SPIS TREŚCI DYDAKTYKA Agnieszka Włodarczyk System ochrony zabytków w Polsce...... 2 WSPÓŁCZESNOŚĆ Maria Fabisiewicz 1/93/2009/XXIV Powiatowa Biblioteka Publiczna w Sieradzu dla turystów i krajoznawców...... 5 Zygmunt Kamiński Numer dofinansowany ze środków Powiat sieradzki 1999-2008...... 6 Starostwa Powiatowego w Sieradzu HISTORIA Andrzej Ruszkowski Powiat sieradzki na przestrzeni wieków...... 12 Józef Szubzda WYDAWCA Starostowie sieradzcy...... 17 Oddział PTTK Zdzisław Włodarczyk Udział wyrobów sieradzkiej manufaktury włókienniczej w Sieradzu. w wystawach wytwórczości Królestwa Polskiego...... 21 [email protected] ETNOGRAFIA Małgorzata Dziurowicz - Kaszuba Zimowe zwyczaje i obrzędy w Sieradzkiem...... 22

ADRES REDAKCJI GEOGRAFIA I OCHRONA PRZYRODY Barbara Plichta 98-200 Sieradz Podworski park w Kościerzynie...... 25 ul. Żwirki i Wigury 4 tel. (043) 827 16 41 ZABYTKI Jadwiga Brożyńska [email protected] Malarstwo Szczepana Andrzejewskiego...... 27 Józef Szubzda Sieradzka rezydencja starościńska...... 31 ARCHEOLOGIA REDAKCJA: Marek Urbański Andrzej Ruszkowski Wczesne średniowiecze w okolicach Sieradza...... 34 - przewodniczący STĄD ICH RÓD Rafał Bogusławski Tadeusz Górecki Elżbieta Nejman Góreccy z Maciszewic koło Błaszek...... 36 Józef Szubzda POZNAJEMY WŁASNY REGION Marek Urbański Elżbieta Nejman Zdzisław Włodarczyk Opisanie Klonowej,wsi starostwa narodowego...... 38 Janusz Ziarnik Elwira i Rafał Bogusławscy Nowa kapliczka w Stoku Polskim...... 40 Rafał Bogusławski Stok Polski - krótka nota historyczna...... 41 STALE WSPÓŁPRACUJĄ: RECENZJE Krystyna Brodowska Aneta Remiszewska-Grzesiak Jadwiga Brożyńska Sekrety tradycji i szczypta nowoczesności – rzecz o książce Małgorzata Dziurowicz -Kaszuba B. Łuczak-Skarżyńskiej pt. „Szczypta Burzenina”...... 42 Zygmunt Kamiński LISTY Jerzy Kowalski Jerzy Grzywacz Janusz Matusiak Kilka słów do wypowiedzi Aleksandra Lipatowa...... 43 Jerzy Paszkowski Z ŻYCIA PTTK Irena Witkowska Andrzej Ruszkowski U przyjaciół w Kaliszu w 100- lecie PTK – PTTK...... 44 Redakcja nie wypłaca honorariów oraz zastrzega sobie prawo skracania Redakcja pisma ,,Na sieradzkich szlakach” dziękuje tekstów przyjętych do druku. Panu Wojciechowi Bogusławskiemu za nieocenioną pomoc w realizacji naszej strony www.nasieradzkichszlakach.webpark.pl SKŁAD Ewa Musiał KSIĘGARNIA ,,RÓŻA”

DRUK PIEKA-DRUK Za p r a s z a 98-200 Sieradz ul. Przyjazna 5 Sieradz, Rynek 19 tel. 043 822 57 37

Na sieradzkich szlakach 1 DYDAKTYKA

za jej prawidłową realizację jest aktualny dysponent zabytku System ochrony zabytków (właściciel lub posiadacz). w Polsce Na podstawie art. 4 omawianej ustawy, ochrona zabytków polega, w szczególności, na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i Agnieszka Włodarczyk finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie, zapobieganie System ochrony zabytków w Polsce uległ w ostatnich zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości latach dużym zmianom. Od dnia 17 listopada 2003 r. obowiązuje zabytków, udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania bowiem ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i z zabytków, przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568), która uchyliła nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę, kontrolę stanu dotychczas obowiązującą, przez ponad czterdzieści lat ustawę z zachowania i przeznaczenia zabytków, uwzględnianie zadań dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury (t.j. Dz. U. z 1999 ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym r. Nr 98, poz. 1150 ze zm.). Powyższa regulacja wprowadziła oraz przy kształtowaniu środowiska. Powyższy katalog szereg nowych rozwiązań systemowych, a tym samym przejawów ochrony zabytków, ma charakter otwarty i jest dostosowała polskie prawo do standardów Unii Europejskiej. jedynie przykładowy. Zakres przedmiotowy nowej ustawy obejmuje przedmiot i Natomiast na podstawie art. 5 ustawy opieka formy ochrony zabytków oraz opieki nad nimi, zasady tworzenia nad zabytki sprawowana przez właściciela lub posiadacza krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami polega, w szczególności, na zapewnieniu warunków oraz finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i naukowego badania i dokumentowania zabytku, prowadzenia robót budowlanych przy zabytkach, a także organizację organów prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych ochrony zabytków. przy zabytku, zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego Kwestie dotyczące zabytków reguluje szereg innych otoczenia w jak najlepszym stanie, korzystania z zabytku ustaw, a mianowicie o muzeach, o bibliotekach, o języku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości, polskim, prawo ochrony środowiska, o ochronie przyrody, o popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku gospodarce nieruchomościami, o planowaniu i zagospodarowaniu oraz jego znaczeniu dla historii i kultury. Istota opieki przestrzennym, prawo budowlane, ale także o ochronie danych nad zabytkami, została określona w sposób otwarty, tzn. przez osobowych i o ochronie informacji niejawnych. W związku z podanie tylko wybranych, najbardziej charakterystycznych jej powyższym przepisy ustawy o ochronie zabytków i opiece cech. Rola dysponenta zabytku w tym zakresie sprowadza się do nad zabytkami powinny być interpretowane i stosowane z zachowania zabytku w jak najlepszym stanie oraz udostępnienia uwzględnieniem innych ustaw, mających charakter przepisów go innym osobom, w tym specjalistom przygotowanym do szczególnych. Przykładowo przy sprzedaży zabytkowych prowadzenia odpowiednich prac przy zabytku, np. naukowych nieruchomości stosować należy zasady, przewidziane w ustawie czy konserwatorskich. Celem opieki nad zabytkiem jest jak z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. najdłuższe utrzymanie go w jak najlepszym stanie oraz jak U. z 2000 r. Nr 46, poz. 543 ze zm.). najlepsze jego wykorzystanie dla dobra całego społeczeństwa. 1. Ustawowa definicja zabytku Biorąc pod uwagę walory historyczne czy naukowe zabytku, Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami przestaje on być tylko i wyłącznie prywatnym dobrem zawiera definicję zabytku. Jest to nieruchomość lub rzecz właściciela, którego prawa ulegają ograniczone. Możliwość ruchoma, ich części lub zespoły będące dziełem człowieka lub takiego ustawowego ograniczenia sygnalizuje art. 140 k.c., związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej zawierający ogólną definicję prawa własności rzeczy1. epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie Szczególnym rodzajem ochrony zabytków jest społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, ochrona dziedzictwa archeologicznego, która polega w artystyczną lub naukową. Pojęcie zabytku w art. 3 pkt. 1 szczególności na zachowaniu stanowisk archeologicznych w cytowanej ustawie jest ograniczone do rzeczy, czyli przedmiotu stanie nienaruszonym. Dziedzictwo archeologiczne ma charakter materialnego, zgodnie z art. 45 k.c. Oznacza to, iż z ustawowej nieodnawialny, ponieważ nie da się odtworzyć raz naruszonego ochrony nie mogą korzystać dobra niematerialne. układu warstw. Jedynym sposobem ochrony tego zasobu jest Natomiast zabytkiem archeologicznym jest każdy ślad zachowanie miejsc zalegania zabytków w stanie nienaruszonym, działalności człowieka znajdujący się w ziemi lub pod wodą, tak, aby kolejne pokolenia mogły poznawać swoją przeszłość, którego zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na stosując coraz bardziej skuteczne a jednocześnie mniej inwazyjne posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Można metody badawcze. Dotyczy to także archeologicznych badań wyróżnić dwa typy zabytków archeologicznych – ruchome wykopaliskowych, które są dopuszczalne tylko na stanowiskach i nieruchome. Zabytki ruchome to przedmioty związane z zagrożonych zniszczeniem. działalnością człowieka w przeszłości. Z perspektywy nauki 3. Formy i sposób ochrony zabytków i dziedzictwa znacznie ważniejsze są jednak archeologiczne W porównaniu z poprzednio obowiązującym zabytki nieruchome – stanowiska archeologiczne, czyli zespoły stanem prawnym katalog form ochrony zabytków z art. 7 obiektów o charakterze kultowym, grobowym, mieszkalnym omawianej ustawy, został wyraźnie rozbudowany, ponieważ lub gospodarczym, otaczający je układ warstw glebowych oraz poza przewidzianymi w poprzedniej regulacji - uznaniem znajdujące się w nich zabytki ruchome za pomnik historii oraz wpisywaniem do rejestru zabytków 2. Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami wprowadzone zostały dwie zupełnie nowe formy ochrony, a W samej nazwie ustawy wprowadzono podział działań mianowicie tworzenie parków kulturowych oraz dokonywanie poświęconych zachowaniu zabytków na ochronę zabytków ustaleń ochrony w miejscowych planach zagospodarowania i opiekę nad zabytkami. Rozróżnienie wynika z faktu, że przestrzennego. ochrona zabytków, w przeciwieństwie do opieki nad zabytkami, Rejestr zabytków, dla zabytków znajdujących się realizowana jest przez organy administracji publicznej (rządową na terenie województwa prowadzi wojewódzki konserwator i samorządową), działające w zakresie posiadanych kompetencji zabytków. Do rejestru wpisuje się zabytek nieruchomy na i interesie publicznym. Natomiast opieka nad zabytkiem ma podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora charakter zindywidualizowany, co oznacza, że odpowiedzialnym zabytków z urzędu bądź na wniosek właściciela zabytku 2 Na sieradzkich szlakach nieruchomego lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy. Do rejestru wpisuje się zabytek Zabytki nieruchome w powiecie sieradzkim wg ruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków konserwatora zabytków na wniosek właściciela tego zabytku. BŁASZKI – gm.: Błaszki: dom społeczny „Błaszkowianka”, XIX/XX, łaźnia W odróżnieniu od rejestru zabytków, wśród form miejska, pocz. XX, kościół św. Anny, mur. 1779-1789; Błaszki – Maciszewice: ochrony zabytków nie została wymieniona ewidencja zabytków, dworzec PKP, pocz. XX; Brończyn: kaplica Najśw. Marii Panny, 1754, park która jest podstawą do sporządzania programów opieki nad dworski, XVIII, XIX; Domaniew: dwór, pocz. XX; Garbów: park; Gruszczyce: zabytkami przez województwa, gminy i powiaty. Jednak rola kościół św. Stanisława, drewn., 1790; Jasionna: zespół dworski, XVIII-XX: ewidencji dla sytemu ochrony zabytków jest znacząca, z uwagi dwór, park; Kalinowa: kościół św. Marii Magdaleny, zespół dworski, 1 poł. XIX, 1916, dwór, park; Kamienna: kościół fil. św. Trójcy, drewn., 1595, 1770, 1890; na okoliczność, iż powinny być w niej uwzględnione wszystkie Kobylniki: zespół dworski, XIX, pocz. XX, dwór, park; Kociołki: park, XIX/XX; zabytki, niezależnie czy są wpisane do rejestru zabytków, czy Łubna-Jarosłaj: wiatrak (nr 39), 1919; Równa: park dworski; Sędzimirowice: też nie. Tym samym ewidencja stanowi bazę bardziej kompletną dwór, pocz. XIX; Włocin: wiatrak, ok. 1920; Wojków: kościół Niepokalanego niż rejestr zabytków. Obecnie prowadzone są prace nad Poczęcia NMP, 1904-1908; Wrząca: zespół dworski, 1 poł. XIX, dwór, park z porządkowaniem rejestru zabytków. aleją dojazdową, aleja Wrząca-Gruszczyce. Zgodnie z art. 22 ustawy powinny być trzy rodzaje BRĄSZEWICE – gm.: Kurpie: młyn wodny, Starce: park, poł. XIX. BRZEŹNIO – gm.: Barczew: dwór, 1 poł. XIX; Brzeźnio: zespół kościoła par. ewidencji zabytków, a mianowicie: krajowa ewidencja zabytków, św. Idziego, 1755-61, rozbud. pocz. XX: kościół, dzwonnica, plebania; Dębołęka: wojewódzka ewidencja zabytków oraz gminna ewidencja zespół dworski i folwarczny z 2 poł. XIX – XX: dwór, park z aleją dojazdową, zabytków, prowadzone odpowiednio przez Generalnego folwark (budynek gospodarczy, spichrz, stajnia z wozownią, stodoła, kuźnia, Konserwatora Zabytków, wojewódzkich konserwatorów obora, brama); Kliczków Mały: kościół św. Jana Nepomucena, drewn., 1764r., zabytków oraz wójtów (burmistrzów, prezydentów miast). dzwonnica, zespół dworski, pocz. XIX: dwór drewn., park; Kliczków Wielki: Powstanie wskazanych ewidencji napotyka niestety trudności. zespół dworski, 1 poł. XIX: dwór, park; Pyszków: pałac, pocz. XIX; Tumidaj: karczma drewniana, k. XVIII/XIX. Podstawową ewidencją powinna być wojewódzka ewidencja BURZENIN – gm.: Burzenin: kościół św. Krzyża, drewn., 1642/1917; zabytków sporządzona przez wojewódzkiego konserwatora Niechmirów: oficyna dworska, XVIII/XIX, park, XVIII/XIX; Witów: pałac, zabytków. Z powodów trudności w funkcjonowaniu poł. XVII; Wolnica Niechmirowska: relikt dworu, pocz. XIX. wojewódzkich urzędów ochrony zabytków, jej powstanie jest GOSZCZANÓW – gm.: Chlewo: kościół św. Benedykta, 1779- opóźnione. Natomiast zadanie prowadzenia krajowej ewidencji 1780;Goszczanów: kościół św. Marcina, 1660; Stojanów: zespół dworski, zabytków przekazane zostały do realizacji przez Krajowy XVIII, XIX: dwór, park.; Świnice Kaliskie: kaplica dworska, XVIII. KLONOWA – gm.: Górka Klonowska: park, Klonowa: wiatrak (nr 24), 1932. Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków. SIERADZ – gm.: Biskupice: pałac, pocz. XX, spichlerz, 1 poł. XIX; Chojne: Starosta, w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem kościół św. Anny, XVI-XX, dwór, XVII, pocz. XIXw., park (z zadrzewieniem zabytków, może umieścić na zabytku nieruchomym wpisanym do wokół kościoła); Dąbrowa Wielka: kościół św. Michała Archanioła, drewn., rejestru znak informujący o tym, iż zabytek ten podlega ochronie. pocz. XVIII, zespół dworski, 2 poł. XVIII, 1 poł. XIXw.; Dzierlin: dwór, XVIII- Forma znaku została precyzyjnie określona w rozporządzeniu XX; Kłocko: kościół paraf. św. Walentego, drewn., ok. 1756; Kuśnie: kaplica Ministra Kultury z dnia 9 lutego 2004 r. w sprawie znaku dworska, XVIII; Męcka Wola: oficyna dworska, 1 poł. XIX, park, 1 poł. XIX; Męka Księża: kościół św. Wojciecha, drewn.-mur., XVII, XIX; Podłężyce: park informacyjnego umieszczanego na zabytkach nieruchomych dworski z aleją dojazdową, poł. XIX; Woźniki: zajazd, 1 poł. XIX w. wpisanych do rejestru zabytków. (Dz. U. Nr 30, poz. 259). SIERADZ – m.: Sieradz: kościół farny Wszystkich Świętych wraz z otoczeniem Kolejną formą ochrony zabytku, obok wpisu zabytku , ok. 1370, rozbud. 1648-1982, 1930; - kościół cmentarny p.w. św. Ducha, drewn., do rejestru jest uznanie go za pomnik historii. Uznany za XVIII, - kościół p.w. Chrystusa Najwyższego Arcykapłana, pl. Kościuszki 19, pomnik historii może być zabytek nieruchomy, ale także parki pocz. XX, - kaplica dworska, ob. kościół par. p.w. św. Kajetana, ul. Krakowskie kulturowe. Często zachodzi sytuacja zbiegu dwóch form ochrony Przedmieście, k. XIX, - zespół klasztorny dominikanów, XIII, przebud.XIV- XVIII, XIX i pocz. XX: kościół p.w. św. Stanisława, klasztor, - park miejski „Dziki w stosunku do tego samego zabytku, a mianowicie uznanie za Ogród”, - d. oficyna dworska z Wrzącej, ob. tzw. „dwór modrzewiowy” drewn.; pomnik historii zabytków nieruchomych wpisanych są do rejestru budynek Liceum Ogólnokształcącego, 1926, rozbud. po 1945; teatr miejski, przed zabytków. Uznanie za pomnik historii oznacza zatem nadanie 1874; zajazd, ul. Kościuszki 3, XIX; budynek OSP, ul. Krakowskie Przedmieście danemu zabytkowi lub parkowi kulturowemu szczególnej rangi 1, 1879, rozb. 1921-27 i 1948; „dom kata”, ul. Ogrodowa 2, XV-XVII, XIX/ ze względu na jego wartość dla kultury2. Tryb uznania za pomnik XX, Kamienice:, ul. Dominikańska 2, ob. Muzeum Okręgowe, XVII, XIX-XX; historii jest następujący: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, ul. Dominikańska 5, pocz. XIX; ul.Kolegiacka 14, pocz. XIX; kamienica, ul. Kolegiacka 15, pocz. XIX; kamienica, Rynek 1, pocz. XIX; kamienica, Rynek 2, na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony k. XIX; dom, Rynek 3, pocz. XIX; kamienica, Rynek 4, pocz. XIX; kamienica, dziedzictwa narodowego, w drodze rozporządzenia, może uznać Rynek 6; kamienica, ul. Warszawska 3, XIX. za pomnik historii zabytek nieruchomy wpisany do rejestru lub WARTA – gm.: : dwór, pocz. XIX; Góra: kościół Wniebowzięcia park kulturowy o szczególnej wartości dla kultury, określając NMP, drewn., ok. 1793; : kościół św. Marcina, drewn., 1845, jego granice. dzwonnica, drewn., park; Krąków: dwór, 1 poł. XIX, spichlerz, 1 poł. XIX; Natomiast Minister Kultury może skierować wniosek do Małków: zespół pałacowy, 1 poł. XIX:- pałac, pawilon ogrodowy, park; Mikołajewice: zespół dworski, XVIII/XIX: relikt dworu, spichrz, drewn., (ob. Komitetu Dziedzictwa Światowego o wpisanie pomnika historii przeniesiony do skansenu),park; : p.w. św. Wawrzyńca, drewn., na Listę dziedzictwa światowego w celu objęcia go konwencyjną 1783; Rożdzały: zespół pałacowy, XIX/XX: - pałac i park; Ustków: zespół ochroną. dworski, XIX, 1956: dwór, spichrz, park; Warta: kościół par. p.w. św. Mikołaja, Stosunkową nową formę ochrony zabytków jest XIV-XX, zespół klasztorny bernardynek, XVIII: kościół p.w. Narodzenia MB, tworzenie parków kulturowych. Zadania w tym zakresie klasztor, dzwonnica; zespół klasztorny bernardynów, XV, XVII-XVIII: kościół przekazane zostały samorządowi terytorialnego, a konkretnie p.w. Wniebowzięcia MB, klasztor, kaplica cmentarna (przy kościele), kaplica cmentarna, 1 poł. XIX, ratusz, 1842, jatki, ob. kino „Lutnia”, 1 poł. XIX, XX, gminie. Decyzja o utworzeniu parku kulturowego podejmowana park, dom, ul. Kaszyńskiego 1, 1840-45, dom, ul. Kaszyńskiego 9, drewn., poł. jest w drodze uchwały przez radę właściwej gminy (ewentualnie XIX, dom, Rynek 24, poł. XIX, kamienica, ul. 20 Stycznia 26; uchwały dwóch lub więcej gmin albo związku gmin, jeśli park WRÓBLEW – gm.: Charłupia Wielka: kościół św. Bartłomieja, 1797r., kulturowy położony ma być na ich obszarze). Rada gminy dwór, park z 1. poł. XIX w.; Inczew: pałac, 1906-1908; Kobierzycko: pałac, zatwierdza również planu ochrony parku kulturowego, który park z XIX/XX; Kościerzyn:: dwór, oficyna, tzw. rządcówka, park - pocz. jest sporządzany przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. XX; Sadokrzyce: wiatrak, 1920; Sędzice: dwór, mur.-drewn., XVIII, park; Tubądzin: dwór, oficyna, aleja dojazdowa - XVIII/XIX; Wągłczew: zespół Wszystkie działania organów gminy wymagają w tym zakresie klasztorny kanoników regularnych, 1626: kościół św. Klemensa, klasztor - ob. uzgodnienia z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Rada Plebania;Wróblew: śś. Piotra i Pawła, drewn., 1804, 1930, kaplica grobowa gminy może powołać specjalną jednostkę organizacyjną do Nieniewskich, 1 poł. XIX. zarządzania parkiem. ZŁOCZEW – gm.: Uników: kościół par. p.w. św. Stanisława, 1875;Złoczew: Kolejną obok parków kulturowych formę ochrony kościół par. św. Andrzeja, 1611-14, XVIII, zespół klasztorny bernardynów, zabytków jest ustalenie ich ochrony w miejscowym planie ob. kamedułek, XVII-XIX: kościół św. Krzyża, klasztor, kaplica na cmentarzu kościelnym, ogrodzenie z bramą; zespół pałacowy, 1616, XVIII/XIX: pałac, zagospodarowania przestrzennego oraz w innych opracowaniach oficyny. przestrzennych (np. w strategii rozwoju województw).

Na sieradzkich szlakach 3 4. Podejmowanie działań przy zabytkach wymagają uzyskania odpowiedniego pozwolenia w celu ich Podejmowanie działań przy zabytkach zostało ujęte w wywozu za granicę. Rozdziale III komentowanej ustawy, który wprowadza nowatorskie 7. Restytucja zabytków wywiezionych niezgodnie rozwiązania, m. in. w postaci zaleceń konserwatorskich. z prawem z terytorium państwa członkowskiego Unii Zgodnie z art. 27 ustawy, wojewódzki konserwator zabytków Europejskiej przedstawia, w formie pisemnej, zalecenia konserwatorskie, Restytucja zabytków polega na podejmowaniu określające sposób korzystania z zabytku, jego zabezpieczenia i czynności przez właściwe organy państwa członkowskiego Unii wykonania prac konserwatorskich, a także zakres dopuszczalnych Europejskiej, na wniosek innego państwa członkowskiego, z zmian, które mogą być wprowadzone w tym zabytku, a czyni terytorium którego wywieziono niezgodnie z prawem zabytek, to na wniosek właściciela lub posiadacza zabytku. Natomiast mających na celu odnalezienie, zabezpieczenie i umożliwienie art. 31 ustawy wyraźnie rozstrzyga, w przeciwieństwie do odzyskania tego zabytku. Powyższe ma zastosowanie do ustawy o ochronie dóbr kultury, kto obciążony jest kosztami zabytków wywiezionych niezgodnie z prawem z terytorium badań archeologicznych oraz ich dokumentacji w związku z państwa członkowskiego po dniu 31 grudnia 1992 r. Za prowadzeniem robót budowlanych. Mimo, że wprost z treści niezgodny z prawem wywóz zabytku uznaje się taki wywóz powyższego artykułu to nie wynika, uznać należy, iż koszty zabytku z terytorium państwa członkowskiego, który nastąpił te obciążają inwestora, Co ciekawe rozwiązanie to dotyczy z naruszeniem obowiązujących w tym państwie lub w Unii wszystkich zabytków nieruchomych, zarówno tych znajdujących Europejskiej przepisów w zakresie ochrony zabytków. się w rejestrze zabytków, jak i tych do rejestru nie wpisanych, 8. Finansowanie opieki nad zabytkami a jedynie objętych ochroną konserwatorską na podstawie Obowiązek finansowania prac konserwatorskich, ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego3. restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach obciąża Przepis art. 36 ustawy stanowi katalog zamknięty i w sposób podmioty posiadające tytuł prawny do dysponowania zabytkiem, szczegółowy precyzuje, w jakim zakresie niezbędne jest w tym ich właścicieli, użytkowników wieczystych, sprawujących uzyskanie pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków. trwały zarząd. Natomiast sprawowanie opieki nad zabytkami, w W tym miejscu tytułem przykładu wskazać należy, iż pozwolenia tym finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót wojewódzkiego konserwatora zabytków wymaga, m. in. budowlanych przy zabytku, do którego tytuł prawny posiada prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót jednostka samorządu terytorialnego, jest zadaniem własnym tej budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru, wykonywanie jednostki. robót budowlanych w otoczeniu zabytku, prowadzenie badań Dysponenci zabytków mogą jednak ubiegać się o konserwatorskich zabytku wpisanego do rejestru, prowadzenie dotacje na sfinansowanie kosztów powyższych prac i robót, badań architektonicznych zabytku wpisanego do rejestru, udzielane przez organy państwowe (Ministra Kultury oraz prowadzenie badań archeologicznych, trwałe przeniesienie wojewódzkich konserwatorów zabytków), jak również organy zabytku ruchomego wpisanego do rejestru, z naruszeniem stanowiące gmin i powiatów. Jednakże łączna kwota dotacji na ustalonego tradycją wystroju wnętrza, w którym zabytek ten się prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane znajduje, zmiana przeznaczenia zabytku wpisanego do rejestru przy zabytku wpisanym do rejestru, udzielonych przez lub sposobu korzystania z tego zabytku, poszukiwanie ukrytych ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa lub porzuconych zabytków ruchomych, w tym zabytków narodowego, wojewódzkiego konserwatora zabytków bądź archeologicznych, przy użyciu wszelkiego rodzaju urządzeń organ stanowiący gminy, powiatu lub samorządu województwa, elektronicznych i technicznych oraz sprzętu do nurkowania, a nie może przekraczać wysokości 100 % nakładów koniecznych także podejmowanie innych działań, które mogłyby prowadzić na wykonanie tych prac lub robót. do naruszenia substancji lub zmiany wyglądu zabytku wpisanego Dotacja może być udzielona również na dofinansowanie do rejestru. nakładów koniecznych na wykonanie prac konserwatorskich, 5. Nadzór konserwatorski restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym Nadzór konserwatorski realizowany jest przez do rejestru, ustalonych na podstawie kosztorysu zatwierdzonego wojewódzkiego konserwatora zabytków lub działających z przez wojewódzkiego konserwatora zabytków, które zostaną jego upoważnienia pracowników urzędu ochrony zabytków. przeprowadzone w roku złożenia przez wnioskodawcę wniosku o Celem prowadzenia nadzoru jest sprawdzenie przestrzegania i udzielenie dotacji lub w roku następującym po roku złożenia tego stosowania przepisów dotyczących ochrony zabytków i opieki wniosku, jak również nakładów koniecznych na wykonanie prac nad zabytkami. Poza przeprowadzeniem czynności kontrolnych, konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy sporządzaniem protokołów z kontroli - wojewódzki konserwator zabytku wpisanym do rejestru, które zostały przeprowadzone zabytków w wyniku postępowania kontrolnego może wydawać w okresie trzech lat poprzedzających rok złożenia przez zalecenia pokontrolne oraz decyzje administracyjne, w tym wnioskodawcę wniosku o udzielenie dotacji. Natomiast wniosek również nakazujące wstrzymanie prowadzonych niezgodnie z o udzielenie dotacji może złożyć po przeprowadzeniu wszystkich przepisami prac lub robót budowlanych. prac lub robót przy zabytku wpisanym do rejestru, określonych 6. Zasady wywozu zabytków za granicę w pozwoleniu wydanym przez wojewódzkiego konserwatora Na gruncie obowiązującej ustawy o ochronie zabytków zabytków. Rygor powyższy łagodzi wyrok Wojewódzkiego Sądu i opiece nad zabytkami rysuje się wyraźna liberalizacja Administracyjny w Warszawie z dnia 8 lutego 2007 r. (I SA/Wa możliwości wywozu dóbr kultury za granicę. Jest to związane 1810/06) zgodnie z którym wniosek o przyznanie dotacji dotyczy z dostosowaniem w tym zakresie rozwiązań prawa polskiego prac nadal prowadzonych przy zabytku, a zatem prac, które nie do wymogów prawa Unii Europejskiej. Tym samym zabytki zostały zakończone. Należy stwierdzić, że nie zostały spełnione mogą być wywożone za granicę na stałe, jeżeli ich wywóz nie przesłanki umożliwiające przyznanie dotacji na dofinansowanie spowoduje uszczerbku dla dziedzictwa kulturowego. Jednorazowe nakładów koniecznych na wykonanie prac konserwatorskich, pozwolenie na stały wywóz zabytku za granicę wydaje minister restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku4. właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, 9. Społeczni opiekunowie zabytków po zasięgnięciu opinii komisji złożonej ze specjalistów w Na szczególną uwagę zasługuje instytucja społecznych określonych dziedzinach ochrony zabytków i opieki nad opiekunów zabytków. Podejmują oni działania związane z zabytkami. Ponadto wprowadzona została możliwość wywozu zachowaniem wartości zabytków i utrzymaniem ich w jak za granicę bez pozwolenia nie wpisanych do rejestru zabytków, najlepszym stanie oraz upowszechniają wiedzę o zabytkach. mających nie więcej niż pięćdziesiąt pięć lat, przy czym, jeżeli Społecznym opiekunem zabytków może być każda osoba, która chodzi o zabytki, będące obiektami techniki, wymóg daty posiada pełną zdolność do czynności prawnych, nie była karana pochodzenia jest bardziej liberalny, gdyż pozwolenie wymagane za przestępstwa popełnione umyślnie oraz posiada wiedzę w jest w tym przypadku na wywóz za granicę zabytków, mających zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Jego zadania więcej niż dwadzieścia pięć lat. Dzieła twórców żyjących nie może wykonywać również osoba prawna lub inna jednostka

4 Na sieradzkich szlakach organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej. Takiego od pracowników stałego pogłębiania wiedzy i doskonalenia. opiekuna zabytków ustanawia, na wniosek wojewódzkiego Niestety, niskie pensje pracowników, a także ograniczone środki konserwatora zabytków, starosta właściwy dla miejsca przeznaczone na działalność wojewódzkich urzędów ochrony zamieszkania (siedziby) kandydata na społecznego opiekuna zabytków, w znacznym stopniu uniemożliwiają dokształcanie, zabytków. Współdziała on z wojewódzkim konserwatorem a podnoszenie kwalifikacji nie skutkuje wzrostem uposażenia. zabytków i starostą w sprawach ochrony zabytków i opieki Ponadto, należy także podkreślić, że praca w wojewódzkich nad tymi zabytkami. Co ciekawe społeczny opiekun zabytków urzędach ochrony zabytków wymaga wszechstronnych jest uprawniony do pouczania osób naruszających przepisy o umiejętności wykraczających poza standardy pracy urzędniczej. ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Jest to praca odpowiedzialna, wymagająca dużej odporności 10. Podsumowanie na stres i sytuacje trudne. Zwiększone środki budżetu państwa Reasumując wskazać należy, że zarówno organy przeznaczone na dotowanie prac konserwatorskich i robót ochrony zabytków, jak i właściciele zabytków mają obowiązek budowlanych przy zabytkach, a także duże możliwości podejmowania szeregu działań umożliwiających zachowanie pozyskiwania na ten cel środków unijnych, spowodowały zabytków w jak najlepszym stanie. Organy administracji odczuwalne zwiększenie zakresu obowiązków wojewódzkich publicznej podejmują czynności o charakterze władczym, mające urzędów ochrony zabytków. Ze względu na udział w procedurze na celu zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i obsługi tych środków (m.in. opiniowanie wniosków, odbiory finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków, prac etc.) oraz obciążenie bieżącymi sprawami, redukuje się zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek ilość kontroli stanu zachowania zabytków oraz przestrzegania dla ich wartości, udaremnienie niszczenia, przeciwdziałanie i stosowania przez właścicieli przepisów dotyczących ochrony kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi za i opieki nad zabytkami. Wiele obowiązków jest wykonywanych granicę, kontrolę stanu ich zachowania i przeznaczenia, w ograniczonym zakresie także z uwagi na daleko posunięte a także uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu niedoinwestowanie. Środki finansowe przeznaczone na i zagospodarowaniu przestrzennym oraz kształtowaniu działalność organów ochrony zabytków powinny w najbliższym środowiska. Natomiast obowiązki właścicieli i posiadaczy czasie ulec istotnemu zwiększeniu, tak aby ochrona zabytków zabytków polegają m. in. na zapewnieniu warunków dla realizowana przez wojewódzkie urzędy ochrony zabytków była naukowego badania i dokumentowania zabytków, prowadzenia skuteczna.” 5. przy nich prac konserwatorskich, restauratorskich i robót Powyższe wskazuje, że nie zawsze sprawdza się budowlanych, zabezpieczania i utrzymywania zabytków wraz z powiedzenie, zgodnie z którym „od przybytku głowa nie boli”. otoczeniem w jak najlepszym stanie, korzystania z zabytków w Okazuje się bowiem, że zwiększenie środków na finansowanie taki sposób, aby zapewnić trwałe zachowanie ich wartości oraz prac konserwatorskich i robót budowlanych przy zabytkach, popularyzowania i upowszechniania wiedzy o nich. skutkuje brakiem wydolności w funkcjonowaniu organów Jak wynika z odpowiedzi podsekretarza stanu w ochrony zabytków. Niewątpliwie szansą dla ochrony zabytków Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego na interpelację w Polsce są dotacje unijne, których obsługa wymaga sprawnie nr 885 w sprawie sprawnego funkcjonowania systemu ochrony działającego aparatu urzędniczego. Pozostaje mieć tylko zabytków w Polsce: „Organy ochrony zabytków w ramach nadzieję, że pracownicy organów ochrony zabytków, zgodnie nakreślonych przepisami prawa, jak również w ramach z zapewnieniem podsekretarza stanu w Ministerstwie Kultury i posiadanych możliwości organizacyjnych, starają się wykonywać Dziedzictwa Narodowego, starają się wykonywać nałożone na nałożone na nie obowiązki w jak najlepszy sposób. Należy nich obowiązki w jak najlepszy sposób. wskazać, że w wojewódzkich urzędach ochrony zabytków pracują wszechstronnie wykształceni specjaliści o bardzo wysokich Przypisy: kwalifikacjach, z długoletnim stażem zawodowym, m.in. 1 R. Golat, Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Komentarz, architekci, historycy sztuki, archeolodzy, prawnicy, posiadający Zakamycze, 2004. 2 Tamże wyższe wykształcenie, często ukończone studia podyplomowe, 3 Tamże a niektórzy z nich mają tytuły naukowe. Wynagrodzenie, które 4 Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjny w Warszawie z dnia 8 lutego 2007 r., otrzymują za odpowiedzialną pracę, kształtujące się przeciętnie na I SA/Wa 1810/06, LEX nr 342577. poziomie ok. 1300 zł netto, jest niewspółmiernie niskie w stosunku 5 Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego do ich wykształcenia, wiedzy i doświadczenia zawodowego. Z na interpelację nr 885 w sprawie sprawnego funkcjonowania systemu ochrony uwagi na interdyscyplinarny charakter działań związanych z zabytków w Polsce. ochroną zabytków, praca w urzędzie konserwatorskim wymaga WSPÓŁCZESNOŚĆ

Powiatowa Biblioteka Publiczna w Sieradzu dla turystów i krajoznawców Maria Fabisiewicz

Powiatowa Biblioteka Publiczna w Sieradzu jest największą placówką biblioteczną w powiecie, jej zbiory książkowe liczą ponad 127 tys. woluminów książek, ponad 7600 zbiorów audiowizualnych, ok. 320 dokumentów elektronicznych i mikroform. Do dyspozycji czytelników (przede wszystkim mieszkańców Sieradza i powiatu) jest ponadto niemal 4 tysiące woluminów czasopism oprawnych z lat ubiegłych oraz ponad 80 tytułów czasopism bieżących. W skali roku ze zbiorów bibliotecznych korzysta ok. 8500 czytelników, którzy wypożyczają Spotkanie z Anną Czerwińską, wybitną alpinistką i himalaistką - 2005 r niemal 170 tys. książek. Czytelnie notują 15 tys. odwiedzin, ponad Na sieradzkich szlakach 5 17 tys. udostępnień czasopism, ponad 4 tys. udzielonych informacji. Można tu znaleźć informację o zawartości zbiorów (uwzględniono dane za rok 2007, łącznie dla biblioteki dla bibliotecznych, także w zakresie turystyki i krajoznawstwa, PBP dorosłych oraz dla dzieci). Księgozbiór jest uniwersalny, obejmuje od lat uzupełnia i aktualizuje zbiory z tej dziedziny. Dostępne są, pozycje ze wszystkich dziedzin wiedzy, użytkownicy biblioteki w zbiorach wypożyczalni lub – w przypadku cenniejszych pozycji mogą także zgłaszać dezyderaty w sprawie uzupełnienia zbiorów – czytelni, przewodniki po Polsce, Europie i wielu krajach innych o określone tytuły, są one w miarę możliwości realizowane. kontynentów. Ważną i często udostępnianą pozycję stanowią także Wśród zadań statutowych realizowanych przez mapy, plany, atlasy geograficzne i samochodowe. Zainteresowaniem Powiatową Bibliotekę Publiczną w Sieradzu jednym z studentów i nauczycieli cieszą się podręczniki na temat turystyki, ważniejszych jest gromadzenie i upowszechnianie źródeł przemian gospodarczych w przemyśle turystycznym, zmian dokumentujących życie regionu oraz szeroko pojęta informacja kulturowych i restrukturyzacji turystyki. regionalna. Bogaty zbiór regionaliów obejmuje zarówno druki jak W ostatnim okresie biblioteka uzyskała dostęp do i maszynopisy, rękopisy, mikrofilmy. Obok wydawnictw zwartych unikatowych zbiorów Szkatuły Piórem Rzeźbionej zmarłego – książek i broszur, zbiory zawierają także druki okolicznościowe, niedawno, wielce zasłużonego dla miasta i jego mieszkańców, dokumenty życia społecznego (zaproszenia, ulotki, programy Jana Matusiaka. Aktualnie tworzona jest w PBP na podstawie imprez itp.), czasopisma i wycinki prasowe, rękopisy, prace Szkatuły... automatyczna baza dany