Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom Na Lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

STRATEGIA ROZWOJU GMINY WOLBROM NA LATA 2016-2025

/projekt dokumentu przekazany do konsultacji społecznych/

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Wolbrom 2015

Strategia wdrożenia wykonana przez :

Art of Finance Doradztwo Biznesowe Szczepan Brzeski ul. Pomorska 10/4, 30-039 Kraków tel. (12) 410 00 67, fax. (12) 410 00 68 [email protected]

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Spis treści

1. Wprowadzenie ...... 4 1.1. Założenia...... 4 1.2. Organizacja procesu ...... 5 1.3. Identyfikacja głównych kierunków rozwoju ...... 5 1.4. Konsultacje społeczne ...... 6 2.Diagnoza stanu istniejącego - charakterystyka społeczno-gospodarcza ...... 7 2.1. Położenie ...... 7 2.2. Klimat ...... 10 2.3. Środowisko przyrodnicze...... 11 2.4. Analiza demograficzna ...... 11 2.5. Gospodarka ...... 15 2.6. Rynek pracy ...... 17 2.7. Rolnictwo ...... 19 2.8. Oświata ...... 19 2.9. Ochrona zdrowia ...... 21 2.10. Kultura ...... 22 2.11. Sport ...... 23 2.12. Turystyka ...... 24 2.13. Sieć drogowa ...... 26 2.14. Sieć kolejowa ...... 26 2.15. Komunikacja ...... 26 2.16. Infrastruktura komunalna ...... 27 2.17. Bezpieczeństwo i porządek publiczny ...... 31 3. Konsultacje społeczne ...... 33 4. Analiza SWOT ...... 35 5. Strategiczny Program Działań ...... 41 6. Misja i wizja Rozwoju Gminy Wolbrom ...... 43 7. Obszar strategiczny I - Infrastruktura i ochrona środowiska...... 45 8. Obszar strategiczny II - Przedsiębiorczość i rynek pracy...... 48 9. Obszar strategiczny III - Polityka społeczna, zdrowie i edukacja...... 50 10. Obszar strategiczny IV - Gmina atrakcyjna dla mieszkańców i odwiedzających – turystyka, kultura i sport...... 53 11. Zgodność z regionalnymi i krajowymi dokumentami strategicznymi...... 56 11.1. Ramy instytucjonalne lokalnej polityki rozwoju ...... 57 11.2. Nadrzędne dokumenty strategiczne ...... 58 11.3. Strategie Zintegrowane ...... 59 11.4. Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego ...... 60 11.5. Subregionalny Program Rozwoju 2014-2020 ...... 62

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

11.6. Strategia Rozwoju Powiatu Olkuskiego ...... 63 12. Procedury monitorowania, wdrażania i aktualizacji strategii...... 64 12.1. Poziom organizacyjny ...... 65 12.2. Poziom merytoryczny ...... 68 12.3. Poziom społeczny ...... 70

1. Wprowadzenie

1.1. Założenia

Przedstawiana Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 powstała w odpowiedzi na potrzebę aktualizacji i weryfikacji zapisów Strategii Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2007-2015. Obecna sytuacja społeczno – gospodarcza regionu oraz kraju, zmieniające się uwarunkowania rynkowe, pojawiające się nowe możliwości współfinansowania inwestycji w ramach kolejnej perspektywy finansowej dla funduszów z Unii Europejskiej na lata 2014-2020, sprawiły, iż niezbędne było opracowanie nowego dokumentu wyznaczającego strategiczne cele i kierunki rozwoju dla regionu Wolbromia.

Należy również zaznaczyć, iż planowanie strategiczne stanowi jeden z podstawowych i najistotniejszych warunków sprawnego i efektywnego zarządzania jednostką samorządu terytorialnego. Planowanie pomaga racjonalnie gospodarować posiadanymi zasobami, a także przewidywać problemy, jakie mogą się pojawić w przyszłości, by odpowiednio wcześnie zacząć im przeciwdziałać. Strategia rozwoju pozwala uporządkować i rozłożyć w czasie planowane działania. Strategiczne podejście do planowania rozwoju jednostki samorządu terytorialnego jest niezwykle istotne w aspekcie ubiegania się o środki zewnętrzne, w tym o środki strukturalne Unii Europejskiej.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom jest podstawowym dokumentem planistycznym określającym najważniejsze kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego Gminy. Strategia wyznacza cele oraz identyfikuje obszary uznane za kluczowe z punktu widzenia poprawy poziomu życia mieszkańców, konkurencyjności podmiotów oraz wzrostu potencjału stymulującego rozwój społeczno-gospodarczy.

Opracowanie Strategii Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 jest wynikiem aktywnego udziału szerokiej reprezentacji środowisk publicznych i społeczno gospodarczych Gminy Wolbrom pod kierunkiem moderatorów. W wyniku takiej pracy powstał dokument, który będzie mieć niezwykle użyteczny charakter i odpowiadać na rzeczywiste potrzeby społeczności lokalnej, wprowadzając zmodyfikowane mechanizmy, przyczyniające sie do wzrostu jakości życia mieszkańców i rozwoju gospodarki lokalnej. Partnerstwo lokalne zbudowane w ramach takiego projektu, będzie zrealizowaniem jednej z kluczowych zasad polityki zrównoważonego rozwoju.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom, definiująca kierunki rozwoju w perspektywie czasowej 2016- 2025, i zawiera m.in. następujące elementy:  diagnozę istniejącego potencjału Gminy  wyniki konsultacji społecznych  analizę mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń Gminy Wolbrom  misję, wizję i cele strategiczne Wolbromia, określające perspektywy rozwojowe Gminy  propozycję kluczowych przedsięwzięć strategicznych planowanych do realizacji w perspektywie długookresowej  zasady wdrażania, monitoringu i aktualizacji dokumentu.

Ponadto w dokumencie zostały przedstawione punkty zbieżne z dokumentami o charakterze strategicznym szczebla powiatowego, wojewódzkiego i krajowego. Autorzy opracowania wykazali zgodność Strategii Rozwoju Gminy Wolbrom m.in. z następującymi dokumentami: - na szczeblu krajowym - średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020: Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne Państwo - na szczeblu regionalnym - ze Strategią Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011-2020 - na szczeblu lokalnym – ze Strategią Rozwoju Powiatu Olkuskiego

Założeniem zastosowanym na potrzeby niniejszego dokumentu strategicznego była spójność celów strategicznych i operacyjnych Strategii z Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Małopolskiego na lata 2014-2020, na podstawie którego można aplikować o fundusze strukturalne Unii Europejskiej.

Przyjęta metodyka procesu tworzenia „Strategii Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025” oparta została na powszechnie stosowanej partnersko-eksperckiej zasadzie budowy planów strategicznych, oddającej oczekiwania społeczności lokalnej oraz zewnętrznych instytucji wspomagających rozwój.

1.2. Organizacja procesu

Wszystkie etapy planowania strategicznego są ważne. Jednakże dwa z nich mają zasadnicze znaczenie: organizacja procesu oraz tworzenie planów działań. Idea planowania strategicznego promowana przez instytucje europejskie oparta jest na szerokim partnerstwie lokalnym, wspieranym przez konsultantów zewnętrznych. Zatem tak istotne stało sie zaangażowanie do tego procesu lokalnych liderów społeczno-gospodarczych. W skład grupy pracujące przy Strategii weszli przedstawiciele władz samorządowych, urzędnicy i radni, przedstawiciele szkół, instytucji polityki społecznej, ochrony zdrowia, reprezentanci sfery biznesu, lokalnych organizacji pozarządowych oraz przedstawiciele instytucji użyteczności publicznej. Dzięki dużej liczebności osób zaangażowanych w planowanie i tworzenie Strategii zapewniono pełną reprezentacje społeczności lokalnej, a praca warsztatowa przebiegała efektywnie.

1.3. Identyfikacja głównych kierunków rozwoju

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Zakończenie prac diagnostycznych stało sie zarazem punktem wyjścia do rozpoczęcia realizacji Etapu związanego z budową Strategicznego Programu Działań. Na podstawie diagnozy stanu obecnego, analizy SWOT oraz wyników konsultacji społecznych została sformułowana misja oraz wizja rozwoju gminy w długookresowej perspektywie czasowej. Misja (cel generalny) wskazuje generalny kierunek, w którym zamierza podążać gmina. Misja określa w sposób ogólny co gmina ma zamiar osiągnąć w założonym horyzoncie czasowym. Natomiast wizja rozwoju przedstawia pożądany stan przyszłości gminy na koniec założonego horyzontu czasowego. Z misji wynikają cele strategiczne (obszary priorytetowe), których realizacja jest niezbędna do osiągnięcia założonej misji. Cele strategiczne będą realizowane poprzez konkretne działania.

1.4. Konsultacje społeczne

Przy tak ważnym planowaniu kierunków rozwoju Gminy Wolbrom, niezbędne były konsultacje społeczne i ścisła współpraca ze społecznością lokalną znającą doskonale potrzeby rozwojowe gminy. Konsultacje społeczne przeprowadzone były za pomocą badania ankietowego oraz obejmowały także organizację warsztatów strategicznych z udziałem liderów lokalnej społeczności, na których wypracowane zostały generalne kierunki działań gminy, przy uwzględnieniu opinii mieszkańców wyrażonych w ankietach. Warsztaty strategiczne były prowadzone w okresie październik-listopad 2015 r.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

2.Diagnoza stanu istniejącego - charakterystyka społeczno- gospodarcza

2.1. Położenie

Gmina i miasto Wolbrom leży w północnej części województwa małopolskiego w odległości 41 km od Krakowa, 70 km od Katowic i 100 km od Kielc. Obejmuje swym zasięgiem 26 sołectw i miasto Wolbrom. Powierzchnia gminy wynosi – 15 082 ha, w tym powierzchnia miasta Wolbrom 974 ha. Gmina Wolbrom jest częścią powiatu olkuskiego (pod kątem powierzchni stanowi 24% wielkości powiatu i plasuje gminę Wolbrom na drugim miejscu w powiecie).

Rysunek 1 Województwo Małopolskie

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Źródło: www.gminy.pl

Miasto i Gmina Wolbrom jest lokalnym ośrodkiem rolniczym, przemysłowym i handlowym obejmującym swoimi wpływami sąsiednie gminy:  Żarnowiec  Pilicę  Trzyciąż  Gołczę  Charsznicę  Klucze

Rysunek 2 Gmina Wolbrom

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Źródło: Google Maps

Gmina Wolbrom leży na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej (zwanej potocznie Jurą), a ściślej na terenie Bramy Wolbromskiej. Jest to szerokie obniżenie o przebiegu wschód – zachód rozgraniczające Wyżynę Olkuską i Wyżynę Częstochowską. Wolbrom jest położony na cyplu wapiennym na wysokości 375 –380 m n.p.m.

W skład gminy wchodzą następujące sołectwa:  Boża Wola  Brzozówka  Budzyń  Chełm  Chrząstowice  Dłużec  Domaniewice  Gołaczewy  Jeżówka  Kaliś  Kąpiołki  Kąpiele Wielkie  Lgota Wielka  Lgota Wolbromska  Łobzów  Miechówka  Podlesice II  Poręba Dzierżna

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

 Poręba Górna  Strzegowa  Sulisławice  Wierzchowisko  Zabagnie  Załęże  Zarzecze  Zasępiec  Wolbrom

Miasto i Gmina są lokalnym ośrodkiem rolniczym, handlowym i przemysłowym. Swoimi wpływami obejmują także sąsiednie gminy. Przez miasto biegnie zelektryfikowana linia kolejowa z trzema przystankami na terenie gminy a także Linia Hutniczo - Szerokotorowa, łącząca aglomerację śląską z Hrubieszowem. Biegnąca ze wschodu na zachód linia kolejowa dzieli miasto na dwie części: północną i południową. Po stronie północnej znajduje się rdzenna część miasta z rynkiem, kościołem i strażnicą OSP. W części tej powstały nowe osiedla mieszkaniowe i osiedle domków jednorodzinnych Wąwóz- Kapkazy. Po drugiej stronie linii kolejowej, zbudowanej jeszcze za czasów carskich, rozciąga się południowa część miasta, w której znajdują się zakłady branży gumowej, zespół basenów kąpielowych, Dom Kultury, Miejsko - Gminne Centrum Medyczne WOL-MED, Ośrodek Rehabilitacyjno-Edukacyjno-Wychowawczy, stadion sportowy, sala sportowa UKS Judo, kościół, osiedla mieszkaniowe i domy prywatne.

Na terenie gminy działa prężnie wiele stowarzyszeń i związków, m.in. Polskie Stowarzyszenie Diabetyków, Polskie Stowarzyszenie na rzecz osób z Upośledzeniem Umysłowym, koło Wolbrom, Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, Caritas, koła gospodyń wiejskich, zespoły charytatywne przy parafiach, hodowcy gołębi, koło PCK, łowieckie, pszczelarskie, wędkarskie i inne.

Gmina posiada szereg atutów, które sprzyjają rozwojowi wypoczynku i turystyki. Do najistotniejszych z nich należą: wysokiej rangi zasoby i walory środowiska przyrodniczego, kulturowego i krajobrazu, co sprawia, iż część gminy włączona jest w Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych. Przez gminę przechodzą najatrakcyjniejsze szlaki turystyczne Jury - Szlak Orlich Gniazd, Szlak Warowni Jurajskich, Szlak Architektury Drewnianej. Turystów zachwyca także urok pejzażu i autentyczny, bogaty folklor. Organizowane od XV wieku czwartkowe targi wciąż przyciągają tłumy. O ich popularności może świadczyć fakt, że od kilku lat trwają one już od środowego popołudnia.

2.2. Klimat

Obszar gminy należy do klimatu Wyżyn Środkowych, krainy klimatycznej śląsko - krakowskiej. Na klimat istotny wpływ ma znaczne wyniesienie nad poziom morza (zwłaszcza północno-zachodniej części) oraz ukierunkowanie Wyżyny Krakowsko - Częstochowskiej poprzecznie do przeważającego kierunku wiatrów. Klimat rejonu Wolbromia ma charakter przejściowy, pomiędzy klimatem

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ] kontynentalnym, a oceanicznym. Powoduje to ograniczenie dni mroźnych, a okres wegetacyjny oceniany jest na 200–210 dni w roku. Podane poniżej wybrane charakterystyki obrazują ogólne cechy klimatu na obszarze gminy:  temperatura stycznia: - 3,0 oC  temperatura lipca: 17,5 oC  roczny opad atmosferyczny: 650 - 750 mm  liczba dni z szatą śnieżną: 60 - 80 dni  na terenie gminy przeważają wiatry z kierunku: zachodniego. W okolicach źródliskowych Białej Przemszy – na torfowiskach w rejonie miasta Wolbrom oraz w lokalnych zagłębieniach terenu, występują często mgły i zastoiska zimnego powietrza.

2.3. Środowisko przyrodnicze

Wody powierzchniowe Gmina Wolbrom stanowi źródliskowy obszar rzeki Biała Przemsza, która łączy się z Czarną Przemszą i uchodzi do Wisły w okolicach Oświęcimia. Z tych samych torfowisk bierze swój początek płynąca na wschód rzeka Szreniawa, która wpada do Wisły w pobliżu Koszyc. Przez teren Gminy Wolbrom przepływają także dwie mniejsze rzeki Centara i Pokrzywianka, stanowiąca lewobrzeżny dopływ Centary. Rzeka Sucha jest rzeką okresową, która wpada do Przemszy w Chrząstowicach. Rzeka Dzdzenica (inna nazwa Tarnówka) wypływa ze źródła w lesie przy Dolinie Wodącej w miejscowości Domaniewice i zasila stawy w tej miejscowości, w dolnym biegu przepływa przez Załęże aż do granic Gminy Wolbrom. Potok Porębianka zaczyna swój bieg od źródeł w Porębie Dzierżnej i płynie dalej w kierunku lasu przed Udorzem. Zasoby wodne Gminy obejmują również Zalew Wolbromski o powierzchni 20 ha.

Gleby Większość gleb na terenie gminy jest pochodzenia bielicowego, i w zależności od podłoża z jakiego powstały są to występujące w zachodniej części gminy gleby piaskowe lub gleby bielicowe gliniaste i występujące w przeważającej części gminy brunatne średnie i ciężkie, na obszarze gminy występują również rędziny.. Większa część gleb w gminie to gleby klasy IIIa, IIIb, IVa, IVb.

2.4. Analiza demograficzna

Gmina Wolbrom zajmuje drugie miejsce w powiecie olkuskim zarówno pod względem powierzchni jak i liczby mieszkańców, wyprzedza ją jedynie Miasto i Gmina Olkusz. W samym mieście Wolbrom mieszka 8 823 mieszkańców (dane na koniec 2014 roku), co stanowi ponad 37% wszystkich mieszkańców gminy.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Liczba ludności gminy na koniec poszczególnych lat w rozbiciu na miasto Wolbrom oraz pozostałe miejscowości została przedstawiona w poniższej tabeli.

Tabela 1 Liczba mieszkańców Gminy Wolbrom

2010 2011 2012 2013 2014 Ogółem 23 566 23 504 23 477 23 419 23 362 miasto Wolbrom, w tym: 9 040 8 971 8 926 8 874 8 823 Mężczyźni 4 347 4 316 4 293 4 268 4 262 Kobiety 4 693 4 655 4 633 4 606 4 561 pozostałe miejscowości, w tym: 14 526 14 533 14 551 14 545 14 539 Mężczyźni 7 173 7 178 7 191 7 181 7 174 Kobiety 7 353 7 355 7 360 7 364 7 365 Źródło: Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny.

Analizując okres ostatnich 5 lat zauważa się spadek ilości mieszkańców ogółem w Gminie Wolbrom.

Wykres 1 Liczba mieszkańców Gminy Wolbrom w latach 2010-2014

Źródło: Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny.

Co ciekawe spadek znaczący zauważalny przy analizie mieszkańców miasta Wolbrom (spadek o 3,5% - 217 osób). Analizując pozostałe miejscowości wchodzące w skład Gminy zauważa się niewielki wzrost (0,08% - 13 osób).

Wykres 2 Liczba mieszkańców miasta Wolbrom w latach 2010-2014

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Źródło: Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny.

Wykres 3 Liczba mieszkańców na terenach wiejskich w gminie Wolbrom w latach 2010-2014

Źródło: Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny.

Wg prognozy w kolejnych latach należy spodziewać się dalszego spadku liczby ludności w Gminie Wolbrom. W roku 2025 prognozowana liczba mieszkańców miasta i gminy powinna kształtować się na poziomie 23 000 osób.

Jednym z powodów spadku ilości mieszkańców jest wskaźnik przyrostu naturalnego w gminie Wolbrom. Na przestrzeni ostatnich kilku lat, zauważa się iż w każdym roku ilość urodzeń jest mniejsza niż ilość zgonów.

Tabela 2 Przyrost naturalny w gminie Wolbrom.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

2010 2011 2012 2013 2014 Urodzenia 231 228 242 200 224 Zgony 249 235 243 241 280 wskaźnik przyrostu naturalnego -0,76 -0,30 -0,04 -1,75 -2,40 Źródło: Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny.

W ostatnich 2 latach zanotowano największy spadek wartości wskaźnika przyrostu naturalnego.

Wykres 4 Wskaźnik przyrostu naturalnego w gminie Wolbrom

Źródło: Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny.

Zdecydowanie wpływ na to mają takie czynniki jak: - starzejące się społeczeństwo - migracje młodych ludzi do większych miast (w szczególności Krakowa, Katowic) - brak odpowiedniej infrastruktury pozwalające na osiedlenia się na tym terenie - budownictwo mieszkaniowe, itp. - brak odpowiedniej infrastruktury społecznej - żłobki, przedszkola,

Coraz poważniejszym problemem w gminie staje wyjazd młodych ludzi za granicę. Saldo rejestrowanej migracji zagranicznej w ostatnich latach ma wartości ujemne. Należy podkreślić, iż wartości tych wskaźników są zapewne mocno zaniżone w stosunku do wartości rzeczywistych z uwagi na nie zmienianie przez osoby emigrujące adresu zamieszkania.

Tabela 3 Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Ludność w wieku Ludność w wieku Ludność w wieku

przedprodukcyjnym produkcyjnym poprodukcyjnym Gmina Wolbrom 17,7% 62,4% 19,9% Powiat Olkuski 16,8% 63,0% 20,2% Województwo 17,8 63,0% 19,2% Małopolskie Źródło: Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny.

Prawie 18% mieszkańców Miasta i Gminy Wolbrom to ludność w wieku przedprodukcyjnym, w porównaniu ze średnią dla powiatu olkuskiego to lepszy wynik, ale odrobinę gorszy w porównaniu ze średnią dla województwa małopolskiego, różnice nie są jednak duże i wynoszą około 1%. Podobnie kształtuje się procentowy udział ludności w wieku poprodukcyjnym, który wynosi dla gminy 19,9% i jest mniejszy od średniej dla powiatu (20,2%) ale nieco większy od średniej dla województwa (19,2%). Gmina Wolbrom ma natomiast najmniejszy udział w strukturze ludności w wieku produkcyjnym, który wynosi 62,4% (w przypadku powiatu i województwa wskaźnik ten wynosi 63,0%).

Wskaźnik gęstości zaludnienia w gminie w 2014 roku wynosił 159 osób/km2 i był niższy zarówno od wskaźnika dla powiatu olkuskiego, który w tym czasie miał wartość 184 osoby/km2, jak i dla województwa małopolskiego - 289 osób/km2. Należy jednak zauważyć, że od kilku lat gęstość zaludnienia nie zmienia się znacząco w przeciwieństwie do powiatu olkuskiego, gdzie zauważa się znaczący spadek.

2.5. Gospodarka

Gmina Wolbrom jest w tej części regionu największym ośrodkiem przemysłowym a gospodarkę gminy kształtują przede wszystkim zakłady produkcyjne takich branż jak: przemysł gumowy, produkcja podzespołów samochodowych, elementów i instalacji elektrycznych, półfabrykatów stalowych.

Do największych przedsiębiorstw działających w Gminie zalicza się:

 Fabryka Węży Gumowych i Tworzyw Sztucznych „Fagumit” Sp. z o.o. - obszar działalności/branża: producent węży średnio i niskociśnieniowych  Fabryka Taśm Transporterowych Wolbrom S.A - obszar działalności/branża: produkcja taśm przenośnikowych w pełnym asortymencie. Firma współpracuje z instytucjami badawczymi w Polsce i za jej granicami, zajmującymi się transportem pionowym i poziomym.  FBO Rubber Technology S.A. - obszar działalności/branża: produkcja bieżnikowanych opon do koparek oraz bieżnikowanych opon do samochodów ciężarowych różnych typów i profili uznanych w całej Europie.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

 Linter Group - obszar działalności/branża: produkcja przenośników taśmowych, krążników, napędów, elementów tras przenośnikowych.  PPU Storem. - obszar działalności/branża: wykonawstwo konstrukcji stalowych, obróbki skrawaniem, instalacji elektrycznych, c.o. i wod-kan., robót budowlanych.  PPWG Wolmot Sp. zo.o. - obszar działalności/branża: produkcja szerokiej gamy węży i produktów gumowych dla przemysłu samochodowego.  TRI Poland Sp.zo.o. - obszar działalności/branża: produkcja gumowo-metalowych elementów antywibracyjnych dla przemysłu samochodowego.  Zakład Badawczo- Produkcyjny TEBAMIX Sp. z o.o. - obszar działalności/branża: produkcja mieszanek gumowych oraz świadczenie usług w zakresie badania surowców, mieszanek oraz gotowych wyrobów gumowych.  Zakłady Mechaniczno- Kuźnicze Wostal Sp. z o.o. - obszar działalności/branża: produkcja wyrobów dla przemysłu maszynowego i metalowego.  ES System K sp. z o.o. - obszar działalności/branża: produkcja urządzeń chłodniczych o szerokim zastosowaniu.  ZiNPLAST sp. z o.o. - obszar działalności/branża: produkcja rur z tworzyw sztucznych. Firma oferuje kompletne rozwiązania w takich zakresach jak: zewnętrzne i wewnętrzne instalacje wodne, instalacje gazowe, instalacje grzewcze c.o., kanalizacje ciśnieniowe i grawitacyjne, rury osłonowe.

Tabela 4 Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sektorów własnościowych

2010 2011 2012 2013 2014 Ogółem 2 406 2 280 2 329 2 333 2 324 sektor publiczny 44 45 52 52 42 sektor prywatny, w tym: 2 362 2 235 2 277 2 281 2 282 osoby fizyczne prowadzące 1 966 1 832 1 858 1 860 1 845 działalność gospodarczą spółki handlowe 60 67 72 72 75 spółki handlowe z udziałem 5 5 5 7 9 kapitału zagranicznego spółdzielnie 6 5 5 5 5 fundacje 1 1 1 1 3 stowarzyszenia i organizacje 46 50 53 55 60 społeczne Źródło: Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny.

Analizując rok 2014 na terenie gminy Wolbrom działało 2 324 podmiotów gospodarczych zarejestrowane w rejestrze REGON. Zdecydowaną większość z nich stanowi sektor prywatny (98,19%), gdzie ponad 80% działalności prowadzona jest przez osoby fizyczne prowadzące działalność

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ] gospodarczą. W sektorze prywatnym na kolejnym miejscu znajdują się spółka handlowe - niecałe 3,3 %. Podkreślić należy fakt, iż w Gminie 9 firm to spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego - ilościowi stanowi to niewielki procent w strukturze przedsiębiorstw ale analizując ilość miejsc pracy tworzonych przez te podmioty, zdecydowanie są oni kluczowymi pracodawcami na terenie Gminy.

Analizując ilość podmiotów gospodarki narodowej w Gminie Wolbrom, odnosząc to do pięciu lat wstecz, zauważa się niewielki spadek. Nieznacznie występuje on po stronie sektora publicznego. Bardziej zauważalny jest w sektorze prywatnym - w szczególności wśród osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą - spadek o ponad 6%.

Największa liczba podmiotów w gminie Wolbrom (47%) zajmuje się handlem hurtowym i detalicznym, 16% związanych jest z przetwórstwem przemysłowym, a 13% działa w budownictwie1.

W ramach wskaźników określających aktywność gospodarczą ludności danego obszaru należy zwrócić szczególną uwagę na wskaźnik przedsiębiorczości, definiowany jako liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON przypadająca na 1000 mieszkańców. Dla Gminy Wolbrom wskaźnik ten wynosi 99, co jest wynikiem bardzo dobrym i świadczy o dużej przedsiębiorczości mieszkańców Wolbromia. Jest on jednak nieco niższy od wskaźnika przedsiębiorczości na poziomie powiatu - 104 - oraz wskaźnika przedsiębiorczości na poziomie kraju - 107.

Gmina przez cały czas prowadzi działania mające na celu wsparcie powstawanie nowych podmiotów gospodarczych. Podejmuje działania mające na celu stworzenie dogodnych warunków do ich rozwoju. W najbliższych latach planuje się m.in. prowadzenie działań mających na celu wsparcie rozwoju strefy przemysłowej oraz wsparcie dla rozwoju działalności handlowo-usługowej.

2.6. Rynek pracy

Odnosząc się do analizy rynku pracy, wg danych GUS na koniec 2014 roku liczba pracujących osób w Gminie Wolbrom wynosiła 5 723 osoby. Poniżej w tabeli przedstawiono zestawienie osób pracujących za 5 ostatnich zamkniętych lat.

Tabela 5 Liczba osób pracujących w Gminie Wolbrom

2010 2011 2012 2013 2014 Ogółem 4 792 4 897 5 095 5 403 5 723 Kobiety 1 916 1 931 2 030 2 112 2 234 Mężczyźni 2 876 2 966 3 065 3 291 3 489 Pracujący na 1000 ludności 203 208 217 231 245 Źródło: Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny. Na uwagę zasługuje fakt, iż z roku na rok, coraz większa liczba osób, znajduje i podejmuje pracę. W tym zestawieniu zauważa się od 2010 roku wzrost na poziomie ponad 20%. Również

1 Źródło: Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ] proporcjonalnie wzrasta wskaźnik osób pracujących na 1000 ludności - na koniec roku 2014 wynosił on 245.

Tabela 6 Liczba osób bezrobotnych w Gminie Wolbrom

2010 2011 2012 2013 2014 Ogółem 1 239 1 314 1 399 1 323 1 152 Kobiety 652 680 715 666 579 Mężczyźni 587 634 684 657 573 Źródło: Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny.

Na koniec października 2015 roku w Powiatowym Urzędzie Pracy w Olkuszu zarejestrowanych było 1 006 bezrobotnych z terenu Miasta i Gminy Wolbrom. Na uwagę zasługuje fakt iż bezrobocie w ostatnich latach maleje i dotyka ono mniej więcej na tym samym poziomie kobiety oraz mężczyzn.

Zdecydowany wpływ na poziom bezrobocie ma brak odpowiedni kwalifikacji wśród osób poszukujących pracy. W gminie Wolbrom najwięcej osób bezrobotnych ma wykształcenie zasadnicze (35%) i wykształcenie podstawowe (26%)2. Bezrobocie w dużej mierze dotyka osób młodych w wieku 25-34 lata. Drugą grupą wiekową są osoby z przedziału 18-24 lata.

Tabela 7 Liczba osób bezrobotnych na terenie powiatu olkuskiego - stan na 31.10.2014

Ogółem Udział Z ogółem Z prawem Gmina bezrobotnych procentowy * kobiet do zasiłku Olkusz 2667 47.44% 1463 270 Wolbrom 1006 17.89% 527 109 Klucze 839 14.92% 454 84 Bolesław 368 6.55% 231 47 Bukowno 486 8.64% 287 46 Trzyciąż 256 4.55% 124 21 Ogółem POWIAT 5622 100% 3086 577 Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Olkuszu.

W zestawieniu Gmin wchodzących w skład powiatu olkuskiego Gmina Wolbrom zajmuje 2 miejsce pod kątem wielkości bezrobocia. Zestawienie to jednak nie bierze pod uwagę ilości mieszkańców na ilość bezrobotnych, gdzie wartość ta byłaby zdecydowanie niższa i Gmina Wolbrom zajmowałaby jedno z pierwszy miejsc wśród gmin o najniższym bezrobociu. Wskaźnikiem który obrazuje skalę bezrobocia na danym obszarze jest liczba bezrobotnych przypadająca na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym. Wskaźnik ten dla Gminy Wolbrom wynosi 47,3 i jest niższy i korzystniejszy zarówno w porównaniu ze wskaźnikiem dla powiatu jak i dla całego kraju

2 Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Olkuszu.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Trudności ze znalezieniem pracy w regionie, w tym w Gminie Wolbrom, doświadczają m.in. osoby z takich kwalifikacji jak: pedagodzy, nauczyciele nauczania początkowego, przedmiotów ogólnokształcących w szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych oraz nauczyciele przedszkoli. Z listy zawodów nadwyżkowych nie znikają również socjolodzy i specjaliści ds. badań społeczno- ekonomicznych, specjaliści administracji publicznej, politolodzy, historycy i filozofowie, geologowie, geografowie i geofizycy, inżynierowie chemicy i chemicy, inżynierowie inżynierii środowiska, inżynierowie rolnictwa i leśnictwa. Wynika to między innymi z dużej podaży absolwentów tych kierunków w Małopolsce, której nie jest w stanie zrównoważyć popyt ze strony pracodawców. Podobnie od lat zbyt duża w stosunku do potrzeb jest podaż części absolwentów szkół zawodowych. Dotyczy to takich zawodów jak: murarze, technicy budownictwa, technicy informatycy, specjaliści technologii żywności i żywienia, technicy mechanicy czy też mechanicy maszyn i urządzeń. Pracodawcy zwracają uwagę nie tylko na problem niedostatecznych umiejętności praktycznych lub doświadczenia zawodowego u młodych absolwentów szkół średnich, ale również na brak wymaganych kompetencji miękkich i nierzadko chęci do pracy. Tendencje te które określa się dla Małopolskie, zdecydowanie przekładają się na powiat olkuski i gminę Wolbrom.

2.7. Rolnictwo

Rolnictwo gminy cechuje znaczne rozdrobnienie. Liczba gospodarstw rolnych na terenie gminy to 2 822 ich łączna powierzchnia wynosi 10 600,97 ha, a średnia wielkość gospodarstwa to 3,76 ha. W gminie podstawową uprawą są zboża, których powierzchnia upraw wynosi 5 783,87 ha, na drugim miejscu znajduje się uprawa ziemniaków, jednak ich powierzchnia uprawy jest znacznie mniejsza i wynosi 578,71 ha. Lasy na terenie gminy Wolbrom zajmują powierzchnię 2 071,20 ha (14,1% powierzchni ogólnej) w tym lasy państwowe – 1 360,24 ha. Lasy są zróżnicowane pod względem składu gatunkowego. Występuje takie gatunki, jak: jodła, buk, świerk, sosna oraz domieszkowo dąb i modrzew. Zróżnicowanie to wynika z większego udziału siedlisk lasowych. Podkreślić należy, że leśnictwo na terenie gminy pełni ważne funkcje dla zachowania wartości przyrodniczych i krajobrazowych warunkujących rozwój funkcji turystycznych. W lasach ochronnych stosowane są szczególne zasady gospodarki leśnej.

2.8. Oświata

W Gminie Wolbrom swoją działalność prowadzą następujące placówki oświatowo – wychowawcze:  12 szkół podstawowych  6 gimnazjów  6 przedszkoli

Wychowanie przedszkolne

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Na terenie Gminy Wolbrom z wychowania przedszkolnego korzysta obecnie ponad 650 dzieci. W ostatnich lat nastąpił wzrost zainteresowania ofertą przedszkoli na terenie Gminy co powoduje sytuację, iż brakuje miejsc w tych placówkach. Istnieje konieczność aby w najbliższych latach przeprowadzić działania związane ze zwiększeniem ilości miejsc w przedszkolach na terenie Gminy Wolbrom.

Placówki przedszkolne:  Przedszkole Publiczne Nr 1 im. Misia Uszatka  Przedszkole Publiczne Nr 2  Przedszkole Publiczne w Gołaczewach  Przedszkole Publiczne w Łobzowie  Niepubliczne Przedszkole w Kąpielach Wielkich  Niepubliczne Przedszkole Integracyjne "Mistrzowie zabawy" z Klubem Malucha  Niepubliczne Przedszkole „Krasnoludek” w Chrząstowicach

Tabela 8 Liczba dzieci korzystających z przedszkoli na terenie Gminy Wolbrom

2011 2012 2013 2014 2015 Liczba dzieci 531 595 693 634 654 Źródło: Urząd Miasta i Gminy Wolbrom.

Szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne

Placówki szkolne na terenie Gminy Wolbrom:  Szkoły podstawowe: o Szkoła Podstawowa Nr 1 w Wolbromiu o Szkoła Podstawowa w Chełmie o Szkoła Podstawowa w Jeżówce o Szkoła Podstawowa w Kąpielach Wielkich o Szkoła Podstawowa nr 2 w Wolbromiu o Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Porębie Dzierżnej o Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Porębie Górnej

 Gimnazja: o Gimnazjum nr 4 o pozostałe gimnazja wchodzą w skład zespołów szkół

 Zespoły Szkół: o Zespół Szkół w Dłużcu o Zespół Szkół w Gołaczewach o Zespół Szkół w Wierzchowisku o Zespół Szkół w Gołaczewach z Filią w Chrząstowicach o Zespół Szkolno-Przedszkolny w Łobzowie (przedszkole i szkoła podstawowa)

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

o Zespół Szkół w Wolbromiu o Zespół Szkół w Zarzeczu

W roku szkolnym 2014/2015 liczba uczniów uczęszczających do szkół podstawowych i gimnazjów wynosiła 2053. Liczbę uczniów szkół podstawowych i gimnazjów prezentuje poniższa tabela.

Tabela 9 Liczba uczniów w szkołach na terenie Gminy Wolbrom

2011 2012 2013 2014 Liczba uczniów ogółem, w tym: 2 146 2 109 2 002 2 053 szkoły podstawowe 1 377 1 358 1 254 1 299 gimnazja 769 751 748 754 Źródło: Urząd Miasta i Gminy Wolbrom.

Na terenie Gminy Wolbrom funkcjonuje także szkoła średnia: Zespół Szkół im. Romualda Traugutta w Wolbromiu.

W Wolbromiu swoją działalność prowadzi również Ośrodek Rehabilitacyjno-Edukacyjno- Wychowawczy (OREW), który działa pod patronatem Polskiego Stowarzyszenia na rzecz osób z Upośledzeniem Umysłowym. Placówka przeznaczona jest dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo oraz z deficytami rozwojowymi. Ośrodek zapewnia realizację obowiązku szkolnego oraz rehabilitację leczniczą, terapię psychologiczną i logopedyczną. Zatrudnia wykwalifikowaną kadrę oligofrenopedagogów, lekarzy, rehabilitantów, pedagogów i pielęgniarek.

2.9. Ochrona zdrowia

Podstawową opiekę zdrowotną na terenie Gminy Wolbrom zapewnia Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Miejsko - Gminne Centrum Medyczne WOL-MED sp. z o.o. obejmujące ponad 23 tys. pacjentów z gminy Wolbrom oraz dodatkowo opieką całodobową blisko 6 tys. pacjentów z sąsiedniej gminy Trzyciąż. Jest to stosunkowo duża jednostka służby zdrowia, która powstała w wyniku wydzielenia ze struktur publicznego zakładu opieki zdrowotnej, działającego na terenie powiatu olkuskiego. W skład Centrum wchodzi duży ośrodek w Wolbromiu oraz 5 ośrodków wiejskich. Na terenie Miasta i Gminy Wolbrom funkcjonują następujące ośrodki zdrowia:

 Praktyka Lekarzy Rodzinnych w Wolbromiu: o poradnie lekarzy rodzinnych (Podstawowej Opieki Zdrowotnej) o poradnie specjalistyczne: - poradnia neurologiczna - poradnia neurologii dziecięcej - poradnia kardiologiczna -poradnia okulistyczna - poradnia dermatologiczna - poradnia medycyny sportowej

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

- poradnia medycyny pracy - poradnia ortopedyczna - poradnia laryngologiczna - poradnia pulmonologiczna - poradnia zdrowia psychicznego - poradnia urologiczna

 Praktyka Lekarza Rodzinnego w Dłużcu - poradnia lekarza rodzinnego (Podstawowej Opieki Zdrowotnej)  Praktyka Lekarza Rodzinnego w Zarzeczu - poradnia lekarza rodzinnego (Podstawowej Opieki Zdrowotnej)  Praktyka Lekarza Rodzinnego w Łobzowie - poradnia lekarza rodzinnego (Podstawowej Opieki Zdrowotnej)  Praktyka Lekarza Rodzinnego w Jeżówce - poradnia lekarza rodzinnego (Podstawowej Opieki Zdrowotnej)  Praktyka Lekarza Rodzinnego w Wierzchowisku - poradnia lekarza rodzinnego (Podstawowej Opieki Zdrowotnej)

W mieście działa również sześć gabinetów specjalistycznych oraz laboratorium zlokalizowane przy ul. 1-Maja w budynku MZGKiM oraz pracownia rentgenowska. Mieszkańcy mogą korzystać z całodobowego dyżuru lekarskiego. Na terenie Gminy działają również apteki oraz prywatne gabinety dentystyczne.

2.10. Kultura

Animatorem życia kulturalnego miasta i gminy jest Dom Kultury. Działalność Domu Kultury koncentruje się głównie na pracy w dziedzinie edukacji kulturalnej, folkloru i sztuki ludowej, organizując liczne imprezy i wystawy o charakterze konkursowym, a także utrzymując stały kontakt z twórcami ludowymi i zespołami obrzędowymi. W corocznych programach działalności nie brakuje też miejsca na szkolenia dla instruktorów, nauczycieli i animatorów kultury oraz imprez dla miłośników teatru, muzykowania czy śpiewania chóralnego. Dom Kultury jest także organizatorem imprez kulturalnych dla dzieci i dorosłych w ciągu całego roku, m.in. pikników rodzinnych i wycieczek turystycznych.

Przy Domu Kultury w Wolbromiu działają liczne zespoły artystyczne, pracownie i sekcje zainteresowań m.in.: - ZPiT „Wolbromiacy” - Teatr Tańca „Actus Animi” - Zespoły rockowe - Teatr amatorski „Moderna” - Ognisko muzyczne – nauka gry na instrumentach klawiszowych i skrzypcach

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

- Rytmika dla dzieci - Formacja tańca nowoczesnego - Pracownia rysunku i malarstwa - Koło plastyczne dla dzieci - Klub wolontariusza - Szkoła Muzyczna CASIO – klasa keyboardu - Uniwersytet Trzeciego Wieku

Dom Kultury posiada salę widowiskową na 380 osób, gdzie odbywają się spektakle teatralne, koncerty, recitale, a także salę lustrzaną (foyer), która może pomieścić 100 osób i jest przeznaczona na konferencje, szkolenia i wystawy. W mieście działa prężnie także Kino „Radość”.

Na terenie Miasta i Gminy Wolbrom odbywają się również imprezy cykliczne, do których zalicza się m.in.: - Wybory Miss Powiatu Olkuskiego i Miss Wolbromia - Powiatowy Festiwal Kultury - Powiatowy Przegląd obrzędów, zwyczajów, pieśni ludowych i potraw regionalnych - Międzyszkolne Potyczki Teatralne i Muzyczno – Taneczne - „Wolbromska Wiosna Poetycka” - Miejsko-Gminny Konkurs Recytatorski - Przegląd grup kolędniczych i jasełkowych - Akcja Lato - Akcja Zima - Rajd Jaskiniowców „Szlakiem jaskiniowców” w Dolinie Wodącej - Międzynarodowy Turniej Judo

W gminie działa Miejska Biblioteka w Wolbromiu, w której skład wchodzą następujące placówki:  Centrala Wolbrom mieszcząca się w budynku Urzędu Miejskiego  Filia Dłużec (siedziba w Załężu)  Filia Łobzów (zespół szkolno-przedszkolny)  Filia Wierzchowisko (zespół szkół)

2.11. Sport

Wolbrom posiada dobrze rozwiniętą bazę sportowo-rekreacyjną. Zalew Wolbromski jest bardzo dobrym miejscem do wędkowania, w mieście funkcjonuje także kompleks basenów, w tym basen kryty oraz stadion sportowy.

Na terenie gminy działają następujące kluby i organizacje sportowe:

 Wolbromski Klub Sportowy „Przebój” Wolbrom - piłka nożna

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

 UKS JUDO Wolbrom - sekcja judo  TKKF ”JURA” Wolbrom - piłka siatkowa mężczyzn i kobiet  ULKS „Olimpia” Łobzów - piłka nożna  ULKS Skok Lgota Wolbromska - piłka nożna, tenis stołowy  ULKS Sokół Gołaczewy - piłka nożna  Strumyk Zarzecze - piłka nożna  ULKS „Trzy Buki” Wierzchowisko - piłka nożna  Stowarzyszenie WAP „Młodzi Przebojem”  UKS „Diana” – sekcja łucznicza  Klub Sportowy Wolbrom TEAM  ULKS Victoria Dłużec

W Gminie Wolbrom działa również Szkolny Związek Sportowy, którego działalność opiera się głównie na prowadzeniu zajęć pozalekcyjnych oraz przygotowywaniu i organizowaniu rozgrywek sportowych.

2.12. Turystyka

Miasto i Gmina Wolbrom leży w jednym z najbardziej atrakcyjnych w Polsce rejonów turystycznych, na Wyżynie Krakowsko- Częstochowskiej, zwanej potocznie Jurą. Zróżnicowany krajobraz Jury tworzą skaliste wzgórza, ostańce o przedziwnych kształtach, jaskinie, malownicze wąwozy oraz bogata roślinność. Typowo jurajski krajobraz w gminie Wolbrom można spotkać przede wszystkim w rejonie Pasma Smoleńsko-Niegowonickiego, położonego w północno zachodniej części gminy a dokładnie w rejonie Doliny Wodącej. Obszar doliny znajduje się w granicach Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd wchodzącego w skład Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych. Rozciągająca się od Strzegowej do Smolenia z ruinami zamku, Skałami Zegarowymi i jaskiniami Dolina Wodącej należy do najpiękniejszych, zakątków Jury i wolbromskiej gminy. Wraz z podziałem terytorialnym dolina rozdzielona została między dwa województwa: małopolskie oraz śląskie. O niezwykłości Doliny Wodącej świadczy fakt, że znajdująca się w niej Jaskinia Biśnik (leżąca na terenie gminy Wolbrom) stanowi najstarsze w Polsce archeologiczne stanowisko jaskiniowe, znaleziono w niej dużą ilość narzędzi krzemiennych oraz szczątków m.in. niedźwiedzia jaskiniowego, nosorożca włochatego i jelenia olbrzymiego. Malowniczym zakątkiem gminy Wolbrom jest również jest obszar leśny ze skałkami wapiennymi w okolicach Kąpiel Wielkich i Miechówki.

Szlaki turystyczne przebiegające przez teren gminy Wolbrom:  Szlak Orlich Gniazd (szlak czerwony) ciągnący się Krakowa do Częstochowy, w gminie biegnie z kierunku Bydlina przez Załęże, Góry Bydlińskie, Gajówkę Psiarskie - Dolinę Wodąca (Grodzisko - Biśnik - przysiółek Podlesie – Smoleń do Pilicy).

 Szlak Warowni Jurajskich (niebieski) z Rudawy do Mstowa, prowadzi od strony Glanowa przez górującą nad Wolbromiem wierzchowinę (491 m n.p.m.), Krzyż Milenijny - Wolbrom -Zabagnie - Dłużec - Kąpiele Wielkie - Strzegowę - Dolinę Wodącej - Podlesie - Smoleń do Ogrodzieńca.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

 Szlak Partyzantów Ziemi Olkuskiej (szlak czarny) biegnie z kierunku Ryczowa przez Dolinę Wodącą - Strzegowę - Kąpiele Wielkie -ruiny Zamku Udórz do Pohulanki.

 Szlak Smoleński (żółty) prowadzi trasą Smoleń - Kąpiele Wielkie - kol. Syber - zamek Udórz – Poręba Dzierżna – Jeżówka.

 Szlak Architektury Drewnianej prowadzi przez 237 najbardziej wartościowych obiektów budownictwa drewnianego Małopolski w tym: 118 kościołów, 40 cerkwi, 28 zespołów zabudowy wiejskiej i małomiasteczkowej, 9 skansenów, 11 dworów i 31 innych zabytkowych obiektów drewnianych. Na szlaku znalazły się dwa obiekty: Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NP. Marii w Wolbromiu oraz Kościół parafialny pw. Świętych Mikołaja i Wawrzyńca.

 Szlak „Jaskiniowców” oznaczony kolorem zielonym stanowi atrakcyjne uzupełnienie walorów widokowych i obiektów turystycznych dla przebiegających w pobliżu szlaków Orlich Gniazd (czerwonego) oraz Warowni Jurajskich (niebieskiego).

Na terenie gminy Wolbrom znajdują się następujące obiekty zabytkowe:  Kościół św. Katarzyny w Wolbromiu - pierwszy kościół powstał w XIV w.

 Kościół Matki Boskiej Niepokalanego Poczęcia (Mariacki) w Wolbromiu - modrzewiowy z 1638 r. Wewnątrz znajdują się m.in. gotycki posąg Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XVI w., interesujące ołtarze oraz sarkofagi.

 Rynek w Wolbromiu z XIX-wiecznymi kamieniczkami i stojącym pośrodku pomnikiem Jana Kilińskiego, a także na pobliskich uliczkach parterowe budynki z profilowanymi gzymsami i sieniami na przestrzał.

 Kościół parafialny pw. Świętych Mikołaja i Wawrzyńca w Dłużcu z II. poł. XVIII w.; we wnętrzu cenne zabytki z XV–XVIII w. Najcenniejszy jest ołtarz w formie tryptyku z posągiem Najświętszej Panny Marii z 4. ćwierci XV w. Naprzeciw kościoła wznosi się niewielki kopiec porośnięty drzewami, na którym stoi murowana 8- boczna kapliczka św. Józefa z XVIII w. Na północnym skraju Dłużca przy drodze do Pilicy, na tzw. Lizaku, na niewielkiej skałce wśród zabudowań gospodarczych stoi czworoboczna kapliczka św. Barbary z XVIII w.

 Kościół Podwyższenia Św. Krzyża w Strzegowie z końca XV w. murowany, gotycki. Później przebudowany i rozbudowany (szczególnie w XVIII w. w stylu barokowym). Wnętrze barokowe. Drewniana dzwonnica z 1875 r.

 Kościół św. Marcina w Porębie Dzierżnej - drewniany z 1766, murowana dobudowa z 1870. Wewnątrz chrzcielnica z 1587 r. Dwór z drugiej połowy lub końca XVIII w. Wokół rozciąga się park o pow. 4 ha, stanowiący pomnik przyrody. W nim znajduje się stara lipa będąca pod ochroną.

 Kościół św. Jana Chrzciciela w Porębie Górnej - murowany z XIV w., zakrystia z 1887 r., wieża z 1900 r. i dzwonnica murowana z 1876 r.

 Kościół św. Marii Magdaleny w miejscowości Gołaczewy - parafia powstała prawdopodobnie w XII lub XIII wieku. Obecny kościół wybudowano w roku 1490, a powiększono w roku 1873.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

W 2014 roku wg danych GUS z usług noclegowych na terenie Gminy Wolbrom skorzystało 3 527 osób. Zdecydowanie niewielka ilość obiektów noclegowych oraz gastronomicznych na tym terenie stanowi poważne ograniczenie w ilości osób odwiedzających ten region. Zdecydowanie potencjał i położenia geograficzne gminy powinien być zachętą do inwestowanie w obiekty noclegowe - zarówno hotele jak i pensjonaty ale także w infrastrukturę agroturystyczną.

2.13. Sieć drogowa

Sieć drogowa w gminie według stanu na rok 2015 przedstawia się następująco:  długość dróg gminnych wynosi: 94,2 km - ponadto dróg dojazdowych do pól na terenie gminy jest ponad 100 km  długość dróg powiatowych które przebiegają przez teren gminy wynosi: 131,5 km

 długość dróg wojewódzkich które przebiegają przez teren gminy wynosi: 29,3 km (nr 783 prowadząca do Olkusza i Miechowa, nr 794 do Krakowa i Pilicy).

Podstawowym połączeniem komunikacyjnym w gminie Wolbrom jest dawna droga krajowa, a obecnie droga wojewódzka Olkusz – Miechów oraz dodatkowo droga z Krakowa przez Wolbrom do Pilicy i Żarnowca.

2.14. Sieć kolejowa

Ponadto przez teren gminy przebiega linia kolejowa Katowice – Lublin. Na terenie Miasta i Gminy Wolbrom znajdują się cztery stacje kolejowe: - Jeżówka - Wolbrom (z bocznicą kolejową i rampą) - Zarzecze - Chrząstowice. Należy również zaznaczyć, że przez teren gminy przebiega szerokotorowa linia kolejowa (LHS).

2.15. Komunikacja

Komunikacja zbiorowa na terenie gminy obsługiwana jest przez prywatną komunikację zbiorową. Przewoźnicy prywatni świadczą swoje usługi na następujących odcinkach: Wolbrom – Olkusz, Wolbrom – Miechów, Wolbrom – Zawiercie oraz Wolbrom – Kraków.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

W gminie znajdują się nowo powstałe ścieżki rowerowe wybudowane na obszarze Doliny Wodącej. Ścieżka rowerowa o długości 600 metrów biegnie wzdłuż szlaku turystycznego Partyzantów Ziemi Olkuskiej, od kolonii Poduchowne w Strzegowej w okolice Grodziska Pańskiego. Drugi odcinek długości 1200 metrów wzdłuż Szlaku Warowni Jurajskich rozpoczyna się na skraju lasu w Domaniewicach i kończy opodal skały Biśnik.

2.16. Infrastruktura komunalna

Sieć wodociągowa. Długość sieci wodociągowej na terenie gminy – 238 km, korzysta z niej 96,1 % ludności.

Sieć wodociągowa zasilana jest z 9 ujęć zlokalizowanych na obszarze całej gminy:  ujęcie „Pompka Kolejowa” - studnia głębinowa. Wydajność studni wynosi 156 m³/h i zapasowa o wydajności 156 m³/h. Służy ona zaspokojeniu potrzeb miejscowości: Wolbrom, Zabagnie, Łobzów, Zaogrodzie i część wsi Brzozówka.  ujęcie „Kozina" - studnia źródlana. Wydajność studni wynosi 54 m³/h i zapasowa o wydajności 156 m³/h. Służy ona zaspokojeniu potrzeb miejscowości: Wolbrom, Zabagnie, Łobzów, Zaogrodzie i część wsi Brzozówka, jako ujęcie wspomagające ujęcie "Pompka Kolejowa".  ujęcie „Dłużec" - studnia głębinowa. Wydajność ujęcia głównego wynosi 96 m³/h, zapasowego 72 m³/h. Występuje także zbiornik kontenerowy o pojemności 50 m³. Służy ono zaspokojeniu potrzeb miejscowości: Dłużec, Lgota Wolbromska, Kaliś, Strzegowa, Kąpiele Wielkie, Kąpiołki, Miechówka, zachodnią część wsi Łobzów i Zarzecze.  ujęcie " Poręba Dzierżna" - dwa ujęcia głębinowe o wydajności po 136 m³/h. Występuje zbiornik podziemny o pojemności 150 m³, a także hydrofornia. Służy ono zaspokojeniu potrzeb miejscowości: Poręba Dierżna, Boża Wola, Jeżówka, Łobzów.  ujęcie "Domaniewice" - ujęcie głębinowe o wydajności po 29 m³/h. Służy ono zaspokojeniu potrzeb miejscowości: Domaniewice i Załęże.  ujęcie "Podlesice II" - ujęcie głębinowe. Służy ono zaspokojeniu potrzeb miejscowości: wieś Podlesice II, kolonię Marianów wsi Wierzchowisko i część Podlesic I w sąsiedniej gminie Charsznica.  ujęcie "Lgota Wielka-Kapkazy" - dwie studnie głębinowe o wydajności 58 i 21 m³/h. Występuje zbiornik podziemny o pojemności 1000 m³, a także hydrofornia. Służy ono zaspokojeniu potrzeb miejscowości: Lgota Wielka, Wierzchowisko, Brzozówka i Budzyń, Poręba Górna – Zasępiec, Kamienna Góra.  ujęcie "Chełm" - studnia głębinowa podstawowa o wydajności 62 m³/h oraz zapasowa wydajności 50 m³/h, ze zbiornikami zapasowymi o pojemności 10 m³, a także hydrofornia. Służy ono zaspokojeniu potrzeb miejscowości: Chełm, Poręba Górna, część Zasępca, Gołaczewy kolonia Stara Wieś i Piaski oraz osiedle Łukasińskiego w Wolbromiu.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

 ujęcie "Chrząstowice" - ujęcie głębinowe o wydajności 60 m³/h. Służy ono zaspokojeniu potrzeb miejscowości: Chrząstowice, Gołaczewy kol. Nadmłynie i Zarzecze kolonia Blok, Gołaczewy kol. Piaski.

Sieć kanalizacyjna. Długość sieci kanalizacyjnej na terenie gminy – 25,5 km, korzysta z niej 35 % ludności. Sieć kanalizacyjna jest dostępna jedynie na obszarze miasta, natomiast na obszarze wiejskim dostęp do niej jest niewielki. Na terenie gminy Wolbrom działają dwie oczyszczalnie: na terenie Wolbromia - oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna, obsługująca ponad 1 500 przyłączy oraz w Jeżówce - oczyszczalnia biologiczna. Oczyszczalnia w Wolbromiu. Wolbromska oczyszczalnia ścieków działa od 1994 roku została zaprojektowana dla ładunku BZT5=856 kg/d, Qśr.d=3200m3/d, Qmax.d=7380 m3/d ścieków. Układ technologiczny oczyszczania ścieków obejmuje następujące procesy:  separację zanieczyszczeń stałych, na gęstej kracie mechanicznej, schodkowej  separację łatwoopadających zanieczyszczeń mineralnych w piaskowniku  biologiczne oczyszczanie metodą osadu czynnego w reaktorach BIOOXYBLOK  biologiczne doczyszczanie ścieków w stawach.

 RLM wynosi 28 100 M  Ilość oczyszczonych ścieków komunalnych – 1 504 (tys. m3 /r.)  Liczba przyłączy do kanalizacji ogółem - 1 502  Ścieki po oczyszczeniu doprowadzane są do rzeki Centary.  Oczyszczalnia posiada aktualne pozwolenie wodno – prawne ważne do 14.10.2020 r.

Oczyszczalnia we wsi Jeżówka. Oczyszczalnia ścieków Jeżówka, o docelowej przepustowości: Qśr d = 60 m3/d, RLM = 297, przewidziana była do dwuetapowej realizacji. Zaprojektowano mechaniczno – biologiczną oczyszczalnię obejmującą mechaniczne oczyszczanie ścieków w trzykomorowym osadniku gnilnym oraz biologiczne oczyszczanie obejmujące reaktor TMB i osadnik wtórny, pionowy. Przeróbka osadu bazuje na fermentacji powstającego w oczyszczalni osadu (wstępnego i biologicznego) w osadniku gnilnym. W ramach I-go etapu zainstalowano w oczyszczalni reaktor biologiczny TMB o przepustowości Q = 30 m3/d i RLM = 143.

 RLM wynosi 297 M  Ilość oczyszczonych ścieków komunalnych – 1,4 (tys. m3 /r.)  Ścieki po oczyszczeniu doprowadzane są do potoku Jeżówka.  Oczyszczalnia posiada aktualne pozwolenie wodno – prawne ważne do 11.10.2017 r.

Gospodarka odpadami

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Odpady komunalne z terenu gminy Wolbrom składowane są na składowisku „Bolesław”, będącego pod nadzorem Zakładu Gospodarki Komunalnej „Bolesław”, z siedzibą przy ul. Osadowej 1 w Bolesławiu. Do niedawna na terenie gminy zlokalizowane były dwa składowiska odpadów: składowisko w Gołaczewach-Piaskach, zamknięte w 2005 r. oraz składowisko w Jeżówce, służące do składowania odpadów poprzemysłowych (gumowych, tkaninowo-gumowych i tkaninowych) Fabryki Taśm Transportowych Stomil Wolbrom S.A. Istotnym zadaniem jest dokończenie rekultywacji tych obszarów. W związku ze zmianą w 2013 r. przepisów w zakresie gospodarki odpadami, gmina zobowiązana jest do prowadzenia ewidencji zbiorników bezodpływowych i oczyszczalni przydomowych.

Oświetlenie uliczne Na terenie gminy Wolbrom usługi oświetlenia ulicznego świadczy firma TAURON. Większość słupów oświetlenia ulicznego to słupy typu „ŻN” żelbetowe, mniejsza część to słupy stalowe. Średni czas świecenia to 78h/tyg., sterowanie indywidualne obwodów oświetlenia zsynchronizowane jest z zegarem astronomicznym. Oświetlenie uliczne ma charakter oświetlenia miejscowego – punktowego. Jego stan techniczny określono jako bardzo dobry. Źródłami światła są oprawy sodowe w ilości 2 400 szt. Roczny koszt za zużycie energii elektrycznej to 621 182,00 zł brutto, koszt eksploatacji oświetlenia ulicznego 407 280 zł brutto.

Zaopatrzenie w ciepło Jedynym zbiorczym dostawcą energii cieplnej jest Elektrociepłownia Wolbrom Sp. z o.o. Spółka powstała po sprywatyzowaniu WZPG Stomil Wolbrom. Spółka dostarcza ciepło na obszarze miasta Wolbrom. Niestety nie może ona zaspokoić potrzeb wszystkich potencjalnych odbiorców, także ze względu na stan sieci. Większość zaopatrzenia w ciepło odbywa się na terenie gminy z indywidualnych źródeł ciepła. Z punktu widzenia ochrony środowiska istotnym jest na obszarze gminy promowanie rozwiązań związanych z ogrzewaniem niskoemisyjnym lub bezemisyjnym. Problem ten dotyczy szczególnie obszarów wiejskich w południowej części i gminy i terenu miejskiego Wolbromia. Szczególnie duża emisja zanieczyszczeń występuje w gminie Wolbrom na obszarze przemysłowym w rejonie ul. Brzozowskiej i ul. Łukasińskiego.

Elektrociepłownia Podstawowym zadaniem Elektrociepłowni sp. z o.o. w Wolbromiu jest prowadzenie działalności w zakresie produkcji i dystrybucji energii cieplnej na warunkach rynkowych. Głównymi odbiorcami energii cieplnej są przedsiębiorstwa zlokalizowane na terenie byłych Wolbromskich Zakładów Przemysłu Gumowego "STOMIL". Rynek odbiorców pozaprzemysłowych tworzą administratorzy zasobów mieszkaniowych, spółki prawa handlowego, urzędy oraz indywidualni odbiorcy. Długość sieci łącznie – 9 394 m, w tym:  Sieci preizolowane – 1 934 m, stan techniczny bardzo dobry  Sieci tradycyjne – 3 289 m, stan techniczny dostateczny  Sieci napowietrzne – 4 171 m, stan techniczny dostateczny

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

W gminie są 62 węzły ciepłownicze w stanie technicznym dobrym.

Tabela 10 Moc zamówiona i ilość ciepła dostarczona odbiorcom - Elektrociepłownia sp. z o.o.

Ilość ciepła dostarczona odbiorcom Moc zamówiona 2013 [GJ] 2014 [GJ] 2013 [MW] 2014 [MW] Przemysł, produkcja c.o. 11 570 9 431 1,390 1,390 c.w.u. technologia 172 585 175 110 13,390 + 2,5 13,390 + 2,5 Mieszkalnictwo c.o 93 935 81 208 9,2179 9,2179 c.w.u Handel/usługi c.o. 472 457 0,072 0,072 c.w.u Użyteczność publiczna c.o. 13 508 12 497 1,433 1,433 c.w.u. Pozostali odbiorcy c.o. 324 213 0,02 0,02 c.w.u. Źródło: Elektrociepłownia Sp. z o.o.

Najwięksi odbiorcy pod względem zużycia energii cieplnej:  Fabryka Taśm Transporterowych S.A. – 137 311 GJ/rok  Wolbromska Spółdzielnia Mieszkaniowa – 52 607 GJ/rok

Najwięksi odbiorcy pod względem mocy zamówionej:  Fabryka Taśm Transporterowych S.A. – 7,5 + 2,5 MW,  Wolbromska Spółdzielnia Mieszkaniowa – 5,6 MW,  Fabryka Węży Gumowych – FAGUMIT – 2,2 + 0,3 + 0,08 MW,  PPWG WOLMOT – 1,29 + 0,7 MW,  TOKAI RUBBER INDUSTRY POLAND – 2,0 MW,  Olkuska Spółdzielnia Mieszkaniowa – 1,931 MW,  Miejski Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej – 1,601 MW.

Elektroenergetyka Z danych pozyskanych z TAURON Dystrybucja SA Oddział w Będzinie, Rejon Energetyczny Będzin aktualnie liczba przyłączy wynosi 7 900 szt. o długości łącznej 118 km. Długości sieci energetycznej przedstawiają się następująco:  Niskiego napięcia 231 km

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

 Średniego napięcia 169 km  Wysokiego napięcia (WN) 13,9 km Stan sieci elektroenergetycznej na terenie gminy: w 70 % - dobry, w pozostałych 30% średni.

Sieć gazowa Sieć gazowa na terenie gminy obsługiwana jest przez Polską Spółkę Gazownictwa Sp. z o. o. Oddział w Zabrzu. Dystrybucja paliwa gazowego realizowana jest przez gazociąg wysokiego ciśnienia DN 150 CN 6,3 MaP relacji Zederman – Tworzeń. Stan techniczny dobry. Łączna długość wynosi 19 558 m wraz z:  Odgałęzieniem DN 80 CN 6,3 MPa do SRP Io Wolbrom Zarzecze, długość 12 m ciśnienie 6,3 MPa/0,3MPa; Q=1500 m3/h,  Gazociąg DN 150 CN6,3 MPa do SRP Io Wolbrom, Wostal (dawny Techmatrans); długość 5 728 m, ciśnienie 6,3 MPa/0,3MPa; Q = 10 000 m3/h. Gazociągi średniego ciśnienia wraz z przyłączami – długości 273 967 m (sieć gazowa wykonana z rur stalowych i PE). Gazociągi niskiego ciśnienia wraz z przyłączami – długości 17 909 m (sieć gazowa wykonana z rur stalowych i PE). Przyłącza gazowe średniego i niskiego ciśnienia - 4 215szt. o długości 76 074 m. Stacje gazowe IIo - 2 szt.:  Wolbrom ul. Ordona o przepustowości 1500 m3/h,  Wolbrom ul. Łukasińskiego o przepustowości 600 m3/h Ww. sieć jest w dobry stanie technicznym i może być źródłem gazu dla potencjalnych odbiorców znajdujących się na terenie.

Tabela 11 Sieć gazowa w gminie Wolbrom dane porównawcze dla roku 2013 (najbardziej aktualne dane)

Sieć gazowa Jedn. miary 2013 długość czynnej sieci ogółem w m m 234 882 czynne przyłącza do budynków mieszkalnych i niemieszkalnych szt. 19 558 odbiorcy gazu gosp.dom. 4059 odbiorcy gazu ogrzewający mieszkania gazem gosp.dom. 924 zużycie gazu w tys. m3 tys.m3 1801,7 zużycie gazu na ogrzewanie mieszkań w tys. m3 tys.m3 1091,5 ludność korzystająca z sieci gazowej osoba 12 055 Źródło: Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny.

2.17. Bezpieczeństwo i porządek publiczny

Za stan bezpieczeństwa i porządku publicznego na terenie gminy odpowiada Komisariat Policji w Wolbromiu obejmujący swoim zasięgiem działania miasto i gminę Wolbrom. Na terenie gminy prowadzone są działania policjantów pionów: operacyjnego, prewencji i zespołu dzielnicowego.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Na terenie gminy dominują przestępstwa o charakterze kryminalnym, tj.: drobne kradzieże mienia, kradzieże z włamaniem, przestępstwa drogowe, w szczególności kierowanie pojazdem w stanie nietrzeźwości. Komisariat Policji w Wolbromiu współpracuje ze Strażą Miejską w Wolbromiu. Współpraca polega na wymianie informacji w zakresie bezpieczeństwa, a także organizowaniu wspólnych patroli, których celem jest zwiększenie poczucia bezpieczeństwa wśród mieszkańców.

Ochronę przeciwpożarową zapewniają działające na terenie gminy Wolbrom 22 jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej z czego 6 funkcjonuje w ramach Krajowego Systemu Ratowniczo- Gaśniczego oraz Jednostka Ratownicza-Gaśnicza Państwowej Straży Pożarnej w Wolbromiu. Jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej zrzeszające ogółem ok. 600 strażaków ochotników działają w 20-tu sołectwach Miasta i Gminy Wolbrom. W mieście Wolbrom działa Jednostka Ratownicza- Gaśnicza Państwowej Straży Pożarnej. Wszystkie jednostki posiadają samochody pożarnicze oraz sprzęt przeciwpożarowy.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

3. Konsultacje społeczne

Podstawą do określenia potrzeb i uwarunkowań rozwojowych Gminy Wolbrom była ankieta, opracowana w głównej mierze w oparciu o zapisy dotychczas obowiązującej „Strategii Rozwoju Gminy Wolbrom”. Ankieta została przeprowadzona wśród mieszkańców gminy, a także bezpośrednio na spotkaniach konsultacyjnych, część ankiet dostarczona została również w formie elektronicznej. Ostatecznie w badaniu ankietowym wzięło udział 116 osób. Szczegółowe zestawienie wyników oceny warunków życia w Gminie Wolbrom przedstawia poniższa tabela.

Tabela 12 Zestawienie wyników ankiety

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Ocena obszaru ŚREDNIA J 5 4 3 2 1 L Bezpieczeństwo Bardzo 3,5 Słabo dobrze 12 46 46 8 4 Rynek Pracy Bardzo 2,7 Słabo dobrze - 22 42 46 6 Dostęp do opieki Bardzo 2,9 Słabo społecznej dobrze 2 40 36 20 18 Dostęp do placówek Bardzo 3,4 Słabo opieki nad dziećmi dobrze 12 40 44 18 2 Szkolnictwo Bardzo 4,2 Słabo podstawowe dobrze 44 54 16 - 2 Szkolnictwo Bardzo 4,0 Słabo gimnazjalne dobrze 38 50 20 8 - Szkolnictwo Bardzo 3,4 Słabo ponadgimnazjalne dobrze 10 52 38 12 4 Opieka zdrowotna Bardzo 2,4 Słabo dobrze 2 16 36 40 22 Rozwiązania Bardzo 2,6 Słabo komunikacyjne dobrze 6 12 42 40 16 Dostęp do kultury Bardzo 3,9 Słabo dobrze 26 58 24 8 - Sport i rekreacja Bardzo 3,7 Słabo dobrze 20 54 34 6 2 Oferta spędzania czasu Bardzo 3,2 Słabo wolnego dobrze 8 40 46 16 6 Dostęp do nowoczesnej Bardzo 3,5 Słabo technologii (Internet) dobrze 14 54 32 - 4 Infrastruktura drogowa Bardzo 2,4 Słabo dobrze - 10 50 36 20 Gospodarka wodno - Bardzo 2,5 Słabo ściekowa dobrze - 12 48 42 14 Gospodarka odpadami Bardzo 3,5 Słabo dobrze 22 40 32 20 2 Służby ochrony (Policja, Bardzo 3,4 Słabo Straż) dobrze 14 48 36 12 6 Opieka nad osobami Bardzo 3,5 Słabo wykluczonymi (osoby dobrze 10 58 36 6 6 Źródło: opracowanie własne Niemal połowa mieszkańców ogólnie dobrze i bardzo dobrze oceniła większość badanych obszarów w Gminie Wolbrom. Najlepiej wypadło w rankingach szkolnictwo podstawowe/edukacja podstawowa (jednakże nie osiągnęło noty bardzo dobrej zatem nadal jest to obszar, który wymaga dalszych usprawnień), a najsłabiej oceniona została opieka zdrowotna i infrastruktura drogowa.

Wykres 5 Średnia ocen mieszkańców ogółem

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Źródło: opracowanie własne

Wykres 6 Ocena warunków życia w Gminie Wolbrom

Źródło: opracowanie własne

4. Analiza SWOT

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Analiza SWOT jest metodą analizy strategicznej pozwalającą spojrzeć na obszary podlegające badaniu, zarówno z perspektywy gminy, jak również od strony wpływających na nią czynników zewnętrznych. SWOT to akronim z pierwszych liter angielskich słów: Strengths (mocne strony), Weaknesses (słabe strony), Opportunities (Szanse), Threats (Zagrożenia).

Wynikiem analizy są zidentyfikowane mocne strony gminy pozwalające wzmacniać pojawiające się szanse lub redukować istniejące i przyszłe zagrożenia, oraz słabe strony wymagające wykorzystania szans w celu ich poprawy. Technika pozwala diagnozować możliwości realizacji planów strategicznych gminy w aktualnej rzeczywistości, ale pokazuje też na ile planowane cele strategiczne są możliwe do realizacji w bliskim horyzoncie czasowym, a na ile wymagają dłuższej perspektywy czasowej. Pozwala to na planowanie działań w oparciu o możliwości gminy (silne strony), a także pojawiające się szanse z uwzględnieniem zagrożeń i słabych stron, co ułatwia określanie priorytetów dla poszczególnych celów w rozwoju gminy i wpływa na powodzenie planu strategicznego.

Dla Gminy Wolbrom analiza SWOT przedstawia sie następująco:

SILNE STRONY SŁABE STRONY

 Atrakcyjne położenie geograficzne gminy, Infrastruktura ukształtowanie terenu tworzące  Niewydolna infrastruktura drogowa - malownicze krajobrazy, czyste zbyt duże natężenie ruchu w mieście środowisko naturalne, spokojne okolice. (szczególnie w centrum) i okolicach Lokalizacja na terenie Jury Krakowsko- spowodowane brakiem obwodnicy Częstochowskiej (Dolina Wodącej, Szlak Wolbromia. Architektury Drewnianej, Szlak Orlich  Niewystarczająca liczba parkingów na Gniazd itp.) na szlaku turystycznym, terenie miasta i gminy. przemysłowym i rolniczym.  Zły stan techniczny dróg oraz  Otoczenie i środowisko przyjazne niedostateczna ilość chodników na mieszkańcom, zapewnione poczucie terenie gminy ze szczególnym bezpieczeństwa. uwzględnieniem obszarów wiejskich.  Dużo wolnych terenów inwestycyjnych  Zła jakość istniejącej infrastruktury oraz korzystne warunki inwestycyjne dla drogowej, nawierzchnie dróg inwestorów strategicznych (dobre wymagające remontów. skomunikowanie, przebieg linii  Niedostateczna ilość chodników na kolejowej, duże niezagospodarowane terenie gminy ze szczególnym tereny). uwzględnieniem obszarów wiejskich.  Mała degradacja środowiska  Brak tunelu/wiaduktu nad torami przy naturalnego. przejeździe głównym – ulica Krakowska.  Wysokiej jakości szkolnictwo.  Duży poziom hałasu związany  Dom kultury spełniający swoje zadania. z infrastrukturą drogową.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

 Atrakcyjne okolice rynku miasta  Niewystarczające dla potrzeb Wolbrom. mieszkańców gminy oświetlenie uliczne,  Silny przemysł (gumowy, chemiczny), szczególnie na terenach wiejskich. handel - targowisko miejskie (jedno  Zaniedbane boczne ulice w mieście. z większych w Małopolsce).  Niewystarczające działania związane  Wolbrom południowy - nowe miasto, z odśnieżaniem dróg na terenie gminy. ładne miejsce dobrze zorganizowane (tereny leśne, szkoła, przedszkole). Gospodarka wodna – ściekowa:  Duże obszary możliwe do zabudowy  Słabo rozwinięta kanalizacją - głównie mieszkaniowej. występuje w miejscowości Wolbrom -  Dobra komunikacja. natomiast na obszarze wiejskim dostęp  Zapewniona podstawowa do niej jest niewielki. i specjalistyczna opieka zdrowotna  Brak nowych oczyszczalni ścieków na (szpital w pobliżu Miechów i Olkusz). terenie gminy.  Zapewnione tereny rekreacyjne  Konieczność rozbudowy obecnej i związane z przemysłem czasu wolnego oczyszczalni ścieków w Wolbromiu - mała (nowoczesne kino, park miejski, miejsca wydajność. wypoczynkowe, stadion publiczny, orlik, infrastruktura sportowa) Sport i rekreacja:  Rekreacja przy zalewie.  Infrastruktura sportowa wymagająca  Otwarta Społeczność lokalna. renowacji - Basen.  Dobry dostęp do oferty kulturalnej  Niedostateczna ilość ścieżek rowerowych mieszkańców Wolbromia (Dom Kultury). i rekreacyjnych.  Duże targowisko miejskie.  Zbyt mało miejsc rekreacyjnych dla dzieci  Dobra współpraca władz gminy ze i dorosłych. szkolnictwem na terenie gminy.  Słabo rozwinięta infrastruktura  Zapewniona specjalistyczna opieka nad rekreacyjny dla turystów. osobami niepełnosprawnymi (OREW).  Sprawnie działające służby ochrony, Polityka społeczna, zdrowie, edukacja: zapewnione służby ratownicze  Słaba opieka zdrowotna - (Pogotowie Ratunkowe, Straż, Policja) niewystarczająca liczba specjalistów zapewniające bezpieczeństwo w Gminie. w zakresie opieki medycznej.  Dostęp do Internetu w Gminie.  Brak wystarczającej ilości miejsca dla  Dobrze zorganizowany Urząd Gminy osób niepełnosprawnymi, w tym a także dobry przepływ informacji dla w szczególności niepełnosprawnych mieszkańców gminy w tym poprzez intelektualnie. portale społecznościowe.  Bezrobocie ogólne ze szczególnym  Dostęp do punktów usługowo- uwzględnieniem zatrudniania ludzi handlowych. młodych i kobiet.  Dynamiczny rozwój gminy w ostatnim  Mało nowych ofert na rynku pracy. okresie.  Brak terenów budowlanych pod budownictwo usługowo-mieszkaniowe, szczególnie na obszarach wiejskich.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

 Brak schronisk dla zwierząt.  Brak wystarczającej ilości mieszkań i lokali socjalnych.  Szkolnictwo ponadgimnazjalne.  Trudny dostęp społeczeństwa wsi do oferty kulturalnej.  Słabe wykorzystanie środków z UE.

Polityka komunikacyjna - transportowa:  Brak komunikacji miejskiej w gminie.  Zaniedbane połączenie kolejowe z Katowicami.  Układ komunikacyjny: brak dróg tranzytowych, brak bezkolizyjnego połączenia południowej części miasta z północną, zła jakość dróg na terenie gminy (w tym zły stan lub brak chodników, poboczy, a także ścieżek rowerowych).

SZANSE ZAGROŻENIA

 Wykorzystanie znakomitego położenia  Brak środków na rozwój i inwestycje na gminy między dwiema aglomeracjami terenie gminy. Krakowską i Śląską.  Brak nowych inwestorów kluczowych dla  Dobrze zorganizowana opieka społeczna. regionu.  Więcej miejsc pracy.  Zła infrastruktura drogowa  Inwestowanie w dzieci i młodzież i towarzyszące zagrożenie wypadkami (tworzenie sprzyjających warunków z udziałem pieszych (niewystarczająca edukacyjnych: doposażenie szkół ilość chodników, słabe oświetlenie). i placówek kulturalnych w sprzęt oraz  Zatamowanie ruchu i duża emisja spalin pomoce dydaktyczne). w centrum miasta.  Pozyskanie dofinansowania z UE na  Migracja młodych mieszkańców z gminy potrzeby projektów realizowanych na do innych miast lub za granicę powoduje terenie gminy. wyludnianie się gminy a także sprawia, że  Budowa obwodnicy Wolbromia, która społeczność na terenie gminy się pozwoli na poprawę komfortu życia starzeje. mieszkańców oraz poprawi atrakcyjność  Niekorzystne trendy demograficzne. inwestycyjną gminy.  Brak perspektyw rozwoju, szczególnie dla  Pozyskanie nowych inwestorów poprzez młodych ludzi. budowę obwodnicy i przygotowanie

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

infrastruktury.  Zwiększenie emisji pyłów w gminie -  Pozyskanie nowych inwestorów poprzez opalanie węglem gospodarstw budowę terminala kolejowego. domowych powodujące zanieczyszczanie  Rozbudowa ekologicznych standardów środowiska. gminy.  Sklepy wielkopowierzchniowe na terenie  Rozwój inwestycji związanych z turystyką gminy konkurujące z lokalnymi małymi i i agroturystyką na terenie gminy. mikro przedsiębiorcami.  Wykorzystanie odnawialnych źródeł  Klęski żywiołowe: zagrożenia energii np. elektrowni fotowoltaicznej. ekologiczne, np.: powódź, podtopienia,  Wsparcie i pomoc dla osób susza. potrzebujących.  Likwidacja szkół na terenie gminy.  Niższe podatki i opłaty.  Zagrożenia związane z brakiem oferty  Podniesienie komfortu życia czasu wolnego dla dzieci i młodzieży. mieszkańców.  Odpływ obecnych inwestorów  Pomoc w likwidacji pieców opalanych powodujący załamanie rynku pracy węglem. w gminie.  Przygotowanie terenów inwestycyjnych  Brak rozwoju gminy Wolbrom dla potencjalnych inwestorów np. w najbliższych latach może skutkować zakładów przemysłowych pozwalających odpływem zarówno młodych na zmniejszenie bezrobocia w gminie. mieszkańców gminy jak i potencjalnych  Dalszy rozwój zaplecza kulturalno- inwestorów w bardziej perspektywiczne rekreacyjnego w gminie. regiony kraju.  Rozwój budownictwa komunalnego.  Wsparcie dla sektora MŚP w szczególności małych firm handlowych.  Redukcja opłat za kanalizację.  Budowa infrastruktury sportowej - Hale sportowe, basen.  Oczyszczenie zalewu i przystosowanie go do celów turystycznych.  Poszerzenie oferty dla młodzieży - czas wolny, sport, rekreacja.  Poprawa płynności ruchu w centrum miasta poprze budowę obwodnicy.  Rozwój obszarów wiejskich - infrastruktura komunalna, czasu wolnego, itp.  Rozwój młodzieży poprzez szkolenia różnego typu pozwalające na wzrost kompetencji i wartości na rynku pracy.  Poprawa opieki zdrowotnej dla mieszkańców Gminy.  Poprawa bezpieczeństwa publicznego

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

i zapobieganie przestępczości.  Aktywizacja gospodarczą poprzez rozwój przedsiębiorczości.  Poszerzenie oferty rynku pracy i opieki nad dziećmi.  Sprzyjające warunki mieszkaniowe, zachęcające do osiedlenia się na terenie gminy.  Rozwój szkolnictwa zawodowego.  Wykorzystanie współpracy między regionalnej z sąsiednimi gminami w celu opracowania komplementarnej oferty turystycznej.  Klaster przemysłowy – wsparcie rozwoju na terenie gminy.  Promowanie gminy wielotorowo wśród potencjalnych inwestorów, turystów, potencjalnych mieszkańców itp.  Kolej szerokotorowa - połączona z miejscem na terminal 90 ha.  Budowa osiedli mieszkaniowych - zachęta dla mieszkańców Krakowa do osiedlania się w regionie oraz zatrzymanie młodych mieszkańców przed migrowaniem do innych miast.  Budowa wiaduktu/ tunelu - przeprawy przez tory – poprawa komunikacji.

Jak łatwo zauważyć gmina posiada szereg silnych stron i dostrzega też mnóstwo szans, których wykorzystanie pozwoli się jej rozwinąć.

Położenie geograficzne, zasoby naturalne i środowisko są zdecydowanymi atutami Gminy, należą do nich m. in. walory krajobrazowe (jura krakowsko-częstochowska), sprzyjające warunki do rozwoju turystyki, dostępność komunikacyjna. Jednak czynniki te musza zostać odpowiednio wykorzystane a zarazem chronione by w pełni mogły sprzyjać rozwojowi gminy. W tej grupie czynników silnie oddziałują również słabe strony Gminy do których zaliczyć można: słabość infrastruktury turystycznej, mało rozwinięta baza turystyczna. W zakresie potencjału demograficznego i rynku pracy szczególna uwagę należy zwrócić na to, że Gmina Wolbrom jest w tej części regionu największym ośrodkiem przemysłowym a gospodarkę gminy kształtują przede wszystkim zakłady produkcyjne takich branż jak: przemysł gumowy, produkcja podzespołów samochodowych, elementów i instalacji elektrycznych, półfabrykatów stalowych. W grupie czynników określonych jako zagospodarowanie przestrzenne, mocną stroną

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Gminy Wolbrom jest posiadanie dużej ilości wolnych i niezagospodarowanych terenów. Natomiast słabą stroną jest słabe ich uzbrojenia.

Analizując szanse i zagrożenia Gminy Wolbrom, zauważamy przewagę szans rozwojowych nad zagrożeniami płynącymi z otoczenia. Ponad to zarówno wśród szans jak i zagrożeń istnieje zróżnicowanie pod względem siły ich oddziaływania na wewnętrzne czynniki Gminy. Do szans o największym znaczeniu rozwojowym możemy zaliczyć: dobra koniunkturę gospodarczą, wzrost ożywienia gospodarczego, także szanse związane z dostępnością do kredytów funduszy ochrony środowiska czy funduszy Unii Europejskiej, jak również szanse związane ze zwiększonym zainteresowaniem aktywną turystyką i środowiskiem naturalnym.

Do zagrożeń, które ze swej strony niosą największe niebezpieczeństwo dla zahamowania rozwoju Gminy, możemy zaliczyć: niestabilność finansów publicznych, zmienność prawa, odpływ młodych ludzi do większych aglomeracji oraz utrudniony, poprzez istnienie wielu warunków do spełnienia dostęp do funduszy, brak kapitału oraz zwiększone ryzyko inwestycyjne dla przedsiębiorców.

5. Strategiczny Program Działań

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Wizja przedstawia docelowy wizerunek Gminy Wolbrom wraz z określeniem celów i zasad rozwoju w perspektywie kilkunastu lat. Podczas opracowania głównych kierunków rozwoju Gminy, wzięto pod uwagę przede wszystkim obszary, których dynamiczny rozwój pozwoli na szeroko rozumianą poprawę jakości życia mieszkańców oraz zwiększenie ludności gminy poprzez zahamowanie migracji młodych z regionu, a także poprzez napływ nowych mieszkańców z okolicznych miast i miejscowości. Cele te mogą zostać osiągnięte poprzez wielotorowe działania, które dzięki synergii pozwolą na zbudowanie Gminy przyjaznej do zamieszkania, a także atrakcyjnej inwestycyjnie. Zakłada się, że lata 2016-2025 należy poświęcić na realizacje pewnych przedsięwzięć po to aby po roku 2025 Gmina Wolbrom charakteryzowała się: 1. Dużą ilością terenów promowanych jako obszary dla inwestorów oferujących lokalnie miejsca pracy dla mieszkańców gminy. 2. Znakomitą infrastrukturą drogową niezbędną dla pozyskania inwestorów strategicznych na terenie gminy. 3. Działającym Terminalem przeładunkowym połączonym siecią dróg kołowych i kolejowych (kolej szerokotorowa) z głównymi arteriami krajowymi. 4. Dobrym skomunikowaniem obszarów dużych miast ościennych (Kraków, Śląsk – Katowice). 5. Dobrą infrastrukturą techniczną wspierającą powstające inwestycje. 6. Otwartością na potrzeby mieszkańców, inwestorów oraz turystów. 7. Spadkiem poziomu bezrobocia na terenie gminy oraz podniesieniem dochodów mieszkańców. 8. Sprawnie działającą siecią wodociągową oraz kanalizacyjną obejmującą swoim zasięgiem wszystkie miejscowości na terenie gminy (a w miejscach nie efektywnych z perspektywy ekonomicznej lub technicznej - przydomowych oczyszczalni ścieków). 9. Bardzo dobrze rozwiniętą infrastrukturą teleinformatyczną. 10. Dużą ilością nowych inwestycji związanych z polityką mieszkaniową na terenie gminy. 11. Czystym środowiskiem (powietrze, woda, ziemia) i wykorzystaniem malowniczego położenia gminy. 12. Znaczna ilością gospodarstw rolnych o statusie ekologicznym lub agroturystycznym. 13. Bardzo dobrze rozwiniętą infrastrukturą sportowo-rekreacyjno-kulturalną na obszarze całej gminy. 14. Wysokiej jakości edukacją na poziomie przedszkolnym, podstawowym, gimnazjalnym, ponadgimnazjalnym i zawodowym. 15. Dobrze zorganizowanym życiem kulturalnym gminy (cykliczne imprezy) promujące gminę. 16. Wysokim poziomem estetyki - budowaniem wizerunku gminy poprzez zadbane miejscowości i miejsca publiczne na terenie gminy. 17. Wysoką świadomością mieszkańców w obszarach ekologii, OZE, dbaniu o czyste środowisko. 18. Pełnym wykorzystaniem możliwości wynikających z funduszy pomocowych pozyskiwanych z różnorodnych dostępnych dla gminy źródeł umożliwiających dalszy dynamiczny rozwój. 19. Sprawnie działającymi instytucjami i placówkami ochrony zdrowia. Strategiczny program działań obejmuje zadania zgłoszone przez interesariuszy strategii, z zachowaniem polityki zrównoważonego rozwoju, który spełnia oczekiwania zarówno społeczności lokalnych, jak również instytucji działających na terenie Gminy.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

6. Misja i wizja Rozwoju Gminy Wolbrom

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Misja rozwoju gminy wskazuje główny kierunek, w którym gmina planuje zmierzać. Misja określa w sposób ogólny co gmina pragnie osiągnąć , to wyraz dążeń i oczekiwań w stosunku do gminy, dla której jest zdefiniowana. Misję dla Gminy Wolbrom określono następująco:

„Atrakcyjne miejsce do zamieszkania i inwestowania, z największym w regionie centrum handlowo-przemysłowym oraz rozwiniętą ofertą rekreacyjno-turystyczną”.

Natomiast wizja przedstawia pożądany stan przyszłości gminy na koniec założonego okresu strategii. Wizja Gminy Wolbrom przedstawia się następującą:

Gmina Wolbrom w 2025 roku wykorzystując potencjał związany z położeniem geograficznym i atrakcyjnością dla osadnictwa stanie się miejscem gdzie warto mieszkać, pracować i inwestować, a także wypoczywać. Będzie gminą nowoczesną, oferującą znakomite warunki zamieszkiwania, dbającą o rozwój przedsiębiorczości, szczególnie w sferze produkcyjnej, usług, turystyki, rekreacji oraz sektorze rolnym.

Z misji wynikają cele strategiczne – główne kierunki rozwoju, które należy zrealizować aby osiągnąć stan określony w wizji gminy.

W dalszej części opracowania określone zostały cele strategiczne czyli cele kierunkowe do realizacji w odległej perspektywie czasowej, odpowiadają na pytanie co Gmina chce osiągnąć w terminie realizacji sięgającym 10-15 lat.

Kierunki Rozwoju Gminy Wolbrom Cele strategiczne.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Cele wraz z kierunkami działania zostały podzielone na obszary strategiczne. Obszary strategiczne to najważniejsze polami działania, które wyznaczają kierunki prac na najbliższe lata.

 Obszar I – Infrastruktura i ochrona środowiska.  Obszar II – Przedsiębiorczość i rynek pracy.  Obszar III – Polityka społeczna, zdrowie i edukacja.  Obszar IV – Gmina atrakcyjna dla mieszkańców i odwiedzających – turystyka, kultura i sport.

W ramach obszarów strategicznych, wyznaczono konkretne działania służące realizacji celów. Są one podstawa wdrażania strategii rozwoju i posiadają określone ramy organizacyjne. Cześć zadań w swej treści oraz zakresie działania może służy realizacji różnych celów strategicznych bądź operacyjnych.

Ponadto w dokumencie zostały przedstawione punkty zbieżne z dokumentami o charakterze strategicznym szczebla powiatowego, wojewódzkiego i krajowego. Autorzy opracowania wykazali zgodność Strategii Rozwoju Gminy Wolbrom m.in. z następującymi dokumentami: - na szczeblu krajowym m.in. - Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020: Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne Państwo - na szczeblu regionalnym - ze Strategią Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011-2020 - na szczeblu lokalnym – ze Strategią Rozwoju Powiatu Olkuskiego

Zadania ujęte w niniejszym dokumencie mogą uzyskać wsparcie finansowe z programów krajowych i regionalnych wspierający rozwój lokalny.

7. Obszar strategiczny I - Infrastruktura i ochrona środowiska.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Infrastruktura to jeden z podstawowych czynników decydujących o atrakcyjności gminy dla inwestorów ale także dla mieszkańców. Jakość infrastruktury drogowej i technicznej niezbędnej dla działalności gospodarczej wpływa również na komfort życia mieszkańców gminy. Poniżej przedstawiono zadania planowane do realizacji w ramach strategii.

Niezwykle ważnym zagadnieniem dla Gminy Wolbrom jest rozbudowa infrastruktury usług komunalnych – kanalizacyjnej, wodociągowej czy gazowej. Do tych zagadnień należy również doskonalenie gospodarki odpadami oraz zwiększenie stopnia pozyskiwania energii z odnawialnych źródeł. Realizacja tych zadań inwestycyjnych powinna iść w parze z kształtowaniem świadomości ekologicznej mieszkańców. Zapewnienie wysokiego poczucia bezpieczeństwa publicznego wymaga szerokiej i kompleksowej współpracy wszystkich służb publicznych i odbywać się powinno na różnych płaszczyznach życia mieszkańców. Szczególnym elementem zapewnienia bezpieczeństwa publicznego jest poprawa bezpieczeństwa w ruchu drogowym, odbywająca się poprzez edukację zwiększającą bezpieczeństwo, jak i modernizację infrastruktury komunikacyjnej.

Gmina musi prowadzić również bezpośrednie działania mające wpływ na jakość środowiska. Z jednej strony działania te muszą iść w kierunku rozbudowy infrastruktury ale z drugiej w kształtowanie pro- środowiskowych postaw mieszkańców, już na poziomie kształcenia od najmłodszych lat.

Nowoczesny region to taki, który zapewnie odpowiednią infrastrukturę w zakresie społeczeństwa informacyjnego. Takie rozwiązania niwelują bariery w dostępie do informacji czy edukacji. Dają również szanse na wyrównanie różnić pomiędzy różnymi grupami społecznymi, w tym szczególnie, co ważne ułatwiają start i dają dostęp do wiedzy, edukacji czy pracy osobom niepełnosprawnym.

Cele operacyjne i zadania dla obszaru strategicznego nr I - Infrastruktura i ochrona środowiska.

1. Rozwój infrastruktury drogowej, sieci wodociągowej, kanalizacyjnej, gazowej. Zadania: 1.1 Budowa Obwodnicy Południowej Wolbromia. 1.2 Remont i modernizacja sieci drogowej na terenie Gminy. 1.2.1 Remonty dróg i chodników na terenie Gminy. 1.2.2 Budowa nowych chodników wzdłuż dróg na terenie Gminy. 1.2.3 Systematyczna rozbudowa dróg gminnych. 1.2.4 Rozbudowa sieci oświetleniowej dla dróg na terenie gminy. 1.3 Budowa elektrociepłowni – (nowoczesne rozwiązania wspierające politykę ekologiczną). 1.4 Kompleksowe uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej na terenie Gminy. 1.4.1 Modernizacja oczyszczalni ścieków. 1.4.2 Rozbudowa sieci kanalizacyjnej w gminie Wolbrom. 1.4.3 Wymiana sieci kanalizacyjnej na terenie miasta. 1.4.4 Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach rozproszonej zabudowy. 1.5 Nawiązywanie współpracy z ościennymi gminami w zakresie rozbudowy infrastruktury drogowej.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

1.6 Rozbudowa sieci gazowej oraz sieci teletechnicznej. 2. Ochrona Środowiska Zadania: 2.1 Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza i zagospodarowanie odpadów: 2.1.1 Promocja i wdrażanie projektów z zastosowaniem OZE. 2.1.2 Przedsięwzięcia w obiektach budowlanych (użyteczności publicznej, budynkach jednorodzinnych i wielorodzinnych) polegające na instalacji odnawialnych źródeł energii (kolektory słoneczne, pompy ciepła, itp.) oraz likwidacji niskoemisyjnych źródeł ciepła. 2.1.3 Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej na terenie gminy. 2.1.4 Likwidacja dzikich wysypisk śmieci w Gminie. 2.1.5 Sukcesywna bezpieczna eliminacja wyrobów budowlanych zawierających azbest. 2.2 Ekologicznie bezpieczna i efektywna gospodarka odpadami. 2.2.1 Utylizacja segregowanych odpadów. 2.3 Modernizacja oczyszczalni ścieków. 2.4 Budowa obwodnicy Wolbromia w celu wyprowadzenia ruchu tranzytowego z miasta i redukcji poziomu spalin. 2.5 Systematyczne rozpowszechnianie wiedzy i kreowanie postaw proekologicznych wśród społeczeństwa w gminie. 2.5.1 Systematyczna i ciągła akcja szkoleniowa społeczeństwa. 2.5.2 Kreowanie postaw prośrodowiskowych i proekologicznych w szkołach i wśród mieszkańców 2.5.3 Rozpowszechnianie wiedzy na temat kształtowania postaw i ochrony środowiska. Organizacja spotkań, konkursów promujących postawy ekologiczne, przeprowadzenie szkoleń dla dzieci i młodzieży poświęconych tej tematyce, organizacja seminariów. 2.6 Ochrona gleby i powierzchni ziemi, ochrona różnorodności biologicznej oraz ochrona lasów, ochrona przed hałasem i promieniowaniem. 2.6.1 Wspieranie zalesień, odnowień drzewostanów uszkodzonych w wyniku klęsk żywiołowych. 2.7 Ochrona zasobów wód powierzchniowych, zasobów wód podziemnych, poprawa ich jakości i zapobieganie zanieczyszczeniom.

3. Działania związane z Planem Gospodarki Niskoemisyjnej Zadania: 3.1 Ograniczenie zużycia energii w budynkach i infrastrukturze publicznej, wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych. 3.2 Ograniczenie zużycia energii w transporcie. 3.3 Ograniczenie zużycia energii oraz niskiej emisji zanieczyszczeń w budownictwie mieszkaniowym jedno i wielorodzinnym, wytwarzanie energii z odnawialnych źródeł. 3.4 Ograniczenie zużycia energii w sektorze działalności gospodarczej i sektorze przedsiębiorstw. 3.5 Budowa elektrociepłowni i rozbudowa sieci ciepłowniczej. 3.6 Ograniczenie niskiej emisji - działania informacyjne i edukacyjne.

4. Rozwój infrastruktury społeczeństwa informacyjnego Zadania:

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

4.1 Tworzenie nowych i rozbudowa lokalnych szerokopasmowych sieci infrastruktury teleinformatycznej. 4.2 Upowszechnienie stosowania technik społeczeństwa informacyjnego w pracy instytucji publicznych, w tym samorządowych - usprawniających i skracających czas załatwiania spraw w urzędach.

8. Obszar strategiczny II - Przedsiębiorczość i rynek pracy.

Gmina rozwija się gdy mieszkańcy mają gdzie pracować i gdzie mieszkać, zatem aby przyciągnąć

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ] nowych mieszkańców oraz zatrzymać rosnącą migrację młodych warto dbać o rozwój obszaru związanego z pozyskiwaniem nowych inwestorów a co za tym idzie nowych miejsc pracy dla gminy.

Do najważniejszych celów rozwojowych Gminy Wolbrom powinno należeć budowanie pozycji miejsca atrakcyjnego dla inwestorów oraz korzystających z aktywności zawodowej i przedsiębiorczości mieszkańców. Rozwój regionu z jednej strony zależy od rozwoju gospodarki ale w dużej mierze oparty jest na kapitale ludzkim. Kapitał ten tworzą ludzie i instytucje. To także wizerunek zewnętrzny oraz wewnętrzne relacje społeczne. Rozwój zależy także od otwartości i gotowości do współpracy zarówno ze strony różnych podmiotów ale także ze strony określonych i różnorodnych grup społecznych. W związku z tym powinno się kłaść szczególny nacisk na takie aspekty jak: - poziom przedsiębiorczości - jakość kadr i skuteczność ich kształcenia - podnoszeniem kwalifikacji pracowników zgodnych z trendami i zapotrzebowaniem na rynku pracy - zdolność do inwestycji i otwartość na innowację - zdolność do szybkiego i elastycznego reagowania na zmiany zachodzące na rynku

Szansą na rozwój Gminy Wolbrom jest inteligentne gospodarowanie i pomnażanie lokalnych zasobów oraz umiejętne korzystanie z położenia względem metropolii krakowskiej i śląskiej oraz głównych szlaków transportowych. Dużym atutem jest dostęp do linii kolejowej, która przebiega przez teren gminy. Należy podkreślić, iż w dłuższej perspektywie, zwiększenie tempa rozwoju nie będzie możliwe bez zagospodarowywania istniejącej infrastruktury gospodarczej, stanowiącej o konkurencyjności Gminy i atrakcyjności inwestycyjnej.

Ważnym potencjałem rozwojowym Gminy są również obszary wiejskie. Dobre warunki naturalne, odpowiedni poziom skomunikowania z otoczeniem, położenie względem dużych obszarów zurbanizowanych może w przyszłości stać się istotną szansą rozwojową dla Gminy – rozwój nowych obszarów osadniczych i zwiększenie potencjału demograficznego, a co za tym idzie również gospodarczego. Przewagą w tym zakresie jest położenie w regionie parku Wyżyny Krakowsko - Częstochowskiej.

Cele operacyjne i zadania dla obszaru strategicznego nr II - Przedsiębiorczość i rynek pracy.

1. Kreowanie potencjału inwestycyjnego Gminy Zadania: 1.1 Promocja atrakcyjności Gminy Wolbrom. 1.2 Rozwój i poszerzenie terenów inwestycyjnych ze szczególnym uwzględnieniem podstrefy Krakowskiego Parku Technologicznego (potrzeba rozbudowy zgłaszana przez aktualnie korzystających ze strefy organizacji, a także szansa na pozyskanie nowych inwestorów). 1.2.1 Zagospodarowanie terenów i utworzenie terminalu kolejowego. 1.2.2 Budowa dróg wewnątrz strefy ekonomicznej. 1.3 Promocja terenów inwestycyjnych wśród potencjalnych inwestorów. 1.4 Działania budujące kapitał ludzki – kadry dostosowane do zmieniającego się rynku pracy poprzez podnoszenie ich kompetencji przy współpracy z Powiatowym Urzędem Pracy. 1.5 Tworzenie miejsc kształcenia zawodowego.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

1.6 Rozwój infrastruktury związanej z handlem płodami rolnymi – Targowisko Miejskie. 1.7 Wspieranie tworzenia grup producentów rolnych na terenie gminy. 1.8 Wspieranie rozwoju rolnictwa ekologicznego na terenach o korzystnych warunkach dla produkcji rolnej. 1.9 Utworzenie kompleksowej oferty inwestycyjnej w postaci internetowej bazy danych i jej aktualizacja. 1.10 Zachęty i ulgi podatkowe dla potencjalnych inwestorów. 1.11 Popularyzacja działań na rzecz zagospodarowania niewykorzystanych terenów rolnych. 1.12 Promocja i wspieranie rzemieślników produkujących wyroby regionalne, tradycyjne, wyroby z drewna, itp. 1.13 Promocja rozwiązań związanych z turystyką i agroturystyką wśród mieszkańców jako alternatywne źródło dochodu oraz wśród potencjalnych zewnętrznych inwestorów. 1.14 Promocja nowych możliwości dofinansowania ze środków UE dla przedsiębiorstw z terenu gminy w celu ich aktywizacji i zachęcania do dalszego rozwoju. 1.15 Promocja samozatrudnienia wśród osób bezrobotnych i wspieranie ich w procesie zakładania własnej działalności gospodarczej. 1.16 Udzielanie porad i informacji przyszłym przedsiębiorcom. 1.17 Umożliwienie osobom bezrobotnym dostępu do oferty szkoleń (komputerowych, językowych i zawodowych dotyczących nowoczesnych technik wykonywania danego zawodu) w celu ich aktywizacji i podniesienia kompetencji na rynku pracy. 1.18 Prowadzenie cyklicznych badań i diagnoz lokalnego rynku pracy. 1.19 Organizacja lokalnych giełd pracy. 1.20 Kreowanie wśród młodzieży liderów regionu kształtujących zdolności młodych ludzi w zakresie tworzenia nowych miejsc pracy na obszarach miejskich oraz wiejskich. 1.21 Utworzenie strony internetowej skierowanej przede wszystkim do małych i średnich przedsiębiorców, prezentującej miedzy innymi informacje na temat funkcjonujących instytucji otoczenia biznesu na terenie Gminy, powiatu i małopolski, dostępnych instrumentów wsparcia finansowego, sposobów założenia działalności gospodarczej oraz sytuacji na lokalnym rynku pracy. 1.22 Wykorzystanie interaktywnych metod kształcenia, nauczanie za pośrednictwem internetu i sieci komputerowych 1.23 Kompleksowe wprowadzenie nowoczesnych technologii teleinformatycznych w sektorze publicznym. 1.24 Udzielanie wsparcia prawnego i administracyjnego dla producentów zainteresowanych rejestrację produktu lokalnego oraz promocja zarejestrowanych produktów.

9. Obszar strategiczny III - Polityka społeczna, zdrowie i edukacja.

Dbałość o potrzeby mieszkańców związane ze zdrowiem, poziomem kształcenia a także wsparciem

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ] socjalnym jest wyznacznikiem mądrego podejścia do społeczeństwa. Celem gminy jest wyrównywanie szans, a także zapewnienie bezpieczeństwa mieszkańcom w wymienionych obszarach, działania te wpłyną również pozytywnie na komfort życia w gminie.

Dużym problem w Gminie Wolbrom jest narastająca migracja, szczególnie wśród ludzi młodych, którzy wyjeżdżają do większych miast (aglomeracja krakowska czy śląska) lub za granicę. Motywacją z ich strony jest nie tylko poszukiwanie pracy ale także chęć znalezienia lepszych warunków do życia. Poprzez ten aspekt rozumie się odpowiedni dostęp do opieki zdrowotnej ale także stworzenie atrakcyjnych miejsc i warunków do spędzenia czasu wolnego. Także należy pamiętać o odpowiednich warunkach dla edukacji, i to tej od najmłodszych lat. Wiele młodych ludzi może podjąć pracę w Gminie Wolbrom ale często problemem staje się wówczas brak odpowiednich warunków i miejsc do pozostawienia dzieci - żłobek, przedszkola, świetlice szkolne, itp.

Rozwoju mniejszych miast i terenów wiejskich, jest rozumiany jako wzrost poziomu i dostępności usług społecznych na tych terenach. Właśnie jako priorytetowe usługi społeczne uznaję się m.in. edukację, kulturę czy ochronę zdrowia. Wysoki poziom tych usług ma przyczyniać się w przyszłości do zahamowania niekorzystnych tendencji demograficznych i sprzyjać rozwojowi gospodarczemu poza dużymi ośrodkami miejskimi. Miasto Wolbrom oraz tereny wiejskie gminy muszą zapewniać wysoką dostępność usług społecznych na odpowiednim poziomie. Będzie to w przyszłości ważny argument dla lokalizacji nowych inwestycji i atrakcyjności osadniczej.

Cele operacyjne i zadania dla obszaru strategicznego nr III - Polityka społeczna, zdrowie i edukacja.

1. Wzrost poziomu bezpieczeństwa publicznego i socjalnego na terenie Gminy. Zadania: 1.1 Modernizacja i rozbudowa oświetlenia ulicznego na terenie Gminy. 1.2 Działania edukacyjno-informacyjne w zakresie zachowań w sytuacji zagrożenia i konieczności udzielania pierwszej pomocy. 1.3 Programy współpracy pomiędzy służbami ratowniczymi. 1.4 Polityka mieszkaniowa – adaptacja pustostanów na mieszkania socjalne i komunalne. 1.5 Kontynuacja działań informacyjnych i prewencyjnych mających na celu zwiększenie poczucia bezpieczeństwa publicznego wśród mieszkańców Gminy.

2 Przeciwdziałanie patologiom społecznym Zadania: 2.1 Prowadzenie intensywnych działań z zakresu profilaktyki uzależnień wśród dzieci i młodzieży. 2.2 Stały monitoring rodzin wymagających wsparcia w ramach systemu pomocy społecznej. 2.3 Tworzenie programów profilaktycznych i współpraca z organizacjami działającymi w Wolbromiu w ich realizacji. 2.4 Edukacja lokalnej społeczności dla zniesienia agresji w rodzinie, monitoring i opieka nad rodzinami patologicznym. 2.5 Zapewnienie pracownikom pomocy społecznej ścieżek rozwoju zawodowego w celu utrzymania efektywności prowadzonych przez nich działań.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

3 Organizacja systemu opieki i czasu wolnego dla mieszkańców Zadania: 3.1 Rozbudowa budynku byłej przychodni rejonowej, poprawa warunków lokalowych oraz rozszerzenie zakresu usług medycznych. 3.2 Rozbudowa ośrodka w Lgocie Wolbromskiej na potrzeby osób niepełnosprawnych zarówno dzieci, młodzieży. 3.3 Wsparcie polityki senioralnej – DPS – Dom Pomocy Społecznej, dostosowanie infrastruktury dla osób niepełnosprawnych i seniorów. 3.4 Remont i modernizacja i rozbudowa obiektów kulturalno – rozrywkowych Centra Kultury, Świetlice wiejskie. 3.5 Remont i rozbudowa bazy sportowo rekreacyjnej – (baseny, boiska, stadion, zalew, hala sportowa). 3.6 Budowa żłobka, rozbudowa szkoły w Wolbromiu – dodatkowe sale przeznaczone na przedszkole. 3.7 Rewitalizacja Parku Miejskiego i innych terenów zielonych i rekreacyjnych. 3.8 Remonty i modernizacja szkół na terenie gminy. 3.9 Modernizacja i remont istniejących obiektów służących spędzaniu czasu wolnego dzieci/ młodzieży / seniorów na terenie gminy. 3.10 Zagospodarowanie terenów rekreacyjnych wokół zalewu. 3.11 Organizacja imprez kulturalnych i rekreacyjnych na terenie gminy. 3.12 Promowanie zdrowego stylu życia oraz kreowanie mody na sport i rekreację ruchową. 3.13 Organizacja współzawodnictwa w różnych dziedzinach sportu. 3.14 Współpraca gminy i sołectw z Lokalna Grupa Działania "Nad Białą Przemszą" w ramach prowadzonych przez grupę programów. 3.15 Zorganizowanie co najmniej jedna cyklicznej imprezy kulturalno - rozrywkowej o charakterze ponadregionalnym - promocja regionu. 3.16 Wsparcie działalności lokalnych organizacji Kół Gospodyń Wiejskich oraz innych stowarzyszeń na terenie gminy. 3.17 Rozwój bazy lokalowej i wyposażenia na rzecz organizacji imprez kulturalno-rozrywkowych w Wolbromiu i sołectwach z terenu gminy.

4 Doskonalenie bazy lokalowej i technicznej szkół oraz placówek oświatowych. Zadania: 4.1. Prowadzenie remontów i adaptacji budynków szkół służących zmniejszaniu kosztów utrzymania i zapewnieniu bezpieczeństwa. 4.2 Doskonalenie zaplecza lokalowego i sprzętowego w szkołach. 4.3 Dostosowanie bazy do potrzeb osób niepełnosprawnych. 4.4 Zapewnienie w szkołach i placówkach właściwych warunków do realizacji zadań wychowawczych i opiekuńczych. 4.5 Wzmocnienie pomocy psychologiczno – pedagogicznych dla uczniów i rodziców. 4.6 Modernizacja wyposażenia komputerowego szkół 4.7 Wykorzystywanie internetu i nowoczesnych technik nauczania w procesie kształcenia. 4.8 Wykorzystanie międzynarodowej współpracy uczniów i nauczycieli do pogłębiania

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

znajomości języków obcych, realizacji wspólnych projektów i realizacji praktyk zewnętrznych. 4.9 Realizacja programu dokształcania i doskonalenia kadry pedagogicznej 4.10 Modernizacja boisk przyszkolnych. 4.11 Budowa i modernizacja placów zabaw przy szkołach. 4.12 Termomodernizacja budynków szkolnych. 4.13 Doskonalenie zawodowe kadry pedagogicznej.

10. Obszar strategiczny IV - Gmina atrakcyjna dla mieszkańców i odwiedzających – turystyka, kultura i sport.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Gmina Wolbrom chce być postrzegana jako miejsca atrakcyjne do osiedlenia się a z drugiej strony jako miejsce warte zainwestowania i prowadzenia działalności gospodarczej. Dwutorowe działanie jest konieczne w związku z negatywnymi trendami związanymi z migracją zewnętrzną i spadkiem przyrostu naturalnego na terenie gminy. Realizacja tego celu ma za zadanie stworzyć atrakcyjne warunki do osiedlania się zwłaszcza ludzi młodych, którzy decydować będą o przyszłym potencjale gminy. W tym celu warto podjąć działania, które sprawią, że młodzi ludzie będą chcieli zostać lub przybyć na obszary gminy i tu się osiedlić.

Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011-2020 wyróżnia jako jeden z priorytetów rozwojowych regionu obszar pod nazwą „Rozwój miast i obszarów wiejskich”. Jest to priorytet zwracający uwagę na konieczność rozwoju mniejszych miast i terenów wiejskich regionu, który jest rozumiany jako wzrost poziomu i dostępności usług społecznych na tych terenach. Jako priorytetowe usługi społeczne uznano edukację, kulturę, ochronę zdrowia oraz rekreację i sport. Wysoki poziom tych usług ma przyczyniać się w przyszłości do zahamowania niekorzystnych tendencji demograficznych i sprzyjać rozwojowi gospodarczemu poza dużymi ośrodkami miejskimi. Gmina Wolbrom musi zapewniać wysoką dostępność usług społecznych na odpowiednim poziomie. Będzie to w przyszłości ważny argument dla lokalizacji nowych inwestycji i atrakcyjności osadniczej.

Ważnym aspektem jest kreowanie atrakcyjnej oferty kulturalnej oraz stałe zachęcanie mieszkańców do aktywności na polu uczestnictwa w wydarzenia kulturalnych, co w obecnych czasach jest przedsięwzięciem trudnym – ze względu na ograniczenia czasowe, ograniczenia finansowe, atrakcyjność konsumpcyjnego stylu życia. Oferta rekreacyjno-sportowa Gminy Wolbrom jest oceniana dobrze. Niemniej jednak należy dążyć do uruchamiania nowych możliwości rekreacyjnych i sportowych na terenie Gminy, wykorzystując jej walory przyrodnicze.

Szansą na rozwój Gminy Wolbrom jest zdecydowanie rozwój turystyki oraz przemysłu czasu wolnego. Opierać się on powinien stworzenie oferty unikalnych produktów turystycznych, które będą wyróżniać region na tle innych podobnych. Takie działania wymaga zaangażowania rożnych grup społecznych oraz instytucji. W dzisiejszych czasach turysta który wybiera dany region oprócz atrakcji historycznych, szuka również możliwości aktywnego spędzania wolnego czasu. Stąd konieczność postawienia na budowę ścieżek rowerowych czy dalszy rozwój szlaków turystycznych. O potencjale turystycznych decyduje także dostępność infrastruktury noclegowej a tej zdecydowanie obecnie brakuje w Gminie Wolbrom. Istnieje więc potrzeba stworzenia odpowiednich warunków i systemu zachęt dla inwestorów w celu przeprowadzenia inwestycji w infrastrukturę turystyczną i infrastrukturę skierowaną na utworzenie produktów turystycznych. Ze względu na położenie Gminy na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej i doskonałe warunki i walory krajobrazowe i środowiskowe, istnieje także szansa na rozwój usług agroturystycznych, skierowanych m.in. do mieszkańców aglomeracji krakowskiej czy śląskiej.

Cele operacyjne i zadania dla obszaru strategicznego nr IV - Gmina atrakcyjna dla mieszkańców i odwiedzających – turystyka, kultura i sport.

1 Rozwój infrastruktury komunalnej

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Zadania: 1.1 Polityka mieszkaniowa – tereny pod inwestycje w budownictwo mieszkaniowe. 1.2 Zapewnienie edukacji od najmłodszych lat (żłobki, szkoły, ośrodki wsparcia dla osób niepełnosprawnych). 1.3 Rozwój infrastruktury technicznej na terenie całej gminy również w obszarach nowopowstających terenów pod budowę mieszkaniową. 1.4 Poprawa komunikacji wewnątrz gminy - rozwój komunikacji miejskiej na terenach gminy. 1.5 Zapewnienie niezbędnej opieki zdrowotnej mieszkańców: przychodnie, ośrodki zdrowia. 1.6 Poprawa jakości życia mieszkańców poprzez inwestycje drogowe i związane z ochroną środowiska.

2 Rozwój infrastruktury rekreacyjno – sportowej i kulturalnej Zadania: 2.1 Rewitalizacja Parku Miejskiego. 2.2 Modernizacja obiektów rekreacyjno - sportowych na terenie gminy. 2.3 Modernizacja boisk przyszkolnych. 2.4 Budowa i modernizacja placów zabaw przy szkołach. 2.5 Budowa ścieżek rowerowych i wytyczanie szklaków turystycznych pieszych, konnych. 2.6 Budowa między-regionalnych porozumień związanych z wspólnymi inwestycjami turystycznymi i kulturalnymi. 2.7 Wprowadzenie imprez kulturalnych i/lub sportowych identyfikowanych z gminą i jej walorami. 2.8 Tworzenie warunków do rozbudowy bazy gastronomiczno-noclegowej – turystycznej na terenach czystych ekologicznie, atrakcyjnych krajobrazowo.

3 Realizacja działań promujących kulturę mieszkańców Gminy. Zadania: 3.1 Opracowanie systemu wizualnej informacji promującej walory turystyczno – kulturalno – przyrodnicze Gminy. 3.2 Współpraca z samorządami gminnymi i innymi instytucjami w zakresie tworzenia kompleksowej oferty turystycznej. 3.3 Integrowanie działań władz lokalnych i innych instytucji w zakresie tworzenia oferty turystycznej w dziedzinie atrakcji turystycznych Gminy dla turystów przebywających w Gminie Wolbrom. 3.4 Upowszechnianie tradycji regionalnych (zwyczaje, potrawy, miejscowy folklor i rękodzieło) na zewnątrz. 3.5 Publikowanie wydawnictw promocyjnych atrakcji turystycznych i dziedzictwa kulturowego Gminy. 3.6 Budowa zintegrowanego systemu informacji turystycznej w Gminie. 3.7 Ochrona istniejących obiektów zabytkowych, w szczególności kościołów innych zabytków sakralnych.

4 Promocja potencjału turystycznego i kulturowego Gminy poza jego granicami. Zadania:

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

4.1 Utworzenie produktu turystycznego który będzie bezpośrednio kojarzony z Gminą Wolbrom. 4.2 Nawiązanie współpracy z samorządem wojewódzkim w zakresie promowania gminy materiałach promocyjnych i wydawnictwach. 4.3 Promocja szlaków turystycznych. 4.4 Promocja gminy Wolbrom podczas krajowych i zagranicznych imprez i targów turystycznych. 4.5 Publikowanie wydawnictw promocyjnych dotyczących atrakcji turystycznych i dziedzictwa kulturowego gminy.

11. Zgodność z regionalnymi i krajowymi dokumentami strategicznymi.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

11.1. Ramy instytucjonalne lokalnej polityki rozwoju

Konieczność tworzenia gminnych dokumentów planistycznych o charakterze strategicznym nie wynika wprost z przepisów prawa. Znowelizowana w 2013 r. ustawa o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, tworząca podstawy prawne do przygotowania przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego zasad wdrażania programów Unii Europejskiej na lata 2014-2020, wśród dokumentów strategicznych opracowywanych przez jednostki samorządu terytorialnego wymienia jedynie strategie rozwoju województw oraz strategie ponadregionalne. Katalog ten pozostawia jednak otwarty, a wśród podmiotów odpowiedzialnych za prowadzenie polityki rozwoju wymienia samorząd gminny. Ugruntowana praktyka prowadzenia polityki rozwoju na szczeblu gminnym realizowana jest najczęściej w postaci tworzenia gminnych strategii rozwoju. Zasady lokalnej polityki rozwoju powinny jednak uwzględniać wytyczne w zakresie prowadzenia polityki rozwoju na wyższych szczeblach. Poczynając od dokumentów na szczeblu Unii Europejskiej, w szczególności uwzględniając zasady Europejskiej Polityki Spójności, poprzez strategiczne dokumenty krajowe, przygotowywane przede wszystkim przez administrację rządowa, a kończąc na wojewódzkiej i subregionalnej strategii rozwoju, opracowywanych przez samorząd województwa. Aktualny system prowadzenia polityki rozwoju, oparty o hierarchiczny układ dokumentów strategicznych przedstawia się następująco:

 „EUROPA 2020” tj. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu  „POLSKA 2030 – trzecia fala nowoczesności” tj. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju  Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020: Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne Państwo  Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2010: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie  Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011-2020  Koncepcja Przestronnego Zagospodarowania Kraju 2030 oraz Plan zagospodarowania przestrzennego województwa małopolskiego  8 Strategii branżowych: - Rozwoju transportu - Rozwoju bezpieczeństwa narodowego RP - Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko - Rozwoju kapitału społecznego - Innowacyjności i efektywności gospodarki - Zrównoważonego rozwoju wsi , rolnictwa i rybactwa - Rozwoju kapitału ludzkiego - Sprawne państwo  Strategia Rozwoju Powiatu Olkuskiego Przedstawiony schemat przedstawia aktualny system prowadzenia polityki rozwoju, oparty o hierarchiczny układ dokumentów strategicznych, wzajemnie ze sobą spójnych i powiązanych. Obejmuje on wytyczne płynące ze strategii Europa 2020, Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju,

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Średniookresowej Strategii Rozwoju Kraju (SRK) oraz 9 strategii zintegrowanych, obejmujących 8 strategii branżowych i Krajową Strategię Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie (KSRR). W tak ujęty system wpisuje się Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011-2020, stanowiąca z kolei podstawę dla konstruowania subregionalnych i lokalnych dokumentów strategicznych. W procesie lokalnego planowania strategicznego należy jednak pamiętać o zachowaniu spójności i relacyjnym powiązaniu z systemem nadrzędnych dokumentów strategicznych, szczególnie tych opracowanych po wejściu w życie aktualnej strategii wojewódzkiej. Tak zdefiniowany układ instytucjonalny programowania polityki rozwoju, w którym dokumenty niższego szczebla uwzględniają priorytety wynikające z programów nadrzędnych, wzmacnia efekty rozwojowe poprzez jednoznaczne określanie kluczowych kierunków interwencji. Spójność w wymiarze wertykalnym jednocześnie prowadzi do koncentracji środków publicznych na jasno zdefiniowanych celach rozwojowych.

11.2. Nadrzędne dokumenty strategiczne

Fundamentalne wytyczne dotyczące polityki rozwoju płyną z nadrzędnych dokumentów europejskich, określających zasady Europejskiej Polityki Spójności. Ważna jest też sama filozofia redystrybucji środków europejskich, która w ostatnich latach uległa przeorientowaniu z funkcji wyrównawczej na wzmacnianie konkurencyjności obszarów silnych oraz lepsze wykorzystanie istniejących potencjałów rozwojowych. Będąca podstawą Europejskiej Polityki Spójności Strategia Europa 2020 oparta została na trzech priorytetach: 1. rozwoju gospodarki opartej na wiedzy i innowacjach, 2. promocji gospodarki oszczędzającej zasoby, zielonej i konkurencyjnej, 3. sprzyjaniu gospodarce o wysokim zatrudnieniu, sprzyjającej spójności społecznej i terytorialnej. Głównym dokumentem szczebla krajowego, wskazującym strategiczne zadania państwa w horyzoncie czasowym spójnym z dokumentami europejskimi, tym samym oddającym priorytety rozdziału funduszy europejskich na lata 2014-2020 jest średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020. Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo (SRK). Dokument ten, przyjęty 25 września 2012 r., wpisuje się w nowy system strategicznego zarządzania rozwojem kraju poprzez uwzględnienie wytycznych odnośnie głównych kierunków rozwoju, płynących z długookresowej strategii rozwoju kraju Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności. Podstawowe priorytety SRK, koncentrujące główne działania i wyznaczające kierunki interwencji, mające na celu przyspieszenie procesów rozwojowych, to: 1. sprawne i efektywne państwo, 2. konkurencyjna gospodarka, 3. spójność społeczna i terytorialna. W kontekście programowania polityki rozwoju na szczeblach niższych ważne jest, że SRK stanowi odniesienie dla dokumentów przygotowywanych na potrzeby programowania środków Unii Europejskiej na lata 2014-2020 – umowy partnerstwa i programów operacyjnych.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

11.3. Strategie Zintegrowane

Dopełnieniem i swoistym narzędziem realizacji priorytetów określonych przez SRK jest 9 strategii zintegrowanych, których zadaniem jest rozwinięcie działań SRK i uszczegółowienie reform w niej określonych. Z punktu widzenia lokalnej polityki rozwoju kluczowe miejsce zajmuje dokument Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2010-2020. Regiony, miasta, obszary wiejskie. Zgodnie z przedstawionym w nim, nowym paradygmatem rozwoju regionalnego, w proces planowania strategicznego należy włączyć następujące wytyczne:  wykorzystywanie zasobów endogenicznych regionów (uniezależnianie się od transferów zewnętrznych),  tworzenie polityk wieloletnich i zdecentralizowanych w przeciwieństwie do dotychczasowych dotacji jednorazowo przeznaczanych na działania krótkoterminowe,  finansowanie inwestycji wyselekcjonowanych (jako tych działań, które w największym stopniu przyczyniają się do rozwoju społeczno-gospodarczego regionu i powodują jego dyfuzję),  wieloszczeblowe zarządzanie polityką regionalną – zaangażowanie wielu partnerów przez władze regionalne,  zróżnicowane podejście do różnych typów regionów – wykorzystywanie specjalizacji regionalnych i subregionalnych oraz reagowanie na specyficzne bariery rozwojowe.

Wytyczne te zostały sformułowane przede wszystkim w celu wzmocnienia procesu programowania polityki rozwoju na szczeblu wojewódzkim. Jednak myśl zawarta w powyższych uwagach może stanowić ważną wskazówkę podczas programowania polityki rozwoju na szczeblu powiatowym i gminnym. Ponadto, zgodnie z rekomendacjami KSRR, w procesie zarządzania strategiami rozwoju postuluje się tworzenie i utrwalanie szerokich partnerstw między instytucjami publicznymi i społeczeństwa obywatelskiego tak, by zapewnić skuteczny i wielopoziomowy system zarządzania polityką rozwoju. Spośród pozostałych strategii zintegrowanych szczególnie ważne dla lokalnej polityki rozwoju jest uwzględnienie wytycznych płynących z tych strategii, które w istotnym stopniu dotyczą obszarów związanych z zakresem zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego. Wśród najważniejszych strategii należy wymienić następujące dokumenty:

Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki „Dynamiczna Polska 2020” – dokument przygotowany przez Ministerstwo Gospodarki i uchwalony 15 stycznia 2013 r. – szczególnie w zakresie działań zmierzających do realizacji takich celów jak: dostosowanie otoczenia regulacyjnego i finansowego do potrzeb innowacyjnej gospodarki, stymulowania innowacyjności poprzez wzrost efektywności wiedzy i pracy oraz wspieranie napływu innowacyjnych i odpowiedzialnych inwestycji;

Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego 2020 – dokument przygotowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego i uchwalony 26 marca 2013 r. – szczególnie w zakresie działań

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ] zmierzających do wzmocnienia partycypacji obywatelskiej w procesie kreowania lokalnej polityki rozwoju, wzmacniania wzajemnego zaufania obywateli oraz zaufania obywateli do instytucji i organów państwa, a także wzmacniania gotowości mieszkańców do działania na rzecz społeczności lokalnej;

Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020 – dokument przygotowany przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej i uchwalony 18 czerwca 2013 r. – szczególnie w zakresie działań na rzecz wzrostu poziomu zatrudnienia mieszkańców, wydłużenia aktywności zawodowej osób starszych, przeciwdziałaniu procesom wykluczenia społecznego oraz kreowania polityki edukacyjnej zmierzającej do podniesienia poziomu kompetencji i kwalifikacji obywateli.

11.4. Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego

Najważniejszym dokumentem określającym zasady polityki rozwoju na szczeblu regionalnym jest Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011-2020 (SRWM). Zapisy dokumentu postulują koncentrację środków na precyzyjnie zdefiniowanych priorytetach, operacjonalizację i parametryzację działań strategicznych, przejrzysty podział zadań i odpowiedzialności za poszczególne obszary polityki rozwoju, prowadzący jednak do mobilizacji zasobów wielu aktorów społecznych. Struktura SRWM obejmuje 7 głównych obszarów polityki rozwoju województwa, a także kierunki i sposoby działania w tych obszarach. Dla każdego z obszarów interwencji sformułowano cel strategiczny, stanowiący opis pożądanego kierunku zmian w perspektywie do 2020 roku. Każdy z celów strategicznych w ramach obszarów realizowany jest poprzez wyodrębnione kierunki polityki rozwoju, złożone z katalogu działań priorytetowych. W odniesieniu do poszczególnych kierunków polityki sformułowana została strategia postępowania, określająca pożądany stan docelowy, a także określająca czynniki sprzyjające i ograniczające możliwość osiągnięcia zmiany będącej pochodną realizacji celu strategicznego. Na poniższym schemacie zobrazowano strukturę dokumentu.

Struktura Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011-2020 przedstawia się następująco:

Wizja: „Małopolska 2020 – nieograniczone możliwości”

Cel główny: Efektywne wykorzystanie potencjałów regionalnej szansy dla rozwoju gospodarczego oraz wzrost spójności przestrzennej Małopolski w wymiarze regionalnym, krajowym i europejskim.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Powyższe realizowane będzie poprzez 7 głównych obszarów: Obszar 1. Gospodarka wiedzy i aktywności Obszar 2. Dziedzictwo i przemysły czasu wolnego Obszar 3. Infrastruktura dla dostępności komunikacyjnej Obszar 4. Krakowski Obszar Metropolitalny i inne subregiony Obszar 5. Rozwój miast i terenów wiejskich Obszar 6. Bezpieczeństwo ekologiczne, zdrowotne i społeczne Obszar 7. Zarządzanie rozwojem województwa

Rekomendacje dotyczące programowania lokalnej polityki rozwoju można odnaleźć w SRWM w ramach obszaru: Rozwój miast i terenów wiejskich. Wśród kierunków polityki rozwoju w tym obszarze zwrócono uwagę na potrzebę integracji przestrzennej na poziomie lokalnym i zapewnienie powiązań lokalnych w obrębie obszarów wiejskich, dla których centrami są małe i średnie miasta, docelowo zapewniające jednolity standard dostępności podstawowych usług i dóbr publicznych. Umocnienie pozycji małych i średnich ośrodków miejskich jako lokalnych centrów gospodarczych ośrodków usług publicznych uznane zostało za warunek rozwoju okalających je terenów wiejskich. Projektowane działania opierają się na założeniu, że ważnymi elementami decydującymi o atrakcyjności małych miast są zasoby społeczne i kulturowe oraz przestrzeń publiczna. Wśród kluczowych działań w ramach wspomnianego kierunku przewidziano poprawę dostępności podstawowych usług publicznych w zakresie lokalnej infrastruktury społecznej, o charakterze: edukacyjnym, kulturalnym, rekreacyjnym i sportowym oraz zdrowotnym. Kolejnym kierunkiem polityki jest rozwój gospodarczy małych i średnich miast oraz terenów wiejskich. Celem działań określonym w ramach tego kierunku jest przede wszystkim przeciwdziałanie narastającym wewnątrzregionalnym zróżnicowaniom o charakterze gospodarczym. Projektowane przez Zarząd Województwa Małopolskiego działania uwzględniają szereg poniższych założeń:  w ramach polityki rozwoju miast nie należy ograniczać się do wzmacniania infrastruktury społecznej i technicznej, lecz wysoki nacisk położyć także na tworzenie ofert zachęcających do lokowania nowych przedsięwzięć, wykorzystanie potencjału istniejących przedsiębiorstw oraz wzmacnianie relacji kapitałowych;  zapleczem dla wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich są małe i średnie miasta;  aktywizacja terenów wiejskich warunkowana jest wdrożeniem bardziej efektywnych mechanizmów wsparcia funkcjonowania zarówno rolnictwa, jak i działalności okołorolniczej i pozarolniczej;  aby zwiększyć partycypację obywatelską w programowaniu polityki rozwoju lokalnego należy określić trwałe ramy współpracy władz lokalnych i regionalnych.

W ramach kluczowych działań odnoszących się do poprawy kondycji gospodarczej małych i średnich miast główny nacisk położony został na rozwój oferty inwestycyjnej jednostek, połączony ze wspieraniem działań lokalnych instytucji rynku pracy – na rzecz zwiększenia zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu. Natomiast, wśród priorytetów dla obszarów wiejskich, wyróżniono wsparcie obszarów rolniczych poprzez wdrożenie instrumentów wsparcia dla rolnictwa ekologicznego oraz marketingu wysokiej jakości produktów lokalnych i regionalnych. Takie działanie

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ] wpisuje się w oczekiwanie wzmożonego wykorzystania miejscowych przewag konkurencyjnych. Innym priorytetem aktywizacji obszarów wiejskich jest wspieranie działalności pozarolniczej, szczególnie na terenach atrakcyjnych rezydencjonalnie i turystycznie. Ostatnim kierunkiem polityki rozwoju w obszarze rozwoju miast i terenów wiejskich jest funkcjonalne zarządzanie przestrzenią na poziomie lokalnym. Zwraca się tutaj uwagę na podejmowanie działań z uwzględnieniem powiązań funkcjonalnych pomiędzy ośrodkami, ochrony tożsamości lokalnej, a także dbałości o otoczenie. Wśród kierunków interwencji wymienia się rewitalizację obszarów zdegradowanych, ochronę krajobrazu i ładu przestrzennego na obszarach wiejskich, planowanie przestrzenne prowadzone z uwzględnieniem realizacji koncepcji osadnictwa zwartego, w oparciu o miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Ponadto w SRWM w ramach obszaru: Krakowski obszar metropolitalny i inne subregiony wyróżniono subregion Małopolski Zachodniej, jako obszar funkcjonalny z ośrodkami policentrycznymi, które nie posiadają charakteru węzłowego, ale wykazują wyraźne cechy strukturalnego podobieństwa i podlegają oddziaływaniu procesów, które w szczególny sposób determinują ich rozwój. Rozwój subregionu Małopolski Zachodniej w SRWM określono jako jeden z kierunków polityki rozwoju Małopolski. W kontekście budowania Strategii Rozwoju Miasta i Gminy Wolbrom szczególne znaczenie przypisać należy tym kierunkom rozwoju, które kładą nacisk na rozwój potencjału gospodarczego subregionu Małopolski Zachodniej poprzez wzmacnianie funkcji specjalizacyjnych subregionu oraz regionalnego rynku pracy.

11.5. Subregionalny Program Rozwoju 2014-2020

Elementem wdrażania Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011-2020 jest przyjęcie indywidualnej ścieżki rozwoju dla pięciu subregionów wchodzących w skład województwa, w ramach tworzonego Subregionalnego Programu Rozwoju na lata 2014-2020. Jednym z kluczowych obszarów jest subregion Małopolski Zachodniej, zajmujący powierzchnię czterech powiatów: chrzanowskiego, olkuskiego, oświęcimskiego oraz wadowickiego. W ramach prac nad weryfikacją i specyfikacją kierunków rozwoju subregionu zawartych w SRWM Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego przeprowadził szereg badań oraz konferencji subregionalnych. Tematyczne obszary strategicznej interwencji:  Oświęcim, Chrzanów i Olkusz jako ponadlokalne ośrodki usług publicznych wyższego szczebla  Rozwój potencjału gospodarczego Małopolski Zachodniej  Rozwój małych i średnich miast w Małopolsce Zachodniej

Geograficzne obszary strategicznej interwencji:  Oświęcim, Chrzanów i Olkusz jako ośrodki ponadlokalne  Miasta tracące dotychczasowe funkcje społeczno-gospodarcze oraz wymagające rewitalizacji  Obszary o najniższym dostępie do dóbr i usług warunkujących możliwości rozwojowe  Obszary w otoczeniu zbiornika Świnna Poręba  Obszar Pustyni Błędowskiej  Obszary o najniższej dostępności transportowej do głównych węzłów transportowych  Małopolska Zachodnia

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Należy stwierdzić, że wśród kluczowych kierunków i możliwości rozwoju dominują zagadnienia ciągłego rozwoju infrastruktury komunikacyjnej (drogowej i kolejowej), podnoszenia jakości usług publicznych, ze szczególnym uwzględnieniem usług opieki zdrowotnej i oferty dla osób starszych, a także rozwój sektora usług i wykorzystanie potencjału turystycznego poprzez budowanie i promocję wspólnej oferty przemysłów czasu wolnego. Wśród wyzwań zdefiniowano przeciwdziałanie problemom wynikającym ze zmian demograficznych, prowadzących do ubytku liczby mieszkańców w tej części województwa. Innym kluczowym sygnalizowanym problemem jest niski poziom tożsamości subregionalnej i peryferyjna rola Małopolski Zachodniej – przedstawianej często jako sypialnia Krakowa i Aglomeracji Śląskiej. Konstatacją pierwszego etapu prac nad programem rozwoju subregionu Małopolski Zachodniej było wyspecyfikowanie obszarów strategicznej interwencji w ujęciu tematycznym oraz geograficznym. Przedstawia je schemat nr 3. Dalszą koordynacja prac nad Programem prowadzona jest przez fora subregionalne, składające się z członków Zarządu Województwa Małopolskiego, radnych Sejmiku Województwa Małopolskiego, przedstawicieli samorządów powiatowych i gminnych, przedsiębiorców, organizacji gospodarczych, organizacji społecznych, instytucji naukowych, badawczych i rozwojowych, uczelni wyższych, Policji i Państwowej Straży Pożarnej oraz innych kluczowych instytucji z punktu widzenia subregionu.

W dniach od 2 września do 6 października 2015 roku prowadzone były konsultacje społeczne projektu SPR 2020. Zgłoszono 42 uwag i rekomendacji. Wszystkie uwagi poddane zostały wnikliwej analizie oraz przedstawione Zarządowi Województwa Małopolskiego w celu weryfikacji ich zasadności, a następnie wykorzystane zostały w dalszych pracach nad SPR 2020.

11.6. Strategia Rozwoju Powiatu Olkuskiego

Główne kierunki rozwoju powiatu to obszary mogące stać się „kołami zamachowymi” dla dalszego rozwoju powiatu. Wyodrębniono cztery takie kierunki:  Infrastruktura techniczna  Małe i średnie przedsiębiorstwa  Turystyka i rekreacja  Usługi społeczne Projektowane przez Starostwo działania uwzględniają szereg poniższych założeń:

 w ramach polityki rozwoju miast nie należy ograniczać się do wzmacniania infrastruktury społecznej i technicznej, lecz wysoki nacisk położyć także na tworzenie ofert zachęcających do lokowania nowych przedsięwzięć, wykorzystanie potencjału istniejących przedsiębiorstw oraz wzmacnianie relacji kapitałowych;  zapleczem dla wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich są miasta;  aktywizacja terenów wiejskich warunkowana jest wdrożeniem bardziej efektywnych mechanizmów wsparcia funkcjonowania zarówno rolnictwa, jak i działalności około rolniczej i pozarolniczej;

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

12. Procedury monitorowania, wdrażania i aktualizacji strategii.

Proces wdrażania Strategii jest rozpatrywany na trzech głównych poziomach:

 organizacyjnym  merytorycznym  społecznym. Procedury wdrażania, monitorowania i aktualizacji zawierają listę działań, których podjęcie ma na celu ułatwienie realizacji Strategii Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 oraz umożliwienie stałego monitorowania i dostosowywania zapisów Strategii do zmieniających się warunków otoczenia społeczno-gospodarczego.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

12.1. Poziom organizacyjny

Myślą przewodnią Strategii jest aktywizacja całej społeczności Gminy Wolbrom. Zadania ujęte w dokumencie realizowane będą we współpracy ze społecznością lokalną oraz instytucjami, które działają w kierunku aktywizacji mieszkańców. Instytucje te mogą stać się partnerami gminy w procesie wdrażania Strategii. Wśród potencjalnych Partnerów Miasta i Gminy Wolbrom w zakresie wdrażania Strategii możemy wskazać:

 Przedsiębiorców (w szczególności miko-, małe-, i średnie przedsiębiorstwa, spółdzielnie)  Instytucje otoczenia biznesu (izby gospodarcze, stowarzyszenia gospodarcze, instytucje finansowe, cechy rzemiosł, fundacje ukierunkowane na wsparcie przedsiębiorczości)  Organizacje pozarządowe tzw. NGO’s (fundacje, stowarzyszenia, związki zawodowe, grupy formalne i nieformalne)  Instytucje publiczne (jednostki samorządu terytorialnego, przedsiębiorstwa podległe jednostkom samorządu terytorialnego, jednostki rządowe, inne instytucje użyteczności publicznej)

Powyższe grupy uzupełniają się i funkcjonując razem tworzą efekt synergii. Grupy wyszczególnione powyżej a w szczególności 3 sektory: JST (jednostki samorządu terytorialnego), NGO (organizacje pozarządowe) oraz przedsiębiorstwa powinny współpracować w oparciu o Zasady Partnerstwa, dzięki którym maksymalizowany jest końcowy efekt wpływu na społeczność lokalną. W uproszczeniu można powiedzieć, że Zasada Partnerstwa to zobowiązanie o wzajemnej współpracy administracji centralnej, samorządowej i partnerów spoza administracji w programowaniu, wdrażaniu, monitorowaniu i ewaluacji zadań i celów operacyjnych (czyli realizacji strategii).

Zasady Partnerstwa doskonale definiuje „Biała Księga” opracowana w 2014 r. wspólnie przez Business Centre Club – Związek Pracodawców, Forum Związków Zawodowych, Konfederacja Lewiatan, Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych, Pracodawcy Rzeczypospolitej Polskiej oraz Związek Rzemiosła Polskiego. Wskazuje ona następujące grupy partnerów dla jednostek samorządów terytorialnych:  Partnerzy społeczni  Partnerzy gospodarczy  Właściwe podmioty reprezentujące społeczeństwo obywatelskie

Partnerzy społeczni to: organizacje pracodawców i pracowników działające w oparciu o: a) ustawę z dnia 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców lub b) ustawę z dnia 22 marca 1989 r. o rzemiośle lub c) ustawę z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych,

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ] w tym przede wszystkim: a) reprezentatywne organizacje pracodawców i pracowników w rozumieniu ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji ds. Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego oraz b) branżowe i regionalne organizacje pracodawców i pracowników zrzeszone w organizacjach reprezentatywnych. Partnerzy gospodarczy: a) izby gospodarcze w rozumieniu ustawy z dnia 30 maja 1989 r. o izbach gospodarczych oraz ustawy z dnia 14 grudnia 1995 r. o izbach rolniczych, b) instytucje otoczenia biznesu, w tym parki technologiczne i inicjatywy parkowe, inkubatory technologiczne, akademickie inkubatory przedsiębiorczości, inkubatory przedsiębiorczości, centra transferu technologii, sieci aniołów biznesu, lokalne i regionalne fundusze pożyczkowe, fundusze poręczeń kredytowych oraz ośrodki szkoleniowo-doradcze oraz prywatne jednostki naukowe w rozumieniu art. 2 ust 9 pkt f) ustawy z dnia 8 października 2004 r. o zasadach finansowania nauki. Właściwe podmioty reprezentujące społeczeństwo obywatelskie: a) organizacje pozarządowe w rozumieniu ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, b) organizacje środowiska naukowego i akademickiego w rozumieniu ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. prawo o stowarzyszeniach. Partnerzy przede wszystkim dysponują unikalną wiedzą nt. środowisk i podmiotów, które reprezentują. Są ich głosem w systemie wdrażania zadań w ramach Strategii Rozwoju funduszy oraz w ramach funduszy strukturalnych i inwestycyjnych, które współfinansują realizacje zadań. Wnoszą do dyskusji wiedzę o problemach i barierach napotykanych przez te podmioty, wspierając tym samym proces doskonalenia konkretnych rozwiązań. Sprawiają, że polityka samorządowa ma szansę być w większym stopniu przyjazna końcowemu odbiorcy i ukierunkowana na jego faktyczne potrzeby. To z kolei oznacza większą skuteczność interwencji i orientację na rezultaty. Partnerzy dostarczają więc samorządowi informacji o określonych grupach docelowych, ich potrzebach, doświadczeniach, wnioskach, propozycjach zmian i problemach. W naturalny sposób konsolidują daną grupę czy społeczność. Potrafią kreować temat dyskusji oraz generować informację zwrotną. Są jednak nie tylko cennym źródłem informacji o skutkach prowadzonych działań lub zmian, ale też o wewnętrznych mechanizmach funkcjonowania danych grup. Partnerzy to także wsparcie eksperckie – część organizacji dysponuje niezależnymi analizami i ekspertyzami, współtworzonymi z udziałem swoich członków, które pokazują skutki proponowanych działań lub zmian, wzbogacając perspektywę samorządową. Partnerzy zatem mogą służyć profesjonalnym doradztwem i wsparciem. Można zaryzykować twierdzenie, że poprzez włączenie partnerów zostanie wzmocniona sama administracja samorządowa. Z praktycznego punktu widzenia trzeba podkreślić, że partnerzy często znają specyfikę obszarów tematycznych ujętych w zadaniach i celach strategicznych a więc problemów, jakie te programy mają rozwiązywać). Partnerzy pośredniczą w dialogu między instytucjami a określonymi grupami docelowymi i przekazują pomiędzy nimi informacje. Uczestnictwo partnerów zwiększa legitymizację działań i wyborów dokonywanych w systemie wdrażania Strategii oraz zapewnia

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ] zaangażowanie, wsparcie i współpracę określonych grup docelowych, a także aktywizuje wybrane środowiska. Dodatkowo partnerzy mogą prowadzić wespół z administracją samorządową działania o charakterze edukacyjnym, szkoleniowym, informacyjnym i promocyjnym, gdyż posiadają niezbędne do tego zaplecze, bazę ekspercką oraz – co ważne – zaufanie wśród członków, reprezentowanego środowiska i opinii publicznej. Innymi słowy, gdy jest to zasadne, mogą być rzecznikami i promotorami określonych treści i argumentów.

Koordynacja procesu wdrażania i aktualizacji Strategii będzie odbywać się poprzez – Burmistrza Miasta i Gminy Wolbrom oraz Radę Miejską. Zostanie wykorzystany samorządowy model zarządzania Strategią. Model ten przekazuje proces zarządzania Strategią w ręce przedstawicieli władz jednostek samorządowych, a więc w tym przypadku decyzje, podejmowane w porozumieniu tych organów, oparte na kompleksowym podejściu do uwarunkowań społeczno-gospodarczych, będą w bardzo istotny sposób wpływały na rozwój lokalny Miasta i Gminy Wolbrom. Wdrażanie Strategii Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025, zawierającej zadania będące w kompetencjach wielu podmiotów, wymaga ścisłej koordynacji i współpracy pomiędzy zainteresowanymi stronami. Celem wystąpienia efektu synergii w odniesieniu do działań władz samorządowych w zakresie stymulowania rozwoju gminy, zostanie utworzony ośrodek koordynacji podejmowanych decyzji – Zespół Koordynacyjny ds. Wdrażania Strategii. Jego podstawowymi zadaniami powinny być: a) koordynacja współpracy z innymi jednostkami samorządu terytorialnego, organizacjami pozarządowymi i przedsiębiorstwami b) harmonizacja realizacji działań zapisanych w Strategii i innych dokumentach branżowych c) przedstawianie informacji o realizacji Strategii d) pozyskiwanie partnerów do realizacji zadań zapisanych w Strategii Z instytucjami (Partnerami) zaangażowanymi w realizację Strategii będą organizowane spotkania robocze. Partnerzy desygnują własnych przedstawicieli, którzy w zespołach (różnych co do wielkości w zależności od realizowanego zadania) będą wypracowywać efektywne rozwiązania z korzyścią dla społeczności lokalnej. Utworzenie takiej sieci współpracy na terenie Miasta i Gminy Wolbrom z pewnością przyczyni się do koordynacji zadań w zakresie wspierania rozwoju lokalnego, efektywniejszego generowania pomysłów na wspólne projekty oraz realnego zarządzania Strategią Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025. Aktualizacja Strategii dokonywana będzie w okresach rocznych. Podobnie ocena postępów we wdrażaniu poszczególnych zadań tj. monitoring i ewaluacja. Monitoringiem i ewaluacja Strategii zajmował się będzie Zespół Koordynacyjny.

Stopień realizacji Strategii Rozwoju Gminy Wolbrom badany będzie w oparciu o dwa elementy podsystemu monitorowania i ewaluacji:

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

A. Analizę wskaźnikową, bazującą na miernikach wyznaczonych dla każdego celu operacyjnego Strategii, opracowywaną przez Zespół Koordynacyjny w oparciu o pozyskane dane statystyczne i informacje, w skład których wchodzą następujące źródła informacji:  statystyka publiczna – generowana przez Główny Urząd Statystyczny w ramach Banku Danych Lokalnych, dostępna pod adresem www.stat.gov.pl – z uwzględnieniem opóźnienia w zamieszczaniu aktualnych danych statystycznych w Banku Danych Lokalnych;  statystyka prowadzona przez samorząd gminny – generowana i gromadzona przez poszczególne komórki Urzędu Miasta i Gminy Wolbrom oraz jednostki gminne, zobowiązane do terminowego przekazywania danych i informacji do Zespołu Koordynacyjnego;  statystyka prowadzona przez podmioty prywatne, pozarządowe, samorząd powiatowy, samorząd regionalny i administrację rządową dot. działań zbieżnych merytorycznie z badanym celem operacyjnym (informacje i dane pozyskiwane przez Zespół Koordynacyjny).

Mierniki pochodzące ze statystyki publicznej (BDL GUS) mogą zostać przedstawione w układach porównawczych, tj. np. w porównaniach względnych do innych gmin i średniej dla powiatu, województwa małopolskiego oraz kraju. Zakres czasowy analizy powinien obejmować zmiany w stosunku do roku bazowego (2015 r.) i roku ostatniego badania (dynamika).

B. Raport z realizacji kierunków interwencji Strategii, przygotowywany przez Zespół Koordynacyjny, opierający się na informacjach dotyczących stanu realizacji danego kierunku interwencji, przekazywanych (co roku) przez poszczególne komórki Urzędu Gminy oraz jednostki gminne zbieżne merytorycznie z badanym celem operacyjnym (konkretna komórka lub jednostka gminy składa sprawozdanie do Zespołu, który – na podstawie złożonych sprawozdań, opracowuje raport).

Raport z realizacji kierunków interwencji, który wraz z analizą wskaźnikową jest podstawą dla władz samorządowych Gminy i Miasta Wolbrom do podejmowania oceny realizacji Strategii, wprowadzania uzupełnień oraz dokonywania niezbędnych i uzasadnionych zmian (reagowanie na zmieniające się uwarunkowania społeczno-gospodarcze w otoczeniu gminy).

12.2. Poziom merytoryczny

Poziom merytoryczny obejmuje wdrażanie i monitorowanie realizacji celów zapisanych w Strategii Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 oraz przegląd zapisów Strategii i ich aktualizację. W konsekwencji systematycznych działań wdrożeniowych i monitorujących, osiągnięte zostaną cele operacyjne (średniookresowe) i strategiczne (długookresowe). Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom określona została na lata 2016-2025. Okres ten współgra z kolejnym okres budżetowym Unii

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Europejskiej (okres budżetowy UE to lata 2014-2020). Do roku 2020 będzie można aplikować o środki, kolejne lata to również czas realizacji oraz monitorowania efektów. Na poziomie merytorycznym ważną rolę przypisuje się Radzie Miejskiej, reprezentującej różnorodne środowiska lokalne. Tym samym Rada będzie wsparciem merytorycznym dla Zespołu Koordynacyjnego ds. Wdrażania Strategii. Monitoring, ewaluacja i aktualizacja Strategii będą dokonywane zgodnie z poniższą procedurą. Procedura monitorowania, ewaluacji i aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016- 2025 1. Zadania związane z monitoringiem, ewaluacją i aktualizacją Strategii Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 powierza się Burmistrzowi Miasta i Gminy Wolbrom. 2. Odpowiedzialność za zwoływanie posiedzeń Rady Miejskiej w zakresie ewaluacji i aktualizacji Strategii powierza się Przewodniczącemu Rady, na wniosek Burmistrza Miasta i Gminy Wolbrom. 3. Odpowiedzialność za obsługę techniczną i organizacyjną prac ewaluacyjnych i aktualizacyjnych Rady Miejskiej powierza się Zespołowi Koordynacyjnemu ds. Wdrażania Strategii. 4. Burmistrz Gminy i Miasta Wolbrom może zaprosić do prac Rady Miejskiej w zakresie ewaluacji i aktualizacji Strategii przedstawicieli innych organizacji i/lub instytucji. 5. Każdego roku realizacji Strategii, w terminie do końca lutego danego roku, wyznaczony kierownik Zespołu Koordynacyjnego będzie składał Burmistrzowi Miasta i Gminy Wolbrom raport z realizacji kierunków interwencji oraz analizę wskaźnikową realizacji celów Strategii za dany okres sprawozdawczy. 6. Zakres raportu z realizacji kierunków interwencji obejmuje:  skrótowe przedstawienie aktualnego stanu realizacji poszczególnych kierunków interwencji,  skrótowe przedstawienie ewentualnych trudności realizacyjnych dla poszczególnych kierunków interwencji, z uwzględnieniem proponowanych działań naprawczych,  wielkość środków finansowych wydatkowanych na realizację kierunków interwencji w badanym okresie, w podziale na źródła finansowania. 7. Zakres analizy wskaźnikowej realizacji celów strategii obejmuje:

 porównanie wskaźników bazowych (dla roku 2015) ze wskaźnikami dla badanego okresu realizacji Strategii,  wskazanie tendencji wzrostowych i malejących w poszczególnych celach operacyjnych Strategii. 8. Raport z realizacji kierunków interwencji oraz analiza wskaźnikowa są przygotowywane przez Zespół Koordynacyjny w oparciu o informacje i dane statystyczne pozyskane od właściwych komórek Urzędu Miasta i Gminy, jednostek gminnych lub partnerów realizacyjnych. 9. Na specjalnym posiedzeniu Rada Miejska dokonuje ewaluacji i (ewentualnie) aktualizacji Strategii.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

10. Przewodniczący Rady Miejskiej, na wniosek Burmistrza Miasta i Gminy Wolbrom, zwołuje posiedzenie ewaluacyjne i aktualizujące w październiku lub listopadzie każdego roku realizacji Strategii. 11. Przewodniczący Rady Miasta i Gminy, na wniosek Burmistrza Miasta i Gminy Wolbrom, może zwołać dodatkowe posiedzenia monitorujące i aktualizacyjne 12. Rada Miejska na posiedzeniu ewaluacyjnym i aktualizującym dokonuje:  oceny realizacji celów Strategii na podstawie materiałów przygotowanych przez Zespół Koordynacyjny ds. Wdrażania Strategii (stan osiągnięcia wskaźników przyjętych dla poszczególnych celów operacyjnych Strategii),  identyfikacji problemów, które ograniczyły bądź uniemożliwiły realizację wyznaczonych celów,

 opracowania propozycji niezbędnych zmian w zakresie realizowanych celów i kierunków interwencji. 13. Propozycje niezbędnych zmian w zakresie realizowanych celów Rada Miejska przedstawia Burmistrzowi Miasta i Gminy Wolbrom, który podejmuje decyzję o ich ewentualnym uwzględnieniu w Strategii. 14. Prace Rady Miejskiej na specjalnym posiedzeniu ewaluacyjnym i aktualizacyjnym są protokołowane. Efektem posiedzeń jest sprawozdanie z posiedzeń Rady Miejskiej, przygotowywane przez Zespół Koordynacyjny ds. Wdrażania Strategii.

12.3. Poziom społeczny

Poziom społeczny dotyczy upowszechniania zapisów Strategii Rozwoju Gminy Wolbrom wśród społeczności lokalnej oraz pozyskiwania partnerów (lokalnych i zewnętrznych) dla realizacji zadań Strategii. Głównym adresatem zapisów Strategii są mieszkańcy gminy, a w szczególności: 1. Radni, pracownicy Urzędu Miasta i Gminy i gminnych jednostek organizacyjnych; 2. Posłowie i senatorowie reprezentujący w Parlamencie subregion małopolski oraz radni Sejmiku Wojewódzkiego, związani z subregionem; 3. Przedsiębiorcy, przedstawiciele sektora gospodarczego, instytucje otoczenia biznesu, instytucje szkoleniowe z regionu; 4. Sektor finansowy – banki, instytucje pożyczkowe i kredytowe; 5. Wyższe uczelnie z terenu subregionu; 6. Organizacje pozarządowe z terenu gminy, Powiatowy Urząd Pracy, placówki edukacyjne. Upowszechnienie zapisów Strategii Rozwoju Gminy Wolbrom wśród społeczności lokalnej ma na celu: 1. Poinformowanie o zakończeniu prac nad opracowaniem Strategii Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025;

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

2. Objaśnienie dalszych etapów procesu planowania rozwoju społeczno-gospodarczego w gminie – realizacja zapisów Strategii, zaproszenie partnerów do współpracy; 3. Prezentację lokalnego potencjału społeczno-gospodarczego Gminy Wolbrom, priorytetów i kierunków jego rozwoju w najbliższych latach (obszary priorytetowe i cele strategiczne, cele operacyjne, kierunki interwencji); 4. Objaśnienie roli funduszy strukturalnych Unii Europejskiej w finansowaniu rozwoju lokalnego i sposobu ich pozyskiwania poprzez przygotowanie projektów wynikających ze Strategii Rozwoju – z kierunków interwencji. 5. Zachęcenie do wzięcia udziału w realizacji zapisów Strategii Rozwoju Gminy Wolbrom.

W celu upowszechnienia treści Strategii Rozwoju Miasta i Gminy proponuje się realizację następujących działań: 1. Umieszczenie do pobrania w wersji elektronicznej na stronie internetowej gminy i w Biuletynie Informacji Publicznej (BIP) materiału przybliżającego zainteresowanym Strategię Rozwoju Gminy Wolbrom; 2. Udzielanie przez władze samorządowe gminy wywiadów dla prasy lokalnej i regionalnej oraz lokalnych rozgłośni radiowych na temat zakończenia prac nad Strategią Rozwoju Miasta i Gminy oraz sposobów realizacji jej zapisów; 3. Przekazanie bibliotekom publicznym oraz szkołom z terenu gminy wydrukowanego egzemplarza tekstu Strategii Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 wraz z nagraną płytą CD, zawierającą materiał informacyjny przybliżający Strategię oraz jej pełny tekst.

Ważnym adresatem Strategii Rozwoju Gminy Wolbrom jest również otoczenie jednostki, szczególnie: 1. Sąsiednie gminy; 2. Powiat olkuski; 3. Zarząd Województwa Małopolskiego; 4. Wojewoda Małopolski; 5. Organizacje samorządu gospodarczego o ponadlokalnym zasięgu; 6. Organizacje rządowe, samorządowe i pozarządowe o ponadlokalnym zasięgu (regionalnym i krajowym); 7. Potencjalni inwestorzy zainteresowani inwestycjami w gminie; 8. Zagraniczni partnerzy samorządowi Miasta i Gminy Wolbrom.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

SPIS RYSUNKÓW

Rysunek 1 Województwo Małopolskie ...... 7 Rysunek 2 Gmina Wolbrom ...... 8

SPIS TABEL

Tabela 1 Liczba mieszkańców Gminy Wolbrom ...... 12 Tabela 2 Przyrost naturalny w gminie Wolbrom...... 13

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [ Gmina Wolbrom ]

Tabela 3 Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem ...... 14 Tabela 4 Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sektorów własnościowych ...... 16 Tabela 5 Liczba osób pracujących w Gminie Wolbrom ...... 17 Tabela 6 Liczba osób bezrobotnych w Gminie Wolbrom ...... 18 Tabela 7 Liczba osób bezrobotnych na terenie powiatu olkuskiego - stan na 31.10.2014 ...... 18 Tabela 8 Liczba dzieci korzystających z przedszkoli na terenie Gminy Wolbrom ...... 20 Tabela 9 Liczba uczniów w szkołach na terenie Gminy Wolbrom ...... 21 Tabela 10 Moc zamówiona i ilość ciepła dostarczona odbiorcom - Elektrociepłownia sp. z o.o...... 30 Tabela 12 Sieć gazowa w gminie Wolbrom dane porównawcze dla roku 2013 (najbardziej aktualne dane) ...... 31 Tabela 13 Zestawienie wyników ankiety ...... 33

SPIS WYKRESÓW

Wykres 1 Liczba mieszkańców Gminy Wolbrom w latach 2010-2014 ...... 12 Wykres 2 Liczba mieszkańców miasta Wolbrom w latach 2010-2014 ...... 12 Wykres 3 Liczba mieszkańców na terenach wiejskich w gminie Wolbrom w latach 2010-2014 ...... 13 Wykres 4 Wskaźnik przyrostu naturalnego w gminie Wolbrom ...... 14 Wykres 5 Średnia ocen mieszkańców ogółem ...... 34 Wykres 6 Ocena warunków życia w Gminie Wolbrom ...... 35