Zilveren Jubileum Het Seizoen 2019 Belooft Ons Op Orgelgebied Veel Hoofdstad Van Europa, Hebben We Gezien, Vooral Positiefs Te Brengen
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Het Helman/Flentrop-orgel (1690/1979) in de Grote of Sint Martinuskerk in Dokkum. (Foto: Diana Nieuwold, www.kerkfotografie.nl) Zilveren jubileum Het seizoen 2019 belooft ons op orgelgebied veel Hoofdstad van Europa, hebben we gezien, vooral positiefs te brengen. Stichting Organum Frisicum gehoord, dat erg veel bezoekers de klanken van bestaat vijfentwintig jaar! Daar staan we uitgebreid het Friese Orgel hebben kunnen waarnemen. Onze bij stil op onze excursie op 28 september a.s. in Internationale Orgelweek, onze zeer geslaagde Dokkum. Daar bent u nu al van harte voor uitge- Bachestafette (wat een prestatie!): het waren hoog- nodigd. Er komt een heel bijzonder boek uit, ge- tepunten, naast alle reguliere orgelconcerten. schreven door Theo Jellema, over de orgelbouw in Fryslân na de Tweede Wereldoorlog. We denken er Wij hebben veel te bieden, daar willen we mee vaak niet bij na, maar juist in de zestiger en ze- doorgaan. Tegelijkertijd willen we meer aandacht ventiger jaren werden er veel nieuwe kerken ge- vragen voor de orgelcultuur in Friesland en dat bouwd en die hadden een orgel nodig, die paste kunnen we bereiken door meer interesse op te 2019 in de nieuwe kerk, die architectonisch anders was, wekken en dat kan weer door boeiende muzikale dan in de eeuwen daarvoor. Het betekende dat ook en inhoudelijke activiteiten te ontplooien. Wij heb- het orgel een geheel ander aanzien kreeg. Daar zit- ben daar uw steun wel bij nodig. U kunt onze con- ten juwelen van orgels tussen, die we nu moeten certen bezoeken, maar u kunt ook, graag zelfs, koesteren. donateur worden. Nu Organum Frisicum zijn jubileum te vieren heeft, In deze orgelkrant laten we zien wat er in dit orgel- is het ook goed om na te denken over de toekomst. seizoen staat te gebeuren. Ik wil iedereen die mee- Dat doet het bestuur door middel van het vaststel- werkt aan het welslagen van het seizoen, vrijwil- len van een beleidsplan. Er is veel gebeurd in de ligers, professionelen, hartelijk dank zeggen voor afgelopen vijfentwintig jaar: kerken worden geslo- hun inzet. ten, orgels worden niet meer aangeraakt. Voor ons als Stichting is het zaak daar aandacht voor te vra- In dit jubileumjaar wens ik u allen veel orgelgenoe- gen. Het Cultureel Erfgoed waar we in Friesland gen! terecht zo trots op zijn, houdt in dat we ook meer op moeten komen voor de positie van het orgel Bearn Bilker in het geheel van het Friese Cultureel Erfgoed. In Voorzitter Stichting Organum Frisicum het afgelopen jaar, Leeuwarden-Fryslân Culturele pagina 2 Friese Orgelkrant 2019 2019 Friese Orgelkrant pagina 3 zijn losse banken geplaatst. Hoewel eenvou- orgel komen. Onder advies van A.P. Ooster- dig van uitvoering, is de tegen de oostwand hof werd dit orgel gemaakt door Bernard Voorjaarsexcursie geplaatste preekstoel het meest in het oog Pels & Zoon N.V. uit Alkmaar. De orgelcom- springend interieurstuk. Deze kansel dateert missie had besloten dat het orgel niet alleen De voorjaarsexcursie zal ons brengen in de plaatsen Rottevalle en Drach- uit het stichtingsjaar van de kerk. De kuip is geschikt moest zijn voor gemeentezangbe- ten, beide gelegen in de gemeente Smallingerland. Naast de hoofdplaats op de hoeken voorzien van gecanneleerde geleiding, maar ook voor concerten. Verder Drachten telt Smallingerland nog dertien dorpen. De gemeente dankt haar pilasters. Bijzonder is dat de vervaardiger moest het voldoen aan de eisen van de tijd: naam aan Smalle Ee, het dorp dat tot omstreeks 1625 de hoofdplaats was zijn naam in de kapitelen gesneden heeft: een mechanisch orgel met sleepladen, be- van de grietenij. Vervolgens werd Oudega hoofdplaats van de gemeente Korneelis Meinis 1724. Naar alle waarschijn- staande uit een hoofdwerk, rugwerk en vrij tot 1816, en na een korte periode in Opeinde is Drachten de zetel gewor- lijkheid gaat het hier om de persoon die op pedaal. Op woensdag 11 augustus 1965 was den van het gemeentebestuur. Smallingerland maakt deel uit van de Friese een uit 1764 daterende bewonerslijst van de opening van de kerk en op woensdag 9 Wouden, een streek in het oosten van Fryslân die onder andere taalkundig Drachten als kastmaker vermeld wordt. Ver- februari 1966 werd het orgel officieel in ge- en landschappelijk afwijkt van andere delen van Fryslân. Opvallend in deze meldenswaard is verder ook de bekleding bruik genomen. streek is het zogenaamde coulissenlandschap, dat gevormd wordt door van de preekstoel die nog intact is. De kerk houtwallen, die dienstdoen als afscheiding. is nu eigendom van de stichting Alde Fryske Het orgel werd gemaakt volgens de princi- Tsjerken. pes van de neobarok: een heldere, doorzich- tige klank, die uitermate geschikt is voor het Het orgel is in 1924 door de N.V. Orgelfabriek uitvoeren van polyfone werken van bijvoor- P. van Dam overgeplaatst naar Rottevalle. Het beeld J.S. Bach. Maar al zo’n 20 jaar na de was oorspronkelijk gebouwd in 1865 door L. bouw werd de klank van het orgel door som- van Dam & Zn. voor het hervormde gebouw migen als te hoog en scherp ervaren en wer- achter de Oosterkade in Leeuwarden, het den er door Pels & Van Leeuwen wijzigingen zogenaamde ‘schipperskerkje’. Volgens Jan in de intonatie aangebracht, waardoor een Jongepier (Vijf eeuwen Friese orgelbouw) zachtere, mildere klank ontstond. Tevens was het orgel voor een krappe beurs uitge- werd toen de Quintadeen 8 voet van het rug- voerd met gebruikmaking van een eerder aan werk omgebouwd tot een Woudfluit 4 voet. de kerk geschonken kabinetorgel. Voor de bouw is gebruik gemaakt van het handklavier Op vrijdag 15 oktober 1993 werd de Fontein- en pijpen van de Prestant 8 voet. Verder heeft kerk overgedragen aan de Gereformeerde het orgel een ‘forte’-knop waardoor de Octaaf Kerk vrijgemaakt. Toen werd het orgel eerst 4 voet, Octaaf 2 voet en Cornet III sterk in- een aantal jaren onderhouden door S. Haar- geschakeld kunnen worden en waardoor er sma, en vervolgens kwam het in onderhoud een situatie met twee klavieren wordt gesug- bij Mense Ruiter. In de periode van 1993 tot gereerd. De laatste restauratie is in 2001 uit- 2006 werden er verder geen noemenswaar- gevoerd door de orgelbouwer Mense Ruiter dige werkzaamheden aan het orgel verricht. waarbij Jan Jongepier als adviseur optrad. In 2006 heeft de firma Reil uit Heerde groot Dispositie: onderhoud uitgevoerd. Toen was de tijd ook Manuaal (C-f3): Bourdon 16 voet (discant), rijp voor een herintonatie van het gehele or- Prestant 8 voet, Holpijp 8 voet, Octaaf 4 voet, gel. Inmiddels was men tot de conclusie ge- Fluit 4 voet, Cornet III sterk (discant). komen, dat de intonatiewerkzaamheden uit Pedaal (C-h): aangehangen. de jaren ’80 ervoor hadden gezorgd dat het Werktuiglijke registers: Forte, Ventiel. klankbeeld van het orgel veel te flauw was geworden voor de kerkruimte. Dit kon door De ‘Doarpstsjerke’ te Rottevalle. (Foto: Johan Sjoukema, Leeuwarden) Drachten Reil weer verbeterd worden. Ook werd een Drachten is met ruim 45.000 inwoners uitge- wijziging van de Nasard 1 ⅓ voet van het Rottevalle een oorspronkelijk Gereformeerde kerk, die groeid tot de tweede plaats van Fryslân. Om- rugwerk in een Sesquialter II sterk wense- We starten dit jaar met een bezoek aan Rot- nu de PKN-kerk van Rottevalle is. dat het echter nooit stadsrechten heeft ge- lijk geacht, om meer mogelijkheden te ver- tevalle. Het dorpje is ontstaan rond de sluis had, behoort Drachten niet tot de Friese elf krijgen bij het begeleiden van de gemeen- in de Lits die de bijnaam “rattenval” had. De oorspronkelijk Hervormde kerk van Rot- steden. Drachten bestond vroeger uit twee tezang. Hieruit is de naam Rottevalle ontstaan welke tevalle is in 1724 als een eenvoudige zaal- aparte dorpjes: Noorder en Zuider Dragten. al in 1622 wordt vermeld. Tot 1956 liep de kerk met geveltoren gebouwd. Het interieur Beide dorpjes hadden een eigen kerk met De volgende zaken zijn in 2006 door de fir- gekanaliseerde rivier de Lits nog dwars door van de kerk oogt, door de grote ramen en de kerkhof en klokkenstoel, op het nu nog be- ma Reil aan het orgel gedaan: het dorp. In dat jaar werd dat deel van de heldere kleurstelling van het schilderwerk, staande Noorderkerkhof en de Zuiderbe- – herintonatie van het gehele orgel; Lits gedempt en om het dorp verlegd. In het erg licht. De kerkruimte wordt gedekt door graafplaats. Vanwege de turfwinning werd in – een wijziging van de mixtuursamenstelling: dorp van ruim 1300 inwoners is er naast de een houten tongewelf. Bij een restauratie in 1641 een vaart gegraven; precies tussen de het hoogste koor werd verwijderd en er Doarpstjerke ook een Doopsgezinde kerk en 1968 is de vloer van plavuizen voorzien en twee kerkjes in ontstond de Drachtster Com- werd een dubbelkoor aangebracht; pagnonsvaart en daarna nog de Noorder en – wijziging van de Nasard 1 ⅓ voet van het Zuider Dwarsvaart. Dankzij de aanleg van de rugwerk in een Sesquialter II sterk; vaarten ontstond er meer werkgelegenheid – verlenging van de bekers van de Dulciaan en groeide het inwoneraantal sterk, waar- 8 voet van het rugwerk; door beide dorpjes naar elkaar toe groeiden. – een kleine verhoging van de winddruk. Toen in 1743 de Grote Kerk werd gebouwd Adviseur bij dit groot onderhoud was Johan aan de Zuidkade en de kerkjes van Noorder G. Koers uit Oranjewoud. en Zuider Dragten werden afgebroken, was er geen sprake meer van twee kleine, maar Dispositie: van één groot dorp. Hoofdwerk (C-g3): Prestant 8 voet, Roer- Vele kleinschalige bedrijven vestigden zich fluit 8 voet, Octaaf 4 voet, Koppelfluit 4 voet, langs de vaart, zoals kroegjes, winkels, Quint 3 voet, Octaaf 2 voet, Mixtuur V sterk, scheepshellingen en bedrijven voor scheeps- Schalmey 8 voet. benodigdheden. Drachten was bekend om Rugwerk (C-g3): Holpijp 8 voet, Prestant 4 zijn scheepswerven en veel skûtsjes die op voet, Woudfluit 4 voet, Gemshoorn 2 voet, deze werven zijn gebouwd varen ook nu nog Sesquialter II sterk, Scherp IV sterk, Dulci- in de jaarlijkse wedstrijden skûtsjesilen.