Państwowy Instytut Geologiczny, Ul

PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA

OBJAŚNIENIA

DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ

POLSKI

1:50 000

Arkusz WARTA (624)

Warszawa 2004 Autorzy: Jerzy Król*, Tomasz Lichwierowicz**, Józef Lis***, Elżbieta Osendowska**, Anna Pasieczna***, Hanna Tomassi-Morawiec***

Główny koordynator Mapy geologiczno-gospodarczej Polski: Małgorzata Sikorska-Maykowska***

Redaktor regionalny: Albin Zdanowski***

Redaktor tekstu: Iwona Walentek***

* - Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu „PROXIMA” S.A., ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław

** - Przedsiębiorstwo Geologiczne „POLGEOL” S.A. ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa

*** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

Warszawa 2004 Spis treści

I Wstęp (J. Król)...... 4 II Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (J. Król) ...... 4 III Budowa geologiczna (J. Król) ...... 6 IV Złoża kopalin (J. Król)...... 9 1. Kruszywo naturalne...... 9 V Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Król) ...... 13 VI Perspektywy i prognozy występowania kopalin (J. Król) ...... 14 VII Warunki wodne (J. Król) ...... 16 1. Wody powierzchniowe...... 16 2. Wody podziemne...... 18 VIII Geochemia środowiska ...... 21 1. Gleby (A. Pasieczna, J. Lis) ...... 21 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach (H. Tomassi-Morawiec)...... 24 IX Składowanie odpadów (E. Osendowska, T. Lichwierowicz)...... 26 X Warunki podłoża budowlanego (J. Król)...... 36 XI Ochrona przyrody i krajobrazu (J. Król)...... 37 XII Zabytki kultury (J. Król) ...... 41 XIII Podsumowanie (J. Król)...... 43 XIV Literatura ...... 44

I Wstęp

Przy opracowywaniu arkusza Warta Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Warta Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 1999 w Krakowskim Przedsiębiorstwie Geolo- gicznym „ProGeo” Sp. z o. o. (Garecki i in., 1999). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcją opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja..., 2002). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska i składowanie odpa- dów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Do opracowania treści mapy zbierano materiały w wydziałach: Łódzkiego Urzędu Wo- jewódzkiego Oddział Zamiejscowy w Sieradzu, oraz w Regionalnej Dyrekcji Lasów Pań- stwowych w Łodzi. Wykorzystano też informacje uzyskane w starostwach powiatowych, urzędach gmin i od użytkowników złóż. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Dane dotyczące poszczególnych złóż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ściśle związanej z Mapą geośrodowiskową Polski w skali 1:50 000.

II Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Położenie arkusza Warta wyznaczają współrzędne: 18o30’-18o45’ długości geograficznej wschodniej i 51o 40’-51o 50’ szerokości geograficznej północnej. Administracyjnie obszar ten leży w granicach województwa łódzkiego, w powiecie sieradzkim, z miastem i gminą Warta, gminami: Błaszki, Goszczanów i północnym skrajem gminy Sieradz oraz w powiecie Poddębice z gminą Pęczniew. Niewielki skrawek obszaru arkusza w jego północnej części, leży w województwie wielkopolskim, w powiecie tureckim (gmina Dobra). Według podziału fizyczno-geograficznego (Kondracki, 1998) teren arkusza leży w cało- ści w prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, podprowincji Nizin Środkowopolskich oraz w makroregionie Niziny Południowowielkopolskiej. Arkusz obejmuje swym zasięgiem fragmenty trzech mezoregionów: Wysoczyznę Turecką w części zachodniej, Wysoczyznę Łaską na wschodzie oraz południkowo ułożoną Kotlinę Sieradzką rozdzielającą obie wysoczyzny (Fig. 1). Rzeźba powierzchni terenu została ukształtowana podczas zlodowaceń środkowopol- skich (zlodowacenie Warty) oraz w późniejszym okresie, w którym obszar ten uległ peneple-

4 nizacji. Wysoczyzny Turecka i Łaska to głównie moreny denne zlodowacenia Warty, przykryte miejscami osadami lodowcowymi oraz na północy arkusza utworami wodnolodowcowymi (ozy, kemy), a na południu pagórkami moren czołowych, które tworzą kulminacje o najwyższej wysokości na omawianym arkuszu - 189,4 m n.p.m. (Łysa Góra). Na pozosta- łych obszarach, wysoczyzny wznoszą się średnio na wysokość 130-140 m n.p.m. Odwadniane są one przez drobne cieki i rowy. Rozdzielająca obie wysoczyzny Kotlina Sieradzka związana jest z szeroką doliną meandrującej rzeki, jaką jest na tym odcinku Warta. Materiał budujący kotlinę to osady ostatniego zlodowacenia bałtyckiego i holocenu. Na północy arkusza, w dolinie Pichny znajduje się najniżej położony punkt, o rzędnej około113 m n.p.m. Środkowy i północny odcinek doliny Warty zajmuje zbiornik zalewowy Jeziorsko, sta- nowiący ważny element topografii i krajobrazu obszaru arkusza. Omawiany obszar leży w środkowopolskim regionie klimatycznym, charakteryzującym się średnimi opadami rocznymi 500-650 mm (105 dni z opadem), średnią temperaturą roczną 7 do 8o C oraz 270-290 dniami z temperaturą powyżej 0o C. Przeważają wiatry z kierunków zachodnich, ze znacznym udziałem kierunku wschodniego. Lasy zajmują zaledwie 8% powierzchni omawianego obszaru. Kompleksy leśne wystę- pują głównie w południowo-wschodniej jego części oraz w rejonie Wacławowa i Kaszewa. Są to głównie bory sosnowe z domieszką brzozy, dębu, buka, a na terenie podmokłym - olchy. W części zachodniej i wschodniej terenu arkusza przeważają gleby chronione dla rolni- czego użytkowania klas I-IVa, które powstały na glinach zwałowych. Wzdłuż doliny Warty i innych mniejszych cieków występują gleby mało urodzajne, należące do niższych klas bonitacyjnych oraz gleby pochodzenia organicznego. Pod względem gospodarczym jest to teren typowo rolniczy, z uprawami zbóż (głównie żyta i pszenicy) oraz ziemniaków. Rozwinięte jest też ogrodnictwo oraz hodowla. Jedynym ośrodkiem miejskim jest Warta (3,6 tys. mieszkańców). Skupia się tu drobny przemysł i usługi, głównie takie jak: młyny, masarnie, piekarnie, wytwórnie wód gazowa- nych, sklepy, szwalnie, zakład produkcji cukierniczej, głównie na potrzeby lokalne. Pobliski zalew Jeziorsko stwarza możliwości rozwoju lokalnej bazy turystyczno-rekreacyjnej. Przemysł wydobywczy związany jest z występowaniem kilkunastu udokumentowanych niewielkich złóż kruszywa naturalnego, zlokalizowanych na południe i zachód od miasta Warta. Sieć komunikacyjna jest dość dobrze rozwinięta. Ważnym węzłem drogowym jest War- ta, gdzie krzyżują się drogi z Sieradza do Turka (krajowa) i z Łodzi do Błaszek (wojewódz-

5 ka). Drogi o nawierzchni utwardzonej łączą wszystkie miejscowości regionu. Na obszarze arkusza brak jest szlaków kolejowych.

Fig. 1 Położenie arkusza Warta na tle jednostek fizycznogeograficznych wg Kondrackiego (1998) 1 - granica mezoregionu, 2- większe jeziora Prowincja: Niż Środkowoeuropejski Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Makroregion: Nizina Południowowielkopolska Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.12 – Wysoczyzna Kaliska, 318.14 – Kotlina Kolska, 318.16 – Równina Rychwalska, 318.17 – Wysoczyzna Turecka, 318.18 – Kotlina Sieradzka, 318.19 – Wysoczyzna Łaska, 318.21 – Kotlina Grabowska, 318.22 – Wysoczyzna Złoczewska

III Budowa geologiczna

Budowę geologiczną obszaru arkusza Warta przedstawiono na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Warta wraz z objaśnieniami (Klatkowa, Załoba, 1992, 1999). Położenie arkusza na tle budowy geologicznej obszarów sąsiednich ilu- struje fig. 2.

Fig. 2 Położenie arkusza Warta na tle szkicu geologicznego regionu wg Rühlego (1986) Czwartorzęd, holocen: 1 – mady, iły i piaski miejscami ze żwirami akumulacji rzecznej i jeziornej oraz torfy, 2 – piaski akumulacji eolicznej (częściowo również plejstocen); plejstocen; zlodowacenie północnopolskie: 3 – piaski miejscami ze żwirami akumulacji rzecznej, 4 – piaski i mułki akumulacji jeziornej, 5 – iły, mułki i piaski akumulacji za- stoiskowej; zlodowacenie środkowopolskie: 6 – piaski i żwiry akumulacji rzecznolodowcowej; 7 – piaski i żwiry kemów, 8 – piaski i żwiry ozów, 9 – głazy, żwiry, piaski, gliny zwałowe i ich eluwia piaszczyste i piaski z głazami akumulacji lodowcowej. Trzeciorzęd; pliocen: 10 – iły, iłowce, piaski, lokalnie z wkładkami węgli brunatnych, 11 – kry utworów trzeciorzędowych. Kreda górna: 12 – wapienie i margle (również w facji kredy piszącej), opoki i gezy. 13 – większe jeziora

Obszar arkusza położony jest w strefie kontaktu dwóch jednostek tektonicznych: monokliny kalisko-złoczewskiej (część monokliny przedsudeckiej) oraz kredowej niecki mogileń- sko-łódzkiej. Kreda górna (mastrycht) tworzy ciągłą warstwę podkenozoiczną i tylko w dolinie Pichny (północno-wschodnia część mapy) w kilku małych płatach wychodzi na po- wierzchnię terenu.

7 Utwory trzeciorzędowe reprezentują osady neogenu: miocenu i pliocenu. W południo- wo-zachodniej części arkusza tworzą one ciągły horyzont o maksymalnej miąższości 80 m, w centralnej - zalegają w formie różnej wielkości płatów, natomiast w części północno- wschodniej i wąskim pasie południowym nie występują. Utwory trzeciorzędu na całym obszarze arkusza przykryte są osadami czwartorzędowymi. Czwartorzęd o miąższości od 0 do 75 m reprezentowany jest przez utwory zlodowaceń południowopolskich, środkowopolskich, północnopolskich oraz osady holoceńskie. Zlodowa- cenia południowopolskie (zlodowacenie Sanu) pozostawiły zalegające na starszym podłożu: piaski i żwiry wodnolodowcowe oraz gliny zwałowe. Osady zlodowaceń środkowopolskich stanowią główny poziom stratygraficzny, zarówno pod względem miąższości, jak i ciągłości przestrzennej. Lądolód środkowopolski wkraczał na obszar arkusza dwukrotnie w czasie zlo- dowaceń Odry i Warty. Pozostałością po zlodowaceniu Odry są piaszczysto-żwirowe osady wodnolodowcowe, gliny zwałowe oraz mułki jeziorne. Zlodowacenie Warty reprezentuje urozmaicony kompleks osadów o zmiennej litologii i granulacji, często zaburzony glacitektonicznie. W kopalnych obniżeniach zachowały się piaski i żwiry wodnolodowcowe oraz mułki i iły jeziorne. Leżący wyżej miąższy pakiet utworów lodowcowych tworzy zasadniczą część osadów występujących na powierzchni arkusza. Są to przede wszystkim gliny zwałowe, a lokalnie - piaski, żwiry i głazy moren czołowych silnie zaburzone i zdeformowane tekto- nicznie. Największe obszary występowania glin zwałowych (zajmują około 70% powierzchni arkusza) znajdują się głównie w środkowej i północnej części wysoczyzny morenowej. Waż- ny element budowy geologicznej i morfologii obszaru arkusza stanowią piaski ze żwirami ozów i kemów. W ich otoczeniu występują piaski i żwiry wodnolodowcowe górne i gliny zwałowe o miąższości dochodzącej do 20 m. Interglacjał eemski reprezentują osady organogeniczne (torfy, lokalnie z łupkami bitu- micznymi) wypełniające niewielkie kopalne obniżenia podłoża. Zlodowacenia północnopolskie reprezentowane są głównie przez osady rzeczne (piaski i mułki) oraz osady zastoiskowe: iły, mułki i piaski wypełniające zagłębienia bezodpływowe. Na plejstoceńskich osadach rzecznych powstały pola piasków eolicznych i wydmy, spotykane głównie w południowo- wschodniej części arkusza. Utwory holoceńskie, w postaci piasków, mułków i namułów wypełniają dolinę Warty i doliny mniejszych cieków. Pokłady torfów utworzyły się w dolinach Warty, Pichny i Swędrni w formie cienkich płatów. Lokalnie występują one również w niewielkich zagłę- bieniach powierzchni, na piaskach i mułkach zlodowaceń północnopolskich.

8 IV Złoża kopalin

W granicach arkusza Warta znajduje się szesnaście udokumentowanych złóż kopaliny pospolitej - kruszywa naturalnego: „Poradzew”, „Chabierów”, „Chabierów III”, „Chabie- rów IV”, „Duszniki”, „Duszniki II”, „Duszniki III”, „Gołuchy”, „Małków II”, „Małków III”, „Małków IV”, „Małków V”, „Małków-Bartochów”, „Bartochów”, „Bartochów-Zachód II” i „Bartochów-Zachód III”. Cztery złoża kruszywa naturalnego: „Poradzew II”, „Chabie- rów II”, „Bartochów-Zachód”, „Bartochów-Kolonia” oraz złoże glin ceramiki budowlanej „Popów” zostały wybilansowane (Tabela 2). Zasoby poszczególnych złóż podano zgodnie z Bilansem zasobów kopalin (Przeniosło, 2002), według stanu na koniec 2001 roku. Jedynie dwa nowoudokumentowane złoża: „Chabierów IV” i „Bartochów-Zachód III” posiadają za- twierdzone zasoby według stanu na koniec 2002 roku.

1. Kruszywo naturalne Występowanie osadów piaszczysto-żwirowych na omawianym terenie związane jest z akumulacją lodowcową i wodnolodowcową. zlodowaceń środkowopolskich. Zwarty kompleks morenowych Pagórków Warciańskich występuje na południe od miejscowości Warta. W tym rejonie udokumentowana została większość złóż kruszywa naturalnego przydatnego dla celów budowlanych lub drogowych. W złożach „Duszniki” (Górajek, 1998), „Duszni- ki III” (Górajek, 2000a), „Małków V” (Górajek, 2000b), „Bartochów-Zachód II” (Chojecki, 1992), „Gołuchy” (Chojecki, 1994) i częściowo „Małków II” (Górajek, 1997) kopalinę sta- nowią piaski i żwiry. Natomiast pozostałe złoża reprezentują piaski z niewielką domieszką grubszych frakcji: „Małków III’ (Górajek, 1995), „Małków IV” (Górajek, 1997), „Małków- Bartochów” (Osendowska, 1990), „Duszniki II’ (Górajek, 2001), „Bartochów” (Kugler, 1999), „Bartochów-Zachód III” (Górajek, 2003) oraz częściowo zawierające również pospół- kę złoże „Małków II” (Górajek, 1988). To ostatnie istnieje jedynie formalnie, gdyż na jego obszarze udokumentowano wymienione wyżej złoża: „Małków IV” i „Małków V”. Po przed- łożeniu dodatku rozliczającego jego zasoby, złoże przewidziane jest do wybilansowania. Drugim obszarem występowania kruszywa naturalnego jest rozległa wysoczyzna morenowa, rozciągająca się na północ i zachód od wymienionych złóż. Piaski i żwiry akumulacji wodnolodowcowej utworzyły w tym rejonie formy o charakterze kemów i ozów. W ich obrę- bie udokumentowano złoże piasków i żwirów „Poradzew” (Kałuziak, 1999) oraz piasków: „Chabierów” (Jochemczak, 1988), „Chabierów III” (Chojecki, 1999) i „Chabierów IV” (Po- rębska-Wanat, 2002). Charakterystykę gospodarczą i klasyfikację złóż przedstawiono w tabeli 2, a parametry: geologiczno-górnicze złóż i jakościowe kopaliny, zestawiono w tabeli 1. Osady morenowe charakteryzują się zróżnicowaną litologią i często są zdeformowane glacitektonicznie, co wyraża się brakiem ciągłości warstw. Kruszywo naturalne o korzystnych

9 parametrach jakościowych występuje najczęściej w formie gniazd, soczew lub pokładów o zmiennym rozprzestrzenieniu i miąższości. Średnia miąższość omawianych złóż wynosi od 3,4 m („Bartochów”) do 20,5 m „Małków-Bartochów”. To ostatnie posiada największe na omawianym arkuszu zasoby bilansowe, wynoszące 4 651 tys. ton, natomiast do najmniej- szych należą: „Bartochów-Zachód II” i „Bartochów”, o zasobach 11-12 tys. ton. Zakres badań jakościowych tylko dla złoża „Małków-Bartochów odpowiada kategorii B, a w pozostałych ogranicza się do kilku podstawowych parametrów. Na podstawie wykonanych badań można stwierdzić, że jakość kopaliny jest zmienna, stosunkowo słaba (szczególnie ze względu na ponadnormatywną zawartość pyłów mineralnych w złożach rejonu Dusznik oraz Małkowa) i jedynie w ograniczonym zakresie spełnia ona wymogi dla budownictwa i drogownictwa. Wszystkie udokumentowane złoża zalegają powyżej zwierciadła wód gruntowych. Tabela 1 Parametry geologiczno-górnicze i jakościowe złóż kruszywa naturalnego

ż a ść o ś ci ł adu ż a na ż a ł szo adu do szo o o ł ł ł (m) (m) (%) (%) mm (ha) (ha) ąż z ż a (N/Z) ąż od-do od-do od-do od-do od-do od-do od-do od-do mapie ów mine- ów ś rednia ś rednia ś rednia ś rednia ralnych ralnych o ść Grubo ś ci grubo nadk Stosunek Stosunek ł frakcji <2 frakcji ść Zawarto ść Zawarto Mi mi Nr z z nadk py ł Nazwa z Nazwa Powierzchnia Powierzchnia 1 2 3 4 5 6 7 8 2,8-21,2 0,0-3,2 42,15-100,0 0,8-8,0 1 Poradzew 10,49 0,03 9,82 0,7 73,9 2,0 5,9-14,2 0,2-3,7 71,9-96,8 2,2-15,2 3 Chabierów 3,19 0,02-0,61 8,6 0,87 87,1 5,7 7,8-11,8 0,2-3,0 55,1-73,7 5,3-7,7 4 Duszniki 1,00 0,08 10,4 0,8 67,7 6,3 7,8-13,1 77,0-99,0 1,0-7,0 5 Gołuchy 0,32 0,02-0,06 10,4 0,4 88,6 4,5 Bartochów- 45,0-80,0 3,4-7,9 8 0,06 0,4 Zachód II 10,0 4,0 Małków- 6,2-29,8 0,2-6,0 67,1-99,7 1,8-6,2 9 12,09 0,05 Bartochów 20,5 1,1 93,0 2,6 3,9-9,7 0,2-3,6 70,3-98,9 2,4-19,6 10 Małków II 0,98 0,02-0,92 6,7 1,3 83,5 6,8 7,8-14,8 0,0-0,2 81,4-97,0 5,0-23,7 11 Małków IV 3,12 0,02 11,1 0,2 98,7 11,1 3,0-9,8 0,0-2,0 49,1-98,6 1,2-12,6 12 Małków III 1,21 0,11 7,3 0,8 90,1 5,3 1,9-12,3 72,3-99,7 0,92-11,52 13 Chabierów III 1,45 - 8,5 0,0 86,7 4,4 8,7-14,7 57,9-99,8 2,9-4,9 14 Chabierów IV 1,47 0,25 11,9 0,3 83,1 4,5 2,5-14,8 0,0-2,0 69,5-99,6 0,4-9,8 15 Duszniki II 7,34 0,06 9,5 0,7 89,3 5,4 10,0-11,8 0,0-0,2 41,7-85,4 1,8-10,6 16 Duszniki III 2,84 0,02 11,6 0,2 64,4 4,6 13,0-14,8 0,2-2,0 62,6-90,6 2,7-11,8 17 Małków V 1,79 0,01 14,6 0,4 77,1 5,5 1,5-5,7 0,3-0,7 37,0-100,0 1,2-7,8 18 Bartochów 0,36 0,05-0,18 3,41 0,53 78,8 4,5 Bartochów- 12,0-15,0 0,2-2,0 79,9-89,7 2,9-5,6 19 0,41 0,08 Zachód III 14,1 1,1 84,5 4,2

10 Tabela 2 Złoża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Zasoby Stan Wydobycie Zastoso- Numer Wiek geologiczne bi- Kategoria zagospoda- (tys. t) wanie Klasyfikacja złóż Przyczyny złoża Rodzaj kompleksu lansowe rozpoznania rowania Nazwa złoża kopaliny konfliktowości na kopaliny litologiczno- (tys. t) złoża złoża mapie surowcowego Klasy A- wg stanu na rok 2001 (Przeniosło, 2002 r.) Klasy 1-4 C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Poradzew pż Q 1878 C1 Z* 3 Skb, Sd 4 A -

* 3 Chabierów p Q 502 C1 Z 0 Skb, Sd 4 A -

4 Duszniki pż Q 114 C1 G 18 Skb, Sd 4 A - 5 Gołuchy p Q 42,5 C1 Z 0 Skb, Sd 4 A -

11 8 Bartochów-Zachód II pż Q 11 C1* N 0 Skb 4 A -

9 Małków-Bartochów p Q 4651 C1 N 0 Skb, Sd 4 B Gl, K

10 Małków II p, pż Q 119,4 C1 N 0 Sd 4 A -

11 Małków IV p Q 653 C1 G 0 Skb, Sd 4 A -

12 Małków III p Q 36 C1 Z* 3 Skb, Sd 4 A -

13 Chabierów III p Q 206 C1 G 7 Skb, Sd 4 A -

14 Chabierów IV p Q 292* C1 G 0 Skb 4 A -

15 Duszniki II p Q 1057 C1 G 62 Skb, Sd 4 B Gl, K

16 Duszniki III pż Q 647 C1 G 0 Skb, Sd 4 B Gl, K

17 Małków V pż Q 467 C1 G 3 Skd, Skb 4 A -

18 Bartochów p Q 12 C1 G 7 Skb, Sd 4 B Gl, K

19 Bartochów-Zachód III p Q 108* C1 G 0 Skb, Sd 4 B Gl, K Poradzew II pż Q ZWB Chabierów II pż Q ZWB Bartochów-Zachód pż Q ZWB Bartochów-Kolonia pż Q ZWB Popów g(gc) Q ZWB

12 Rubryka 3: p – piaski, pż – piaski i żwiry, g(gc) – gliny ceramiki budowlanej Rubryka 4: Q – czwartorzęd Rubryka 5: * zasoby złoża wg stanu na rok 2002 Rubryka 6: kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych – C1; złoże zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) – C1* Rubryka 7: złoża: N – niezagospodarowane, G – złoże zagospodarowane, Z – złoże zaniechane, * – złoże zaniechane w 2002 r., ** – złoże zaniechane w 2003 r., ZWB – złoże wykreślone z bilansu (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych) Rubryka 9: kopaliny: Skb – kruszyw budowlanych; Sd – kruszyw drogowych Rubryka 10: złoża: 4 – powszechne, licznie występujące, łatwo dostępne Rubryka 11: złoża: A – małokonfliktowe, B – konfliktowe Rubryka 12: Gl – ochrona gleb; K – ochrona krajobrazu

Z punktu widzenia ochrony środowiska pięć złóż „Małków-Bartochów”, „Bartochów”, „Bartochów-Zachód III”, „Duszniki II” i „Duszniki III”, położonych w granicach Nadwar- ciańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu i ze względu na występowanie gleb chronionych zaliczono do konfliktowych, możliwych do eksploatacji po spełnieniu określonych wymo- gów. Pozostałe złoża uznano za małokonfliktowe, jakkolwiek zaznaczyć należy, że położone są one także na obszarze chronionego krajobrazu. Klasyfikacja konfliktowości złóż została uzgodniona z Geologiem Wojewódzkim w Łodzi.

V Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Przemysł wydobywczy na obszarze arkusza Warta wiąże się z występowaniem kruszywa naturalnego. Jego eksploatację prowadzi się na niewielką skalę w zachodniej części arkusza w rejonie Chabierowa, a także na obszarze położonym na południe od miasta Warta. Ak- tualnie eksploatacja piasków w okolicy Chabierowa odbywa się na obszarze złoża „Chabie- rów III”, w jednopoziomowym wyrobisku wgłębnym. Ustanowiony w decyzji koncesyjnej z 1999 r. teren górniczy obejmuje powierzchnię 2,59 ha, natomiast obszar górniczy - 1,45 ha. Ważność koncesji upłynie w 2014 roku. Użytkownikiem złoża jest spółka cywilna. W są- siedztwie omawianego złoża w 2003 r. udzielono koncesji na eksploatację złoża „Chabierów IV”, dla którego utworzono obszar górniczy (1,47 ha) oraz teren górniczy (1,77 ha). Koncesja ważna jest do 2013 roku. Aktualnie na złożu trwają prace przygotowawcze do podjęcia eksploatacji. Położone obok złoże „Chabierów” przez wiele lat było eksploatowane bez koncesji, czego efektem jest rozległe wyrobisko. W rejonie Dusznik, położonym około 1 km na południe od Warty aktualnie prowadzona jest eksploatacja piasków i żwirów ze złoża „Duszniki”, i „Duszniki III” oraz piasków ze zło- ża „Duszniki II”. Utworzony w 1999 r. obszar górniczy „Duszniki” ma powierzchnię 1,0 ha a teren górniczy - 2,68 ha. Koncesja ważna jest do 2010 roku. Właścicielem i użytkownikiem złoża jest spółka cywilna. Niewielkie wyrobisko wgłębne posiada jeden poziom eksploatacyj- ny. Kopalina ma zastosowanie w budownictwie oraz drogownictwie i jest na miejscu podda- wana procesowi płukania. Pospółka ze złoża „Duszniki III” wydobywana jest w wyrobisku wgłębnym objętym obszarem górniczym (2,84 ha) i terenem górniczym (3,35 ha) na podstawie koncesji z 2000 r., ważnej do 2020 roku. Użytkownikiem złoża jest prywatny przedsię- biorca. Na obszarze zachodniego pola (A) złoża „Duszniki II”, zgodnie z warunkami koncesji udzielonej w 2002 r. (ważnej do 2014 r.), eksploatowane są piaski. Dla każdego z pół utwo-

13 rzono odrębny obszar górniczy (pole A – 4,47 ha; pole B – 2,86 ha), a teren górniczy jest wspólny dla całego złoża i wynosi 11,1 ha. Na południe od Dusznik, w rejonie Małkowa, eksploatowane są dwa złoża kruszywa naturalnego. Piaski ze złoża „Małków IV” wydobywane są od 1997 roku na podstawie odno- wionej w 2000 roku (ważnej 11 lat) koncesji ustalającej obszar górniczy o powierzchni 2,55 ha i teren górniczy - 2,96 ha. Użytkownikiem złoża jest spółka cywilna. Dla złoża pia- sków i żwirów „Małków V” w koncesji z 2000 r. (ważnej 20 lat) ustanowiono obszar górni- czy (1,79 ha) oraz teren górniczy (2,95 ha). Kopalina jest wstępnie płukana. Dla położonego w sąsiedztwie złoża „Małków III” koncesja wygasła w 2003 roku, zniesione zostały również: obszar i teren górniczy. W południowej części arkusza wydobycie piasków prowadzi się w niewielkim wyrobisku na złożu „Bartochów”. Koncesja na eksploatację została udzielona w 2000 roku (ważna do końca 2003 r.) obejmując obszar górniczy o powierzchni 0,35 ha i teren górniczy o powierzchni 0,61 ha. Pobliskie złoże „Bartochów-Zachód III” jest złożem zagospodarowanym. W maju 2003 roku udzielono koncesji na jego eksploatację oraz utworzono obszar górniczy (0,41 ha) oraz teren górniczy (1,72 ha). Aktualnie przystępuje się do udostępnienia złoża. Użytkownikami obu złóż w rejonie Bartochowa są osoby prywatne. Położone nieco dalej na zachód złoże „Gołuchy” nie jest obecnie eksploatowane ze względu na złą jakość kopaliny. Korzystne warunki hydrogeologiczne i niewielkie wydobycie nie stanowią zagrożenia dla środowiska naturalnego, pod warunkiem właściwej rekultywacji wyrobisk, zgodnej z warunkami koncesji. Na obszarze arkusza w punktach wystąpień kopaliny zlokalizowanych w rejonie Kaszewa, Dusznik, Małkowa i Bartochowa stwierdza się wiele śladów doraźnego, niekoncesjonowanego wydobywania kruszywa przez okoliczną ludność. Dla 20 punktów znaczniejszej eksploatacji sporządzono karty rejestracyjne, a punkty te naniesiono na mapę.

VI Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Na obszarze arkusza Warta prowadzono prace mające na celu rozpoznanie i udokumen- towanie złóż kopalin. Wyniki dotychczasowych prac badawczych (Siliwończuk, 1976) wska- zują, że obszar arkusza nie jest perspektywiczny surowcowo. Niewielkie perspektywy udokumentowania kruszywa naturalnego związane mogą być jedynie z osadami czwartorzędowej akumulacji lodowcowej i wodnolodowcowej. Jak już wspomniano, głównym obszarem na- gromadzeń utworów piaszczystych i piaszczysto-żwirowych jest ciąg morenowych Pagórów Warciańskich w południowej części arkusza. Na obszarze tym w chwili obecnej znajduje się 12 udokumentowanych niewielkich złóż kruszywa naturalnego. W zachodniej, wysoczyzno-

14 wej części arkusza, lokalnie występują formy akumulacji wodnolodowcowej o charakterze kemów lub ozów. Budują je piaski o różnej granulacji, miejscami z domieszką frakcji żwiro- wej. Na tym obszarze udokumentowano 4 złoża kruszywa naturalnego. Na podstawie analizy materiałów archiwalnych, mapy geologicznej i wizji terenowej obejmującej punkty doraźnej eksploatacji, wyznaczono dwa obszary prognostyczne i cztery obszary perspektywiczne dla udokumentowania złóż kruszywa naturalnego (piasków i pia- sków z domieszką żwiru). Pierwszy obszar prognostyczny (I) wyznaczono w granicach perspektywicznego wystę- powania utworów piaszczysto-żwirowych w zachodnim obrzeżeniu wysoczyzny morenowej, w rejonie Wroniaw. W dwóch odwierconych do głębokości 6,0 m otworach stwierdzono wy- stępowanie piasków drobnoziarnistych pod nadkładem grubości 0,0-0,2 m (seria złożowa nie została przewiercona). Badania jakościowe kopaliny wykonano metodą polową (Łuciuk, 1970). Obszar prognostyczny (II) wyznaczono na podstawie wierceń (Łuciuk, 1970) oraz ba- dań wykonanych dla opracowania karty rejestracyjnej dawnego złoża „Góra” (Woźniak, Sta- siak, 1977). Stwierdzono tu występowanie piasków drobno- i średnioziarnistych z około 20% domieszką żwiru. Miąższość serii złożowej określono na 5,1-16,0 m, a grubość nadkładu: 0,0- 1,8 m. Wyznaczony obszar stanowi południową część większego rejonu perspektywicznego występowania utworów piaszczysto-żwirowych. Charakterystykę wyznaczonych obszarów prognostycznych przedstawia tabela 3. Tabela 3 Wykaz obszarów prognostycznych Parametry Grubość Wiek jakościowe: Numer Średnia kompleksu Zasoby w kompleksu punkt Zastoso- obszaru Powierzch- Rodzaj grubość litologiczno- kategorii litologiczno- piaskowy wanie na nia (ha) kopaliny nadkładu surowcowego D surowcowe- zawartość 1 kopaliny mapie (m) go pyłów (tys. t) średnia (m) (%) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 85,0-100,0 I 17,5 p Q 0,2 5,9 1 032 Skb, Sd brak danych 80,5-100,0 II 13,0 p Q 0,6 9,0 1 170 Skb 0,6-3,8 Rubryka 3 p – piaski Rubryka 4: Q – czwartorzęd Rubryka 9: Surowce skalne: Skb – kruszyw budowlanych, Sd – drogowe

Dwa obszary perspektywiczne występowania kruszywa naturalnego grubego wydzielono w otoczeniu udokumentowanych złóż piasków ze żwirem rejonu Chabierowa, a także w obrębie moren czołowych położonych na północ od Łabędzi.

15 W ramach badań geologicznych dla określenia warunków występowania serii piaszczysto-żwirowej w dolinach kopalnych, w granicach arkusza Warta zostały odwiercone dwie linie otworów: na wschód od Dzierząznej i w rejonie Kamionacza. Stwierdzono tam wystę- powanie piasków drobnoziarnistych o miąższości od kilku do 30 metrów, które na podstawie wstępnych badań jakościowych oceniono jako spełniające wymogi dla piasków budowlanych (Kędzierska, 1980). Pomimo stosunkowo korzystnych wyników nie wyznaczono tu obszarów perspektywicznych ze względu na występowanie zwartych kompleksów leśnych i częściowe położenie w granicach Nadwarciańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Ponadto na obu obszarach występuje wysoki poziom wód gruntowych (0,3-3,5 m p.p.t.). Na mapie oba rejony zaznaczono jako linie profilu o negatywnych wynikach rozpoznania. Prace geologiczno-poszukiwawcze prowadzono również w rejonie Poradzewa, Brodni i Brzegu. W trakcie prac wiertniczych stwierdzono dużą zmienność litologiczną przewierca- nych osadów, nieregularne występowanie serii złożowej względnie jej całkowity brak. Miej- scami (rejon Wroniaw), nawiercono jedynie utwory piaszczyste. Omówione wyżej rejony uznano za nieperspektywiczne i przedstawiono na mapie jako obszary o negatywnych wynikach rozpoznania. W czasie prac geologiczno-zwiadowczych w celu rozpoznania surowca ilastego dla ceramiki budowlanej, prowadzonych w rejonie Kalinowej i Tuwalczewa (południowo-zachodni kraniec arkusza), stwierdzono występowanie silnie zamarglonych utworów gliniasto-piaszczystych ze znaczną domieszką otoczaków i głazików skał magmowych. (Ćwiklik, 1964). Wyniki badań uznano za negatywne ze względu na słabą jakość surowca. Wyznaczenie per- spektyw dla surowca ilastego wykształconego w postaci glin zwałowych, z rozwiniętymi na ich powierzchni podlegającymi ochronie glebami wysokich klas bonitacyjnych, uznano za niecelowe.

VII Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe Obszar arkusza Warta w całości położony jest w obrębie dorzecza Odry i przynależy do zlewni II rzędu, płynącej południkowo rzeki Warty i odwadniany jest przez jej dopływy: pra- wobrzeżne - Pichnę i płynącą po tarasie Warty, równolegle do jej współczesnego koryta Ni- niwkę oraz lewobrzeżne – Teleszynę, płynącą również po tarasie Warty rzekę Mazur i kilka cieków bez nazwy. Część zachodnią obszaru arkusza, oddzieloną od wschodniej, wododzia-

16 łem III rzędu, odwadnia rzeka Swędrnia, prawobrzeżny dopływ Warty. Sieć rzeczną uzupeł- niają liczne rowy melioracyjne. W granicach arkusza znajduje się kilka zbiorników wód powierzchniowych sztucznych i naturalnych. Największym z nich jest sztuczny zbiornik „Jeziorsko”, który został oddany do eksploatacji w 1986 r. Powstał on w wyniku spiętrzenia wód w dolinie Warty tamą ziemną zlokalizowaną w Skęczniewie (na północ od obszaru arkusza Warta). Pod zalew przeznaczo- no tereny płaskodennej doliny Warty, położone na północ od miasta Warta. Całkowita dłu- gość zbiornika wynosi 16,5 km, szerokość od 1,8 do 3,0 km, a lustro wody obejmuje po- wierzchnię od 176 do 423 ha, zależną od stanu jego wypełnienia. Maksymalna wysokość pię- trzenia przy zaporze czołowej wynosi 10,5 m, a pojemność zbiornika od 30,2 do 202,8 mln m3 przy maksymalnym spiętrzeniu do wysokości 121,5 m n.p.m. Zbiornik Jezior- sko spełnia rolę retencjonowania wód z wiosennych roztopów, chroniąc obszary dolinne po- łożone poniżej głównej zapory. Na dopływach Warty: Pichnie i Teleszynie znajdują się dwie zapory boczne. Pierwsza z nich chroni polder o powierzchni 2 300 ha, obejmujący część ujściową rzeki Pichny i jej dopływów: Urszulinki i Jadwichny (na wschód od obszaru arkusza Warta). Druga - chroni grunty wsi Jeziorsko i Ostrów Warcki, o powierzchni 490 ha. Wybudowano również zapory cofkowe: prawobrzeżna, chroni polder Glinno-Włyń o powierzchni 620 ha, a lewobrzeżna - polder Proboszczowice-Małków. W wyniku utworzenia obwałowań bocznych i cofkowych, powstały obszary depresyjne, które są sztucznie odwadniane. W ramach prac regulacyjnych przeniesiono koryta rzek Pichny i Urszulanki oraz kanał Teleszyny, którym odprowadzane są wody z pompowni „Miłkowice” do elektrowni Adamów koło Turka. Większe sztuczne zbior- niki to stawy w dolinie Pichny, a w rejonie Glinna i Jadwichny są to zalane wyrobiska po eksploatacji torfu. Wzdłuż wschodniej granicy obszaru arkusza, od osady Wrzosy-Ługi w kierunku północnym po Pęczniew występują tereny podmokłe, zabagnione, z kilkoma nie- wielkimi jeziorkami. Podmokłe, zabagnione tereny z reliktami starorzeczy występują również w dolinie Warty pomiędzy Kolonią Glinno a Kamionaczem i na południe od Małkowa oraz w dolinach innych mniejszych cieków. Monitoringiem jakości wód powierzchniowych objęte są rzeki: Warta i jej dopływ Pichna. Według danych PIOŚ (Andrzejczak, 2002) jakość wód płynących nie odpowiada normom (klasa non), zarówno pod względem bakteriologicznym (zanieczyszczenia bakteria- mi Coli typu fekalnego), jak i fizykochemicznym. Jakość wód w zbiorniku „Jeziorsko” nie była oceniana.

17 Powódź w 1997 roku objęła obszary położone w dolinie Warty powyżej zbiornika „Je- ziorsko”, pomiędzy drogą Sieradz-Warta Tomisławice od zachodu, a drogą Kamionaczyk- Brzeg od wschodu. Zalany został także rejon wsi Brodnia, na prawym brzegu zbiornika.

2. Wody podziemne Warunki hydrogeologiczne omawianego obszaru przedstawiono na podstawie Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Kruk, Garecki, 2002). Obszar arkusza, według regionalizacji zwykłych wód podziemnych (Paczyński (red.), 1995) położony jest w całości w obrębie makroregionu centralnego, regionu VII łódzkiego. W podziale na jednostki hydrogeologiczne obszar ten przynależy do regionu łódzkiego (Grześkowiak, Rodziewicz i in., 1985,1989). Występują na nim trzy piętra wodonośne: czwartorzędowe, lokalnie trzeciorzędowe z wodami porowymi oraz kredowe z wodami szcze- linowo-porowymi (Grześkowiak, Rodziewicz i in., 1985,1989). Zawodnione utwory czwartorzędowe występują w obrębie całego arkusza, ale zarówno ich miąższość jak i wykształcenie litologiczne są bardzo zmienne. W profilu utworów tego piętra występuje kilka warstw wodonośnych o charakterze zarówno nieciągłym jak i ciągłym. Poziomy nieciągłe o zmiennej głębokości zwierciadła wody, występują w strefie wysoczyzny morenowej, w obrębie piaszczysto-żwirowych osadów o genezie lodowcowej i wodnolodowcowej. Pierwszy z tych poziomów, zalega średnio 1,0 m p. p. terenu, ale głębokość poziomu jego zwierciadła zależna jest od nasilenia opadów. Drugi poziom, o charakterze nieciągłym, związany z piaszczysto-żwirowymi osadami wodnolodowcowymi, zalega na starszych glinach zwałowych, lub miejscami na utworach trzeciorzędowych lub kredowych. Ciągłe poziomy wodonośne zalegają tylko w osadach piaszczysto-żwirowych, w wą- skim pasie w dolinach Warty i jej dopływów oraz w piaskach i mułkach rzecznych w dolinie Prawarty. Piętro czwartorzędowe o swobodnym lub nieznacznie napiętym zwierciadle wody uj- mowane jest zarówno przez indywidualne studnie kopane jak i studnie wiercone. Stopień zawodnienia utworów jest zmienny. Wydajności pojedynczych studni wahają się od 0,1 m3/h, przy depresji 0,0 m do 48 m w miejscowości Warta, do 67,6 m3/h przy depresji 7,1 m w Krą- kowie (obiekt: grupowy - wodociąg wiejski). Średnie wydajności studni wynoszą kilka m3/h, a współczynniki filtracji wahają się od około 0,2 do ponad 6 m/h. Według danych PIOŚ (An- drzejczak, 2002), wody czwartorzędowe z ujęcia wodociągu wiejskiego w Chabierowie objęte w 2001 roku monitoringiem regionalnym zaklasyfikowano do wód niskiej jakości, ponieważ cechy fizyczne jak i zawartość głównych wskaźników zanieczyszczeń znacznie przekroczyły

18 obowiązujące normy dla wód pitnych. Jakość wód tego piętra, od 1998 roku, uległa pogor- szeniu. Wody te są zanieczyszczone związkami azotu, szczególnie w strefie obszarów zabu- dowanych. Źródłem zanieczyszczeń jest nieuporządkowana gospodarka wodno-ściekowa. Poziom wodonośny doliny kopalnej Prawarty nie jest izolowany od powierzchniowych ognisk zanieczyszczeń. Piętro trzeciorzędowe ma podrzędne znaczenie, jest nieciągłe i ogranicza się do obszaru występowania piaszczystych osadów miocenu. Stopień zawodnienia warstw jest bardzo zróż- nicowany. Wodonośne utwory trzeciorzędowe nawiercono w granicach arkusza w czterech studniach: w Raczkowie, gdzie wydajność ujęcia jest rzędu 3,3 m3/h przy depresji 11,1 m, w Czartkach - wydajność około 1,0 m3/h przy depresji 6,4 m oraz w Grzybkach, gdzie w jed- nej studni wydajność jest rzędu 6,0 m3/h przy depresji 1,7 m a w drugiej - 80,0 m3/h przy depresji 12,0 m i jest to największa wydajność tego piętra na omawianym obszarze. Współ- czynniki filtracji wynoszą 0,18 m/h. Warstwa zawodnionych, zawęglonych piasków i mułków mioceńskich jest izolowana od powierzchni gliniastymi osadami pochodzenia lodowcowego (stąd też zwierciadło wody jest napięte - subartezyjskie). Wody trzeciorzędowe z ujęcia wo- dociągu szkolnego w Raczkowie, objęte w roku 2001 monitoringiem regionalnym, zaklasyfikowano do wód wysokiej jakości, jedynie nieznacznie zanieczyszczonych (Andrzejczak, 2002). Odpowiadają one wodom do celów pitnych i gospodarczych i wymagają jedynie pro- stego uzdatnienia. Według analiz wskaźnikowych wody piętra trzeciorzędowego charaktery- zują się nieznacznie podwyższoną zawartością żelaza - nieco ponad 1 mg/dm3. Wody kredowe stanowią na obszarze arkusza Warta główne użytkowe piętro wodono- śne. Korzystają z nich wodociągi lokalne i miejskie w centralnej, północnej i wschodniej czę- ści omawianego obszaru. Kredowe piętro wodonośne związane jest z wapieniami, marglami i gezami mastrychtu dolnego (południowo-zachodnia część obszaru arkusza) i górnego (pół- nocna jego część). Występuje ono w obrębie regionu łódzkiego pod zmiennej grubości nad- kładem osadów czwartorzędowych, a w części centralnej i południowo-zachodniej czwarto- i trzeciorzędowych. Największa miąższość utworów leżących powyżej piętra kredowego osiąga 110 m (Żerechów), natomiast w północno-wschodniej części omawianego terenu, w dolinie Pichny, osady kredy odsłaniają się na powierzchni terenu. Zwierciadło wody tego piętra na przeważającej części obszaru jest napięte i stabilizuje się na głębokościach od 2,1 m w studni we Włyniu, do 23,7 m w ujęciu w miejscowości Warta. W strefie, gdzie osady kredy odsłaniają się na powierzchni terenu zwierciadło wody jest swobodne i w tym rejonie piętro to lokalnie ma łączność hydrauliczną z zawodnionymi osadami czwartorzędowymi (studnia w Popowie).

Fig. 3 Położenie arkusza Warta na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Pol- sce wymagających szczególnej ochrony, w skali 1: 500 000 wg Kleczkowskiego (1990) 1 - obszar najwyższej ochrony (ONO); 2 - obszar wysokiej ochrony (OWO); 3 - granica GZWP w ośrodku szczeli- nowo-porowym; 4 - większe jeziora Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodonośnych: 151 – Zbiornik Turek-Koło-Konin, kreda górna (K2); 312 – Zbiornik Sieradz, kreda górna (K2)

Studnie kredowe mają zróżnicowane zasoby eksploatacyjne wynoszące od 1,0 m3/h przy depresji 0,6 m w Wylazłowie, do 138,0 m3/h przy depresji 2,1 m w Warcie (wodociąg miejski) i jest to jedyna studnia na obszarze arkusza, która ma wydajność powyżej 100 m3/h. Wśród 41 studni z których eksploatowana jest woda z piętra kredowego, jedenaście ma wy- dajności powyżej 50 m3/h. Współczynniki filtracji mieszczą się w przedziale 1,5-2,3 m/h. Należy przypuszczać, że studnie wiercone na obszarze arkusza nie zawsze w pełni cha- rakteryzują rzeczywiste możliwości eksploatacyjne poziomów kredy, ponieważ ich głęboko- ści i konstrukcja często dostosowane są do niewielkich potrzeb użytkownika studni. Takim przykładem jest studnia w Popowie, której zasoby eksploatacyjne ustalono w wysokości 71,1 m3/h przy depresji 1,2 m, a możliwości ujętego poziomu przekraczają 100 m3/h.

20 Wody piętra kredowego z ujęć wodociągów: wiejskiego w Pęczniewie oraz miejskiego w miejscowości Warta, objęte monitoringiem regionalnym zaklasyfikowano do wód wysokiej jakości, nieznacznie zanieczyszczonych (Andrzejczak, 2002). Odpowiadają one wodom do celów pitnych i gospodarczych po prostym uzdatnieniu. Archiwalne analizy tych wód wska- zują, że występuje w nich żelazo w ilościach lokalnie przekraczających dopuszczalną normą wartość 0,5 mg/dm3. Według mapy obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) w Polsce, wymagających szczególnej ochrony (Kleczkowski, 1990), w granicach omawianego arkusza, w jego północnej części, znajduje się niewielki, południowy fragment kredowego zbiornika GZWP 151 - Turek-Konin-Koło (Fig. 3), dla którego nie wykonano jeszcze dokumentacji hydrogeologicznej.

VIII Geochemia środowiska

1. Gleby Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stężeń określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 października 2002 r., poz. 1359). Wartości dopuszczalne pierwiastków dla poszczególnych grup zanie- czyszczeń oraz zakresy i ich przeciętne zawartości w glebach z terenu arkusza 624-Warta zamieszczono w tabeli 4. W celu porównania uzupełniono je danymi zawartości pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych). Materiał i metody badań laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych dla „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna 1995) – opró- bowanie w siatce 5x5 km. Próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m). Po- bierane gleby o masie około 1000 g były suszone w temperaturze pokojowej, kwartowane i przesiewane przez sita nylonowe o oczkach 1 mm. Przedmiotem zainteresowania była nie całkowita zawartość metali, lecz ta ich część, której źródłem są zanieczyszczenia antropogeniczne, a więc słabo związana i łatwo ługowal- na. Gleby mineralizowano zatem w kwasie solnym (HCl 1:4), w temperaturze 90oC, w ciągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej

21 spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej techniką zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z użyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geolo- gicznego w Warszawie. Kontrolę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referen- cyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7). Prezentacja wyników Zastosowana gęstość opróbowania (1 próbka na około 25 km2) nie jest dostateczna do wykreślenia izoliniowej mapy zawartości pierwiastków zgodnie z zasadami przyjętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km czyli jedna próbka na 1 cm2 mapy). Wyniki badań geochemicznych zostały więc przedstawione na mapie punktowej. Lokalizację miejsc opróbowania (wraz z numeracją zgodną z bazą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyjętym dla gleb zaklasyfi- kowanych do grupy A (zgodnie z Rozporządzeniem...,2002). Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stężeń dopusz- czalnych metali określonych w Rozporządzeniu..., 2002, jak i do wartości przeciętnych okre- ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (Tabela 4). Przeciętne wartości arsenu, baru, chromu, kadmu, kobaltu, miedzi, niklu, ołowiu i rtęci w glebach arkusza są identyczne lub zbliżone do wartości median w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Nieco wyższe wartości median zanotowano dla cynku. Pod względem zawartości metali, wszystkie badane próbki spełniają warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne użytkowanie. Z uwagi na zbyt niską gęstość opróbowania dane prezentowane na mapie nie umożli- wiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalają tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

22 Tabela 4 Zawartość metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawartości w Wartość przeciętnych Wartość przeciętnych (median) Wartości dopuszczalne stężeń w glebie lub ziemi (Rozporzą- glebach na arkuszu (median) w glebach na w glebach obszarów niezabudo- arkuszu 624-Warta wanych Polski 4) dzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r.) 624-Warta Metale N=6 N=6 N=6522 Frakcja ziarnowa < 1mm, Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja HCl (1:4) Grupa A 1) Głębokość (m p.p.t.) Głębokość (m p.p.t.) 0,0-0,3 0-2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5-<5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 5-35 25,5 27 Cr Chrom 50 150 500 <1-7 4 4 Zn Cynk 100 300 1000 10-39 34 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5-<0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1-3 1,5 2 Cu Miedź 30 150 600 1-6 3 4 23 Ni Nikiel 35 100 300 <1-7 3 3 Pb Ołów 50 100 600 7-16 9 12 Hg Rtęć 0,5 2 30 <0,05-<0,05 <0,05 <0,05 Ilość badanych próbek gleb z arkusza 624-Warta w poszczególnych grupach zanie- 1) czyszczeń grupa A As Arsen 6 a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru poddanego ochronie na Ba Bar 6 podstawie przepisów ustawy Prawo wodne, Cr Chrom 6 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody; jeżeli Zn Cynk 6 utrzymanie aktualnego poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagrożenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obszarów tych stężenia zachowują standar- Cd Kadm 6 dy wynikające ze stanu faktycznego, Co Kobalt 6 2) grupa B - grunty zaliczone do użytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod Cu Miedź 6 stawami i gruntów pod rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, Ni Nikiel 6 nieużytki, a także grunty zabudowane i zurbanizowane z wyłączeniem terenów Pb Ołów 6 przemysłowych, użytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, Hg Rtęć 6 3)grupa C - tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne, Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arkusza 624-Warta do poszczegól- 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 nych grup zanieczyszczeń (ilość próbek) N – ilość próbek 6

23 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach Materiał i metody badań Do określenia dawki promieniowania gamma i stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuż profili o przebiegu N-S, prze- cinających Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwyższonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizykę” Brno (Czechy). Prezentacja wyników Z uwagi na to, że gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej dla dwóch krawędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest możliwy, gdyż te dwie krawędzie są zbieżne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporządzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystywa- no informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuż zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane są wyniki dawki promieniowania gamma obejmujące sumę promieniowania pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez). Wyniki Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuż profilu zachodniego wahają się w przedziale od około 20 do około 50 nGy/h. Przeciętnie wartość ta wynosi około 20 nGy/h i jest nieco niższa od średniej dla obszaru Polski wynoszącej 34,2 nGy/h. Wzdłuż profilu wschodniego wartości promieniowania gamma mieszczą się w zakresie od około 10 do około 25 nGy/h, przy przeciętnej wartości wynoszącej około 15 nGy/h. Wzdłuż profilu wschodniego zarejestrowane wartości promieniowania są nieco niższe w porównaniu z profilem zachodnim, co jest związane z różną budową geologiczną wschodniej i zachodniej części obszaru arkusza. We wschodniej części obszaru występują głównie osady piaszczyste wieku plej- stoceńskiego i holoceńskiego (piaski i żwiry wodnolodowcowe, piaski i żwiry rzeczne, mułki i mady), a w zachodniej części – gliny zwałowe, piaski, żwiry i głazy lodowcowe z okresu plejstocenu.

24 F

g PROFIL ZACHODNI PROFIL WSCHODNI .

l Z o a m Dawka promieniowania gamma

n Dawka promieniowania gamma e i e t r c o z w y 5747654 s

e 5746685 z j c

a z e r 5745597 n k i u 5745953 a s

z g

a m 5743623 m l e )

b 5744513 pierwias 5736505 5736923 5734605 t kami promieniotwórcz 0 1020304050 0 5 10 15 20 25 30 nGy/h nGy/h

Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

ymi (naosirz 5747654 5746685 5745597 5745953 m 5743623 m

ę 5744513 dn 5736505 yc

h -opissiatki 5736923 5734605

0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 0 0.5 1 1.5 2 2.5

kBq/m2 kBq/m2

ki-

Stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłuż obu profili są bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wahają się w przedziale od około 0,5 do około 3 kBq/m2 wzdłuż profilu zachodniego, a wzdłuż profilu wschodniego - od około 0,5 do około 2,5 kBq/m2.

IX Składowanie odpadów

Dla potrzeb Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000, zgodnie z obowiązują- cymi aktami prawnymi, ustalono wytyczne do wyznaczania obszarów, które ze względów środowiskowych są predysponowane do lokalizowania w ich obrębie składowisk odpadów. Przy określeniu warunków, jakim powinny odpowiadać obszary lokalizowania składowisk uwzględniono wymagania zawarte w Ustawie o odpadach oraz Rozporządzeniu Ministra Śro- dowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składo- wisk odpadów. Z uwagi na skalę i specyfikę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyjęto zmodyfikowane rozwiązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umożliwiające późniejszą weryfikację i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Ponadto w przypadkach nie ujętych aktami prawnymi zapropono- wano dodatkowe elementy do uwzględnienia na mapie oraz przyjęto kryteria przestrzenne, nawiązujące do istniejących praktycznych warunków lokalizowania składowisk. Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: − wyłączenia terenów, na których bezwzględnie nie można lokalizować składowisk odpadów, − warunkowe ograniczenia lokalizacji składowisk odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i służb, − wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjności podłoża i skarp potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawiązaniu do powyższych kryteriów, wyznaczono: − tereny wyłączone całkowicie z możliwości lokalizowania wszystkich typów skła- dowisk, − tereny, na których możliwa jest lokalizacja składowisk odpadów, nieposiadające naturalnej warstwy izolacyjnej (w rejonach tych lokalizacja składowisk odpadów jest możliwa pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu,

26 − tereny, na których wskazane jest lokalizowanie składowisk odpadów ze względu na istnienie naturalnej warstwy izolacyjnej. Na terenach, na których możliwa jest lokalizacja składowisk odpadów, zaznaczono tak- że wszystkie istniejące wyrobiska po eksploatacji kopalin, które mogą być rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów. Zwarte rejony występowania na powierzchni terenu gruntów spoistych o wymaganej izolacyjności, położone w obrębie określonej jednostki geomorfologicznej, stanowią potencjalne obszary dla lokalizacji składowisk (POLS). W ich obrębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań (RWU) na podstawie: − izolacyjnych właściwości podłoża - odpowiadających wyróżnionym wymaganiom składowania odpadów (N, K, O); − rodzajów warunkowych ograniczeń lokalizacyjnych składowisk wynikających z przyjętych obszarów ochrony (b - zabudowy mieszkaniowej, obiektów użyteczno- ści publicznej oraz lotnisk, p - przyrody i dziedzictwa kulturowego, w - wód podziemnych, z - złóż kopalin). Dodatkowo analizowano warunkowe ograniczenia lokalizowania składowisk wynikają- ce z występowania w obrębie wyróżnionych rejonów zabudowy na terenach wiejskich oraz punktowych, chronionych obiektów środowiska przyrodniczo-kulturowego. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obrębie rejonów posiadających wymienione ograniczenia warunkowe będzie wymagało ustaleń z lokalnymi władzami administracyjnymi i zgodności z planem zagospodarowania przestrzennego poszczególnych gmin. Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjności podłoża i ścian bocznych potencjalnych składowisk są uzależnione od typu składowanych odpadów (Tabela 5) Tabela 5 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotyczące naturalnej bariery geologicznej Typ składowiska miąższość współczynnik filtracji rodzaj gruntów [m] [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1 ×10−9 iły, iłołupki K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne od 1 do 5 ≤ 1 ×10−9 O – odpadów obojętnych ≥ 1 ≤ 1 ×10−7 gliny Z uwagi na wykształcenie i zmienność naturalnej bariery geologicznej w obrębie prefe- rowanych obszarów wyróżniono: − tereny, gdzie izolacyjność podłoża jest w pełni zgodna z wymaganiami przyjętymi w tabeli 5 dla określonego typu składowisk odpadów,

27 − tereny o zmiennych warunkach izolacyjnych podłoża. Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstwą „Geochemia środowi- ska” wchodzą w skład warstwy informacyjnej „Zagrożenia powierzchni ziemi” i są przedstawione razem na Planszy B mapy. Na mapie dokumentacyjnej - B (dołączonej do materiałów archiwalnych) przedstawiono lokalizację wybranych wierceń, których profile geologiczne (Tabela 6) wykorzystano przy konstrukcji wydzieleń potencjalnych obszarów dla lokalizowania składowisk odpadów. Profile te przedstawiają budowę geologiczną do głębokości 5 m poniżej stropu pierwszej warstwy wodonośnej położonej poniżej utworów izolujących. Nie- które otwory zamieszczone w tabeli 6 zlokalizowano również na MGP - Plansza B. Na obszarze arkusza Warta wyłączono: rejony zwartej zabudowy miejscowości Warta, Pęczniew, Cielce i Goszczanów, powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holo- ceńskich w obrębie dolin rzek: Warty, Swędrni, Pichny i pozostałych cieków bez nazwy oraz obszar Zbiornika Jeziorsko, tereny bezpośredniego bądź potencjalnego zagrożenia powodzią, obszary położone w odległości mniejszej niż 250 m od łąk na glebach pochodzenia organicznego, a także tereny leśne o powierzchni przekraczającej 100 ha. Uwzględniając wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjności podłoża potencjalnych składowisk rozpatrywano obszary, gdzie bezpośrednio na powierzchni terenu wystę- pują grunty spoiste spełniające wymagane kryteria przepuszczalności (Tabela 5), a ich strop znajduje się nie głębiej niż 2,5 m p.p.t. Na opisywanym obszarze naturalną barierę geologiczną stanowią gliny zwałowe zlodowacenia Warty. Największe płaty tych utworów tworzą lekko faliste wysoczyzny morenowe w środkowej i północnej części terenu, od Cielc przez Ustków po Klonówek, oraz w czę- ści południowo-zachodniej, w okolicy Grabowa. Mniejsze płaty glin występują w okolicy Dzierżąznej, Glinna, Luboli i Popowa. Ze względu na rodzaj naturalnej bariery geologicznej, którą stanowią tutaj gliny zwało- we charakteryzujące się średnią wartością współczynnika filtracji rzędu 10-7 m/s, wszystkie wyznaczone obszary spełniają jedynie kryteria dla lokalizowania składowisk odpadów obo- jętnych. W ich obrębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań składowania odpadów na podstawie przyjętych warunkowych ograniczeń lokalizacyjnych. Na omawianym obszarze warunkowe ograniczenia obejmują: − strefę wysokiej ochrony wód podziemnych w zasięgu GZWP nr 151 Turek-Konin- Koło, − teren Nadwarciańskiego obszaru chronionego krajobrazu,

28 − przyrodnicze obiekty chronione i obiekty zabytkowe (Warta, Cielce, Pęczniew, Je- ziorsko), − rejony w odległości do 1 km od zwartej zabudowy większych miejscowości gmin- nych (Goszczanów , Pęczniew, Cielce, Warta). Z uwagi na znaczne rozprzestrzenienie wychodni glin zwałowych pokrywających niemal całą zachodnią część obszaru arkusza oraz brak innych bezwzględnych ograniczeń wa- runków hydrogeologicznych, geologiczno-inżynierskich i przyrodniczych, wyznaczone obszary możliwej lokalizacji składowisk odpadów zajmują duże powierzchnie. Płaty morenowych glin zwałowych tworzą niemal płaskie powierzchnie wysoczyznowe o spadkach terenu nieprzekraczających 3-4 %. Gliny zwałowe zlodowaceń środkowopolskich stanowiące tutaj naturalną barierę geologiczną mają zróżnicowaną miąższość od 6-8 m na przeważającej czę- ści POLS, do 20-65 m w centralnej części obszaru arkusza (Wola Zadąbrowska, Tomisławice, Cielce) oraz w części północno-wschodniej, w okolicach miejscowości Popów, Pęczniew i Kolonia Brodnia. Gliny zwałowe wykształcone są w postaci glin piaszczystych, sporadycz- nie glin pylastych i glin zwięzłych. Mniej korzystne warunki izolacyjności podłoża występują w kilkunastu małych obszarach, w miejscach, gdzie strop glin, stanowiących naturalną barierę izolacyjną, przykryty jest serią młodszych piasków i żwirów, o miąższości dochodzącej do 2,5 m. W kilku rejonach stwierdzono znaczne miąższości warstwy glin zwałowych (20-65 m), jednak wyznaczone obszary charakteryzują się zmiennymi właściwościami izolacyjności pod- łoża. W wielu miejscach rozpoznanie budowy geologicznej warstw przypowierzchniowych jest niewystarczające, niepotwierdzone profilami otworów wiertniczych, a oparte jedynie o ustalenia Szczegółowej mapy geologicznej Polski (Klatkowa, Załoba, 1990). Ogółem na omawianym terenie przeanalizowano profile geologiczne 82 otworów wiertniczych, z czego 36 otworów znajduje się w obrębie wyznaczonych obszarów (Tabela 6). W bezpośrednim sąsiedztwie otworów nr 6, 14, 16, 20 i 24 można spodziewać się bardzo dobrych właściwości izolacyjnych podłoża. Być może dodatkowe rozpoznanie geologiczno-inżynierskie umożliwi zaprojektowanie w tych rejonach składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne. Na podstawie przeanalizowanych materiałów przyjęto, że najlepsze warunki naturalne do lokalizowania składowisk odpadów obojętnych występują w centralnej części obszaru arkusza (rejon Ustkowa i Cielc), gdzie miąższość izolacyjnej warstwy glin zwałowych przekracza 40 m, a jedynym ograniczeniem warunkowym jest niewielka odległość od terenów zabu-

29 dowanych - poniżej 1 km. Gruba warstwa izolacyjna (10-26 m) występuje również w północ- no-wschodniej części (okolice Kolonii Popów i Kolonii Brodnia) ale tu, oprócz zwartej zabudowy, warunkowe ograniczenia obejmują również obiekty zabytkowe i przyrodnicze prawnie chronione (pomniki przyrody, obszar chronionego krajobrazu). Najmniej korzystne warunki dla lokalizowania potencjalnych składowisk odpadów wy- stępują w północnej części obszaru arkusza, w okolicy miejscowości Klonów i Ostrów Warc- ki. Gliny zwałowe osiągają tu niewielkie miąższości rzędu 7,0-7,4 m, a cały rejon leży w granicach wysokiej ochrony wód podziemnych. Na mapie przedstawiono dodatkowo lokalizację znajdujących się w obrębie arkusza, niezrekultywowanych wyrobisk po eksploatacji kopalin. Wyrobiska mogą być rozpatrywane jako miejsca składowania odpadów po przeprowadzeniu badań geologiczno-inżynierskich i hydrogeologicznych oraz wykonaniu odpowiednich systemów zabezpieczeń. Wyrobiska poeksploatacyjne występują w okolicach miejscowości: Lipicze, Kaszew, Pęczniew, Po- radzew (północna część arkusza), Wola Zadąbrowska, Zielęcin, Góra (część środkowa), Cha- bierów, Łabędzie i Bartochów (południowa część obszaru arkusza). Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania odpadów na- leży traktować jako podstawę późniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawiązaniu do nich, projektowanie odpowiednich badań geologicznych, zgodnie z Rozpo- rządzeniem Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy skła- dowisk na obszarach planowanego składowania odpadów i ich otoczenia, których wyniki opracowuje się w formie dokumentacji geologiczno-inżynierskich i hydrogeologicznych, do- łączonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zagospodarowania terenu dla składo- wania odpadów. Wyznaczone na mapie obszary powinny być uwzględnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale również na etapie uzgadniania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mogących pogorszyć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzględnienia ograniczeń prawnych, odnoszących się do tego typu inwestycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmują za- sięgi występowania w podłożu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowiących do- brą naturalną izolację dla położonych niżej poziomów wodonośnych.

30 Tabela 6 Zestawienie wybranych profili otworów wiertniczych w obrębie wydzielonych potencjalnych obszarów dla lokalizacji składowisk odpadów Głębokość do zwierciadła wody podziemnej wystę- Nr otworu Profil geologiczny Miąższość pującego pod warstwą na mapie Archiwum warstwy izolacyjną dokumen- i nr otworu izolacyjnej [m p.p.t.] tacyjnej strop [m] B zwierciadło zwierciadło warstwy litologia i wiek warstwy nawiercone ustalone [m p.p.t.] 1 2 3 4 5 6 7 0,0 Glina BH 14,2 Piasek Obszar 17 1 14,2 15,7 14,2 18,4 Pył Q 465 24,0 Ił Tr 0,0 Gleba 0,5 Glina zwałowa BH 27,0 Głazy narzutowe Obszar 16 2 26,5 30,0 22,5 30,0 Piasek 584 32,0 Żwir 36,0 Piasek Q 0,0 Gleba 0,7 Glina piaszczysta 7,2 Pył BH 8,4 Glina piaszczysta Obszar 16 3 17,8 Piasek 6,5 25,5 17,8 25 20,7 Glina piaszczysta 25,5 Piasek Q 26,0 Wapienie 42,0 Margle Cr 0,0 Gleba 0,5 Piasek 2,0 Glina zwałowa BH 11,0 Głazy narzutowe obszar 16 4 12,0 Glina zwałowa 21,0 23,0 12,0 597 15,0 Ił 16,0 Glina zwałowa 23,0 Piasek 27,0 Żwir Q 0,0 Gleba 0,2 Piasek BH 1,2 Glina zwałowa obszar 16 5 11,5 Piasek Q 10,3 11,7 11,7 578 12,0 Margle 16,0 Geza Cr 0,0 Gleba 0,5 Glina zwałowa BH 5,0 Glina pylasta 6* 44,3 44,8 17,8 6240034 22,0 Glina piaszczysta 44,8 Piasek różnoziarnisty 51,5 Piasek średnioziarnisty Q 0,0 Gleba BH 0,3 Glina obszar 16 7 6,7 7,0 b.d. 7,0 Piasek 262 11,0 Glina zwałowa Q 0,0 Gleba BH 0,7 Glina piaszczysta obszar 16 8 2,7 3,4 3,4 1,0 Glina Q 572 3,4 Piaskowiec Cr

31 Głębokość do zwierciadła wody podziemnej wystę- Nr otworu Profil geologiczny Miąższość pującego pod warstwą na mapie Archiwum warstwy izolacyjną dokumen- i nr otworu izolacyjnej [m p.p.t.] tacyjnej strop [m] B zwierciadło zwierciadło warstwy litologia i wiek warstwy nawiercone ustalone [m p.p.t.] 1 2 3 4 5 6 7 0,0 Gleba BH 0,3 Glina piaszczysta obszar 16 9 1,0 Glina zwałowa 19,7 20,0 15,0 563 20,0 Piasek 28,0 Glina zwałowa Q 0,0 Gleba 0,4 Glina piaszczysta CAG 4,0 Glina ciężka 10 6,9 6,9 b.d. 132654 7,3 Piasek żwirowaty 8,3 Glina ciężka 12,0 Piasek różnoziarnisty Q 0,0 Gleba 0,4 Piasek BH 0,6 Glina zwałowa obszar 16 11 15,4 16,0 ,2 16,0 Piasek 276 16,5 Żwir 17,5 Glina zwałowa Q 0,0 Gleba 0,3 Piasek 1,0 Glina piaszczysta 6,0 Glina BH 12 9,3 Glina zwałowa 30,0 31,0 7,2 obszar 17 25,7 Glina 28,3 Glina zwałowa 31,0 Piasek 41,5 Pył ilasty Q 0,0 Gleba 0,2 Glina zwałowa 12,5 Piasek BH 14,3 Ił pylasty obszar 17 13 12,3 56,0 17,4 49,5 Piasek 468 54,5 Ił Q 56,0 Rumosz wapieni 58,5 Wapienie Cr 0,0 Nasyp BH 0,5 Glina zwałowa obszar 16 14* 43,0 Piaskowiec 42,5 45,0 10,5 9 45,0 Piaski Q 47,0 Wapienie Cr 0,0 Gleba BH 0,5 Glina piaszczysta obszar 16 15 22,0 Otoczaki 21,5 44,8 17,0 10 24,0 Glina zwałowa 44,8 Piasek Q 0,0 Gleba BH 0,1 Glina zwałowa Q 16* 64,9 65,0 18,0 6240070 65,0 Rumosz wapieni 66,0 Wapienie Cr

32 Głębokość do zwierciadła wody podziemnej wystę- Nr otworu Profil geologiczny Miąższość pującego pod warstwą na mapie Archiwum warstwy izolacyjną dokumen- i nr otworu izolacyjnej [m p.p.t.] tacyjnej strop [m] B zwierciadło zwierciadło warstwy litologia i wiek warstwy nawiercone ustalone [m p.p.t.] 1 2 3 4 5 6 7 0,0 Gleba 0,4 Glina piaszczysta CAG 3,5 Glina pylasta 17 7,8 b.d. b.d. 132653 4,1 Glina morenowa 8,2 Piasek i żwir gliniasty 9,5 Glina morenowa Q BH 0,0 Gleba obszar 16 18 0,5 Glina zwałowa 33,5 34,0 14,0 463 34,0 Piasek Q 0,0 Gleba 0,3 Piasek BH 0,8 Glina piaszczysta obszar 17 19 21,2 22,0 3,4 22,0 Żwir 703 23,0 Piasek 30,0 Żwir Q 0,0 Profil nieznany BH 2,0 Glina zwałowa obszar 17 20* 47,0 49,0 20,0 49,0 Piasek Q

70,0 Tr 0,0 Profil nieznany BH 1,8 Glina zwałowa obszar 17 21* 48,8 Piasek 47,0 48,8 b.d. 286 55,5 Żwir 56,4 Piasek kwarcowy Q 0,0 Gleba BH 0,5 Glina zwałowa obszar 17 22 16,0 Żwir 15,5 16,0 b.d. 503 16,5 Glina zwałowa 35,5 Piasek Q 0,0 Gleba 0,4 Glina zwałowa BH 25,0 Piasek obszar 17 23 24,6 25,0 b.d. 27,0 Glina zwałowa 506 29,0 Piasek 33,5 Glina zwałowa Q 0,0 Gleba 0,5 Piasek gliniasty 2,0 Glina zwałowa BH 10,0 Piasek obszar 17 24 11,5 Glina zwałowa 8,0 53,2 11,1 514 25,0 Piasek 28,2 Glina zwałowa 53,2 Piasek Q 64,5 Ił Tr

33 Głębokość do zwierciadła wody podziemnej wystę- Nr otworu Profil geologiczny Miąższość pującego pod warstwą na mapie Archiwum warstwy izolacyjną dokumen- i nr otworu izolacyjnej [m p.p.t.] tacyjnej strop [m] B zwierciadło zwierciadło warstwy litologia i wiek warstwy nawiercone ustalone [m p.p.t.] 1 2 3 4 5 6 7 0,0 Gleba 0,3 Glina zwałowa 4,0 Piasek BH 4,5 Glina zwałowa obszar 17 25 3,7 34,0 10,8 22,0 Piasek 723 23,0 Glina zwałowa 34,0 Piasek 45,0 Glina zwałowa Q 0,0 Gleba 1,1 Glina BH 1,8 Glina zwałowa obszar 17 26 6,3 7,4 1,8 7,4 Żwir 706 8,0 Glina zwałowa 24,0 Bruk morenowy Q 0,0 Gleba BH 0,5 Glina zwałowa obszar 17 27 9,0 Piasek 8,5 33,0 14,6 455 9,8 Glina zwałowa 33,0 Piasek Q 0,0 Gleba 0,5 Glina piaszczysta 9,0 Piasek BH 10,0 Glina obszar 17 28 8,5 6,5 19,0 Piasek 23,0 725 20,0 Glina 23,0 Piasek Q 40,0 Ił pstry Tr 0,0 Gleba 0,5 Piasek gliniasty BH 2,0 Glina obszar 17 29 15,0 Piasek 13,0 27,0 5,0 719 16,0 Glina 27,0 Piasek 31,5 Glina Q 0,0 Gleba 0,5 Glina pylasta BH 1,9 Piasek 30 1,5 13,0 3,9 obszar 17 10,2 Pył 13,0 Piasek 14,3 Glina zwałowa Q 0,0 Gleba BH 0,4 Glina obszar 17 31 3,5 Glina zwałowa 6,6 14,0 b.d. 717 7,0 Piasek 7,8 Glina zwałowa Q BH 0,0 Gleba obszar 17 32 0,3 Glina zwałowa 26,7 27,0 4,9 716 27,0 Piasek Q 0,0 Gleba BH 0,4 Glina zwałowa, otoczaki 33 21,4 21,8 4, 6240043 21,8 Piasek średnioziarnisty Q 22,0 Margle Cr

34 Głębokość do zwierciadła wody podziemnej wystę- Nr otworu Profil geologiczny Miąższość pującego pod warstwą na mapie Archiwum warstwy izolacyjną dokumen- i nr otworu izolacyjnej [m p.p.t.] tacyjnej strop [m] B zwierciadło zwierciadło warstwy litologia i wiek warstwy nawiercone ustalone [m p.p.t.] 1 2 3 4 5 6 7 0,0 Glina pylasta 2,0 Piasek gliniasty 7,0 Glina 14,5 Pył BH 15,0 Glina obszar 17 34 2,0 29,0 28,0 17,0 Pył 203 20,0 Ił 26,0 Pył 29,0 Piasek Q 43,5 Ił Tr 0,0 Gleba BH 0,3 Glina zwałowa obszar 17 35 2,9 Żwir gliniasty 2,6 12,5 12,5 265 6,0 Piasek 14,0 Glina zwałowa Q 0,0 Nasyp BH 0,4 Glina piaszczysta obszar 17 36 2,2 Piasek 1,8 2,2 0,4 698 3,0 Glina zwałowa 31,0 Muły Q Objaśnienia: CAG – Centralne Archiwum Geologiczne, BH – bank danych HYDRO, Q – czwartorzęd, Tr – trzeciorzęd, Cr – kreda, b.d. – brak danych *- otwory wiertnicze zlokalizowane również na MGP - Plansza B

Tło dla przedstawianych informacji na planszy B stanowi stopień zagrożenia głównego użytkowego poziomu wodonośnego, przeniesiony z arkusza Warta Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (MHP) (Kruk, Garecki, Reczek, 2002). Stopień zagrożenia wód podziemnych przedstawiany na MHP wyznaczono w pięciostopniowym podziale, przyjmując następujące kryteria oceny: − stopień bardzo wysoki – obecność licznych ognisk zanieczyszczeń na terenach o niskiej odporności głównego użytkowego poziomu wodonośnego, niektóre z nich spowodowały już zanieczyszczenie wód podziemnych, − stopień wysoki – obecność ognisk zanieczyszczeń na terenach o niskiej odporności poziomu głównego wód podziemnych, − stopień średni – obszar o niskiej odporności poziomu głównego, ale ograniczonej dostępności*: parki narodowe, rezerwaty, masywy leśne, bez ognisk zanieczyszczeń lub obszar o średniej odporności poziomu głównego z ogniskami zanieczyszczeń,

* „dostępność obszaru” jako jeden z elementów kwalifikujących dany teren była uwzględniana na mapach MHP realizowanych od 2000 roku

35 − stopień niski – obszar o średniej odporności poziomu głównego, bez ognisk zanie- czyszczeń, − stopień bardzo niski – obszar wysokiej odporności poziomu głównego lub o średniej odporności poziomu i ograniczonej dostępności. Jak wynika z przytoczonych wyżej kryteriów stopień zagrożenia wód podziemnych jest funkcją nie tylko parametrów filtracyjnych warstwy izolującej (odporności poziomu wodono- śnego na zanieczyszczenia), ale także czynników zewnętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszczeń, czy obszarów prawnie chronionych. Dlatego też obszarów tych nie należy wprost porównywać z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów.

X Warunki podłoża budowlanego

W granicach arkusza Warta warunki podłoża budowlanego określono dla około 25% jego powierzchni. W części obszaru położonej na zachód od doliny Warty, z określenia warun- ków podłoża budowlanego wyłączono tereny obejmujące przede wszystkim gleby chronione klas I-IVa, ponadto niewielkie powierzchnie zajęte przez lasy, łąki na glebach pochodzenia organicznego, obszary złóż kopalin oraz rejon zwartej zabudowy miasta Warta. W części wschodniej natomiast, pominięto oprócz gleb i łąk chronionych, głównie obszary leśne, a tak- że obszary międzywala rzeki Warty. Wyróżnia się obszary o korzystnych warunkach podłoża budowlanego oraz tereny niekorzystne, utrudniające budownictwo. Warunki korzystne dotyczą znacznej części obszarów położonych na wysoczyznach morenowych po obu stronach doliny Warty, w miejscach nie objętych ochroną gleb i w strefach gdzie nie występują zjawiska geodynamiczne. Wysoczy- zny morenowe, zbudowane są głównie z glin zwałowych zlodowaceń środkowopolskich, a więc z gruntów spoistych: zwartych, półzwartych i twardoplastycznych. Pod względem gra- nulometrycznym są to gliny piaszczyste, podrzędnie piasek gliniasty oraz gliny zwięzłe i mułki rzeczne. Młodszy kompleks glin zwałowych, pochodzący z okresu zlodowacenia Warty posiada mniej korzystne cechy geotechniczne. Część tych utworów objęta jest zabu- rzeniami glacitektonicznymi, które mogą rzutować na utrudnienie warunków geologiczno- inżynierskich i powinny być w przypadku projektów zabudowy objęte wykonaniem dokumentacji geologiczno-inżynierskiej. Fragmenty obszaru stanowiące pokrywy wodnolodowcowe lub tarasy rzeki Warty, zbudowane są z gruntów niespoistych, a więc piasków różnej granulacji i pospółek charakteryzu-

36 jących się stanem średniozagęszczonym bądź zagęszczonym (nawodnione poniżej głębokości 2,0 m). W tych rejonach istnieją również warunki korzystne dla budownictwa. Warunki niekorzystne, utrudniające budownictwo, związane są przede wszystkim z wy- stępowaniem gruntów słabonośnych - organicznych w dolinach rzeki Warty i innych cieków. Obszary takie wyznaczono również w obrębie podmokłych i zabagnionych obniżeń Wyso- czyzny Tureckiej. Grunty te wypełniają również liczne zagłębienia bezodpływowe na wyso- czyźnie, m.in. na północ od Cielec, Zagajewa i Chabierowa. W północno-wschodniej części arkusza, rozciętej szerokimi dolinami Teleszyny i Pichny (w rejonie zapór bocznych zbiornika Jeziorsko), sąsiadują one z terenami zajętymi przez gleby pochodzenia organicznego. Wy- stępują one w rejonie Zasp i Ostrowa Wareckiego na północy oraz Pęczniewa, Ferdynandowa i Jadwichny na wschodzie. Warunki niekorzystne dla budownictwa określają tu takie czynniki, jak płytko (w strefie głębokości do 2,0 m) występujące zwierciadło wód gruntowych, czę- sto agresywnych i powszechne występowanie gruntów słabonośnych. Tworzące je osady, to w dużej mierze grunty organiczne, mady rzeczne: grunty spoiste (gliny i iły) i małospoiste (pyły i piaski gliniaste), o konsystencji plastycznej i miękkoplastycznej oraz grunty niespo- iste: piaski drobne, średnie i pylaste w stanie luźnym, często wysycone wodą już od powierzchni terenu. Odwadniane sztucznie obniżenia depresyjne (powstałe w wyniku budowy zbiornika Jeziorsko), wypełnione są w strefie przypowierzchniowej nieskonsolidowanymi, holoceńskimi osadami akumulacji rzecznej i organicznej (torfy, gytie i namuły). Obwałowa- nie zbiornika od południa spowodowało powstanie polderów cofkowych w rejonie Małkowa i Włynia. Tereny te, jako niekorzystne pod względem warunków budowlanych nie powinny być zabudowywane.

XI Ochrona przyrody i krajobrazu

Pod względem przyrodniczo-krajobrazowym obszar arkusza Warta charakteryzuje się znacznym odsetkiem powierzchni zajętej przez gleby chronione i wody powierzchniowe. Gleby klas bonitacyjnych I-IVa zajmują około 50% obszaru arkusza i występują przede wszystkim na terenie wysoczyzny, natomiast w dolinie Pichny, Jadwichny i Brodni (we wschodniej części obszaru) oraz Teleszyny i Swędrni (w zachodniej części), występują obszary gleb pochodzenia organicznego. Okolice te są stosunkowo ubogie w lasy, które stanowią niespełna 10% powierzchni obszaru arkusza. Kompleksy leśne, administrowane przez nadleśnictwo Sieradz, usytuowane są głównie w południowo-wschodniej części arkusza, w rejonie położonym na wschód od Wły- nia i Kamionacza. Występują tu głównie siedliska boru świeżego i suchego z sosną jako ga-

37 tunkiem dominującym i niewielkim udziałem świerka i modrzewia. Z drzew liściastych wy- stępuje brzoza, dąb i klon, a na gruntach wilgotniejszych - topola i olcha. Część drzewosta- nów ze względu na unikalne walory przyrodnicze i krajobrazowe włączono do Nadwarciań- skiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, który utworzony został w 1998 roku i zajmuje cał- kowitą powierzchnię 27 432 ha. W granicach omawianego arkusza obejmuje on odcinek doliny rzeki Warty wraz ze zbiornikiem Jeziorsko i otaczającymi ją od wschodu lasami. Ma on na celu zachowanie istniejących walorów krajobrazowych, kulturowych i przyrodniczych, sta- nowiąc zaplecze rekreacyjne dla mieszkańców regionu. Przy północnym krańcu arkusza znaj- dują się fragmenty Uniejowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (utworzonego w 1986 r. na powierzchni 18 000 ha), którego celem jest ochrona korzystnej pod względem ekologicz- nym struktury użytków zielonych, lasów i pól uprawnych. W południowej części zbiornika zaporowego Jeziorsko, utworzono w 1998 r. na powierzchni 2 350,6 ha rezerwat ornitologiczny „Jeziorsko”. Przedmiotem ochrony jest ostoja ptaków wodno-błotnych, w tym licznie występujących gatunków ptaków rzadkich i chronionych. Na terenie arkusza ochroną objęto 34 drzewa, reprezentujące rozmaite gatunki: dąb, jesion wyniosły, klon, jawor, wiąz, lipa i sosna. Są to pojedyncze drzewa rosnące przeważnie na terenie zabytkowych założeń parkowych. W 1995 r. na dwóch obszarach bagien śródleśnych i wzdłuż odcinka cieku Mazur utworzono użytki ekologiczne. Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i użytków ekologicznych przedstawiono w tabeli 7. Tabela 7 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i użytków ekologicznych Nr obiektu Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu Miejscowość na ochrony Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) mapie 1 3 4 5 6 7 Warta sieradzki Południowa część zbiornika Pęczniew O – „Jeziorsko” 1 R 1998 zaporowego „Jeziorsko” poddębicki (2 350,6) Dobra turecki Warta 2 P Pęczniew 1998 Pż – jesion wyniosły sieradzki Warta 3 P Ustków 1998 Pż – dąb szypułkowy sieradzki Warta 4 P Ustków 1998 Pż – dąb szypułkowy sieradzki Warta 5 P Ustków 1998 Pż – wiąz szypułkowy sieradzki

38 Nr obiektu Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu Miejscowość na ochrony Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) mapie 1 3 4 5 6 7 Warta 6 P Mikołajewice - park 1998 Pż – dąb szypułkowy sieradzki Warta 7 P Mikołajewice – park 1998 Pż – dąb szypułkowy sieradzki Warta 8 P Mikołajewice – park 1998 Pż – dąb szypułkowy sieradzki Warta 9 P Mikołajewice – park 1998 Pż – dąb szypułkowy sieradzki Warta 10 P Mikołajewice - park 1998 Pż – lipa drobnolistna sieradzki Warta 11 P Warta 1991 Pż –wiąz sieradzki Warta 12 P Warta 1991 Pż – wiąz sieradzki Warta 13 P Warta 1991 Pż – wiąz sieradzki Warta 14 P Warta 1977 Pż – dąb szypułkowy sieradzki Warta 15 P Warta 1977 Pż – dąb szypułkowy sieradzki Warta 16 P Warta 1977 Pż – dąb szypułkowy sieradzki Warta 17 P Warta 1977 Pż – dąb szypułkowy sieradzki Warta 18 P Warta 1977 Pż – dąb szypułkowy sieradzki Warta 19 P Warta 1977 Pż – dąb szypułkowy sieradzki Warta 20 P Warta 1977 Pż – dąb szypułkowy sieradzki Warta 21 P Warta 1977 Pż – dąb szypułkowy sieradzki Warta 22 P Warta 1977 Pż – jawor sieradzki Warta 23 P Warta 1979 Pż – dąb szypułkowy sieradzki Warta 24 P Warta 1979 Pż – dąb szypułkowy sieradzki Warta 25 P Warta 1979 Pż – lipa drobnolistna sieradzki Warta 26 P Warta 1979 Pż – lipa drobnolistna sieradzki Warta 27 P Kamionacz 1979 Pż – dąb szypułkowy sieradzki Warta 28 P Kamionacz 1979 Pż – dąb szypułkowy sieradzki Warta 29 P Kamionacz 1979 Pż – dąb szypułkowy sieradzki Warta 30 P Kamionacz 1979 Pż – jesion wyniosły sieradzki Warta 31 P Kamionacz 1979 Pż – jesion wyniosły sieradzki Warta 32 P Kamionacz 1979 Pż – dąb szypułkowy sieradzki

39 Nr obiektu Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu Miejscowość na ochrony Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) mapie 1 3 4 5 6 7 Warta 33 P Kamionacz 1979 Pż – sosna czarna sieradzki Warta 34 P Kamionacz 1979 Pż – sosna czarna sieradzki Warta 35 P Kamionacz 1979 Pż – świerk pospolity sieradzki P – morena boczna w Pęczniew skarpie zbiornika Jezior- 36 S* Siedlątków-Popowo 1994 poddębicki sko oraz kolonia jaskółki brzegówki „Mazur” Warta 37 U Warta 1995 -naturalny odcinek rzeki sieradzki (3,0) Warta bagno śródleśne 38 U leśnictwo Kamionacz 1995 sieradzki (0,82) Warta bagno śródleśne 39 U leśnictwo Kamionacz 1995 sieradzki (1,19) Rubryka 2: R – rezerwat, P – pomnik przyrody, U – użytek ekologiczny, S* – stanowisko dokumentacyjne przyrody nieożywionej (częściowo na arkuszu Dobra) Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: O – ornitologiczny, rodzaj pomnika przyrody: Pż – żywej, rodzaj obiektu: P – profil Tabela 8 Proponowane ostoje przyrody wg CORINE/NATURA 2000 NATURA 2000 Numer Powierzchnia Motyw Status (Fig. 5) Nazwa ostoi (ha) Typ wyboru ostoi Gatunki Ilość siedlisk 1 2 3 4 5 6 7 8

311 Zbiornik Jeziorsko 4230 W, M Pt (E) Pt, Ss -

Rubryka 4: W – wody śródlądowe i płynące; M – murawy i łąki Rubryka 5 i 7: Pt – ptaki, Ss – ssaki Rubryka 6: (E) – ostoja ptasia o znaczeniu europejskim zaproponowana przez Gromadzkiego i in. (1994), a nieuwzględniona w opracowaniu Grimetta i Jonesa (1989) Dolina Warty wraz z dolnym odcinkiem Pichny znajduje się w obrębie obszaru węzło- wego o znaczeniu międzynarodowym, wyznaczonego w strukturze sieci ekologicznej ECONET (Liro, 1998) jako „Obszar Doliny Środkowej Warty”. Do niego od strony połud- niowej przylega fragment krajowego korytarza ekologicznego „Sieradzkiego Warty” (Fig. 5). Według CORINE/NATURA 2000 (Dyduch-Falniowska i in., 1999) wewnątrz „Obszaru doliny Środkowej Warty” występuje jedna ostoja przyrody o znaczeniu europejskim - „Zbior- nik Jeziorsko” której charakterystykę przedstawiono w tabeli 8.

Fig. 5. Położenie arkusza Warta na tle systemów ECONET (Liro, 1998) i CORINE/NATURA 2000 (Dy- duch-Falniowska i in., 1999) System ECONET 1 − granica obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym, jego numer i nazwa: 19M − Doliny Środkowej War- ty; 2 − krajowe korytarze ekologiczne, ich numery i nazwy: 37k – Prosny; 38k – Sieradzki Warty System CORINE/NATURA 2000 europejskie ostoje przyrody, ich numery i nazwy: 3 – o powierzchni większej niż 100 ha: 257 – Dolina Środkowej Warty; 311 – Zbiornik Jeziorsko; 4 − o powierzchni mniejszej niż 100 ha: 332 − Olbina, 5 – większe jeziora

XII Zabytki kultury

Najdawniejsze ślady osadnictwa w rejonie objętym granicami arkusza Warta pochodzą z neolitu - młodszej epoki kamienia (około 3000-1600 lat p.n.e.) i są reprezentowane przez kulturę amfor kulistych (osada wielokulturowa w Nobeli). Rozwój osadnictwa nasila się w początkach epoki żelaza (700-300 lat p.n.e.) i związany jest z kulturą łużycką, charaktery- zującą się powstaniem grodów obronnych oraz cmentarzysk ciałopalnych. W okresie tym nastąpiło znaczne zagęszczenie osadnictwa, szczególnie wzdłuż krawędzi dolin rzecznych.

41 W okresie późnorzymskim (200-400 lat p.n.e.) na obszarze tym rozwijały się kultury: prze- worska, grobów kloszowych i prapolska. Większość zarejestrowanych stanowisk archeolo- gicznych to stanowiska wielokulturowe, zawierające relikty osadnictwa z różnych epok ar- cheologicznych. Szeroko pojętą kulturę łużycką reprezentują ślady osadnictwa znane z Nobeli i rejonu Kamionacza. Osadom towarzyszą cmentarzyska ciałopalne, znane również z rejonu Włynia, Brzegu, Góry, Bartochowa i Cielec. Główny trzon osadnictwa pradziejowego uzu- pełniony jest przez osadnictwo średniowieczne, datowane na XI-XIV wiek (cmentarzyska szkieletowe w Brzegu i Górze, grodzisko stożkowate w Małkowie i gródki w Pęczniewie i Brodni). Spośród zabytkowych obiektów sakralnych, architektonicznych i technicznych wystę- pujących na terenie arkusza Warta zaznaczono te, które umieszczone są w rejestrze Konser- watora Zabytków w Sieradzu. Najwięcej zabytkowych obiektów zlokalizowanych jest w miejscowości Warta, której układ przestrzenny średniowiecznego miasta objęty jest strefą ścisłej ochrony konserwatorskiej. W skład zespołu urbanistycznego wchodzą: gotycki kościół o barokowym wnętrzu z 1340 r., odrestaurowany w XX w.; zespół klasztorny Bernardynów z barokowym kościołem z lat 1479-1482, późnorenesansową kaplicą kopułową z 1610 r. oraz budynkiem klasztornym z XV w.; zespół klasztorny Bernardynek z kościołem z 1770 r. (odbu- dowanym po pożarze w 1955r), budynkiem klasztoru z drugiej połowy XVIII w. i dzwonnicą- bramą z przełomu XVIII i XIX w. Inne zabytkowe budowle miasta reprezentują: kaplica cmen- tarna z pierwszej połowy XIX w., murowany ratusz z 1842 r., rozbudowany w czasach współ- czesnych, dawne jatki z połowy XIX w. oraz kilka zachowanych kamienic z tego okresu. Na obszarze arkusza zachowały się cztery interesujące kościoły drewniane o konstrukcji zrębowej: w Pęczniewie (1761 r.), Brodni (XVIII w., rozbudowany w 1866 r.), Górze (1793 r.) i Kamionaczu (1840-45) wraz z dzwonnicą z połowy XIX w. Architekturę świecką reprezentują pałace i dworki, przeważnie stanowiące główny element założeń pałacowo-parkowych. Są to głównie budowle klasycystyczne i późnoklasycy- styczne z końca XVIII i pierwszej połowy XIX wieku, w wielu przypadkach pozostające w ruinie. Na uwagę zasługują następujące obiekty: w Małkowie okazały neoklasycystyczny zespół pałacowo-parkowy Biernackich (zbudowany w latach 1810-1820, przebudowany po 1912 r.), z pawilonem ogrodowym, otoczony parkiem o charakterze krajobrazowym; w Ciel- cach dwór staropolski z pierwszej połowy XIX w., otoczony parkiem; w Mikołajewicach dwór z przełomu XVIII/XIX w. i pozostałości parku krajobrazowego. W Krąkowie i Ustko- wie ochroną konserwatorską objęte są jedynie resztki zabudowań dworskich.

42 Do zabytkowych obiektów technicznych należą wiatraki zlokalizowane w Brodni i Za- górkach. W obrębie omawianego terenu znajduje się kilka pomników i miejsc pamięci narodo- wej. W Warcie, Jeziorsku i Poprężnikach znajdują się mogiły powstańców z 1863 roku, a w Goszczanowie, Pęczniewie, Glinnie i Kamionaczu - zbiorowe mogiły żołnierzy z I Wojny Światowej oraz z 1939 roku.

XIII Podsumowanie

Zasadniczym elementem morfologii terenu jest wysoczyzna plejstoceńska, rozcięta do- liną rzeki Warty i jej dopływów. Obszar arkusza jest rejonem typowo rolniczym, o niewielkim stopniu uprzemysłowienia. Rozwojowi rolnictwa sprzyjają dobrej jakości gleby, szcze- gólnie rozwinięte na terenach położonych na zachód od doliny Warty. Gleby wyższych klas bonitacyjnych i łąki na glebach pochodzenia organicznego zajmują znaczną powierzchnię, stanowiąc użytki chronione. W ostatnich latach na rzece Warcie powstał duży zbiornik retencyjny „Jeziorsko”. Jego unikalny charakter, walory przyrodnicze (liczne gatunki ryb oraz ptaków) i rekreacyjne stwa- rzają szansę rozwoju agroturystyki. Omawiany obszar jest stosunkowo bogaty w złoża kopaliny pospolitej - kruszywa naturalnego, które są eksploatowane w niewielkich piaskowniach i żwirowniach na podstawie ważnych koncesji. Są to jednak złoża małe, o niezbyt korzystnych parametrach geologiczno- górniczych i jakościowych kopaliny. W chwili obecnej jest zagospodarowanych dziewięć złóż, które zlokalizowane są głównie na południe od Warty oraz w rejonie Chabierowa. Pozo- stałych siedem, to złoża wyeksploatowane względnie zaniechane, albo dotychczas nie posia- dają użytkownika. Omawiany obszar został szczegółowo rozpoznany pod kątem występowania kruszywa naturalnego. Na podstawie materiałów archiwalnych wyznaczono cztery obszary perspektywiczne występowania piasków i piasków ze żwirem. W granicach obszarów perspektywicznych Wroniawy i Góra wyznaczono obszary prognostyczne dla piasków budowlanych o sza- cunkowych zasobach każdego z nich rzędu 1 mln m3. Wody podziemne są podstawowym źródłem zaopatrzenia regionu w wodę. Głównym użytkowym poziomem wodonośnym jest poziom górnokredowy z ujęciem dla miasta Warta, którego wydajność przekracza 100 m3/h. Znaczna część powierzchni terenu została wyłączona z oceny warunków budowlanych z uwagi na występowanie chronionych gleb wysokich klas bonitacyjnych, lasów bądź tere-

43 nów narażonych na zalania powodziowe, ograniczonych izolinią jej maksymalnego zasięgu z 1997 roku. Warunki korzystne do zabudowy występują na zachód i wschód od doliny Warty i grupują się głównie w rejonach istniejącej zabudowy. Na obszarze arkusza Warta istnieją korzystne warunki dla lokalizacji składowisk jedynie odpadów obojętnych. Naturalna warstwa izolacyjna, wykształcona głównie w postaci glin zwałowych, ma średnią miąższość 10-20 m i zajmuje znaczne obszary na zachód od doliny rzeki Warty. Z punktu widzenia budowy geologicznej najkorzystniejsze warunki dla lokalizowania przyszłych składowisk tego typu stwierdzono w centralnej części obszaru arkusza, w rejonie miejscowości Ustków i Cielce, gdzie miąższość warstwy izolacyjnej glin zwało- wych przekracza 40 m, a ograniczenia warunkowe wynikają jedynie z obecności terenów za- budowanych. Najmniej korzystne warunki dla lokalizowania potencjalnych składowisk odpadów wy- stępują w północnej części obszaru arkusza. Wytypowane obszary należy brać pod uwagę również przy rozpatrywaniu lokalizacji innych inwestycji niż składowiska odpadów, gdyż wskazane tereny spełniają w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska ujęte w ustawodawstwie polskim. Dolina Warty wraz ze zbiornikiem zaporowym objęta jest przyrodniczym Obszarem Doliny Środkowej Warty i częścią korytarza ekologicznego o znaczeniu krajowym. W jej otoczeniu utworzono Nadwarciański Obszar Chronionego Krajobrazu, w obrębie którego ści- słą ochroną objęto południową część akwenu Jeziorsko, ustanawiając rezerwat ornitologiczny. Przyszłość tego obszaru będzie związana z dalszym rozwojem dominującej formy go- spodarki, czyli rolnictwa i hodowli (z głównym ośrodkiem administracyjnym i usługowym w Warcie). Dla terenów położonych wokół zbiornika Jeziorsko szansą rozwoju ekonomiczne- go jest rozbudowa bazy turystyczno-wypoczynkowej.

XIV Literatura

ANDRZEJCZAK W., (pr. zbior.), 2002 - Raport o stanie środowiska w woj. łódzkim w 2001 roku. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi. Biblioteka Monitorin- gu Środowiska. Łódź. BANK DANYCH HYDRO - Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa BIERKOWSKA M., SZADKOWSKA M., 1993 - Ocena stopnia zagrożenia i zanieczyszczenia wód podziemnych województwa sieradzkiego wraz z projektem sieci monitorin- gu regionalnego zwykłych wód podziemnych. Arch. Urzędu Woj. w Łodzi - delegatura w Sieradzu.

44 CENTRALNE ARCHIWUM GEOLOGICZNE - Państwowy Instytut Geologiczny, Warsza- wa CHOJECKI L., 1992 - Karta rejestracyjna kruszywa naturalnego nienormowanych żwirów i piasków dla celów budownictwa ze złoża „Bartochów-Zachód II”. Arch. Urzędu Woj. w Łodzi - delegatura w Sieradzu.

CHOJECKI L., 1994 - Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża kruszywa naturalnego – nienormowanych piasków z domieszką żwirów dla potrzeb budownictwa „Gołuchy”. Arch. Urzędu Woj. w Łodzi - delegatura w Sieradzu.

CHOJECKI L., 1999 - Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża kruszywa naturalnego (piasku ze żwirem) „Chabierów III”. Arch. Urzędu Woj. w Łodzi - delegatura w Sieradzu. ĆWIKLIK T., 1964 - Sprawozdanie (negatywne) z przeprowadzonych prac zwiadowczych w rejonie woj. poznańskiego za złożami iłów dla ceramiki budowlanej w miejscowo- ściach Błaszki, Kalinowa, Kobylniki. Arch. Urzędu Woj. w Łodzi - delegatura w Sie- radzu. DYDUCH-FALNIOWSKA A. i inni, 1999 - Ostoje przyrody w Polsce. (CORINE). Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. GARECKI J., KAPERA H., KRUK L., BOJAKOWSKA I. 1999a - Objaśnienia do Mapy geologiczno-gospodarczej w skali 1:50 000 ark. Warta (624). Państw. Inst. Geol. Warszawa. GARECKI J., KAPERA H., KRUK L., BOJAKOWSKA I. 1999b - Mapa geologiczno- gospodarcza w skali 1:50 000 ark. Warta (624). Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Ge- ol. Warszawa. GÓRAJEK K., 1988 - Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego (piasku i piasku ze żwirem) dla celów drogowych „Małków II”. Arch. Urzędu Woj. w Łodzi - delegatura w Sieradzu.

GÓRAJEK K., 1995 - Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża kruszywa naturalnego (piasku) „Małków III”. Arch. Urzędu Woj. w Łodzi - delegatura w Siera- dzu.

GÓRAJEK K., 1997 - Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża kruszywa naturalnego (piasku) „Małków IV” wraz z dodatkiem. Arch. Urzędu Woj. w Łodzi - delegatura w Sieradzu.

45 GÓRAJEK K., 1998 - Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża kruszywa naturalnego (piasku ze żwirem) „Duszniki”. Arch. Urzędu Woj. w Łodzi - delegatura w Sieradzu.

GÓRAJEK K., 2000a - Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża kruszywa naturalnego (piasku ze żwirem) „Duszniki III”. Arch. Urzędu Woj. w Łodzi - delegatura w Sieradzu.

GÓRAJEK K., 2000b - Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża kruszywa naturalnego (piasku ze żwirem) „Małków V”. Arch. Urzędu Woj. w Łodzi - delegatura w Sieradzu.

GÓRAJEK K., 2001 - Dodatek do uproszczonej dokumentacji geologicznej w kat. C1 złoża kruszywa naturalnego (piasku ze żwirem) „Duszniki II”. Arch. Urzędu Woj. w Łodzi - delegatura w Sieradzu. GÓRAJEK K., 2003 - Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego (piasku) „Bar-

tochów-Zachód III”. w kat. C1. Arch. Urzędu Woj. w Łodzi - delegatura w Sieradzu. GRZEŚKOWIAK W i inni (red. Płochniewski Z.), 1989 - Objaśnienia do Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:200 000 ark. Kalisz. Wyd. Geol. Warszawa. GRZEŚKOWIAK W., RODZIEWICZ B. i in., 1985 - Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:200 000 ark. Kalisz. Wyd. Geol. Warszawa. INSTRUKCJA opracowania i aktualizacji Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000. Państw. Inst. Geol., Warszawa, 2002. JASIŃSKA T., 1979 - Sprawozdanie z badań geologicznych wykonanych na terenach miej- scowości Podkowa-Lipicze. Arch. Urzędu Woj. w Łodzi - delegatura w Sieradzu. JOCHEMCZAK W., 1988 - Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego (piasku) „Cha- bierów” dla lokalnych potrzeb budowlanych i drogowych w gminie Błaszki. Arch. Urzędu Woj. w Łodzi - delegatura w Sieradzu.

KAŁUZIAK M., 1999 - Dodatek nr 2 do uproszczonej dokumentacji geologicznej w kat. C1 złoża kruszywa naturalnego „Poradzew”. Arch. Urzędu Woj. w Łodzi - delegatura w Sieradzu. KĘDZIERSKA J., 1980 - Sprawozdanie z badań geologicznych dla określenia warunków występowania serii piaszczysto-żwirowej w formach kopalnych na terenie woj. sieradzkiego. Arch. Urzędu Woj. w Łodzi - delegatura w Sieradzu. KLATKOWA H., ZAŁOBA M., 1992 - Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000. Arkusz Warta (624). Państw. Inst. Geol. Warszawa.

46 KLATKOWA H., ZAŁOBA M., 1999 - Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000. Arkusz Warta(624). Państw. Inst. Geol., Warszawa. KLECZKOWSKI A. S., 1990 - Mapa obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony w skali 1:500 000. AGH w Krakowie. KONDRACKI J., 1998 - Geografia regionalna Polski. PWN Warszawa.

KUGLER A., 1999 - Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża kruszywa naturalnego - piasku „Bartochów”. Arch. Urzędu Woj. w Łodzi - delegatura w Sieradzu. LIRO A. (red.), 1998 - Strategia wdrażania krajowej sieci ekologicznej ECONET - Polska. Wydawnictwo Fundacji IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Państw. Inst. Geol. Warszawa. ŁUCIUK I., 1970 - Orzeczenie z prac geologiczno-poszukiwawczych za kruszywem natural- nym w rejonach: Góra, Poradzew I, Poradzew II, Stojanów i Wroniawy. Arch. Urzę- du Woj. w Łodzi - delegatura w Sieradzu.

OSENDOWSKA E., 1990 - Dokumentacja geologiczna w kat. C1 z jakością w B złoża kruszywa naturalnego (piasku) „Małków-Bartochów” Arch. Urzędu Woj. w Łodzi - delegatura w Sieradzu. PACZYŃSKI B. (red.), 1995 - Atlas hydrogeologiczny Polski w skali 1:500 000. Państw. Inst. Geol. Warszawa. PORĘBSKA-WANAT B., 2002 - Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego -

piasku „Chabierów IV” w kat. C1 Arch. Urzędu Woj. w Łodzi - delegatura w Siera- dzu. PRZENIOSŁO S., (red.), 2002 - Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce we- dług stanu na 31. 12. 2001 rok. Państw. Inst. Geol. Warszawa. ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 roku (Dz. U. Nr 165 z 4 października 2002 r. poz. 1359). Warszawa. RÜHLE E., (red.) 1986 – Mapa geologiczna Polski w skali 1: 500 000. Inst. Geol. Warszawa. SILIWOŃCZUK Z. i inni, 1976 – Program poszukiwań kruszywa naturalnego w wojewódz- twie sieradzkim. Centr. Arch. Geol. PIG w Warszawie. WOŚ A., 1996 – Zarys klimatu Polski. Wyd. Nauk. UAM. Poznań. WOŹNIAK K., STASIAK T., 1977 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego (piasku) „Góra” przeznaczonego dla potrzeb budownictwa. Centr. Arch. Geol. PIG. Warszawa.