I(UR~ an I(UL TURU Ve TEFSİR ÇALIŞMALARI -1
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
OSMANLITOPL~A • • • • • • I(UR~ AN I(UL TURU ve TEFSİR ÇALIŞMALARI -1- EDiTÖRLER Bilal GÖKKIR Necdet YILMAZ Necmettin GÖKKIR ömerKARA Muhammed ABAY Mustafa KARAGÖZ ilim KUR'AN'-'ı~ VE TEFSiR AKADEMiSi © ilim Yayma Vakfı Kur'an ve Tefsir Akademisi Kur'an ve Tefsir Akademisi Ara§tırmalan: 03 Osmanlı Toplumunda Kur'an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları+ Editörler BilaiGÖKKIR Necdet YILMAZ Necmettin GÖKKIR Ömer KARA Muhammed ABAY Mustafa KARAGÖZ Grafik Tasarım: TN iletişim Baskı: Özkan Matbaacılık 1 ivedik Ankara ISBN 978-605-5932-75-6 1. Baskı: Haziran 2011 Yazılardaki üslup ve hukuki sorumluluk yazariara aittir. ilim Yayma Vakfı Kur'an ve Tefsir Akademisi Molla Hüsrev Mahallesi Akifpaşa Şoka k No: 6 34134 Vefa, Fatih 1 istanbul tel.: 0212. 51122 90- faks: 0212. 511 22 90 e-posta: [email protected] MUSTAFA öı:rtlRK • OSMANLI TEFSIR KÜ~TÜRÜNEPANORAMIK BIR BAKlŞ 1 91 Osmanlı Tefsir Kültütüne Panoramik Bir Bakış MUSTAFA ÖZTÜRK. DOÇ. DR., ÇUKUROVA ÜNiVERSiTESi iLAHiYAT FAKÜLTESi Tefsir ilmin bil, bul hidô.yet; Beyzô.vi olsun derse nihayet. İbrahim Hakkı Erzurilmi Giriş Osmanlı, altı asra baliğ olan bir zaman diliminde islam'ın dünya üzerinde• ki en büyük gücünü temsil etmiş olmasına rağmen modem çağdaki araştırma cılardan genelde İslami ilimler özelde tefsir sahasında hak ettiği ilgiyi yeterince görmemiştir. Bu ilgisizlik ya da az ilgililik, bu topraklann çocuklan olduklan halde atalannın (Osmanlılar) tefsir mirasına bigane kalan tefsir araştırmacıla nnın tümünü ilzam edici bir vefasızlık olarak da nitelenebilir. Buna mukabil Osmanlılar dönemindeki Kur'an ve tefsir çalışmalanyla ilgili her yeni ilmi fa aliyet bu vefasızlığa karşıt bir duyarlığın ifadesi ve aynı zamanda geciktirilmiş bir vefa borcunu ifa çabası olarak değerlendirilebilir. Modem zamarılarda Osmanlı tefsir mirasıyla ilgili araştırmalara fazla rağbet edilmemesinin başlıca sebepleririden biri, tefsir tarihi alanında klasik sayılabi lecek es~rlerirı çoğunda Osmanlı'ya yer verilmeıniş olmasıdır. Ignaz Goldziher (v. 1921) ve Muhammed Hüseyin ez-Zehebt'nin (v. 1977) tefsir tarihiyle ilgi li meşhur eserlerinde Osmanlı dönemindeki Kur'an ve tefsir çalışmalanndan 92 1 OSMANLI TOPLUMUNDA KUR' AN KÜLTÜRÜ VE TEFSIR ÇALIŞMALARI + söz edilmemiş olması, bu müelliflerin birtakım indi ve ideolojik mülahazalanna bağlanarak izah edilebilir. Buna mukabil, İsmail Cerrahoğlu'nun Tefsir Tarihi adlı eserinde -ki bu eser ülkemizde Kur'an ve tefsir tarihi araştırmacılarınca en çok rağbet edilen ve en fazla referans gösterilen eserlerden biri olma özelliğine sahip tir- Zehebl çizgisini takip etmesi yadırganacak bir tutum olarak görülebilir. Çağdaş tefsir tarihi literatürünü oluşturan eserlerin birçoğunda altı asırlık Osmanlı döneminin adeta yok sayılması, bu dönemin Kur'an ve tefsir kültü• rü hakkında araştırma yapma iradesini ister istemez örselemiştir. Bu iradeyi örseleyen bir diğer faktör de Osmanlı döneminin tefsir açısından pek bere ketli olmadığı yönündeki yaygın kabuldür. Bununla birlikte Molla Fenart (v. 834/1 431), Molla Gürarn (v. 893/1488), Nimetullah-iNahcıvanl(v. 920/1514), Kemalpaşazade (v. 940/1534), Şihabuddrn es-Sivasl (v. 860/1 455), Ebüssuüd Efendi (v. 98211574), Bedrüddrn-i Mürışi (v. 1001/1592), İsmail Hakkı-i Bursevl (v. 113711725), Alüsl (v. 1270/1854), Giritli Sım Paşa (v. 1313/1895) gibi birçok Osmanlı müfessiri ve tefsirle ilgili eserleri üzerine monografik ça• lışmalar yapılmıştır. Yüksek lisarıs, doktora ve doçentlik tezi olarak hazırlanan bu çalışmalardan bazılan kronolojik olarak şöyle sıralanabilir: (1) Abdullah Aydemir, Ebüssuud Efendi ve Tefsirdeki Yeri, (doktora tezi), Ankara 1968. (2) Sakıp Yıldız, Exegete Turc Ismail Haqqi Burüsevi Sa Vie Ses Oeuvres et La Methode Dans Son Tafsir Ruh al-Bayan (1063-1137/1653-1725), (doktora tezi), Paris 1972. (3) Sakıp Yıldız, Fatih'in Hacası Molla Gurani veTei sirdeki Metodu, (doçentlik tezi), Erzurum 1977. (4) Mustafa Kılıç, İbn Kemal: Hayatı Tefsire Dair ESerle1i ve Tefsirdeki Metodu, (doktora tezi), Erzurum 1981. (5) Yaşar Düzenli, İmam Birgi.vi ve Tefsirdeki Metodu, (yüksek lisans tezi), İstan bul 1989. (6) Sıtkı Gülle, Şemseddin Muhammed b. Hamza Fenali'nin Hayatı ve Eserleri, (yüksek lisarıs tezi), İstanbul 1990. (7) Mustafa Tuncer, Molla Fenali ve Fatiha Suresi Tefsiri, (yüksek lisans tezi), Samsun 1991. (8) Recep Şehidoğ lu, Molla Fenali ve Tefsir Metodu, (doktora tezi), Ankara 1992. (9) Ekrem Gül• şen, Giritli Sım Paşa ve Tefsir nmindeki Yeri, (yüksek lisarıs tezi), İstanbul 1992. (10) Hikmet Akdemir, Muhammed b. Bedruddin el-Münşi ve Tefsirindeki Metodu, (doktora tezi), Ankara 1992. (ll) A. Salim Koçkuzu, Güitli Sım Paşa ve Tefsir deki Yeri, (yüksek lisarıs tezi), Konya 1992. (12) Zülfikar Durmuş, Şemsüddin Muhammed b. Hamza el-Fenari'nin Hayatı ve Aynu'l-A'yan Adlı Eserinin Tahlili, (yüksek lisans tezi), Kayseri 1992. (13) Hayrettin Öztürk, Muhammed İbn Bed riıddin el-Münşi Hayatı Eserleri ve Tefsirdeki Metodu, (yüksek lisarıs tezi), Sam- MUSTAFA ÖZT(JRK • OSMANU TEFSIR KÜLTÜRÜNEPANORAMIK BIR BAKlŞ J 93 sun 1993. (14) İsmail Borlak, Giritli Sım Paşa ve Tefsir nmindeki Yeri, (yüksek lisans tezi), Ankara 1993. (15) Hasan Gökbulut, Muhyiddin Muhammed b. İb rahim en-Nikstiri'nin (v. 901) Hayatı ve Duhan Suresi Tefsiri'nin Tetkiki, (yüksek Lisans tezi), İstanbul1993. (16) Ömer Çelik, Muhammed Emin b. Sadruddin eş-Ş irveini'nin Hayatı ve Fetih Suresi Tefsirinin Tahkiki, (yüksek lisans tezi) İstan bul 1993. (17) Bahattin Dartma, Şihabuddin es-Sivtisi ve Uyunu't-Teftisir'deki Metodu, (doktora tezi), İstanbul 1994. (18) Abdülbaki Güneş, Şihabuddin Sivtisi, Hayatı, Eserleri ve Tefsirdeki Metodu, (yüksek lisans tezi), Samsun 1994. (19) Halis Ören, Göğsugü.r Lutfullah Erzurilmi ve Ramazu't-Tahrir Adlı Tefsi ri, (doktora tezi), İstanbul 1995. (20) Ekrem Bayat, Şihabuddin es-Sivtisi'nin Uyunu't- Teftisir Adlı Eserinin Tahlili ve Tefsirdeki Metodu, (yüksek lisans tezi), Kayseri 1995. (21) YusufYıldınm, Şemseddin Sivtisi ve Nakdu'l-Hatır Adlı Ese rinin Tahlili, (Yüksek lisans tezi), Kayseri 1995. (22) Ahmet Çelik, el-Alilsi'nin Ruhu'l-Me'tini İsimli Eserinde İşeiri Tefsir, (doktora tezi), Erzurum 1996. (23) Abdulcebbar Altun, Şeyhulislam Molla Gurani: Hayatı, Eserleri ve Tefsirdeki Metodu, (yüksek lisans tezi), Samsun 1996. (24) Osman Genç, Alaaddin es Semerkandi Hayatı, Eserleri ve Tefsirdeki Metodu, (yüksek lisans tezi), Samsun 1996. (25) Ömer Pakiş, Molla Halil Si'irdi ve Tefsirdeki Metodu, (yüksek lisans tezi), İstanbul1996. (26) Alican Dağdeviren, Alilsi, Kişiliği ve Tefsiri, (yüksek lisans tezi), Sakarya 1996. (27) Ramazan Bayhan, Ni'metullah b. Mahmud Nah dvani ve "el-Fevatihu'l-nahiyye ve'l-Mefatihu'l-Gaybiyye" Adlı Eserinin Tahlili, (yüksek lisans tezi), Kayseri 1997. (28) Yaşar Kurt; Nahdvtinive Tasavvufi Tefsi ri, (doktora tezi), Samsun 1998. (29) Faruk Özdemir, Lutfullahb. Erzurumi'nin RamUzü't-Tahrir ve't-Tefsir Adlı Eseri, (yüksek lisans tezi), Samsun 1999. (30) İsmail Kılıç, Giritli Sım Paşa'nın Ahsenu'l-Kasas İsimli Eseri ve Tefsir nminde ki Yeri, (yüksek lisans tezi), İstanbul 2000. (31) Ömer Pak:iş, Aziz Mahmud Hudayf.'nin Kur'an'ı Yorumlama Yöntemi (NeftiisU'l-Mecalis Bağlamında), (dokto ra tezi), İstanbul2001. (32) Ziyaeddin Coşan, İsmail Hakkı Bursevi ve Fatiha Suresi Tefsiri, (yüksek lisans tezi), İstanbul2001. (33)Vehbi Karakaş, Alilsi'nin TefsirindeAyetlerinİştiriAçı.dan Yorumu, (doktora tezi), Sakarya 2002. (34) Fat ma Çalık, Ruhu'l-Beytin'da İşeiri Tefsir Anlayışı, (yüksek lisans tezi), Bursa 2002. (35) Kerim Özmen, Bajezid Halife (er-Rumi) ve Fatiha Tefsiri (Edisyon Kritiği) "Secencelu'l-Ervah ve NukUşu'l-Elvah", (yüksek lisans tezi), İstanbul2003. (36) Ömer Özbek, İsmail Hakkı Bursevi'nin Ruhu'I-Beyan Adlı Tefsiri ve Usul-i Aşere, (yüksek lisans tezi), Kayseri 2003. (3 7) Recep Arpa, Ayıntabi Mehmed Efendi'nin _ Tibyan Tefsiri ve Osmanlı Toplumunda Yorum Değeri, (yüksek lisans tezi), Bursa 2005. (38) Hüseyin Topal, Semerkandi'nin Bahru'l-Ulum'unda Kur'an nimleri, 94 J OSMANU TOPLUMUNDA KUR' AN KÜlTÜRÜ VE TEFSIR ÇALIŞMALARI + l (yüksek Lisans tezi), İzmir ioos. (39) Mustafa Kılıç, Ebü'l-Hayr Abdülmedd b. Muharrem es-Sivdsi (971-1049/1563-1639)'nin Fatiha Süresi'nin Tahkiki, (yüksek lisans tezi), İstanbul 2005. ( 40) Selim Aslan, İbrahim b. Hamza el-Edirnevi .• ve Camiu'l-Envar Adlı Tefsirindeki Metodu, (yüksek lisans tezi), Trabzon 2006. ( 41) Mehmet Mustafa Göksu, Molla Gürani'nin Gayetü'l-Emanr İsimli Tefsiri nin Edisyon Kritiği. (Necm ve Nds Süreleri Arası), (doktora tezi), Sakarya 2007. ( 42) Mehmet Zeki Karakaya, Ebussuüd Tefsirinde Belağat Uygulamalan, (dok tora tezi), Erzurum 2007. (43) M. Taha Boyalık, Molla Fenart'nin Aynu'l-A'yan Adlı Tefsirinin Mukaddimesi (Tahlil ve Değerlendirme), (yüksek lisans tezi), İstan bul2007. (44) Ufuk Hayta, Abdülmecid b. Nasüh Tosyevf'nin (v. 1558) Hayatı; Eserleri ve el-Hüda ve'l-Felah Adlı Tefsir Risalesinin Tahkiki, (yüksek lisans tezi), Bursa 2008. ( 45) Fatih Oruç, İsmail Hakkı Bursevi'nin Rühu'l-Beyan Tefsirinde Hankulade Olaylar, (yüksek lisans tezi), Sakarya 2008. (46) Süleyman Özer, Cemaleddin Aksarayı ve Tefsir Risalesi (Edisyon Kritik), (yüksek lisans tezi), İs tanbul2008. ( 4 7) Orhan İyibilgin, Ayntabi'nin Tercüme-i Tibyan Tefsirinin Muh teva ve Metod Bakımından Değerlendirilmesi, (doktora tezi), İstanbul2008. ( 48) Aykut Avcı, Ebussuüd Efendi'nin Ahkam Ayetlerini Yorum Metodu alk Beş Süre), (yüksek lisans tezi), Sakarya 2008. (49) Harun Uluğ, Abdülmedd b. eş-Şeyh Nasuh b. İsrail'in 'el-Hüda ve'l-Felah' İsimli Eserinin Edisyon Kritiği. ve Tanıtımı, (yüksek lisans tezi), İzmir 2009. (50) Fatma Çalık, Eşrefzade İzzeddin