Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski

PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAÑSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY

JERZY NITYCHORUK, JAN DZIER¯EK, DOMINIK STAÑCZUK

G³ówny koordynator Szczegó³owej mapy geologicznej Polski — A. BER Koordynator regionu Polski pó³nocno-wschodniej i wschodniej — S. LISICKI

OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI

1:50000

Arkusz Drohiczyn (494) (z 2 tab. i 3 tabl.)

Wykonano na zamówienie Ministra Œrodowiska za œrodki finansowe wyp³acone przez Narodowy Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej

WARSZAWA 2009 Autorzy: Jerzy NITYCHORUK, Jan DZIER¯EK, Dominik STAÑCZUK Uniwersytet Warszawski, Wydzia³ Geologii ul. ¯wirki i Wigury 93, 02–089 Warszawa

Redakcja merytoryczna: Dorota WAJCHT

Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor Pañstwowego Instytutu Geologicznego doc. dr hab. Jerzy NAWROCKI

ISBN 978-83-7538-604-2

Przygotowanie wersji cyfrowej: Stanis³aw OLCZAK, Jacek STR¥K

2 SPIS TREŒCI

I. Wstêp ...... 5

II. Ukszta³towanie powierzchni terenu ...... 7

III. Budowa geologiczna ...... 9

A. Stratygrafia ...... 9

1. Kreda ...... 9

a. Kreda górna ...... 9

Mastrycht ...... 9

2. Paleogen ...... 10

a. Oligocen...... 10

3. Neogen ...... 10

a. Miocen ...... 10

4. Czwartorzêd ...... 10

a. Plejstocen ...... 11

Zlodowacenia najstarsze ...... 11

Zlodowacenie Narwi ...... 11

Interglacja³ augustowski ...... 11

Zlodowacenia po³udniowopolskie ...... 12

Zlodowacenie Nidy ...... 12

Zlodowacenie Sanu 1 ...... 12

Stadia³ dolny ...... 12

Stadia³ górny ...... 14

Zlodowacenie Sanu 2 ...... 15

Interglacja³ wielki ...... 16

Interglacja³ mazowiecki ...... 16

Zlodowacenia œrodkowopolskie ...... 16

3 Zlodowacenie Odry ...... 16

Zlodowacenie Warty ...... 17

Interglacja³ eemski ...... 19

Zlodowacenia pó³nocnopolskie ...... 20

Zlodowacenie Wis³y ...... 20

b. Czwartorzêd nierozdzielony ...... 20

c. Holocen ...... 21

B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu ...... 22

C. Rozwój budowy geologicznej ...... 23

IV. Podsumowanie ...... 27

Literatura ...... 28

SPIS TABLIC

Tablica I — Szkic geomorfologiczny w skali 1:100 000

Tablica II — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000

Tablica III — Zestawienie profili otworów badawczych dla SMGP (kartograficznych)

4 I. WSTÊP

Obszar arkusza Drohiczyn (494) Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 znaj- duje siê w obrêbie Wysoczyzny Siedleckiej (Nizina Po³udniowopodlaska) — po³udniowa czêœæ terenu arkusza i Wysoczyzny Drohiczyñskiej (Nizina Pó³nocnopodlaska) — czêœæ pó³nocna (Kondracki, 2002). Jednostki te rozdziela Podlaski Prze³om Bugu. Granice obszaru arkusza Drohiczyn wyznaczaj¹ wspó³rzêdne geograficzne: 52°20’–52°30’sze- rokoœci geograficznej pó³nocnej oraz 22°30’–22°45’ d³ugoœci geograficznej wschodniej. Pod wzglêdem administracyjnym omawiany teren jest po³o¿ony na obszarze województw: podlaskiego — obszar na pó³noc od doliny Bugu (gmina Drohiczyn i Siemiatycze) oraz mazowieckiego — obszar na po³udnie od doliny Bugu (gmina Jab³onna Lacka w powiecie soko³owskim, gmina Kor- czew w powiecie siedleckim i gmina Platerów w powiecie ³osickim). Arkusz Drohiczyn zosta³ wykonany na podstawie „Projektu prac geologicznych” opracowane- go przez Matysiaka, Dzier¿ka, Nitychoruka i Siennick¹-Chmielewsk¹ w 1999 r., zatwierdzonego przez Ministra Œrodowiska decyzj¹ numer DG/KOK/AO/489-NY-34/2003 z dnia 15.04.2003 r. W ramach zaprojektowanych prac geofizycznych („Geofizyka” Toruñ), wykonanych w 2003 r., sporz¹dzono jeden ci¹g sondowañ elektrooporowych o d³ugoœci 21 km (104 SGE) wzd³u¿ przekroju geologicznego A–B. Podczas prac wiertniczych („Geofizyka” Toruñ) odwiercono trzy pe³nordzeniowane otwory wiertnicze: Œledzianów (otw. 1) o g³êbokoœci 163,0 m, Kolonia Drohiczyn (otw. 3) o g³êbokoœci 112,0 m i Korczew (otw. 19) o g³êbokoœci 105,0 m. £¹czny metra¿ wyniós³ 380,0 m. Prace kartograficzne przeprowadzono w latach 2003–2005. Wykonano i opisano 1877 punktów dokumentacyjnych, w tym 45 sond mechanicznych (WH) do g³êbokoœci 2,05 m; ³¹cznie 600,0 m. Czêœæ z nich przedstawia tabela 1. W ramach opracowania wykorzystane zosta³y dla obszaru arkusza materia³y archiwalne: wiertnicze, geologiczno-surowcowe, hydrogeologiczne i geologiczno-in¿ynierskie.

5 Tabela 1 Wykaz wybranych punktów dokumentacyjnych

Numer punktu Rodzaj Lokalizacja Rzêdna G³êbokoœæ Uwagi punktu* (miejscowoœæ) (m n.p.m.) (m) na mapie wed³ug geologicznej notatnika terenowego

oznaczenie wieku bezwzglêdnego 1 sr Wierzchuca Nagórna 111,0 3,0 metod¹ 14C 2 4 sm Œledzianów 123,0 20,0 stanowisko flory kopalnej oznaczenie wieku bezwzglêdnego 3 sr Rotki 122,0 3,0 metod¹ 14C 4 10 sm Narojki 152,0 8,0 przekrój geologiczny 5 11 sm Korzeniówka Du¿a 158,5 7,0 przekrój geologiczny 6 12 sm Narojki Kolonia 156,5 8,0 przekrój geologiczny oznaczenie wieku bezwzglêdnego 7 sr Putkowice Nadolne 114,8 3,0 metod¹ 14C 8 14 sm Sytki 166,5 16,0 przekrój geologiczny 9 13 sm Korzeniówka 165,0 8,0 przekrój geologiczny 10 9 sm Korzeniówka Du¿a 159,5 16,0 przekrój geologiczny 11 8 sm Koczery (¿wirownia) 166,5 14,0 przekrój geologiczny 12 7 sm Kolonia Drohiczyn 155,5 16,0 przekrój geologiczny 13 48 sm Kolonia Czaple 142,0 6,0 stanowisko flory kopalnej 14 51 sm Czaple 137,0 12,0 stanowisko flory kopalnej 15 31 sm Laskowice 139,0 10,0 stanowisko flory kopalnej

* sm — sonda mechaniczna, sr — sonda rêczna

Standardowe badania litologiczno-petrograficzne wykonano na wybranych 73 próbkach pobranych z trzech rdzeni wiertniczych (Ga³¹zka, 2003), oznaczeniom faunistycznym poddano dziesiêæ pró- bek (Nitychoruk, 2003), oznaczenia paleobotaniczne 35 próbek (Biñka, 2004) i oznaczenia minera³ów ciê¿kich 29 próbek (Nejbert, 2005) wykonano na Wydziale Geologii Uniwersytetu Warszawskiego. Okreœlenie wieku bezwzglêdnego metod¹ 14C wykonano dla czterech próbek w Laboratorium 14C Instytutu Fizyki Politechniki Œl¹skiej w Gliwicach (Pazdur, 2005). Zainteresowania geologiczne po³udniowym Podlasiem, gdzie po³o¿ony jest omawiany arkusz, siêgaj¹ XVIII wieku i dotycz¹ z³ó¿ kredy pisz¹cej. Pierwsze wzmianki, na temat kredy pisz¹cej w okolicach Miel- nika, zawarte s¹ w pracach Eichenwalda (1830, fide Zwierz, 1954) oraz Puscha (1836, fide Zwierz, 1954). O osadach czwartorzêdowych, ich litologii, stratygrafii oraz rzeŸbie powierzchni po³udniowego Podlasia wypowiadaj¹ siê jako pierwsi Samsonowicz (1917), Lewiñski i Samsonowicz (1918), Woldstedt (1920), Wo³³osowicz (1922), Zaborski (1927), Lencewicz (1931), Prószyñski (1933) i Kond- racki (1933), przyjmuj¹c powszechn¹ tu obecnoœæ dwóch poziomów osadów lodowcowych rozdzielo- nych rzecznymi osadami interglacjalnymi. W okresie powojennym powstaj¹ Przegl¹dowe mapy geologiczne Polski 1:300 000, arkusze Lublin i Bia³a Podlaska (Ró¿ycki, 1946; Zwierz, 1949) oraz Mapy geologiczne Polski 1:200 000, arkusze Bia³a Podlaska i Siedlce (Nowak, 1971, 1972, 1973, 1974).

6 Najnowsze prace geologiczno-kartograficzne prezentuj¹ arkusze Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000 wraz z Objaœnieniami — arkusz Pobikry (Brzezina i in., 2002, 2004), który graniczy z arkuszem Drohiczyn od pó³nocy, arkusz Soko³ów Podlaski (Albrycht, 2003) granicz¹cy od zachodu i arkusz £osice, który graniczy od po³udnia z arkuszem Drohiczyn (Albrycht, 2000, 2001). Prace geologiczne w dolinie Bugu prowadzili Rühle (1952), Prószyñski (1952) oraz Turnau- -Morawska (1952). Problemy zale¿noœci wykszta³cenia osadów czwartorzêdowych od g³êbokiego pod³o¿a przedstawili: Mojski i Rühle (1965), Rühle (1969), Nowak (1969, 1971, 1977) i Nitychoruk (1994, 2000), dostrzegaj¹c zwi¹zane z tektonik¹ g³êbokiego pod³o¿a formy dolinne oraz zmiany facjalne osadów czwartorzêdowych. Inne prace traktuj¹ce kompleksowo stratygrafiê, litologiê i rozprzestrzenienie osadów czwarto- rzêdowych na omawianym obszarze oraz na terenach przyleg³ych, to opracowania: Rühlego (1969, 1970, 1973), Ró¿yckiego (1972), Straszewskiej (1968), Mojskiego (1972), Baranieckiej (1969, 1984, 1990), Ruszczyñskiej-Szenajch (1976, 1991), Falkowskiego i innych (1984/85, 1988), Lindnera (1988), Lindnera i innych (1995), Ba³uk (1991), Nitychoruka (1994), Nitychoruka i innych (1997), Marksa i innych (1995), Albrychta i innych (1997), Nitychoruka i Biñki (1997), Lindnera i Marksa (1999), a tak¿e Lindnera i Astapovej (2000). Postêp w opracowaniach stratygrafii osadów czwartorzêdowych wystêpuj¹cych na terenie wschodniej Polski przynosz¹ odkrycia licznych stanowisk osadów interglacjalnych oraz opracowañ ich sytuacji geologicznej (Bitner, 1954; Janczyk-Kopikowa, 1981; Janczyk-Kopikowa i in., 1981; Krupiñski, 1995; Krupiñski, Lindner, 1987, 1991; Krupiñski i in., 1986, 1988; Lindner, 1988; Lindner i in., 1990, 1991; Albrycht i in., 1997; Biñka, Nitychoruk, 1995, 1996, 1998; Nitychoruk i in., 1997). Budowê geologiczn¹ i tektonikê ska³ pod³o¿a przedczwartorzêdowego przedstawili: Skorupa (1963), Areñ (1972), Areñ i Lendzion (1978), ¯elichowski (1972, 1974, 1979, 1984), Po¿aryski (1974) oraz Znosko (1990).

II. UKSZTA£TOWANIE POWIERZCHNI TERENU

Obszar arkusza Drohiczyn, jak na obszary ni¿owe, charakteryzuje siê doœæ bogat¹ rzeŸb¹. Oma- wiany teren przecina dolina Bugu, która stanowi lokaln¹ bazê erozyjn¹. Maksymalne wysokoœci bez- wzglêdne w centralnej czêœci obszaru arkusza dochodz¹ do 179,9 m n.p.m., a minimalne do 108,6 m n.p.m. w pó³nocno-zachodniej czêœci, w dolinie Bugu. Charakterystycznym elementem rzeŸby tego terenu s¹ pagórki, których geneza zwi¹zana jest z postojem i recesj¹ l¹dolodu. Deniwelacje w obrêbie powierzchni wysoczyzny lodowcowej i równiny wodnolodowcowej siêgaj¹ce do oko³o 20 m, s¹ spowodowane erozj¹ nawi¹zuj¹c¹ do wciêtej na maksymalnie 35 m doliny Bugu.

7 Inny charakter morfologii prezentuj¹ po³o¿one na po³udnie od Wysoczyzny Drohiczyñskiej Wysoczyzna Siedlecka (jedynie fragmentarycznie objêta arkuszem mapy) i Równina £ukowska. Deniwelacje terenu osi¹gaj¹ tu oko³o 40 m, a wysokoœci bezwzglêdne zawieraj¹ siê miêdzy oko³o 120 a 160 m n.p.m. Przyczyn¹ urozmaicenia rzeŸby terenu jest erozyjna dzia³alnoœæ rzek: Tocznej, Ko³o- dziejki, Myœli i Bugu, którego dolina przecina arkusz od wschodu na zachód a nastêpnie gwa³townie zmienia bieg na po³udniowy wschód–pó³nocny zachód. Formy lodowcowe. Wystêpuj¹c¹ powszechnie na obszarze arkusza Drohiczyn p³ask¹ wyso- czyznê morenow¹ (tabl. I) cechuj¹ strome stoki w miejscu kontaktu z dolin¹ Bugu. W pó³nocnej czêœci obszaru wysokoœci wzglêdne przekraczaj¹ 30 m (od 150,0 do 180,0 m n.p.m.). W po³udniowej czêœ- ci arkusza wysokoœci wzglêdne osi¹gaj¹ 10 m (od 150,0 do 160,0 m n.p.m.). Urozmaicaj¹ce rzeŸbê wysoczyzny morenowej rozciêcia erozyjne maj¹ œrednio oko³o 10 m g³êbokoœci. W obrêbie wysoczyzny wystê- puj¹ moreny czo³owe akumulacyjne.Ichwysokoœci wzglêdne nie przekraczaj¹ 10,0 m. Formy wodnolodowcowe. Równiny sandrowe i wodnolodowcowe w ogól- noœci zajmuj¹ nieznaczn¹ powierzchniê terenu arkusza. Wystêpuj¹ one w dolinach wód roztopowych izachowane s¹ w postaci w¹skich listew. W wiêkszoœci maj¹ one równole¿nikowe rozprzestrzenienie wskazuj¹c na w³aœnie taki kierunek odp³ywu wód sprzed czo³a l¹dolodu. Na wschód od Skrzeszewa wystêpuje rozleg³a forma o z u o rozci¹g³oœci NW–SE. Na po³udnie od doliny Bugu, w po³udniowo-zachodniej czêœci arkusza, wyró¿niono kemy,awpo³udniowo-wschodniej tarasy kemowe. Formy eoliczne. Wydmy i równiny piasków przewianych wystêpuj¹ g³ównie w dolinie Bugu w obrêbie tarasu nadzalewowego. Ich wysokoœæ nie przekracza 3,0 m. Formy rzeczne. Dna dolin rzecznych odpowiadaj¹ tarasom zalewowym. W obrêbie arkusza Drohiczyn wystêpuj¹ one g³ównie w dolinie Bugu oraz w dolinach Tocznej, Ko³odziejki i Myœlej na po³udniu arkusza, lewobrze¿nych dop³ywów Bugu, a tak¿e we fragmencie doliny Silnej wystêpuj¹cej w pó³nocnej czêœci omawianego terenu. Dno doliny Bugu le¿y na wysokoœci od 114,0 m n.p.m. w okolicach Zajêczników, na wschodzie arkusza, do 108,0 m n.p.m. w okolicach Bu¿ysk po³o¿onych na pó³nocnym zachodzie. Równina tara- sów zalewowych w dolinie Bugu ma od 3,0 km szerokoœci w rejonie Drohiczyna i Bu¿ysk do 0,5 km ko³o Tonkieli. Dna dolin innych rzek nie przekraczaj¹ 1 km szerokoœci. Tarasy nadzalewowe akumulacyjne wyró¿nione w dolinie Bugu po³o¿one s¹ od 5,0 do 10,0 m n.p. rzeki (od 113,0 do 123,0 m n.p.m.). Starorzecza wystêpuj¹ g³ównie w dolinie Bugu. Starorzecza œwie¿e wype³nione wod¹ maj¹ do 1 km d³ugoœci. Starorzecza suche tworz¹ widoczne wyraŸnie w morfologii obni¿enia o ³ukowatym kszta³cie.

8 Krawêdzie tarasów. Taras zalewowy ograniczony jest krawêdzi¹ o wysokoœci oko³o 1–2 m. Taras nadzalewowy ma krawêdŸ maksymalnie do oko³o 3 m wysokoœci. KrawêdŸ wysoczyzny polodowcowej w Drohiczynie osi¹ga do 35 m wysokoœci. Dolinki nierozdzielone oró¿nej genezie, nawi¹zuj¹ do doliny Bugu stanowi¹c element urozmaicaj¹cy krajobraz. Te wiêksze odprowadzaj¹ wodê, a mniejsze prowadz¹ wodê w czasie wiêkszych opadów i roztopów. Formy denudacyjne. Do form denudacyjnych nale¿y sto¿ek nap³ywowy wystêpuj¹cy u wylotu doliny Ko³odziejki i d³ugie stoki wobrêbie wysoczyzny polodowcowej. W obrêbie dolin rzecznych wystêpuj¹ obszary zatorfione — równiny torfowe. Formy antropogeniczne wystêpuj¹ w postaci d e n sztucznych stawów wokolicach Korczewa. Pocz¹tki osadnictwa na terenie Drohiczyna siêgaj¹ VI w. W XI w. istnia³ tu drewniany gród, po którym pozosta³o grodzisko zwane Gór¹ Zamkow¹, oraz osada po³o¿ona w jego s¹siedztwie. Obecnie masyw Góry Zamkowej, stanowi¹cy wspania³y punkt widokowy, jest jedynie nie- wielk¹ czêœci¹ góry mieszcz¹cej kiedyœ gród i zamek.

III. BUDOWA GEOLOGICZNA

A. STRATYGRAFIA

Arkusz Drohiczyn jest po³o¿ony w obni¿eniu podlaskim nale¿¹cym do platformy wschodnioeuropejskiej. Obni¿enie to le¿y na po³udnie od wyniesienia mazurskiego i na pó³noc od zrêbu £uko- wa. Jest to depresja wyd³u¿ona w kierunku wschód–zachód, o osi nachylonej na zachód. Wiek i litologia ska³ krystalicznego pod³o¿a oraz pokrywy osadowej zosta³y okreœlone na podstawie danych z otworu badawczego wykonanego na s¹siaduj¹cym od pó³nocy arkuszu Pobikry (Brzezina i in., 2004). W otworze tym wyró¿niono ska³y z okresów czwartorzêdu, neogenu, paleogenu, kredy, jury, triasu, dewonu, syluru, ordowiku i kambru, a zakoñczony jest w utworach prekam- bru na g³êbokoœci 1560,5 m (Brzezina i in., 2004).

1. Kreda

a. Kreda górna Mastrycht

Ska³y tego wieku wykszta³cone s¹ w postaci takich utworów jak kreda pisz¹ca i margle. Na obszarze omawianego arkusza Drohiczyn znane s¹ z dwóch wierceñ w Narojkach. Ich strop wystê- puje miêdzy 20,0 a 30,0 m p.p.m.

9 2. Paleogen

a. Oligocen

Osady paleogeñskie i neogeñskie stwierdzono w obrêbie arkusza Drohiczyn w wielu wierceniach. Praktycznie tylko w jednym wierceniu w Œledzianowie (otw. 1) udokumentowano prawdopodobnie osady oligocenu (tabl. II i III). Ze wzglêdu na du¿e nawodnienie osadów, ograniczaj¹ce pozy- skanie rdzenia, niemo¿liwym okaza³o siê szczegó³owe rozpoznanie tych osadów w sp¹gu. Wed³ug Nowak (1969) w Œledzianowie wystêpuj¹ piaski glaukonitowe oraz mu³ki piasz- czysteoligocenu. Do oligocenu zaliczono te¿, podobnie wykszta³cone osady, wystêpuj¹ce w Naroj- kach (otw. 2), Drohiczynie (otw. 13) i Korczewie (otw. 17) (przekrój geologiczny A–B). Na obszarze arkusza Drohiczyn mog¹ one wystêpowaæ miêdzy oko³o 40 m p.p.m. a 40 m n.p.m., stanowi¹c bezpoœrednio pod³o¿e osadów czwartorzêdowych tylko w najwiêkszych zag³êbieniach wystêpuj¹cych w zachodniej czêœci terenu arkusza (tabl. II).

3. Neogen

a. Miocen

Piaski kwarcowe i ¿wiry oraz i³y i mu³ki z substancj¹ organiczn¹ i okruchami drewna.Powszechnie wystêpuj¹ce w obrêbie arkusza Drohiczyn i³y i mu³ki z substancj¹ organiczn¹ oraz piaski ze smugami materii organicznej i wk³adkami drewna zaliczono do miocenu. Osady tego wieku stwierdzono w dwóch wierceniach badawczych — Kolonia Drohiczyn (otw. 3) na g³êbo- koœci 102,9 m czyli na 47,1 m n.p.m. i Korczew (otw. 19) na g³êbokoœci 81,1 m czyli na 78,9 m n.p.m. (tabl. II i III). Wed³ug przekroju geologicznego A–B mi¹¿szoœæ osadów miocenu na omawianym obszarze mo¿e do- chodziæ do oko³o 40 m, stanowi¹ one zwart¹ warstwê powsta³¹ w warunkach œródl¹dowych. Wykonane dla tych osadów oznaczenia palinologiczne nie przynios³y rezultatów ze wzglêdu na brak ziarn py³ku (Biñka, 2004). Osady miocenu w wierceniu Kolonia Drohiczyn charakteryzuj¹ siê znaczn¹ zawartoœci¹ cyrkonu (14%), staurolitu (5–7%) i biotytu (4–5%) przy zerowej iloœci wêglanów i glaukonitu (Nejbert, 2005). W wierceniu Korczew mioceñskie piaski drobnoziarniste posiadaj¹ ponad 73% minera³ów nieprzezro- czystych, co odró¿nia je w sposób bardzo znacz¹cy od piasków czwartorzêdowych (Nejbert, 2005). Ponadto wystêpuje tu nieco rutylu (5%), cyrkonu (4%), turmalinów (3%) i silimanitu (2%).

4. Czwartorzêd

Wystêpuj¹ce na erozyjnym stropie paleogenu i neogenu osady czwartorzêdowe tworz¹ na obszarze arkusza Drohiczyn pokrywê ci¹g³¹ o mi¹¿szoœci œredniej oko³o 80–120 m. W okolicach Œledzianowa mi¹¿szoœæ osadów czwartorzêdowych wzrasta do prawie 160 m. Okres panowania intensywnej erozji na

10 prze³omie neogenu i czwartorzêdu prawdopodobnie spowodowa³ usuniêcie wiêkszoœci osadów ze starszych zlodowaceñ. Pocz¹wszy od zlodowaceñ po³udniowopolskich, na obszarze arkusza Drohiczyn za- czynaj¹ dominowaæ osady o genezie lodowcowej, zastoiskowej, wodnolodowcowej i jeziornej. Podzia³ stratygraficzny plejstocenu oparto na stanowisku kopalnych osadów jeziornych pochodz¹cych z interglacja³u mazowieckiego w Œledzianowie, udokumentowanych w wyniku wczeœ- niejszych prac (D³u¿ak, 1961) i w ramach prac kartograficznych i badañ paleontologicznych wykonanych dla obszaru arkusza Drohiczyn (Biñka, 2004) oraz nowoodkrytych stanowisk z interglacja³u eemskiego: Czaple, Czaple Kolonia i Laskowice (Biñka, 2004). Na obszarze arkusza Drohiczyn nie stwierdzono osadów starszego plejstocenu, dolnego, (pre- glacja³u). Wyró¿niono natomiast siedem warstw glin zwa³owych: jedna warstwa ze zlodowacenia Narwi i jedna ze zlodowacenia Nidy, dwie warstwy ze zlodowacenia Sanu 1, po jednej ze zlodowacenia Sanu 2, Odry i Warty. Osady reprezentuj¹ce ciep³e warunki klimatyczne zwi¹zane s¹ z interglacja³ami: augustowskim, mazowieckim i eemskim.

a. Plejstocen

Zlodowacenia najstarsze Zlodowacenie Narwi

Prawdopodobnie jedynie w rejonie Œledzianowa zachowa³ siê najstarszy poziom glin zwa³o- wych zokresu zlodowacenia Narwi (Nowak, 1969, 1971). Mi¹¿szoœæ tych utworów Nowak oceni³a na ponad 14 m, a ich strop wystêpuje na 8,0–9,0 m n.p.m. Gliny te maj¹ barwê br¹zow¹ lub ciemnoszar¹, s¹ zbite, a ich powierzchnia jest rozmyta. W przeprowadzonym wierceniu w Œledzianowie gliny te mo¿e reprezentowaæ pozyskana warstwa bruku na g³êbokoœci 151,0–155,0 m, czyli 32,0–28,0 m p.p.m.

Interglacja³ augustowski

Piaski i mu³ki rzeczne.Wed³ug Nowak (1971) i Rzechowskiego (1986) wystêpuj¹ce w Œledzianowie piaski na glinach ze zlodowacenia Narwi s¹ pozosta³oœci¹ wype³nienia dolin rzecznych, które funkcjonowa³y w interglacjale augustowskim (podlaskim). W sp¹gu osady te s¹ gruboziarniste z otoczakami krzemieni i margli kredowych, wy¿ej wystêpuj¹ piaski gruboziarniste, œrednio- ziarniste i drobnoziarniste oraz mu³ki i mu³ki piaszczyste. Ca³a seria tych osadów ma mi¹¿szoœæ 33,5 m i zawiera siê miêdzy 28,0 m p.p.m. a 5,5 m n.p.m. Analiza minera³ów ciê¿kich (Nejbert, 2005) wykaza³a obecnoœæ w osadach granatów (20–22%), cyrkonu (3,5–9%), tytanitu (4–8%), rutylu (4–5%), amfiboli (5–6%) i wêglanów (1–3%). Analiza palinologiczna mu³ków piaszczystych (Biñka, 2004) pobranych z g³êbokoœci 131,5 m udokumentowa³a obecnoœæ nielicznego wtórnego z³o¿a. Osady

11 te, jak ju¿ wspomniano wy¿ej, s¹ bardzo zawodnione, Nowak (1971) potwierdza to, pisz¹c o samo- wyp³ywie wody z otworu w Œledzianowie siêgaj¹cym 3,5 m.

Zlodowacenia po³udniowopolskie

Osady czwartorzêdowe na obszarze arkusza Drohiczyn powsta³e podczas zlodowaceñ po³udniowopolskich, mo¿na zaliczyæ do wodnolodowcowych, zastoiskowych, rzecznych, jeziornych i lodowcowych. Przyporz¹dkowanie wiekowe poszczególnych osadów ze zlodowaceñ po³udniowopolskich i rozdzielaj¹cych je osadów powsta³ych w trakcie interglacja³ów nast¹pi³o na podstawie analizy sytuacji geologicznej, paleogeomorfologicznej, porównañ wyników badañ laboratoryjnych z poszczegól- nych wierceñ kartograficznych. Nale¿y uznaæ, ¿e osady tej czêœci plejstocenu podlega³y wielokrot- nym procesom niszcz¹cym, co prowadzi³o do ich przemieszania, które utrudnia konkretne oceny wiekowe. Dlatego podzia³ stratygraficzny zawarty w tym rozdziale nale¿y traktowaæ jako propozycjê, a nie udokumentowany pewnik.

Zlodowacenie Nidy

Do osadów zlodowacenia Nidy zaliczono i ³ y oraz mu³ki i mu³ki ilaste zastoiskowe zeœladami laminacji — limnoglacjalne, le¿¹ce bezpoœrednio na osadach miocenu. W pó³nocno-wschodniej czêœci terenu arkusza, osady te maj¹ mi¹¿szoœæ do 35,0 m. W rejonie Sadów wystêpuj¹ na poziomie 30,0–65,0 m n.p.m. Przed wkroczeniem l¹dolodu zlodowacenia Nidy nastêpowa³a sedymentacja piasków i pias- ków ze ¿wirami wodnolodowcowych,dolnych, widocznych na przekroju A–B na wysoko- œci od 30,0 do 56,0 m n.p.m., miêdzy Drohiczynem a Sadami. Osady te, w wierceniu Kolonia Drohiczyn (otw. 3) (Nejbert, 2005) zawieraj¹ du¿o granatów (18%), tytanitu i cyrkonu (po 6%) oraz rutylu (5%). Gliny zwa³owe,które przypisano zlodowaceniu Nidy wystêpuj¹ fragmentarycznie, g³ównie w pó³nocnej i centralnej czêœci obszaru arkusza Drohiczyn. S¹ to gliny ilaste z nielicznym brukiem, wap- niste, barwy ciemnoszarej. Mi¹¿szoœæ glin ze zlodowacenia Nidy dochodzi maksymalnie do oko³o 20 m (Narojki, otw. 2). Gliny tego wieku stwierdzone i zbadane zosta³y szczegó³owo na terenie s¹siaduj¹cym od pó³nocy z arkuszem Drohiczyn — w obrêbie arkusza Pobikry (Brzezina i in., 2004). Na omawianych glinach zwa³owych w Drohiczynie wystêpuje cienka (8,0 m) warstwa pias- ków i piasków ze ¿wirami wodnolodowcowych,górnych.

Zlodowacenie Sanu 1

Stadia³ dolny

Osady zlodowacenia Sanu 1 w pocz¹tkowej fazie jego rozwoju reprezentowane s¹ przez mu³ki i mu³ki ilaste zastoiskowe,dolne, o mi¹¿szoœci do oko³o 35 m. Wystêpuj¹ one g³ównie w okolicach Drohiczyna miêdzy oko³o 40 a 90 m n.p.m. pod wspó³czesn¹ dolin¹ Bugu. Osady

12 te s¹ miejscami warstwowane i wykazuj¹ zmiany mi¹¿szoœci wynikaj¹ce z póŸniejszego obci¹¿enia l¹dolodem. Na du¿ej powierzchni obszaru arkusza Drohiczyn wystêpuj¹ piaski wodnolodowco- w e o mi¹¿szoœci do oko³o 35 m, które podœcielaj¹ gliny zwa³owe zlodowacenia Sanu 1. Piaski te zosta³y przewiercone w otworach badawczych Korczew na g³êbokoœci 59,8–81,1 m i Kolonia Drohiczyn na g³êbokoœci 69,8–91,0 m. W Korczewie (otw. 19) w piaskach z g³êbokoœci 78,0 m dominuje cyrkon (10%), rutyl i tytanit (6%) przy niewielkim (5%) udziale granatów, turmalinów, staurolitu i amfiboli. Nieco inny sk³ad maj¹ piaski le¿¹ce wy¿ej, na g³êbokoœci 60,0 i 73,0 m. Najwiêcej wystêpuje w nich granatów (17–22%), amfiboli (8–9%) i cyrkonu (6–8%) przy ma³ym udziale rutylu (3–5%) i glaukonitu (5%). W Kolonii Drohiczyn (otw. 3) piaski maj¹ podobny sk³ad minera³ów ciê¿kich, do piasków z górnej warstwy w Korczewie. Zawieraj¹ du¿o granatów (21–23%) i amfiboli (8–9%) oraz cyrkon (7%), rutyl (5%) i tytanit (5%), a tak¿e glaukonit (6%). Obecnoœæ w piaskach glaukonitu i minera³ów odpornych na wietrzenie i transport pokazuje, ¿e Ÿród³em piasków by³y czêœciowo serie osadowe paleogeñsko-neogeñskie. Gliny zwa³owe zezlodowacenia Sanu 1 mo¿na podzieliæ na dwa poziomy reprezentuj¹ce stadia³ dolny oraz stadia³ górny zlodowacenia Sanu 1. Obie gliny wystêpuj¹ ci¹g³ymi warstwami na przekroju geologicznym A–B osi¹gaj¹c w sumie oko³o 50 m mi¹¿szoœci. Tylko w po³udniowej czêœci obszaru arkusza mo¿na wydzieliæ osady piaszczyste i ilasto-mu³kowe wystêpuj¹ce w pozycji miêdzy glinami. W pó³nocnej czêœci arkusza rozdzielenie obu glin jest niepewne. Podstawê do zali- czenia obu warstw glin zwa³owych do zlodowacenia Sanu 1 da³y badania petrograficzne wykonane we wszystkich trzech otworach badawczych do arkusza Drohiczyn (Ga³¹zka, 2003). Starsze gliny zwa³owe s¹ ilaste i ilasto-piaszczyste, szare i ciemnoszare o mi¹¿szoœci nieprzekraczaj¹cej 30,0 m. W wierceniach badawczych gliny zwa³owe stadia³u dolnego zlodowacenia Sanu 1 wystêpuj¹ na poziomie od 100,2 do 111,0 m n.p.m. — w otworze Korczew, 80,2–82,5 m n.p.m. w otworze Kolonia Drohiczyn i 5,5–15,6 m n.p.m. w otworze Œledzianów. Wykonana dla glin zwa³owych z otworu Œledzianów analiza petrograficzna pokaza³a œrednie wartoœci wspó³czynników1: O/K — 1,00–1,13; K/W — 1,21–1,16 i A/B — 0,71–0,74 (Ga³¹zka, 2003). Bardzo podobne wartoœci wspó³czynników charakteryzuj¹ gliny w Korczewie: O/K — 1,18; K/W — 1,25 i A/B — 0,62 i Kolonii Drohiczyn: O/K — 1,06; K/W — 1,44 i A/B — 0,64. Podobne wartoœci wspó³czynników petrograficznych przytacza Nowak (1971) dla ni¿szego poziomu dwudziel-

1 Wspó³czynniki petrograficzne obliczone dla ¿wirów o œrednicy 5–10 mm, uzyskanych z glin zwa³owych, charakteryzuj¹ zale¿noœæ pomiedzy ró¿nymi grupami ska³ skandynawskich, gdzie: O – ska³y osadowe, K – ska³y krystaliczne i kwarc, W – ska³y wêglanowe, A – ska³y nieodporne na wietrzenie, B – ska³y odporne na wietrzenie.

13 nych glin ze zlodowaceñ po³udniowopolskich, a Brzezina i inni (2004) dla stadia³u dolnego zlodowacenia Sanu 1. W sp¹gu i w obrêbie tych glin, w otworze badawczym Œledzianów wystêpuj¹ wk³adki i³ów warstwowanych. W po³udniowej czêœci obszaru arkusza Drohiczyn gliny zwa³owe stadia³u dolnego od glin zwa³owych stadia³u górnego rozdziela prawie 20-metrowa warstwa mu³ków i mu³ków ilastych zastoiskowych,górnych.

Stadia³ górny

Gliny zwa³owe stadia³u dolnego od glin zwa³owych stadia³u górnego rozdziela warstwa pias- ków i piasków ze ¿wirami wodnolodowcowych,dolnych. W Œledzianowie miêdzy glinami zwa³owymi starszymi a glinami m³odszymi, stwierdzono metrowej mi¹¿szoœci warstwê i³ów zbrekcjonowanych, a w Korczewie niewielkiej mi¹¿szoœci warstwê mu³ków ilastych warstwowanych. Piaski wodnolodowcowe rozdzielaj¹ce gliny zwa³owe zlodowacenia Sanu 1 stwierdzone w wierceniu Kolonia Drohiczyn wystêpuj¹ na poziomie 82,5–88,9 m n.p.m. W piaskach tych dominuj¹ granaty (18%), amfibole (8%), tytanit (7%), i cyrkon (5%). Piaski wodnolodowcowe przykry- waj¹ce gliny zwa³owe zlodowacenia Sanu 1 wystêpuj¹ równie¿ na terenach arkuszy s¹siednich — Pobikry (Brzezina i in. 2004) i £osice (Albrycht 2001). Gliny zwa³owe stadia³u górnego zlodowacenia Sanu 1 w okolicach Drohiczyna osi¹gaj¹ do oko³o 30 m mi¹¿szoœci, stanowi¹c osady bezpoœrednio podœcielaj¹ce aluwialne serie Bugu, natomiast w Œledzianowie osi¹gaj¹ 37,0 m mi¹¿szoœci (30,2–67,1 m n.p.m.). Zarówno w wierceniu badawczym Korczew, gdzie gliny te wystêpuj¹ miêdzy 119,4 a 121,7 m n.p.m., jak i w wierceniu Kolo- nia Drohiczyn (od 88,9 do 94,0 m n.p.m.) stwierdzono bardzo podobne wspó³czynniki petrograficzne do wspó³czynników glin stadia³u dolnego. Gliny te s¹ te¿ bardzo podobne pod wzglêdem optycznym — ilaste, barwy szaro-czarnej. Jedynie w wierceniu Œledzianów wystêpuj¹ w górnej partii serii gla- cjalnej gliny bardzo piaszczyste barwy zielonej, ró¿ni¹ce siê wspó³czynnikami petrograficznymi, któ- re mog¹ wynikaæ z obecnoœci w glinach zlodowacenia Sanu 1 porwaków glin starszych zlodowaceñ. Wspó³czynniki petrograficzne dla glin stadia³u górnego zlodowacenia Sanu 1 w Œledzianowie wy- nosz¹: O/K — 1,06–1,50; K/W — 1,44–1,16 i A/B — 0,71–0,54 (Ga³¹zka, 2003). Z okresu wytapiania l¹dolodu zlodowacenia Sanu 1 pozosta³y piaski i piaski ze ¿wirami wodnolodowcowe,górne, które zachowa³y siê fragmentarycznie w okolicach Drohiczyna i w wierceniu badawczym Œledzianów. W Drohiczynie osady te, wraz z ni¿ej le¿¹cymi glinami zwa³owymi stadia³u górnego zlodowacenia Sanu 1, zosta³y zaburzone w trakcie póŸniejszych zlodo- waceñ. W Œledzianowie utwory te zawieraj¹ granaty (16%), tytanit i cyrkon (po 8%), amfibole (7%), rutyl (5%) oraz turmaliny, epidot, staurolit i apatyt (po 3%) (Nejbert, 2005).

14 Zlodowacenie Sanu 2

Mi¹¿szoœæ osadów powsta³ych w czasie zlodowacenia Sanu 2 dochodzi do 40,0 m. Pocz¹tek sedymentacji wyznacza seria i³ów, mu³ków ilastych i mu³ków zastoiskowych wêglanowych, barwy szarej (o mi¹¿szoœci do 20,0 m), najpe³niej wykszta³cona w centralnej czêœci arkusza na pó³noc od Drohiczyna. Osady te w rejonie Drohiczyna wystêpuj¹ w przedziale wysoko- œci 80,0–125,0 m n.p.m., co jest spowodowane zaburzeniami glacitektonicznymi, a w wierceniu Ko- lonia Drohiczyn miêdzy 94,1 a 96,0 m n.p.m. W otworze badawczym Kolonia Drohiczyn osady zastoiskowe posiadaj¹ bardzo wyraŸne warstwowania z naprzemiennymi warstwami ciemnoszarymi i szarymi kilkumilimetrowej mi¹¿szoœci. Omawiana seria zastoiskowa zachowana jest równie¿ w wierceniu Œledzianów na poziomie 74,0–79,2 m n.p.m. i wed³ug ekspertyz palinologicznych (Biñka 2004) zawiera bardzo obfite wtórne z³o¿e, w tym ziarna py³ku mezozoicznych drzew szpil- kowych oraz cysty Dinophlagellata, co zwi¹zane jest z sedymentacj¹ zastoiskow¹ w klimacie pery- glacjalnym. Nowak (1972) i Rzechowski (1986), a za nimi Brzezina i inni (2004) osady te zaliczaj¹ do interglacja³u ferdynandowskiego, co w œwietle uzyskanych danych palinologicznych nie znajdu- je potwierdzenia. Du¿a mi¹¿szoœæ i rozprzestrzenienie serii zastoiskowej na po³udniowy wschód, do Mielnika, Janowa Podlaskiego i Terespola, g³ównie wzd³u¿ doliny Bugu (Nitychoruk, 2000), czyni te osady bardzo charakterystycznymi w profilu stratygraficznym czwartorzêdu Polski wschodniej. Wed³ug Nitychoruka i innych (2006 a, b) mog¹ one stanowiæ charakterystyczny horyzont w profilu osadów czwartorzêdowych po³udniowego Podlasia. Wraz ze zbli¿aniem siê l¹dolodu nast¹pi³a zmiana frakcji osadów zastoiskowych na piaski i piaski ze ¿wirami wodnolodowcowe,zachowanych w okolicy Drohiczyna. Gliny zwa³owe zezlodowacenia Sanu 2 s¹ ilaste, br¹zowe, o mi¹¿szoœci do oko³o 20 m, najlepiej zachowane w pó³nocnej czêœci obszaru arkusza. Wystêpuj¹ w otworze badawczym Œledzia- nów oraz w otworach archiwalnych w okolicach Sadów i Narojek. W wierceniu Œledzianów gliny te zachowane s¹ miêdzy 89,2 a 90,0 a m n.p.m., w centralnej i pó³nocnej czêœci arkusza miêdzy œrednio oko³o 105 a 130 m n.p.m. Analizy petrograficzne glin uznanych za pochodz¹ce ze zlodowacenia Sanu 2 w wierceniu Œledzianów da³y nastêpuj¹ce wyniki: O/K — 1,86; K/W — 0,67 i A/B — 1,13.

Gliny te charakteryzuje zawartoœæ CaCO3 miêdzy 14 a 18%. W sk³adzie petrograficznym frakcji ¿wirowych, pochodz¹cym z tych glin, przewa¿aj¹ ska³y skandynawskie (wapienie — 47%, ska³y krystaliczne — 32%) nad lokalnymi (Ga³¹zka, 2003).

15 Interglacja³ wielki Interglacja³ mazowiecki

Na obszarze arkusza Drohiczyn interglacja³ mazowiecki reprezentowany jest przez 3-metrowej mi¹¿szoœci warstwê torfów i mu³ków jeziornych stwierdzonych w Œledzianowie. Stanowisko Œledzianów znane jest od dawna jako reprezentuj¹ce interglacja³ mazowiecki (D³ubak, 1961; Borówko- -D³u¿akowa, 1973). Jednak wiek tych osadów by³ ró¿nie interpretowany. Nowak (1971) zaliczy³a je do interglacja³u lubelskiego. W wykonanym dla arkusza Drohiczyn wierceniu badawczym Œledzianów nie stwierdzono osadów interglacja³u mazowieckiego, dopiero sieæ sond mechanicznych pozwoli³a nawierciæ, fragmentarycznie zachowane, kopalne serie jeziorne. Wykszta³cenie osadów jeziornych wystêpuj¹cych na wysokoœci 103,0–106,0 m n.p.m. w postaci dobrze roz³o¿onych torfów i wystêpuj¹cych w stropie serii mu³ków oraz nieznaczne rozprzestrzenienie osadów na obszarze kilkuset m2 pozwala przypuszczaæ, ¿e zbiornik, w którym osady powsta³y by³ niewielki i nale¿a³ do grupy zbiorników wytopiskowych. Przeprowadzone dla profilu w Œledzianowie badania ziarn py³ku (Biñka, 2004) pozwalaj¹ wi¹zaæ sedymentacjê osadów z okresem panowania optymalnych warunków klimatycznych w okresie interglacja³u mazowieckiego, czyli z faz¹ grabowo-jod³ow¹. W górnej partii osadów jeziornych stwierdzono ziarna py³ku wystêpuj¹ce w schy³ku interglacja³u mazowieckiego i okresie bezpoœrednio po interglacjale (Biñka, 2004).

Zlodowacenia œrodkowopolskie Zlodowacenie Odry

L¹dolód zlodowacenia Odry pozostawi³ kompleks glin zwa³owych,maksymalnie o 30 m mi¹¿szoœci, zachowany w pó³nocnej czêœci badanego obszaru na wysokoœci 120,0–150,0 m n.p.m., a w okolicach Drohiczyna na wysokoœci 100,0–140,0 m n.p.m. (czêœciowo gliny te os³aniaj¹ siê w kra- wêdzi doliny Bugu), natomiast w otworze badawczym Kolonia Drohiczyn miêdzy 96,0 a 111,1 m n.p.m. Gliny zwa³owe zaliczone do zlodowacenia Odry s¹ ilasto-piaszczyste i piaszczyste, z pojedyn- czym brukiem, barwy ciemnoszarej. W obrêbie tych glin wystêpuj¹ i³y z nielicznymi g³azikami, barwy br¹zowoszarej. Nie jest wykluczone, ¿e sedymentacja i³ów nastêpowa³a pod lodem, z którego wytapia³ siê materia³ grubszy i opada³ do zbiornika. Analiza petrograficzna tych glin w wierceniu Kolonia Drohiczyn wykaza³a, ¿e w sk³adzie frakcji ¿wirowej zdecydowanie przewa¿aj¹ wapienie paleozoiczne, œrednio oko³o 40%, nad ska³ami kry- stalicznymi, œrednio 25%. Wspó³czynniki petrograficzne uzyskane dla trzech próbek z wiercenia Ko- lonia Drohiczyn s¹ nastêpuj¹ce: O/K — 2,26; K/W — 0,50 i A/B — 1,64 (Ga³¹zka, 2003). Zachowane g³ównie na po³udniu arkusza Drohiczyn piaski ze ¿wirami reprezentuj¹ przep³ywy wodnolodowcowe wpocz¹tkowym etapie wytapiania l¹dolodu. Najbardziej mi¹¿sze

16 serie tych osadów (26,3 m) wystêpuj¹ w wierceniu badawczym Korczew na poziomie 121,7–148,0 m n.p.m. Za wodnolodowcow¹ genez¹ tej serii przemawia jej jednorodne wykszta³cenie w profilu pionowym i sk³ad minera³ów ciê¿kich, na które sk³adaj¹ siê g³ównie granaty (21–27%), amfibole (7–8%), cyrkon, rutyl, tytanit (po oko³o 5%) oraz stosunkowo du¿o glaukonitu (3–6%) (Nejbert, 2005). Podobny sk³ad mineralogiczny maj¹ piaski w wierceniu Kolonia Drohiczyn, gdzie wystêpuj¹ na g³êbokoœci 36,0–38,8 m. Charakterystyczne jest, ¿e omawiane osady wodnolodowcowe wystêpuj¹ na przedpolu zasiêgu wystêpowania glin zwa³owych ze zlodowacenia Odry (przekrój geologiczny A–B). Takie po³o¿enie osadów sugeruje równole¿nikowe usytuowanie przep³ywów przed czo³em topniej¹cego l¹dolodu. Postój l¹dolodu zlodowacenia Odry, z czo³em na linii równole¿nikowej pokrywaj¹cej siê z obecn¹ pó³nocn¹ krawêdzi¹ doliny Bugu, sugeruje równie¿ obecnoœæ zaburzeñ glacitektonicznych w osadach le¿¹cych ni¿ej, pochodz¹cych ze zlodowacenia Sanu 1, które zosta³y wyciœniête wskutek ró¿nic obci¹¿e- nia w strefie czo³owej krawêdzi l¹dolodu. Brak glin zwa³owych zlodowacenia Odry na po³udnie od doliny Bugu mo¿e potwierdzaæ znaczn¹ energiê przep³ywów, która wynika te¿ z udzia³u gruboziarnistych frakcji piaszczystych i ¿wirowych w opisywanej serii wodnolodowcowej. W wierceniu badawczym Kolonia Drohiczyn stwierdzono na g³êbokoœci 35,8–36,0 m namu³y organiczne zeœladami warstwowania. Mimo, ¿e osady te maj¹ tylko 0,2 m mi¹¿szoœci s¹ one wa- ¿ne dla rozwa¿añ stratygraficznych. Badania palinologiczne tych osadów wykonano na trzech prób- kach, w których stwierdzono dobrze zachowane ziarna py³ku z przewa¿aj¹cym udzia³em py³ku roœlin- noœci zielnej. Wœród roœlin niedrzewnych (NAP) dominuj¹ turzyce i trawy, przy niewielkim udziale bylic oraz przedstawicieli roœlin arktyczno-alpejskich. W spektrum AP wystêpuje Salix i Betula nana jako sk³adnik roœlinnoœci tundrowej. Wed³ug Biñki (2004) takie spektra py³kowe s¹ charakterystyczne dla okresu miêdzy interglacja³em mazowieckim (ale nie takie jak w Ossówce, Krupiñski, 1995), a interglacja³em eemskim (ale nie takie jak w Dziewulach, Biñka, Nitychoruk, 2003). Poniewa¿ osady organogeniczne wystêpuj¹ w obni¿eniu, na piaskach wodnolodowcowych zlodowacenia Odry, mo¿na s¹dziæ, ¿e ich sedymentacja nastêpowa³a w schy³kowej czêœci tego zlodowacenia.

Zlodowacenie Warty

Podczas zlodowacenia Warty obszar arkusza Drohiczyn by³ przykryty l¹dolodem. Wkroczenie l¹dolodu poprzedza³a akumulacja z astoiskowa mu³ków i mu³ków ilastych o mi¹¿- szoœci do oko³o 10 m, czêœciowo ods³aniaj¹cych siê w krawêdzi doliny Bugu ko³o Drohiczyna na poziomie 120,0–122,0 m n.p.m. Osady te s¹ miejscami przykryte przez piaski i piaski ze ¿wi- ramiwodnolodowcowe,które by³y osadzane przed czo³em l¹dolodu, ale ich zasiêg i mi¹¿- szoœæ jest niewielka. Badania sk³adu minera³ów ciê¿kich (Nejbert, 2005) w tych osadach wykaza³y obecnoœæ granatów (18–25%), amfiboli (10–12%), biotytu (3–5%), a z minera³ów odpornych cyrkonu (6–8%) i turmalinów (5%), a w górnej czêœci tytanitu (13%).

17 Obecnoœæ l¹dolodu zlodowacenia Warty znacz¹ na arkuszu Drohiczyn gliny zwa³owe, miejscami g³azy lodowcowe,które s¹ rozprzestrzenione na ca³ym obszarze arkusza. Gliny zwa³owe s¹ ilasto-piaszczyste, br¹zowe lub br¹zowoszare, miejscami s¹ to g³azy lodowcowe. Na powierzchni terenu wystêpuj¹ powszechnie, buduj¹c rozleg³e po³acie wysoczyzny polodowcowej. Mi¹¿szoœæ glin zwa³owych siêga 26,0 m w wierceniu Kolonia Drohiczyn, a po³o¿one s¹ one od 107,0 m n.p.m. w Œledzianowie do ponad 170,0 m n.p.m. w centrum arkusza. Gliny zwa³owe zlodowacenia Warty wystêpuj¹ we wszystkich trzech profilach otworów badawczych i charakteryzuj¹ siê nastê- puj¹cymi wspó³czynnikami petrograficznymi: O/K — 1,50–1,33; K/W — 0,97-0,77 i A/B — 0,78–1,13 (Ga³¹zka, 2003). W glinach przewa¿aj¹ wapienie paleozoiczne i ska³y krystaliczne. W otworze Kolo- nia Drohiczyn w obrêbie 26-metrowej mi¹¿szoœci pakietu glin wystêpuj¹ bruki ska³ skandynawskich. Recesji l¹dolodu zlodowacenia Warty towarzyszy³a akumulacja piasków, ¿wirów i g³a- zów lodowcowych, miejscami wodnolodowcowych.Wystêpuj¹ one na niewielkich przestrzeniach, ale zachowanych na ca³ym obszarze arkusza, a tak¿e na przekroju geologicznym A–B, tworz¹c maksymalnie 20-metrowej mi¹¿szoœci warstwê ods³aniaj¹c¹ siê na powierzchni terenu. Osady te powstawa³y w obrêbie l¹dolodu i na jego przedpolu, o czym œwiadcz¹ zró¿nicowane frakcje osadów. Piaski i ¿wiry oraz gliny zwa³owe moren czo³owych.Naca³ej powierzchni omawianego arkusza wystêpuje szereg wzgórz, których pozycja paleogeograficzna i charakter buduj¹cych je osadów, na które sk³adaj¹ siê miêdzy innymi piaski i ¿wiry warstwowane oraz gliny zwa³owe, pozwalaj¹ uznaæ je za moreny czo³owe akumulacyjne. Wzniesienia te osi¹gaj¹ do 25 m wy- sokoœci wzglêdnej, wyraŸnie dominuj¹ w morfologii terenu. W po³udniowej czêœci terenu arkusza moreny czo³owe uk³adaj¹ siê równole¿nikowo rejestruj¹c drobne regresje czo³a l¹dolodu. Wraz z wytapianiem siê l¹dolodu zlodowacenia Warty wzrasta³a aktywnoœæ przep³ywów wód, które utworzy³y formê ozu, obecn¹ na wschód od Skrzeszewa. Osady stwierdzone w d³ugiej na 3 km formie to piaski, miejscami mu³ki, i gliny zwa³owe ze ¿wirami ozów.Forma ta, wznosi siê nieznacznie ponad otaczaj¹c¹ wysoczyznê (oko³o 3 m), i wyró¿nia siê wystêpuj¹cymi w jej obrêbie licznymi ma³ymi piaskowniami i ¿wirowniami. Przebieg ozu z NNW na SSE, równole- gle do doliny Bugu pokazuje, ¿e kierunek ten by³ preferowany przez przep³ywy wodnolodowcowe ju¿ w trakcie pobytu l¹dolodu na tym terenie. A zatem ukierunkowanie przep³ywów glacifluwialnych zgodne z przebiegiem wspó³czesnej doliny Bugu, z SSE ku NNW, zaistnia³o ju¿ w trakcie zlodowacenia Warty. Poziomo laminowane piaski i mu³ki kemów zwi¹zane s¹ z obszarami wytopiskowymi, gdzie tworz¹ wypuk³e powierzchnie o wysokoœci wzglêdnej oko³o 3–5 m. Formy takie wystêpuj¹

18 w po³udniowo-zachodniej czêœci terenu arkusza, w strefie krawêdziowej doliny Bugu. To po³o¿enie kemów sugeruje istnienie podparcia w postaci fragmentów l¹dolodu zlodowacenia Warty w obrêbie wspó³czesnej doliny Bugu. Mo¿liwe, ¿e równole¿nikowy odcinek doliny Bugu by³ d³u¿ej wype³niony martwymi lodami a po ich wytopieniu utworzy³o siê obni¿enie, które wykorzysta³a póŸniej rzeka Bug. Na po³udniowym wschodzie po obu stronach doliny Tocznej wystêpuj¹ tarasy kemowe zbudowane z piasków i piasków ze ¿wirami, miejscami mu³ków o³¹cznej mi¹¿- szoœci do 5 m. Tarasy te kontynuuj¹ siê na po³udnie na obszarze arkusza £osice (Albrycht, 2000). Ich powstanie mo¿e wi¹zaæ siê z sugerowanym przez Falkowskiego i innych (1984/85, 1988) wkroczeniem lobu l¹dolodu w dolinê Tocznej, a nastêpnie sedymentacj¹ miêdzy wysoczyzn¹ a lodem wype³niaj¹cym dolinê. Piaski ze ¿wirami i piaski wodnolodowcowe,zwi¹zane z ostatecznym zani- kiem l¹dolodu, wystêpuj¹ na ca³ym obszarze arkusza i zwi¹zane s¹ ze szlakami odp³ywów wód lodowcowych. Najczêœciej osady te towarzysz¹ wspó³czesnym dolinom i dolinkom rzecznym, poczy- naj¹c od doliny Bugu a koñcz¹c na dolinkach ma³ych bezimiennych strumieni, osi¹gaj¹c do kilku me- trów mi¹¿szoœci. Charakterystyczne jest g³ównie równole¿nikowe u³o¿enie tych osadów, a jedynie w dolinie Bugu wystêpuj¹ one zgodnie z jej biegiem z SSE na NNW. Równole¿nikowe kierunki odp³ywu wód roztopowych wystêpowa³y równie¿ w trakcie wytapiania starszych l¹dolodów stanowi¹c cechê charakterystyczn¹ deglacjacji obszaru, która ma zapewne podstawy w tak biegn¹cych strukturach tektonicznych w starszym pod³o¿u. W osadach wodnolodowcowych zlodowacenia Warty dominuj¹ amfibole i granaty. Rezultatem ostatecznego wytapiania pozosta³ych resztek l¹dolodu s¹ piaski i mu³ki wytopiskowe zachowane jedynie w centralnej czêœci terenu arkusza.

Interglacja³ eemski

Kopalne osady jeziorne z interglacja³u eemskiego — torfy, mu³ki i piaski humusowe jeziorne stwierdzono w trzech stanowiskach — Laskowice, Czaple i Czaple Kolonia (punkty dok.: 13–15), odkrytych podczas prac kartograficznych na obszarze arkusza Drohiczyn w 2003 roku. Wszystkie stanowiska interglacjalne le¿¹ na po³udnie od doliny Bugu. W stanowiskach Laskowice i Czaple profil osadów jeziornych zawiera prawie pe³n¹ sekwencjê osadów interglacjalnych i dla tych profili wykonano diagramy palinologiczne (Biñka, 2004). W stanowisku Laskowice interglacjalne osady jeziorne zachowa³y siê na g³êbokoœci 2,3–8,5 m. W sp¹gu serii jeziornej stwierdzono osady z fazy dêbowej interglacja³u eemskiego, wy¿ej z fazy leszczynowej i fazy grabowej. W stanowisku

19 Czaple osady interglacjalne wystêpuj¹ na g³êbokoœci 2,5–10,5 m. W sp¹gowej partii serii jeziornej pochodz¹ z okresu leszczynowego interglacja³u eemskiego, a ziarna py³ku obecne w wy¿szych par- tiach profilu charakteryzuje okres panowania lasów grabowych z domieszk¹ œwierka i olchy. W stanowisku Czaple Kolonia zbadany na g³êbokoœci 2,5–4,3 m ziarna py³ku wskazuj¹ na pano- wanie zbiorowisk leœnych z dominuj¹cym grabem z dodatkiem leszczyny, œwierka, olchy i innych drzew, co pozwala datowaæ sedymentacjê w zbiorniku na fazê grabow¹ interglacja³u eemskiego. Wszystkie zbadane stanowiska interglacja³u eemskiego wystêpuj¹ w obrêbie dolinek erozyjnych. Osady jeziorne le¿¹ na piaskach w Laskowicach i na glinach zwa³owych w Czaplach i Czaplach Kolonia ze zlodowacenia Warty, co sugeruje arealny sposób zaniku l¹dolodu, umo¿liwiaj¹cy powstanie niewielkich zbiorników prawdopodobnie genezy wytopiskowej. Na pó³noc od arkusza Drohiczyn, na s¹siednim arkuszu Pobikry odkryto osady z interglacja³u eemskiego wystêpuj¹ce w dolinie Bugu (Brzezina i in., 2004) oraz kilka innych stanowisk po³o¿onych w podobnej sytuacji geomorfologiczno-geologicznej do opisanych z arkusza Drohiczyn.

Zlodowacenia pó³nocnopolskie Zlodowacenie Wis³y

Podczas zlodowacenia Wis³y na obszarze arkusza Drohiczyn powstawa³y osady rzeczne w dolinie Bugu i dolinach mniejszych rzek takich jak: Toczna i Ko³odziejka oraz dochodzi³o do wietrzenia chemicznego i mrozowego powierzchni wysoczyznowych. Osady z tego okresu reprezentowane s¹ przez piaski i mu³ki rzeczne,które wystêpuj¹ w postaci s³abo zaznaczaj¹cych siê w rzeŸbie tarasów nadzalewowych w dolinie Bugu (5,0–10,0 m n.p. rzeki) i dolinach Tocznej i Ko³odziejki (1,0–3,0 m n.p. rzeki). Taras nadzalewowy w dolinie Bugu jest po³o¿ony na wysokoœci od oko³o 113 do oko³o 123 m n.p.m. Mi¹¿szoœæ osadów tworz¹cych taras nadzalewowy w okolicach Korczewa wynosi ponad 25 m.

b. Czwartorzêd nierozdzielony

Do osadów czwartorzêdu o bli¿ej nieustalonej stratygrafii, zaliczono utwory deluwialne — piaski i gliny deluwialne.Osady te towarzysz¹ rozciêciom erozyjnym w obrêbie wysoczyzny polodowcowej, zboczom dolin rzecznych lub wystêpuj¹ w suchych dolinkach wyœcielaj¹c ich dno. Ich mi¹¿szoœæ zazwyczaj przekracza 2,0 m, co wynika ze znacznych ró¿nic w wysoko- œciach wzglêdnych (maksymalnie oko³o 35,0 m) miêdzy obszarami wysoczyznowymi a dnem doliny Bugu. Osady te zlokalizowane s¹ g³ównie w po³udniowej czêœci obszaru arkusza Drohiczyn w strefie krawêdziowej doliny Bugu.

20 U wylotu suchych dolinek erozyjnych mo¿na rozpoznaæ formy sto¿ków nap³ywowych, zbudowane z piasków ze ¿wirami. Najlepiej wykszta³cony sto¿ek nap³ywowy wystêpuje w okolicach Korczewa, przy ujœciu Ko³odziejki do doliny Bugu. Piaski eoliczne oraz piaski eoliczne w wydmach.Naobszarze arkusza Drohi- czyn wystêpuj¹ piaski eoliczne w formie wydm i pól piasków przewianych. Osady te wystêpuj¹ na tarasie nadzalewowym Bugu. Maj¹ mi¹¿szoœæ do3mwwydmach, których wysokoœæ nie przekracza 3,0 m. Formy wydmowe mo¿na zaliczyæ do wydm parabolicznych i pod³u¿nych. Osi¹gaj¹ do 2,0 km d³ugoœci i maj¹ przebieg z NNW na SSE.

c. Holocen

Piaski i ¿wiry rzeczne tarasów zalewowych 2,0–3,0 m n.p. rzeki oraz piaski i mu³ki rzeczne (mady) tarasów zalewowych 2,0–3,0 m n.p. rzeki. Osady holocenu na omawianym obszarze, wystêpuj¹ powszechnie w postaci tarasów zalewowych w dolinie Bugu. S¹ wykszta³cone w postaci piasków i mu³ków rzecznych (mad) oraz piasków i ¿wi- rów. W osadach piaszczystych doliny Bugu przewa¿aj¹ frakcje drobnoziarniste o zró¿nicowanym sk³adzie mineralnym, tylko w sp¹gu wystêpuj¹ frakcje gruboziarniste. Wœród osadów tworz¹cych taras zalewowy Bugu ko³o Drohiczyna stwierdzono du¿¹ iloœæ skorupek œlimaka z rodzaju Viviparus (Nitychoruk, 2003). Trudno jest jednak zakwalifikowaæ jednoznacznie zebrane okazy do wspó³cze- œnie ¿yj¹cego w rzekach gatunku Viviparus viviparus, gdy¿ bardzo podobnie wygl¹daj¹ i maj¹ podobne cechy morfometryczne muszle kopalnego gatunku V. diluvianus (Kunth), którego obecnoœæ po- wszechna jest w stanowiskach interglacja³u mazowieckiego zbadanych na obszarze po³udniowego Podlasia (Nitychoruk, 1994, 2000). Gdyby dosz³o w wy¿szej partii doliny Bugu do rozmywania osa- dów z interglacja³u mazowieckiego, zawieraj¹cych muszle œlimaka V. diluvianus logicznym tego na- stêpstwem by³aby obecnoœæ ich w osadach aluwialnych Bugu. Szerokoœæ tarasu zalewowego Bugu zmienia siê od 0,5 m ko³o Tonkieli i Bu¿ysk do 3,0 km ko³o Drohiczyna. Generalnie zauwa¿alna jest wiêksza szerokoœæ tego tarasu w odcinku doliny o przebiegu równole¿nikowym. Wystêpuje on najczêœciej na wysokoœci od 2,0 do 3,0 m n.p. rzeki. W obrêbie tarasu zalewowego wystêpuj¹ starorzecza, miejscami dosyæ m³ode, bo zawodnione. W³aœnie starorzecza bywaj¹ czêsto elementem odró¿niaj¹cym taras zalewowy od nadzalewowego, gdy¿ nie zawsze zachowa³y siê wyraŸne krawêdzie oddzielaj¹ce oba tarasy. W obrêbie tarasu nadzalewowego elementem charakterystycznym s¹ wydmy. W dolinie Bugu wystêpuj¹, ukszta³towane w postaci pó³ksiê¿yców, wa³y piasków i pias- ków z mu³kami rzecznych,które s¹ odsypami meandrowymi.Osady te wystêpuj¹ na tarasie zalewowym.

21 Doliny takich rzek jak Toczna, Ko³odziejka i Myœla wype³nione s¹ piaskami rzecznymi, szarymi lub szarobr¹zowymi. Wszystkie te rzeki s¹ lewobrze¿nymi dop³ywami Bugu, a ich doliny maj¹ maksymalnie oko³o 1 km szerokoœci. Rysuje siê zatem dysproporcja miêdzy stosunkowo nie- wielkimi rzekami a ich rozleg³ymi dolinami. Daje siê to jednak wyjaœniæ, jeœli przyjmiemy, ¿e doliny te zosta³y uformowane przez wody roztopowe l¹dolodu zlodowacenia Warty, a dopiero póŸniej wykorzystane przez odp³ywy rzeczne. Poparciem takiego wnioskowania mog¹ byæ odcinki tych rzek w ob- rêbie doliny Bugu, gdzie tworz¹ w¹skie strefy przep³ywów. Szereg zag³êbieñ bezodp³ywowych i den dolinnych w dolinie Bugu oraz w dolinach nawi¹zuj¹cych do doliny Bugu jest wype³nionych piaskami humusowymi i namu³ami oraz namu³ami torfiastymi i mu³kami powsta³ymi w holocenie, o mi¹¿szoœci od 2,0 do 6,0 m, a czêsto te¿ mniejszych. Zmiany natê¿enia procesów erozyjnych i aku- mulacyjnych przyczyni³y siê do du¿ego zró¿nicowania tych osadów w profilu pionowym. Torfy niskie wystêpuj¹ g³ównie w dolinie Bugu, ich mi¹¿szoœæ nie przekracza 2,0 m. Torfy stwierdzono te¿ w dolinie Ko³odziejki i ko³o miejscowoœci Góry i Rotki. Tworz¹ one torfowiska niskie, przewa¿nie w facji bagienno-szuwarowej z fragmentami drewna. Okreœlenie wieku bezwzglêdne- go metod¹ 14C torfów wype³niaj¹cych obni¿enie w dolinie Bugu ko³o miejscowoœci Wierzchuca Na- górna da³o rezultat 3030 ±40 lat BP (Gd-11756) dla próbki z g³êbokoœci 1,0 m (Pazdur, 2005). Natomiast rezultat datowania po³o¿onych w bliskim s¹siedztwie torfów w Putkowicach Nadolnych z g³êbokoœci równie¿ 1,0 m da³o wynik 5220 ±50 lat BP (Gd-11760). Datowania po³o¿onych poza dolin¹ Bugu, w miejscowoœci Rotki, w obrêbie rozciêcia erozyjnego osadów organogenicznych da³o wyniki 1145 ±45 lat BP (Gd-12715) z g³êbokoœci 0,6 m i 4660 ±45 lat BP (Gd-11758) z g³êbokoœci 1,0 m. Uzyskany wiek osadów pozwala przyj¹æ, ¿e akumulacja organiczna na omawianym obszarze, mia³a miejsce w œrodkowej i górnej czêœci holocenu. Najm³odszymi osadami na obszarze arkusza Drohiczyn s¹ piaski i mu³ki rzeczne (odsypów przykorytowych) Bugu, które powstaj¹ równie¿ wspó³czeœnie na ca³ym odcinku rzeki po³o¿onym w obrêbie arkusza, czy to w formie w¹skich listew osadów zwi¹zanych z brze- giem rzeki, czy te¿ w formie wysepek po³o¿onych w obrêbie koryta rzecznego.

B. TEKTONIKA I RZEBA POD£O¯A CZWARTORZÊDU

Obszar objêty arkuszem Drohiczyn po³o¿ony jest w obni¿eniu podlaskim, nale¿¹cym do po³udniowo-zachodniej czêœci platformy wschodnioeuropejskiej. Od pó³nocy obni¿enie podlaskie graniczy z wyniesieniem mazurskim, a od po³udnia z wyniesieniem ³ukowsko-wisznickim. Po³udniowa i prawdopodobnie pó³nocna granica obni¿enia podlaskiego ma charakter tektoniczny (Skorupa, 1963). Wed³ug Lendzion (1962) obni¿enie podlaskie (synekliza podlaska) otaczaj¹: wyniesienie

22 ³ukowsko-wisznickie (antekliza S³awatycz) i wyniesienie mazurskie (antekliza mazursko-suwalska), które stanowi¹ intruzje ska³ m³odszych i które wskutek ruchów tektonicznych zosta³y wydŸwigniête, przyjmuj¹c formy antyklinalne. Na pocz¹tku epoki bajkalskiej zaznaczaj¹ siê w Polsce wschodniej wyraŸne dyslokacje dysjunktyw- ne o kierunku SW–NE (Doktór, Graniczny, 1995; Graniczny i in., 1995), które wed³ug danych geofizycznych i wiertniczych zosta³y odm³odzone w fazach m³odokaledoñskiej lub wczesnowaryscyjskiej, z który- mi Po¿aryski (1974) wi¹¿e powstanie megastruktur wyniesienia mazursko-bia³oruskiego oraz wyniesienia ³ukowsko-wisznickiego. Uskoki oddzielaj¹ce te jednostki maj¹ przebieg równole¿nikowy, ale w czêœci wschodniej zapadliska podlaskiego, nie zosta³y jeszcze sprecyzowane. Przyjmuje siê natomiast (Po¿aryski, 1974) istnienie uskoków o kierunku NE–SW (Doktór, Graniczny, 1995; Graniczny i in., 1995). Wskutek ruchów blokowych w fazie laramijskiej nast¹pi³o odnowienie starych struktur tektonicznych, które zosta³y przeniesione na ska³y mezozoiczne. Wystêpuj¹ce w rejonie Mielnika–Zabu¿a ci¹gi garbów i obni¿eñ w stropie kredy (Nitychoruk i in., 2006a, b) nawi¹zuj¹ do kierunku tektonicznego NW–SE (Doktór, Graniczny, 1995; Graniczny i in., 1995), z którym w Œledzianowie mo¿na identyfikowaæ istnienie du¿ego obni¿enia do ponad 40 m p.p.m. i obni¿enia w rejonie Sadów (Rudzki, 2003). Deniwelacje stropu osadów przedczwartorzêdo- wych na arkuszu Drohiczyn siêgaj¹ ponad 100 m. WyraŸnie widoczne s¹ dwa obni¿enia o kierunku NW–SE w rejonie Œledzianowa i Wirowa (tabl. II) oraz jedno równole¿nikowe od Skrzeszewa po Dro- hiczyn i dalej na wschód. Z tym ostatnim kierunkiem równole¿nikowym, zwi¹zana jest wspó³czesna dolina Bugu. Z badañ elektrooporowych wykonanych na arkuszu Drohiczyn nie wynika istnienie w tym rejonie struktur uskokowych (Rudzki, 2003), ale s¹ one widoczne na mapach przedsta- wiaj¹cych liniowe elementy strukturalne Polski (Doktór, Graniczny, 1995; Graniczny i in., 1995). Transgresje l¹dolodów skandynawskich, na obszar arkusza Drohiczyn, po³¹czone by³y z egzara- cj¹ i erozj¹ osadów, po których l¹dolody przemieszcza³y siê. Ruchy blokowe pod³o¿a, towarzysz¹ce naciskom spowodowanym przez l¹dolody, czyni³y bardziej podatnymi osady pod³o¿a na zaburzania glacitektoniczne. Wydaje siê jednak, ¿e na obszarze arkusza Drohiczyn nie dosz³o do tak znacznych zaburzeñ glacitektonicznych, jak na s¹siednim arkuszu Sarnaki (Albrycht, 1999a, b).

C. ROZWÓJ BUDOWY GEOLOGICZNEJ

W kredzie dolnej, w zapadlisku podlaskim, panowa³y warunki l¹dowe i nie stwierdzono tu ¿ad- nych osadów. Dopiero w albie nast¹pi³a transgresja morska, w wyniku której powstawa³y osady piaszczyste z glaukonitem przechodz¹ce w margle. W kredzie górnej dosz³o ju¿ do pog³êbienia morza i sedymentacji margli kredowych oraz kredy pisz¹cej (tab. 2) z krzemieniami (Staœkiewicz, 1971). Ostat- nie fazy orogenezy laramijskiej spowodowa³y regresjê morza.

23 Tabela 2 TABELA LITOLOGICZNO-STRATYGRAFICZNA

Stratygrafia

Utwory Procesy geologiczne (opis litologiczny) System Oddzia³ Piêtro Podpiêtro

f Piaski i mu³ki rzeczne (odsypów przykorytowych) — Q Akumulacja rzeczna pm h Torfy niskie — Q thn Akumulacja organiczna Piaski humusowe i namu³y oraz namu³y torfiaste i mu³ki Akumulacja organiczna i mineralna, den dolinnych i zag³êbieñ bezodp³ywowych — f Q jeziorna i rzeczna powodziowa oraz pnh h zbiornikowa Namu³y torfiaste — Q nht Akumulacja organiczna Piaski rzeczne — f Q p h Erozja i akumulacja rzeczna Piaski i piaski z mu³kami rzeczne (odsypów Holocen meandrowych) — f Q Akumulacja rzeczna ppm Piaski i ¿wiry rzeczne tarasów zalewowych 2,0–3,0 m n.p. rzeki — f Q t Akumulacja rzeczna p¿ h Piaski i mu³ki rzeczne (mady) tarasów zalewowych Erozja i akumulacja rzeczna 2,0–3,0 m n.p. rzeki — f Q t ma h korytowa i powodziowa Piaski eoliczne — e Q p Akumulacja eoliczna Piaski eoliczne w wydmach — e w p Q Piaski ze ¿wirami sto¿ków nap³ywowych — s Q Akumulacja u wylotu dolinek p erozyjnych Piaski i gliny deluwialne — d Q Rozmywanie na stokach pg i akumulacja w obni¿eniach Piaski i mu³ki rzeczne tarasów nadzalewowych Zlodowacenia Zlodowacenie 5,0–10,0 m n.p. rzeki — f QBt Erozja i akumulacja rzeczna pó³nocnopolskie Wis³y pm p4 Interglacja³ Torfy, mu³ki i piaski humusowe jeziorne — li Q Akumulacja biogeniczna eemski tm p34– i mineralno-biogeniczna, jeziorna Piaski i mu³ki wytopiskowe — b Q W Akumulacja zastoiskowa przed pm p3 czo³em wytapiaj¹cego siê l¹dolodu fg W Piaski ze ¿wirami i piaski wodnolodowcowe — Q Akumulacja przez wody lodowcowe p¿p p3 Piaski i piaski ze ¿wirami, miejscami mu³ki, tarasów Akumulacja zastoiskowa miêdzy kemowych — tk Q W bry³ami martwego lodu a obszara- pp¿ p3 mi wysoczyznowymi Piaski i mu³ki kemów — k Q W Akumulacja zastoiskowa miêdzy pm p3 bry³ami martwego lodu Piaski, miejscami mu³ki, i gliny zwa³owe ze ¿wirami ozów — o Q W Akumulacja przez wody lodowcowe pm p3 Piaski i ¿wiry oraz gliny zwa³owe moren czo³owych gc W — Q 3 Akumulacja lodowcowa p¿ p Piaski, ¿wiry i g³azy lodowcowe, miejscami wodnolo- g W Akumulacja lodowcowa dowcowe — Q i grawitacyjna p¿ p3 g W

Zlodowacenie Warty Gliny zwa³owe, miejscami g³azy lodowcowe — Q gzw p3 Akumulacja lodowcowa fg W Piaski i piaski ze ¿wirami wodnolodowcowe — Q Akumulacja przez wody lodowcowe pp¿ p3

Czwartorzêd Mu³ki i mu³ki ilaste zastoiskowe — b Q W Akumulacja zastoiskowa przed mmi p3 czo³em transgreduj¹cego l¹dolodu Namu³y organiczne — li QO Akumulacja bagienna w obni¿eniach n p3 w obrêbie wysoczyzny polodowcowej fg O Zlodowacenia œrodkowopolskie Piaski ze ¿wirami wodnolodowcowe — Q Erozja i akumulacja przez wody p¿ p3 lodowcowe Odry Plejstocen g O Akumulacja lodowcowa i deformacja Gliny zwa³owe — Q 3 osadów starszych w strefie czo³owej Zlodowacenie gzw p l¹dolodu Interglacja³ Interglacja³ Torfy i mu³ki jeziorne — li Q M Akumulacja organiczno-mineralna, wielki mazowiecki tm p23- jeziorna i bagienna

24 cd. tabeli 2

Gliny zwa³owe — g QG gzw p2 Akumulacja lodowcowa

fg G Piaski i piaski ze ¿wirami wodnolodowcowe — Q Akumulacja wodnolodowcowa pp¿ p2 Sanu 2 I³y, mu³ki ilaste i mu³ki zastoiskowe — b G Akumulacja zastoiskowa na przed-

Zlodowacenie Q imi p2 polu l¹dolodu Piaski i piaski ze ¿wirami wodnolodowcowe (górne) fg S3 Erozja i akumulacja wodno- — Q lodowcowa pp¿2 p2

Gliny zwa³owe — g QS3 gzw p2 Akumulacja lodowcowa Piaski i piaski ze ¿wirami wodnolodowcowe (dolne) Stadia³ górny fg S3 Erozja i akumulacja wodno- — Q lodowcowa pp¿1 p2

b S1 Mu³ki i mu³ki ilaste zastoiskowe (górne) — Q Akumulacja zastoiskowa mmi 2 p2

Gliny zwa³owe — g QS1 gzw p2 Akumulacja lodowcowa

fg S1 Piaski wodnolodowcowe — Q Akumulacja wodnolodowcowa p p2 Stadia³ dolny Zlodowacenie Sanu 1 Mu³ki i mu³ki ilaste zastoiskowe (dolne) — b QS1 Akumulacja zastoiskowa przed mmi1 p2 czo³em l¹dolodu Piaski i piaski ze ¿wirami wodnolodowcowe (górne) fg N Erozja i akumulacja wodno- — Q lodowcowa pp¿2 p2

Gliny zwa³owe — g QN gzw p2 Akumulacja lodowcowa

Zlodowacenia po³udniowopolskie Piaski i piaski ze ¿wirami wodnolodowcowe (dolne) Akumulacja i erozja wodno- — fg QN lodowcowa pp¿1 p2 Plejstocen b N Zlodowacenie Nidy I³y oraz mu³ki i mu³ki ilaste zastoiskowe — Akumulacja zastoiskowa przed im Q 2 Czwartorzêd p czo³em l¹dolodu

Interglacja³ Piaski i mu³ki rzeczne — f Q Erozja i akumulacja rzeczna augustowski pm p12- w obni¿eniach terenu Zlodowacenia Zlodowacenie g A Gliny zwa³owe — Q 1 Egzaracja i akumulacja lodowcowa najstarsze Narwi gzw p

Piaski kwarcowe i ¿wiry oraz i³y i mu³ki z substancj¹ Akumulacja w zbiorniku œródl¹do- organiczn¹ i okruchami drewna — pQ¿ M wym Neogen Miocen

Piaski glaukonitowe oraz mu³ki piaszczyste — pGk Ol Akumulacja morska oraz lagunowa Paleogen Oligocen

Kreda pisz¹ca i margle — Cr Mastrycht kpme m Akumulacja morska górna Kreda Kreda

W czasie paleocenu i na pocz¹tku eocenu, obszar ten by³ denudowany. Dopiero w eocenie gór- nym i oligocenie, w wyniku postêpuj¹cej od wschodu transgresji morskiej, nast¹pi³a tu sedymentacja osadów piaszczysto-glaukonitowych z fosforytami. W stropie tych osadów wystêpuj¹ wk³adki i³ów i mu³ków z substancj¹ organiczn¹ i okruchami drewna oraz ¿wirów kwarcowych. Na tych osadach, nale¿¹cych do oligocenu, le¿y seria piasków glaukonitowych (Kosmowska-Ceranowicz, Nowak, 1976).

25 Osady miocenu na omawianym terenie wykszta³cone s¹ jako i³y i mu³ki z substancj¹ organiczn¹ oraz piaski ze smugami materii organicznej i wk³adkami drewna. Osady te powstawa³y w œródl¹dowych zbiornikach wodnych w ciep³ych warunkach klimatycznych. Wystêpuj¹ powszechnie na obszarze arkusza Drohiczyn. Osadów pliocenu na omawianym terenie nie stwierdzono. Brak osadów górnego neogenu i dolnego czwartorzêdu na omawianym obszarze wi¹¿e siê z in- tensywn¹ erozj¹ rzeczn¹, dlatego najstarszymi osadami czwartorzêdowymi s¹ tu zachowane jedynie w obni¿eniu w Œledzianowie gliny zwa³owe pochodz¹ce ze zlodowacenia Narwi oraz piaski i mu³ki rzeczne interglacja³u augustowskiego. Rzeki w tym interglacjale mog³y p³yn¹æ z po³udniowego wschodu na pó³nocny zachód. Osady wodnolodowcowe o bardzo z³o¿onym sk³adzie petrograficznym, wynikaj¹cym z wielokrotnego przemywania osadów serii paleogeñsko-neogeñskich i dolno- czwartorzêdowych, pochodz¹ ze zlodowacenia Nidy i le¿¹ bezpoœrednio na ska³ach paleogeñsko- -neogeñskich. Stopniowe wype³nianie obni¿eñ osadami, w sytuacji wygasania ruchów tektonicznych, ograni- cza³o wielkoœæ erozji i przyczyni³o siê do zachowania osadów ze zlodowacenia Sanu 1. Pakiet osadów tego zlodowacenia wystêpuje na znacznym obszarze, a dobry stan zachowania osadów pozwala roz- dzieliæ gliny tego zlodowacenia na pochodz¹ce z dwóch stadia³ów. Zlodowacenie Sanu 2 poprzedzi³ bardzo charakterystyczny okres d³ugotrwa³ej i intensywnej sedymentacji zastoiskowej. Powstaniu serii mu³kowo-ilastej o du¿ej mi¹¿szoœci, stanowi¹cej horyzont przewodni, prawdopodobnie sprzyja³y ruchy obni¿aj¹ce w regionie po³udniowego Podlasia, zwi¹zane z wkraczaniem l¹dolodu. Zbli¿enie siê czo³a l¹dolodu Sanu 2 do omawianego obszaru, zwi¹zane by³o ze zmian¹ sedymentacji na wodnolodowcow¹. Natomiast po jego wycofaniu zosta³ pok³ad glin zwa³owych o znacz- nej mi¹¿szoœci zachowanych tylko w pó³nocnej czêœci obszaru. Kolejny l¹dolód ze zlodowacenia Odry pozostawi³ po sobie kompleks glin zwa³owych równie¿ na pó³nocy obszaru badañ, co mo¿e œwiadczyæ o poglacjalnej erozji zwi¹zanej z izostatycznymi ruchami na przedpolu l¹dolodu. Ruchy te zachodzi³y wzd³u¿ równole¿nikowych stref tektonicznych, które wykorzystane zosta³y czêœciowo przez odp³ywy glacifluwialne, a póŸniej przez rzekê Bug. Kierunek SSE–NNW, który wykorzystuje rzeka Bug zaistnia³ w trakcie zlodowacenia Warty, o czym mo¿e œwiadczyæ przebieg formy ozowej informuj¹cy o takim uk³adzie przep³ywów jeszcze w trakcie pobytu l¹dolodu. Arealne wytapianie l¹dolodu ze zlodowacenia Warty sprzyja³o powstaniu odizolowanych bry³ martwego lodu, z którymi zwi¹zany jest szereg form akumulacji wytopiskowej typu kemów, czy tarasów kemowych. Powsta³e w tym czasie moreny czo³owe wyznaczaj¹ fazy jego recesji. W wyniku akumulacji wodnolodowcowej powsta³y szlaki odp³ywów wód wykorzystane obecnie przez rzeki.

26 W interglacjale eemskim omawiany obszar móg³ byæ pojezierzem. Odkryto trzy stanowiska, które dokumentuj¹ dobrze zachowane kopalne osady jeziorne powsta³e podczas wiêkszej czêœci interglacja³u. Osady jeziorne zachowa³y siê w obrêbie wysoczyzn i w odchodz¹cych od nich znacznych rozmiarów rozciêciach erozyjnych. Zachowane na terenie arkusza Pobikry (Brzezina i in., 2004) osady jeziorne z interglacja³u eemskiego w obrêbie obecnej doliny Bugu, mog¹ wskazywaæ na istnienie obni¿eñ ju¿ w tym czasie. Przypuszczalnie ten fakt umo¿liwi³ póŸniejszy rozwój rozleg³ej formy dolinnej. Osady ze zlodowacenia Wis³y zachowa³y siê g³ównie w dolinie Bugu, gdzie tworz¹ taras nadzalewowy. Nale¿y przyj¹æ, ¿e dolina Bugu w obecnej formie ukszta³towa³a siê w okresie zlodowacenia Wis³y i w holocenie, ale pocz¹tki przep³ywów rzecznych w jej strefie nale¿y datowaæ na schy³ek zlodowacenia Warty i interglacja³ eemski, kiedy to po³¹czenie powsta³ych po wycofuj¹cym siê l¹dolo- dzie zag³êbieñ koñcowych, w odcinku równole¿nikowym doliny, oraz kszta³towanie siê przep³ywów fluwioglacjalnych w odcinku SSE–NNW, przyczyni³o siê do wykorzystania tych stref dla g³ównych odp³ywów rzecznych. U schy³ku plejstocenu mia³y miejsce procesy eoliczne g³ównie na tarasie nadzalewowym Bugu. Holocen, to okres akumulacji w dolinach rzek i suchych dolinkach erozyjnych i denudacyjnych osadów mineralnych i organogenicznych. Procesy denudacji, zachodz¹ce w ró¿nych warunkach klimatycznych, w czasie od zlodowacenia Warty do holocenu, tworz¹ obecnie pokrywy deluwialne.

IV. PODSUMOWANIE

Prace kartograficzne prowadzone na obszarze arkuszu Drohiczyn pozwoli³y pog³êbiæ wiedzê o bu- dowie geologicznej i tektonice tego obszaru. Najwa¿niejsze wnioski wynikaj¹ce z tego opracowania to: — uszczegó³owienie dotychczasowej wiedzy geologicznej na temat obszaru badañ; — uzyskanie dokumentacji geologicznej osadów pod³o¿a czwartorzêdu; — rozdzielenie glin zwa³owych ze zlodowacenia Sanu 1 na reprezentuj¹ce dwa stadia³y tego zlodowacenia; — wyró¿nienie warstwy i³ów i mu³ków zastoiskowych z okresu transgresji l¹dolodu zlodowacenia Sanu 2 jako horyzontu przewodniego dla plejstocenu tego regionu; — sporz¹dzenie nowej dokumentacji palinologicznej dla stanowiska osadów organogenicznych reprezentuj¹cych interglacja³ mazowiecki w Œledzianowie; — odkrycie osadów organogenicznych z okresu ch³odnego miêdzy zlodowaceniami Odry i Warty; — udokumentowanie geologiczne i paleontologiczne, w postaci diagramów py³kowych, nowych trzech stanowisk interglacja³u eemskiego.

27 Do wa¿nych problemów wymagaj¹cych dalszych prac nale¿¹: — szczegó³owe rozpoznanie osadów paleogenu i neogenu i okreœlenie ich wieku, — szczegó³owe rozpoznanie przebiegu obni¿enia w rejonie Œledzianowa, — szczegó³owe przeœledzenie rozwoju doliny Bugu, — analiza wystêpowania i przebiegu tektonicznych linii strukturalnych, — wykazanie zwi¹zku tektoniki z elementami wspó³czesnej i kopalnej rzeŸby.

Opracowano Zak³ad Kartografii Geologicznej w Instytucie Geologii Podstawowej Struktur P³ytkich Wydzia³u Geologii Pañstwowego Instytutu Geologicznego Uniwersytetu Warszawskiego Pañstwowego Instytutu Badawczego w Warszawie Warszawa, 2006

LITERATURA

Albrycht A., 1999a — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Sarnaki. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Albrycht A., 1999b — Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Sarnaki. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Albrycht A., 2000 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz £osice. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektroniczny] Albrycht A., 2001 — Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz £osice. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektroniczny] Albrycht A., 2003 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Soko³ów Podlaski. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektroniczny] Albrycht A., Biñka K., Brzezina R., Dyjor K., Nitychoruk J., Pavlovskaya I., 1997 — Uwagi o nowych stanowiskach osadów interglacjalnych na tle stratygrafii m³odszego czwartorzêdu po³udniowego Podlasia. Prz. Geol., 45, 6: 629–633. Areñ B., 1972 — Rozwój paleozoiku w obni¿eniu podlaskim. Kwart. Geol., 16, 1: 19–36. Areñ B., Lendzion K., 1978 — Charakterystyka stratygraficzno-litologiczna wendu i kambru dolnego. W: Wy- brane problemy stratygrafii i litologii wendu oraz dolnego kambru na platformie prekambryjskiej w Polsce. Pr. Inst. Geol., 90: 7–43. Ba³uk A., 1991 — Czwartorzêd dorzecza dolnej Narwi (pó³nocno-wschodnie Mazowsze). Pr. Pañstw. Inst. Geol., 130: 1–73. Baraniecka M. D., 1969 — Stratygrafia i paleogeomorfologia m³odszego plejstocenu na pó³nocnym Mazowszu. Dorzecze dolnej Wkry. W: Plejstocen pó³nocnego Mazowsza. Pr. Inst. Geol., Warszawa.

28 Baraniecka M. D., 1984 — Neoplejstocen. Ni¿ Polski i Wy¿yny œrodkowopolskie, zlodowacenia œrodkowopolskie na obszarze nie przykrytym przez osady lodowcowe. W: Budowa geologiczna Polski. 1. Stratygrafia. 3b. Kenozoik. Czwartorzêd. Wyd. Geol., Warszawa: 154–191. Baraniecka M. D., 1990 — Propozycja nowelizacji stratygrafii czwartorzêdu dla Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000 w œwietle g³ównych wyników badañ stratygraficznych ostatnich 20 lat. Kwart. Geol., 34, 1: 149–166. Biñka K., 2004 — Analiza palinologiczna osadów organicznych i jeziornych na ark. Drohiczyn SMGP 1:50 000. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Biñka K., Nitychoruk J., 1995 — Mazovian (Holsteinian) lake sediments at Woskrzenice near Bia³a Podlaska. Kwart. Geol., 39, 1: 109–120. Biñka K., Nitychoruk J., 1996 — Geological and palaeobotanical setting of interglacial sediments at the Kali³ów site in southern Podlasie. Kwart. Geol., 40, 2: 269–282. Biñka K., Nitychoruk J., 1998—Theeemian and Holsteinian pollen data from eastern Poland. Mat. Konf. Pollen and Spores, Royal Bot. Gard. Kew. Biñka K., Nitychoruk J., 2003 — The Late Saalian, Eemian and Early Vistulian pollen sequence at Dziewule, eastern Poland. Geol. Quart., 47, 2: 155–167. Bitner K., 1954 — Charakterystyka paleobotaniczna utworów interglacjalnych w Horoszkach ko³o Mielnika na Podlasiu. Biul. Inst. Geol., 69. Borówko-D³u¿akowa Z., 1973 — Opracowanie stratygraficzne interglacja³u mazowieckiego ze Œledzianowa (wyniki analizy py³kowej) ark. Drohiczyn, pow. Siemiatycze. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Brzezina R., Albrycht A., Dyjor K., 2002 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Pobikry. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektroniczny] Brzezina R., Albrycht A., Dyjor K., 2004 — Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Pobikry. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektroniczny] D³u¿ak Z., 1961 — Profil z torfem interglacjalnym z okolic Œledzianowa nad dolnym Bugiem. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Doktór S., Graniczny M., Kucharski R., 1995 — Mapa liniowych elementów strukturalnych na podstawie analizy teledekcyjno-geofizycznej w skali 1:200 000. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Graniczny M., Doktór S., Kucharski R., 1995 — Mapa liniowych elementów strukturalnych na podstawie analizy teledekcyjno-geofizycznej w skali 1:200 000. W: Sprawozdanie z opracowania mapy liniowych elementów strukturalnych Polski w skalach 1:200 000 i 1:500 000 na podstawie kompleksowej analizy komputerowej zdjêæ geofizycznych i teledetekcyjnych. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Falkowski E., Falkowski T., Granacki W., Karabon J., Krau¿lis K., 1984/85 — Kszta³towanie siê rzeŸby obszaru woj. bialskopodlaskiego i ocena mo¿liwoœci wystêpowania surowców budowlanych. Rocznik Miêdzyrzecki, 16–17. Falkowski E., Falkowski T., Granacki W., Karabon J., Krau¿lis K., 1988 — Morfogeneza sieci rzecznej obszaru woj. bialskopodlaskiego w nawi¹zaniu do prawdopodobnego przebiegu deglacjacji. Prz. Geol., 36, 11: 619–630. Ga³¹zka D., 2003 — Analizy petrologiczne dla arkusza Drohiczyn SMGP w skali 1:50 000. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

29 Janczyk-Kopikowa Z., 1981 — Analiza py³kowa plejstoceñskich osadów z Kazanowa i Krêpca. Biul. Inst. Geol., 321. Janczyk-Kopikowa Z., Mojski J.E., Rzechowski J., 1981 — Position of the Ferdynandów Intergla- cial, Middle Poland, in the Quaternary stratigraphy of the European Plain. Biul. Inst. Geol., 335: 65–79. Kondracki J., 1933 — Tarasy dolnego Bugu. Prz. Geogr., 13, 2–4: 104–126. Kondracki J., 2002 — Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Kosmowska-Ceranowicz B., Nowak J., 1976 — Przedplejstoceñskie osady okruchowe pomiêdzy £osica- mi a Kornic¹ na Podlasiu. Pr. Muz. Ziemi, 25: 55–64. Krupiñski K. M.,1995 — Stratygrafia py³kowa i sukcesja roœlinnoœci interglacja³u mazowieckiego w œwietle badañ osadów z Podlasia. Acta Geogr. Lodz., 70: 1–200. Krupiñski K. M., Lindner L., Turowski W., 1986 — Sediments of the Mazovian Interglacial at Bia³a Podlaska (Eastern Poland). Bull. Pol. Ac. Earth Sc., 34, 4: 365–373. Krupiñski K.M., Lindner L., Turowski W., 1988 — Geologic-floristic setting of the Mazovian Intergla- cial sediments at Bia³a Podlaska (E Poland). Acta Palaeobot., 28, 1–2: 29–47. Krupiñski K. M., Lindner L., 1987 — M³odoholoceñska sukcesja roœlinnoœci w Bia³ej Podlaskiej. Ref. na Symp. „Problemy ochrony œrodowiska i gospodarki wodnej w makroregionie œrodkowowschodnim”, Bia³a Podlaska. Krupiñski K. M., Lindner L., 1991 — Flora interglacjalna w Komarnie ko³o Bia³ej Podlaskiej, wschodnia Polska. Wyd. UAM, Ser. Geogr., 50: 511–518. Lencewicz S., 1931 — Miêdzyrzecze Bugu i Prypeci. Prz. Geogr., 11: 1–72. Lendzion K., 1962 — Paleozoik w anteklizie S³awatycz w œwietle nowych wierceñ. Kwart. Geol., 6, 4: 513–525. Lewiñski J., Samsonowicz J., 1918 — Ukszta³towanie powierzchni, sk³ad i struktura pod³o¿a dyluwium wschodniej czêœci Ni¿u Pó³nocno-Europejskiego. Pr. Tow. Nauk. Warszawa. 31. Lindner L., 1988 — Zarys stratygrafii plejstocenu rejonu Bia³ej Podlaskiej wraz z prób¹ korelacji z przyleg³ymi obszarami Zwi¹zku Radzieckiego. Prz. Geol., 36, 11: 637–647. Lindner L., Krupiñski K. M., Marciniak B., Nitychoruk J., 1990 — Sytuacja geologiczna i florys- tyczna plejstoceñskich osadów organogenicznych w rejonie Ossówki (po³udniowe Podlasie). Prz. Geol., 38, 11: 476–483. Lindner L., Krupiñski K. M., Marciniak B., Nitychoruk J., Skompski S., 1991 — Plejsto- ceñskie osady jeziorne w stanowisku Hrud I ko³o Bia³ej Podlaskiej. Kwart. Geol., 35, 3: 337–362. Lindner L., Astapova S. D., 2000 — The age and geological setting of Pleistocene glacigenic beds around the border between Poland and Belarus. Geol. Quart., 44, 2: 187–197. Lindner L., Dzier¿ek J., Lamparski Z., Marks L., Nitychoruk J., 1995 — Zarys stratygrafii czwartorzêdu Polski; g³ówne poziomy osadów glacjalnych i interglacjalnych oraz ich rozprzestrzenienie. Prz. Geol., 43, 7: 586–591. Lindner L., Marks L., 1999 — New approach to statigraphy of paleolake and glacial sediments of the younger Middle Pleistocene in mid-eastern Poland. Geol. Quart., 43, 1: 1–7. Marks L., Lindner L., Nitychoruk J., 1995 — New approach to a stratigraphic position of the Warta Stage in Poland. Acta Geogr. Lodz., 68: 135–147. Matysiak Z., Dzier¿ek J., Nitychoruk J., Siennicka-Chmielewska A., 1999 — Projekt badañ geologicznych dla SMGP 1:50000, ark. Drohiczyn i Siemiatycze. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

30 Mojski J. E., 1972 — Nizina Podlaska. W: Geomorfologia Polski (R. Galon, red.). 2. Ni¿ Polski. Wyd. PWN, Warszawa: 318–368. Mojski J. E., Rühle E., 1965 — Atlas geologiczny Polski. Zagadnienia stratygraficzno-facjalne. 12. Czwarto- rzêd. Inst. Geol., Warszawa. Nejbert K., 2005 — Analiza minera³ów ciê¿kich na ark. SMGP 1:50 000 Drohiczyn. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Nitychoruk J., 1994 — Stratygrafia plejstocenu i paleogeomorfologia po³udniowego Podlasia. Rocznik Miêdzy- rzecki, 26: 23–107, Miêdzyrzec Podlaski. Nitychoruk J., 2000 — Climate reconstruction from stable-isotope composition of the Mazovian Interglacial (Holsteinian) lake sediments in eastern Poland. Acta Geol. Pol., 50, 2: 247–294. Nitychoruk J., 2003 — Wykonanie i interpretacja oznaczeñ malakofauny dla arkusza Drohiczyn SMGP 1:50 000. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Nitychoruk J., Biñka K., 1997 — Zasiêg stadia³u Warty we wschodniej Polsce. W: Problemy zlodowaceñ Œrod- kowopolskich w Polsce po³udniowo-zachodniej (D. Krzyszkowski , B. Przybylski, red.). Przew. IV Konferencji Stratygrafia Plejstocenu Polski, Wroc³aw. Nitychoruk J., Biñka K., Pavlovskaya I., 1997 — Die Ausdehnung des Warthe-Stadials in Ost-Polen und West-Weiáruáland - festgelegt aufgrund einer fossilen Seenplatte aus dem Eem-Interglacial. Quaternary Deposits and Neotectonics in the Area of Pleistocene Glaciations. Field Symposium. Miñsk, Belarus. Nitychoruk J., Dzier¿ek J., Stañczuk D., 2006a — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Janów Podlaski. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektroniczny] Nitychoruk J., Dzier¿ek J., Stañczuk, D., 2006b — Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000, ark. Janów Podlaski. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektroniczny] Nowak J., 1969 — RzeŸba pod³o¿a i stratygrafia osadów czwartorzêdu Wysoczyzny Siedleckiej i obszarów s¹siednich. Kwart. Geol., 13, 2: 424–437. Nowak J., 1971 — Objaœnienia do Mapy Geologicznej Polski w skali 1:200 000, ark. Siedlce. Inst. Geol., Warszawa. Nowak J., 1972 — Mapa geologiczna Polski 1:200 000, ark. Siedlce. Wyd. A. Inst. Geol., Warszawa. Nowak J., 1973 — Mapa geologiczna Polski 1:200 000, ark. Bia³a Podlaska. Wyd. A. Inst. Geol., Warszawa. Nowak J., 1974 — Objaœnienia do Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000, ark. Bia³a Podlaska. Inst. Geol., Warszawa. Nowak J., 1977 — Specyficzna budowa geologiczna form polodowcowych zale¿nych od pod³o¿a. Stud. Geol. Pol., 52: 347–360. Pazdur A., 2005 — Sprawozdanie nr 20/2005 z wykonania oznaczeñ wieku metod¹ C-14. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Po¿aryski W., 1974 — Struktury epok tektonicznych bajkalskiej, kaledoñskiej i waryscyjskiej, obszar wyniesiony platformy wschodnioeurpejskiej, czêœæ œrodkowa. W: Budowa Geologiczna Polski. Tektonika. 1. Ni¿ Polski. Inst. Geol., Warszawa: 71–78. Prószyñski M., 1933 — Szkic geologii miasta Brzeœcia n/Bugiem. Postêpy prac przy melioracji Polesia. Brzeœæ. Prószyñski M., 1952 — Spostrze¿enia geologiczne z dorzecza Bugu. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 65: 313–364. Ró¿ycki S. Z., 1946 — Przegl¹dowa mapa geologiczna Polski w skali 1:300 000, ark Lublin. Wyd. A. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

31 Ró¿ycki S. Z., 1972 — Plejstocen Polski œrodkowej na tle przesz³oœci w górnym trzeciorzêdzie. PWN, Warszawa. Rudzki M., 2003 — Badania elektrooporowe na arkuszu Drohiczyn SMGP 1:50 000. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Ruszczyñska-Szenajch H., 1976 — Glacitektoniczne depresje i kry lodowcowe na tle budowy geologicznej po³udniowo-wschodniego Mazowsza i po³udniowego Podlasia. Stud. Geol. Pol., 50: 1–126. Ruszczyñska-Szenajch H., 1991 — Sedimentary environments of glaciofluvial uplands and glaciofluvial crevasse fillings against the general background of other glacioaqueous environments. Rocz. Pol. Tow. Geol., 61, 1–2: 3–37. Rühle E., 1952 — Przyczynek do znajomoœci budowy geologicznej okolicy Terespola. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 66. Rühle E., 1969 — Przekrój geologiczny utworów czwartorzêdowych w £ukowie na Podlasiu. W: Z badañ czwarto- rzêdu w Polsce (E. Rühle, red.). 12. Biul. Inst. Geol., 220: 81–104. Rühle E., 1970 — Nowe jednostki stratygraficzne zlodowacenia œrodkowopolskiego na obszarze miêdzy œrodkow¹ Wis³¹ a dolnym Bugiem. Acta Geogr. Lodz., 24: 399–412. Rühle E., 1973 — Stratygrafia czwartorzêdu Polski. W: Metodyka badañ osadów czwartorzêdowych (E. Rühle, red.). Wyd. Geol., Warszawa: 31–78. Rzechowski J., 1986 — Pleistocene till stratigraphy in Poland. Quaternary Science Reviews, 5: 365–372. Samsonowicz J., 1917 — Kilka s³ów o dyluwium powiatu Soko³owskiego. Spraw. Tow. Nauk Warsz., 10. Skorupa J., 1963 — G³ówne elementy tektoniki krystalicznego pod³o¿a platformy wschodnioeuropejskiej dla obszaru Polski w nawi¹zaniu do danych geofizycznych. Pr. Inst. Geol., 30, 4: 125–136. Staœkiewicz E., 1971 — Okreœlenie mo¿liwoœci wystêpowania z³ó¿ kredy pisz¹cej w rejonie Mielnika na tle budowy geologicznej regionu. Praca magist. Arch. Wydz. Geol., UW, Warszawa. Straszewska K., 1968 — Stratygrafia plejstocenu i paleogeomorfologia rejonu dolnego Bugu. Stud. Geol. Pol., 23. Turnau-Morawska M., 1952 — Utwory rzeczne doliny Bugu miêdzy Terespolem a Wyszkowem. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 68: 154–171. Woldstedt P., 1920 — Die Durchbrueche von Schtschara und Bug durch den Westrussischen Landròeken. [Prze³omy Szczary i Bugu]. Z. ges. Erdk. Berl.: 215–225. Wo³³osowicz S., 1922 — O zlodowaceniu w dorzeczu Bugu. Spraw. Pañstw. Inst. Geol., 1: 4–6. Zaborski B., 1927 — Studia nad morfologi¹ dyluwium Podlasia i terenów s¹siednich. Prz. Geogr., 7: 1–52. Znosko J., 1990 — W sprawie zbadania granicy miêdzy proterozoikiem i kambrem w Polsce. Kwart. Geol., 34, 1: 137–148. Zwierz S., 1949 — Przegl¹dowa mapa geologiczna Polski 1:300 000, ark. Bia³a Podlaska. Wyd. A. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Zwierz S., 1954 — Opisy profili geologicznych, wierceñ, szurfów, odkrywek w rejonie Mielnika n/Bugiem. Arch. Inst. Geol., Warszawa. ¯elichowski A. M., 1972 — Rozwój budowy geologicznej obszaru miêdzy Górami Œwiêtokrzyskimi a Bugiem. Biul. Inst. Geol., 263: 1–97. ¯elichowski A. M., 1974 — Struktury epok tektonicznych bajkalskiej, kaledoñskiej i waryscyjskiej. Obszar wyniesiony platformy wschodnioeuropejskiej – czêœæ po³udniowa. W: Budowa Geologiczna Polski. 4. Tektonika. 1. Wyd. Geol., Warszawa.

32 ¯elichowski A. M., 1979 — Przekrój geologiczny przez brze¿n¹ czêœæ platformy prekambryjskiej na obszarze lubelsko-podlaskim (bez kenozoiku). Kwart. Geol., 23,2. ¯elichowski A. M., 1984 — Tektonika Lubelskiego Zag³êbia Wêglowego. W: Przewodnik 54 Zjazdu Pol. Tow. Geol. w Lublinie. Wyd. Geol., Warszawa.

33 22o 30’ 22o 45’ Tablica I o 52o s 52 Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000 30’ s 30’ Ark. Drohiczyn (494)

Silna

Bużyski Ż SZKIC GEOMORFOLOGICZNY Ż

Wierzchuca Nagórna Skala 1:100 000 s Gródek Bug s

s Narojki Formy lodowcowe Formy denudacyjne

Ż Miłkowice-Maćki Wysoczyzna morenowa płaska Stożki napływowe

s Moreny czołowe akumulacyjne Długie stoki

Formy wodnolodowcowe Formy utworzone przez roślinność Ż

Równiny sandrowe i wodnolodowcowe w ogólności Równiny torfowe s Milewo-Minczewo Wirów Sady Ozy, formy akumulacji szczelinowej Formy antropogeniczne

s Kemy s Dna stawów Ż Ż Bug Tarasy kemowe Grodziska

Tonkiele Doliny wód roztopowych Ż Żwirownie (Ż)

Skrzeszew Ż Formy eoliczne DROHICZYN

Myśla Ż Wydmy Opracował: D. STAŃCZUK Zajęczniki Ż Bug Równiny piasków przewianych s

s Bużyska Szysia Formy rzeczne Bug s s Dna dolin rzecznych s Toczna Czaple Tarasy akumulacyjne s Drażniew Starorzecza:

świeże (zawodnione) Ż

Kołodziejka Korczew s suche

Tokary Krawędzie tarasów

Toczna o 52o 52 Bartków Dolinki, parowy, młode rozcięcia erozyjne

dts 20’ 20’ lub dolinki w ogólności, nierozdzielone 22o 30’ 22o 45’

012345km Copyright by Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2009 22o 30’ 22o 45’ Tablica II 52o 52o Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000 30’ 1 +20 B 30’ +10 Ark. Drohiczyn (494) 0 -10 Ol -37,0 -20 -30 Bug SZKIC GEOLOGICZNY ODKRYTY Silna Ol ?

+30 Skala 1:100 000 +50 Gródek M Wierzchuca Narojki 2 Nagórna M +43,5 Miłkowice Maćki Piaski i żwiry kwarcowe oraz iły i mułki +40 M NEOGEN MIOCEN M z substancją organiczną i okruchami drewna +40 +40 PALEOGEN OLIGOCEN Piaski glaukonitowe oraz mułki piaszczyste +30 Ol +30 Mołożew

Granice geologiczne

+20 Izohipsy stropu utworów podczwartorzędowych w m n.p.m. Ol 19

+30 Q<+52,0 +20 4 Uskoki przypuszczalne Sady Q<+34,1 Wirów

Milewo-Minczewo +40 3 Wybrane otwory wiertnicze z numeracją według mapy geologicznej (symbol oznacza wiek: Q — czwartorzęd, M — miocen, Ol — oligocen;

M +47,1 +30 liczba — wysokość stropu w m n.p.m., w przypadku osadów M czwartorzędowych — rzędną zakończenia otworu) 3 M +47,1

Bug 63 Wybrane otwory wiertnicze z numeracją według mapy dokumentacyjnej

+40 (symbol oznacza wiek: Q — czwartorzęd, M — miocen; liczba — wysokość M +77,5 6 stropu w m n.p.m., w przypadku osadów czwartorzędowych — rzędną M +42,0 Skrzeszew +40 zakończenia otworu) 21 M +36,0 7 Q<89,5 +30 Myśla +40 B 21 5 A Linia przekroju geologicznego

Q<+52,0 M +34,0 DROHICZYN

Ol +20

+30 +40

13 +40 M +42,5 Bug Opracował: J. NITYCHORUK Bużyska

Kołodziejka

Q<+49,4 Toczna +50

M 61

M +70,0

+60 17 18 M +70,0 Q< +77,0 62

M +77,5 +70 Korczew 20

+80 M +79,0 63 M Tokary 16 M +77,5 M +82,0

19 M +78,9 52o 52o 20’ A 20’ 22o 30’ 22o 45’

012345km Copyright by Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2009 Tablica III Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000 Ark. Drohiczyn (494)

ZESTAWIENIE PROFILI OTWORÓW BADAWCZYCH DLA SMGP (KARTOGRAFICZNYCH)

m n.p.m. Otw. 19 Korc zew 170 160,0 m n.p.m. Otw. 3 2,0 Kolonia Drohiczyn 150,0 m n.p.m. 2,0 1,5 1,44 1,50 160 1,5 1,0 0,78 1,13 1,0 W 0,5 0,97 150 0,5 0,77 0,0 O/K K/W A/B 0,0 2,0 O/K K/WA/B

140 W 1,5 1,33 Otw. 1 0,90 Śledzianów 1,0 123,0 m n.p.m. 130 0,5 0,91 2,0 0,0 O/K K/W A/B W 2,5 1,5 1,44 2,0 2,26 0,97 120 2,0 1,64 1,0 1,5 1,29 1,5 W 0,5 0,82 1,0 1,18 110 S 1,0 0,0 0,5 O/K K/W A/B 0,62 O 0,5 2,5 0,0 0,50 0,0 2,0 1,86 100 O/K K/W A/B 2,0 O/K K/W A/B 1,5 1,13 1,44 1,5 1,0 90 S 1,0 1,06 S2 0,5 0,67 0,5 0,54 0,0 O/K K/W A/B Q 0,0 80 S O/K K/W A/B

M 2,0

70 1,5 1,44

1,0 1,06

60 0,5 0,54 0,0 O/K K/W A/B 2,0 50 1,50 Q 1,5 105,0 m 1,15 1,0 M 0,71 40 S 0,5 0,0 O/K K/W A/B 30 1,5 1,16 112,0 m 1,0 1,13 0,74 0,5 20 0,0 O/K K/W A/B S 10 1,5 1,21 1,0 1,00 0,71 0 0,5 0,0 O/K K/W A/B -10

-20

-30 Q -40 OBJAŚNIENIA: Ol?

-50 163,0 m Gliny zwałowe Oznaczenia miejsc pobrania próbek do badań:

-60 Piaski

Żwiry petrograficznych

Mułki, mułki ilaste, iły warwowe

Iły palinologicznych

2,5

2,0 1,92 Współczynniki petrograficzne (O/K-K/W-A/B) 1,5 1,50 obliczone dla żwirów o średnicy 5–10 mm, 1,0 uzyskanych z glin zwałowych i odpowiadające im litotypy 0,5 0,50

0,0 O/K K/W A/B

Opracował: J. NITYCHORUK