PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz WARTA (624) Warszawa 2004 Autorzy: Jerzy Król*, Tomasz Lichwierowicz**, Józef Lis***, Elżbieta Osendowska**, Anna Pasieczna***, Hanna Tomassi-Morawiec*** Główny koordynator Mapy geologiczno-gospodarczej Polski: Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny: Albin Zdanowski*** Redaktor tekstu: Iwona Walentek*** * - Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu „PROXIMA” S.A., ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Przedsiębiorstwo Geologiczne „POLGEOL” S.A. ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa *** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2004 Spis treści I Wstęp (J. Król)................................................................................................................... 4 II Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (J. Król) ...................................................... 4 III Budowa geologiczna (J. Król) ....................................................................................... 6 IV Złoża kopalin (J. Król)................................................................................................... 9 1. Kruszywo naturalne........................................................................................................ 9 V Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Król) .................................................................... 13 VI Perspektywy i prognozy występowania kopalin (J. Król) ........................................... 14 VII Warunki wodne (J. Król) ............................................................................................. 16 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 16 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 18 VIII Geochemia środowiska ................................................................................................ 21 1. Gleby (A. Pasieczna, J. Lis) ......................................................................................... 21 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach (H. Tomassi-Morawiec)............................. 24 IX Składowanie odpadów (E. Osendowska, T. Lichwierowicz)........................................ 26 X Warunki podłoża budowlanego (J. Król)......................................................................... 36 XI Ochrona przyrody i krajobrazu (J. Król)...................................................................... 37 XII Zabytki kultury (J. Król) .............................................................................................. 41 XIII Podsumowanie (J. Król)............................................................................................... 43 XIV Literatura ...................................................................................................................... 44 I Wstęp Przy opracowywaniu arkusza Warta Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Warta Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 1999 w Krakowskim Przedsiębiorstwie Geolo- gicznym „ProGeo” Sp. z o. o. (Garecki i in., 1999). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcją opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja..., 2002). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska i składowanie odpa- dów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Do opracowania treści mapy zbierano materiały w wydziałach: Łódzkiego Urzędu Wo- jewódzkiego Oddział Zamiejscowy w Sieradzu, oraz w Regionalnej Dyrekcji Lasów Pań- stwowych w Łodzi. Wykorzystano też informacje uzyskane w starostwach powiatowych, urzędach gmin i od użytkowników złóż. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Dane dotyczące poszczególnych złóż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ściśle związanej z Mapą geośrodowiskową Polski w skali 1:50 000. II Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Położenie arkusza Warta wyznaczają współrzędne: 18o30’-18o45’ długości geograficz- nej wschodniej i 51o 40’-51o 50’ szerokości geograficznej północnej. Administracyjnie obszar ten leży w granicach województwa łódzkiego, w powiecie sie- radzkim, z miastem i gminą Warta, gminami: Błaszki, Goszczanów i północnym skrajem gminy Sieradz oraz w powiecie Poddębice z gminą Pęczniew. Niewielki skrawek obszaru arkusza w jego północnej części, leży w województwie wielkopolskim, w powiecie tureckim (gmina Dobra). Według podziału fizyczno-geograficznego (Kondracki, 1998) teren arkusza leży w cało- ści w prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, podprowincji Nizin Środkowopolskich oraz w makroregionie Niziny Południowowielkopolskiej. Arkusz obejmuje swym zasięgiem frag- menty trzech mezoregionów: Wysoczyznę Turecką w części zachodniej, Wysoczyznę Łaską na wschodzie oraz południkowo ułożoną Kotlinę Sieradzką rozdzielającą obie wysoczyzny (Fig. 1). Rzeźba powierzchni terenu została ukształtowana podczas zlodowaceń środkowopol- skich (zlodowacenie Warty) oraz w późniejszym okresie, w którym obszar ten uległ peneple- 4 nizacji. Wysoczyzny Turecka i Łaska to głównie moreny denne zlodowacenia Warty, przy- kryte miejscami osadami lodowcowymi oraz na północy arkusza utworami wodnolodowco- wymi (ozy, kemy), a na południu pagórkami moren czołowych, które tworzą kulminacje o najwyższej wysokości na omawianym arkuszu - 189,4 m n.p.m. (Łysa Góra). Na pozosta- łych obszarach, wysoczyzny wznoszą się średnio na wysokość 130-140 m n.p.m. Odwadniane są one przez drobne cieki i rowy. Rozdzielająca obie wysoczyzny Kotlina Sieradzka związana jest z szeroką doliną meandrującej rzeki, jaką jest na tym odcinku Warta. Materiał budujący kotlinę to osady ostatniego zlodowacenia bałtyckiego i holocenu. Na północy arkusza, w do- linie Pichny znajduje się najniżej położony punkt, o rzędnej około113 m n.p.m. Środkowy i północny odcinek doliny Warty zajmuje zbiornik zalewowy Jeziorsko, sta- nowiący ważny element topografii i krajobrazu obszaru arkusza. Omawiany obszar leży w środkowopolskim regionie klimatycznym, charakteryzującym się średnimi opadami rocznymi 500-650 mm (105 dni z opadem), średnią temperaturą roczną 7 do 8o C oraz 270-290 dniami z temperaturą powyżej 0o C. Przeważają wiatry z kierunków zachodnich, ze znacznym udziałem kierunku wschodniego. Lasy zajmują zaledwie 8% powierzchni omawianego obszaru. Kompleksy leśne wystę- pują głównie w południowo-wschodniej jego części oraz w rejonie Wacławowa i Kaszewa. Są to głównie bory sosnowe z domieszką brzozy, dębu, buka, a na terenie podmokłym - olchy. W części zachodniej i wschodniej terenu arkusza przeważają gleby chronione dla rolni- czego użytkowania klas I-IVa, które powstały na glinach zwałowych. Wzdłuż doliny Warty i innych mniejszych cieków występują gleby mało urodzajne, należące do niższych klas boni- tacyjnych oraz gleby pochodzenia organicznego. Pod względem gospodarczym jest to teren typowo rolniczy, z uprawami zbóż (głównie żyta i pszenicy) oraz ziemniaków. Rozwinięte jest też ogrodnictwo oraz hodowla. Jedynym ośrodkiem miejskim jest Warta (3,6 tys. mieszkańców). Skupia się tu drobny przemysł i usługi, głównie takie jak: młyny, masarnie, piekarnie, wytwórnie wód gazowa- nych, sklepy, szwalnie, zakład produkcji cukierniczej, głównie na potrzeby lokalne. Pobliski zalew Jeziorsko stwarza możliwości rozwoju lokalnej bazy turystyczno-rekreacyjnej. Przemysł wydobywczy związany jest z występowaniem kilkunastu udokumentowanych niewielkich złóż kruszywa naturalnego, zlokalizowanych na południe i zachód od miasta Warta. Sieć komunikacyjna jest dość dobrze rozwinięta. Ważnym węzłem drogowym jest War- ta, gdzie krzyżują się drogi z Sieradza do Turka (krajowa) i z Łodzi do Błaszek (wojewódz- 5 ka). Drogi o nawierzchni utwardzonej łączą wszystkie miejscowości regionu. Na obszarze arkusza brak jest szlaków kolejowych. Fig. 1 Położenie arkusza Warta na tle jednostek fizycznogeograficznych wg Kondrackiego (1998) 1 - granica mezoregionu, 2- większe jeziora Prowincja: Niż Środkowoeuropejski Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Makroregion: Nizina Południowowielkopolska Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.12 – Wysoczyzna Kaliska, 318.14 – Kotlina Kolska, 318.16 – Równina Rychwalska, 318.17 – Wysoczyzna Turecka, 318.18 – Kotlina Sieradzka, 318.19 – Wysoczyzna Łaska, 318.21 – Kotlina Grabowska, 318.22 – Wysoczyzna Złoczewska III Budowa geologiczna Budowę geologiczną obszaru arkusza Warta przedstawiono na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Warta wraz z objaśnieniami (Klatkowa, Załoba, 1992, 1999). Położenie arkusza na tle budowy geologicznej obszarów sąsiednich ilu- struje fig. 2. 6 Fig. 2 Położenie arkusza Warta na tle szkicu geologicznego regionu wg Rühlego (1986) Czwartorzęd, holocen: 1 – mady, iły i piaski miejscami ze żwirami akumulacji rzecznej i jeziornej oraz torfy, 2 – pia- ski akumulacji eolicznej (częściowo również plejstocen); plejstocen; zlodowacenie północnopolskie: 3 – piaski miej- scami ze żwirami akumulacji rzecznej, 4 – piaski i mułki akumulacji jeziornej, 5 – iły, mułki i piaski akumulacji za- stoiskowej; zlodowacenie środkowopolskie: 6 – piaski i żwiry akumulacji rzecznolodowcowej; 7 – piaski i żwiry kemów,