiusdem consensu ad normam statutorum. 1654 Can. 1654. § 1. Excommunicatis vitandis aut _ _ toleratis post sententiam declaratoriam vel condemnatoriam permittitur ut per se ipsi agant tantummodo ad impugnandam iustitiam aut legitimitatem ipsius excommunicationis; per procuratorem, ad aliud quodvis animae suae praeiudicium avertendum; in reliquis ab agendo repelluntur. § 2. Alii excommunicati generatim stare in iudicio queunt. 1655 Can. 1655. § 1. In iudicio criminali reus aut 1481 Can. 1481 — § 1. Pars libere potest §§ 1 - 3 a se electum aut a iudice datum semper advocatum et procuratorem sibi habere debet advocatum. § 2. Etiam in constituere; sed praeter casus in §§ 2 et 3 iudicio contentioso, si agatur de minoribus statutos, potest etiam per se ipsa agere et aut de iudicio in quo bonum publicum respondere, nisi iudex procuratoris vel vertitur, iudex parti carenti defensorem ex advocati ministerium necessarium officio attribuat, aut, si casus ferat, parti existimaverit. etiam habenti alium adiungat. § 3. Praeter § 2. In iudicio poenali accusatus aut a se hos casus pars libere potest advocatum et constitutum aut a iudice datum semper procuratorem constituere, sed potest habere debet advocatum. quoque in iudicio per se ipsa agere et § 3. In iudicio contentioso, si agatur de respondere, nisi iudex procuratoris vel minoribus aut de iudicio in quo bonum advocati ministerium necessarium publicum vertitur, exceptis causis existimaverit. matrimonialibus, iudex parti carenti defensorem ex officio constituat. 1655 § 4 § 4. At Episcopus, si quando in causa est, _ _ aliquem constituat, qui eius personam, procuratorio nomine, gerat. 1656 Can. 1656. § 1. Unicum quisque potest 1482 Can. 1482 — § 1. Unicum sibi quisque §§ 1 - 3 eligere procuratorem, qui nequit alium potest constituere procuratorem, qui sibimet substituere, nisi expressa facultas nequit alium sibimet substituere, nisi eidem facta fuerit. § 2. Quod si, iusta causa expressa facultas eidem facta fuerit. suadente, plures ab eodem deputentur, hi § 2. Quod si tamen, iusta causa suadente, ita constituantur, ut detur inter ipsos locus plures ab eodem constituantur, hi ita praeventioni. § 3. Advocati autem plures designentur, ut detur inter ipsos locus simul constitui queunt. praeventioni. § 3. Advocati autem plures simul constitui queunt. 1656 § 4 Can. 1656 § 4. Utrumque munus, _ _ procuratoris et advocati, etiam in eadem causa et pro eodem cliente eadem persona exercere potest.

111 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1657 Can. 1657. § 1. Procurator et advocatus esse 1483 Can. 1483 — Procurator et advocatus esse § 1 e 2 debent catholici, aetate maiores, bonae debent aetate maiores et bonae famae; famae; acatholicus non admittitur, nisi per advocatus debet praeterea esse catholicus, exceptionem et ex necessitate. § 2. nisi Episcopus dioecesanus aliter Advocatus debet praeterea esse doctor vel permittat, et doctor in iure canonico, vel alioqui vere peritus, saltem in iure alioquin vere peritus et ab eodem Episcopo canonico. approbatus. 1657 § 3 Can. 1657 § 3. Religiosus admitti potest, nisi _ _ aliud in constitutionibus caveatur, in causis tantum in quibus vertitur utilitas suae religionis, de licentia tamen Superioris. 1658 Can. 1658. § 1. Quilibet pro lubitu a parte 1483 (Vid.) potest eligi et deputari procurator, dummodo secundum praecedentem canonem idoneus sit, quin opus sit ut Ordinarii approbatio antecesserit. § 2. Advocatus autem, ut ad patrocinium admittatur, indiget approbatione Ordinarii, quae aut generalis sit omnes causas aut specialis pro certa causa. § 3. In iudicio coram Sanctae Sedis delegato; ipsius delegati est approbare et admittere advocatum, quo pars uti se velle ostenderit. § 4. Procurator et advocatus, in causis quae ad normam can. 1579, § § 1, 2 aguntur in religionis tribunali, eligendi sunt ex eadem religione et ante patrocinii susceptionem approbandi ab eo, qui partes iudicis in causa agit; in causis vero quae ad normam eiusdem canonis § 3 apud tribunal Ordinarii loci pertractantur, admitti potest etiam religioni extraneus. 1659 § 1 Can. 1659. § 1. Procurator ne prius a iudice 1484 Can. 1484 — § 1. Procurator et advocatus admittatur quam speciale mandatum ad antequam munus suscipiant, mandatum lites scriptum, etiam in calce ipsius authenticum apud tribunal deponere citationis, mandantis subscriptione debent. munitum, et locum, diem, mensem et § 2. Ad iuris tamen extinctionem annum referens, apud tribunal deposuerit. impediendam iudex potest procuratorem admittere etiam non exhibito mandato, praestita, si res ferat, idonea cautione; actus autem qualibet vi caret, si intra terminum peremptorium a iudice statuendum, procurator mandatum rite non exhibeat. 1659 § 2 Can. 1659. § 2. Quod si mandans scribere _ _ nesciat, hoc ipsum ex scriptura constet necesse est, et parochus vel notarius Curiae vel duo testes, loco mandantis, mandatum subsignent. 1660 Can. 1660. Mandatum procurationis _ _ asservari debet in actis causae. 1661 Can. 1661. Advocatus, ut causae 1484 (Vid.) patrocinium suscipiat, habeat necesse est a parte vel a iudice commissionem ad instar mandati procuratorii, de qua in actis constare debet. 1662 Can. 1662. Nisi speciale mandatum 1485 Can. 1485 — Nisi speciale mandatum habuerit, procurator non potest renuntiare habuerit, procurator non potest valide actioni, instantiae vel actis iudicialibus, nec renuntiare actioni, instantiae vel actis transigere, pacisci, compromittere in iudicialibus, nec transigere, pacisci, arbitros, deferre aut referre iusiurandum, et compromittere in arbitros et generatim ea generatim ea agere pro quibus ius requirit agere pro quibus ius requirit mandatum mandatum speciale. speciale.

112 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1663 Can. 1663. Tum procurator tum advocatus 1487 Can. 1487 — Tum procurator tum possunt a iudice, dato decreto, repelli sive advocatus possunt a iudice, dato decreto, ex officio sive ad instantiam partis, iusta repelli sive ex officio sive ad instantiam tamen de causa. partis, gravi tamen de causa. 1664 Can. 1664. § 1. Advocati et procuratores 1486 Can. 1486 — § 1. Ut procuratoris vel possunt ab eo a quo constituti sunt, advocati remotio effectum sortiatur, removeri, salva obligatione solvendi necesse est ipsis intimetur, et, si lis iam honoraria ipsis debita; verum ut remotio contestata fuerit, iudex et adversa pars effectum sortiatur, necesse est ut ipsis certiores facti sint de remotione. intimetur, et, si lis iam contestata fuerit, § 2. Lata definitiva sententia, ius et iudex et adversa pars certiores facti sint de officium appellandi, si mandans non remotione. § 2. Lata definitiva sententia, ius renuat, procuratori manet. et officium appellandi, si mandans non renuat, procuratori manet. 1665 Can. 1665. § 1. Vetatur uterque emere litem, 1448 § 1 Can. 1448 — § 1. Iudex cognoscendam ne aut sibi de immodico emolumento vel rei suscipiat causam, in qua ratione litigiosae parte vindicata pacisci. § 2. Quae consanguinitatis vel affinitatis in quolibet si fecerint, nulla est pactio, et a iudice vel ab gradu lineae rectae et usque ad quartum Ordinario poterunt poena pecuniaria gradum lineae collateralis, vel ratione mulctari; advocatus praeterea tum ab tutelae et curatelae, intimae vitae officio suspendi, tum etiam, si recidivus sit, consuetudinis, magnae simultatis, vel lucri destitui et titulo privari. faciendi aut damni vitandi, aliquid ipsius intersit. 1666 Can 1666. Advocati ac procuratores qui ob 1489 Can. 1489 — Advocati ac procuratores qui dona aut pollicitationes aut quamlibet aliam ob dona aut pollicitationes aut quamlibet rationem suum officium prodiderint, ab aliam rationem suum officium prodiderint, officio repellantur, et, praeter damnorum a patrocinio exercendo suspendantur, et refectionem, mulcta pecuniaria aliisve mulcta pecuniaria aliisve congruis poenis congruis poenis plectantur. plectantur. 1667 Can. 1667. Quodlibet ius non solum actione 1491; Can. 1491 — Quodlibet ius non solum munitur, nisi aliud expresse cautum sit, sed actione munitur, nisi aliud expresse etiam exceptione, quae semper competit et 1492§ 2 cautum sit, sed etiam exceptione. est suapte natura perpetua. Can. 1492 — § 2. Exceptio, salvo praescripto can. 1462, semper competit et est suapte natura perpetua. 1668 Can. 1668. § 1. Qui ad rem sibi _ _ vindicandam, seu ad ius suum in iudicio persequendum titulo agit iuris auctoritate subnixo, actione dimicat quae petitoria dicitur. 1669 § 1 Can. 1669. § 1. Actor pluribus simul 1493 Can. 1493 — Actor pluribus simul actionibus, quae tamen secum ipsae non actionibus, quae tamen inter se non confligant, sive de eadem re, sive de confligant, sive de eadem re sive de diversis, reum convenire potest, si aditi diversis, aliquem convenire potest, si aditi tribunalis competentiam non egrediantur. tribunalis competentiam non egrediantur. 1669 § 2 Can. 1669 § 2. Reus non prohibetur _ _ pluribus exceptionibus etiam contrariis uti.

113 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1670 - Can. 1670. § 1. Actor potest una instantia _ _ 1671 cumulare actiones possessorias et petitorias, nisi spolii exceptio ex adverso opponatur. § 2. Pariter fas est reo convento in petitorio, actorem reconvenire in possessorio; et viceversa, nisi res sit de spolio. Can. 1671. § 1. Item fas est actori, antequam conclusum fuerit in causa, ab instituto iudicio petitorio regredi ad possessorium adipiscendae vel recuperandae.§ 2. Imo ex iusta causa iudex etiam post conclusionem in causa, sed ante sententiam definitivam, hunc regressum permittere potest. § 3. Iudicis est, attentis partium allegationibus, aut utramque quaestionem unica sententia definire, aut prius uni, postea alteri satisfacere, prouti magis expedire ipsi videatur ad celeriorem et pleniorem iurium tuitionem. 1672 Can. 1672. § 1. Qui ostenderit super aliqua 1496 Can. 1496 — § 1. Qui probabilibus saltem § 1 e 2 re ab alio detenta ius se habere sibique argumentis ostenderit super aliqua re ab damnum imminere nisi res ipsa alio detenta ius se habere, sibique custodienda tradatur, ius habet obtinendi a damnum imminere nisi res ipsa iudice eiusdem rei sequestrationem. § 2. In custodienda tradatur, ius habet obtinendi similibus rerum adiunctis obtinere potest ut a iudice eiusdem rei sequestrationem. iuris exercitium alicui inhibeatur. § 2. In similibus rerum adiunctis obtinere potest, ut iuris exercitium alicui inhibeatur. 1672 § 3 Can. 1672 § 3. Sequestratio rei et inhibitio _ _ exercitii iuris a iudice decerni potest ex officio, instante praesertim promotore iustitiae aut defensore vinculi, quoties bonum publicum id postulare videatur. 1673 Can. 1673. § 1. Ad crediti quoque 1497 Can. 1497 — § 1. Ad crediti quoque securitatem sequestratio rei admittitur, securitatem sequestratio rei admittitur, dummodo de creditoris iure liquido constet dummodo de creditoris iure satis constet. et servata norma de qua in can. 1923, § 1. § § 2. Sequestratio extendi potest etiam ad 2. Sequestratio extenditur etiam ad res res debitoris quae quolibet titulo apud debitoris quae depositi causa aut quolibet alias personas reperiantur, et ad debitoris alio titulo apud alias personas reperiantur. credita. 1674 Can. 1674. Sequestratio rei et suspensio 1498 Can. 1498 — Sequestratio rei et inhibitio exercitii iuris decerni nullatenus possunt, si exercitii iuris decerni nullatenus possunt, damnum quod timetur, possit aliter si damnum quod timetur possit aliter reparari et idonea cautio de eo reparando reparari et idonea cautio de eo reparando offeratur. offeratur.

114 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1675 - Can. 1675. § 1. Ad custodiam rei _ _ 1679 sequestrationi subiectae idonea persona, proponentibus partibus, a iudice designetur, quae sequester dicitur; si partes inter se dissentiant, iudex ex officio sequestrem deligat.§ 2. Sequester in re custodienda, curanda et servanda non minorem diligentiam adhibere debet quam suis adhibet rebus, eamque postea, cui iudex decreverit, reddere tenetur cum omni causa. § 3. Iudex congruam decernat mercedem sequestri, si eam petat. Can. 1676. § 1. Qui ex aliquo novo opere damnum timet suae rei obventurum, potest illud iudici nuntiare ut opus interrumpatur, donec utriusque partis iura, iudicis sententia, definiantur. § 2. Is cui intimata fuerit prohibitio, continuo ab opere cessare debet, sed, dummodo idonee caveat se in pristinum omnia restituturum si absoluto iudicio victus discesserit, poterit a iudice continuationem eiusdem impetrare. § 3. Nuntianti novum opus ad ius suum demonstrandum duo menses praefiniuntur; qui ex iusta et necessaria causa a iudice, audita altera parte, proroga Can. 1677. Si vetus opus magna ex parte immutetur, idem ius esto quod de novo opere can. 1676 constitutum est. Can. 1678. Qui grave damnum rei suae imminere pertimescit ex alieno aedificio quod ruinam minatur, ex arbore aut ex alia re quacunque, actionem habet de damno infecto ad obtinendam periculi remotionem, aut cautionem de damno vel avertendo, vel compensando, si forte evenerit. Can. 1679. Si actus aut contractus sit ipso iure nullus, datur ei, cuius interest, actio ad obtinendam a iudice declarationem nullitatis. 1680 § 1 Can.1680. § 1. Nullitas actus tunc tantum 124 § 1 Can. 124 — § 1. Ad validitatem actus habetur, cum in eo deficiunt quae actum iuridici requiritur ut a persona habili sit ipsum essentialiter constituunt, aut positus, atque in eodem adsint quae actum sollemnia seu conditiones desiderantur a ipsum essentialiter constituunt, necnon sacris canonibus requisitae sub poena sollemnia et requisita iure ad validitatem nullitatis. actus imposita. 1680 § 2 Can. 1680 § 2. Nullitas alicuius actus non _ _ importat nullitatem actorum qui praecedunt aut subsequuntur et ab actu non dependent. 1681 Can. 1681. Qui actum posuit nullitatis vitio 128 Can. 128 — Quicumque illegitime actu infectum, tenetur de damnis et expensis iuridico, immo quovis alio actu dolo vel erga partem laesam. culpa posito, alteri damnum infert, obligatione tenetur damnum illatum reparandi. 1682 Can. 1682. Nullitas actus a iudice declarari _ _ non potest ex officio, nisi aut publice id intersit, aut agatur de pauperibus vel de minoribus aliisve qui minorum iure censentur.

115 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1683 Can. 1683. Iudex inferior de confirmatione, 1405 § 2 Can. 1405 — § 2. Iudex de actu vel a Romano Pontifice actui vel instrumento instrumento a Romano Pontifice in forma adiecta, videre non potest, nisi Apostolicae specifica confirmato videre non potest, nisi Sedis praecesserit mandatum. ipsius praecesserit mandatum. 1684 - Can. 1684. § 1. Si quis motus metu gravi _ _ 1689 iniuste incusso, vel dolo circumventus actum posuerit vel contractum inierit qui ipso iure non sit nullus, poterit, metu vel dolo probato, obtinere actus vel contractus rescissionem actione quae vocatur rescissoria. § 2. Eadem actione intra biennium uti potest, qui gravem ex contractu laesionem ultra dimidium ex errore passus est. Can. 1685. Institui haec actio potest: 1.o Contra eum qui metum intulit aut dolum patravit, quamvis ipse non in suum, sed in alterius commodum talia peregerit; 2.o Contra quemlibet malae fidei et etiam bonae fidei possessorem, qui res metu vel dolo extortas possidet, salvo iure regressus contra quemlibet usque ad ipsum metus vel doli auctorem. Can. 1686. Si is qui metum intulit aut dolum patravit, urgeat actus vel contractus exsecutionem, parti laesae seu deceptae competit exceptio metus vel doli. Can. 1687. § 1. Minoribus vel minorum iure fruentibus graviter laesis eorumque heredibus et successoribus, ad laesionem reparandam ex negotio seu actu valido rescindibili, praeter alia ordinaria remedia, suppetit remedium extraordinarium restitutionis in integrum. § 2. Hoc beneficium maioribus quoque conceditur quos deficit rescissoria actio aut aliud ordinarium remedium, dummodo iustam subesse causam et laesionem sibi imputandam non esse probaverint. Can. 1688. § 1. Restitutio in integrum peti debet ab ordinario iudice, qui competens est respectu illius, contra quem petitur, intra quadriennium ab adepta maioritate computandum, si agatur de minoribus, a die laesionis factae et cessati impedimenti, si de maioribus aut personis moralibus. § 2. Minoribus vel minorum iure fruentibus restitutio concedi potest a iudice etiam ex officio, audito vel instante promotore iustitiae. Can. 1689. Restitutio in integrum id efficit ut omnia revocentur in pristinum, idest restituantur in statum quo erant ante laesionem, salvis iuribus quae alii, bona fide, ante petitam restitutionem quaesiverint. 1690 Can. 1690. § 1. Actio quam reus coram 1494 Can. 1494 — § 1. Pars conventa potest eodem iudice in eodem iudicio instituit coram eodem iudice in eodem iudicio contra actorem ad submovendam vel contra actorem vel propter causae nexum minuendam eius petitionem, cum actione principali vel ad diciturreconventio. submovendam vel ad minuendam actoris § 2. Reconventio reconventionis non petitionem, actionem reconventionalem admittitur. instituere. § 2. Reconventio reconventionis non admittitur.

116 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1691 Can. 1691. Actio reconventionalis locum _ _ habere potest in omnibus causis contentiosis, exceptis causis spolii; in criminalibus vero non admittitur, nisi ad normam can. 2218, § 3. 1692 Can. 1692. Proponenda est iudici coram quo 1495 Can. 1495 — Actio reconventionalis actio principalis instituta est, licet ad unam proponenda est iudici coram quo actio causam dumtaxat delegato vel alioquin prior instituta est, licet ad unam causam incompetenti, nisi sit absolute incompetens. dumtaxat delegato vel alioquin relative incompetenti. 1693 - Can. 1693. Qui ad possessionem alicuius rei 1500 Can. 1500 — Ad naturam et vim actionis 1700 adipiscendam, vel ad alicuius iuris possessoriae quod attinet, serventur exercitium obtinendum munitur titulo praescripta iuris civiis loci ubi sita est res legitimo, petere potest, ut in rei de cuius possessione agitur. possessionem vel iuris exercitium immittatur. Can. 1694. Non solum possessio, sed etiam simplex detentio praestat, ad normam canonum qui sequuntur, actionem vel exceptionem possessoriam. Can.1695. § 1. Qui annum integrum in possessione rei vel in quasi-possessione iuris manserit, si molestiam patiatur quominus suam possessionem vel quasi- possessionem retineat, habet actionem retinendae possessionis. § 2. Haec actio non admittitur nisi intra annum ab illata molestia adversus molestiae auctorem ut a molestiis desistat. Can. 1696. § 1. Etiam qui vi, clam vel precario possidet, actione retinendae possessionis uti potest adversus quemlibet deturbatorem: non autem contra personam a qua ipse rem vi vel clam surripuit aut precario accepit. § 2. In causis quae ad bonum publicum spectant, iustitiae promotori ius est opponendi vitium possessionis adversus eum qui vi, clam vel precario possidet. Can. 1697. § 1. Si inter duos controversia oriatur uter eorum possideat, ille in possessione praeferendus est qui intra annum frequentiores et potiores possessionis actus exercuit. § 2. In dubio iudex possessionem pro indiviso utrique parti attribuat. § 3. Si rei vel iuris indoles aut contentionum et rixarum periculum non patiatur ut litigantibus pro indiviso possessio interim attribuatur, iudex rem apud sequestrem deponi, aut iuris quasi-possessionem suspendi iubeat usque ad iudicii petitorii exitum.

117 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1693 - Can. 1698. § 1. Qui vi aut clam quoquo 1500 Can. 1500 — Ad naturam et vim actionis 1700 modo a possessione rei vel quasi- possessoriae quod attinet, serventur possessione iuris deiectus est, adversus praescripta iuris civiis loci ubi sita est res quemlibet spolii auctorem vel rei de cuius possessione agitur. detentorem habet actionem recuperandae possessionis vel de spolio et spolii exceptionem. § 2. Haec actio non admittitur praeterlapso anno postquam spolium passus rei notitiam habuit; exceptio, contra, perpetua est. Can. 1699. § 1. Spoliatus adversus spoliantem excipiens et probans spolium, non tenetur respondere, nisi prius fuerit in suam possessionem restitutus. § 2. Spoliatus ut in possessionem restituatur, nil aliud probare debet, nisi spoliationem ipsam. § 3. Sed si in restitutione rei vel exercitii iuris aliquod occurrat periculum (ex. gr., saevitiarum, cum vir contra uxorem postulat restitutionem coniugalis consortii), iudex, ad instantiam partis vel promotoris iustitiae, pro diversis personarum causarumve adiunctis decernat aut restitutionem suspendi, aut rem vel personam apud sequestrem custodiri, donec causa petitorio iudicio definiatur. Can. 1700. Iudicia possessoria absolvenda sunt, citata dumtaxat adversa parte in iudiciis retinendae vel recuperandae; citatis vero omnibus iis quorum interest, in iudiciis adipiscendae. 1701 Can. 1701. In contentiosis actiones tum 1492 § 1 Can. 1492 — § 1. Quaevis actio extinguitur reales tum personales exstinguuntur praescriptione ad normam iuris aliove praescriptione ad normam can. 1508 -1512; legitimo modo, exceptis actionibus de actiones autem de statu personarum statu personarum, quae numquam nunquam exstinguuntur. extinguuntur. 1702 Can. 1702. Omnis criminalis actio perimitur _ _ morte rei, condonatione legitimae potestatis, et lapsu temporis utilis ad actionem criminalem proponendam. 1703 Can. 1703. Firmo praescripto can. 1555, § 1 1362 Can. 1362 — § 1. Actio criminalis de delictis Sacrae Congregationi S. Officii praescriptione extinguitur triennio, nisi reservatis, tempus utile ad actionem agatur: 1º de delictis Congregationi pro criminalem proponendam est triennium, Doctrina Fidei reservatis; 2º de actione ob nisi agatur: delicta de quibus in cann. 1394, 1395, 1397, 1398, quae quinquennio praescribitur; 3º de delictis quae non sunt iure communi punita, si lex particularis alium praescriptionis terminum statuerit. § 2. Praescriptio decurrit ex die quo delictum patratum est, vel, si delictum sit permanens vel habituale, ex die quo cessavit. 1704 Can. 1704. Sublata per praescriptionem _ _ actione criminali: 1.o Non est hoc ipso sublata actio contentiosa, forte ex delicto orta, ad damna sarcienda; 2.o Ordinarius remediis can. 2222, § 2 statutis uti adhuc potest.

118 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1705 Can. 1705. § 1. Praescriptio in contentiosis 1363 Can. 1363 — § 1. Si intra terminos de currit ex quo actio primum potuit iure quibus in can. 1362, ex die quo sententia proponi; in criminalibus, a die patrati condemnatoria in rem iudicatam transierit delicti. computandos, non sit reo notificatum § 2. Si delictum habeat tractum, ut vocant, exsecutorium iudicis decretum de quo in successivum, non currit praescriptio, nisi a can. 1651, actio ad poenam exsequendam die qua delicti tractus cessaverit. praescriptione extinguitur. § 3. In delicto habituali vel continuato § 2. Idem valet, servatis servandis, si praescriptio non decurrit nisi post ultimum poena per decretum extra iudicium actum; et conventus ob aliquem irrogata sit. criminosum actum non praescriptum, tenetur de antiquioribus, qui cum eodem actu connectuntur, etiamsi singulatim sumpti ob praescriptionem excluderentur. 1706 Can. 1706. Qui aliquem convenire vult, 1502 Can. 1502 — Qui aliquem convenire vult, debet libellum competenti iudici exhibere, debet libellum competenti iudici exhibere, in quo controversiae obiectum proponatur, in quo controversiae obiectum proponatur, et ministerium iudicis ad deducta iura et ministerium iudicis expostuletur. persequenda expostuletur. 1707 Can. 1707. § 1. Qui scribere nescit, aut 1503 Can. 1503 — § 1. Petitionem oralem iudex legitime impeditur quominus libellum admittere potest, quoties vel actor libellum exhibeat, oretenus petitionem suam coram exhibere impediatur vel causa sit facilis tribunali proponere potest. investigationis et minoris momenti. § 2. Item in causis facilioris investigationis § 2. In utroque tamen casu iudex notarium et minoris momenti ac propterea cito iubeat scriptis actum redigere qui actori expediendis, iudicis arbitrio relinquitur legendus est et ab eo probandus, quique petitionis admissio oretenus sibi factae. locum tenet libelli ab actore scripti ad § 3. In utroque tamen casu iudex notarium omnes iuris effectus. iubeat scriptis actum redigere qui actori legendus est et ab eo probandus. 1708 Can. 1708. Libellus quo lis introducitur 1504 Can. 1504 — Libellus, quo lis introducitur, debet: debet: 1º Exprimere coram quo iudice causa 1° exprimere coram quo iudice causa introducatur, quid petatur, et a quo petatur; introducatur, quid petatur et a quo 2º Indicare, generatim saltem, quo iure petatur; innitatur actor ad comprobanda ea quae 2° indicare quo iure innitatur actor et allegantur et asseruntur; generatim saltem quibus factis et 3º Subscribi ab actore vel eius procuratore, probationibus ad evincenda ea quae appositis die, mense et anno, nec non loco asseruntur; in quo actor vel eius procurator habitant, 3° subscribi ab actore vel eius procuratore, aut residere se dixerint actorum appositis die, mense et anno, necnon loco recipiendorum gratia. in quo actor vel eius procurator habitant, aut residere se dixerint actorum recipiendorum gratia; 4° indicare domicilium vel quasi- domicilium partis conventae.

119 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1709 Can. 1709. § 1. Iudex vel tribunal, postquam 1505 Can. 1505 — § 1. Iudex unicus vel viderit et rem esse suae competentiae et tribunalis collegialis praeses, postquam actori legitimam personam esse standi in viderint et rem esse suae competentiae et iudicio, debet quantocius libellum aut actori legitimam personam standi in admittere aut reiicere, adiectis in hoc altero iudicio non deesse, debent suo decreto casu reiectionis causis. § 2. Si iudicis quam primum libellum aut admittere aut decreto libellus reiectus fuerit ob vitia quae reicere. emendari possunt, actor novum libellum § 2. Libellus reici potest tantum: rite confectum potest eidem iudici denuo 1° si iudex vel tribunal incompetens sit; exhibere; quod si iudex emendatum 2° si sine dubio constet actori legitimam libellum reiecerit, novae reiectionis rationes deesse personam standi in iudicio; exponere debet. § 3. Adversus libelli 3° si non servata sint praescripta can. reiectionem integrum semper est parti intra 1504, nn. 1-3; tempus utile decem dierum recursum 4° si certo pateat ex ipso libello petitionem interponere ad superius tribunal: a quo, quolibet carere fundamento, neque fieri audita parte, et promotore iustitiae aut posse, ut aliquod ex processu vinculi defensore, quaestio reiectionis fundamentum appareat. expeditissime definienda est. § 3. Si libellus reiectus fuerit ob vitia quae emendari possunt, actor novum libellum rite confectum potest eidem iudici denuo exhibere. § 4. Adversus libelli reiectionem integrum semper est parti intra tempus utile decem dierum recursum rationibus suffultum interponere vel ad tribunal appellationis vel ad collegium, si libellus reiectus fuerit a praeside; quaestio autem reiectionis expeditissime definienda est. 1710 Can. 1710. Si iudex continuo mense ab 1506 Can. 1506 — Si iudex intra mensem ab exhibito libello decretum non ediderit quo exhibito libello decretum non ediderit, quo libellum admittit vel reiicit ad normam can. libellum admittit vel reicit ad normam can. 1709, pars cuius interest instare potest ut 1505, pars, cuius interest, instare potest ut iudex suo munere fungatur; quod si iudex suo munere fungatur; quod si nihilominus iudex sileat, lapsis quinque nihilominus iudex sileat, inutiiter lapsis diebus a facta instantia, poterit recursum ad decem diebus a facta instantia, libellus pro Ordinarium loci, si ipse iudex non sit, vel ad admisso habeatur. superius tribunal interponere ut vel iudex ad definiendam causam adigatur vel alius in eius locum subrogetur. 1711 Can. 1711. § 1. Libello vel orali petitione 1507 Can. 1507 — § 1. In decreto, quo actoris admissa, locus est vocationi in ius seu § 1 e 3 libellus admittitur, debet iudex vel praeses citationi alterius partis. ceteras partes in iudicium vocare seu citare § 2. Quod si partes litigantes sponte coram ad litem contestandam, statuens utrum iudice se sistant ad causam agendam, opus eae scripto respondere debeant an coram non est citatione, sed actuarius significet in ipso se sistere ad dubia concordanda. actis partes sponte sua iudicio adfuisse. Quod si ex scriptis responsionibus perspiciat necessitatem partes convocandi, id potest novo decreto statuere. § 3. Quod si partes litigantes de facto coram iudice se sistant ad causam agendam, opus non est citatione, sed actuarius significet in actis partes iudicio adfuisse. 1712 Can. 1712. § 1. Citatio fit a iudice, et libello 1508 Can. 1508 — § 1. Decretum citationis in litis introductorio inscribitur aut § 1 e 2 iudicium debet statim parti conventae adiungitur. notificari, et simul ceteris, qui comparere § 2. Denuntiatur autem reo, et, si sint debent, notum fieri. plures, singulis. § 2. Citationi libellus litis introductorius § 3. Debet insuper actori nota fieri, ut adiungatur, nisi iudex propter graves statuta die et hora ipse quoque coram iudice causas censeat libellum significandum non se sistat. esse parti, antequam haec deposuerit in iudicio.

120 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1713 Can. 1713. Si lis moveatur ei qui non habet 1508 § 3 Can. 1508 — § 3. Si lis moveatur adversus liberam administrationem rerum, de quibus eum qui non habet liberum exercitium disceptatur, citatio denuntianda est ei qui suorum iurium, vel liberam ipsius nomine iudicium suscipere tenetur administrationem rerum de quibus ad normam can. 1648-1654. disceptatur, citatio denuntianda est, prout casus ferat, tutori, curatori, procuratori speciali, seu ei qui ipsius nomine iudicium suscipere tenetur ad normam iuris. 1714 Can. 1714. Quaelibet citatio est _ _ peremptoria; nec iteretur necesse est, nisi in casu de quo in can. 1845, § 2. 1715 Can. 1715. § 1. Citatio denuntietur per 1508 Can. 1508 — § 1. Decretum citationis in schedam, quae praeceptum iudicis parti iudicium debet statim parti conventae conventae factum ad comparendum notificari, et simul ceteris, qui comparere exprimat, idest a quo iudice, ob quam debent, notum fieri. causam saltem verbis generalibus § 2. Citationi libellus litis introductorius indicatam, quo actore, reus, nomine et adiungatur, nisi iudex propter graves cognomine rite designatus, conveniatur; nec causas censeat libellum significandum non non locum, et tempus, idest annum, esse parti, antequam haec deposuerit in mensem, diem et horam ad comparendum iudicio. praefixam perspicue indicet. § 3. Si lis moveatur adversus eum qui non § 2. Citatio, sigillo tribunalis munita, habet liberum exercitium suorum iurium, subscribenda est a iudice vel ab eius vel liberam administrationem rerum de auditore et a notario. quibus disceptatur, citatio denuntianda est, prout casus ferat, tutori, curatori, procuratori speciali, seu ei qui ipsius nomine iudicium suscipere tenetur ad normam iuris. 1716 - Can. 1716. Citatio duplici scheda conficiatur, _ _ 1717 quarum altera remittatur reo convento, altera asservetur in actis. Can. 1717. § 1. Citationis scheda, si fieri poterit, per Curiae cursorem tradenda est ipsi convento ubicunque is invenitur. § 2. Ad hoc cursor etiam fines alterius dioecesis ingredi potest, si iudex id expedire censuerit et eidem cursori mandaverit. § 3. Si cursor personam conventam non invenerit in loco ubi commoratur, relinquere poterit citatoriam schedam alicui de eius familia aut famulatu, si hic eam recipere paratus sit ac spondeat se reo convento quamprimum schedam acceptam traditurum; sin minus eam ad iudicem referat, ut transmittatur ad normam can. 1719, 1720. 1718 Can. 1718. Reus qui citatoriam schedam 1510 Can. 1510 — Conventus, qui citatoriam recipere recuset, legitime citatus habeatur. schedam recipere recuset, vel qui impedit quominus citatio ad se perveniat, legitime citatus habeatur. 1719 Can. 1719. Si ob distantiam vel aliam 1509 § 1 Can. 1509 — § 1. Citationum, decretorum, causam difficulter per cursorem tradi possit sententiarum aliorumque iudicialium reo convento scheda citatoria, poterit iussu actorum notificatio facienda est per iudicis transmitti per tabellarios publicos, publicos tabellarios vel alio modo qui dummodo commendata et cum syngrapha tutissimus sit, servatis normis lege receptionis, vel alio modo qui secundum particulari statutis. locorum leges et conditiones tutissimus sit.

121 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1720 - Can. 1720. § 1. Quoties, diligenti _ _ 1721 inquisitione peracta, adhuc ignoratur ubi commoretur reus, locus est citationi per edictum. § 2. Hoc autem fit affigendo per cursorem ad fores Curiae schedam citationis ad modum edicti per tempus prudenti iudicis arbitrio determinandum et in aliqua publica ephemeride eam inserendo; si vero utrumque fieri nequeat, alterutrum sufficiet. Can. 1721. § 1. Cursor, cum in manu rei conventi citationis schedam relinquit, debet eam subsignare, adnotatis die et hora qua reo tradita est. § 2. Idem peragat si eam relinquat in manibus alicuius de familia aut famulatu rei conventi, addito insuper nomine personae cui schedam tradidit. § 3. Si citatio fiat per edictum, cursor in edicti calce signet qua die et hora edictum affixum ad fores Curiae fueiit et quandiu affixum manserit. § 4. Si reus receptionem schedae recuset, cursor schedam ipsam subsignatam, addita die et hora recusationis, iudici remittat. 1722 hora recusationis, iudici remittat. 1509 § 2 Can. 1509 — § 2. De facto notificationis et Can. 1722. § 1. Cursor quae peregit ad de eius modo constare debet in actis. iudicem referat in scriptis manu propria subsignatis, quae in actis serventur. § 2. Si per tabellariorum officium citatio transmittatur, asservetur in actis fides eiusdem officii. 1723 Can. 1723. Si scheda citatoria non referat 1511 Can. 1511 — Si citatio non fuerit legitime quae in can. 1715 praescribuntur aut non notificata, nulla sunt acta processus, salvo fuerit legitime intimata, nullius momenti praescripto can. 1507, § 3. sunt tum citatio tum acta processus. 1724 Can. 1724. Regulae superius statutae pro rei 1509 § 1 Can. 1509 — § 1. Citationum, decretorum, citatione, ceteris quoque iudicii actibus, pro sententiarum aliorumque iudicialium diversa tamen eorum natura, actorum notificatio facienda est per accommodandae et applicandae sunt, ut publicos tabellarios vel alio modo qui decretorum vel sententiarum denuntiationi tutissimus sit, servatis normis lege aliisque huiusmodi. particulari statutis.

1725 Can. 1725. Cum citatio legitime peracta 1512 Can. 1512 — Cum citatio legitime notificata fuerit aut partes sponte in iudicium fuerit aut partes coram iudice steterint ad venerint: causam agendam: 1º Res desinit esse integra; 1° res desinit esse integra; 2º Causa fit propria illius iudicis aut 2° causa fit propria iudicis illius aut tribunalis, coram quo actio instituta est; tribunalis ceteroquin competentis, coram 3º In iudice delegato firma redditur quo actio instituta est; iurisdictio ita ut non exspiret resoluto iure 3° in iudice delegato firma redditur delegantis; iurisdictio, ita ut non expiret resoluto iure 4º Interrumpitur praescriptio, nisi aliud delegantis; cautum sit, ad normam can. 1508; 4° interrumpitur praescriptio, nisi aliud 5º Lis pendere incipit; et ideo statim locum cautum sit; habet principium: lite pendente, nihil 5° lis pendere incipit; et ideo statim locum innovetur. habet principium "lite pendente, nihil innovetur". 1726 Can. 1726. Obiectum seu materia iudicii 1513 § 1 Can. 1513 — § 1. Contestatio litis habetur constituitur ipsa litis contestatione, seu cum per iudicis decretum controversiae formali conventi contradictione petitioni termini, ex partium petitionibus et actoris, facta animo litigandi coram iudice. responsionibus desumpti, definiuntur.

122 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1727 Can. 1727. Ad litis contestationem nulla 1513 § 2 Can. 1513 — § 2. Partium petitiones necessaria est sollemnitas, sed sufficit ut responsionesque, praeterquam in libello partibus coram iudice vel eius delegato litis introductorio, possunt vel in comparentibus, in actis inseratur petitio responsione ad citationem exprimi vel in actoris et contradictio conventi, unde declarationibus ore coram iudice factis; in constet qua de re agatur seu quinam sint causis autem difficiioribus partes controversiae termini. convocandae sunt a iudice ad dubium vel dubia concordanda, quibus in sententia respondendum sit. 1728 Can. 1728. In causis tamen implicatioribus, 1513 § 2 Can. 1513 — § 2. Partium petitiones in quibus petitio actoris nec perspicua sit responsionesque, praeterquam in libello nec simplex vel contradictio conventi litis introductorio, possunt vel in difficultatibus scateat, iudex, ex officio aut responsione ad citationem exprimi vel in ad instantiam actoris vel conventi, partes declarationibus ore coram iudice factis; in citet ad rite definiendos controversiae causis autem difficiioribus partes articulos, idest ad causae dubia, ut convocandae sunt a iudice ad dubium vel dicitur, concordanda. dubia concordanda, quibus in sententia respondendum sit. 1729 § 1 Can.1729. § 1. Si die dubiis concordandis 1513 Can. 1513 — § 1. Contestatio litis habetur praestituta, pars in ius vocata non cum per iudicis decretum controversiae compareat nec iustam absentiae termini, ex partium petitionibus et excusationem alleget, contumax declaretur, responsionibus desumpti, definiuntur. et dubiorum formula statuatur ex officio, § 2. Partium petitiones responsionesque, parte, quae praesens fuerit, id postulante. praeterquam in libello litis introductorio, Parti autem contumaci statim id notum fiat possunt vel in responsione ad citationem ex officio ut quas velit exceptiones contra exprimi vel in declarationibus ore coram dubiorum seu articulorum formulam possit iudice factis; in causis autem difficiioribus proponere et a contumacia se purgare, intra partes convocandae sunt a iudice ad tempus quod iudici congruum videatur. dubium vel dubia concordanda, quibus in sententia respondendum sit. § 3. Decretum iudicis partibus notificandum est; quae nisi iam consenserint, possunt intra decem dies ad ipsum iudicem recurrere, ut mutetur; quaestio autem expeditissime ipsius iudicis decreto dirimenda est. 1729 § 2. Partibus praesentibus et in formula _ _ §§ 2 e 3 dubiorum seu articulorum concordibus, si iudex, quod ad se attinet, nihil excipiendum putaverit, eius rei fiat mentio in decreto quo formula firmatur. § 3. Si vero partes dissentiant aut earum conclusiones iudici non probentur, iudex ipse controversiam dirimat decreto. 1729 § 4 § 4. Dubiorum seu articulorum formula 1514 Can. 1514 — Controversiae termini semel semel statuta mutari non potest, nisi novo statuti mutari valide nequeunt, nisi novo decreto, ex gravi causa, ad instantiam decreto, ex gravi causa, ad instantiam partis, vel promotoris iustitiae, vel partis et auditis reliquis partibus defensoris vinculi, audita utraque vel altera earumque rationibus perpensis. parte eiusque rationibus perpensis. 1730 Can. 1730. Antequam litis contestatio locum 1529 Can. 1529 — Iudex ad probationes habuerit, iudex ad testium aliarumve colligendas ne procedat ante litis probationum receptionem ne procedat, nisi contestationem nisi ob gravem causam. in casu contumaciae, aut nisi testium depositionem recipere oporteat, ne ipsa ob probabilem testis mortem, ob discessum eiusdem vel ob aliam iustam causam recipi postea nequeat, aut difficulter possit.

123 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1731 Can. 1731. Lite contestata: 1514 - Can. 1514 — Controversiae termini semel 1º Haud licet actori libellum mutare, nisi, 1516 statuti mutari valide nequeunt, nisi novo reo consentiente, iudex, iustis de causis, decreto, ex gravi causa, ad instantiam censeat mutationem esse admittendam, partis et auditis reliquis partibus salva semper reo compensatione earumque rationibus perpensis. damnorum et expensarum, si quae Can. 1515 — Lite contestata, possessor rei debeatur. Libellus non censetur mutatus, si alienae desinit esse bonae fidei; ideoque, si coarctetur aut mutetur probationis modus; damnatur ut rem restituat, fructus quoque si minuantur aut petitio aut accessoria a contestationis die reddere debet et petitionis; si facti adiuncta in libello pridem damna sarcire. posita ita illustrentur, compleantur aut Can. 1516 — Lite contestata, iudex emendentur, ut controversiae obiectum congruum tempus partibus praestituat idem remaneat; si in locum rei petatur probationibus proponendis et explendis. pretium, foenus aut aliquid aequivalens; 2º Iudex congruum tempus partibus praestituat probationibus proponendis et explendis; quod quidem poterit, instantibus partibus, arbitrio suo prorogare, dummodo ne lis, ultra quam aequum sit, protrahatur; 3º Possessor rei alienae desinit esse bonae fidei; quapropter damnatus rem restituere, non solum rem ipsam, sed et rei fructus a litis contestatae tempore restituere tenetur et damna praeterea sarcire, si qua secuta fuerint. 1732 Can. 1732. Instantiae initium fit litis 1517 Can. 1517 — Instantiae initium fit contestatione; finis autem omnibus modis, citatione; finis autem non solum quibus iudicium terminatur, sed et antea pronuntiatione sententiae definitivae, sed non solum interrumpi, verum etiam finiri etiam aliis modis iure praefinitis. potest sive peremptione sive renuntiatione. 1733 Can. 1733. Si pars litigans moriatur aut 1518 Can. 1518 — Si pars litigans moriatur aut statum mutet aut cesset ab officio cuius statum mutet aut cesset ab officio cuius ratione agit: 1º Causa nondum conclusa, ratione agit: instantia interrumpitur, donec heres 1° causa nondum conclusa, instantia defuncti aut successor litem instauret; suspenditur donec heres defuncti aut 2º Causa conclusa, instantia non successor aut is, cuius intersit, litem interrumpitur, sed iudex procedere debet ad resumat; ulteriora, citato procuratore, si adsit, secus 2° causa conclusa, iudex procedere debet defuncti herede vel successore. ad ulteriora, citato procuratore, si adsit, secus defuncti herede vel successore. 1734 Can. 1734. Si controvertatur cuinam ex _ _ clericis litigantibus ius sit ad beneficium, et alter, lite pendente, moriatur, aut beneficio renuntiet, instantia non interrumpitur, sed contra superstitem eam prosequitur promotor iustitiae qui pro beneficii aut ecclesiae libertate dimicet, nisi beneficium sit liberae collationis Ordinarii et hic praeferat causam ut victam superstiti adiudicare. 1735 Can. 1735. Procuratore aut curatore a 1519 Can. 1519 — § 1. Si a munere cesset tutor munere cessante, tandiu interrupta manet vel curator vel procurator, qui sit ad instantia, quandiu pars aut ii ad quos normam can. 1481, §§ 1 et 3 necessarius, pertinet novum procuratorem vel instantia interim suspenditur. curatorem nominaverint aut per se ipsi in § 2. Alium autem tutorem vel curatorem posterum agere se velle professi fuerint. iudex quam primum constituat; procuratorem vero ad litem constituere potest, si pars neglexerit intra brevem terminum ab ipso iudice statutum.

124 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1736 Can. 1736. Si nullus actus processualis, quin 1520 Can. 1520 — Si nullus actus processualis, aliquod obstet impedimentum, ponatur in nullo obstante impedimento, ponatur a tribunali primae instantiae per biennium partibus per sex menses, instantia aut in gradu appellationis per annum, perimitur. Lex particularis alios instantia perimitur, et in altero casu peremptionis terminos statuere potest. sententia per appellationem oppugnata transit in rem iudicatam. 1737 Can. 1737. Peremptio obtinet ipso iure et 1521 Can. 1521 — Peremptio obtinet ipso iure et adversus omnes, minores quoque aliosve adversus omnes, minores quoque aliosve minoribus aequiparatos, eaque ex officio minoribus aequiparatos, atque etiam ex etiam excipi debet, salvo iure regressus ad officio declarari debet, salvo iure petendi indemnitatem adversus tutores, indemnitatem adversus tutores, curatores, administratores, procuratores qui culpa se administratores, procuratores, qui culpa se caruisse non probaverint. caruisse non probaverint. 1738 Can. 1738. Peremptio exstinguit acta 1522 Can. 1522 — Peremptio exstinguit acta processus, non vero acta causae; imo haec processus, non vero acta causae; immo vim habere possunt etiam in alia instantia, haec vim habere possunt etiam in alia dummodo ea inter easdem personas et instantia, dummodo causa inter easdem super eadem re intercedat; sed ad extraneos personas et super eadem re intercedat; sed quod attinet, non aliam vim obtinent, nisi ad extraneos quod attinet, non aliam vim documentorum. obtinent nisi documentorum. 1739 Can. 1739. In casu peremptionis, quas 1523 Can. 1523 — Perempti iudicii expensas, quisque ex litigatoribus fecerit, has ipse quas quisque ex litigantibus fecerit, ipse ferat expensas perempti iudicii. ferat. 1740 Can. 1740. § 1. In quolibet statu et gradu 1524 Can. 1524 — § 1. In quolibet statu et gradu iudicii potest actor instantiae renuntiare; §§ 1 e 3 iudicii potest actor instantiae renuntiare; item tum actor tum reus possunt processus item tum actor tum pars conventa possunt actis renuntiare sive omnibus sive nonnullis processus actis renuntiare sive omnibus tantum. sive nonnullis tantum. § 3. Renuntiatio, ut valeat, peragenda est scripto, eademque a parte vel ab eius procuratore, speciali tamen mandato munito, debet subscribi, cum altera parte communicari, ab eaque acceptari vel saltem non impugnari, et a iudice admitti. 1741 Can. 1741. Admissa, pro actis quibus 1525 Can. 1525 — Renuntiatio a iudice admissa, renuntiatum est, eosdem parit effectus ac pro actis quibus renuntiatum est, eosdem peremptio instantiae: et obligat parit effectus ac peremptio instantiae, renuntiantem ad solvendas expensas itemque obligat renuntiantem ad actorum, quibus renuntiatum fuit. solvendas expensas actorum, quibus renuntiatum fuit. 1742 Can.1742. § 1. Iudex ad eruendam veritatem 1530 Can. 1530 — Iudex ad veritatem aptius § 1 e 2 facti quod publice interest ut extra dubium eruendam partes interrogare semper ponatur, debet partes interrogare. § 2. potest, immo debet, ad instantiam partis Renuntiatio ut valeat, peragenda est in vel ad probandum factum quod publice scriptis, et a parte vel ab eius procuratore, interest extra dubium poni. speciali tamen mandato munito, debet subscribi, alteri parti communicari, ab eaque acceptari, vel saltem non impugnari, et a iudice admitti. 1742 § 3 § 3. Interrogatio partium fieri a iudice _ _ potest in quovis stadio iudicii ante conclusionem in causa; post conelusionem in causa servetur praescriptum can. 1861. 1743 Can.1743. § 1. Iudici legitime interroganti 1531 Can. 1531 — § 1. Pars legitime interrogata § 1 e 2 partes respondere tenentur et fateri respondere debet et veritatem integre veritatem, nisi agatur de delicto ab ipsis fateri. commisso. § 2. Quod si respondere recusaverit, iudicis § 2. Si pars legitime interrogata respondere est aestimare quid ad factorum recuset, quanti facienda sit haec recusatio, probationem exinde erui possit. utrum iusta sit, an confessioni aequiparanda, necne, iudicis est aestimare.

125 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1743 § 3 Can. 1743 § 3. Pars, quae respondere debet, _ _ si illegitime respondere recusaverit aut si postquam responderit mendax reperta fuerit, puniatur, ad tempus a iudice pro rerum adiunctis definiendum remotione ab actibus legitimis ecclesiasticis; et si ante responsionem iusiurandum de veritate dicenda praestiterit, laicus interdicto personali, clericus suspensione plectatur. 1744 Can. 1744. Iusiurandum de veritate dicenda 1532; Can. 1532 — In casibus, in quibus bonum in causis criminalibus nequit iudex accusato publicum in causa est, iudex partibus deferre; in contentiosis, quoties bonum 1728 § 2 iusiurandum de veritate dicenda aut publicum in causa est, debet illud a partibus saltem de veritate dictorum deferat, nisi exigere; in aliis, potest pro sua prudentia. gravis causa aliud suadeat; in aliis casibus, potest pro sua prudentia. Can. 1728 — § 2. Accusatus ad confitendum delictum non tenetur, nec ipsi iusiurandum deferri potest. 1745 Can. 1745. § 1. Tum actor tum reus invicem, 1533 - Can. 1533 — Partes, promotor iustitiae et tum etiam promotor iustitiae et defensor 1534 defensor vinculi possunt iudici exhibere vinculi possunt iudici exhibere articulos, articulos, super quibus pars interrogetur. seu quaesita, super quibus pars Can. 1534 — Circa partium interrogetur, quaeque interrogationem cum proportione vulgo positiones dicuntur.§ 2. In serventur, quae in cann. 1548, § 2, n. 1, positionibus exarandis, admittendis et parti 1552 et 1558-1565 de testibus statuuntur. proponendis regulae cum proportione serventur quae in can. 1773-1781 statutae sunt. 1746 Can. 1746. Ad iusiurandum praestandum _ _ vel interrogationibus respondendum partes personaliter coram iudice se sistere debent, exceptis iis de quibus in can. 1770, § 2, nn. 1, 2. 1747, 1º Can. 1747. Non indigent probatione: _ _ 1º Facta notoria, ad normam can. 2197, nn. 2, 3; 1747, Can. 1747. Non indigent probatione: 1526 § 2 Can. 1526 — § 2. Non indigent probatione: 2º e 3º 2º Quae ab ipsa lege praesumuntur; 1° quae ab ipsa lege praesumuntur; 3º Facta ab uno ex contendentibus asserta 2° facta ab uno ex contendentibus asserta et ab altero admissa, nisi a iure vel a iudice et ab altero admissa, nisi iure vel a iudice probatio nihilominus exigatur. probatio nihilominus exigatur.

1748 § 1 Can: 1748. § 1. Onus probandi incumbit ei 1526 § 1 Can. 1526 — § 1. Onus probandi incumbit qui asserit. ei qui asserit. 1748 § 2 Can: 1748. § 2. Actore non probante, reus _ _ absolvitur. 1749 Can. 1749. Probationes quae ad moras _ _ iudicio nectendas postulari videntur, ceu examen testis longe dissiti, aut cuius domicilium nescitur, vel cognitio documenti quod cito haberi non potest, iudex ne admittat, nisi hae probationes necessariae videantur quia ceterae deficiant aut satis non sint. 1750 Can. 1750. Assertio de aliquo facto, in 1535 Can. 1535 — Assertio de aliquo facto, scriptis aut oretenus ab una parte contra se scripto vel ore, coram iudice competenti, et pro adversario coram iudice, sive sponte, ab aliqua parte circa ipsam iudicii sive iudice interrogante peracta, dicitur materiam, sive sponte sive iudice confessio iudicialis. interrogante, contra se peracta, est confessio iudicialis.

126 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1751 Can.1751. Si agatur de negotio aliquo 1536 § 1 Can. 1536 — § 1. Confessio iudicialis unius privato et in causa non sit bonum publicum, partis, si agatur de negotio aliquo privato confessio iudicialis unius partis, dummodo et in causa non sit bonum publicum, libere et considerate facta, relevat alteram ceteras relevat ab onere probandi. ab onere probandi. 1752 Can. 1752. Pars, aliquid confessa in iudicio, 1538 Can. 1538 — Confessio vel alia quaevis non potest contra confessionem suam partis declaratio qualibet vi caret, si venire, nisi aut in continenti hoc faciat, aut constet eam ex errore facti esse prolatam, probet confessionem ipsam vel carere aut vi vel metu gravi extortam. conditionibus in can. 1750 expressis vel errori facti esse adscribendam. 1753 Can.1753. Confessio sive scriptis, sive 1537 Can. 1537 — Quoad extraiudicialem oretenus, ipsimet adversario aut aliis extra confessionem in iudicium deductam, iudicium facta, dicitur extraiudicialis: eaque iudicis est, perpensis omnibus adiunctis, in iudicium deducta, iudicis est, perpensis aestimare quanti ea sit facienda. omnibus rerum adiunctis, aestimare quanti facienda sit. 1754 can. 1754. Probatio per testes in quibuslibet 1547 Can. 1547 — Probatio per testes in causis admittitur, sub iudicis tamen quibuslibet causis admittitur, sub iudicis moderatione, secundum modum moderatione. praefinitum in canonibus qui sequuntur. 1755 Can. 1755. § 1. Testes iudici legitime 1548 Can. 1548 — § 1. Testes iudici legitime § 1 e 2 interroganti respondere et veritatem fateri interroganti veritatem fateri debent. § 2. debent. § 2. Salvo praescripto can. 1757, § 3, Salvo praescripto can. 1550, § 2, n. 2, ab n. 2, ab hac obligatione eximuntur: obligatione respondendi eximuntur: 1º Parochi aliique sacerdotes quod attinet 1° clerici, quod attinet ad ea quae ipsis ad ea quae ipsis manifestata sunt ratione manifestata sunt ratione sacri ministerii; sacri ministerii extra sacramentalem civitatum magistratus, medici, obstetrices, confessionem; civitatum magistratus, advocati, notarii aliique qui ad secretum medici, obstetrices, advocati, notarii aliique officii etiam ratione praestiti consilii qui ad secretum officii etiam ratione tenentur, quod attinet ad negotia huic praestiti consilii tenentur, quod attinet ad secreto obnoxia; negotia huic secreto obnoxia; 2° qui ex testificatione sua sibi aut coniugi 2º Qui ex testificatione sua sibi vel aut proximis consanguineis vel affinibus consanguineis vel affinibus in quolibet infamiam, periculosas vexationes, aliave gradu lineae rectae et in primo gradu lineae mala gravia obventura timent. collateralis, infamiam, periculosas vexationes, aliave mala valde gravia obventura timent. 1755 § 3 Can. 1755. § 3 § 3. Testes iudici legitime _ _ interroganti scienter falsum affirmantes aut verum occultantes puniantur ad normam can. 1743, § 3; eademque poena mulctentur omnes, qui testem vel peritum donis, pollicitationibus aut alio quovis modo inducere praesumpserint ad falsum testimonium dicendum aut ad veritatem occultandam. 1756 Can. 1756. Omnes possunt esse testes, nisi 1549 Can. 1549 — Omnes possunt esse testes, expresse a iure repellantur vel in totum vel nisi expresse iure repellantur vel in totum ex parte. vel ex parte. 1757 § 1 Can. 1757. § 1. Ut non idonei repelluntur a 1550 § 1 Can. 1550 — § 1. Ne admittantur ad testimonio ferendo impuberes et mente testimonium ferendum minores infra debiles. decimum quartum aetatis annum et mente debiles; audiri tamen poterunt ex decreto iudicis, quo id expedire declaretur. 1757 § 2 Can. 1757 § 2. Ut suspecti: _ _ 1.o Excommunicati, periuri, infames, post sententiam declaratoriam vel condemnatoriam; 2º Qui ita abiectis sunt moribus ut fide digni non habeantur; 3º Publici gravesque partis inimici.

127 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1757 § 3 Can. § 3. Ut incapaces: 1550 § 2 Can. 1550 — § 2. Incapaces habentur: 1º Qui partes sunt in causa, aut partium vice 1° qui partes sunt in causa, aut partium funguntur, veluti tutor in causa pupilli, nomine in iudicio consistunt, iudex eiusve Superior aut administrator in causa suae assistentes, advocatus aliique qui partibus communitatis aut piae causae, cuius in eadem causa assistunt vel astiterunt; nomine in iudicio consistit, iudex eiusve 2° sacerdotes, quod attinet ad ea omnia assistentes, advocatus aliique qui partibus quae ipsis ex confessione sacramentali in eadem causa assistunt vel astiterunt; innotuerunt, etsi poenitens eorum 2º Sacerdotes, quod attinet ad ea omnia manifestationem petierit; immo audita a quae ipsis ex confessione sacramentali quovis et quoquo modo occasione innotuerunt, etsi a vinculo sigilli soluti sint; confessionis, ne ut indicium quidem imo audita a quovis et quoquo modo veritatis recipi possunt. occasione confessionis ne ut indicium quidem veritatis recipi possunt; 3º Coniux in causa sui coniugis, consanguineus et affinis in causa consanguinei vel affinis, in quolibet gradu lineae rectae et in primo gradu collateralis, nisi agatur de causis quae ad statum civilem aut religiosum personae spectant, cuius notitia aliunde haberi nequeat, et bonum publicum exigat ut habeatur. 1758 Can. 1758. Non idonei et suspecti audiri _ _ poterunt ex decreto iudicis, quo id expedire declaretur; sed eorum testimonium valebit tantummodo ut indicium et probationis adminiculum, et generatim iniurati audiantur. 1759 Can. 1759. § 1. Testes a partibus inducuntur. _ _ §§ 1-3 § 2. Possunt quoqae induci a promotore iustitiae et defensore vinculi, si id ad causam intersit. § 3. Sed ipse iudex, quoties agatur de minoribus aliisve qui minoribus aequiparantur, et generatim quoties publicum bonum id exigat, potest testes ex officio inducere. 1759 § 4 Can. 1759. § 4. Pars, quae testem induxit, 1551 Can. 1551 — Pars, quae testem induxit, potest eius examini renuntiare; sed potest eius examini renuntiare; sed adversarius postulare potest, ut, hac non adversa pars postulare potest ut obstante renuntiatione, testis examini nihilominus testis examinetur. subiiciatur. 1760 Can. 1760. § 1. Si quis sponte compareat _ _ testimonii reddendi gratia, iudex poterit eius testimonium admittere vel repellere prout expedire censuerit. § 2. Debet autem testem, qui se sponte obtulerit, repellere cum comparere sibi videatur moras iudicio nectendi causa vel iustitiae et veritati quoquo modo officiendi. 1761 Can. 1761. § 1. Cum probatio per testes 1552 Can. 1552 — § 1. Cum probatio per testes postulatur, eorum nomina et domicilium postulatur, eorum nomina et domicilium tribunali indicentur; praeterea exhibeantur tribunali indicentur. positiones seu articuli argumentorum super § 2. Exhibeantur, intra terminum a iudice quibus testes sint interrogandi. praestitutum, articuli argumentorum § 2. Si ne intra diem quidem peremptorium super quibus petitur testium interrogatio; a iudice praestitutum, obtemperatum fuerit, alioquin petitio censeatur deserta. postulatio deserta censetur. 1762 Can. 1762. Iudici ius et obligatio est nimiam 1553 Can. 1553 — Iudicis est nimiam multitudinem testium refrenandi. multitudinem testium refrenare.

128 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1763 Can. 1763. Partes debent sibi invicem nota 1554 Can. 1554 — Antequam testes facere testium nomina antequam eorum examinentur, eorum nomina cum partibus examen inchoetur, aut, si id, prudenti communicentur; quod si id, prudenti iudicis existimatione, fieri sine gravi iudicis existimatione, fieri sine gravi difficultate nequeat, saltem ante difficultate nequeat, saltem ante testificationum publicationem. testimoniorum publicationem fiat. 1764 Can. 1764. § 1. Testes debent ex officio 1555 Can. 1555 — Firmo praescripto can. 1550, § 1 e 2 excludi, si iudici liquido constet eos a pars petere potest ut testis excludatur, si testimonio ferendo prohiberi, salvo iusta exclusionis causa demonstretur ante praescripto can. 1758. testis excussionem. § 2. Ast etiam, postulante adversario, testes excludendi sunt, si iusta exclusionis causa demonstretur, quae exclusio dicitur reprobatio personae testis. 1764 Can. 1764 § 3. Pars nequit reprobare _ _ §§ 3 - 5 personam testis quem ipsa induxit, nisi nova reprobationis causa supervenerit, quamvis possit eius dicta reprobare. § 4. Reprobatio testis fieri debet intra triduum postquam testium nomina cum parte communicata fuerunt, nec postea facta admittatur, nisi a parte demonstretur vel saltem iuramento affirmetur defectum testis antea sibi notum non fuisse. § 5. Iudex autem reprobationis discussionem in finem litis reservet, nisi contra testem stet praesumptio iuris, aut defectus sit notorius vel statim ac facile probari possit vel postea probari nequeat. 1765 Can. 1765. Citatio testium fit ministerio 1556 Can. 1556 — Citatio testis fit decreto iudicis, decreto interveniente, et intimanda iudicis testi legitime notificato. est testibus ad normam can. 1715S-1723. 1766 § 1 Can. 1766. § 1. Testis rite citatus parere 1557 Can. 1557 — Testis rite citatus pareat aut debet aut causam suae absentiae iudici causam suae absentiae iudici notam faciat. notam facere. 1766 § 2 Can. 1766 § 2. Testis inobediens, qui nempe _ _ sine legitima causa non comparuit, aut, etsi comparuit, renuit respondere vel iusiurandum praestare vel attestationi subscribere, a iudice potest congruis poenis coerceri et insuper mulctari pro rata damni quod ex eius inobedientia partibus obveniat. 1767 § 1 Can. 1767. § 1. Testis, antequam 1562 Can. 1562 — § 1. Iudex testi in mentem testimonium edat, iusiurandum praestare revocet gravem obligationem dicendi debet de tota ac sola veritate dicenda, salvo totam et solam veritatem. praescripto can. 1758. § 2. Iudex testi deferat iuramentum iuxta can. 1532; quod si testis renuat illud emittere, iniuratus audiatur. 1767 Can. 1767 § 2. Partes earumve procuratores _ _ § 2 e 3 praestationi iurisiurandi testium assistere possunt, salvo praescripto can. 1763. § 3. Testibus, si de iure partium mere privato agatur, poterit iusiurandum, utraque parte consentiente, remitti. 1767 § 4 Can. 1767 § 4. Sed etiam cum iusiurandum a 1562 Can. 1562 — § 1. Iudex testi in mentem teste non exigitur, iudex testem revocet gravem obligationem dicendi commonefaciat gravis obligationis, qua totam et solam veritatem. semper tenetur, veritatem dicendi. § 2. Iudex testi deferat iuramentum iuxta can. 1532; quod si testis renuat illud emittere, iniuratus audiatur.

129 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1768 - Can. 1768. Testes, tametsi iusiurandum _ _ 1769 praestiterint de veritate dicenda, poterunt nihilominus pro prudenti iudicis arbitrio, absoluto examine, adigi ad iusiurandum deveritate dictorum sive circa omnes positionum articulos sive circa aliquos tantum, quoties gravitas negotii et editae testificationis adiuncta id postulare videantur. Can. 1769. Testes adigi etiam iureiurando possunt ad secretum servandum circa propositas interrogationes dataque interrogationibus responsa, usque dum acta et allegata publici iuris fiant; imo etiam perpetuo ad normam can. 1623, § 3. 1770 Can. 1770. § 1. Testes sunt examini 1558 Can. 1558 — § 1. Testes sunt examini subiiciendi in ipsa tribunalis sede. subiciendi in ipsa tribunalis sede, nisi § 2.Ab hac generali regula excipiuntur: aliud iudici videatur. 1.o S. R. E. Cardinales, Episcopi et personae § 2. Cardinales, Patriarchae, Episcopi et ii illustres quae suae civitatis iure eximuntur qui, suae civitatis iure, simili favore ab obligatione comparendi coram iudice gaudent, audiantur in loco ab ipsis selecto. testificandi causa: ii omnes eligere ipsi Iudex decernat ubi audiendi sint ii, quibus possunt locum ubi testificentur, de quo propter distantiam, morbum aliudve iudicem certiorem facere debent; impedimentum impossibile vel difficile sit 2.o Qui morbo aliove corporis vel animi tribunalis sedem adire, firmis praescriptis impedimento aut conditione vitae, uti cann. 1418 et 1469, § 2. moniales, tribunalis sedem adire nequeunt; ii domi audiendi sunt; 3.o Qui extra dioecesim degentes, in dioecesim reverti et ad tribunalis sedem accedere sine gravi incommodo nequeunt; ii audiendi sunt a tribunali loci in quo commorantur ad normam can. 1570, § 2, secundum interrogationes et instructiones a causae iudice transmissas; 4.o Qui in dioecesi quidem commorantur, sed in locis ita dissitis a tribunalis sede, ut sine gravibus impensis neque ipsi iudicem adire, neque a iudice adiri possint. Hoc in casu iudex debet propiorem aliquem sacerdotem dignum et idoneum deputare, ut cum 1771 Can. 1771. Examini testium partes assistere 1559 Can. 1559 — Examini testium partes nequeunt, nisi iudex eas admittendas assistere nequeunt, nisi iudex, praesertim censuerit. cum res est de bono privato, eas admittendas censuerit. Assistere tamen possunt earum advocati vel procuratores, nisi iudex propter rerum et personarum adiuncta censuerit secreto esse procedendum. 1772 Can. 1772. § 1. Testes seorsum singuli 1560 Can. 1560 — § 1. Testes seorsim singuli examinandi sunt. § 2. Prudenti tamen examinandi sunt. iudicis arbitrio relinquitur post edita § 2. Si testes inter se aut cum parte in re testimonia testes inter se aut cum parte gravi dissentiant, iudex discrepantes inter conferre, seu, vulgo, confrontare. se conferre seu comparare potest, remotis, § 3. Id autem fieri poterit si haec omnia quantum fieri poterit, dissidiis et scandalo. simul concurrant, scilicet: 1.o Si testes inter se aut cum parte in re gravi et causae substantiam attingente dissentiant; 2.o Si nulla alia facilior ad veritatem detegendam suppetat via; 3.o Si scandali vel dissidiorum periculum non sit ex collatione pertimescendum.

130 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1773 Can. 1773. § 1. Examen fit a iudice, vel ab 1561 Can. 1561 — Examen testis fit a iudice, vel eius delegato aut auditore, cui assistat ab eius delegato aut auditore, cui assistat oportet notarius. oportet notarius; quapropter partes, vel § 2. In examine interrogationes non ab alio promotor iustitiae, vel defensor vinculi, vel quam a iudice vel ab eo qui iudicis locum advocati qui examini intersint, si alias tenet, testibus deferendae sunt. Quapropter interrogationes testi faciendas habeant, si partes, vel promotor iustitiae, vel has non testi, sed iudici vel eius locum defensor vinculi examini intersint et novas tenenti proponant, ut eas ipse deferat, nisi interrogationes testi faciendas habeant, has aliter lex particularis caveat. non testi, sed iudici vel eius locum tenenti proponere debent, ut eas ipse deferat. 1774 Can. 1774. Testis primo interrogari debet 1563 Can. 1563 — Iudex imprimis testis non modo de generalibus personae identitatem comprobet; exquirat quaenam adiunctis, hoc est, de nomine, cognomine, sit ipsi cum partibus necessitudo et, cum origine, aetate, religione, conditione, ipsi interrogationes specificas circa domicilio, sed etiam quae ipsi cum partibus causam defert, sciscitetur quoque fontes in causa sit necessitudo; deinde deferendae eius scientiae et quo definito tempore ea, sunt interrogationes quae causam ipsam quae asserit, cognoverit. respiciunt et sciscitandum unde et quomodo ea quae asserit, habeat cognita. 1775 Can. 1775. Interrogationes breves sunto, 1564 Can. 1564 — Interrogationes breves sunto, non plura simul complectentes, non interrogandi captui accommodatae, non captiosae, non subdolae, non suggerentes plura simul complectentes, non captiosae, responsionem, remotae a cuiusvis non subdolae, non suggerentes offensione et pertinentes ad causam quae responsionem, remotae a cuiusvis agitur. offensione et pertinentes ad causam quae agitur. 1776 Can. 1776. § 1. Interrogationes non sunt 1565 Can. 1565 — § 1. Interrogationes non sunt cum testibus antea communicandae. cum testibus antea communicandae. § 2. Attamen si ea quae testificanda sunt ita a memoria sint remota, ut nisi prius recolantur certo affirmari nequeant, poterit iudex nonnulla testem praemonere, si id sine periculo fieri posse censeat. 1777 Can. 1777. Testes oretenus testimonium 1566 Can. 1566 — Testes ore testimonium dicant et scriptum ne legant, nisi de calculo dicant, et scriptum ne legant, nisi de et rationibus agatur; tunc enim calculo et rationibus agatur; hoc enim in adnotationes, quas secum attulerunt, casu, adnotationes, quas secum attulerint, poterunt consulere. consulere poterunt. 1778 Can. 1778. Responsio ex continenti 1567 Can. 1567 — § 1. Responsio statim redigenda est scripto ab actuario non solum redigenda est scripto a notario et referre quod attinet ad substantiam, sed etiam ad debet ipsa editi testimonii verba, saltem ipsa editi testimonii verba, nisi iudex, quod attinet ad ea quae iudicii materiam attenta causae exiguitate, satis habeat unam directe attingunt. depositionis substantiam referri. § 2. Admitti potest usus machinae magnetophonicae, dummodo dein responsiones scripto consignentur et subscribantur, si fieri potest, a deponentibus. 1779 Can. 1779. Actuarius in actis mentionem 1568 Can. 1568 — Notarius in actis mentionem faciat de praestito, remisso aut recusato faciat de praestito, remisso aut recusato iureiurando, de partium aliorumque iureiurando, de partium aliorumque praesentia, de interrogationibus ex officio praesentia, de interrogationibus ex officio additis et generatim de omnibus memoria additis et generatim de omnibus memoria dignis quae forte acciderint, cum testes dignis quae forte acciderint, cum testes excutiebantur. excutiebantur.

131 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1780 Can. 1780. § 1. Testi, antequam ab auditorio 1569 Can. 1569 — § 1. In fine examinis, testi legi discedat, debent legi quae actuarius de iis debent quae notarius de eius depositione quae ipse viva voce testatus est, scripto scripto redegit, vel ipsi audita facere quae redegit, data eidem testi facultate addendi, ope magnetophonii de eius depositione supprimendi, corrigendi, variandi. § 2. incisa sunt, data eidem testi facultate Denique actui subscribere debent testis, addendi, supprimendi, corrigendi, iudex et notarius. variandi. § 2. Denique actui subscribere debent testis, iudex et notarius. 1781 Can. 1781. Testes, quamvis iam excussi, 1570 Can. 1570 — Testes, quamvis iam excussi, poterunt, parte postulante aut ex officio, poterunt parte postulante aut ex officio, antequam acta seu testificationes publici antequam acta seu testificationes publici iuris fiant, denuo ad examen vocari, si iudex iuris fiant, denuo ad examen vocari, si id necessarium vel utile ducat, dummodo iudex id necessarium vel utile ducat, tamen omnis collusionis vel corruptelae dummodo collusionis vel corruptelae absit periculum. quodvis absit periculum. 1782 - Can. 1782. § 1. Cum partes aut earum _ _ 1786 procuratores examini non interfuerunt, testimonia statim post absolutum omnium testium examen poterunt, decreto iudicis, evulgari. § 2. Sed poterit iudex differre testimoniorum evulgationem in tempus quo cetera probationum capitula fuerint absoluta, si id e re existimet. Can. 1783. Post testificationum evulgationem: 1.o Cessat facultas reprobandi testis personam, excepto casu de quo in can. 1764, § 4; 2.o Sed est ius reprobandi testes sive quod attinet ad modum examinis, cum scilicet obiiciuntur regulae iuris in examine peragendo neglectae, sive quod attinet ad testificationes ipsas, cum nempe testimonia impugnantur de falso aut de variatione, contradictione, obscuritate, defectu scientiae et similibus. 1782 - Can. 1784. Reprobationem iudex decreto _ _ 1786 suo reiiciat, si eam futili inniti fundamento aut ad retardandum iudicium factam animadvertat. Can. 1785. Si iudicium reprobationis admittatur, iudex brevem terminum parti postulanti praestituat ad probandam reprobationem, et deinde procedat uti in aliis incidentibus causis. Can. 1786. Post evulgatas testificationes, testes iam auditi denuo super iisdem articulis ne interrogentur, neque novi testes admittantur, nisi caute et ex gravi ratione in causis quae nunquam transeunt in rem iudicatam; ex gravissima ratione in ceteris; et in quolibet casu omni fraudis et subornationis periculo remoto, altera parte audita, et requisito voto promotoris iustitiae vel defensoris vinculi, si hi iudicio intersint; quae omnia iudex decreto suo definiat.

132 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1787 Can. 1787. § 1. Testis ius habet ad petendam 1571 Can. 1571 — Testibus, iuxta aequam iudicis compensationem impensarum, quas taxationem, refundi debent tum expensae, sustinuerit ratione itineris et quas fecerint, tum lucrum, quod amiserint, commorationis in loco iudicii, et ad testificationis reddendae causa. congruam indemnitatem pro interruptione sui negotii vel operis. § 2. Iudicis est, auditis parte ac teste, et, si opus sit, etiam peritis, taxare indemnitatem et impensas testi solvendas. 1788 Can. 1788. Si intra peremptorium terminum _ _ a iudice praestitutum congrua pecuniae quantitas de qua in can. 1909, § 2, ab eo qui testes inducere vult deposita non sit, is testium examini renuntiasse censeatur. 1789 Can. 1789. In aestimandis testimoniis iudex 1572 Can. 1572 — In aestimandis testimoniis prae oculis habeat: iudex, requisitis, si opus sit, 1.o Quae conditio sit personae, quaeve testimonialibus litteris, consideret: honestas et an aliqua dignitate testis 1° quae condicio sit personae, quaeve praefulgeat; honestas; 2.o Utrum de scientia propria, praesertim 2° utrum de scientia propria, praesertim de visu et auditu proprio testificetur, an de de visu et auditu proprio testificetur, an de credulitate, de fama, aut de auditu ab aliis; sua opinione, de fama, aut de auditu ab 3.o Utrum testis constans sit et firmiter sibi aliis; cohaereat; an varius, incertus, vel vacillans; 3° utrum testis constans sit et firmiter sibi 4.o Denique utrum testimonii contestes cohaereat, an varius, incertus vel vacillans; habeat, an sit singularis. 4 utrum testimonii contestes habeat, aliisve probationis elementis confirmetur necne. 1790 Can. 1790. Si testes inter se discrepent, _ _ iudex perpendat utrum edita ab eis testimonia sibi invicem adversentur, an sint dumtaxat diversa vel adminiculativa. 1791 Can.1791. § 1. Unius testis depositio plenam 1573 Can. 1573 — Unius testis depositio plenam fidem non facit, nisi sit testis qualificatus fidem facere non potest, nisi agatur de qui deponat de rebus ex officio gestis. teste qualificato qui deponat de rebus ex officio gestis, aut rerum et personarum adiuncta aliud suadeant. 1792 Can. 1792. Peritorum opera utendum est 1574 Can. 1574 — Peritorum opera utendum est quoties ex iuris vel iudicis praescripto quoties ex iuris vel iudicis praescripto eorum examen et votum requiritur ad eorum examen et votum, praeceptis artis factum aliquod comprobandum vel ad vel scientiae innixum, requiruntur ad veram alicuius rei naturam dignoscendam. factum aliquod comprobandum vel ad veram alicuius rei naturam dignoscendam. 1793 Can. 1793. § 1. Iudicis est peritos eligere vel 1575 Can. 1575 — Iudicis est peritos nominare, designare.§ 2. Hanc designationem in auditis vel proponentibus partibus, aut, si causis mere privatis iudex facere potest casus ferat, relationes ab aliis peritis iam rogatu utriusque partis vel etiam factas assumere. alterutrius, altera tamen consentiente; in causis vero bonum publicum respicientibus, audito promotore iustitiae aut vinculi defensore. § 3. Prudenti iudicis arbitrio relinquitur unum pluresve peritos eligere pro causae natura et rei difficultate, nisi lex ipsa numerum peritorum praefiniat.

133 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1794 - Can. 1794. Peritorum est peritiam suam ad _ _ 1795 veritatis et iustitiae leges exigere, neque falsum affirmando neque verum occultando; in quo si deliquerint, puniantur ad normam can. 1743, § 3. Can. 1795. § 1. Ad periti munus, ceteris paribus, deligantur, qui competentis magistratus auctoritate idonei fuerint comprobati. § 2. Qui a testimonio ferendo exeluduntur ad normam can. 1757, ne ad peritorum quidem officium assumi possunt. 1796 § 1 Can. 1796. § 1. Easdem ob causas quibus 1576 Can. 1576 — Easdem ob causas quibus testes, possunt et periti recusari. testis, etiam periti excluduntur aut recusari possunt. 1796 § 2 Can. 1796 § 2. Iudex suo decreto edicat _ _ utrum sit admittenda recusatio, necne, et, recusatione admissa, in locum periti recusati alium sufficiat. 1797 - Can. 1797. § 1. Periti demandatum munus _ _ 1798 suscipere censentur praestatione iurisiurandi de munere fideliter implendo. § 2. Partes non solum interesse possunt iurisiurandi praestationi, sed etiam exsecutioni muneris perito demandati, nisi aliud rei natura vel honestas exigat aut lex vel iudex statuat. Can. 1798. Post iusiurandum praestitum, si periti intra praefinitum tempus mandato non paruerint aut sine iusta causa exsecutionem defugiant, tenentur damnorum. 1799 Can. 1799. § 1. Iudex, attentis iis quae a 1577 Can. 1577 — § 1. Iudex, attentis iis quae a litigantibus forte deducantur, omnia et § 1 e 3 litigantibus forte deducantur, singula singula capita decreto suo definiat circa capita decreto suo definiat circa quae periti quae periti opera versari debeat. opera versari debeat. § 2. Tempus intra quod examen § 3. Iudex, ipso perito audito, tempus perficiendum est et votum proferendum, si praefiniat intra quod examen necessarium vel opportunum iudici perficiendum est et relatio proferenda. videatur, potest ab ipso iudice praefiniri et etiam, auditis partibus, prorogari.

134 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1800 Can. 1800. § 1. Si dubitetur quis scriptum _ _ aliquod exaraverit, iudex praeter scripturam quaestioni obnoxiam assignet peritis, proponentibus partibus, scripturas cum quibus illa comparari et conferri debeat. § 2. Si de scripturis, quae sint inter se comparandae, partes dissentiant, iudex seligat, comparationis gratia, eas, quas pars ipsa alias recognovit, aut quas qui accusatur auctor scripturae controversae, scripsit ut persona publica et in archivis aut alio publico tabulario custodiuntur; aut eius subscriptiones quas ex fide notarii vel personae publicae constet coram ipsis fuisse exaratas. § 3. Quod si scripturae a partibus et a iudice pro comparatione designatae, peritorum iudicio, investigationi non sufficiant, et is cui scriptura controversa tribuitur, in vivis sit, iudex ad instantiam partis aut etiam ex officio eum citet, ut manu propria coram iudice vel eius delegato scribat quidquid periti, iudex ipse, eiusve delegatus dictaturi sint. § 4. Recusatio scribendi, non probata legitima recusationis causa 1801 § 1 Can. 1801. § 1. Periti votum suum vel in _ _ scriptis proferre possunt, vel oretenus coram iudice; sed si ore proferatur, statim in scriptis redigi debet a notario et a peritis subscribi. 1801 Can. 1801 § 2. Peritus autem, praescrtim si 1578 Can. 1578 — § 2. Periti debent indicare § 2 e 3 sententiam suam in scriptis protulerit, § 2 e 3 perspicue quibus documentis vel aliis accersiri potest a iudice ut explicationes, idoneis modis certiores facti sint de quae ulterius necessariae videantur, personarum vel rerum vel locorum suppeditet. identitate, qua via et ratione processerint § 3. Periti debent indicare perspicue qua via in explendo munere sibi demandato et et ratione processerint in explendo munere quibus potissimum argumentis suae sibi demandato et quibus potissimum conclusiones nitantur. argumentis sententia ab ipsis prolata § 3. Peritus accersiri potest a iudice ut nitatur. explicationes, quae ulterius necessariae videantur, suppeditet. 1802 Can. 1802. Periti suam quisque relationem 1578 § 1 Can. 1578 — § 1. Periti suam quisque a ceteris distinctam conficiant, nisi, lege relationem a ceteris distinctam conficiant, non contradicente, iudex unam a singulis nisi iudex unam a singulis subscribendam subscribendam fieri iubeat; quod si fiat, fieri iubeat: quod si fiat, sententiarum sententiarum discrimina, si qua fuerint, discrimina, si qua fuerint, diligenter diligenter adnotentur. adnotentur. 1803 Can. 1803. § 1. Si periti inter se discrepent, _ _ licet iudici aut peritioris suffragium super relatis a primis peritis exquirere aut novos de integro peritos adhibere. § 2. Eadem facultas iudici est quoties periti post electionem in suspicionem inciderint ve1 impares atque non idonei muneri perspecti fuerint. 1804 Can. 1804. § 1. Iudex non peritorum tantum 1579 Can. 1579 — § 1. Iudex non peritorum conclusiones, etsi concordes, sed cetera tantum conclusiones, etsi concordes, sed quoque causae adiuncta attente perpendat. cetera quoque causae adiuncta attente § 2. Cum reddit rationes decidendi, perpendat. exprimere debet quibus motus argumentis § 2. Cum reddit rationes decidendi, peritorum conclusiones aut admiserit aut exprimere debet quibus motus argumentis reiecerit. peritorum conclusiones aut admiserit aut reiecerit.

135 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1805 Can. 1805. Peritorum expensas et honoraria 1580 Can. 1580 — Peritis solvenda sunt iudex, receptam uniuscuiusque loci expensae et honoraria a iudice ex bono et consuetudinem prae oculis habens, ex bono aequo determinanda, servato iure et aequo taxare debet, salvo iure recursus ad particulari. normam can. 1913, § 1. 1806 Can. 1806. Si ad controversiae locum iudex 1582 Can. 1582 — Si ad definitionem causae accedere atque ipsam rem controversam iudex opportunum duxerit ad aliquem inspicere necessarium existimet, decreto id locum accedere vel aliquam rem inspicere, praestituat, quo ea quae in accessu decreto id praestituat, quo ea quae in praestanda sint, auditis partibus, accessu praestanda sint, auditis partibus, summatim describat. summatim describat. 1807 - Can. 1807. Iudex recognitionem peragere _ _ 1810 potest vel ipse per se vel per auditorem aut iudicem delegatum. Can. 1808. § 1. Iudex, rem vel locum recognoscens, peritos adhibere potest, si ipsorum opera necessaria vel utilis videatur. § 2. Si periti adhibeantur, serventur, quantum fieri potest, quae praescripta sunt can. 1793-1805. Can. 1809. Si iurgii vel perturbationis periculum pertimescendum iudiei videatur, poterit ipse prohibere ne partes vel earum advocati iudiciali recognitioni intersint. Can. 1810. Iudex testes, vel ex officio accitos vel a partibus ante recognitionem rite productos, potest in ipso iudiciali accessu examini subiicere, si id expedire videatur ad pleniorem probationem aut ad removenda dubia ob quae recognitio decerni debuit. 1811 Can. 1811. § 1. Notarius diligenter curet ut 1583 Can. 1583 — Peractae recognitionis constet ex actis qua die et hora recognitio instrumentum conficiatur. facta sit, quae personae interfuerint, quae, recognitione durante, aut dicta aut peracta aut a iudice decreta sint. § 2. Peractae recognitionis instrumenta tum iudex tum notarius subscribant. 1812 Can. 1812. In quolibet iudicii genere 1539 Can. 1539 — In quolibet iudicii genere admittitur probatio per documenta tum admittitur probatio per documenta tum publica tum privata. publica tum privata.

136 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1813 Can. 1813. § 1. Praecipua documenta 1540 Can. 1540 — § 1. Documenta publica publica ecclesiastica haec sunt: ecclesiastica ea sunt, quae persona publica 1.º Acta Summi Pontificis et Curiae in exercitio sui muneris in Ecclesia Romanae et Ordinariorum in exercitio confecit, servatis sollemnitatibus iure suorum munerum authentica forma praescriptis. exarata, itemque attestationes authenticae § 2. Documenta publica civilia ea sunt, de iisdem actibus datae ab illis vel eorum quae secundum uniuscuiusque loci leges notariis; talia iure censentur. 2.º Instrumenta a notariis ecclesiasticis § 3. Cetera documenta sunt privata. confecta; 3.º Acta iudicialia ecclesiastica; 4.º Inscriptiones baptismi, confirmationis, ordinationis, professionis religiosae, matrimonii, mortis, quae habentur in regestis Curiae vel paroeciae, vel religionis, et attestationes scriptae ex iisdem desumptae et a parochis, vel Ordinariis, vel notariis ecclesiasticis confectae aut earum exemplaria authentica. § 2. Documenta publica civilia ea sunt quae secundum uniuscuiusque loci leges talia iure censentur. § 3. Litterae, contractus, testamenta et scripta quaelibet a privatis confecta, privatorum documentorum numero habentur. 1814 - Can. 1814. Documenta publica sive _ _ 1815 ecclesiastica sive civilia genuina praesumuntur, donec contrarium evidentibus argumentis evincatur. Can. 1815. Recognitio aut impugnatio scripturae proponi potest in iudicio tum incidenter, tum ad instar causae principalis. 1816 Can. 1816. Documenta publica fidem faciunt 1541 Can. 1541 — Nisi contrariis et evidentibus de iis quae directe et principaliter in eisdem argumentis aliud evincatur, documenta affirmantur. publica fidem faciunt de omnibus quae directe et principaliter in iis affirmantur. 1817 Can. 1817. Documentum privatum, sive 1542 Can. 1542 — Documentum privatum, sive agnitum a parte sive recognitum a iudice, agnitum a parte sive recognitum a iudice, probat adversus auctorem vel eandem probandi vim habet adversus subscriptorem et causam ab eis habentes, auctorem vel subscriptorem et causam ab perinde ac confessio extra iudicium facta; iis habentes, ac confessio extra iudicium sed per se non habet vim probandi adversus facta; adversus extraneos eandem vim extraneos. habet ac partium declarationes quae non sint confessiones, ad normam c. 1536, § 2. 1818 Can. 1818. Si abrasa, correcta, interpolata 1543 Can. 1543 — Si abrasa, correcta, aliove vitio documenta infecta interpolata aliove vitio documenta infecta demonstrentur, iudicis est aestimare an et demonstrentur, iudicis est aestimare an et quanti huiusmodi documenta facienda sint. quanti huiusmodi documenta sint facienda. 1819 - Can. 1819. Documenta vim probandi in 1544 Can. 1544 — Documenta vim probandi in 1820 iudicio non habent, nisi originalia sint aut iudicio non habent, nisi originalia sint aut in exemplari authentico exhibita et penes in exemplari authentico exhibita et penes tribunalis cancellariam deposita, exceptis tribunalis cancellariam deposita, ut a documentis quae publici iuris sunt, ceu iudice et ab adversario examinari possint. leges rite promulgatae. Can. 1820. Documenta in forma authentica sunt exhibenda et in iudicio deponenda, ut a iudice et ab adversario examinari possint.

137 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1821 Can. 1821. § 1. Si dubium excitetur utrum _ _ fideliter exscriptum sit exemplar, an non, iudex ad instantiam partis vel etiam ex officio decernere potest, ut ipsum documentum exhibeatur, unde exemplar est desumptum. § 2. Si id fieri aut minime aut valde difficulter possit, iudex potest auditorem delegare aut loci Ordinarium rogare pro examine et collatione documenti, praescribens quibus de articulis et quemadmodum fieri debeat collatio; collationi vero utraque pars assistere potest. 1822 Can. 1822. Documenta communia quaeve 1545 Can. 1545 — Iudex praecipere potest ut de communi agunt negotio, ut testamenta et documentum utrique parti commune instrumenta quae respiciunt successiones, exhibeatur in processu. bonorum partitiones, contractus aliaque huiusmodi de quibus lis est inter partes, quilibet ex litigantibus potest postulare ut in iure exhibeantur ab ea parte quae illa possidere dicitur. 1823 Can. 1823. § 1. Nemo tamen exhibere 1546 Can. 1546 — § 1. Nemo exhibere tenetur tenetur documenta, etsi communia, quae documenta, etsi communia, quae communicari nequeunt sine periculo damni communicari nequeunt sine periculo ad normam can. 1755, § 2, n. 2 aut sine damni ad normam can. 1548, § 2, n. 2 aut periculo violationis secreti servandi. § 2. sine periculo violationis secreti servandi. Attamen si qua saltem documenti particula, § 2. Attamen si qua saltem documenti quam produci intersit, describi possit, et in particula describi possit et in exemplari exemplari exhiberi sine memoratis exhiberi sine memoratis incommodis, incommodis, iudex decernere potest ut iudex decernere potest ut eadem eadem exhibeatur. producatur. 1824 Can. 1824. § 1. Si pars exhibere recuset _ _ documentum de iure producendum, quod ipsa fertur possidere, iudex, altera parte postulante, auditoque, si opus sit, promotore iustitiae vel vinculi defensore, interlocutoria sententia statuat, an et quomodo eiusdem documenti exhibitio facienda sit. § 2. Parte parere recusante, iudicis est aestimare quanti haec recusatio facienda sit. § 3. Quod si pars documentum apud se esse neget, iudex poterit eam examini subiicere et ad iusiurandum de ea re praestandum adigere. 1825 Can.1825. § 1. Praesumptio est rei incertae 1584 Can. 1584 — Praesumptio est rei incertae probabilis coniectura; eaque alia est iuris, probabiis coniectura; eaque alia est iuris, quae ab ipsa lege statuitur; alia hominis, quae ab ipsa lege statuitur; alia hominis, quae a iudice coniicitur. quae a iudice conicitur. § 2. Praesumptio iuris alia est iuris simpliciter, alia iuris et de iure. 1826 Can. 1826. Contra praesumptionem iuris _ _ simpliciter admittitur probatio tum directa tum indirecta; contra praesumptionem iuris et de iure, tantum indirecta, hoc est contra factum quod est praesumptionis fundamentum. 1827 Can. 1827. Qui habet pro se iuris 1585 Can. 1585 — Qui habet pro se iuris praesumptionem, liberatur ab onere praesumptionem, liberatur ab onore probandi, quod recidit in partem adversam; probandi, quod recidit in partem qua non probante, sententia ferri debet in adversam. favorem partis pro qua stat praesumptio.

138 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1828 Can. 1828. Praesumptiones, quae non 1586 Can. 1586 — Praesumptiones, quae non statuuntur a iure, iudex ne coniiciat, nisi ex statuuntur a iure, iudex ne coniciat, nisi ex facto certo et determinato, quod cum eo, de facto certo et determinato, quod cum eo, quo controversia est, directe cohaereat. de quo controversia est, directe cohaereat. 1829 - Can. 1829. Si habeatur semiplena tantum _ _ 1836 probatio nec alia probationis adiumenta iam supersint et iudex aut iubeat aut admittat iusiurandum ad probationes supplendas, hoc iusiurandum dicitur suppletorium. Can. 1830. § 1. Huic iuriiurando vel maxime locus est cum adiuncta, quae civilem vel religiosum personae statum respiciunt, aliter comperiri nequeunt. § 2. Sed eodem abstineat iudex tum in causis criminalibus, tum in contentiosis, si de iure vel re magni pretii agatur aut de facto nimii momenti, aut si ius, res, factum non sit proprium personae cui iusiurandum esset deferendum. § 3. Deferri autem hoc iusiurandum potest sive ex officio, sive ad instantiam alterius partis, vel promotoris iustitiae, vel defensoris vinculi, si iudicio intersint. § 4. Regulariter deferatur ei qui pleniores habet probationes. § 5. Iudicis tamen est decreto definire an et quando adiuncta concurrant, cur iusiurandum suppletorium deferri debeat. Can. 1831. § 1. Pars cui iusiurandum suppletorium defertur in rebus quae ad eius statum civilem vel religiosum non pertinent, potest ex iusta causa illud recusare vel in adversarium referre. § 2. Quanti autem haec recusatio facienda sit, utrum iusta sit, an potius confessioni aequiparanda, iudicis est aestimare. § 3. Iusiurandum suppletorium, ab una parte praestitum, potest ab altera impugnari. Can. 1832. Si de iure ad damni reparationem constet, sed quantitas damni aestimari certe non possit, iudex potest parti quae damnum passa est, iusiurandum deferre, quod aestimatorium dicitur. Can. 1833. In deferendo iureiurando aestimatorio haec servanda sunt: 1.º Iudex a parte, quae damnum passa est, petat ut sub iurisiurandi sanctitate designet res sibi ablatas vel dolo perditas, earumque pretium et valorem secundum probabilem suam aestimationem exprimat; 2.º Si taxatio iudici nimia videatur, eam ad aequitatem reducat, prae oculis habens omnia indicia et argumenta usu comprobata, adhibitis etiam, si opus sit, peritis, quo magis veritati et iustitiae consulatur.

139 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1829- Can. 1834. § 1. Non solum ante initam litem _ _ 1836 partes convenire possunt ut controversia per iusiurandum ab alterutra praestandum transigendo dirimatur, sed pendente quoque lite et in quolibet eius momento et statu, altera pars potest, iudice probante, alteri iusiurandum deferre, ea conditione ut quaestio sive principalis sive incidens, secundum iusiurandum decisa habeatur. § 2. Iusiurandum huiusmodi dicitur decisorium. Can. 1835. Decisorium iusiurandum deferri nequit, nisi: 1.º De re, in qua cessio et transactio admittitur, et quae pro litigantium personis non sit nimii momenti seu pretii; 2.º Ab eo qui cedere aut transigere potest; 3.º Ei, qui cedere vel transigere valet, quique pariter pro se non habeat plenam probationem; 4.º De mera notitia facti aut de facto, quod proprium sit illius, cui iusiurandum defertur. Can. 1836. § 1. Hoc iusiurandum potest a parte, a qua delatum est, revocari quousque praestitum non fuerit, et ab altera parte acceptari et praestari, vel minus, aut referri in adversarium. § 2. Praestito iureiurando, quaestio secundum iuratam formulam finita est, perinde ac si cessio aut transactio iudicialis intercessisset. § 3. Si iusiurandum recusetur nec referatur in adversarium, iudicis est aestimare quanti facienda sit recusatio, utrum iustis innitatur causis an potius confessioni sit aequiparanda. § 4. Si in adversarium referatur, hic debet illud praestare, secus causa cadit. § 5. Ut iusiurandum in advers 1837 Can. 1837. Causa incidens habetur, quoties, 1587 Can. 1587 — Causa incidens habetur, incepto saltem per citationem iudicio, ab quoties, incepto per citationem iudicio, una ex partibus aut a promotore iustitiae vel quaestio proponitur quae, tametsi libello, vinculi defensore, si iudicio intersint, quo lis introducitur, non contineatur quaestio proponitur quae, tametsi libello, expresse, nihilominus ita ad causam quo lis introducitur, non contineatur pertinet ut resolvi plerumque debeat ante expresse, nihilominus ita ad causam quaestionem principalem. pertinet ut resolvi plerumque debeat ante quaestionem principalem. 1838 Can. 1838. Causa incidens proponitur vel 1588 Can. 1588 — Causa incidens proponitur oretenus vel per libellum, indicato nexu qui scripto vel ore, indicato nexu qui intercedit intercedit inter ipsam et causam inter ipsam et causam principalem, coram principalem, et servatis, quoad eius fieri iudice competenti ad causam principalem poterit, regulis can. 1706-1725 statutis. definiendam.

140 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1839 Can. 1839. Iudex, libello vel petitione 1589 Can. 1589 — § 1. Iudex, recepta petitione et verbali receptis, auditis partibus, et, si opus auditis partibus, expeditissime decernat sit, promotore iustitiae, vel vinculi utrum proposita incidens quaestio defensore, secum deliberet num proposita fundamentum habere videatur et nexum incidens quaestio futilis sit et ad cum principali iudicio, an vero sit in limine retardandum principale iudicium unice reicienda; et, si eam admittat, utrum talis excitata; itemque num causa incidens talis sit gravitatis, ut solvi debeat per sit naturae et tali nexu cum causa principali sententiam interlocutoriam vel per cohaereat, ut ante eam resolvi debeat. Si ita decretum. se res habeat, libellum vel instantiam § 2. Si vero iudicet quaestionem admittat; aliter decreto suo eam reiiciat. incidentem non esse resolvendam ante sententiam definitivam, decernat ut eiusdem ratio habeatur, cum causa principalis definietur. 1840 Can. 1840. § 1. Utrum incidens quae 1589 § 1; Can. 1589 — § 1. Iudex, recepta petitione et § 1 e 2 excitetur quaestio, definienda sit iudicii auditis partibus, expeditissime decernat forma servata, an mero decreto, iudex, 1590 § 1 utrum proposita incidens quaestio attenta rei qualitate et gravitate, aestimet. fundamentum habere videatur et nexum § 2. Si causa incidens sit iudicialiter cum principali iudicio, an vero sit in limine definienda, regulae, quoad eius fieri poterit, reicienda; et, si eam admittat, utrum talis servandae sunt, quae in ordinariis iudiciis sit gravitatis, ut solvi debeat per obtinent; curet tamen iudex ut dilationum sententiam interlocutoriam vel per termini sint quam maxime breves. decretum. Can. 1590 — § 1. Si quaestio incidens solvi debeat per sententiam, serventur normae de processu contentioso orali, nisi, attenta rei gravitate, aliud iudici videatur. 1840 § 3 Can. 1840. § 3. Iudex in decreto quo, non _ _ servata iudicii forma, vel reiicit vel definit quaestionem incidentem, rationes quibus innititur, in iure et in facto breviter exponat. 1841 Can. 1841. Antequam finiatur causa 1591 Can. 1591 — Antequam finiatur causa principalis, iudex interlocutoriam principalis, iudex vel tribunal potest sententiam potest, iusta intercedente causa, decretum vel sententiam interlocutoriam, corrigere aut revocare sive ex se, auditis iusta intercedente ratione, revocare aut partibus, sive ad instantiam unius partis reformare, sive ad partis instantiam, sive audita altera parte, et requisito semper voto ex officio, auditis partibus. promotoris iustitiae aut defensoris vinculi, si adsint. 1842 - Can. 1842. Reus citatus qui sine iusta causa 1592 Can. 1592 — § 1. Si pars conventa citata 1843 nec ipse per se nec per procuratorem non comparuerit nec idoneam absentiae comparet, contumax declarari potest. excusationem attulerit aut non responderit Can. 1843. § 1. Non potest tamen iudex ad normam can. 1507, § 1, iudex eam a reum contumacem declarare nisi prius iudicio absentem declaret et decernat ut constiterit: 1º Citationem, legitime factam, causa, servatis servandis, usque ad tempore utili ad rei notitiam pervenisse aut sententiam definitivam eiusque saltem pervenire debuisse; exsecutionem procedat. 2º Reum absentiae excusationem afferre § 2. Antequam decretum, de quo in § 1, neglexisse aut non iustam attulisse. feratur, debet, etiam per novam citationem § 2. Haec comprobari possunt sive per si opus fuerit, constare citationem, novam citationem reo factam ut legitime factam, ad partem conventam contumaciam suam, si possit, excuset, sive tempore utili pervenisse. alio modo.

141 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1844 § 1 Can. 1844. § 1. Ad instantiam partis vel 1592 Can. 1592 — § 1. Si pars conventa citata promotoris iustitiae vel vinculi defensoris, non comparuerit nec idoneam absentiae si iudicio intersint, iudex rei contumaciam excusationem attulerit aut non responderit declarare potest, eaque declarata, ad normam can. 1507, § 1, iudex eam a procedere, servatis servandis, usque ad iudicio absentem declaret et decernat ut sententiam definitivam eiusque causa, servatis servandis, usque ad exsecutionem. sententiam definitivam eiusque exsecutionem procedat. § 2. Antequam decretum, de quo in § 1, feratur, debet, etiam per novam citationem si opus fuerit, constare citationem, legitime factam, ad partem conventam tempore utili pervenisse. 1844 §2 Can. 1844. § 2. Si procedatur ad sententiam _ _ definitivam, lite non contestata, sententia respicere tantum debet petita in libello; si lite contestata, ipsum contestationis obiectum. 1845 Can. 1845. § 1. Sed potest quoque iudex ad _ _ frangendam rei contumaciam comminari ecclesiasticas poenas. § 2. Quod si facere velit, iteranda est rei citatio, cum comminatione poenarum; nec iam tunc licet aut contumaciam declarare aut, ea declarata, poenas irrogare, nisi probetur hanc quoque secundam citationem suo effectu caruisse. 1846 Can. 1846. Rei a contumacia recedentis 1593 § 1 Can. 1593 — § 1. Si pars conventa dein in seque in iudicio sistentis ante causae iudicio se sistat aut responsum dederit definitionem, conclusiones probationesque, ante causae definitionem, conclusiones si quas afferat, admittantur; caveat autem probationesque afferre potest, firmo iudex ne mala fide in longiores et non praescripto can. 1600; caveat autem iudex, necessarias moras iudicium protrahatur. ne de industria in longiores et non necessarias moras iudicium protrahatur. 1847 Can. 1847. Post latam vero sententiam, 1593 § 2 Can. 1593 — § 2. Etsi non comparuerit aut contumax beneficium restitutionis in responsum non dederit ante causae integrum ad appellandum ab ipso iudice qui definitionem, impugnationibus uti potest eam tulit, petere potest, non ultra tamen adversus sententiam; quod si probet se trimestre ab ipsius sententiae intimatione, legitimo impedimento fuisse detentam, nisi agatur de causis quae non transeunt in quod sine sua culpa antea demonstrare rem iudicatam. non potuerit, querela nullitatis uti potest. 1848 Can. 1848. Regulis superius traditis etiam _ _ tum locus est cum reus, etsi primae citationi obtemperaverit, fit tamen postea, progressu iudicii, contumax. 1849 Can. 1849. Si die et hora, qua reus 1594, 1° Can. 1594 — Si die et hora ad litis secundum citationis praescriptum coram contestationem praestitutis actor neque iudice primum se sistit, actor non adsit, comparuerit neque idoneam excusationem nullamque vel insufficientem absentiae attulerit: excusationem attulerit, iudex eum ad 1° iudex eum citet iterum; instantiam rei conventi citet iterum; et si actor novae citationi non paruerit vel postea iudicium inchoare vel inchoatum prosequi neglexerit, instante reo convento vel promotore iustitiae aut defensore vinculi, contumax a iudice declaretur, iisdem servatis regulis quae supra traditae sunt pro rei contumacia.

142 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1850 Can. 1850. § 1. Actoris contumacia a iudice _ _ declarata perimit eiusdem actoris ius ad suam instantiam prosequendam. § 2. Permittitur tamen promotori iustitiae vel vinculi defensori instantiam facere suam eamque prosequi, quoties publicum bonum id postulare videatur. § 3. Reus autem exinde ius habet petendi ut vel libere possit a iudicio abire, vel nulla habeantur omnia eo usque gesta, vel definitive ipse absolvatur a petitione actoris, vel iudicium, absente quoque actore, ad finem adducatur. 1851 Can. 1851. § 1. Qui contumax declaratus 1595 Can. 1595 — § 1. Pars absens a iudicio, sive contumaciam suam non purgaverit, sive actor sive pars conventa, quae iustum actor sit sive reus, condemnetur tum ad litis impedimentum non comprobaverit, expensas, quae ob suam contumaciam tenetur obligatione tum solvendi litis factae sunt, tum etiam, si opus sit, ad expensas, quae ob ipsius absentiam factae indemnitatem alteri parti praestandam. sunt, tum etiam, si opus sit, indemnitatem § 2. Si tum actor tum reus sint contumaces, alteri parti praestandi. ad expensas litis tenentur in solidum. § 2. Si tum actor tum pars conventa fuerint absentes a iudicio, ipsi obligatione expensas litis solvendi tenentur in solidum. 1852 Can. 1852. § 1. Is cuius interest, admitti 1596 Can. 1596 — § 1. Is cuius interest admitti potest ad interveniendum in causa in potest ad interveniendum in causa, in qualibet litis instantia. qualibet litis instantia, sive ut pars quae § 2. Sed ut admittatur, debet ante proprium ius defendit, sive accessorie ad conclusionem in causa libellum iudici aliquem litigantem adiuvandum. exhibere, in quo breviter de iure § 2. Sed ut admittatur, debet ante interveniendi ipsum edoceat. conclusionem in causa libellum iudici § 3. Qui intervenit in causa, admittendus est exhibere, in quo breviter suum ius in eo statu in quo causa reperitur, assignato interveniendi demonstret. eidem brevi ac peremptorio termino ad § 3. Qui intervenit in causa, admittendus probationes suas exhibendas, si causa ad est in eo statu in quo causa reperitur, periodum probatoriam pervenerit. assignato eidem brevi ac peremptorio termino ad probationes suas exhibendas, si causa ad periodum probatoriam pervenerit. 1853 Can. 1853. Si tertii interventus appareat 1597 Can. 1597 — Tertium, cuius interventus necessarius, iudex ad instantiam partis vel videatur necessarius, iudex, auditis etiam ex officio debet interventum in causa partibus, debet in iudicium vocare. iubere.

143 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1854 - Can. 1854. Attentatum est quidquid, lite _ _ 1857 pendente, aut altera pars adversus alteram aut ipse iudex adversus alterutram vel utramque partem innovat, parte dissentiente et in eius praeiudicium; sive innovatio respiciat litis materiam, salvo tamen praescripto can. 1672, 1673, sive respiciat terminos partibus a iure vel a iudice assignatos ad ponendos certos actus iudiciales. Can. 1855. § 1. Attentata sunt ipso iure nulla. § 2. Idcirco parti ex attentato laesae competit actio ad obtinendam declarationem nullitatis. § 3. Actio haec instituenda est coram ipso iudice causae principalis; quod si ob attentatum pars laesa iudicem suspectum habeat, exceptionem suspicionis potest opponere, in qua procedendum est ad normam can. 1615. Can. 1856. § 1. Pendente quaestione de attentato, cursus causae principalis regulariter suspenditur, sed si iudici opportunius videatur, quaestio de attentato potest una cum causa principali pertractari et resolvi. § 2. Quaestiones de attentatis expeditissime sunt pertractandae et decreto iudicis definiendae, auditis partibus et promotore iustitiae vel defensore vinculi, si hi iudicio intersint. Can. 1857. § 1. Demonstrato attentato, iudex decernere debet eius revocationem seu purgationem. § 2. Quod si attentatum vi vel dolo patratum sit, qui illud commisit, tenetur etiam de damnis erga partem laesam. 1858 - Can. 1858. Ante causae discussionem et 1598 Can. 1598 — § 1. Acquisitis probationibus, 1859 sententiam omnes probationes quae sunt in iudex decreto partibus et earum advocatis actis et quae adhuc secretae permanserunt, permittere debet, sub poena nullitatis, ut sunt publicandae. acta nondum eis nota apud tribunalis Can. 1859. Concessa partibus earumque cancellariam inspiciant; quin etiam advocatis facultate acta processualia advocatis id petentibus dari potest inspiciendi petendique eorum exemplar, actorum exemplar; in causis vero ad intelligitur facta publicatio processus. bonum publicum spectantibus iudex ad gravissima pericula evitanda aliquod actum nemini manifestandum esse decernere potest, cauto tamen ut ius defensionis semper integrum maneat. § 2. Ad probationes complendas partes possunt alias iudici proponere; quibus acquisitis, si iudex necessarium duxerit, iterum est locus decreto de quo in § 1.

144 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1860 Can. 1860. § 1. Expletis omnubus quae ad 1599 Can. 1599 — § 1. Expletis omnibus quae ad probationes producendas pertinent, ad probationes producendas pertinent, ad conclusionem in causa deveniendum est. § conclusionem in causa devenitur. 2. Haec conclusio habetur quoties aut § 2. Haec conclusio habetur quoties aut partes a iudice interrogatae declarent se partes declarent se nihil aliud nihil aliud deducendum habere, aut utile adducendum habere, aut utile proponendis probationibus tempus a iudice proponendis probationibus tempus a praestitutum elapsum sit, aut iudex declaret iudice praestitutum elapsum sit, aut iudex se satis instructam causam habere. declaret se satis instructam causam § 3. De peracta conclusione in causa, habere. quocunque modo ea acciderit, iudex § 3. De peracta conclusione in causa, decretum ferat. quocumque modo ea acciderit, iudex decretum ferat. 1861 Can. 1861. § 1. Post conclusionem in causa 1600 Can. 1600 — § 1. Post conclusionem in novae probationes inhibentur, nisi agatur causa iudex potest adhuc eosdem testes vel de causis quae nunquam transeunt in rem alios vocare aut alias probationes, quae iudicatam aut de documentis nunc primum antea non fuerint petitae, disponere repertis, aut de testibus qui antea ob tantummodo: legitimum impedimentum tempore utili 1° in causis, in quibus agitur de solo induci non potuerunt. privato partium bono, si omnes partes § 2. Si novas probationes admittendas consentiant; censeat, id decernat iudex, audita altera 2° in ceteris causis, auditis partibus et parte, cui congruum tempus concedat ut dummodo gravis exstet ratio itemque novas probationes cognoscere et se quodlibet fraudis vel subornationis defendere possit; aliter iudicium nullius est periculum removeatur; momenti. 3° in omnibus causis, quoties verisimile est, nisi probatio nova admittatur, sententiam iniustam futuram esse propter rationes, de quibus in can. 1645, § 2, nn. 1- 3. § 2. Potest autem iudex iubere vel admittere ut exhibeatur documentum, quod forte antea sine culpa eius cuius interest, exhiberi non potuit. § 3. Novae probationes publicentur, servato can. 1598, § 1. 1862§ 1 Can. 1862. § 1. Facta conclusione in causa, 1601 Can. 1601 — Facta conclusione in causa, iudex, pro suo prudenti arbitrio, partibus iudex congruum temporis spatium congruum temporis spatium praestituat ad praestituat ad defensiones vel defensiones suas seu allegationes sive per se animadversiones exhibendas. sive per advocatum exhibendas. 1862§ 2 Can. 1862. § 2. Hic terminus prorogari a _ _ iudice potest instante una parte, audita altera; vel etiam coarctari, utraque consentiente. 1863 § 1 Can. 1863. § 1. Defensio in scriptis est 1602 § 1 Can. 1602 — § 1. Defensiones et conficienda, et regulariter tot exemplaribus animadversiones scriptae sint, nisi conscribenda quot sunt iudices, ut singula disputationem pro tribunali sedente iudex, singulis iudicibus possint exemplaria consentientibus partibus, satis esse distribui. censeat.

1863 § 2 Can. 1863. § 2. Sed etiam promotori _ _ iustitiae et defensori vinculi, si iudicio intersint, debet exemplar tradi; praeterea partes inter se exemplaria commutare debent.

145 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1863 Can. 1863. § 3. Tribunalis praeses, quoties 1602 § 2 Can. 1602 — § 2. Si defensiones cum § 3 e 4 pro suo prudenti arbitrio necessarium praecipuis documentis typis imprimantur, censeat, et sine nimio partium gravamine praevia iudicis licentia requiritur, salva fieri animadvertat, mandare potest ut secreti obligatione, si qua sit. defensio typis imprimatur una cum documentis principalibus in fasciculo coniungendis, qui actorum et documentorum summarium continet. § 4. Quo in casu iubeat ne quidquam imprimatur, nisi prius exhibito manuscripto et venia illud publicandi obtenta; praeterea sedulo caveat de secreto, si quod sit in causa servandum. 1864 Can. 1864. Iudicis et in tribunali collegiali 1602 § 3 Can. 1602 — § 3. Quoad extensionem praesidis est moderari, pro sua prudentia, defensionum, numerum exemplarium, nimiam defensionum extensionem, nisi de aliaque huiusmodi adiuncta, servetur hoc peculiari tribunalis lege sit cautum. ordinatio tribunalis. 1865 Can. 1865. § 1. Communicatis vicissim inter 1603 Can. 1603 — § 1. Communicatis vicissim partes defensionum scripturis, utrique parti § 1 e 2 defensionibus atque animadversionibus, responsiones exhibere liceat, intra breve utrique parti responsiones exhibere licet, tempus a iudice praestitutum, et servatis intra breve tempus a iudice praestitutum. regulis et cautelis de quibus in can. 1863, § 2. Hoc ius partibus semel tantum esto, 1864. § 2. Hoc ius partibus semel tantum nisi iudici gravi ex causa iterum videatur esto, nisi iudici gravi ex causa iterum concedendum; tunc autem concessio, uni videatur concedendum; tunc autem parti facta, alteri quoque data censeatur. concessio, uni parti facta, alteri quoque data censeatur. 1866 Can.1866. § 1. Informationes, uti vocant, 1604 Can. 1604 — § 1. Omnino prohibentur § 1 e 2 orales, quibus videlicet advocati iudicem de partium vel advocatorum vel etiam adiunctis iuris et facti causam aliorum informationes iudici datae, quae respicientibus instruere satagunt, maneant extra acta causae. prohibentur. § 2. Si causae discussio scripto facta sit, § 2. Admittitur tamen moderata disputatio iudex potest statuere ut moderata coram iudice pro tribunali sedente ad disputatio fiat ore pro tribunali sedente, ad aliquid illustrandum, si, alterutra vel quaestiones nonnullas illustrandas. utraque parte postulante, iudex eam utilem censeat atque admittat. 1866 § 3 Can.1866. § 3. Ad disputationem _ _ obtinendam partes exhibere debent in scriptis quaestionum capita cum altera parte discutienda, paucis verbis expressa; iudicis autem est ea cum partibus hinc inde communicare, ac diem et horam disputationi assignare et disputationem ipsam moderari. 1866 § 4 Can.1866. § 4. Disputationi assistat unus ex 1605 Can. 1605 — Disputationi orali, de qua in notariis tribunalis ad hoc ut, si iudex cann. 1602, § 1 et 1604, § 2, assistat praecipiat aut pars postulet et iudex notarius ad hoc ut, si iudex praecipiat aut consentiat, possit de disceptatis, confessis pars postulet et iudex consentiat, de aut conclusis, scripto ad tramitem iuris ex disceptatis et conclusis scripto statim continenti referre. referre possit. 1867 Can.1867. In causis contentiosis, si partes 1606 Can. 1606 — Si partes parare sibi tempore parare sibi tempore utili defensionem utili defensionem neglexerint, aut se negligant, aut se remittant iudicis scientiae remittant iudicis scientiae et conscientiae, et conscientiae, iudex, si ex actis et probatis iudex, si ex actis et probatis rem habeat rem habeat plane perspectam, poterit plane perspectam, poterit statim statim sententiam pronuntiare. sententiam pronuntiare, requisitis tamen animadversionibus promotoris iustitiae et defensoris vinculi, si iudicio intersint.

146 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1868 Can. 1868. § 1. Legitima pronuntiatio qua 1607; Can. 1607 — Causa iudiciali modo iudex causam a litigantibus propositam et pertractata, si sit principalis, definitur a iudiciali modo pertractatam definit, 1617 iudice per sententiam definitivam; si sit sententia est: eaque interlocutoria dicitur, si incidens, per sententiam interlocutoriam, dirimat incidentem causam; definitiva, si firmo praescripto can. 1589, § 1. principalem. Can. 1617 — Ceterae iudicis § 2. Ceterae iudicis pronuntiationes decreta pronuntiationes, praeter sententiam, sunt vocantur. decreta quae si mere ordinatoria non sint, vim non habent, nisi saltem summarie motiva exprimant, vel ad motiva in alio actu expressa remittant. 1869 Can. 1869. § 1. Ad pronuntiationem 1608 Can. 1608 — § 1. Ad pronuntiationem cuiuslibet sententiae requiritur in iudicis cuiuslibet sententiae requiritur in iudicis animo moralis certitudo cirqa rem sententia animo moralis certitudo circa rem definiendam. sententia definiendam. § 2. Hanc certitudinem iudex haurire debet § 2. Hanc certitudinem iudex haurire ex actis et probatis. debet ex actis et probatis. § 3. Probationes autem aestimare iudex § 3. Probationes autem aestimare iudex debet ex sua conscientia, nisi lex aliquid debet ex sua conscientia, firmis expresse statuat de efficacia alicuius praescriptis legis de quarundam probationis. probationum efficacia. § 4. Iudex qui eam certitudinem efformare § 4. Iudex qui eam certitudinem adipisci sibi non potuit, pronuntiet non constare de non potuit, pronuntiet non constare de iure actoris et reum dimittat, nisi agatur de iure actoris et conventum absolutum causa favorabili, quo in casu pro ipsa dimittat, nisi agatur de causa iuris favore pronuntiandum est, et salvo praescripto fruente, quo in casu pro ipsa can. 1697, § 2. pronuntiandum est. 1870 Can. 1870. Sententia ferri a iudice debet, _ _ expleta causae disceptatione; et si causa sit implicatior et contentionum vel documentorum mole difficilior, interponi potest congruum temporis intervallum. 1871 Can. 1871. § 1. In tribunali collegiali, qua die 1609 Can. 1609 — § 1. In tribunali collegiali, qua et hora iudices ad deliberandum die et hora iudices ad deliberandum conveniant, collegii praeses constituat; et conveniant, collegii praeses statuat, et nisi nisi peculiaris causa aliud suadeat, in ipsa peculiaris causa aliud suadeat, in ipsa tribunalis sede conventus habeatur. tribunalis sede conventus habeatur. § 2. Assignata conventui die, singuli iudices § 2. Assignata conventui die, singuli scriptas afferent conclusiones suas in iudices scriptas afferant conclusiones suas merito causae, et rationes tam in facto in merito causae, et rationes tam in iure quam in iure, quibus ad conclusionem suam quam in facto, quibus ad conclusionem venerint: quae conclusiones actis causae suam venerint; quae conclusiones actis adiungantur, secreto servandae. causae adiungantur, secreto servandae. § 3. Prolatis ex ordine, secundum § 3. Post divini Nominis invocationem, praecedentiam, ita tamen ut semper a prolatis ex ordine singulorum causae ponente seu relatore initium fiat, conclusionibus secundum praecedentiam, singulorum conclusionibus, habeatur ita tamen ut semper a causae ponente seu moderata discussio sub tribunalis praesidis relatore initium fiat, habeatur discussio ductu, praesertim ut constabiliatur quid sub tribunalis praesidis ductu, praesertim statuendum sit in parte dispositiva ut constabiiatur quid statuendum sit in sententiae. parte dispositiva sententiae. § 4. In discussione autem fas unicuique est § 4. In discussione autem fas unicuique est a pristina sua conclusione recedere. a pristina sua conclusione recedere. Iudex § 5. Quod si iudices in prima discussione ad vero qui ad decisionem aliorum accedere hanc sententiam devenire aut nolint aut noluit, exigere potest ut, si fiat appellatio, nequeant, differri poterit decisio ad novum suae conclusiones ad tribunal superius conventum; qui tamen ultra hebdomadam transmittantur. comperendinari non debet. § 5. Quod si iudices in prima discussione ad sententiam devenire aut nolint aut nequeant, differri poterit decisio ad novum conventum, non tamen ultra hebdomadam, nisi ad normam can. 1600 complenda sit causae instructio.

147 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1872 Can. 1872. Si unicus sit iudex, ipsius tantum 1610 § 1 _ est sententiam exarare; in tribunali vero collegiali servetur praescriptum can.1584. 1873 Can. 1873. § 1. Sententia debet: 1º Definire 1610 § 2; Can. 1610 — § 2. In tribunali collegiali, controversiam coram tribunali agitatam; ponentis seu relatoris est exarare hoc est reum absolvere vel condemnare 1611 sententiam, desumendo motiva ex iis quae quod attinet ad petitiones vel accusationes singuli iudices in discussione attulerunt, adversus eum prolatas, data singulis dubiis, nisi a maiore numero iudicium praefinita seu controversiae articulis, congrua fuerint motiva praeferenda; sententia dein responsione; singulorum iudicium subicienda est 2º Determinare (saltem quatenus fas sit et approbationi. materia patiatur), quid pars damnata dare, Can. 1611 — Sententia debet: facere, praestare, aut pati debeat, aut a quo 1° definire controversiam coram tribunali abstinere; itemque quo modo, loco vel agitatam, data singulis dubiis congrua tempore obligatio implenda sit; responsione; 3º Continere rationes seu motiva quae 2° determinare quae sint partium dicuntur, tam in facto quam in iure, quibus obligationes ex iudicio ortae et quomodo dispositiva sententiae pars innititur; implendae sint; 4º Statuere de litis expensis. 3° exponere rationes seu motiva, tam in iure quam in facto, quibus dispositiva sententiae pars innititur; 4° statuere de litis expensis. 1874 Can. 1874. § 1. Sententia ferri debet, divino 1612 Can. 1612 — § 1. Sententia, post divini Nomine ab initio semper invocato. Nominis invocationem, exprimat oportet § 2. Dein exprimat oportet ex ordine qui sit ex ordine qui sit iudex aut tribunal; qui sit iudex aut tribunal; qui sit actor, reus actor, pars conventa, procurator, procurator, nominibus et domicilio rite nominibus et domiciliis rite designatis, designatis, promotor iustitiae, defensor promotor iustitiae, defensor vinculi, si vinculi, si partem in iudicio habuerint. partem in iudicio habuerint. § 3. Referre postea debet breviter facti § 2. Referre postea debet breviter facti speciem cum partium conlusionibus. speciem cum partium conclusionibus et § 4. Hisce subsequatur pars dispositiva formula dubiorum. sententiae, praemissis rationibus quibus § 3. Hisce subsequatur pars dispositiva innititur. sententiae, praemissis rationibus quibus § 5. Claudatur cum indicatione diei et loci in innititur. quibus exarata est et cum subscriptione § 4. Claudatur cum indicatione diei et loci iudicis vel omnium iudicum, si plures in quibus prolata est et cum subscriptione fuerint, et notarii. iudicis vel, si de tribunali collegiali agatur, omnium iudicum et notarii. 1875 Can. 1875. Regulae superius positae locum 1613 Can. 1613 — Regulae superius positae de habent potissimum in proferenda sententia sententia definitiva, sententiae quoque definitiva; sed applicantur etiam, quantum interlocutoriae aptandae sunt. diversa res patitur, in proferenda Can. 1614 — Sententia quam primum interlocutoria. publicetur, indicatis modis quibus impugnari potest; neque ante publicationem vim ullam habet, etiamsi dispositiva pars, iudice permittente, partibus significata sit. 1876 Can. 1876. Sententia, hac ratione redacta, 1614 Can. 1614 — Sententia quam primum quamprimum publicetur. publicetur, indicatis modis quibus impugnari potest; neque ante publicationem vim ullam habet, etiamsi dispositiva pars, iudice permittente, partibus significata sit.

148 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1877 Can. 1877. Publicatio sententiae fieri potest 1509; Can. 1509 — § 1. Citationum, decretorum, tribus modis, vel citando partes ad sententiarum aliorumque iudicialium audiendam sententiae lectionem 1615 actorum notificatio facienda est per sollemniter factam a iudice pro tribunali publicos tabellarios vel alio modo qui sedente; vel partibus denuntiando tutissimus sit, servatis normis lege sententiam esse penes cancellariam particulari statutis. tribunalis, unaque facultatem ipsis fieri § 2. De facto notificationis et de eius modo eandem legendi et eiusdem exemplar constare debet in actis. petendi; vel tandem, ubi usus viget, Can. 1615 — Publicatio seu intimatio sententiae exemplar transmittendo ad sententiae fieri potest vel tradendo partes per publicos tabullarios ad normam exemplar sententiae partibus aut earum can. 1719. procuratoribus, vel eisdem transmittendo idem exemplar ad normam can. 1509. 1878 Can. 1878. § 1. Si agatur de errore materiali 1616 Can. 1616 — § 1. Si in sententiae textu vel qui inciderit vel in transcribenda parte error irrepserit in calculis, vel error dispositiva sententiae vel in referendis materialis acciderit in transcribenda parte factis aut partium petitionibus aut in dispositiva aut in factis vel partium ponendis calculis, errorem corrigere valet petitionibus referendis, vel omissa sint ipse iudex. quae can. 1612, § 4 requirit, sententia ab § 2. Iudex ad hanc correctionem deveniat ipso tribunali, quod eam tulit, corrigi vel edito decreto ad instantiam partis, nisi pars compleri debet sive ad partis instantiam altera refragetur. sive ex officio, semper tamen auditis § 3. Si altera pars refragetur, quaestio partibus et decreto ad calcem sententiae incidens ad normam can. 1840, § 3 decreto apposito. definiatur; et decretum ad calcem § 2. Si qua pars refragetur, quaestio sententiae correctae referatur. incidens decreto definiatur. 1879 Can. 1879. Pars quae aligua sententia se 1628 Can. 1628 — Pars quae aliqua sententia se gravatam putat, itemque promotor iustitiae gravatam putat, itemque promotor et defensor vinculi in causis in quibus iustitiae et defensor vinculi in causis in interfuerunt, ius habent a sententia quibus eorum praesentia requiritur, ius appellandi, id est provocandi ab inferiore habent a sententia appellandi ad iudicem iudice qui sententiam tulit, ad superiorem, superiorem, salvo praescripto can. 1629. salvo praescripto can. 1880. 1880 Can. 1880. Non est locus appellationi: 1º A 1629 Can. 1629 — Non est locus appellationi: sententia ipsius Summi Pontificis vel 1° a sententia ipsius Summi Pontificis vel Signaturae Apostolicae; Signaturae Apostolicae; 2º A sententia iudicis qui a Sancta Sede 2° a sententia vitio nullitatis infecta, nisi delegatus est ad videndam causam cum cumuletur cum querela nullitatis ad clausula appellatione remota; normam can. 1625; 3º A sententia vitio nullitatis infecta; 3° a sententia quae in rem iudicatam 4º A sententia quae in rem iudicatam transiit; transiit; 4° a iudicis decreto vel a sententia 5º A definitiva quae iuriurando litis interlocutoria, quae non habeant vim decisorio innixa est; sententiae definitivae, nisi cumuletur cum 6º A iudicis decreto vel a sententia appellatione a sententia definitiva; interlocutoria, quae non habeat vim 5° a sententia vel a decreto in causa de qua definitivae, nisi cumuletur cum appellatione ius cavet expeditissime rem esse a sententia definitiva; definiendam. 7º A sententia in causa pro qua ius cavet expeditissime rem esse definiendam; 8º A sententia contra contumacem, qui a contumacia se non purgaverit; 9º A sententia lata contra eum qui in scriptis expresse professus est se appellationi renuntiare. 1881 Can. 1881. Appellatio interponi debet coram 1630 § 1 Can. 1630 — § 1. Appellatio interponi iudice a quo sententia prolata est intra debet coram iudice a quo sententia prolata decem dies a notitia publicationis sit, intra peremptorium terminum sententiae. quindecim dierum utilium a notitia publicationis sententiae.

149 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1882 Can. 1882. § 1. Appellatio fieri potest 1630 § 2 Can. 1630 — § 2. Si ore fiat, notarius eam oretenus coram iudice pro tribunali scripto coram ipso appellante redigat. sedente, si publice sententia legatur, statimque ab actuario scriptis redigenda est. § 2. Aliter facienda est in scriptis, salvo casu de quo in can. 1707. 1883 Can. 1883. Appellatio prosequenda est 1663 Can. 1663 — § . 1 Probationes colliguntur coram iudice ad quem dirigitur intra in audientia, salvo praescripto can. 1418. mensem ab eius interpositione, nisi iudex a § 2. Pars eiusque advocatus assistere quo longius tempus ad eam prosequendam possunt excussioni ceterarum partium, parti praestituerit. testium et peritorum. 1884 Can. 1884. § 1. Ad prosequendam 1634 Can. 1634 — § 1. Ad prosequendam appellationem requiritur et sufficit ut pars §§ 1 e 2 appellationem requiritur et sufficit ut pars ministerium invocet iudicis superioris ad ministerium invocet iudicis superioris ad impugnatae sententiae emendationem, impugnatae sententiae emendationem, adiuncto exemplari huius sententiae et adiuncto exemplari huius sententiae et libelli appellatorii quem iudici inferiori indicatis appellationis rationibus. exhibuerat. § 2. Quod si pars exemplar § 2. Quod si pars exemplar impugnatae impugnatae sententiae intra utile tempus a sententiae intra utile tempus a tribunali a tribunali a quo obtinere nequeat, interim quo obtinere nequeat, interim termini non termini non decurrunt et impedimentum decurrunt, et impedimentum significandum est iudici appellationis, qui significandum est iudici appellationis, qui iudicem a quo praecepto obstringat officio iudicem a quo praecepto obstringat officio suo quamprimum satisfaciendi. suo quam primum satisfaciendi. 1885 Can. 1885. § 1. Si casus de quo in can. 1733 _ _ contigerit intra terminum ad appellandum utilem sed antequam appellatio interposita sit, sententia debet iis quorum interest denuntiari eisque concessi intelliguntur termini a iure statuti a die denuntiationis computandi. § 2. Si contigerit postquam fuerit appellatum, appellatio interposita eisdem denuntietur, in quorum favorem a die denuntiationis denuo currere incipit tempus utile ad appellationem prosequendam. 1886 Can. 1886. Inutiliter elapsis fatalibus 1635 Can. 1635 — Inutiliter elapsis fatalibus appellatoriis sive coram iudice a quo, sive appellatoriis sive coram iudice a quo sive coram iudice ad quem, deserta censetur coram iudice ad quem, deserta censetur appellatio. appellatio. 1887 - Can. 1887. § 1. Appellatio facta ab actore 1637 Can. 1637 — § 1. Appellatio facta ab actore 1888 prodest etiam reo, et vicissim. § 2. Si prodest etiam convento, et vicissim. interponatur ab una parte super aliquo § 2. Si plures sunt conventi vel actores et sententiae capite, pars adversa, etsi fatalia ab uno vel contra unum tantum ex ipsis appellationis fuerint transacta, potest super sententia impugnetur, impugnatio aliis capitibus incidenter appellare; idque censetur ab omnibus et contra omnes facere potest etiam sub conditione facta, quoties res petita est individua aut recedendi, si prior pars ab instantia obligatio solidalis. recesserit. § 3. Si interponatur ab una parte super § 3. Si sententia plura capita contineat, et aliquo sententiae capite, pars adversa, etsi appellans quaedam tantummodo capita fatalia appellationis fuerint transacta, impugnet, cetera capita exclusa habeantur; potest super aliis capitibus incidenter si nullum determinavit caput, appellatio appellare intra terminum peremptorium praesumitur facta contra omnia capita. quindecim dierum a die, quo ipsi Can. 1888. Si unus ex pluribus correis aut appellatio principalis notificata est. actoribus sententiam impugnet, impugnatio § 4. Nisi aliud constet, appellatio censetur ab omnibus facta, quoties res praesumitur facta contra omnia sententiae petita sit individua aut obligatio solidalis; capita. expensas vero iudiciales ille tantum sustinere debet qui appellavit, si iudex appellationis primam sententiam confirmaverit.

150 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1889 § 1 Can.1889. § 1. Appellatio in suspensivo _ _ exsecutionem appellatae sententiae suspendit ac propterea in suo robore permanet principium: lite pendente nihil innovetur ; appellatio autem in devolutivo tantum, non suspendit exsecutionem sententiae, licet lis adhuc pendeat circa meritum causae. 1889 § 2 Can. 1889 § 2. Omnis appellatio est in 1638 Can. 1638 — Appellatio exsecutionem suspensivo, nisi aliud in iure expresse sententiae suspendit. caveatur, firmo praescripto can.1917, § 2. 1890 Can. 1890. Interposita appellatione 1634 § 3 Can. 1634 § 3. Interea iudex a quo debet tribunal a quo debet ad iudicem ad acta ad normam can. 1474 iudici quem actorum causae authenticum appellationis transmittere. exemplar vel ipsamet originalia acta causae transmittere ad normam can. 1644. 1891 Can. 1891. § 1. In gradu appellationis non 1639 Can. 1639 — § 1. Salvo praescripto can. potest admitti nova petendi causa, ne per 1683, in gradu appellationis non potest modum quidem admitti nova petendi causa, ne per modum utilis cumulationis; ideoque litis contestatio quidem utilis cumulationis; ideoque litis in eo tantum versari potest ut prior contestatio in eo tantum versari potest, ut sententia vel confirmetur, vel reformetur prior sententia vel confirmetur vel sive ex toto sive ex parte. § 2. Sed novis reformetur sive ex toto sive ex parte. exhibitis documentis et novis probationibus § 2. Novae autem probationes admittuntur poterit causa instrui, servatis regulis traditis tantum ad normam can. 1600. in can. 1786, 1861. 1892 Can. 1892. Sententia vitio insanabilis 1620 Can. 1620 — Sententia vitio insanabilis nullitatis laborat, quando: nullitatis laborat, si: 1.º Lata est a iudice absolute incompetenti 1° lata est a iudice absolute incompetenti; vel in tribunali collegiali a non legitimo 2° lata est ab eo, qui careat potestate iudicum numero contra praescriptum can. iudicandi in tribunali in quo causa definita 1576, § 1; est; 2.º Lata est inter partes, quarum altera 3° iudex vi vel metu gravi coactus saltem non habet personam standi in sententiam tulit; iudicio; 4° iudicium factum est sine iudiciali 3.º Quis nomine alterius egit sine legitimo petitione, de qua in can. 1501, vel non mandato. institutum fuit adversus aliquam partem conventam; 5° lata est inter partes, quarum altera saltem non habeat personam standi in iudicio; 6° nomine alterius quis egit sine legitimo mandato; 7° ius defensionis alterutri parti denegatum fuit; 8° controversia ne ex parte quidem definita est. 1893 Can. 1893. Nullitas de qua in can.1892 1621 Can. 1621 — Querela nullitatis, de qua in proponi potest per modum exceptionis in can. 1620, proponi potest per modum perpetuum, per modum vero actionis coram exceptionis in perpetuum, per modum iudice qui sententiam tulit intra triginta vero actionis coram iudice qui sententiam annos a die publicationis sententiae. tulit intra decem annos a die publicationis sententiae.

151 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1894 Can. 1894. Sententia vitio sanabilis 1622 Can. 1622 — Sententia vitio sanabilis nullitatis laborat, quando: nullitatis dumtaxat laborat, si: 1.o Legitima defuit citatio; 1° lata est a non legitimo numero iudicum, 2.o Motivis seu rationibus decidendi est contra praescriptum can. 1425, § 1; destituta salvo praescripto can. 1605; 2° motiva seu rationes decidendi non 3.o Subscriptionibus caret iure praescriptis; continet; 4.o Non refert indicationem anni, mensis, 3° subscriptionibus caret iure praescriptis; diei et loci quo prolata fuit. 4° non refert indicationem anni, mensis, diei et loci in quo prolata fuit; 5° acta iudiciali nullo innititur, cuius nullitas non sit ad normam can. 1619 sanata; 6 lata est contra partem legitime absentem, iuxta can. 1593, § 2. 1895 Can. 1895. Querela nullitatis in casibus de 1623 - Can. 1623 — Querela nullitatis in casibus, quibus in can. 1894, proponi potest vel una 1625 de quibus in can. 1622, proponi potest cum appellatione intra decendium, vel intra tres menses a notitia publicationis seorsum et unice qua querela intra tres sententiae. menses a die publicationis sententiae coram Can. 1624 — De querela nullitatis videt iudice qui sententiam tulit. ipse iudex qui sententiam tulit; quod si pars vereatur ne iudex, qui sententiam querela nullitatis impugnatam tulit, praeoccupatum animum habeat ideoque eum suspectum existimet, exigere potest ut alius iudex in eius locum subrogetur ad normam can. 1450. Can. 1625 — Querela nullitatis proponi potest una cum appellatione, intra terminum ad appellationem statutum. 1896 Can. 1896. Si pars vereatur ne iudex, qui 1624 Can. 1624 — De querela nullitatis videt sententiam, querela nullitatis impugnatam, ipse iudex qui sententiam tulit; quod si tulit, praeoccupatum animum habeat et pars vereatur ne iudex, qui sententiam proinde eum suspectum merito existimet, querela nullitatis impugnatam tulit, exigere potest ut alius iudex, sed in eadem praeoccupatum animum habeat ideoque iudicii sede, in eius locum subrogetur ad eum suspectum existimet, exigere potest normam can. 1615. ut alius iudex in eius locum subrogetur ad normam can. 1450. 1897 Can. 1897. § 1. Querelam nullitatis 1626 Can. 1626 — § 1. Querelam nullitatis interponere possunt nedum partes, quae se interponere possunt non solum partes, gravatas putant, sed etiam promotor quae se gravatas putant, sed etiam iustitiae aut defensor vinculi, quoties promotor iustitiae aut defensor vinculi, iudicio interfuerunt. § 2. Imo ipse iudex quoties ipsis ius est interveniendi. potest ex officio sententiam nullam a se § 2. Ipse iudex potest ex officio sententiam latam retractare et emendare intra terminos nullam a se latam retractare vel emendare ad agendum supra statutos. intra terminum ad agendum can. 1623 statutum, nisi interea appellatio una cum querela nullitatis interposita fuerit, aut nullitas sanata sit per decursum termini de quo in can. 1623.

152 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1898 - Can. 1898. Si sententiae definitivae _ _ 1901 praescriptum iura aliorum offendat, hi habent remedium extraordinarium quod oppositio tertii dicitur, vi cuius qui ex sententia suorum iurium laesionem verentur, possunt sententiam ipsam ante eius exsecutionem impugnare eique se opponere. Can. 1899. § 1. Oppositio fieri potest ad recurrentis arbitrium sive postulando revisionem sententiae ab ipso iudice qui eam tulit, sive appellando ad iudicem superiorem. § 2. In utroque casu oppositor probare debet ius suum revera esse laesum aut probabiliter laedendum. § 3. Laesio autem oriri debet ex ipsa sententia quatenus aut ipsa sit causa laesionis, aut, si exsecutioni mandetur, oppositorem gravi praeiudicio sit affectura. § 4. Si neutrum probetur, iudex, non obstante tertii oppositione, sententiae exsecutionem decernat. Can. 1900. Admissa instantia, si oppositor agere velit in gradu appellationis, tenetur legibus pro appellatione statutis; si coram ipso iudice qui sententiam tulit, regulae servandae sunt pro causis incidentibus datae. Can. 1901. Causa ab oppositore victa, sententia antea lata mutanda est a iudice, secundum oppositoris instantiam. 1902 Can. 1902. Res iudicata habetur: 1641 Can. 1641 — Firmo praescripto can. 1643, 1.º Duplici sententia conformi; res iudicata habetur: 2.º Sententia intra utile tempus non 1° si duplex intercesserit inter easdem appellata; aut quae, licet appellata coram partes sententia conformis de eodem iudice a quo, deserta fuit coram iudice ad petito et ex eadem causa petendi; 2° si quem; appellatio adversus sententiam non fuerit 3.º Sententia definitiva unica, a qua non intra tempus utile proposita; 3° si, in datur appellatio ad normam can. 1880. gradu appellationis, instantia perempta sit vel eidem renuntiatum fuerit; 4º si lata sit sententia definitiva, a qua non datur appellatio ad normam can. 1629.

153 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1903 Can. 1903. Nunquam transeunt in rem 1643 - Can. 1643 — Numquam transeunt in rem iudicatam causae de statu personarum; sed 1644 iudicatam causae de statu personarum, ex duplici sententia conformi in his causis haud exceptis causis de coniugum consequitur, ut ulterior propositio non separatione. debeat admitti, nisi novis prolatis Can. 1644 — § 1. Si duplex sententia iisdemque gravibus argumentis vel conformis in causa de statu personarum documentis. prolata sit, potest quovis tempore ad tribunal appellationis provocari, novis iisque gravibus probationibus vel argumentis intra peremptorium terminum triginta dierum a proposita impugnatione allatis. Tribunal autem appellationis intra mensem ab exhibitis novis probationibus et argumentis debet decreto statuere utrum nova causae propositio admitti debeat necne. § 2. Provocatio ad superius tribunal ut nova causae propositio obtineatur, exsecutionem sententiae non suspendit, nisi aut lex aliter caveat aut tribunal appellationis ad normam can. 1650, § 3 suspensionem iubeat. 1904 Can. 1904. § 1. Res iudicata praesumptione 1642 Can. 1642 — § 1. Res iudicata firmitate iuris et de iure habetur vera et iusta nec iuris gaudet nec impugnari potest directe, impugnari directe potest. nisi ad normam can. 1645, § 1. § 2. Facit ius inter partes et dat exceptionem § 2. Eadem facit ius inter partes et dat ad impediendam novam eiusdem causae actionem iudicati atque exceptionem rei introductionem. iudicatae, quam iudex ex officio quoque declarare potest ad impediendam novam eiusdem causae introductionem. 1905 Can. 1905. § 1. Adversus sententiam contra 1645 Can. 1645 — § 1, Adversus sententiam quae quam non suppetat ordinarium remedium transierit in rem iudicatam, dummodo de appellationis aut querelae nullitatis, datur eius iniustitia manifesto constet, datur remedium extraordinarium restitutionis in restitutio in integrum. integrum intra fines can. 1687, 1688, § 2. De iniustitia autem manifesto constare dummodo de evidenti iniustitia rei non censetur, nisi: iudicatae manifesto constet. 1° sententia ita probationibus innitatur, § 2. De iniustitia autem manifesto constare quae postea falsae deprehensae sint, ut non censetur, nisi: sine illis probationibus pars sententiae 1.o Sententia documentis innitatur, quae dispositiva non sustineatur; postea fuerint falsa deprehensa; 2° postea detecta fuerint documenta, quae 2.o Postea detecta fuerint documenta, quae facta nova et contrariam decisionem facta nova et contrariam decisionem exigentia indubitanter probent; exigentia peremptorie probent; 3° sententia ex dolo partis prolata fuerit in 3.o Sententia ex dolo partis prolata fuerit in damnum alterius; damnum alterius; 4° legis non mere processualis 4.o Legis praescriptum evidenter neglectum praescriptum evidenter neglectum fuerit; fuerit. 5° sententia adversetur praecedenti decisioni, quae in rem iudicatam transierit.

154 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1906 Can. 1906. Ad restitutionem in integrum 1646 Can. 1646 — § 1. Restitutio in integrum concedendam competens est iudex qui propter motiva, de quibus in can. 1645, § sententiam tulit, nisi ea petatur ex neglecto 2, nn. 1- 3, petenda est a iudice qui a iudice praescripto legis; quo in casu eam sententiam tulit intra tres menses a die concedit tribunal appellationis. cognitionis eorundem motivorum computandos. § 2. Restitutio in integrum propter motiva, de quibus in can. 1645, § 2, nn. 4 et 5, petenda est a tribunali appellationis, intra tres menses a notitia publicationis sententiae; quod si in casu, de quo in can. 1645, § 2, n. 5, notitia praecedentis decisionis serius habeatur, terminus ab hac notitia decurrit. § 3. Termini de quibus supra non decurrunt, quamdiu laesus minoris sit aetatis. 1907 Can. 1907. § 1. Petitio restitutionis in 1647 Can. 1647 — § 1. Petitio restitutionis in integrum sententiae exsecutionem nondum integrum sententiae exsecutionem inceptam suspendit. § 2. Si tamen suspicio nondum inceptam suspendit. sit ex probabilibus indiciis petitionem § 2. Si tamen ex probabilibus indiciis factam esse ad moras exsecutioni suspicio sit petitionem factam esse ad nectendas, iudex decernere potest ut moras exsecutioni nectendas, iudex sententia exsecutioni demandetur, decernere potest ut sententia exsecutioni assignata tamen restitutionem petenti demandetur, assignata tamen idonea cautione ut, si restituatur in restitutionem petenti idonea cautione ut, integrum, indemnis fiat. si restituatur in integrum, indemnis fiat. 1908 - Can. 1908. In causis contentiosis possunt 1649 Can. 1649 — § 1. Episcopus, cuius est 1916 partes adigi ad aliquid solvendum, titulo tribunal moderari, statuat normas: expensarum iudicialium, nisi ab hoc onere 1° de partibus damnandis ad expensas eximantur ad normam can. 1914-1916. iudiciales solvendas vel compensandas; Can. 1909. § 1. Concilii Provincialis, vel 2° de procuratorum, advocatorum, conventus Episcoporum est taxarum peritorum et interpretum honorariis deque notulam ac regulam statuere in qua testium indemnitate; praefiniatur quid partes debeant pro 3° de gratuito patrocinio vel expensarum expensis iudicialibus; quae sit retributio pro deminutione concedendis; advocatorum et procuratorum opera a 4° de damnorum refectione quae debetur partibus solvenda; quae mercedis mensura ab eo qui non solum in iudicio succubuit, pro versionibus et transcriptionibus; pro his sed temere litigavit; examinandis et fide facienda de earum 5° de pecuniae deposito vel cautione fidelitate; itemque pro exscribendis ex praestanda circa expensas solvendas et archivo documentis. § 2. Potest autem iudex damna reficienda. pro suo prudenti arbitrio exigere ut pecunia § 2. A pronuntiatione circa expensas, pro iudicialibus expensis, pro indemnitate honoraria et damna reficienda non datur testium, pro honorariis peritorum debita a distincta appellatio, sed pars recurrere parte quae petit vel, si iudex ex officio agat, potest intra quindecim dies ad eundem ab actore, antea deponatur penes tribunalis iudicem, qui poterit taxationem emendare. cancellariam aut saltem congrua cautio praestetur pecuniam deinde solutum iri.

155 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1908 - Can.1910. § 1. Victus victori iudiciales 1649 Can. 1649 — § 1. Episcopus, cuius est 1916 expensas regulariter reficere tenetur tum in tribunal moderari, statuat normas: causa principali tum in incidenti. 1° de partibus damnandis ad expensas § 2. Si actor vel reus temere litigaverit, iudiciales solvendas vel compensandas; etiam ad damnorum refectionem damnari 2° de procuratorum, advocatorum, debet. peritorum et interpretum honorariis deque Can. 1911. Si actor vel reus partialiter testium indemnitate; tantum succubuerit, aut lis agitata fuerit 3° de gratuito patrocinio vel expensarum inter consanguineos vel affines, aut de deminutione concedendis; quaestione valde ardua actum fuerit, aut 4° de damnorum refectione quae debetur quacunque alia iusta et gravi de causa, ab eo qui non solum in iudicio succubuit, poterit iudex pro suo prudenti arbitrio ex sed temere litigavit; toto vel ex parte inter litigantes expensas 5° de pecuniae deposito vel cautione compensare; idque debet exprimere in ipso praestanda circa expensas solvendas et sententiae tenore. damna reficienda. Can. 1912. Si plures sint in causa qui § 2. A pronuntiatione circa expensas, condemnationem ad expensas mereantur, honoraria et damna reficienda non datur iudex eos damnet in solidum, si agatur de distincta appellatio, sed pars recurrere obligatione solidati; aliter pro rata. potest intra quindecim dies ad eundem Can. 1913. § 1. A pronuntiatione circa iudicem, qui poterit taxationem emendare. expensas non datur distincta appellatio; sed pars quae se gravatam putat, oppositionem intra decem dies facere potest coram eodem iudice: qui de hac re cognoscere denuo poterit, et taxationem emendare ac moderari. § 2. Appellatio a sententia circa causam principale 1908 - Can. 1914. Pauperes, si in totum impares 1649 (Vid.) 1916 sint expensis iudicialibus sustinendis, ius habent ad gratuitum patrocinium; si ex parte tantum, ad expensarum deminutionem. Can. 1915. § 1. Qui exemptionem ab expensis vel earum deminutionem assequi vult, eam a iudice postulare debet, dato supplici libello, allatisque documentis quibus quae conditio sit postulantis quaeve eius rei familiaris copia demonstret; praeterea probare debet se non futilem neque temerariam causam agere. § 2. Iudex postulationem nec admittat nec reiiciat, nisi requisitis, si opus sit, notitiis etiam secretis quibus statum rei familiaris ipsius postulantis compertum habere possit auditoque promotore iustitiae; imo concessam potest etiam revocare, si in decursu processus assertam paupertatem non adesse compertum habuerit. Can. 1916. § 1. Ad gratuitum pauperum patrocinium iudex in singulis causis eligat aliquem ex advocatis in suo foro approbatum, qui ab hoc munere explendo, nisi ex causa iudici probata, sese subducere nequit, secus a iudice congrua poena, etiam suspensionis ab officio, plecti potest. § 2. Deficientibus advocatis, iudex Ordinarium loci roget ut aliam idoneam personam, si opus sit, designet ad pauperis patrocinium suscipiendum.

156 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

)1917 Can. 1917. § 1. Sententia quae transiit in 1650 Can. 1650 — § 1. Sententia quae transiit in rem iudicatam, exsecutioni mandari potest. § 1 e 2 rem iudicatam, exsecutioni mandari § 2. Iudex tamen potest sententiae, quae potest, salvo praescripto can. 1647. nondum transiit in rem iudicatam, § 2. Iudex qui sententiam tulit et, si provisoriam exsecutionem iubere: 1º Si appellatio proposita sit, etiam iudex agatur de provisionibus seu praestationibus appellationis, sententiae, quae nondum ad necessariam sustentationem ordinatis; transierit in rem iudicatam, provisoriam 2º Si alia gravis urgeat necessitas, ita tamen exsecutionem iubere possunt ex officio vel ut, concessa provisoria exsecutione, per ad instantiam partis, idoneis, si casus cautiones, fideiiussiones aut pignora satis ferat, praestitis cautionibus, si agatur de consultum sit indemnitati alterius partis provisionibus seu praestationibus ad casu quo exsecutio revocanda sit. necessariam sustentationem ordinatis, vel alia iusta causa urgeat. 1918 Can. 1918. Non antea exsecutioni locus esse 1651 Can. 1651 — Non antea exsecutioni locus poterit, quam exsecutorium iudicis esse poterit, quam exsecutorium iudicis decretum habeatur quo scilicet edicatur decretum habeatur, quo edicatur sententiam ipsam exsecutioni mandari sententiam ipsam exsecutioni mandari debere; quod decretum pro diversa debere; quod decretum pro diversa causarum natura vel in ipso sententiae causarum natura vel in ipso sententiae tenore includatur vel separatim edatur. tenore includatur vel separatim edatur. 1919 Can. 1919. Si sententiae exsecutio praeviam 1652 Can. 1652 — Si sententiae exsecutio rationum redditionem exigat, causa praeviam rationum redditionem exigat, incidens habetur, ab illo ipso iudice, quaestio incidens habetur, ab illo ipso servatis de iure servandis, decidenda, qui iudice decidenda, qui tulit sententiam tulit sententiam exsecutioni mandandam. exsecutioni mandandam. 1920 Can. 1920. § 1. Sententiam exsecutioni 1653 Can. 1653 — § 1. Nisi lex particularis aliud mandare debet per se vel per alium statuat, sententiam exsecutioni mandare Ordinarius loci in quo sententia primi debet per se vel per alium Episcopus gradus lata est. § 2. Quod si hic renuat vel dioecesis, in qua sententia primi gradus negligat, parte cuius interest instante vel lata est. etiam ex officio, exsecutio spectat ad § 2. Quod si hic renuat vel neglegat, parte iudicem appellationis. § 3. Inter religiosos cuius interest instante vel etiam ex officio, exsecutio sententiae spectat ad Superiorem, exsecutio spectat ad auctoritatem cui qui definitivam sententiam tulit aut iudicem tribunal appellationis ad normam can. delegavit. 1439, § 3 subicitur. § 3. Inter religiosos exsecutio sententiae spectat ad Superiorem qui sententiam exsecutioni mandandam tulit aut iudicem delegavit. 1921 Can. 1921. § 1. Exsecutor, nisi quid eius 1654 Can. 1654 — § 1. Exsecutor, nisi quid eius arbitrio in ipso sententiae tenore fuerit arbitrio in ipso sententiae tenore fuerit permissum, debet sententiam ipsam, permissum, debet sententiam ipsam, secundum obvium verborum sensum, secundum obvium verborum sensum, exsecutioni mandare. § 2. Licet ei videre de exsecutioni mandare. exceptionibus circa modum et vim § 2. Licet ei videre de exceptionibus circa exsecutionis, non autem de merito causae; modum et vim exsecutionis, non autem de quod si habeat aliunde compertum merito causae; quod si habeat aliunde sententiam esse manifeste iniustam, compertum sententiam esse nullam vel abstineat ab exsecutione, et partem ad eum manifeste iniustam ad normam cann. qui exsecutionem commisit, remittat. 1620, 1622, 1645, abstineat ab exsecutione, et rem ad tribunal a quo lata est sententia remittat, partibus certioribus factis.

157 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1922 Can. 1922. § 1. Quod attinet ad reales 1655 Can. 1655 — § 1. Quod attinet ad reales actiones, adiudicata actori re aliqua, haec actiones, quoties adiudicata actori res actori tradenda est statim ac res iudicata aliqua est, haec actori tradenda est statim habetur. § 2. Quod vero attinet ad actiones ac res iudicata habetur. personales, cum reus damnatus est ad rem § 2. Quod vero attinet ad actiones mobilem praestandam, vel ad solvendam personales, cum reus damnatus est ad rem pecuniam, vel ad aliud dandum aut mobilem praestandam, vel ad solvendam faciendum, quadrimestre conceditur pro pecuniam, vel ad aliud dandum aut implenda obligatione. § 3. Iudex potest faciendum, iudex in ipso tenore sententiae terminum praescriptum vel reducere vel vel exsecutor pro suo arbitrio et prudentia protrahere, ita tamen ut neque infra terminum statuat ad implendam bimestre coaretetur, neque semestre obligationem, qui tamen neque infra excedat. quindecim dies coarctetur neque sex menses excedat. 1923 - Can. 1923. § 1. In exsecutione peragenda _ _ 1924 exsecutor caveat ut quam minimum damnato noceatur, eaque de causa incipiat exsecutionem a distrahendis rebus quae minus ei necessariae sunt, salvis semper quae eius victui vel industriae deserviunt; et si agatur de clerico, salva honesta eiusdem sustentatione ad normam can. 122. § 2. Ad exsecutionem privationis beneficii iudex ne procedat contra clericum qui Sanctam Sedem adierit; sed si agatur de beneficio, cui adnexa sit animarum cura, Ordinarius provideat per designationem vicarii substituti. Can. 1924. Exsecutor utatur prius monitis et praeceptis erga reluctantem; ad poenas autem spirituales et ad censuras ne deveniat, nisi ex necessitate et gradatim. 1925 Can. 1925. § 1. Cum valde optandum sit ut 1446; Can. 1446 — § 1. Christifideles omnes, in § 1 e 2 lites inter fideles evitentur, iudex primis autem Episcopi, sedulo annitantur exhortationes adhibeat, ut cum aliqua 1713 ut, salva iustitia, lites in populo Dei, contentiosa controversia quae privatum quantum fieri possit, vitentur et pacifice eorum bonum respiciat, ei proponitur quam primum componantur. iudicii forma dirimenda, per transactionem, § 2. Iudex in limine litis, et etiam quolibet si qua concordiae spes affulgeat, lis alio momento, quotiescumque spem componatur. § 2. Huic officio iudex aliquam boni exitus perspicit, partes satisfacere poterit sive antequam partes in hortari et adiuvare ne omittat, ut de aequa iudicium vocentur, sive cum primum controversiae solutione quaerenda iudicio steterint, sive denique quocunque communi consilio curent, viasque ad hoc tempore et efficacius et opportunius id propositum idoneas ipsis indicet, gravibus tentari posse existimaverit. quoque hominibus ad mediationem adhibitis. § 3. Quod si circa privatum partium bonum lis versetur, dispiciat iudex num transactione vel arbitrorum iudicio, ad normam cann. 1713-1716, controversia finem habere utiliter possit. Can. 1713 — Ad evitandas iudiciales contentiones transactio seu reconciliatio utiiter adhibetur, aut controversia iudicio unius vel plurium arbitrorum committi potest. 1925 § 3 Can. 1925. § 3. Convenit tamen dignitati _ _ iudicantis ne ipse per se, regulariter saltem, hoc negotium suscipiat tractandum, sed ut illud alicui sacerdoti, praesertim ex iudicibus synodalibus, committat.

158 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1926 Can. 1926. In transactione serventur 1714 Can. 1714 — De transactione, de normae statutae a legibus civilibus loci in compromisso, deque iudicio arbitrali quo transactio initur, nisi iuri divino vel serventur normae a partibus selectae vel, ecclesiastico adversentur et salvo si partes nullas selegerint, lex ab praescripto canonum qui sequuntur. Episcoporum conferentia lata, si qua sit, vel lex civiis vigens in loco ubi conventio initur. 1927 Can. 1927. § 1. Transactio fieri valide nequit 1715 Can. 1715 — § 1. Nequit transactio aut sive in causa criminali, sive in contentiosa compromissum valide fieri circa ea quae in qua agitur vel de matrimonio ad bonum publicum pertinent, aliaque de dissolvendo, vel de materia beneficiaria, quibus libere disponere partes non cum de ipso beneficii titulo disceptatur, nisi possunt. legitima accedat auctoritas, nec de rebus § 2. Si agitur de bonis ecclesiasticis spiritualibus quotiescunque interveniat temporalibus, serventur, quoties materia solutio rei temporalis. § 2. Sed si quaestio id postulat, sollemnitates iure statutae pro fiat de bonis temporalibus ecclesiasticis et rerum ecclesiasticarum alienatione. de iis rebus quae, etsi spiritualibus sunt adnexae, seorsum tamen a spiritualibus considerari queunt, transactio fieri potest, servatis tamen, si materia id postulet, sollemnitatibus a iure statutis pro alienatione rerum ecclesiasticarum. 1928 Can. 1928. § 1. Effectus transactionis ad _ _ exitum feliciter perductae dicitur compositio seu concordia. § 2. Expensarum, quas transactio postulaverit, nisi aliud expresse cautum sit, utraque pars dimidium solvat. 1929 Can. 1929. Ad evitandas iudiciales 1713 Can. 1713 — Ad evitandas iudiciales contentiones, partes possunt quoque inire contentiones transactio seu reconciliatio conventionem, qua controversia utiiter adhibetur, aut controversia iudicio committatur iudicio unius vel plurium qui unius vel plurium arbitrorum committi ad normam iuris quaestionem dirimant, vel potest. de bono et aequo negotium pertractent et transigant; illi arbitri, isti arbitratores proprio nomine appellantur. 1930 Can. 1930. Praescripta can. 1926, 1927 1714 - Can. 1714 — De transactione, de etiam compromisso in arbitros applicentur. 1715 compromisso, deque iudicio arbitrali serventur normae a partibus selectae vel, si partes nullas selegerint, lex ab Episcoporum conferentia lata, si qua sit, vel lex civiis vigens in loco ubi conventio initur. Can. 1715 — § 1. Nequit transactio aut compromissum valide fieri circa ea quae ad bonum publicum pertinent, aliaque de quibus libere disponere partes non possunt. § 2. Si agitur de bonis ecclesiasticis temporalibus, serventur, quoties materia id postulat, sollemnitates iure statutae pro rerum ecclesiasticarum alienatione. 1931 - Can. 1931. Prohibentur ab arbitri munere _ _ 1932 valide gerendo laici in causis ecclesiasticis, excommunicati et infames post sententiam declaratoriam vel condemnatoriam; religiosi vero munus arbitri ne suscipiant sine venia Superioris. Can. 1932. Si nec in transactionem nec in compromissum in arbitros vel arbitratores partes consentire velint, controversia dirimenda erit per formale iudicium ad normam Sectionis Primae.

159 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1933 Can.1933. § 1. Delicta quae cadunt sub _ _ §§ 1 - 3 criminali iudicio sunt delicta publica. § 2. Excipiuntur delicta plectenda sanctionibus poenalibus de quibus in can. 2168-2194. § 3. In delictis mixti fori Ordinarii regulariter ne procedant cum reus laicus est et civilis magistratus, in reum animadvertens, publico bono satis consulit. 1933 § 4 Can.1933. § 4. Poenitentia, remedium 1342 § 1; Can. 1342 — § 1. Quoties iustae obstent poenale, excommunicatio, suspensio, causae ne iudicialis processus fiat, poena interdictum, dummodo delictum certum sit, 1720,3º irrogari vel declarari potest per decretum infligi possunt etiam per modum praecepti extra iudicium; remedia poenalia autem et extra iudicium. paenitentiae applicari possunt per decretum in quolibet casu. Can. 1720 — Si Ordinarius censuerit per decretum extra iudicium esse procedendum: 3° si de delicto certo constet neque actio criminalis sit extincta, decretum ferat ad normam cann. 1342- 1350, expositis, breviter saltem, rationibus in iure et in facto. 1934 Can. 1934. Actio seu accusatio criminalis 1721 Can. 1721 — § 1. Si Ordinarius decreverit uni promotori iustitiae, ceteris omnibus processum poenalem iudicialem esse exclusis reservatur. ineundum, acta investigationis promotori iustitiae tradat, qui accusationis libellum iudici ad normam cann. 1502 et 1504 exhibeat. § 2. Coram tribunali superiore partes actoris gerit promotor iustitiae apud illud tribunal constitutus. 1935 - Can. 1935. § 1. Quilibet tamen fidelium _ _ 1938 semper potest delictum alterius denuntiare ad satisfactionem petendam vel damnum sibi resarciendum, vel etiam studio iustitiae ad alicuius scandali vel mali reparationem. § 2. Imo obligatio denuntiationis urget quotiescunque ad id quis adigitur sive lege vel peculiari legitimo praecepto, sive ex ipsa naturali lege ob fidei vel religionis periculum vel aliud imminens publicum malum. Can. 1936. Denuntiatio scriptis a denuntiante subsignatis vel oretenus fieri debet loci Ordinario vel cancellario Curiae vel vicariis foraneis vel parochis, a quibus tamen, si viva voce facta fuerit scriptis est consignanda et statim ad Ordinarium deferenda. Can. 1937. Qui delictum denuntiat debet promotori iustitiae adiumenta suppeditare ad eiusdem delicti probationem. Can.1938. § 1. In causa iniuriarum aut diffamationis, ut actio criminalis instituatur, requiritur praevia denuntiatio aut querela partis laesae. § 2. Sed si agatur de iniuria aut diffamatione gravi, clerico vel religioso, prae

160 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1939 § 1 Can. 1939. § 1. Si delictum nec notorium sit 1717 § 1 Can. 1717 — § 1. Quoties Ordinarius nec omnino certum, sed innotuerit sive ex notitiam, saltem veri similem, habet de rumore et publica fama, sive ex delicto, caute inquirat, per se vel per aliam denuntiatione, sive ex querela damni, sive idoneam personam, circa facta et ex inquisitione generali ab Ordinario facta, circumstantias et circa imputabilitatem, sive alia quavis ratione, antequam quis nisi haec inquisito omnino superflua citetur ad respondendum de delicto, videatur. inquisitio specialis est praemittenda ut constet an et quo fundamento innitatur imputatio. 1939 § 2 Can. 1939. § 2. Huic regulae locus est sive _ _ agatur de irroganda poena vindicativa vel censura, sive de ferenda sententia declaratoria poenae vel censurae in quam quis inciderit. 1940 Can. 1940. Haec inquisitio, quamvis ab ipso 1717 Can. 1717 — § 1. Quoties Ordinarius loci Ordinario peragi possit, ex generali notitiam, saltem veri similem, habet de tamen regula committenda est alicui ex delicto, caute inquirat, per se vel per aliam iudicibus synodalibus, nisi eidem Ordinario idoneam personam, circa facta et ex peculiari ratione alii committenda circumstantias et circa imputabilitatem, videatur. nisi haec inquisito omnino superflua videatur. § 2. Cavendum est ne ex hac investigatione bonum cuiusquam nomen in discrimen vocetur. § 3. Qui investigationem agit, easdem habet, quas auditor in processu, potestates et obligationes; idemque nequit, si postea iudicialis processus promoveatur, in eo iudicem agere. 1941 § 1 Can. 1941. § 1. Inquisitor delegetur non ad _ _ universitatem causarum, sed toties quoties et ad unam causam. 1941 Can. 1941. § 2. Inquisitor tenetur iisdem 1717 § 3 Can. 1717 — § 3. Qui investigationem agit, § 2 e 3 obligationibus quibus iudices ordinarii, ac easdem habet, quas auditor in processu, praesertim praestare debet iusiurandum de potestates et obligationes; idemque nequit, secreto servando deque officio fideliter si postea iudicialis processus promoveatur, implendo et abstinere ab accipiendis in eo iudicem agere. muneribus ad normam can. 1621-1624. § 3. Inquisitor nequit in eadem causa iudicem agere. 1942 Can. 1942. § 1. Prudenti Ordinarii iudicio 1718 Can. 1718 — § 1. Cum satis collecta committitur statuere quandonam ea, quae videantur elementa, decernat Ordinarius: praesto sunt argumenta, sufficiant ad 1° num processus ad poenam irrogandam inquisitionem instituendam. § 2. Nihili vel declarandam promoveri possit; faciendae sunt denuntiationes quae ab 2° num id, attento can. 1341, expediat; inimico manifesto, aut ab homine vili et 3° utrum processus iudicialis sit indigno proveniunt, vel anonymae iis adhibendus an, nisi lex vetet, sit adiunctis iisque aliis elementis carentes, procedendum per decretum extra quae accusationem forte probabilem iudicium. reddant. § 2. Ordinarius decretum, de quo in § 1, revocet vel mutet, quoties ex novis elementis aliud sibi decernendum videtur. § 3. In ferendis decretis, de quibus in §§ 1 et 2, audiat Ordinarius, si prudenter censeat, duos iudices aliosve iuris peritos. § 4. Antequam ad normam § 1 decernat, consideret Ordinarius num, ad vitanda inutilia iudicia, expediat ut, partibus consentientibus, vel ipse vel investigator quaestionem de damnis ex bono et aequo dirimat.

161 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1943 Can. 1943. Inquisitio secreta semper esse 1717 § 2 Can. 1717 — § 2. Cavendum est ne ex hac debet, et cautissime ducenda, ne rumor investigatione bonum cuiusquam nomen delicti diffundatur, neve bonum cuiusquam in discrimen vocetur. nomen in discrimen vocetur. 1944 - Can. 1944. § 1. Ad finem suum _ _ 1945 assequendum potest inquisitor aliquos, quos de re edoctos censeat, ad se accire et interrogare sub iureiurando veritatis dicendae et secreti servandi. § 2. In eorum examine servet inquisitor, quantum fieri potest et natura inquisitionis patitur, regulas statutas in can. 1770-1781. Can. 1945. Inquisitor, antequam inquisitionem claudat, potest promotoris iustitiae consilium exquirere quoties in aliquam difficultatem inciderit, et cum eo acta communicare. 1946 § 1 Can. 1946. § 1. Expleta inquisitione, _ _ inquisitor, addito suffragio suo, omnia referat ad Ordinarium. 1946 § 2 Can. 1946. § 2. Ordinarius vel de eius 1718 § 1; Can. 1718 — § 1. Cum satis collecta speciali mandato officialis suo decreto videantur elementa, decernat Ordinarius: iubeat ut: 1º Si appareat denuntiationem 1719 1° num processus ad poenam irrogandam solido fundamento esse destitutam, id vel declarandam promoveri possit; declaretur in actis et acta ipsa in secreto 2° num id, attento can. 1341, expediat; Curiae archivo reponantur; 2º Si indicia 3° utrum processus iudicialis sit criminis habeantur, sed nondum adhibendus an, nisi lex vetet, sit sufficientia ad accusatoriam actionem procedendum per decretum extra instituendam, acta in eodem archivo iudicium. serventur et invigiletur interim moribus Can. 1719 — Investigationis acta et imputati, qui pro prudenti Ordinarii iudicio Ordinarii decreta, quibus investigatio erit opportune super re audiendus, et, si initur vel clauditur, eaque omnia quae casus ferat, monendus ad normam can. investigationem praecedunt, si necessaria 2307; 3º Si denique certa vel saltem non sint ad poenalem processum, in probabilia et sufficientia ad accusationem secreto curiae archivo custodiantur. instituendam argumenta praesto sint, citetur reus ad comparendum et procedatur ad ulteriora ad normam canonum qui sequuntur. 1947 - Can. 1947. Si reus interrogatus delictum _ _ 1953 confiteatur, Ordinarius, loco criminalis iudicii, utatur correptione iudiciali si eidem locus sit. Can. 1948. Correptio iudicialis locum habere nequit: 1º In delictis quae poenam secumferunt excommunicationis specialissimo vel speciali modo Sedi Apostolicae reservatae, aut privationis beneficii, infamiae, depositionis aut degradationis; 2º Quando agitur de ferenda sententia declaratoria poenae vindicativae vel censurae in quam quis inciderit; 3º Quando Ordinarius existimet eam non sufficere reparationi scandali et restitutioni iustitiae. Can. 1949. § 1. Correptioni locus esse potest semel et iterum, non autem tertio contra eundem reum. § 2. Quare si post alteram correptionem reus idem delictum commiserit, criminale iudicium instrui aut inceptum continuari debet ad normam can. 1954 seqq.

162 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1947 - Can. 1950. Intra fines can. 1947, 1948 potest _ _ 1953 correptio ab Ordinario adhiberi non solum antequam gradus fiat ad formale iudicium, sed etiam eo incepto ante conclusionem in causa; ac tunc quidem iudicium suspenditur, nisi tamen prosequendum idcirco sit quia correptio in irritum cesserit. Can. 1951. § 1. Correptio adhiberi etiam potest; cum interposita fuit querela damni ex delicto. § 2. Quo in casu Ordinarius potest de bono et aequo, partibus consentientibus, videre et dirimere quaestionem de damno. § 3. Sed si censuerit quaestionem de damno difficulter de bono et aequo posse definiri, licet ipsi, remissa ordini iudiciario solutione huius quaestionis, per correptionem consulere reparationi scandali et emendationi delinquentis. 1947 - Can. 1952. § 1. Correptio iudicialis, praeter _ _ 1953 monita salutaria, debet plerumque coniuncta habere quaedam opportuna remedia, aut poenitentiarum vel piorum operum praescriptionem, quae valeant ad publicam reparationem laesae iustitiae aut scandali. § 2. Salutaria remedia, poenitentiae, pia opera reo praescribenda, mitiora et leviora esse debent iis, quae in criminali iudicio per sententiam condemnatoriam ipsi infligi possent et deberent. Can. 1953. Correptio censetur inutiliter adhibita, si reus remedia, poenitentias et pia opera sibi praescripta non acceptet aut acceptata non exsequatur. 1954 Can. 1954. Si correptio iudicialis vel 1721 § 1 Can. 1721 — § 1. Si Ordinarius decreverit insufficiens sit ad reparationem scandali et processum poenalem iudicialem esse restitutionem iustitiae vel adhiberi nequeat ineundum, acta investigationis promotori quia reus delictum denegat, vel inutiliter iustitiae tradat, qui accusationis libellum adhibita fuerit, Episcopus, aut officialis, de iudici ad normam cann. 1502 et 1504 eius speciali mandato, praecipiat ut acta exhibeat. § 2. Coram tribunali superiore inquisitionis tradantur promotori iustitiae. partes actoris gerit promotor iustitiae apud illud tribunal constitutus. 1955 Can. 1955. Promotor statim conficiat _ _ accusationis libellum eumque exhibeat iudici secundum normas in Sectione Prima statutas. 1956 Can. 1956. In delictis gravioribus, si 1722 Can. 1722 — Ad scandala praevenienda, ad Ordinarius censeat cum fidelium offensione testium libertatem protegendam et ad imputatum ministrare sacris aut officio iustitiae cursum tutandum, potest aliquo spirituali ecclesiastico vel pio fungi Ordinarius, audito promotore iustitiae et aut ad sacram Synaxim publice accedere, citato ipso accusato, in quolibet processus potest, audito promotore iustitiae, eum a stadio accusatum a sacro ministerio vel ab sacro ministerio, ab illorum officiorum aliquo officio et munere ecclesiastico exercitio, vel etiam a publica sacrae Synaxis arcere, ei imponere vel interdicere participatione prohibere ad normam can. commorationem in aliquo loco vel 2222, § 2. territorio, vel etiam publicam sanctissimae Eucharistiae participationem prohibere; quae omnia, causa cessante, sunt revocanda, eaque ipso iure finem habent, cessante processu poenali.

163 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1957 Can. 1957. Pariter si iudex censeat 1722 Can. 1722 — Ad scandala praevenienda, ad accusatum posse testibus timorem incutere testium libertatem protegendam et ad aut eos subornare, aut alio modo iustitiae iustitiae cursum tutandum, potest cursum impedire, potest, audito promotore Ordinarius, audito promotore iustitiae et iustitiae, decreto suo mandare, ut ille ad citato ipso accusato, in quolibet processus tempus deserat oppidum vel paroeciam stadio accusatum a sacro ministerio vel ab quandam, vel etiam ut secedat in aliquo officio et munere ecclesiastico praefinitum locum ibique sub peculiari arcere, ei imponere vel interdicere vigilantia maneat. commorationem in aliquo loco vel territorio, vel etiam publicam sanctissimae Eucharistiae participationem prohibere; quae omnia, causa cessante, sunt revocanda, eaque ipso iure finem habent, cessante processu poenali. 1958 Can.1958. Decreta de quibus in can. 1956, 1722 (Vid.) 1957 ferri nequeunt, nisi reo citato et comparente vel contumaci, sive post primam eius auditionem seu constitutum, sive postea in decursu processus; et contra eadem non datur iuris remedium. 1959 Can. 1959. In reliquis serventur regulae in 1728 § 1 Can. 1728 — § 1. Salvis praescriptis Sectione Prima huius Libri traditae et in canonum huius tituli, in iudicio poenali inflictione poenarum sanctiones in Libro applicandi sunt, nisi rei natura obstet, Quinto statutae. canones de iudiciis in genere et de iudicio contentioso ordinario, servatis specialibus normis de causis quae ad bonum publicum spectant. 1960 Can. 1960. Causae matrimoniales inter 1671 Can. 1671 — Causae matrimoniales baptizatos iure proprio et exclusivo ad baptizatorum iure proprio ad iudicem iudicem ecclesiasticum spectant. ecclesiasticum spectant. 1961 Can. 1961. Causae de effectibus matrimonii 1672 Can. 1672 — Causae de effectibus mere civilibus, si principaliter agantur, matrimonii mere civilibus pertinent ad pertinent ad civilem magistratum ad civilem magistratum, nisi ius particulare normam can. 1016; sed si incidenter et statuat easdem causas, si incidenter et accessorie, possunt etiam a iudice accessorie agantur, posse a iudice ecclesiastico ex propria potestate cognosci ecclesiastico cognosci ac definiri. ac definiri. 1962 Can. 1962. Causas matrimoniales ad eos 1698 § 1 Can. 1698 — § 1. Una Sedes Apostolica spectantes de quibus in can. 1557, § 1, n. 1, cognoscit de facto inconsummationis illa Sacra Congregatio vel illud Tribunal aut matrimonii et de exsistentia iustae causae specialis ea Commissio exclusive cognoscet, ad dispensationem concedendam. cui eas toties quoties Summus Pontifex delegaverit; causas dispensationis super matrimonio rato et non consummato, Sacra Congregatio de disciplina Sacramentorum; causas vero quae referuntur ad privilegium Paulinum, Sacra Congregatio S. Officii. 1963 Can.1963. § 1. Quare nullus iudex inferior 1681; Can. 1681 — Quoties in instructione causae potest processum in causis dispensationis dubium valde probabile emerserit de non super rato instruere, nisi Sedes Apostolica 1699 § 1 secuta matrimonii consummatione, facultatem eidem fecerit. § 2. Si tamen tribunal potest, suspensa de consensu iudex competens auctoritate propria partium causa nullitatis, instructionem iudicium peregerit de matrimonio nullo ex complere pro dispensatione super rato, ac capite impotentiae et ex eo, non tandem acta transmittere ad Sedem impotentiae, sed nondum consummati Apostolicam una cum petitione matrimonii emerserit probatio, omnia acta dispensationis ab alterutro vel utroque ad Sacram Congregationem transmittantur, coniuge et cum voto tribunalis et Episcopi. quae iis uti poterit ad sententiam super rato Can. 1699 — § 1. Competens ad et non consummato ferendam. accipiendum libellum, quo petitur dispensatio, est Episcopus dioecesanus domicilii vel quasi-domiciii oratoris, qui, si constiterit de fundamento precum, processus instructionem disponere debet.

164 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1964 Can. 1964. In aliis causis matrimonialibus 1673 Can. 1673 — In causis de matrimonii iudex competens est iudex loci in quo § 1 e 2 nullitate, quae non sint Sedi Apostolicae matrimonium celebratum est aut in quo reservatae, competentia sunt: pars conventa vel, si una sit acatholica, pars 1° tribunal loci in quo matrimonium catholica domicilium vel quasi-domicilium celebratum est; habet. 2° tribunal loci in quo pars conventa domicilium vel quasi-domicilium habet; 3° tribunal loci in quo pars actrix domicilium habet, dummodo utraque pars in territorio eiusdem Episcoporum conferentiae degat et Vicarius iudicialis domicilii partis conventae, ipsa audita, consentiat; 4° tribunal loci in quo de facto colligendae sunt pleraeque probationes, dummodo accedat consensus Vicarii iudicialis domicilii partis conventae, qui prius ipsam interroget, num quid excipiendum habeat. 1965 Can. 1965. Si matrimonium accusatur ex 1676 Can. 1676 — Iudex, antequam causam defectu consensus, curet ante omnia iudex acceptet et quotiescumque spem boni ut monitionibus opportunis partem, cuius exitus perspicit, pastoralia media adhibeat, consensus deesse affirmatur, ad consensum ut coniuges, si fieri potest, ad renovandum inducat; si ex defectu formae matrimonium forte convalidandum et ad substantialis vel ex impedimento dirimenti coniugalem convictum restaurandum quod dispensari potest et solet, partes inducantur. inducere studeat ad consensum in forma legitima renovandum vel ad dispensationem petendam. 1966 Can. 1966. Firmo praescripto can. 1576, § 1, 1700 § 1 Can. 1700 — § 1. Firmo praescripto can. n.1, unicus est iudex instructor in 1681, horum processuum instructionem inquisitione pro dispensatione super committat Episcopus, stabiiter vel in matrimonio rato et non consummato. singulis casibus, tribunali suae vel alienae dioecesis aut idoneo sacerdoti. 1967 Can. 1967. Sive agatur de nullitate 1701 § 1 Can. 1701 — § 1. In his processibus semper matrimonii, sive de probandis intervenire debet vinculi defensor. inconsummatione et causis ad dispensandum super rato, citari debet defensor vinculi matrimonialis, ad normam can. 1586. 1968 Can. 1968. Defensoris vinculi est: 1º 1432; Can. 1432 — Ad causas, in quibus agitur de Examini partium, testium et peritorum nullitate sacrae ordinationis aut de adesse; exhibere iudici interrogatoria clausa 1678 nullitate vel solutione matrimonii, et obsignata, in actu examinis a iudice constituatur in dioecesi defensor vinculi, aperienda, et partibus aut testibus qui officio tenetur proponendi et proponenda; novas interrogationes, ab exponendi omnia quae rationabiliter examine emergentes, iudici suggerere; 2º adduci possint adversus nullitatem vel Articulos a partibus propositos perpendere, solutionem. eisque, quatenus opus sit, contradicere; Can. 1678 — § 1. Defensori vinculi, partium documenta a partibus exhibita patronis et, si in iudicio sit, etiam recognoscere; 3º Animadversiones contra promotori iustitiae ius est: matrimonii nullitatem ac probationes pro 1° examini partium, testium et peritorum validitate aut pro consummatione adesse, salvo praescripto can. 1559; matrimonii scribere et allegare, eaque 2° acta iudicialia, etsi nondum publicata, omnia deducere, quae ad matrimonium invisere et documenta a partibus producta tuendum utilia censuerit. recognoscere. § 2. Examini, de quo in § 1, n. 1, partes assistere nequeunt.

165 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1969, Can. 1969. Defensori vinculi ius esto: 1º 1678 Can. 1678 — § 1. Defensori vinculi, partium 1° e 2° Semper et quolibet causae momento acta patronis et, si in iudicio sit, etiam processus, etsi nondum publicati, invisere; promotori iustitiae ius est: novos terminos ad scripta perficienda 1° examini partium, testium et peritorum flagitare, prudenti iudicis arbitrio adesse, salvo praescripto can. 1559; 2° acta prorogandos; 2º De omnibus probationibus iudicialia, etsi nondum publicata, invisere vel allegationibus ita certiorem fieri, ut et documenta a partibus producta contradicendi facultate uti possit; recognoscere. § 2. Examini, de quo in § 1, n. 1, partes assistere nequeunt.

1969, Can. 1969. Defensori vinculi ius esto: 3º _ _ 3° e 4° Petere ut alii testes inducantur vel iidem iterum examini subiiciantur, processu etiam absoluto vel publicato, novasque animadversiones edere; 4º Exigere ut alia acta, quae ipse suggesserit, conficiantur, nisi tribunal unanimi suffragio dissentiat. 1970 Can. 1970. Tribunal collegiale nullam _ _ causam matrimonialem cognoscere vel definire potest, nisi regularis accusatio vel iure facta petitio praecesserit. 1971 § 1 Can. 1971. § 1. Habiles ad accusandum sunt: 1674 Can. 1674 — Habiles sunt ad matrimonium 1º Coniuges, in omnibus causis separationis impugnandum: 1 coniuges; et nullitatis, nisi ipsi fuerint impedimenti 2 promotor iustitiae, cum nullitas iam causa; 2º Promotor iustitiae in divulgata est, si matrimonium convalidari impedimentis natura sua publicis. nequeat aut non expediat. 1971 § 2 Can. 1971. § 2. Reliqui omnes, etsi _ _ consanguinei, non habent ius matrimonia accusandi, sed tantummodo nullitatem matrimonii Ordinario vel promotori iustitiae denuntiandi. 1972 Can. 1972. Matrimonium, quod, utroque 1675 § 1 Can. 1675 — § 1. Matrimonium quod, coniuge vivente, non fuerit accusatum, post utroque coniuge vivente, non fuit mortem alterutrius vel utriusque coniugis accusatum, post mortem alterutrius vel ita praesumitur validum fuisse, ut contra utriusque coniugis accusari non potest, hanc praesumptionem non admittatur nisi quaestio de validitate sit praeiudicialis probatio, nisi incidenter oriatur quaestio. ad aliam solvendam controversiam sive in foro canonico sive in foro civili. 1973 Can. 1973. Soli coniuges ius habent petendi 1697 Can. 1697 — Soli coniuges, vel alteruter, dispensationem super matrimonio rato et quamvis altero invito, ius habent petendi non consummato. 1974 - Can. 1974. Consanguinei et affines de _ _ 1975 quibus in can. 1757, § 3, n. 3, habentur testes habiles in causis suorum propinquorum. Can. 1975. § 1. In causis impotentiae vel inconsummationis, nisi de impotentia vel inconsummatione aliunde certo constet, debet uterque coniux testes, qui septimae manus audiunt, inducere, sanguine aut affinitate sibi coniunctos, sin minus vicinos bonae famae, aut alioquin de re edoctos, qui iurare possint de ipsorum coniugum probitate, et praesertim de veracitate circa rem in controversiam deductam; quibus iudex ad normam can. 1759, § 3 alios testes potest ex officio adiungere. § 2. Testimonium septimae manus est argumentum credibilitatis quod robur addit depositionibus coniugum; sed vim plenae probationis non obtinet, nisi aliis adminiculis aut argumentis fulciatur.

166 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1976 Can. 1976. In causis impotentiae aut 1680 Can. 1680 — In causis de impotentia vel de inconsummationis requiritur inspectio consensus defectu propter mentis morbum corporis utriusque vel alterutrius coniugis iudex unius periti vel plurium opera per peritos facienda, nisi ex adiunctis utatur, nisi ex adiunctis inutiis evidenter inutilis evidenter appareat. appareat; in ceteris causis servetur praescriptum can. 1574. 1977 - Can. 1977. In peritis eligendis, praeter _ _ 1981 normas in can. 1792-1805 datas, serventur praescripta canonum qui sequuntur. Can. 1978. Ad periti munus ne admittantur qui coniuges privatim inspexerint circa factum cui innititur petitio declarationis nullitatis vel inconsummationis; licet tamen hos tanquam testes inducere. Can. 1979. § 1. Ad inspiciendum virum, duo periti medici ex officio deputari debent. § 2. Ad mulierem vero inspiciendam duae obstetrices, quae legitimum peritiae testimonium habeant, ex officio designentur; nisi maluerit mulier a duobus medicis ex officio pariter designandis inspici vel id Ordinarius necessarium habuerit. § 3. Corporalis mulieris inspectio fieri debet, servatis plene christianae modestiae regulis et adstante semper honesta matrona ex officio designanda. Can.1980. § 1. Mulieris inspectionem obstetrices vel periti, seorsum singuli, exsequi debent. § 2. Singuli medici vel obstetrices singulas relationes conficiant, intra terminum a iudice praefinitum tradendas. § 3. Potest iudex relationes ab obstetricibus confectas examini alicuius periti medici subiicere, si id opportunum existimaverit. Can. 1981. Peracta relatione, periti, obstetrices ac matrona, seorsum singuli, a iudice interrogentur, secundum articulos a vinculi defensore antea concinnatos quibus ipsi, praestito iuramento, respondeant. 1982 Can. 1982. Etiam in causis defectus 1680 Can. 1680 — In causis de impotentia vel de consensus ob amentiam, requiratur consensus defectu propter mentis morbum suliragium peritorum, qui infirmum, si iudex unius periti vel plurium opera casus ferat, eiusve acta quae amentiae utatur, nisi ex adiunctis inutiis evidenter suspicionem ingerunt, examinent appareat; in ceteris causis servetur secundum artis praecepta; insuper uti testes praescriptum can. 1574. audiri debent periti qui infirmum antea visitaverint.

167 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1983 - Can. 1983. § 1. Publicato processu fas adhuc _ _ 1984 est partibus novos testes, ad normam tamen can. 1786, super diversis articulis inducere. § 2. Si vero testes iam excussi super iisdem articulis antea propositis denuo audiendi sint, servetur praescriptum can. 1781, integro iure defensoris vinculi opportunas proponendi exceptiones. Can. 1984. § 1. Defensor vinculi ius habet ut in allegando, petendo et respondendo tam in scriptis quam in defensione orali, audiatur postremus. § 2. Quare tribunal ad definitivam sententiam ne deveniat, nisi prius vinculi defensor interrogatus declaraverit sibi nihil deducendum vel inquirendum superesse. § 3. Si vero ante praefinitum a iudice iudicii diem defensor nihil deduxerit, praesumitur eum nihil iam deducendum habere. 1985 Can. 1985. In causis quae spectant ad 1703 § 1 ; Can. 1703 — § 1. Non fit publicatio dispensationem matrimonii rati et non actorum; iudex tamen, si conspiciat consummati, iudex instructor neque ad 1704 § 1 petitioni partis oratricis vel exceptioni publicationem processus neque ad partis conventae grave obstaculum sententiam super ipsa inconsummatione et obvenire ob adductas probationes, id parti causis ad dispensandum deveniat, sed cuius interest prudenter patefaciat. Can. omnia acta una cum voto scripto Episcopi et 1704 — § 1. Instructor, peracta defensoris vinculi transmittat ad Sedem instructione, omnia acta cum apta Apostolicam. relatione deferat ad Episcopum, qui votum pro rei veritate promat tum super facto inconsummationis tum super iusta causa ad dispensandum et gratiae opportunitate. 1985 (Vid.) 1705 § 1 Can. 1705 — § 1. Acta omnia Episcopus una cum suo voto et animadversionibus defensoris vinculi transmittat ad Sedem Apostolicam. 1986 Can. 1986. A prima sententia, quae 1682 Can. 1682 — § 1. Sententia, quae matrimonii nullitatem declaraverit, vinculi matrimonii nullitatem primum defensor, intra legitimum tempus, ad declaraverit, una cum appellationibus, si superius tribunal provocare debet; et si quae sint, et ceteris iudicii actis, intra negligat officium suum implere, viginti dies a sententiae publicatione ad compellatur auctoritate iudicis. tribunal appellationis ex officio transmittatur. § 2. Si sententia pro matrimonii nullitate prolata sit in primo iudicii gradu, tribunal appellationis, perpensis animadversionibus defensoris vinculi et, si quae sint, etiam partium, suo decreto vel decisionem continenter confirmet vel ad ordinarium examen novi gradus causam admittat. 1987 Can. 1987. Post secundam sententiam, quae 1684 § 1 Can. 1684 — § 1. Postquam sententia, quae matrimonii nullitatem confirmaverit, si matrimonii nullitatem primum defensor vinculi in gradu appellationis pro declaraverit, in gradu appellationis sua conscientia non crediderit esse confirmata est vel decreto vel altera appellandum, ius coniugibus est, decem sententia, ii, quorum matrimonium diebus a sententiae denuntiatione elapsis, declaratum est nullum, possunt novas novas nuptias contrahendi. nuptias contrahere statim ac decretum vel altera sententia ipsis notificata est, nisi vetito ipsi sententiae aut decreto apposito vel ab Ordinario loci statuto id prohibeatur.

168 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1988 Can. 1988. Decreta matrimonii nullitate, 1685 Can. 1685 — Statim ac sententia facta est Ordinarius loci curare debet, ut de ea exsecutiva, Vicarius iudicialis debet mentio fiat in baptismorum et eandem notificare Ordinario loci in quo matrimoniorum regestis, ubi matrimonii matrimonium celebratum est. Is autem celebratio consignata invenitur. curare debet ut quam primum de decreta nullitate matrimonii et de vetitis forte statutis in matrimoniorum et baptizatorum libris mentio fiat. 1989 Can. 1989. Cum sententiae in causis _ _ matrimonialibus nunquam transeant in rem iudicatam, causae ipsae, si nova argumenta praesto sint, retractari semper poterunt, firmo praescripto can. 1903. 1990 Can. 1990. Cum ex certo et authentico 1686 Can. 1686 — Recepta petitione ad normam documento, quod nulli contradictioni vel can. 1677 proposita, Vicarius iudicialis vel exceptioni obnoxium sit, constiterit de iudex ab ipso designatus potest, exsistentia impedimenti disparitatis cultus, praetermissis sollemnitatibus ordinarii ordinis, voti sollemnis castitatis, ligaminis, processus sed citatis partibus et cum consanguinitatis, affinitatis aut cognationis interventu defensoris vinculi, matrimonii spiritualis, simulque pari certitudine nullitatem sententia declarare, si ex apparuerit dispensationem super his documento, quod nulli contradictioni vel impedimentis datam non esse, hisce in exceptioni sit obnoxium, certo constet de casibus, praetermissis sollemnitatibus exsistentia impedimenti dirimentis vel de hucusque recensitis, poterit Ordinarius, defectu legitimae formae, dummodo pari citatis partibus, matrimonii nullitatem certitudine pateat dispensationem datam declarare, cum interventu tamen defensoris non esse, aut de defectu validi mandati vinculi. procuratoris. 1991 Can. 1991. Adversus hanc declarationem 1687 Can. 1687 — § 1. Adversus hanc defensor vinculi, si prudenter existimaverit declarationem defensor vinculi, si impedimenta de quibus in can. 1990 non prudenter existimaverit vel vitia de quibus esse certa aut dispensationem super eisdem in can. 1686 vel dispensationis defectum probabiliter intercessisse, provocare tenetur non esse certa, appellare debet ad iudicem ad iudicem secundae instantiae, ad quem secundae instantiae, ad quem acta sunt acta sunt transmittenda quique scripto transmittenda quique scripto monendus monendus est agi de casu excepto. est agi de processu documentali. 1992 Can. 1992. Iudex alterius instantiae, cum 1688 Can. 1688 — Iudex alterius instantiae, cum solo interventu defensoris vinculi, decernet interventu defensoris vinculi et auditis eodem modo de quo in can. 1990, utrum partibus, decernet eodem modo, de quo in sententia sit confirmanda, an potius can. 1686, utrum sententia sit procedendum in causa sit ad ordinarium confirmanda, an potius procedendum in tramitem iuris; quo in casu eam remittit ad causa sit iuxta ordinarium tramitem iuris; tribunal primae instantiae. quo in casu eam remittit ad tribunal primae instantiae. 1993 § 1 Can.1993. § 1. In causis quibus 1709 § 1; Can. 1709 — § 1. Libellus mitti debet ad impugnantur obligationes ex sacra competentem Congregationem, quae ordinatione contractae vel ipsa sacrae 1710 decernet utrum causa ab ipsa Curiae ordinationis validitas, libellus mitti debet ad Romanae Congregatione an a tribunali ab Sacram Congregationem de disciplina ea designato sit agenda. Sacramentorum vel, si ordinatio Can. 1710 — Si Congregatio causam ad impugnetur ob defectum substantialem tribunal remiserit, serventur, nisi rei sacri ritus, ad Sacram Congregationem S. natura obstet, canones de iudiciis in Officii; et Sacra Congregatio definit utrum genere et de iudicio contentioso ordinario, causa iudiciario ordine an disciplinae salvis praescriptis huius tituli. tramite sit pertractanda.

169 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

1993 Can.1993. § 2. Si primum, Sacra _ _ § 2 e 3 Congregatio causam remittit ad tribunal dioecesis quae clerico propria fuit tempore sacrae ordinationis, vel, si sacra ordinatio impugnetur ob defectum substantialem sacri ritus, ad tribunal dioecesis in qua ordinatio peracta fuit; pro gradibus vero appellationis standum praescripto can. 1594-1601. § 3. Si alterum, ipsamet Sacra Congregatio quaestionem dirimit, praevio processu informativo peracto a tribunali Curiae competentis. 1994 § 1 Can. 1994. § 1. Validitatem sacrae 1708 Can. 1708 — Validitatem sacrae ordinationis accusare valet clericus ordinationis ius habent accusandi sive ipse peraeque ac Ordinarius cui clericus subsit clericus sive Ordinarius, cui clericus subest vel in cuius dioecesi ordinatus sit. § 2. Solus vel in cuius dioecesi ordinatus est. clericus, qui existimet se ex sacra ordinatione obligationes ordini adnexas non contraxisse, potest declarationem nullitatis onerum petere. 1994 § 2 Can. 1994. § 1. Validitatem sacrae _ _ ordinationis accusare valet clericus peraeque ac Ordinarius cui clericus subsit vel in cuius dioecesi ordinatus sit. § 2. Solus clericus, qui existimet se ex sacra ordinatione obligationes ordini adnexas non contraxisse, potest declarationem nullitatis onerum petere. 1995 Can. 1995. Ea omnia, quae tum in Sectione 1710 Can. 1710 — Si Congregatio causam ad Prima huius Partis, tum in peculiari titulo tribunal remiserit, serventur, nisi rei de processu in causis matrimonialibus sunt natura obstet, canones de iudiciis in dicta, servari etiam debent, congrua genere et de iudicio contentioso ordinario, congruis referendo, in causis contra sacram salvis praescriptis huius tituli. ordinationem. 1996 Can. 1996. Defensor vinculi sacrae 1711 Can. 1711 — In his causis defensor vinculi ordinationis iisdem gaudet iuribus iisdem gaudet iuribus iisdemque tenetur iisdemque tenetur officiis quibus defensor officiis, quibus defensor vinculi vinculi matrimonialis. matrimonialis. 1997 Can. 1997. Quamvis actio instituta fuerit 1709 § 2 Can. 1709 — § 2. Misso libello, clericus non super ipsamet sacrae ordinationis ordines exercere ipso iure vetatur. nullitate, sed super obligationibus tantum ex ipsa sacra ordinatione exsurgentibus, nihilominus clericus est ad cautelam ab exercitio ordinum prohibendus. 1998 § 1 Can. 1998. § 1. Ut clericus liber sit ab 1712 Can. 1712 — Post secundam sententiam, obligationibus quae a vinculo ordinationis quae nullitatem sacrae ordinationis manant, requiruntur duae sententiae confirmavit, clericus omnia iura statui conformes. clericali propria amittit et ab omnibus obligationibus liberatur. 1998 § 2 Can. 1998. § 2. Quod ad appellationem _ _ attinet, in his causis serventur praescripta can. 1986-1989 de causis matrimonialibus. 1999 - Cann. 1999 - 2141 1403 Can. 1403 — § 1. Causae canonizationis 2141 Servorum Dei reguntur peculiari lege (PARS SECUNDA: pontificia. DE CAUSIS BEATIFICATIONIS § 2. Iisdem causis applicantur praeterea SERVORUM DEI ET CANONIZATIONIS praescripta huius Codicis, quoties in BEATORUM) eadem lege ad ius universale remissio fit vel de normis agitur quae, ex ipsa rei natura, easdem quoque afficiunt.

170 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

2142 - Can. 2142. In processibus de quibus infra, _ _ 2145 adhibeatur semper notarius, qui scripto consignet acta quae ab omnibus subscribi debent et in archivo servari. Can. 2143. § 1. Quoties monitiones praescribuntur, hae fieri debent vel oretenus coram cancellario aliove officiali Curiae aut duobus testibus, vel per epistolas ad normam can. 1719. § 2. Peractae monitionis eiusque tenoris documentum authenticum in actis servetur. § 3. Qui impedit quominus monitio ad se perveniat, habeatur pro monito. Can. 2144. § 1. Examinatores et consultores ac notarius debent, interposito ab initio processus iureiurando, servare secretum circa omnia quae ratione sui muneris noverint ac praesertim circa documenta occulta, disceptationes in consilio habitas, suffragiorum numerum ac motiva. § 2. Si huic praescripto minime paruerint, non solum a munere amoveri debent, sed alia etiam condigna poena ab Ordinario, servatis servandis, plecti poterunt; ac praeterea damna, si qua inde secuta sint, sarcire tenentur. Can. 2145. § 1. In iis processibus summarie procedendum est; at duo vel tres testes sive ex officio arcessiti sive a parte inducti audiri non prohibentur, nisi Ordinarius, auditis parochis consultoribus seu examinatoribus existimaverit partes eos inducere ad moras nectendas. § 2. Testes et periti, nisi iurati, ne admittantur. 2146 Can. 2146. § 1. A definitivo decreto unicum _ _ § 1 e 2 datur iuris remedium, idest recursus ad Sedem Apostolicam. § 2. Quo in casu ad Sanctam Sedem omnia acta processus transmittenda sunt; 2146 § 3 Can. 2146. § 3. Pendente recursu, 1747 § 3; Can. 1747 — § 3. Pendente recursu Ordinarius paroeciam vel beneficium quo adversus amotionis decretum, Episcopus clericus privatus sit, alii stabiliter conferre 1752 non potest novum parochum nominare, valide nequit. sed per administratorem paroecialem interim provideat. Can. 1752 — In causis translationis applicentur praescripta canonis 1747, servata aequitate canonica et prae oculis habita salute animarum, quae in Ecclesia suprema semper lex esse debet.

171 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

2147 Can. 2147. § 1. Parochus inamovibilis a sua 1740 - Can. 1740 — Cum alicuius parochi paroecia amoveri potest ob causam, quae 1741 ministerium ob aliquam causam, etiam ipsius ministerium, etiam citra gravem citra gravem ipsius culpam, noxium aut suam culpam, noxium aut saltem inefficax saltem inefficax evadat, potest ipse ab reddit. § 2. Hae causae sunt praesertim Episcopo dioecesano a paroecia amoveri. quae sequuntur: 1º Imperitia vel permanens Can. 1741 — Causae, ob quas parochus a infirmitas mentis aut corporis, quae sua paroecia legitime amoveri potest, hae parochum suis muneribus rite obeundis praesertim sunt: imparem reddit, si, iudicio Ordinarii, per 1° modus agendi qui ecclesiasticae vicarium adiutorem bono animarum communioni grave detrimentum vel provideri nequeat ad normam can. 475; 2º perturbationem afferat; Odium plebis, quamvis iniustum et non 2° imperitia aut permanens mentis vel universale, dummodo tale sit, quod utile corporis infirmitas, quae parochum suis parochi ministerium impediat, nec brevi muneribus utiiter obeundis imparem cessaturum praevideatur; 3º Bonae reddunt; existimationis amissio penes probos et 3° bonae existimationis amissio penes graves viros, sive haec oriatur ex levi probos et graves paroecianos vel aversio in vivendi ratione parochi, sive ex antiquo eius parochum, quae praevideantur non brevi crimine quod nuper detectum eximatur iam cessaturae; poena ob praescriptionem, sive ex facto 4° gravis neglectus vel violatio officiorum familiarium et consanguineorum paroecialium quae post monitionem quibuscum parochus vivit nisi per eorum persistat; discessum bonae parochi famae sit satis 5° mala rerum temporalium administratio provisum; 4º Probabile crimen occultum, cum gravi Ecclesiae damno, quoties huic parocho imputatum, ex quo Ordinarius malo aliud remedium afferi nequeat. prudenter praevidet magnam in posterum 2148 Can. 2148. § 1. Quoties, prudenti Ordinarii 1742 § 1 Can. 1742 — § 1. Si ex instructione peracta iudicio, in unam ex causis de quibus in can. constiterit adesse causam de qua in can. 2147 parochus incidisse videatur, ipsemet 1740, Episcopus rem discutiat cum duobus Ordinarius, auditis duobus examinatoribus parochis e coetu ad hoc stabiiter, a consilio et veritate gravitateque causae cum eis presbyterali constituto, Episcopo discussa, parochum scripto vel oretenus ad proponente, selectis; quod si exinde paroeciae renuntiationem intra certum censeat ad amotionem esse deveniendum, tempus faciendam invitet, nisi agatur de causa et argumentis ad validitatem parocho vitio mentis laborante. § 2. indicatis, parocho paterne suadeat ut intra Invitatio, ut acta valeant, continere debet tempus quindecim dierum renuntiet. causam quae Ordinarium movet et argumenta quibus ipsa innititur. 2149 Can. 2149. § 1. Si parochus intra 1744 Can. 1744 — § 1. Si parochus intra praestitutos dies nec renuntiet nec praestitutos dies non responderit, dilationem postulet neque causas ad Episcopus iteret invitationem prorogando amotionem invocatas oppugnet, Ordinarius, tempus utile ad respondendum. postquam constiterit et invitationem ad § 2. Si Episcopo constiterit parochum renuntiandum, rite factam, parocho alteram invitationem recepisse, non autem innotuisse et ipsum quominus responderet respondisse etsi nullo impedimento legitime impeditum non fuisse, eum statim detentum, aut si parochus renuntiationem a paroecia amoveat, quin teneatur nullis adductis motivis recuset, Episcopus praescripto can. 2154. § 2. Quod si non decretum amotionis ferat. constet de superius indicatis duobus adiunctis, Ordinarius opportune provideac aut iterando invitationem ad renuntiandum aut prorogando tempus utile ad respondendum. 2150 Can. 2150. § 1. Si parochus paroeciae _ _ § 1 e 2 renuntiet, Ordinarius paroeciam ex renuntiatione vacantem declaret. § 2. Potest vero parochus, loco causae ab Ordinario invocatae, aliam ad renuntiandum afferre sibi minus molestam vel minus gravem, dummodo vera et honesta sit, ex. gr., ut obsequatur Ordinarii desideriis;

172 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

2150 § 3 Can. 2150. § 3. Renuntiatio fieri potest non 1743 Can. 1743 — Renuntiatio a parocho fieri solum pure et simpliciter, sed etiam sub potest non solum pure et simpliciter, sed conditione, dummodo haec ab Ordinario etiam sub condicione, dummodo haec ab legitime acceptari possit et reapse Episcopo legitime acceptari possit et acceptetur, et firmo praescripto can.186. reapse acceptetur. 2151 Can. 2151. Parochus, si oppugnare velit 1745 Can. 1745 — Si vero parochus causam causam adductam in invitatione, potest adductam eiusque rationes oppugnet, dilationem ad probationes afferendas motiva allegans quae insufficientia postulare, quam Ordinarius pro suo Episcopo videantur, hic ut valide agat: prudenti arbitrio concedere potest, 1° invitet illum ut, inspectis actis, suas dummodo ne sit cessura in detrimentum impugnationes in relatione scripta colligat, animarum. immo probationes in contrarium, si quas habeat, afferat; 2° deinde, completa, si opus sit, instructione, una cum iisdem parochis de quibus in can. 1742, § 1, nisi alii propter illorum impossibilitatem sint designandi, rem perpendat; 3° tandem statuat utrum parochus sit amovendus necne, et mox decretum de re ferat. 2152 Can. 2152. § 1. Rationes a parocho contra 1745 (vid.) invitationem adductas Ordinarius, ut valide agat, auditis iisdem examinatoribus de quibus in can. 2148, § 1, perpendat, approbet aut reiiciat. § 2. Decisio, sive affirmativa fuerit sive negativa, parocho significetur decreto. 2153 § 1 Can. 2153. § 1. Contra decretum amotionis 1745, Can. 1745 — Si vero parochus causam potest parochus intra decem dies recursum 1° e 2° adductam eiusque rationes oppugnet, interponere apud eundem Ordinarium, qui, motiva allegans quae insufficientia ne invalide agat, debet, auditis duobus Episcopo videantur, hic ut valide agat: parochis consultoribus, novas allegationes 1° invitet illum ut, inspectis actis, suas ab eodem parocho intra decem dies ab impugnationes in relatione scripta colligat, interposito recursu producendas, simul cum immo probationes in contrarium, si quas rationibus primo allatis, examinare, habeat, afferat; approbare aut reiicere; 2° deinde, completa, si opus sit, instructione, una cum iisdem parochis de quibus in can. 1742, § 1, nisi alii propter illorum impossibilitatem sint designandi, rem perpendat; 2153 § 2 Can. 2153. § 2. Parochus potest eos testes _ _ inducere ad normam can. 2145, § 1, quos prima vice se inducere non potuisse probaverit; 2153 § 3 Can. 2153. § 3. Decisio decreto nota parocho 1745, 3° Can. 1745 — Si vero parochus causam fiat. adductam eiusque rationes oppugnet, motiva allegans quae insufficientia Episcopo videantur, hic ut valide agat: 3° tandem statuat utrum parochus sit amovendus necne, et mox decretum de re ferat. 2154 § 1 Can. 2154. § 1. Amoto parocho Ordinarius, 1746 Can. 1746 — Amoto parocho, Episcopus examinatoribus vel parochis consultoribus, consulat sive assignatione alius officii, si qui partem habuerunt in amotione ad hoc idoneus sit, sive pensione, prout decernenda, in consilium adscitis, pro casus ferat et adiuncta permittant. viribus consulat sive translatione ad aliam paroeciam vel assignatione alius officii aut beneficii, si ad haec idoneus sit, sive pensione, prout casus ferat et adiuncta permittant; 2154 § 2 Can. 2154. § 2. Ceteris paribus, in _ _ provisione favendum magis renuntianti quam amoto.

173 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

2155 Can. 2155. Negotium novae provisionis _ _ parochi amoti potest Ordinarius sive ipso amotionis decreto sive postea, quamprimum tamen, expedire. 2156 Can. 2156. § 1. Sacerdos a paroecia amotus 1747 Can. 1747 — § 1. Parochus amotus debet a debet quamprimum liberam relinquere § 1 e 2 parochi munere exercendo abstinere, paroecialem domum, et omnia quae ad quam primum liberam relinquere paroeciam pertinent novo parocho vel paroecialem domum, et omnia quae ad oeconomo ab Ordinario interim deputato paroeciam pertinent ei tradere, cui tradere. § 2. Si autem de infirmo agatur qui Episcopus paroeciam commiserit. e paroeciali domo sine incommodo nequit § 2. Si autem de infirmo agatur, qui e alio transferri, Ordinarius eidem relinquat paroeciali domo sine incommodo nequeat eius usum etiam exclusivum, eadem alio transferri, Episcopus eidem relinquat necessitate durante. eius usum etiam exclusivum, eadem necessitate durante. 2157 Can. 2157 § 1. Parochus quoque amovibilis a 1740; Can. 1740 — Cum alicuius parochi sua paroecia amoveri potest ex iusta et gravi ministerium ob aliquam causam, etiam causa ad normam can. 2147. § 2. Ad 1742 § 2 citra gravem ipsius culpam, noxium aut parochos religiosos quod attinet, servetur saltem inefficax evadat, potest ipse ab praescriptum can. 454§ 5. Episcopo dioecesano a paroecia amoveri. Can. 1742 — § 1. Si ex instructione peracta constiterit adesse causam de qua in can. 1740, Episcopus rem discutiat cum duobus parochis e coetu ad hoc stabiiter, a consilio presbyterali constituto, Episcopo proponente, selectis; quod si exinde censeat ad amotionem esse deveniendum, causa et argumentis ad validitatem indicatis, parocho paterne suadeat ut intra tempus quindecim dierum renuntiet. § 2. De parochis qui sunt sodales instituti religiosi aut societatis vitae apostolicae, servetur praescriptum can. 682, § 2. 2158 Can. 2158. Si Ordinarius aliquam ex his 1742 § 1 Can. 1742 — § 1. Si ex instructione peracta causis adesse existimaverit, parochum constiterit adesse causam de qua in can. paterne moneat atque hortetur ut paroeciae 1740, Episcopus rem discutiat cum duobus renuntiet, causam indicans, quae paroeciale parochis e coetu ad hoc stabiiter, a consilio ipsius ministerium fidelibus noxium aut presbyterali constituto, Episcopo saltem inefficax reddit. proponente, selectis; quod si exinde censeat ad amotionem esse deveniendum, causa et argumentis ad validitatem indicatis, parocho paterne suadeat ut intra tempus quindecim dierum renuntiet. 2159 Can. 2159. Firmo praescripto can. 2149, si 1745, Can. 1745 — Si vero parochus causam parochus renuat, rationes in scriptis reddat, 1° e 2° adductam eiusque rationes oppugnet, quas Ordinarius, ut valide procedat, motiva allegans quae insufficientia perpendere debet una cum duobus Episcopo videantur, hic ut valide agat: examinatoribus. 1° invitet illum ut, inspectis actis, suas impugnationes in relatione scripta colligat, immo probationes in contrarium, si quas habeat, afferat; 2° deinde, completa, si opus sit, instructione, una cum iisdem parochis de quibus in can. 1742, § 1, nisi alii propter illorum impossibilitatem sint designandi, rem perpendat; 2160 Can. 2160. Si, auditis examinatoribus, _ _ Ordinarius allatas rationes legitimas non iudicaverit, paternas iteret hortationes ad parochum, comminata amotione, si intra congruum definitum tempus paroeciam sponte non dimittat.

174 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

2161 Can. 2161. § 1. Expleto praefinito tempore, 1744; Can. 1744 — § 1. Si parochus intra quod pro sua prudentia prorogare potest, praestitutos dies non responderit, Ordinarius decretum. 1745, 3° Episcopus iteret invitationem prorogando tempus utile ad respondendum. § 2. Si Episcopo constiterit parochum alteram invitationem recepisse, non autem respondisse etsi nullo impedimento detentum, aut si parochus renuntiationem nullis adductis motivis recuset, Episcopus decretum amotionis ferat. Can. 1745 — Si vero parochus causam adductam eiusque rationes oppugnet, motiva allegans quae insufficientia Episcopo videantur, hic ut valide agat: 3° tandem statuat utrum parochus sit amovendus necne, et mox decretum de re ferat. _ _ 1746 - Can. 1746 — Amoto parocho, Episcopus 1747 consulat sive assignatione alius officii, si ad hoc idoneus sit, sive pensione, prout casus ferat et adiuncta permittant. Can. 1747 — § 1. Parochus amotus debet a parochi munere exercendo abstinere, quam primum liberam relinquere paroecialem domum, et omnia quae ad paroeciam pertinent ei tradere, cui Episcopus paroeciam commiserit. § 2. Si autem de infirmo agatur, qui e paroeciali domo sine incommodo nequeat alio transferri, Episcopus eidem relinquat eius usum etiam exclusivum, eadem necessitate durante. § 3. Pendente recursu adversus amotionis decretum, Episcopus non potest novum parochum nominare, sed per administratorem paroecialem interim provideat. 2162 Can. 2162. Si bonum animarum postulet ut 1748 Can. 1748 — Si bonum animarum vel parochus a sua, quam utiliter regit, ad aliam Ecclesiae necessitas aut utilitas postulet, ut paroeciam transferatur, Ordinarius eidem parochus a sua, quam utiiter regit, ad translationem proponat ac suadeat ut eidem aliam paroeciam aut ad aliud officium pro Dei atque animarum amore consentiat. transferatur, Episcopus eidem translationem scripto proponat ac suadeat ut pro Dei atque animarum amore consentiat. 2163 Can. 2163. § 1. Parochum inamovibilem _ _ Ordinarius invitum transferre nequit, nisi speciales facultates a Sede Apostolica obtinuerit. § 2. Parochus vero amovibilis, si paroecia ad quam non sit ordinis nimio inferioris, etiam invitus trans ferri potest, servatis tamen praescriptis canonum qui sequuntur. 2164 Can. 2164. Si parochus consilio ac 1749 Can. 1749 — Si parochus consilio ac suasionibus Ordinarii non obsequatur, suasionibus Episcopi obsequi non rationes in scriptis exponat. intendat, rationes in scriptis exponat.

175 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

2165 Can. 2165. Ordinarius, si, non obstantibus 1750 Can. 1750 — Episcopus, si, non allatis causis, iudicet a proposito non esse obstantibus allatis rationibus, iudicet a recedendum, debet, ut valide agat, super proposito non esse recedendum, cum eisdem causis audire duos parochos duobus parochis ad normam can. 1742, § 1 consultores, et cum eisdem perpendere selectis, rationes perpendat quae adiuncta in quibus versatur tum paroecia a translationi faveant vel obstent; quod si qua tum paroecia ad quam, et rationes quae exinde translationem peragendam censeat, translationis utilitatem aut necessitatem paternas exhortationes parocho iteret. suadent. 2166 Can. 2166. Si, auditis parochis, Ordinarius 1750 Can. 1750 — Episcopus, si, non translationem peragendam censeat, obstantibus allatis rationibus, iudicet a paternas exhortationes iteret ut parochus proposito non esse recedendum, cum voluntati sui Superioris morem gerat. duobus parochis ad normam can. 1742, § 1 selectis, rationes perpendat quae translationi faveant vel obstent; quod si exinde translationem peragendam censeat, paternas exhortationes parocho iteret. 2167 Can. 2167. § 1. His peractis, si parochus 1751 Can. 1751 — § 1. His peractis, si adhuc et adhuc renuat et Ordinarius adhuc putet parochus renuat et Episcopus putet translationem esse faciendam, parocho translationem esse faciendam, hic praecipiat ut intra certum tempus ad novam decretum translationis ferat, statuens se conferat paroeciam, eidem in scriptis paroeciam, elapso praefinito tempore, esse significans, elapso praefinito tempore, vacaturam. § 2. Hoc tempore inutiliter paroeciam, quam in praesens obtinet, ipso transacto, paroeciam vacantem declaret. facto vacaturam esse. § 2. Hoc tempore inutiliter transacto, paroeciam vacantem declaret. 2168 - Cann. 2168 - 2194 _ _ 2194

SOMMARIO

176 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

APPENDIX VI (NUMERATO):

TAVOLA DI CORRESPONDENZE DE MATRIMONIO CIC 83 – CIC 17 Nota: 71

CIC 83 CIC 17 CIC 83 CIC 17 930 - 978 888 § 1 931 820; 821 979 888 §2 932 822 980 886 933 823 981 887 934 1265 982 894 e 904 935 1265 § 3 983 889 936 1267 984 890 937 1266 985 891 938 1268; 1269 986 892 939 1270;1272 987 - 940 1271 988 901-902 941 1274 989 906 942 1274; 1275 990 903 943 1274 991 905 944 1274 992 911 945 824 993 - 946 - 994 930 947 827 995 913;914 948 828 996 925 949 829 997 - 950 830 998 937 951 824 999 945 952 831; 832 1000 947 953 835 1001 944 954 833; 836 1002 - 955 837-840 1003 938; 939; 946; 935 956 841 1004 940 957 842 1005 941

71 Ringraziamo a D. Javier Escrivá-Ivars e il decano della Facoltà di Diritto Canonico nella Pontificia Università della Santa Croce, D. Luis F. Navarro per il lavoro da loro svolto e che gentilmente ci hanno ceduto. Cf. ARRIETA, J.I. (coordinatore del Comitato Scientifico per la edizione italiana), “Codice di Diritto Canonico e leggi complementari, commentato”, pp.1376-1379, Coletti a San Pietro, 1º Edizione, Roma, 2004.

177 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

CIC 83 CIC 17 CIC 83 CIC 17 958 843 1006 943 959 870 1007 942 960-963 - 1008 948 964 908-910 1009 949 965 871 1010 1006 966 872 1011 1009 967 873 1012 951 968 873 §§ 1 e 2 1013 953 969 874 1014 954 970 877 1015 955; 958; 959 971 - 1016 956 972 878 § 1 1017 i|| 973 879 § 1 1018 958 974 880 § 1 1019 964 975 - 1020 960 976 882 1021 961 977 884 1022 962 1023 963 1069 1027 1024 968 § 1 1070 1029 1025 968 § 1 1071 1032;1034 1026 971 1072 1067; § 2 1027 972 § 1 1073 1036 § 2 1028-1029 - 1074 1037 1030 970 1075 1038 1031 975 1076 1041 1032 976 1077 1039 1033 974 § 1,1° 1078 - 1034 - 1079 1043; 1044 1035 974 § 1,5° e 6°; 1080 1045 - 978 §2 1081 1046 1036 992 1082 1047 1037 - 1083 1067 § 1 1038 973 §2 1084 1068 1039 1001 1085 1069 1040 973 § 3; 983 1086 1070 1041 984-985 1087 1072 1042 987 1088 1073 1043 999 1089 1074 §§ 1 e 2 1044 968 §2 1090 1075 §§ 2 e 3 1045 988 1091 1076

178 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

CIC 83 CIC 17 CIC 83 CIC 17 1046 989 1092 1077 § 1 1047 990 § 1 1093 1078 1048 990 1094 1080 1049 991 1095 88 §3; 1081; 1050 993 - 1082; 1089 § 3; 1051 995-996 - 1982 e 2201 1052 997 1096 1082 1053 1010 1097 1083 1054 1011 1098 - 1055 1012 1099 1084 1056 1013 §2 1100 1085 1057 1081 1101 1086 1058 1035 1102 1092 1059 1016 1103 1087 § 1 1060 1014 1104 1088 1061 1015 1105 1089; 1091 1062 1017 1106 1090; 1091 1063-1064 - 1107 1093 1065 1033 1108 1094 1066 1019 § 1 1109 1095 § 1,1° 1067 1022 1110 1095 § 1,2° 1068 1019 §2 1111 1095 § 2; 1096 § 1 1112 - 1164 - 1113 1096 § 2 1165 1141 1114 1097 § 1,1° e 2° 1166 1144 1115 1097 § 1,3° 1167 1145; 1148 §2 1116 1098 1168 1146 1117 1099 1169 1147 1118 1099 1170 1149 1119 1100 1171 1150 1120 - 1172 1151 1121 1103 §§ le3 1173 135; 610 1122 1103 § 2 1174 135; 610 § 1; 1475 1123 - 1175 33 § 1 1124-1129 1060-1064 1176 1215; 1203; 1240§1 1130 1104 - - 1131 1105 1177 1216; 1217; 1218 1132 1106 1178 1219 § 2 1133 1107 1179 1221 1134 1110 1180 1205; 1208; 1223

179 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

CIC 83 CIC 17 CIC 83 CIC 17 1135 1111 1181 1234; 1235 1136 1113 1182 1238 1137 1114 1183 1239 1138 1115 1184 1240 1139 1116 1185 1241 1140 1117 1186 1255 § 1 1141 1118 1187 1277 1142 1119 1188 1279 1143 1120; 1123; 1126 1189 1280 1144 1121 1190 1281 1145 1122 1191 1307 1146 1123; 1124 1192 1308 §§ 1,2 e 4 1147-1149 1125 1193 1310 1150 1127 1194 1311 1151 1128 1195 1312 §2 1152 1129; 1130 1196 1313 1153 1131 1197 1313; 1314 1154 1132 1198 1315 1155 1130 1199 1316 1156 1133 1200 1317 §§ 1 e 2 1157 1134 1201 1318 1158 1135 1202 1319 1159 1136 1203 1320 1160 1137 1204 1321 1161 1138 1205 1154 1162 1140 1206 1155; 1156; 1157 1163 1139 1207 1156; 1157; 1163 1208 1158 1229 1196 1209 1159 § 1 1230-1234 - 1210 - 1235 1197 1211 1172 1236 1198 §§ 1-3 1212 1170; 1187 1237 1198 §4; 1199 §1 1213 1160 1238 1170; 1187; 1200 1214 1161 1239 1202 1215 1162 1240 1206 1216 1164 § 1 1241 1208 1217 1165 §§ 1 e 3 1242 1205 § 2 1218 1168 § 1 1243 - 1219 1171 1244 1244 1220 1178 1245 1245

180 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

CIC 83 CIC 17 CIC 83 CIC 17 1221 1180 1246 1247 1222 1187 1247 1248 1223 1188 1248 1249 1224 1192 §§ 1-3 1249 - 1225 1191; 1193 1250 1252 1226 1190 1251 1250-1252 1227 1189 1252 1254 1228 1194; 1195 1253 -

SOMMARIO

181 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

TAVOLA DI CORRESPONDENZE DE PROCESSIBUS CIC 83 – CIC 17 Nota: 72

CIC 83 CIC 17 CIC 83 CIC 17 1424 1575 1425 1576 1426 1577 1427 1579 1404 1556 1428 1580-1582 1405 1557 1429 1584 1406 1558 1430 1586 1407 1559 1431 - 1408 1561 1432 1586 1409 1563 1433 1587 1410 1564 1434 - 1411 1565 1435 1589 1412 1566 1436 1588; 1590 1413 1560 1437 1585 § 1 1414 1567 1438 1594 1415 1568 1439-1440 - 1416 1612 1441 1595; 1596 1417 1569 1442 1597 1418 1570 § 2 1443 1598 § 1 1419 1572 1444 1599 1420 1573 1445 1603 1421 1574 1446 - 1422 1574 § 2 1447 1571 1423 - 1448 1613 1449 1614 1493 1669 - 1671 1450 1614; 1615 1494 1690 1451 1616 1495 1692 1452 1618; 1619 § 1 1496 1672 1453 1620 1497 1673 1454 1621 1498 1674 1455 1623 1499 - 1456 1624 1500 1693 - 1700 1457 1625 1501 -

72 Cf. ARRIETA, J.I. (coordinatore del Comitato Scientifico per la edizione italiana), “Codice di Diritto Canonico e leggi complementari, commentato”, pp.1381-1384, Coletti a San Pietro, 1º Edizione, Roma, 2004.

182 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

CIC 83 CIC 17 CIC 83 CIC 17 1458 1627 1502 1706 1459 1628 1503 1707 1460 1610 1504 1708 1461 1611 1505 1709 1462 1629 1506 1710 1463 1630 1507 1711 1464 1631 1508 1713; 1715 1465 1634 1509 1720; 1877 1466 - 1510 1718 1467 1635 1511 1894 § 1 1468 1636; 1638 1512 1725; 1854 1469 1637 1513 1729 § 1; 1850 1470 1640 1514 1731 1471 1641; 1642 §2 1515 1731,3° 1472 1642 § 1; 1643 § 1 1516 1731,2° 1473 1643 §§ 2 e 3 1517 1732 1474 1644 1518 1733; 1972 1475 1645 1519 1735 1476 1646 1520 1736 1477 1647 1521 1737 1478 1648; 1650 1522 1738 1479 1651 1523 1739 1480 1649;1653 1524 1740 1481 1655 1525 1741 1482 1656 1526 1747; 1748 1483 1657; 1658 1527 - 1529 - 1484 1659 § 1; 1660; 1530 1742 - 1661 1531 1743 1485 1662 1532 1744 1486 1664 1533 1745 1487 1663 1534 - 1488 1665 1535 1750 1489 1666 1536 1751 1490 - 1537 1753 1491 1667 1538 1752 1492 1701; 1705 § 1 1539 1812 1540 1813 1585 1827 1541 1816 1586 1828 1542 1817 1587 1837 1543 1818 1588 1838

183 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

CIC 83 CIC 17 CIC 83 CIC 17 1544 1819 1589 1839 1545 1822 1590 1840 1546 1823 1591 1841 1547 1754 1592 1842 - 1845 1548 1755 1593 1846 - 1848 1549 1756 1594 1849 1550 1757 1595 1851 1551 1759 1596 1852; 1898 - 1901 1552 1761 1597 1853 1553 1762 1598 1858; 1859 1554 1763 1599 1860 1555 1764 1600 1861 1556 1765 1601 1862 1557 1766 1602 1863; 1864 1558 1770 1603 1865 1559 1771 1604 1866 1560 1772 1605 1866 1561 1773 1606 1867 1562 1767 1607 1868 1563 1774 1608 1869 1564 1775 1609 1871 1565 1776 1610 1872 1566 1777 1611 1873 1567 1778 1612 1874 1568 1779 1613 1875 1569 1780 1614 1876 1570 1781 1615 1877 1571 1787 1616 1821 1572 1789 1617 - 1619 - 1573 1791 1620 1892 1574 1792 1621 1893 1575 1793 1622 1894 1576 1796 1623 1895 1577 1799 1624 1893; 1895; 1896 1578 1801; 1802 1625 1895 1579 1804 1626 1897 1580 1805 1627 - 1581 - 1628 1879 1582 1806 - 1810 1629 1880 1583 1811 1630 1881; 1882

184 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

CIC 83 CIC 17 CIC 83 CIC 17 1584 1825 1631 - 1632 - 1685 1988 1633 1883 1686 1990 1634 1884 1687 1991 1635 1886; 1890 1688 1992 1636 - 1689 - 1696 - 1637 1887; 1888 1697 1973 1638 1889 1698 - 1707 - 1639 1891 1708 1994 § 1 1640 - 1709 1993; 1997 1641 1902 1710 1993 1642 1904 1711 1996 1643 1903 1712 1998 § 1 1644 1903 1713 1925 §1; 1929 1645 1905 1714 1926; 1930 1646 1906 1715 1927 1647 1907 1716 - 1648 _ 1717 1935 - 1946 1649 1908 - 1916 1718 1942; 1940 1650 1917 1719 1946 § 2,1° e 2° 1651 1918 1720 1933 § 4 1652 1919 1721 1934; 1937 1653 1920 1722 1956; 1957 1654 1921 1723 - 1739 - 1655 1922 1740; 1741 2147; 2157 1656-1670 _ 1742 2148; 2158 1671 1960 1743 2150 1672 1961 1744 2149; 2161 1673 1964 1745 2151 - 2153; 2159 1674 1971 § 1, 1° e 2° 1746 2161 §2; 2154 1675 1972 1747 2156;2161 1676 1965 1748 2162 1677-1680 - 1749 2164 1681 1963 § 2 1750 2165 1682 1986 1751 2167 1683 - 1752 - 1684 1987

SOMMARIO

185 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

VII. BIBLIOGRAFIA:

ACEBAL, J.L.- AZNAR, F.- JIMENEZ URRESTI, T.I.- MANZANARES, J.- SÁNCHEZ Y SÁNCHEZ, J.; “Código de Derecho Canónico”, Edición bilingüe comentada, 6ª Edición, BAC, Madrid, 1985.

ARRIETA, J.I. (coordinatore del Comitato Scientifico per la edizione italiana), “Codice di Diritto Canonico e leggi complementari, commentato”, 1ª Edizione (2004), Coletti a San Pietro, Roma.

COMENTARIO EXEGÉTICO AL CODIGO DE DERECHO CANONICO, Vol. I, 3ª Edición (2002), “Praefatio” (presentación del Codex), Vol. I, 3ª Edición (2002), Eunsa, pp. 217-237.

D’OSTILIO, F., “Prontuario del Codice di Diritto Canonico”, 3ª Edizione, Libreria Editrice Vaticana (LEV), 1996.

ENCHIRIDION VATICANUM-VIII, Documenti Ufficiali della Santa Sede, Dehoniane, 4º Edizione, Bologna, 1991.

FOX, J.- CORBELLINI, G., “Synthesis generalis laboris Pontificiae Commisionis Codicis Iuris Canonici Recognoscendo”, in Communicationes 19 (1987), pp. 166-304.

HERRANZ, J.; “Génesis y elaboración del nuevo Código de Derecho Canónico”, en Comentario Exegético al Código de Derecho Canónico, Vol. I, 3ª Edición (2002), Eunsa, pp. 157-205.

JUAN PABLO II. PP, “Costitutio Apostolica «Sacrae disciplina leges»”, AAS 75 (1983), Pars II, p.XIII.

MIGUÉLEZ, L.- ALONSO, S.- CABREROS, M., “Código de Derecho Canónico y legislación complementaria”, 5º Edición, Bilingüe y Comentada, BAC, Madrid, 1944.

PETERS, E. N., “Tabulae congruentiae inter Codicem iuris canonici et versiones anteriores canonum”, Gratianus Series, Wilson & Lafleur Limitée, Montreal, 2000.

PETERS, E. N., “Incrementa in Progressu 1983 Codicis Iuris Canonici”, Gratianus Series, Wilson & Lafleur Limitée, Montreal, 2005.

PONTIFICIA COMMISSIO CODICI IURIS CANONICI RECOGNOSCENDO, “Schema canonum de procedura administrativa”, Typis Polyglottis Vaticanis, 1972.

PONTIFICIA COMMISSIO CODICI IURIS CANONICI RECOGNOSCENDO, “Schema documenti pontificii quo disciplina canonica de sacramentis recognoscitur: reservatum”, Typis Polyglottis Vaticanis, 1975.

186 La pubblicazione dei lavori per l’elaborazione dei libri “De matrimonio” e “De processibus” del CIC 1983, in Communicationes

PONTIFICIA COMMISSIO CODICI IURIS CANONICI RECOGNOSCENDO, “Schema canonum de modo procedendi pro tutela iurium seu de processibus”, Typis Polyglottis Vaticanis, 1976.

PONTIFICIA COMMISSIO CODICI IURIS CANONICI RECOGNOSCENDO, “Schema Codicis Iuris Canonici, patribus commissionis reservatum”, LEV, 1980.

PONTIFICIA COMMISSIO CODICI IURIS CANONICI RECOGNOSCENDO, “Promulgazione e presentazione uficiale del Codice di Diritto Canonico”, LEV, 1983.

PONTIFICIA COMMISSIO CODICI IURIS CANONICI AUTHENTICE INTERPRETANDO, “Codex Iuris Canonici (auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatus) - Fontium annotatione et indice analytico-alphabetico auctus”, LEV, 1989.

PONTIFICIUM CONSILIUM DE LEGUM TEXTIBUS, Communicationes, del n. 1 (1969) al n. 43 (2011 - 1º sem.). Moderator: ARRIETA, J.I.

VERMEERSCH, A.; CREUSEN, J., “Epitome Iuris Canonici cum Commentariis”, Tomus II, H. DESSAIN, Editio Quarta, 193o.

VERMEERSCH, A.; CREUSEN, J., “Epitome Iuris Canonici cum Commentariis”, Tomus III, H. DESSAIN, Editio Quarta, 1931.

WERNZ, F. X.; VIDAL, P., “Codicis Norman Exactum: Ius Matrimoniale”, Tomus V, Editio Tertia, Typis Pontificiae Universitatis Gregorianae, Roma, 1946.

WERNZ, F. X.; VIDAL, P., “Codicis Norman Exactum: De Processibus, Pars Prima”, Tomus VI, Typis Pontificiae Universitatis Gregorianae, Roma, 1927.

WERNZ, F. X.; VIDAL, P., “Codicis Norman Exactum: De Processibus, Pars Altera”, Tomus VI, Typis Pontificiae Universitatis Gregorianae, Roma, 1928.

SOMMARIO

Copyright ©

187