Zilveren Jubileum Het Seizoen 2019 Belooft Ons Op Orgelgebied Veel Hoofdstad Van Europa, Hebben We Gezien, Vooral Positiefs Te Brengen

Het Helman/Flentrop-orgel (1690/1979) in de Grote of Sint Martinuskerk in Dokkum. (Foto: Diana Nieuwold, www.kerkfotografie.nl) Zilveren jubileum Het seizoen 2019 belooft ons op orgelgebied veel Hoofdstad van Europa, hebben we gezien, vooral positiefs te brengen. Stichting Organum Frisicum gehoord, dat erg veel bezoekers de klanken van bestaat vijfentwintig jaar! Daar staan we uitgebreid het Friese Orgel hebben kunnen waarnemen. Onze bij stil op onze excursie op 28 september a.s. in Internationale Orgelweek, onze zeer geslaagde Dokkum. Daar bent u nu al van harte voor uitge- Bachestafette (wat een prestatie!): het waren hoog- nodigd. Er komt een heel bijzonder boek uit, ge- tepunten, naast alle reguliere orgelconcerten. schreven door Theo Jellema, over de orgelbouw in Fryslân na de Tweede Wereldoorlog. We denken er Wij hebben veel te bieden, daar willen we mee vaak niet bij na, maar juist in de zestiger en ze- doorgaan. Tegelijkertijd willen we meer aandacht ventiger jaren werden er veel nieuwe kerken ge- vragen voor de orgelcultuur in Friesland en dat bouwd en die hadden een orgel nodig, die paste kunnen we bereiken door meer interesse op te 2019 in de nieuwe kerk, die architectonisch anders was, wekken en dat kan weer door boeiende muzikale dan in de eeuwen daarvoor. Het betekende dat ook en inhoudelijke activiteiten te ontplooien. Wij heb- het orgel een geheel ander aanzien kreeg. Daar zit- ben daar uw steun wel bij nodig. U kunt onze con- ten juwelen van orgels tussen, die we nu moeten certen bezoeken, maar u kunt ook, graag zelfs, koesteren. donateur worden.

Nu Organum Frisicum zijn jubileum te vieren heeft, In deze orgelkrant laten we zien wat er in dit orgel- is het ook goed om na te denken over de toekomst. seizoen staat te gebeuren. Ik wil iedereen die mee- Dat doet het bestuur door middel van het vaststel- werkt aan het welslagen van het seizoen, vrijwil- len van een beleidsplan. Er is veel gebeurd in de ligers, professionelen, hartelijk dank zeggen voor afgelopen vijfentwintig jaar: kerken worden geslo- hun inzet. ten, orgels worden niet meer aangeraakt. Voor ons als Stichting is het zaak daar aandacht voor te vra- In dit jubileumjaar wens ik u allen veel orgelgenoe- gen. Het Cultureel Erfgoed waar we in Friesland gen! terecht zo trots op zijn, houdt in dat we ook meer op moeten komen voor de positie van het orgel Bearn Bilker in het geheel van het Friese Cultureel Erfgoed. In Voorzitter Stichting Organum Frisicum het afgelopen jaar, Leeuwarden-Fryslân Culturele pagina 2 Friese Orgelkrant 2019 2019 Friese Orgelkrant pagina 3

zijn losse banken geplaatst. Hoewel eenvou- orgel komen. Onder advies van A.P. Ooster- dig van uitvoering, is de tegen de oostwand hof werd dit orgel gemaakt door Bernard Voorjaarsexcursie geplaatste preekstoel het meest in het oog Pels & Zoon N.V. uit Alkmaar. De orgelcom- springend interieurstuk. Deze kansel dateert missie had besloten dat het orgel niet alleen De voorjaarsexcursie zal ons brengen in de plaatsen Rottevalle en Drach- uit het stichtingsjaar van de kerk. De kuip is geschikt moest zijn voor gemeentezangbe- ten, beide gelegen in de gemeente Smallingerland. Naast de hoofdplaats op de hoeken voorzien van gecanneleerde geleiding, maar ook voor concerten. Verder Drachten telt Smallingerland nog dertien dorpen. De gemeente dankt haar pilasters. Bijzonder is dat de vervaardiger moest het voldoen aan de eisen van de tijd: naam aan Smalle Ee, het dorp dat tot omstreeks 1625 de hoofdplaats was zijn naam in de kapitelen gesneden heeft: een mechanisch orgel met sleepladen, be- van de grietenij. Vervolgens werd Oudega hoofdplaats van de gemeente Korneelis Meinis 1724. Naar alle waarschijn- staande uit een hoofdwerk, rugwerk en vrij tot 1816, en na een korte periode in Opeinde is Drachten de zetel gewor- lijkheid gaat het hier om de persoon die op pedaal. Op woensdag 11 augustus 1965 was den van het gemeentebestuur. Smallingerland maakt deel uit van de Friese een uit 1764 daterende bewonerslijst van de opening van de kerk en op woensdag 9 Wouden, een streek in het oosten van Fryslân die onder andere taalkundig Drachten als kastmaker vermeld wordt. Ver- februari 1966 werd het orgel officieel in geen landschappelijk afwijkt van andere delen van Fryslân. Opvallend in deze meldenswaard is verder ook de bekleding bruik genomen. streek is het zogenaamde coulissenlandschap, dat gevormd wordt door van de preekstoel die nog intact is. De kerk houtwallen, die dienstdoen als afscheiding. is nu eigendom van de stichting Alde Fryske Het orgel werd gemaakt volgens de princi- Tsjerken. pes van de neobarok: een heldere, doorzich- tige klank, die uitermate geschikt is voor het Het orgel is in 1924 door de N.V. Orgelfabriek uitvoeren van polyfone werken van bijvoor- P. van Dam overgeplaatst naar Rottevalle. Het beeld J.S. Bach. Maar al zo’n 20 jaar na de was oorspronkelijk gebouwd in 1865 door L. bouw werd de klank van het orgel door som- van Dam & Zn. voor het hervormde gebouw migen als te hoog en scherp ervaren en wer- achter de Oosterkade in Leeuwarden, het den er door Pels & Van Leeuwen wijzigingen zogenaamde ‘schipperskerkje’. Volgens Jan in de intonatie aangebracht, waardoor een Jongepier (Vijf eeuwen Friese orgelbouw) zachtere, mildere klank ontstond. Tevens was het orgel voor een krappe beurs uitge- werd toen de Quintadeen 8 voet van het rug- voerd met gebruikmaking van een eerder aan werk omgebouwd tot een Woudfluit 4 voet. de kerk geschonken kabinetorgel. Voor de bouw is gebruik gemaakt van het handklavier Op vrijdag 15 oktober 1993 werd de Fontein- en pijpen van de Prestant 8 voet. Verder heeft kerk overgedragen aan de Gereformeerde het orgel een ‘forte’-knop waardoor de Octaaf Kerk vrijgemaakt. Toen werd het orgel eerst 4 voet, Octaaf 2 voet en Cornet III sterk in- een aantal jaren onderhouden door S. Haar- geschakeld kunnen worden en waardoor er sma, en vervolgens kwam het in onderhoud een situatie met twee klavieren wordt gesug- bij Mense Ruiter. In de periode van 1993 tot gereerd. De laatste restauratie is in 2001 uit- 2006 werden er verder geen noemenswaar- gevoerd door de orgelbouwer Mense Ruiter dige werkzaamheden aan het orgel verricht. waarbij Jan Jongepier als adviseur optrad. In 2006 heeft de firma Reil uit Heerde groot Dispositie: onderhoud uitgevoerd. Toen was de tijd ook Manuaal (C-f3): Bourdon 16 voet (discant), rijp voor een herintonatie van het gehele or- Prestant 8 voet, Holpijp 8 voet, Octaaf 4 voet, gel. Inmiddels was men tot de conclusie ge- Fluit 4 voet, Cornet III sterk (discant). komen, dat de intonatiewerkzaamheden uit Pedaal (C-h): aangehangen. de jaren ’80 ervoor hadden gezorgd dat het Werktuiglijke registers: Forte, Ventiel. klankbeeld van het orgel veel te flauw was geworden voor de kerkruimte. Dit kon door De ‘Doarpstsjerke’ te Rottevalle. (Foto: Johan Sjoukema, Leeuwarden) Drachten Reil weer verbeterd worden. Ook werd een Drachten is met ruim 45.000 inwoners uitge- wijziging van de Nasard 1 ⅓ voet van het Rottevalle een oorspronkelijk Gereformeerde kerk, die groeid tot de tweede plaats van Fryslân. Om- rugwerk in een Sesquialter II sterk wense- We starten dit jaar met een bezoek aan Rot- nu de PKN-kerk van Rottevalle is. dat het echter nooit stadsrechten heeft gelijk geacht, om meer mogelijkheden te ver- tevalle. Het dorpje is ontstaan rond de sluis had, behoort Drachten niet tot de Friese elf krijgen bij het begeleiden van de gemeen- in de Lits die de bijnaam “rattenval” had. De oorspronkelijk Hervormde kerk van Rot- steden. Drachten bestond vroeger uit twee tezang. Hieruit is de naam Rottevalle ontstaan welke tevalle is in 1724 als een eenvoudige zaal- aparte dorpjes: Noorder en Zuider Dragten. al in 1622 wordt vermeld. Tot 1956 liep de kerk met geveltoren gebouwd. Het interieur Beide dorpjes hadden een eigen kerk met De volgende zaken zijn in 2006 door de fir- gekanaliseerde rivier de Lits nog dwars door van de kerk oogt, door de grote ramen en de kerkhof en klokkenstoel, op het nu nog be- ma Reil aan het orgel gedaan: het dorp. In dat jaar werd dat deel van de heldere kleurstelling van het schilderwerk, staande Noorderkerkhof en de Zuiderbe- – herintonatie van het gehele orgel; Lits gedempt en om het dorp verlegd. In het erg licht. De kerkruimte wordt gedekt door graafplaats. Vanwege de turfwinning werd in – een wijziging van de mixtuursamenstelling: dorp van ruim 1300 inwoners is er naast de een houten tongewelf. Bij een restauratie in 1641 een vaart gegraven; precies tussen de het hoogste koor werd verwijderd en er Doarpstjerke ook een Doopsgezinde kerk en 1968 is de vloer van plavuizen voorzien en twee kerkjes in ontstond de Drachtster Com- werd een dubbelkoor aangebracht; pagnonsvaart en daarna nog de Noorder en – wijziging van de Nasard 1 ⅓ voet van het Zuider Dwarsvaart. Dankzij de aanleg van de rugwerk in een Sesquialter II sterk; vaarten ontstond er meer werkgelegenheid – verlenging van de bekers van de Dulciaan en groeide het inwoneraantal sterk, waar- 8 voet van het rugwerk; door beide dorpjes naar elkaar toe groeiden. – een kleine verhoging van de winddruk. Toen in 1743 de Grote Kerk werd gebouwd Adviseur bij dit groot onderhoud was Johan aan de Zuidkade en de kerkjes van Noorder G. Koers uit Oranjewoud. en Zuider Dragten werden afgebroken, was er geen sprake meer van twee kleine, maar Dispositie: van één groot dorp. Hoofdwerk (C-g3): Prestant 8 voet, Roer- Vele kleinschalige bedrijven vestigden zich fluit 8 voet, Octaaf 4 voet, Koppelfluit 4 voet, langs de vaart, zoals kroegjes, winkels, Quint 3 voet, Octaaf 2 voet, Mixtuur V sterk, scheepshellingen en bedrijven voor scheeps- Schalmey 8 voet. benodigdheden. Drachten was bekend om Rugwerk (C-g3): Holpijp 8 voet, Prestant 4 zijn scheepswerven en veel skûtsjes die op voet, Woudfluit 4 voet, Gemshoorn 2 voet, deze werven zijn gebouwd varen ook nu nog Sesquialter II sterk, Scherp IV sterk, Dulci- in de jaarlijkse wedstrijden skûtsjesilen. Tot aan 8 voet. ver in de 20e eeuw is ook de tabaksindustrie nog zeer belangrijk geweest voor Drachten. In de jaren 1963-1971 werd de Drachtster- vaart stapsgewijs gedempt, maar na het jaar 2002 begonnen de werkzaamheden om de vaart weer te heropenen, wat pas in 2015 het geval was. Door de komst van een fa- briek van Philips in 1950 groeide Drachten zeer snel en ook andere bedrijven trokken inwoners aan.

De Fonteinkerk Op een gemeentevergadering van de Ge- reformeerde Kerk te Drachten in 1959 werd besloten tot de bouw van een nieuw kerkgebouw: de Fonteinkerk. In die tijd was er in de Gereformeerde Kerk te Drachten sprake van een grote toename van het aantal leden, dus werd het noodzakelijk om, naast de Noorder- kerk en de Zuiderkerk, nog een kerkgebouw in gebruik te nemen. Het Pels-orgel (1965) in de GKV De Fontein. Het Van Dam-orgel uit 1924 in de Doarpstsjerke. (Foto: Johan Sjoukema, Leeuwarden) In deze nieuwe kerk moest uiteraard ook een (Foto: Gert-Jan Schuurman, Drachten) pagina 2 Friese Orgelkrant 2019 2019 Friese Orgelkrant pagina 3

Pedaal (C-f1): Subbas 16 voet, Prestant 8 staan in het front, dat opgebouwd is uit een – hij was naast orgelmaker ook ‘spiegelma- voet (transmissie), Gedekt 8 voet, Ruispijp middentoren, geflankeerd door twee tussen- ker en schrijnwerker’ – maar waren tech- III sterk, Fagot 16 voet, gereserveerde plek velden (boven en onder) en twee zijtorens. nisch gezien niet de allerbeste: met name voor een Klaroen 4 voet. Dit ontwerp is ook gebruikt in de hervormde windladen en mechanieken waren een zwak Werktuiglijke registers: Tremulant RW, kerk te Koudum (1859). Het orgel is geres- punt, waardoor veel van zijn orgels later zijn Koppel HW-Ped, Koppel RW-Ped, Koppel taureerd in 1932 door de firma Spiering, in herzien. Het in 1820 door hem opgeleverde RW-HW. 1958 door firma Mense Ruiter en in 1985 orgel (zonder pedaal) in Drachten werd in door Bakker en Timmenga, waarbij de me- 1831 reeds aan een onderzoek onderwor- chanieken zijn vernieuwd en de klavieren, pen vanwege de “gebreckige staat”. Hierna pijpen en windladen zijn hersteld. volgden restauraties door Van Dam in 1834 en Lohman in 1861. In 1942 werd het orgel Dispositie: weer gerestaureerd, deze keer door H.W. Hoofdwerk (C-g3): Bourdon 16 voet, Pres- Flentrop, waarbij onder andere een vrij tant 8 voet, Holpijp 8 voet, Octaaf 4 voet, pedaal werd toegevoegd. Er volgden nog Roerfluit 4 voet, Quintfluit 3 voet, Superoc- twee restauraties door Flentrop Orgelbouw taaf 2 voet, Cornet III sterk discant, Trompet waarvan de laatste plaatsvond in 1986. De 8 voet bas/discant. 19e-eeuwse herzieningen aan de orgels van Bovenwerk (C-g3): Fluit Dolce 8 voet, Viola Hillebrand waren niet bevorderlijk voor zijn de Gamba 8 voet, Salicionaal 4 voet, Fluit reputatie als orgelmaker en in de laatste ja- Het Van Dam-orgel uit 1857 in de doopsgezinde Travers 4 voet, Nachthoorn 2 voet, Flageolet ren van zijn leven heeft hij zich alleen nog kerk te Drachten. 1 voet. maar met het maken van spiegels en meu- (Foto: Johan Sjoukema, Leeuwarden) Pedaal (C-a): aangehangen bels beziggehouden. Hij heeft echter wel een Werktuiglijke registers: Manuaalkoppel, belangrijke bijdrage geleverd aan het Friese De doopsgezinde kerk Afsluiting HW, Afsluiting BW, Tremulant BW, orgellandschap, en zijn orgels, met een ge- De doopsgezinde kerk De Vermaning is Windlosser. heel eigen geluid, klinken zeker muzikaal. een zaalkerk uit 1790 aan de Zuiderbuurt Het fraai versierde orgel in Drachten wordt in Drachten. Deze kerk is een treffend voor- bekroond met beelden op het hoofdwerk, beeld van een doopsgezinde kerk die wel die Geloof, Hoop en Liefde voorstellen en op gedoogd werd, maar uit het zicht moest blij- het rugwerk met een beeld van koning David ven en daardoor een eind van de rooilijn ge- met de harp en aan weerszijden musiceren- bouwd werd en geen toren had. De gemeen- de engeltjes (putti). Registers van het Hillebrand-orgel in de Grote te ontstond rond 1642, toen het graven van Kerk. (Foto: Johan Sjoukema, Leeuwarden) de vaarten voor de turfwinning veel mensen Dispositie (vanaf 1986): aantrok, waaronder ook doopsgezinden. Hoofdwerk (C-f3): Bourdon 16 voet, Pres- Pedaal (C-d1): Bourdon 16 voet, Octaaf 8 Werd er eerst bij Ureterp en Selmien ‘verga- tant 8 voet, Holpijp 8 voet, Flute Travers 8 voet. derd’, later verschoof dit naar het ambachts- voet discant, Octaaf 4 voet, Speelfluit 4 voet, Werktuiglijke registers: Manuaalkoppel, en handelscentrum van Drachten. De kerk is Quint 3 voet, Superoctaaf 2 voet, Mixtuur III- Pedaalkoppel, Tremulant, Afsluiting HW, Af- een rijksmonument met bijzondere elemen- IV sterk, Cornet III sterk discant, Trompet 8 sluiting RW. ten. De windvanen op het dak (een paard voet bas/discant. en een schip) herinneren aan de boeren en Rugwerk (C-f3): Gedekt 8 voet, Viola di schippers die de vermaning mee hebben Gamba 8 voet, Prestant 4 voet, Fluit 4 voet, RIEMKE DIJKSTRA opgebouwd. De monumentale ingangspartij Nasard 3 voet, Woudfluit 2 voet, Dulciaan 8 stamt uit 1878 en is in 2011 grondig geres- voet. taureerd. Het plafond is in 1929 ontworpen en uitgevoerd in de hoogtijdagen van De Stijl, in Drachten rondom de gebroeders Rinsema. De kleuren zwart en rood zijn na- derhand ook verwerkt in details van banken en betimmeringen. De preekstoel, daterend uit de bouwtijd, wordt geflankeerd door twee Grote Kerk te Drachten, gebouwd in 1743. gebrandschilderde ramen uit 1860 van gla- (Foto: Johan Sjoukema, Leeuwarden) zenier H. Duchêne, met teksten uit Jesaja en Lukas. Grote Kerk In 1743 werd besloten een nieuwe Grote Het orgel met hoofdwerk, bovenwerk en Kerk te bouwen aan de vaart, die de beide aangehangen pedaal werd in 1857 gebouwd kerken van Noorder- en Zuider Dragten ging door L. van Dam & Zonen. De klaviatuur be- vervangen. Een deel van de kapconstructie vindt zich aan de achterkant van het orgel. is opgetrokken met houten balken uit deze Het hoofdwerk is opgebouwd met c- en cis- oude kerken, die na het gereedkomen van laden aan weerskanten van de klaviatuur en de Grote Kerk werden afgebroken. De kerk, het bovenwerk bevindt zich midden bovenin een rijksmonument, is op een T-vormige de kas, een opzet die ook gebruikelijk was in plattegrond gebouwd. Boven de ingang prijkt het werk van de tweede generatie Van Dam. een gevelsteen in een Lodewijk XIV-achtig Het front is geplaatst op een onderbouw die ornament met de namen van de stichters en gelijk is aan de hoogte van de balustrade hun wapenschilden. In de Franse tijd (1796) waardoor het orgel een rijzig en voornaam zijn de wapenschilden weggekapt. Drie ge- karakter heeft gekregen. De pijpen van de kroonde turven van het Drachtster wapen Prestant 8 voet en de Salicionaal 4 voet sieren als windwijzer de houten geveltoren met ingesnoerde spits. Aan de zuidzijde van de kerk bevinden zich vier gebrandschilderde ramen, geschilderd door de gebroeders Jurjen en Ype Staak. In het midden van deze ramen staat de fraai gesneden preekstoel in Lodewijk XV-stijl. Op de panelen van de preekstoel zijn vijf allegorische figuren af- gebeeld: Vrede of Voorspoed, Hoop, Liefde, Geloof en Waarheid. De herenbank, in 1744 gesneden door C. Kooystra uit Oudega, bevat namen en wapens van eigenerfde boeren. De voorstellingen op deze wapenborden zijn in 1796 niet verwijderd omdat het hier niet om adellijke familiewapens ging. Deze overhuifde bank met kuifstuk in Lodewijk XIV-stijl werd, als dank voor zijn financiële bijdrage aangeboden aan C. van Haersma, secretaris van de rekenkamer van Friesland.

Het orgel Jan Adolf Hillebrand (1786/87-1846) werd geboren in Tecklenburg (Westfalen) en was tot 1812 in dienst bij Van Gruisen, waar hij de tradities van de Friese orgelbouw leerde kennen. Na de voltooiing van het orgel in Hallum vestigde hij zich als zelfstandig or- De kansel in de doopsgezinde kerk te Drachten. gelmaker in Leeuwarden. De orgels die hij (Foto: Johan Sjoukema, Leeuwarden) bouwde hadden prachtige fronten en kassen Het Hillebrand-orgel uit 1820. (Foto: Johan Sjoukema, Leeuwarden ) pagina 4 Friese Orgelkrant 2019 2019 Friese Orgelkrant pagina 5 Activiteiten in 2019 Voorjaarsexcursie op zaterdag 6 april De voorjaarsexcursie brengt ons in Rotte- valle en drie kerken in Drachten. De alge- hele leiding van de excursie op 6 april is in handen van Theo Jellema, die samen met Jochem Schuurman de orgels zal bespelen. Elders in deze krant kunt u uitgebreid lezen over de te bezoeken kerken en orgels.

Opening Friese orgelseizoen op zaterdag 15 juni Het traditionele openingsconcert van het Friese orgelseizoen zal dit jaar plaatsvinden in de Martinikerk van Sneek. Het Schnitger/ Van Dam-orgel zal worden bespeeld door Dirk S. Donker en Theo Jellema. De aanvang is om 16.00 uur.

Zomerconcert op zaterdag 29 juni Het jaarlijkse zomerconcert vindt plaats in de Hobbe van Baerdt-tsjerke in Joure, met het bijzondere Ahrend-orgel (1978). De aanvang is om 16.00 uur. Het concert wordt gegeven door Jochem Schuurman (orgel) en Matthijs Koene (panfluit). Matthijs Koene (*1977) wordt internationaal gezien als een van de meest vooraanstaande panfluitisten van zijn tijd. Matthijs is grensver- leggend; zijn visie en speelwijze hebben de technische mogelijkheden en expressie van de panfluit vergroot. Hierdoor heeft de panfluit zijn intrede kunnen doen in de klassieke muziek. Hij weet menig componist te overtui- gen om een werk voor panfluit te schrijven. Tot op heden zijn meer dan 200 composi- De Johanneskerk van Weidum. (Foto: Diana Nieuwold, www.kerkfotografie.nl) ties voor Matthijs gemaakt, veelal aan hem opgedragen: solowerken, in kamermuziek, menten uit te voeren, zoals bijvoorbeeld de méér orgels te bespelen: komt u op een aan- numfrisicum.frl of 0511-476042 (mw. J. de met orgel, als onderdeel van ensemble en fluitsonates van J.S. Bach.” tal zaterdagen dan is er, door middel van de Vries). Het inroosteren via de website voor soloconcerten. Vaak door componisten van Jochem Schuurman is geen onbekende regio-indeling, elke keer de mogelijkheid om donateurs kan vanaf 20 april en voor niet naam als: Theo Loevendie, Roderik de Man, voor trouwe bezoekers. Hij is artistiek ad- met beperkte reistijden meerdere kerken te donateurs vanaf 11 mei. Sluitingsdatum op- Daan Manneke, Guus Janssen, Klaas de viseur van de Stichting en organist van de bezoeken. Daarbij is Oargelpaad gekoppeld gave- en inroosterperiode is 2 juni. Vries, Chiel Meijering, Gwyn Pritchard, Fa- Martinikerk in Franeker. aan het ‘Tsjerkepaad’ (zie: www.tsjerkepaad. bio Nieder, Calliope Tsoupaki, Martijn Pad- De toegang is gratis voor donateurs van nl). Orgelfietstocht op zaterdag 27 juli ding, Klas Torstensson en Ron Ford. Matthijs Stichting Organum Frisicum. Voor niet-dona- Opgave voor Oargelpaad in Fryslân is uit- Het is zo langzamerhand traditie gewor- ontving zijn eerste panfluitlessen op 7-jarige teurs is de toegangsprijs € 5,00. sluitend mogelijk door tijdig een bedrag van den dat op de laatste zaterdag in juli door leeftijd en sloot zijn studie aan het Conser- € 17,50 over te maken naar rekeningnummer de stichtingen Organum Frisicum en Tsjer- vatorium van Amsterdam cum laude af. Kort Oargelpaad in Fryslân op de NL64 INGB 0002 3777 93 van de Stichting kepaad een orgelfietstocht wordt georgani- daarna werd hij in 2005 benoemd tot hoofd- zaterdagmiddagen van 6 juli t/m Organum Frisicum o.v.v. Oargelpaad, post- seerd. Deze kan per fiets worden afgelegd, vakdocent panfluit aan hetzelfde instituut. 7 september code en huisnummer. Vanaf 1 april ontvangt maar eventueel ook met een ander vervoer- Koene schrijft zelf over zijn instrument: “De Op deze middagen kunnen amateur-orga- u een bevestiging en kunt u zich via de middel. Er worden drie orgels bezocht. De klank van de panfluit boeit mij. Het instru- nisten een groot aantal kerkorgels in Fryslân website laten registreren. Tevens is het dan start met het eerste concert is om 13.30 uur ment is zeer expressief door haar vele kleur- bespelen. U kunt op meerdere zaterdagen in mogelijk om alvast de lijst met deelnemen- in de Mariakerk van Bears (L. van Dam & Zn, mogelijkheden en dynamische bereik. Ik juli, augustus en september orgels in Frys- de kerken te bekijken. U kunt vanaf 8 april 1880). Vanaf 13.00 uur is de kerk open. Het ben ervan overtuigd dat er technisch en dus lân bespelen, per zaterdag in een aantal een overzicht van de in 2019 deelnemende vervolg is om 14.45 uur in de Johanneskerk muzikaal nog veel meer kan dan ik nu voor regio’s. Oargelpaad maakt het mogelijk om kerken opvragen via administratie@orga- van Weidum (L. van Dam & Zn, 1889). De mogelijk houd. Ik doe daar graag onderzoek naar. Oplossingen bedenken, in basis theo- retische gedachten tot klinken laten brengen. De panfluit kan een rol spelen in de klassieke traditie. Ik ben ervan overtuigd dat dit voornamelijk te realiseren is door het opbou- wen van een autonoom repertoire, namelijk fantastische composities waarin de panfluit een prominente rol speelt. Maar ook door gewoonweg repertoire voor andere instru-

Matthijs Koene. (Bron: www.matthijskoene.nl) Het Van Dam-orgel (1880) in Weidum. (Foto: Diana Nieuwold, www.kerkfotografie.nl) pagina 4 Friese Orgelkrant 2019 2019 Friese Orgelkrant pagina 5

orgeltocht eindigt in de Redbadtsjerke van Frisicum o.v.v. najaarsexcursie, aantal per- Jorwert (A. van Gruisen, 1799). Het concert sonen, postcode en huisnummer (kinderen in deze kerk begint om 16.00 uur. onder de 16 jaar € 10,-). Voor dit bedrag krijgt Musici tijdens de orgelfietstocht zijn Alina Ro- elke deelnemer een orgelexcursie met twee zeboom, sopraan en Peter van der Zwaag, orgels en drie organisten. Naoorlogse orgels orgel. met historisch materiaal vormen het onder- Alina Rozeboom studeerde aan het Prins werp van de excursie en boekpresentatie. Claus conservatorium in Groningen. Zij heeft Ook de lunch en de receptie met een hapje daar haar opleiding gevolgd bij Marion van en een drankje zijn bij de prijs inbegrepen. den Akker. Momenteel wordt zij gecoacht door Marjan Kuiper. Tijdens haar studie heeft Piet Post-herdenking op zaterdag ze opera-ervaring opgedaan als ‘Blanche’ in 27 oktober Dialogues des Carmélites’ (Poulenc) in een Dit jaar is 100 jaar geleden dat Piet Post is regie van Marc Krone. De rol van Suzanna geboren. Piet Post was een zeer markante uit Le Nozze di Figaro heeft zij vertolkt in een persoonlijkheid en was organist van de Grote project over deze opera van Mozart. Het af- of Jacobijnerkerk in Leeuwarden. Daarnaast gelopen jaar is Alina te horen geweest in een was hij dirigent van Toonkunstkoor Concor- project van de Stichting Muziektheater As- dia en de Leeuwarder Bachvereniging en sen getiteld Geachte heer Bach.Tevens heeft docent orgel aan de Muziekpedadogische zij in de voorstelling La Troupe gespeeld, een Frank van Wijk op het Müller-orgel. (Foto: Ad Fahner, Leeuwarden) Academie. In al deze hoedanigheden heeft samenwerking tussen “De lege Ruimte” en hij zijn stempel gedrukt op het Leeuwarder het Kamermuziekparadijs uit Tynaarlo. Op Slotconcert nationale orgeldag in begint om 15.30 uur de presentatie van het muziekleven in de jaren ‘60 en ‘70. Elders in haar oratoriumrepertoire staan, naast ver- Fryslân op zaterdag 14 september jubileumboek dat samen met een cd ter ge- deze Orgelkrant kunt u herinneringen lezen schillende Bach cantates, onder andere het De nationale orgeldag in Fryslân wordt zo- legenheid van het jubileum door Organum van een aantal oud-studenten van Post. Requiem van W.A. Mozart, de Vesperae So- als te doen gebruikelijk afgesloten met een Frisicum wordt uitgebracht. De Stichting wil hier aandacht aan schenken lennes de Confessore van W.A. Mozart, het orgelconcert in de Grote of Jacobijnerkerk De dag wordt muzikaal door alle vier artis- door middel van een herdenkingsconcert in Requiem van G. Fauré en het Stabat Mater te Leeuwarden. Dit jaar zal het Müller-orgel tiek adviseurs van Organum Frisicum opge- de Grote of Jacobijnerkerk in Leeuwarden. van G.B. Pergolesi. (1727) in deze kerk bespeeld worden door luisterd: Theo Jellema, Jochem Schuurman, Medewerking wordt verleend door organist Alina zingt bij verschillende koren: Consen- Frank van Wijk (Alkmaar). Dit zogenoemde Broer de Witte en Peter van der Zwaag. Dirk S. Donker en dirigent Gerben van der sus Vocalis, de Nederlandse Bach Academie slotconcert begint om 16.00 uur en de toe- Daarnaast werken ook stadsbeiaardier Auke Veen (beide oud-studenten) met orgel- en en ProVoCanto. De afgelopen jaren heeft zij gang is gratis. Wel zal na afloop een collecte de Boer en fluitiste Janine Lenior mee. Tij- vocale werken van Post. Het concert begint masterclasses gevolgd bij Emma Kirkby, worden gehouden ter bestrijding van de ge- dens de receptie na de boekpresentatie kun- om 16.00 uur. Hanneke de Wit, Mirsa Adami en adempeda- maakte kosten. nen bestelde boeken worden afgehaald. Voorafgaand aan het concert zal er om 15.15 goog Paul Triepels. Liedklassen volgde zij bij Frank van Wijk (*1964) studeerde van 1983 uur een beiaardbespeling plaatsvinden door Eelko Moolenaar en Marien van Nieukerken. tot 1991 aan het Conservatorium van Am- U kunt zich voor deze excursie aanmelden stadsbeiaardier Vincent Hensen op de bei- Peter van der Zwaag is ook geen vreemde sterdam. Hij studeerde daar af in de hoofd- door vóór 17 september a.s. € 25,00 p.p. (do- aard van het Stadhuis (Gouverneursplein). voor de meeste bezoekers. Naast hoofdre- vakken orgel (bij resp. Piet Kee, Jacques nateurs) of € 30,00 (niet-donateurs) over te Verdere informatie volgt nog op onze web- dacteur van deze Orgelkrant is hij ook één van Oortmerssen en Hans van Nieuwkoop), maken naar rekeningnummer NL64 INGB site. van de artistiek adviseurs van de stichting. klavecimbel (bij Bob van Asperen en Kees 0002 3777 93 van de Stichting Organum REDACTIE Naast zijn muzikale activiteiten is hij sinds Rosenhart) en kerkmuziek (bij Klaas Bolt). 2016 de nieuwe eigenaar van de muziekhan- Hij is actief als docent (orgel, klavecimbel del Boeijenga Music in Leeuwarden. Sinds en clavichord), kerkmusicus (organist van 2019 exploiteert hij ook de uitgeverij Boeijen- de Ruïnekerk te Bergen NH en de Kapel- ga Music Publications. kerk te Alkmaar) en uitvoerend musicus met een uitgebreide concertpraktijk. Verder is hij actief betrokken bij de activiteiten rond de monumentale orgels van de Grote of Sint Laurenskerk in Alkmaar en vormt samen met stadsorganist Pieter van Dijk de artistieke leiding van Orgelfestival Holland. Hij maakte verschillende cd-opnames en publiceert regelmatig, in het bijzonder over de Alkmaarse orgelhistorie. In 2012 verscheen bij uitgeverij Donemus een 32-delige uitgave van de ver- zamelde werken van de Nederlandse componist, organist en Bachpionier Johannes Gijsbertus Bastiaans (1812-1875), waarvoor hij de uitgave van de orgelwerken verzorgde.

Jubileumexcursie op zaterdag 28 september Deze dag staat in het teken van het 25-jarig bestaan van Stichting Organum Frisicum. De excursie vindt plaats in Dokkum. We beginnen in de christelijke gereformeerde kerk De Oase. Van ongeveer 11.45 tot 13.45 uur is er een gemeenschappelijk lunch. Hierna wordt tot 15.00 uur de orgelexcursie voortgezet in Het rugwerk van het Helman/Flentrop-orgel (1690/1979) in de Grote of Sint Martinuskerk in Dokkum. Alina Rozeboom. (Foto: Sara Kok) de Grote of Sint-Martinuskerk. Na een pauze (Foto: Johan Sjoukema, Leeuwarden)

De kerk is geopend van 13:30 uur tot 17:00 uur voor bezichtiging en informatie over deze historische en gerestaureerde kerk. Toegang vrij

ELKE ZATERDAG van 6 juli t/m 14 september van 15:00 uur tot 16:00 uur Mense Ruiter Orgelmakers bv ORGELBESPELING

Rijksweg 167 Op het beroemde Baderorgel in de kerk van DRONRIJP 9792 pd Ten Post (d’Alde Wite) door eigen t 050 301 05 50 organisten en gastorganisten [email protected] Nationale Orgeldag 14 september 2019

Advertentie Mense Groninger Orgelagenda 2017.indd 1 14-02-17 15:07 pagina 6 Friese Orgelkrant 2019 2019 Friese Orgelkrant pagina 7 Najaarsexcursie: Jubileum in Dokkum Bonifatius-stad Wie Dokkum zegt, zegt Bonifatius. Met hem begint de geschiedenis van de stad. Anders gezegd: met de moord in 754 op deze mis- sionaris. We hebben het dan over een man van 80 jaar. Door het organiseren van een doopfeest (op 5 juni) had hij, samen met een gezelschap van meer dan 50 andere gees- telijken, de Friezen willen bekeren. Zo ver kwam het dus niet. Wellicht ging het om een roofmoord, maar het kan ook een religieus geïnspireerde moord zijn geweest. We weten het niet. Overigens: in 753 was Bonifatius elders in Friesland ook al op het missiepad. We kunnen de jaren 753 en 754 plaatsen halverwege een tijdperk van meer dan honderd jaar kerstening van het destijds veel grotere Friesland (het gebied van het huidige West-Friesland tot Ostfriesland). Een stroef verlopende kerstening! Ter vergelijking: En- geland werd in een halve eeuw gekerstend, voor Friesland duurde het meer dan een eeuw!

Kerstening In 695 wordt Willibrord tot aartsbisschop van de Friezen gewijd. In 714 wordt hij door Rad- bods bezetting van Utrecht – Radbod kennen we ook als Radboud – gedwongen zijn kersteningswerk in Friesland te onderbreken. Hij trekt zich terug naar Echternach om pas in 719, na Radbods dood, terug te keren. Willibrord sterft in 739. Het is dus vijftien jaar later als Bonifatius om het leven komt. Niet veel jaren daarna wordt in Dokkum een kerk gebouwd die als missiecel moet dienen en waar achtereenvolgens Willehad (740-789) – vanaf 772 werkte hij in Dokkum – en Liudger (742-809) werkzaam zijn. Van Liudger kun je zeggen dat hij het werk waar Willibrord en Bonifatius aan begonnen waren voltooide. Dokkum in het jaar 1649 uit de atlas van Frederick de Wit. Het noorden is links. (Bron: Collectie Nederlands Scheepvaartmuseum, Amsterdam) De naam Liudger komen we in Friesland nog tegen in de naam van een school voor mid- len werden aangelegd. Admiraliteitsstad niet lang. Al in 1646 werd vangen door een instrument van Dekker delbaar onderwijs: de christelijke scholenge- Daar ging het een en ander aan vooraf. In het belangrijkste deel van de vloot, de grote (Goes). Het orgel werd door Dekker inge- meenschap Liudger. 1572 werd Dokkum bezet door de geuzen, oorlogsschepen, verplaatst naar Harlingen nomen en verkocht aan Dokkum en werd in die de eerste stadhouder van de Republiek in verband met het dichtslibben van het Dok- mei 1925 in gebruik genomen. Bij de over- Pelgrimsoord Dokkum der Zeven Verenigde Nederlanden (Willem kumerdiep. Harlingen nam daarna de positie plaatsing werd de Quint 3 voet vervangen “Hier werd Bonifatius het levenslicht ontno- van Oranje) steunden in de opstand tegen van Admiraliteitsstad geheel over, een peri- door een Voix Céleste 8 voet (vanaf c0). men, hier ging voor Friesland het licht van Spanje. Daarna werd Dokkum heroverd door ode die duurde tot 1795. In 1977 werd dit orgel vervangen door een het Evangelie op.” Dat lezen we bij het beeld Waalse troepen, in dienst van de Spanjaar- nieuw instrument, gebouwd door Mense van Bonifatius, een beeld dat we vinden bij den. Bij deze herovering werden talloze bur- Toch had Dokkum zich ontwikkeld tot een Ruiter. Daarbij werd gebruik gemaakt van de Bonifatiusbron en bij de Bonifatiuskapel, gers vermoord en werd een groot deel van belangrijke handelsstad in het noorden. In het pijpwerk van Kruse. De oude orgelkas even buiten het centrum. Eertijds waren de de stad platgebrand. Daarom heeft deze de loop van de 17e eeuw dreigde Dokkum van Kruse kreeg een nieuwe bestemming in abdijkerk, gebouwd op de terp van Dokkum, herovering de naam ‘Waalse furie’ gekregen. wel geïsoleerd te raken, zo ten noorden van de Hervormde Kerk van Engelum, met een en een nabijgelegen bron bedevaartsoord Om nog zo’n aanval te voorkomen werden Leeuwarden en Groningen. Om dit te voor- nieuw binnenwerk van Mense Ruiter. voor pelgrims uit heel Europa. Vanaf 2018 de stadswallen aangelegd. komen werd in 1654 besloten de Stroobos- zijn contouren van deze Abdijkerk en de bron ser Trekvaart van Dokkum naar Stroobos Dispositie op de terp weer zichtbaar gemaakt voor be- In 1598 werd Dokkum centrum van de Fries- te laten graven om op die manier de route Hoofdwerk (C-f3): Prestant 8 voet, Roer- zoekers. Tegenwoordig is er nog in beperkte Groningse Admiraliteit vanwege haar stra- tussen Leeuwarden en Groningen te kun- fluit 8 voet, Octaaf 4 voet, Quintfluit 3 voet, mate pelgrimage naar de Bonifatiuskapel en tegische ligging: het Dokkumer Grootdiep nen beheersen met het innen van tol. He- Woudfluit 2 voet, Cornet III sterk (discant), -bron. vormde een open verbinding naar zee. Om laas, toen deze trekvaart in 1656 klaar was, Mixtuur III-IV sterk, Trompet 8 voet. precies te zijn: naar de Lauwerszee (nu bleek dat het vervoer tussen Leeuwarden en Borstwerk (C-f3): Holpijp 8 voet, Fluit 4 Vesting- en admiraliteitsstad Lauwersmeer). Het Admiraliteitshuis (waar Groningen inmiddels andere wegen had ge- voet, Octaaf 2 voet, Quint 1 1/3 voet, Fla- Dokkum is bekend om zijn bolwerken; in oor- tegenwoordig het stedelijk museum van vonden waardoor de tolgelden waarmee de geolet 1 voet, Sesquialter II sterk (vanaf a), spronkelijke staat teruggebrachte overblijfse- Dokkum in gevestigd is) is het enige nog be- kosten van het graven van de vaart betaald Tremulant. len van de vestingstad die Dokkum was. Het staande admiraliteitsgebouw in Nederland. moesten worden nauwelijks binnen kwamen. Pedaal (C-d1): Bourdon 16 voet, Prestant 8 was in de jaren 1581-1582 dat de stadswal- Helaas voor Dokkum duurde de periode van Vervolgens geldt dat relatieve armoede leidt voet (transmissie), Fagot 16 voet. tot behoud van de oude stadselementen: door het uitblijven van belangrijke groei en ontwikkeling na de 17e eeuw is nog heel veel zichtbaar van de eerder ontstane vestingstad waarvan bolwerken, grachten, bastions en fraaie monumentale gebouwen bewaard zijn gebleven. Op twee bastions zijn nog 19e-eeuwse windmolens bewaard gebleven.

De Oase De eerste kerk die bezocht zal worden is de christelijke gereformeerde kerk De Oase. Het huidige gebouw – van architect K. Wiersma – werd in 1976 gebouwd en verving de oudere, in 1923 gebouwde kerk. In 2006-2008 werd de kerk flink verbouwd en uitgebreid met extra vergaderzalen, een ruime hal en een grote zaal die door het openschuiven van een vouwwand bij de kerkzaal kan worden betrokken. Het eerste orgel in de christelijke gereformeerde kerk was een instrument van Johan Frederik Kruse. Dit orgel was oorspronkelijk gebouwd voor de Gereformeerde Kerk Het Mense Ruiter-orgel (1977) in de De Oase. Zicht op het stadhuis (1607-1610) van Dokkum. (Bron: internet) in Kollum in 1890, maar werd in 1925 ver- (Foto: Ad Fahner, Leeuwarden) pagina 6 Friese Orgelkrant 2019 2019 Friese Orgelkrant pagina 7

Jan Jongepier bespeelt het Mense Ruiter-orgel. De foto is genomen in 2007. (Foto: Ad Fahner, Leeuwarden)

Koppelingen: Hoofdwerk-Borstwerk, Pe- daal-Hoofdwerk, Pedaal-Borstwerk.

De Grote of Sint Martinuskerk Het strijdgewoel gedurende de Tachtigjarige Oorlog, als gezegd ook het begin van Dok- kum als vestingstad, heeft ook alles te maken met de ontstaansgeschiedenis van de Grote of St. Martinuskerk. De huidige kerk is Overzicht van de kerk met beide orgels. (Foto: Diana Nieuwold, www.kerkfotografie.nl) namelijk gebouwd van 1588 tot 1593. In het jaar 1580 veroverde graaf van Hohenlohe- pastorie van staatseigendom overgingen en/of bloemen in de vorm van een slinger) toon verlaagd naar a1 = 465 Hz door middel Langenburg de stad Dokkum voor Willem naar kerkelijk eigendom, was het voor de op de hoekpenanten van het liturgisch cen- van het vervangen van de tractuur. van Oranje. Dit betekende voor Dokkum dat kerkgemeenschap zwaar om deze gebou- trum symboliseren behalve met bloemen de bezetting door de Spanjaarden voorbij wen te onderhouden, maar in 1856-1857 ook met korenaren, druiven en hulst de vier Dispositie was. De hervormde eredienst kon worden vond toch een grote restauratie plaats. Het seizoenen. Er zijn ook twee fraaie koperen Hoofdwerk (C-c3): Praestant 8 voet, Roer- ingevoerd en een passende kerk was nodig. huidige uiterlijk ontstond bij een restauratie lezenaars. fluit 8 voet, Octaaf 4 voet, Speelfluit 4 voet, Nu waren er al twee kerken, waaronder de tussen 1964 en 1968, toen overigens ook de In de koorsluiting staat een poortje met een Quint 3 voet, Octaaf 2 voet, Mixtuur IV-VI genoemde abdijkerk. Die abdijkerk werd we- fundamenten van de oude Abdijkerk en de schilderstuk erboven van de 18e-eeuwse sterk, Cymbel III sterk, Trompet 8 voet. gens bouwvallige staat afgebroken (de con- Abdijtoren werden gevonden. Dokkumer kunstenaar Frans van der Elst. Te Rugwerk (C-c3): Quintadeen 8 voet, Praes- touren zijn te zien in de bestrating van het zien zijn geloof, hoop en liefde en in het fron- tant 4 voet, Fluit 4 voet, Octaaf 2 voet, Fluit plein bij de kerk: de Markt). De tweede kerk, Binnen in de kerk zien we een vlak balken- ton het stadswapen. 2 voet, Sesquialter II sterk, Scherp IV sterk, de zogeheten Kleine Kerk, is de oorsprong plafond. Het koor had eerder een stenen ge- De orgelbalustrade met fraaie zuiltjes voor Dulciaan 8 voet. van de huidige Grote Kerk. Vergroting ten welf dat bij de verbouwing onder leiding van de panelen is in 1688 vervaardigd. Pedaal (C-c1): Bourdon 16 voet, Praestant 8 behoeve van de diensten van de Hervorm- Jacob Izaaks Douma in 1856-1857 is ver- voet, Octaaf 4 voet, Mixtuur V sterk, Trompet de Kerk was nodig. Deze 16e-eeuwse uit- wijderd. Toen is ook een galerij tussen schip Orgel 8 voet. breiding betrof vooral de noordbeuk. Vooral en koor weggehaald. Deze rustte op twee Het orgel in de hervormde kerk van Dokkum Koppelingen: Hoofdwerk-Rugwerk, Pedaal- in die beuk zijn stenen van de afgebroken ronde, baksteen kolommen die bij de restau- werd in 1688-1690 gebouwd door de Gro- Hoofdwerk. abdijkerk hergebruikt. Verder werd de kap ratie in 1965-1969 weer tot een meter hoogte ninger orgelbouwer Johannes (Jan) Helman. verhoogd en vernieuwd en de westgevel zijn opgemetseld. Schip en noordbeuk wor- Deze opdracht werd graag door hem aange- Koororgel aangepast. De kap bleek niet goed te pas- den door mooie, slanke kolommen en bogen nomen, maar met de uitvoering van het werk De Grote Kerk bezit ook een koororgel, in sen. Toen zijn in de zuidmuur uitgemetselde gescheiden. Ongeveer in het midden van de ging het niet zo vlot. De magistraat van Dok- 1978-1979 op eigen initiatief door Bakker togen gekomen. zuidwand is het liturgische centrum inge- kum riep hem op 26 november 1689 op het & Timmenga gebouwd met gebruikmaking Buiten voor de kerk staande is de toevoeging richt. Het is omgeven door een fraai doophek matje en maakte hem duidelijk, dat men “zijn van een oude windlade uit ca. 1800 en oud van de getrapte geveltop van gele stenen met een kuifstuk in rococostijl. De preekstoel nalatigheid in het perfecteren van het orgel” pijpwerk van drie registers uit ca. 1700. Het met daarboven een houten toren met spits is in dezelfde stijl opgetrokken. Let bij preek- niet langer wenste te nemen. Helman beloof- instrument werd tentoongesteld bij de expo- opvallend. stoel en klankbord op het snijwerk met als de beterschap en in het voorjaar van 1690 sitie ‘Achter het Friese orgelfront’ in het Fries De staat waarin de kerk nu verkeert is mede voorstellingen onder andere: een bijbelboek, was het werk gereed. In 1770 voerde Hinsz Museum te Leeuwarden. Daarna werd het het resultaat van twee restauraties. In 1799, pelikaan, gekapte valk, leeuw en slang. De een vrij omvangrijke reparatie uit. In 1857 geplaatst in het kerkgebouw De Open Hof te toen vanwege de Franse tijd de kerk en de festoenen (versieringen met fruit, bladeren werkte Lohman aan het orgel en plaatste Leeuwarden. Het orgel werd in 1981 door de toen vermoedelijke een Sexquialter op het kerk aangekocht en werd in december van rugwerk. Dit register wordt door Knock in zijn dat jaar in gebruik genomen. ‘Dispositien der merkwaardigste kerk-orge- Het orgel heeft een transpositieklavier c.q. len’ (1788) niet genoemd, maar door Van ‘t transpositie-inrichting, zodat het mogelijk Kruijs (‘Verzameling van disposities der ver- is het instrument een halve toon lager dan schillende orgels in Nederland’, 1885) wel. normaal te laten klinken. Adviseur bij de Het is evenwel mogelijk dat Knock een fout plaatsing in en de aankoop door De Open heeft gemaakt. In 1890-1894 werd het gehe- Hof was Jan Jongepier (Leeuwarden). Na le binnenwerk door Van Dam vernieuwd. De sluiting van de protestantse kerk De Open registers voor het pedaal werden achter een Hof werd het kerkgebouw ingrijpend gere- houten schot naast de kas geplaatst, omdat noveerd en uitgebreid. Op 10 mei 2014 werd deze te klein was. Dit schot werd verwijderd het vernieuwde kerkgebouw in gebruik ge- na de restauratie van de kerk in de jaren ‘60. nomen en ‘herdoopt’ tot De Fontein. In het Na de kerkrestauratie herplaatste de firma vernieuwde kerkgebouw werd een groter Flentrop in 1968 de registers van het hoofd- orgel uit de afgestoten Adelaarskerk in Leeu- werk en werden er plannen gemaakt om het warden geplaatst, een instrument van Van Helman-orgel te reconstrueren. De opdracht den Berg & Wendt uit 1976 (16/II/P). hiertoe ging ook naar Flentrop. De door In 2015 werd het B&T-orgel verkocht aan de Knock vermelde dispositie werd gebruikt als Grote of Martinuskerk in Dokkum en komt uitgangspunt. Adviseurs waren Willem Hüls- hier sinds november 2015 weer tot klinken. mann, Ad Fahner en Herman S.J. Zandt. Op 20 oktober 1979 werd het nieuwe orgel in Dispositie gebruik genomen. Het binnenwerk van Van Manuaal (C-f3): Prestant 8 voet discant Dam werd in hetzelfde jaar verkocht aan de (oud), Holpijp 8 voet bas/discant, Prestant 4 gereformeerde gemeente in Nunspeet en voet (oud), Fluit d’amour 4 voet bas/discant, werd daar door Hendriksen & Reitsma opge- Quintfluit 3 voet, Octaaf 2 voet (oud). bouwd in een nieuwe kas. In 1984 werd de Pedaal (C-d1): aangehangen. ornamentiek van de kas van Helman gerestaureerd door R. van Wieren uit Dokkum. In 1998 werd het instrument door Flentrop ge- KEIMPE VAN DER WAL De Grote of Sint Martinuskerk in Dokkum. (Foto: Ad Fahner, Leeuwarden) restaureerd. De toonhoogte werd een halve PETER VAN DER ZWAAG pagina 8 Friese Orgelkrant 2019 2019 Friese Orgelkrant pagina 9 Dierbare herinneringen aan Piet Post Door de redactie van de Friese orgelkrant werd mij, als oud-leerling van Piet Post, gevraagd eens enkele persoon- mencommissie, beneden in de kerk voelde lijke herinneringen aan mijn orgelleraar op papier te zetten. Lang hoefde ik over dit verzoek niet na te denken. ik mij prettiger dan een commissie om me Heel wat jaren mocht ik les hebben van deze markante en veelzijdige musicus. Persoonlijke herinneringen? Het heen die let op vinger- en voetzetting en der- zou een lang verhaal kunnen worden, maar ik zal proberen mijn herinneringen tot één krantenpagina te beperken. gelijke toestanden). Een openbaar examen Wat is mij het meeste bijgebleven? vond Post prima maar mijn argument beti- telde hij als “je reinste flauwekul”. Mijn eerste herinnering gaat terug naar medio 1965 toen ik mijn studie aan de pas Groot was onze schrik toen we, een kwar- opgerichte Muziekpedagogische Akademie tiertje voor het examen, van de Rijksge- (MPA) te Leeuwarden begon met Piet Post committeerde te horen kregen dat van een als docent orgel. In verband met mijn werk- examenkandidaat orgel een improvisatie kring moesten alle vakken – en dat waren er verwacht mocht worden. Dit stond niet in de in die tijd nogal wat – op één dag gevolgd exameneisen en hier hadden we ons ook worden. Dan ’s avonds om 7 uur orgelles in niet op voorbereid. Hoe Post ook tegensput- de Grote Kerk en tenslotte nog een uurtje pi- terde, het haalde echter niets uit: de gecom- anoles op de muziekschool. Deelname aan mitteerde stond er op dat er geïmproviseerd het schoolkoor was verplicht, maar … in dit moest worden. geval beslist niet in te plannen. Gelukkig had de directie hier wel begrip voor, maar desal- Zelf voelde ik er uiteraard niets voor. Impro- niettemin werd je geacht aan de koorrepetitie viseren was niet mijn sterkste kant en stel deel te nemen. Was je twee keer achterel- eens dat je wat zesjes haalde met een dikke kaar afwezig dan werd je een week alle les- onvoldoende voor improvisatie. Dan kon je sen ontzegd. Al vrij spoedig lag een derge- naar het felbegeerde papiertje fluiten. Na lijk briefje bij huize Iedema op de deurmat: heel veel heen en weer gepraat kwam Post dus … een vrije donderdag! Kennelijk was op een lumineus idee en fluisterde me toe: Piet Post hiervan niet op de hoogte gebracht “Enkele weken terug heb je een eigen stuk want ’s avonds kwam er een telefoontje in de gespeeld over de Psalmen 138, 134 en 150. trant van: “Ik heb je gemist”, “Waar was je?” Lukt dat uit je hoofd?” “Ja … dat moet luk- Toen ik hem vertelde dat ik deze dag de les- ken”, was mijn antwoord. sen niet mocht volgen, was hij in alle staten. Een leerling van hem van school gestuurd? Toen het examenprogramma gespeeld was Hoe haalden ze het in vredesnaam in hun ging Post staan en zei: “Nu krijgen we nog hoofd. “Ik zal morgenvroeg meteen naar een improvisatie. Ik stel een Triptiek voor de directeur”, was zijn reactie. Wat zich die over een drietal Psalmmelodieën”. En driftig vrijdagmorgen op de MPA heeft afgespeeld bladerend in het Psalmboek vervolgde hij: weet ik niet, maar de volgende dag lag er “Wat zullen we eens doen?”. “Ja … laten we opnieuw een briefje op de deurmat. Nu met beginnen met Psalm 138, dan Psalm 140, de mededeling: “Vrijstelling van koor”. nee … doe maar Psalm 134 en als laatste Psalm 150”. De Rijksgecommitteerde had Dit tekende de mens Piet Post. Als een bijna eens moeten weten hoe hij in de maling vaderfiguur waakte hij over zijn leerlingen en werd genomen! Uiteraard was het hoge cij- sprong voor hen in de bres wanneer er op de fer voor improvisatie beslist niet verdiend. Dit een of andere manier iets mis ging of als er had ik louter en alleen aan mijn vindingrijke onrecht in het spel was. leermeester te danken. Voor het B-examen moesten we nog enkele jaren wachten totdat Goede herinneringen bewaar ik aan de in- de MPA de status van Conservatorium had spirerende orgellessen van Piet Post, eerst verkregen. in de Grote Kerk en later in de Opstandings- kerk. Heel veel heb ik van hem geleerd en Dierbare herinneringen bewaar ik aan de ben er nog altijd dankbaar voor. Post was niet periode dat Post bezig was met het compo- altijd even gemakkelijk en het gebeurde best neren van zijn ‘Missa in tempore inquietudi- wel eens dat je een vinnige opmerking op je nis’ voor orgel. Het was tijdens een les orgel- bord kreeg. Zo had ik me eens te pletter ge- methodiek o.i.d. dat hij mij een poosje strak studeerd op een vrij pittig Preludium en Fuga Piet Post (1919-1979). aan zat te kijken. Mijn vraag was dan ook: van Bach. Op de les ging het mijns inziens “Is er iets”? “Ja”, was het antwoord, “ik ben redelijk goed, maar toen ik uitgespeeld was king over ‘Ach, bleib mit deiner Gnade’ maar voor zo’n optreden best zenuwachtig en ge- van plan een Orgelmis te schrijven en zou merkte hij droogjes op: “Zeker niet veel ge- eens aan”. Ik stond werkelijk paf en vroeg: spannen, maar Post deed altijd z’n uiterste graag willen dat jij dit op je eindexamenpro- daan deze week?” Deze opmerking schoot “Grapje zeker?”. Dit bleek beslist niet zo te best om ons zoveel mogelijk gerust te stel- gramma zet. Wat zeg je daarvan?” Waar wa- me in het verkeerde keelgat. Ik heb mijn zijn! En zo mocht ik, zij het na een aantal len. En ik moet eerlijk zeggen: in de regel ren zijn gedachten tijdens die methodiekles? boek gepakt en ben, zonder commentaar te jaren, toch nog Karg-Elert spelen. lukte hem dit vrij goed. Na afloop van zo’n Tja … wat zeg je dan. Eigenlijk een hele eer leveren, naar huis gegaan. De week daarop orgelbespeling wisten we natuurlijk precies voor een simpele student. Mijn reactie was hebben we het hele lesuur geen toets aan- Mooie herinneringen bewaar ik aan onze ge- waar we een foutje hadden gemaakt of waar dan ook in de trant van: “Goed, maar maak geraakt. Een goed gesprek is op z’n tijd ook meenschappelijke passie: het schrijven van iets mis was gegaan. Maar daar had onze het alstublieft niet te moeilijk”. Wanneer het wel eens nuttig. muziek voor orgel. Post was altijd oprecht leermeester op dat moment geen enkele B-examen kon plaatsvinden wisten we toen geïnteresseerd als je op de wekelijkse les boodschap aan. Na elk concert was Post al- nog niet. Eén gebeurtenis tijdens mijn lesperiode her- weer eens met een (soms onbenullig) stukje tijd even enthousiast over onze prestaties en inner ik me nog als de dag van gisteren en kwam opdraven. Hoewel onze schrijfstijlen stak dat niet onder stoelen of banken. Ik heb het geweten. De eerstvolgende les dat is het volgende: In de zestiger jaren za- ver uiteen liepen, werden mijn probeersels kwam Post al met deel 1 aanzetten. Nadat hij ten we nog in de zogenaamde neobarokke nooit afgekraakt of naar de prullenmand Na dergelijke optredens waren we (of: was het had voorgespeeld en we het besproken periode. Het romantische orgelrepertoire verwezen. Post gaf me altijd weer waarde- ik) altijd reuze benieuwd naar de mening hadden, kreeg ik het mee naar huis om het was bij veel organisten uit de gratie. Zo werd volle adviezen en dan meestal in de trant van recensenten. Wat dat betreft ben ik een manuscript over te schrijven. Overschrijven er hoofdzakelijk muziek gespeeld uit de pe- van “zo kan het ook”. Eens kreeg ik de sug- keer finaal in de fout gegaan. Het was na een was beter dan kopiëren vanwege de soms riode Sweelinck tot en met Bach. Gelukkig gestie om wat meer met verschillende toon- leerlingenconcert op woensdag 28 mei 1969 onleesbare kriebeltjes die noten moesten was dit bij Post niet het geval. Hij stond open soorten te gaan werken. De week daarop liet in de Opstandingskerk waar ik Jacob Bijs- voorstellen. In de wetenschap dat deze or- voor alle perioden uit de muziekgeschiede- ik hem een trio zien over het koraal “O welt, ter’s Koraal, Trio, Introductie en Fuga over gelmis zes delen heeft, moet zich dit ritueel nis, maar paste wel een bepaalde selectie ich muss dich lassen”. Het stukje stond in G- ‘Meester, men zoekt U wijd en zijd’ speelde. zes keer herhaald hebben. toe. Zo waren componisten als Mendels- groot met een overgang naar Bes-groot om Recensent H.K. had nogal wat kritiek terwijl sohn, Reger of Franck geen enkel probleem, weer in G te eindigen. Ik was best een beetje z’n collega Th.L. zeer positief was. Het resul- Tot grote tevredenheid van de componist was maar over Guilmant en dergelijke hoefde je vereerd toen bleek dat er niets aan veran- taat hiervan was een pittig ingezonden stuk- de ‘première’ van dit “belangrijke orgelwerk” niet te beginnen. Toen Post een keer vroeg: derd behoefde te worden. Een tijdje later is je naar de courant van H.K. Bij mijn eerst- (zoals Post het zelf altijd noemde) tijdens “Wat krijgen we volgende week?”, was mijn deze compositie in druk verschenen als mu- volgende les bleek dat Post dit beslist niet mijn eindexamen in 1974 op het orgel van de antwoord: “Ach, bleib mit deiner Gnade” van ziekbijlage bij ‘Het Orgelblad’. Toen ik Post kon waarderen. “Zoiets doe je niet” was z’n Grote Kerk te Breda. Enige tijd later heb ik Sigfrid Karg-Elert”. Ik had dit ergens eens gede drukproef liet zien kreeg ik zowaar een commentaar, “ga nooit op recensies in. ’t Is het nog eens gespeeld tijdens een concert in hoord en vond het erg mooi. Kennelijk ging schouderklopje. Als je zoiets van Post kreeg, slechts de mening van één persoon”. Ik heb de Ned. Herv. Kerk te Ferwert waar ook een dit Post nét iets te ver want z’n commentaar dan betekende dat toch wel iets! mijn lering uit dit voorval getrokken. van mijn broers aanwezig was. Toen ik na af- was in de trant van: “En … moet ik dat aan- loop aan hem vroeg hoe hij het vond was zijn horen?”. Kortom: hij wilde er niets van weten. Fijne herinneringen bewaar ik aan de leerlin- Dankbare herinneringen bewaar ik aan de reactie: “Met een lichte hoofdpijn ben ik de genuitvoeringen die we in verschillende ker- periode rond mijn A-examen in 1970. Als kerk ingegaan en met een barstende koppijn Maar … tijden veranderen. Enkele jaren la- ken in Leeuwarden gaven zoals in de Waalse eerste examenkandidaat orgel aan de MPA ben ik er weer uitgekomen”. Wat een Orgel- ter opperde Post op een gegeven moment: Kerk, de Westerkerk en de Opstandingskerk mocht ik min of meer zelf de gang van zaken mis al niet kan aanrichten! “Karg-Elert heeft ook mooie muziek geschre- (de Grote Kerk was inmiddels gesloten van- bepalen en koos voor een openbaar exa- ven. Schaf zijn Symphonische Koraalbewer- wege de restauratie). Natuurlijk waren we men. (Met luisteraars, en uiteraard de exa- Onvergetelijke herinneringen bewaar ik onze pagina 8 Friese Orgelkrant 2019 2019 Friese Orgelkrant pagina 9

‘uitjes’ die we, in wisselende samenstelling, ook is, dan lang duren! Maar … wat we toen ook heel wat afgelachen. In een melige bui een kringloopwinkel aan. soms met Piet Post hadden. Zo gingen we op ook te horen kregen was in één woord sa- stelde Harry eens voor Post zijn voornaam 6 maart 1972, na eerst een bezoek gebracht mengevat: fenominaal! Met Post zijn ‘hoofd- om te dopen tot Papa. De reactie van onze Een gedeelte van de hoestekst, geschreven te hebben aan het orgel van de St. Laurens- thema’ en onze kriebels als ‘tweede thema’s’ begeleider was: “Jullie doen maar” en vanaf door Andries Monna, trof me bijzonder. Hier kerk te Alkmaar, naar Het Concertgebouw in werd een schitterende improvisatie neerge- dat moment was het dan ook Papa Post. staat onder andere: “Heel wat leerlingen Amsterdam waar de bekende Franse orga- zet waar wij allen diep van onder de indruk heeft Piet Post naast zich op de orgelbank nist Jean Guillou een concert zou geven. Op waren. Na afloop hebben we er, in een nabij Toen we na afloop van de examens hoorden gehad. Een gemakkelijke leermeester was het programma stonden werken van Bach en gelegen café, nog lang over nagepraat! dat we alle vier geslaagd waren, hebben we hij zeker niet… Soms onderbrak hij wat bits Liszt. In aansluiting op bijna al zijn concerten ‘Papa Post’ op onze schouders gehesen en de pogingen van een transpirerend leerling, improviseerde Jean Guillou op een aange- Waarderende herinneringen bewaar ik aan zo een vreugdedansje door de Bredase kerk die voor zichzelf het gevoel had dat het heel dragen thema van een organist of bezoeker. Piet Post voor zijn tomeloze inzet voor ons gemaakt. redelijk ging. Hij was niet gauw tevreden over Dit wetende hadden we enkele thema’s op zopas genoemd eindexamen in 1974. Met een voorgespeeld preludium van Bach of papier gezet en had onze leermeester een ons bedoel ik dan Anne Dijkstra, Harry Onuitwisbare herinneringen bewaar ik aan een koraalfantasie van Reger, maar tijdens vrij pittig thema ‘gecomponeerd’. Mast (later kwam Dirk S. Donker er nog bij) de vele concerten van Post waar we, indien de lessen slaagde hij er steeds in de stu- en de registrantes Truida Hoekstra en Rigt mogelijk, zoveel mogelijk naar toe gingen. denten iets door te geven van wat hemzelf Hoe Post het heeft klaargespeeld weet ik niet Wiersma. De directie van het Leeuwarder Na afloop vroeg hij vaak: “Zo jongelui, kon- bezielde. Geleidelijk ontstond er een vriend- maar in een mum van tijd stonden we met Conservatorium had de Grote Kerk van Bre- den jullie het weer niet laten?” schapsband…” ons allen in de kleedkamer van Jean Guillou. da een week afgehuurd, zodat we ruim de Oog in oog met deze wereldberoemde orga- tijd hadden ons op het examen voor te be- Diep in mijn geheugen gegrift staat Piet Post En zo was het precies! nist: dit kon toch niet waar zijn? Als klap op reiden. Uiteraard moesten wij als organisten zijn laatste concert op 22 augustus 1979. Wat de vuurpijl kregen we ook nog een handte- de beschikbare tijd verdelen. Maar Post (en een meesterlijke uitvoering van zijn orgelmis HARKE IEDEMA kening op het eerder uitgereikte programma. natuurlijk de registrantes) waren deze week en wat een geweldige improvisatie over Ge- Dit hield je toch niet voor mogelijk? permanent in de kerk aanwezig. Naast al het zang 47 “Jezus die langs het water liep”. De Noot van de redactie: Dit artikel is reeds eerder serieuze werk was er gelukkig ook tijd voor later hiervan uitgebrachte grammofoonplaat geplaatst in de Friese Orgelkrant van 2004. Met Reikhalzend keken we uit naar de improvisa- moppen, grappen en grollen. Met in ons mid- is inmiddels compleet afgedraaid. Gelukkig toestemming van de auteur is het nu opnieuw ge- tie. Wat kunnen Bach en Liszt, hoe mooi het den zo’n lolbroek als Harry Mast werd er dan trof ik laatst een vrijwel nieuw exemplaar in plaatst

Herinneringen aan Piet Post

Graag wil ik voldoen aan de vraag van de Tijdens mijn studietijd kreeg ik les op de or- sporen van mijn leermeester. gen”. Waarop ik zei: “Maar dat zal toch door redactie van de orgelkrant, om enkele herin- gels van de Opstandingskerk en de laatste Tijdens de lessen heb ik hem nooit kwaad de verkeersdeskundigen wel onderzocht neringen aan Piet Post (mijn oud-leraar aan twee jaar op het orgel van de Adelaarskerk of slecht gehumeurd meegemaakt. Hij was zijn?’’ de MPA te Leeuwarden), op papier te zetten. (beiden in Leeuwarden). Op dit laatste orgel streng en rechtvaardig en altijd enthousiast. Een tijd later had het verkeer op de rotonde Eerst heel kort iets over mijzelf. heb ik prettig gespeeld en les gehad. Grotere Zo herinner ik hem. voorrang… Hij, de musicus, had het goed Ik ben geboren en getogen in Schiedam en orgelwerken kwamen er veel beter tot hun Het is natuurlijk wel meer dan veertig jaar gezien. omgeving. Daar ben ik in het bedrijfsleven recht dan in de Opstandingskerk. geleden en ben ik misschien intussen het werkzaam geweest en heb ik piano- en or- De lessen bij Post waren voor mij inspirerend één en ander vergeten. Of ervaar ik het nu Tijdens het laatste jaar van mijn opleiding, gelles gehad van onder andere Koos Bons en stimulerend. Het was erg prettig dat je als enigszins anders. kwam heel vaak tijdens de orgelles zijn te Maassluis. Jarenlang was ik amateur-or- leerling inspraak had in de te studeren wer- Van de methodieklessen die gezamenlijk ge- scheiding ter sprake. Aan de ene kant zat ganist, onder meer in Maassluis (Maranat- ken. Overleg was altijd mogelijk. geven werden door Post en H.H. Boer heb ik hij er vreselijk mee, aan de andere kant was hakerk). In mijn laatste jaar heeft hij een werk van altijd genoten. Allerhande onderwerpen pas- hij vol van zijn nieuwe liefde Mary Ann. Eens Om een lang verhaal kort te maken: in 1972 de Duitse componist Herman Schroeder, Te seerden de revue. zei hij tegen mij: “Jan, als jij straks naar huis ben ik naar Friesland verhuisd, omdat ik een Deum trevireuse, aanbevolen. Hij zei: “Ga dit gaat, wil je dan even langs de Fonteinstraat baan kon krijgen aan de muziekschool in moderne werk nou eens studeren, niemand Op een gegeven moment kwam Post met rijden en dit geld bij mijn vrouw afgeven?” Bolsward. Met de restrictie: conservatorium- kent het en dat is leuk”. Ik vond het zelf he- een grammofoonplaat aanzetten van Jean Post heeft jarenlang in een goedkope auto diploma halen. Dat was geen probleem voor lemaal geen leuk stuk, maar heb het wel op Guillou, met werken van Brahms, Liszt, Men- gereden. Een Wartburg uit Oost-Duitsland. mij: ik had het eigenlijk altijd al gewild. mijn examen gespeeld. Na mijn examen zei delssohn en Schumann en zei: “Nou moeten “Waarom zal ik een dure auto kopen, deze Anco Ezinga: “Wat een rot stuk, van Schroe- jullie eens horen hoe hier wordt gespeeld”. Hij brengt me ook overal.” De drie personen die bij het toelatingsexa- der. Vond je het wel leuk om te spelen?” Nee was dolenthousiast. Op een gegeven moment stapte Post uit een men aanwezig waren, waren de heren Piet dus! Als we met meerderen waren, kon Post echt Saab! “Wat krijgen we nu?” “Ja, mijn nieuwe Post, Wim van Ligtenberg (deze was naar ik Amsterdamse moppen tappen. Ik herinner liefde wil niet in mijn Wartburg rijden, zij is meen net directeur geworden van de MPA) Als Post zelf weer iets nieuws had gecompo- me ook, dat hij erg van voetballen hield. Wat gewend aan een Saab. Dus ben ik overstag en Johan de Wit. neerd liet hij dat werk op les zien en horen. ik nou weer niet kon begrijpen. gegaan.” Het was het eerste persoonlijk contact met En vroeg dan: “Hoe vind jij het?” Post. Voordien had ik hem vaak voor de radio Als je zelf iets had gemaakt vond hij dat leuk. In de jaren ‘70 werden overal rotondes aan- Wat was Piet Post blij toen zijn orgel werd en ook live in 1962 tijdens een concert in de Hij leverde dan uitgebreid commentaar en gelegd. Post: “Ik snap niet dat het verkeer óp opgeleverd. Vele jaren was hij van zijn instru- Laurenskerk van Rotterdamv gehoord. liet hij zien dat het ook nog anders kon. Mijn de rotonde geen voorrang krijgt! Je zou op ment verstoken gebleven. Zeer enthousiast Tijdens het toelatingsexamen hoorde ik hem stukkies waren meestal qua stijl in de voet- die manier een veel betere doorstroming krij- vertelde hij dat de Kerkvoogdij van de Grote tegen de anderen zeggen: “Daar heb je weer Kerk (Leeuwarden) hem had meegedeeld zo’n verdomde amateur, die zo maar even dat hij de jaren die hij had gemist, in verband deze stukken eruit gooit…” met de restauratie van kerk en orgel, na zijn Toen de cursus in september 1972 aanving, vijfenzestigste jaar mocht inhalen… was ik ingedeeld bij Jan Jongepier. In ver- We weten hoe het jammer genoeg is afge- band met de grote toename van orgelleer- lopen. lingen, waren Jan Jongepier en Anco Ezinga collega’s geworden van Piet Post. Hoe heb ik Piet Post verder ervaren? Op een gegeven moment – ik denk na drie Hij was origineel, fel soms in reactie. Zijn jaar – heb ik Post gebeld en gevraagd of ik orgelspel kwam van binnenuit en was zeer alsnog bij hem kon komen studeren. In goed herkenbaar. Zijn spel onderscheidde zich overleg met Jongepier is dit geregeld. Het is door een originele, ondogmatische aanpak. trouwens vaker voorgekomen in die tijd dat Je voelde een musiceervreugde van de eer- er van hoofdvakleraar werd gewisseld. Het ste tot de laatste noot. contact met Jan Jongepier is trouwens goed Hij had een eigen stijl. Zijn composities zijn gebleven. We hebben later regelmatig con- functioneel en hoofdzakelijk voor de kerk ge- tact gehouden en hij heeft me verschillende schreven. Vele organisten hebben dankbaar keren uitgenodigd voor een lunchpauzecon- gebruik kunnen maken van zijn partita’s om cert in de Grote Kerk te Leeuwarden. tijdens kerkdiensten en concerten te spelen. Voor mij persoonlijk was het altijd een feest Post vertelde me dat hij in z’n conservatori- om zijn lessen te volgen. En heb bijzonder umtijd bij Jacob Bijster terechtkwam, dat hij prettig en ook vriendschappelijk met hem geniet met Bijster kon opschieten en daarom werkt; veel van hem geleerd. bij Anton van der Horst zijn studie heeft vol- Ik gedenk hem in dankbare herinnering. bracht. In de jaren ‘60/‘70 van de vorige eeuw was er met betrekking tot de uitvoeringspraktijk veel Piet Post in een uitzending van Gewest tot Gewest uit 1977. Deze uitzending is op internet te bekijken: JAN F. STERENBERG gaande. Van die nieuwe zienswijze moest https://www.omropfryslan.nl/utstjoering/gewest-fryslan-fan-25-febrewaris-2017-1700. Vanaf 7’40 is Post niet zo veel hebben. Piet Post te horen met een improvisatie over Wie schön leuchtet der Morgenstern. pagina 10 Friese Orgelkrant 2019 2019 Friese Orgelkrant pagina 11 Enkele voorbeelden van Friese huisorgelbouw in de 19e eeuw Inleiding gen, verkoop e.d.) uit verdwenen. Anderzijds De afgelopen eeuwen zijn er door diverse is er recent juist weer een exemplaar terug- orgelmakers op allerlei plaatsen orgels ge- gekeerd. De handel in huis(pijp)orgels in het bouwd voor huiselijk gebruik. De omhulling algemeen in de provincie, waarvan flarden (secrétaire, kabinet, bureau of anderszins) zijn terug te vinden in bijvoorbeeld adverten- kreeg doorgaans een vormgeving conform ties en andere berichten in kranten en periode meubelstijl die op dat moment in de mode dieken, blijft hier verder buiten beschouwing. was. A.J. Gierveld heeft indertijd een omvat- tend overzicht gegeven van de bloeiende Albertus van Gruisen (1741-1824) bouwde huisorgelbouw en -markt in de periode tot naast een flink aantal kerkorgels o.a. de ongeveer 1800 in vooral Holland, met name beide kabinetorgels, die momenteel zijn te Gouda en Amsterdam. (*1) Toch verlieten vinden in de kerken te Oosternieland (Gro- in de 19e eeuw in Amsterdam nog heel wat ningen, 1805) en Friens (1819). Een minder huisorgels de ateliers van orgelmakers als bekend voorbeeld is een vrijwel geheel gaaf Hermanus ter Hart en de familie Knipscheer. gebleven kabinetorgel in particulier bezit in Ook elders lieten orgelmakers zich niet on- de provincie Groningen: het betreft hier zeer betuigd, al zou later de productie geleidelijk waarschijnlijk ‘Gierveld nr. 78’ en dateert in ‘opdrogen’ door de toenemende concurren- dat geval uit 1812. (*3) Het meubel is een tie van de piano en (wat later) het harmo- eiken kabinet met aan de bovenzijde een Kabinetorgel Albertus van Gruisen. Snijwerkpaneel met muziekinstrumenten boven het klavier. nium als ‘huisorgel’. Een ‘Gierveld van de 19e gebroken gebogen timpaan. Het driedelige (Foto: Victor Timmer, Leek) eeuw’ moet echter nog steeds geschreven uitneembare loze pijpenfront kan worden worden. Ook in Friesland zijn er door de afgesloten met twee jalouziedeurtjes. Orgel- Holpijp 8 vt pianomaker. Over de omvang van hun acti- meeste orgelmakerijen in die periode meer maker Bernhardt Edskes, die het instrument Viool di gamb(a) 8 vt (vanaf c) viteiten met piano’s (eigen productie, handel of minder huispijporgels gebouwd. Tot in het goed kent, wees mij op de overeenkomst Salicet 4 vt en reparaties?) blijven we in het ongewisse; derde kwart van die eeuw was er daarvoor tussen de indeling van dat pijpenfront met Nasat 3 vt er bleef in elk geval geen instrument onder nog voldoende vraag bij wat meer bemid- dat van het vroegere, een eeuw oudere or- Superoctaaf 2 vt hun naam bekend. Ook vervaardigden ze delde burgers, boeren, school- en muziek- gel van Gerhard von Holy in het weeshuis Manuaalomvang: C-c3 (zoals in Oosternie- een (waarschijnlijk klein) aantal huispijpor- meesters en soms ook voor kleine kerken. te Esens (Ostfriesland). Wellicht is dat een land) gels. Daarvan bleef in elk geval één exem- Helaas is in de meeste gevallen van nu nog indicatie voor enige invloed die Van Gruisen plaar bewaard. Voor wie het oorspronkelijk bestaande instrumenten de oorspronke- in zijn jonge jaren opdeed in Ostfriesland? Evenals in Oosternieland is hier opmerke- werd vervaardigd, is onbekend. Zo’n 20 jaar lijke eigenaar onbekend. Dat geldt uiteraard In de onderkast is het oorspronkelijke luik lijk het ontbreken van een registerdeling in geleden werd de balg opnieuw beleerd. Na ook voor huisorgels die werden vervaardigd met schijnlades op enig moment vervangen bas en discant. Daarmee is het instrument in een restauratie in 2014 door orgelmaker R. door orgelmakers elders in het land en la- door twee deuren; deze zijn mogelijk deels feite een positief in kabinetorgelverpakking. Witteveen is het instrument nu in particulier ter in Friesland terecht kwamen. (*2) In dit gemaakt van materiaal van het verwijderde Dat zou kunnen betekenen dat het instru- bezit in de provincie Groningen. Het instru- artikel laten we een aantal minder bekende luik. Het instrument is verder zelf nog geheel ment in aanleg mogelijk eerder voor plaat- ment lijkt nog geheel in originele staat. instrumenten van Friese orgelmakers uit die intact inclusief de schelpvormige messing sing in een bijvoorbeeld een kerkje dan voor De dispositie van dit secrétaire-orgel is aldus: periode de revue passeren. De meeste van balgtrede. huiselijk gebruik bedoeld was. Als pendant Holpijp 8 vt bas/discant deze orgels zijn uiteraard ooit voor een op- van de ‘echte’ registerknoppen is hier ter Fluit Travers 8 vt discant drachtgever in de provincie gebouwd, maar De dispositie van dit instrument luidt aldus wille van de symmetrie aan de rechterzijde Fluit 4 vt bas/discant het merendeel is er door diverse oorzaken (in volgorde van de registerknoppen links van het klavier een verticale rij loze knop- Vacant bas/disc. (latere verwisseling van eigenaar, verhuizin- van het klavier van boven naar beneden): pen (met bijhorende plaatjes en opschriften) Ventiel geplaatst. Aan weerszijden van beide rijen Manuaalomvang: C-f3 gedraaide messing registerknoppen is een kleine messing knop aangebracht: welke Interessant is, dat een deel van het in de dis- functie die twee knoppen hadden is niet cant aanwezige metalen pijpwerk gebruikt duidelijk, mogelijk was die slechts decora- materiaal van 16e- en 17e-eeuwse oor- tief bedoeld. Rechts van het klavier bevindt sprong is. Nader onderzoek lijkt gewenst. De zich een kleine verticale messing knop van bovenkas kan worden afgesloten met twee de windzicht. Het doel van de smalle sleuven jalouziedeuren, zoals ook bij de instrumen- en het centrale gat vlak boven het klavier is ten van Albertus van Gruisen en Hillebrand vooralsnog onbekend. Het klinkende pijp- het geval is. werk is van orgelmetaal, behalve de eiken bas van de Holpijp. Johan Adolf Hillebrand (1786-1846), aan- vankelijk werkzaam bij Albertus van Gruisen, Luitjen Jacob en Jacob van Dam, die voor- was zelfstandig als orgelmaker actief vanaf heen al een compagnonschap hadden met 1812. Zijn kerkorgels genoten later geen al hun vader, de bekende Leeuwarder orgel- te goede reputatie, ondanks het zeer fraaie maker Lambertus van Dam, zetten na diens uiterlijk. Hij was dan ook een eersteklas hout- overlijden in 1820 samen het bedrijf voort. bewerker. Van hem bekend is het kabinetor- Ze afficheerden zich (vanaf 1820 tot zeker gel uit 1813, mogelijk ooit afkomstig uit Balk, in 1849, zoals blijkt uit hun inscriptie op het dat tegenwoordig in de Walburgkerk te Zut- hierna te bespreken huisorgel en adverten- phen staat; het is elders uitgebreid beschre- ties in de Leeuwarder courant) als orgel- en ven. (*4) Nagenoeg nog onbekend is een veel

Secrétaire-orgel L.J. en J. van Dam, 1820. Secrétaire-orgel L.J. en J. van Dam, kas geheel Kabinetorgel Albertus van Gruisen. (Foto: Victor Timmer, Leek) (Foto: Albert Rodenboog) gesloten. (Foto: Albert Rodenboog) pagina 10 Friese Orgelkrant 2019 2019 Friese Orgelkrant pagina 11

met een stekermechaniek, er zijn staande eiken registerwalsen en dito walsarmpjes. Het instrument lijkt nimmer ingrijpend te zijn hersteld en maakt nog een zeer originele indruk. Mogen de kerkorgels van J.A. Hille- brand dan een minder goede reputatie hebben gekregen, de grote kwaliteit van dit huisorgel bewijst volgens de huidige eigenaar dat Hendrik Hillebrand wel degelijk een zeer goed vakman geweest moet zijn.

Willem van Gruisen (1788-1843), één van de zonen van Albertus van Gruisen en uiteindelijk de voortzetter van diens bedrijf, bouwde evenals zijn vader naast kerkorgels ook huispijporgels. Een secrétaire-orgel uit 1827 is in het bezit van het Fries Museum en was ooit te zien (en te horen) tijdens de tentoonstelling ‘Achter het Friese orgelfront’ Secrétaire-orgel Willem van Gruisen. in dit museum in 1981. (*5) Het is weliswaar (Foto: Wim Westerman) (ter wille van de naamsbekendheid) gesig- Secrétaire-orgel L.J. en J. van Dam, geopende onderkas met metalen pijpwerk. Een deel van de stekers neerd “A. van Gruisen en Zoon Orgelmakers chaniek bestaat uit een balansklavier, waar- is voor de foto uitgenomen. (Foto: Albert Rodenboog) Fecit 1827 Leeuwarden”, maar toen was bij aan de voorzijde hefboompjes werden op- Van Gruisen senior al enkele jaren dood. Het gelicht, zodat via stekers aan de achterkant instrument moet al vele jaren in depot staan. de ventielen worden opengedrukt (zie de bij- Een ander secrétaire-orgel van Willem van gaande ontwerptekening). De registerknop- Gruisen, uit later tijd (1837), staat na ‘tussen- pen zijn dwars geplaatst aan weerszijden van stops’ in Leeuwarden en Winschoten sinds het klavier. In de onderkas ligt een magazijn- 2016 in de theaterboerderij in het Drentse balg met een inliggende vouw, doorgaans Advertentie in de Leeuwarder Courant d.d. 27 mei 1827. Ekehaar. Korte beschrijving (*6): Het instru- (via schepbalgjes) bediend met twee tredes. ment is vlak boven het klavier gedateerd en In tegenstelling tot de oudere huisorgels met gesigneerd met “Fecit W. van Gruisen 1837”. een trede voor de bediening van de balg, De eiken kas is belegd met mahonie fineer. waarbij je eigenlijk staande moet spelen, In de onderkas bevinden zich twee deuren. moet je bij de Adema-orgels met twee treden De windvoorziening bestaat uit een maga- dat dus zittend doen. De verbinding tussen zijnbalg met een vouw. Oorspronkelijk zal het bovenblad van de balg en de windlade een trede aanwezig zijn geweest, nu wordt bestaat uit een ‘elastieke koker’ (een flexibel de balg gevoed door een windmotor. ‘harmonika’ windkanaal). Het wat grotere Het pedaalklavier is uiteraard niet origineel. type II met iets meer registers heeft een ho- Secrétaire-orgel Hendrik Hillebrand, signering. (Foto: Victor Timmer) Het orgel heeft een chromatische windlade. gere kast met een hol gebogen klavierdek- Er zijn geprofileerde houten toetsfrontons. sel, met de registerknoppen in een rij boven gaver bewaard gebleven secrétaire-orgel van Gruisen, aan de voorkant twee jalouziedeu- Het toetsbeleg is modern. De zeer smalle de klaviatuur; een dergelijk instrument stond zijn broer Hendrik (Gerhard Heinrich) Hil- ren, met daarachter een stoffen frontpaneel bakstukken hebben de van zijn vader Alber- tot kort na 1900 in de r.-k. kerk te Lemmer. De lebrand (1788-1859). Deze werkte in Leeu- met daarvoor een houten gestileerde lier als tus van Gruisen bekende vorm. frontzijde van de kas is evenals bij de orgels warden met zijn broer samen als schrijnwer- boekensteun. Op het voetstuk daarvan is het van type I, boven aan de voorzijde afgedicht ker en orgelmaker, maar heeft dit instrument instrument gesigneerd en voorzien van het De dispositie is aldus: met twee deuren, bestaande uit een raam- wellicht zelfstandig vervaardigd gelet op de jaartal 1827. Het knieschot bestaat uit een Holpijp 8 vt bas/discant C-b eiken gedekt; werk waarin geplisseerd doek of gaas. En- signering in het front. Hoe lang hij dat al deed paneel met drie schijnladen. De lade boven c2-f3 metaal gedekt kele van deze instrumenten hebben de op- naast zijn andere werk als schrijnwerker, is in de kast is wel echt. Fluit travers 8 vt disc. grenenhout, open merkelijke manuaalomvang van contraA-a3. (nog) niet bekend. Zo bood hij op 1 februari Prestant 4 vt groot octaaf hout 1825 in de Leeuwarder Courant “een nieuw De dispositie is als volgt: gedekt, rest open Dit type bevatte in de Holpijp dus drie Mahonijhouten SECRETAIRE ORGEL, Pris- Prestant 8 vt discant metalen pijpen 16-voets pijpen. Daarnaast is er tenminste tant [sic!] 8 voet discant, spelende in het ge- Holpijp 8 vt b/d Roerfluit 4 vt C-f2 open, fis2-f3 één nog groter type huisorgel uit 1872 be- zigt, met 4 doorloopende Registers” te koop Fluit 4 vt b/d open waard gebleven, met een afwijkende vorm- aan. In dezelfde krant verscheen op 27 mei Octaaf 2 vt Woudfluit 2 vt C-f gedekt, rest geving in een kabinetkast, dat tegenwoordig 1827 een interessant bericht over het “Kom- Manuaalomvang: C-f3 open in de kerk te Jouswier staat. Met het faillisse- pagnieschap tot het maken en repareren van Manuaalomvang: C-f3. ment van het bedrijf in 1878, toen in het ate- ORGELS” met een voormalige knecht van de De bakstukken hebben dezelfde vorm als Een aantal open pijpen is voorzien van later lier in Leeuwarden nog twee grote huisorgels orgelmakers Van Dam. bij Van Gruisen, maar zijn veel breder. Alle aangebrachte expressions. in aanbouw waren, kwam er in het bedrijf houtwerk in het instrument is van eiken en van C.B. Adema in Leeuwarden (zijn broer In 1828 probeerde Hillebrand een secrétaire- heel precies gemaakt. Van metaal is het pijp- Gebroeders Adema woonde sinds 1868 in Amsterdam en leidde orgel te verloten. Op 27 januari 1835 bood werk van de Octaaf 2 vt (de bas gedekt) en In 1855 stichtten de broers Carel en Piet daar een aparte werkplaats) ondanks een hij nog een “net vervaardigd VIJF OCTAAFS de Prestant 8 vt disc. Het overige pijpwerk Adema onder de firmanaam Gebroeders doorstart een eind aan de bouw van huisor- SECRETAIRE ORGEL” te koop aan. Het hier- is van hout. Opmerkelijk is een opklapbaar Adema in Leeuwarden een orgelmakerij. gels. Van alle drie modellen bleven in onze onder nader besproken instrument bevindt achterste paneel van de bovenkant van de Het is curieus dat ze naast kerkorgels ook tijd exemplaren bewaard: van type I staan zich in particulier bezit in de provincie Gro- kas. Daarmee kon niet alleen de geluidsterk- zeker een veertigtal huisorgels hebben ver- enkele instrumenten buiten Friesland. Het ningen. Of het dateert van voor, dan wel ná te iets geregeld worden, ook was het houten vaardigd, hoewel er van de bouw van dit oudst bekende huisorgel staat tegenwoor- het aangaan van zijn compagnonschap met pijpwerk daar beter bereikbaar voor werk- soort orgels in de bedrijven waar ze werden dig in een Duits klooster. Het bij dit artikel Ruijff en of het wellicht het hierboven ge- zaamheden. Onderin het orgel ligt een ma- opgeleid (o.a. het huis Van Dam, Witte en afgebeelde instrument staat tegenwoordig in noemde te verloten instrument betrof, is niet gazijnbalg (met inliggende vouw) met daar- Hardorff) nauwelijks sprake was. Zeker met de buurt van Enschede; de huidige eigenaar bekend. De rechthoekige eiken kas heeft, onder een schepbalg annex een originele de opbloei van de r.-k. kerk vanaf het mid- kreeg het indertijd gratis, maar compleet in zoals bij het kabinetorgel van Albertus van houten trede. De ventielen worden bediend den van de 19e eeuw nam de vraag naar onderdelen uit elkaar liggend in een aantal orgels voor kleine kerken, kloosters en ge- dozen, van iemand uit Sneek. Hij heeft dit stichten toe, terwijl er daarnaast ook nog ‘bouwpakket’ gelukkig weer correct in elkaar steeds veel interesse was van particuliere weten te krijgen. Overigens hebben zeker zijde. De Adema-huisorgels – door henzelf twee instrumenten van dit type een aantal “meubelorgels” genoemd – vonden aftrek jaren als tijdelijk orgel dienst gedaan in de bij zowel boeren (in o.a. Makkum en Wijt- kerken van Warga en Wijtgaard. Van type II gaard), organisten (o.a. in St. Nicolaasga), bleven bewaard het orgel in de kerk te Mak- kerken (zoals in de r.-k. kerken te Lemmer en kinga (bij de plaatsing aldaar in 1927 helaas Nieuwe Pekela, Groningen) en kapellen (zo- voorzien van een zinken pijpfront in plaats als het instrument dat oorspronkelijk stond van de normale deuren) en ook het orgel in het St.-Elisabethgesticht te Leeuwarden dat sinds kort de kerk in Burgwerd siert als en tijdens het bombardement in Rotterdam koororgel, waarover hierna meer. Een ander in 1940 verloren is gegaan). Van dit oeuvre orgel van dit type heeft in de twintiger jaren is een behoorlijk aantal bewaard gebleven, van de 20e eeuw een tijd dienst gedaan als zoals bleek uit eigen onderzoek (vooral om- interim-orgel in de Koepelkerk te Leeuwar- streeks 1980). (*7) Daarin zijn drie basisty- den, waarna het terugkeerde naar de par- pes te onderscheiden: een klein rechthoekig ticuliere eigenaar. Van type III is alleen met type I, waarbij de kast was zoals van een zekerheid het orgel in de kerk van Jouswier meidenkast, met aan de voorkant een recht- bekend.(*8) hoekig vooruitstekend middendeel dat rustte Het aantal huispijporgels van de Adema’s in op twee gedraaide zuiltjes. Friesland is dus nog heel beperkt. Derhalve Er zijn meestal 3 of 3 ½ registers, met de is het verheugend dat het afgelopen jaar Secrétaire-orgel H.G. Hillebrand, 1827. Secrétaire-orgel H.G. Hillebrand, onderkas ge- nodige bas/discant-delingen. Tremulanten een van oorsprong Fries Adema-huisorgel (Foto: Victor Timmer, Leek) opend. (Foto: Victor Timmer, Leek) en tongwerken waren afwezig. De speelme- terugkeerde naar de provincie. Het werd ver- pagina 12 Friese Orgelkrant 2019 2019 Friese Orgelkrant pagina 13

eeuw nog wel handel in huisorgels, dankzij de steeds toenemende communicatiemidde- len (zowel qua publiciteitsmogelijkheden als qua vervoer) ook van buiten Friesland, ten behoeve van plaatsing in kleine kerkjes van arme kerkgemeentes. Maar dat is stof voor een heel ander artikel.

VICTOR TIMMER

Meubelorgel Gebr. Adema, tekening van de Noten: speelmechaniek met hefboompjes. 1. A.J. Gierveld, Het Nederlandse huisorgel in de 17e (Archief firma Adema’s kerkorgelbouw, Hillegom) en 18e eeuw, Utrecht, 1977. 2. Een aardig overzicht van het verschijnsel ‘huisorgel’ in Friesland geeft Jan Jongepier in zijn Vijf eeuwen De dispositie is aldus: Friese orgelbouw, Leeuwarden 2004, p. 36 – 39. Prestant 8 vt (vanaf c) 3. Zie ook de beschrijving in Gierveld, p. 137 en 138 Viola 8 vt disc. 4. Een beschrijving van dit instrument is te vinden in: Holpijp 8 vt bas/disc. Jan Jongepier (eindred.) Het Historische Orgel in Fluit 4 vt bas/disc. Nederland 1790 – 1818, Amsterdam 1999, p. 306 – Octaaf 2 vt bas/disc. 307. Manuaalomvang: contra A-a3. 5. Het is door Jan Jongepier beschreven in de catalo- gus Achter het Friese orgelfront, Leeuwarden 1981, De windvoorziening bestaat uit een ma- p. 46, afbeelding op p.70. gazijnbalg (met dubbele vouw) met twee 6. Deels ontleend aan Jongepier 1981, p. 46 en 47; zie schepbalgen, bediend met tredes; tevens ook de website ‘Orgels in Drenthe’, onder ‘Ekehaar’. is nu een elektrische windmotor geplaatst. 7. De meeste instrumenten werden omstreeks 1980 on- Met de terugkeer van dit instrument is het derzocht, samen met Jaap Brouwer, en de resultaten Friese orgelbezit verrijkt met een bijzonder zijn toen gepubliceerd in het tijdschrift de Mixtuur. huispijporgel. Het laat zien, dat ook na 1850 8. Het instrument staat in Jouswier wat weggestopt nog fraaie kleine instrumenten voor huiselijk achter de balustrade. Een mooie afbeelding van het gebruik werden vervaardigd. instrument in ‘vrije opstelling’(in de werkplaats van de firma Bakker & Timmenga) is te vinden in Jonge- Terugblik pier 2004, p. 39. Met het faillissement van de firma Adema 9. Voor een uitgebreide beschrijving van het instrument hield circa 1880 feitelijk de bouw van huis- leze men de brochure die dr. Wassenaar scheef bij ge- orgels in Friesland op. Alleen van ‘kleinere legenheid van de restauratie: ‘Vol sfeer en stemmen, goden’ als R.Y. Groustra en T.P. Klimstra is het Adema-huisorgel van de familie Noordmans’, El- bekend dat ze later nog een huisorgel bouw- burg 2108) publicatie nr. 88 van de Stichting tot be- den. Daarmee was de rol van dit soort instru- houd van het Nederlandse orgel. De brochure bevat menten op zichzelf niet uitgespeeld, want er ook veel informatie over andere Adema-huisorgels, was in de 19e eeuw en het begin van de 20e zoals ontleend aan de Mixtuur (zie noot 7).

Meubelorgel Gebr. Adema, type II, doorsnedetekening. (Archief firma Adema’s kerkorgelbouw, Hillegom) moedelijk omstreeks 1860 gebouwd en bleef het instrument omstreeks 1980 al eens on- sindsdien tot voor kort altijd in familiebezit. derzocht in Lunteren, was het al onbespeel- Het was o.a. vele jaren eigendom van de be- baar vanwege een doorgezakte windlade, kende theoloog Oepke Noordmans in Schar- ontregelde tractuur, ernstig beschadigd pijp- negoutum en later van diens zoon in Lunte- werk en beschadigingen door een inbraak. ren. Na het overlijden van laatstgenoemde Het verval had zich sindsdien alleen maar heeft Noordmans-kenner dr. J.D. Wassenaar voortgezet en enkele jaren geleden leek het (tegenwoordig predikant te Hellendoorn) het orgel rijp voor de sloop. Het ingrijpen van dr. aangekocht, zich sterk gemaakt voor behoud Wassenaar heeft dit voorkomen. [Zie ook het van het instrument en voor terugkeer naar artikel van dr. Wassenaar op pagina 27; red.] Friesland. Het kon uiteindelijk na restauratie worden gekocht door de kerkmeesters De ingebruikneming in de Johanneskerk te te Burgwerd. Met name het behoorlijk be- Burgwerd vond plaats op 16 juni 2018. Het schadigde meubel werd gerestaureerd door werd geplaatst tegen de noordwand in het Henk Hoekjen. Het binnenwerk werd geres- koor, met als doel het gebruik in kerkdien- taureerd door de orgelmakers Pels & Van sten van beperkte omvang en eventueel voor Meubelorgel Gebr. Adema, type I, geopend en gesloten. Het betreffende instrument staat in de buurt Leeuwen en dat was ook hard nodig. Toen ik concerten. (*9) van Enschede. (Foto: collectie Victor Timmer)

Orgelconcerten in de Martinikerk te Franeker seizoen 2019

12 juni 15.00 uur Marktconcert door Jochem Schuurman 22 juni 20.00 uur Bachconcert door Jochem Schuurman 17 juli 15.00 uur Marktconcert door Jochem Schuurman 10 augustus 20.00 uur Laurens de Man 21 augustus 15.00 uur Marktconcert door Jaap de Kok 31 augustus 20.00 uur Ab Weegenaar 11 september 15.00 uur Marktconcert door Jochem Schuurman 21 september 20.00 uur Rien Donkersloot 2 oktober 15.00 uur Marktconcert door Jochem Schuurman 12 oktober 20.00 uur Slotconcert door Jochem Schuurman Bij alle concerten kunnen het programma en de organist op de LED-schermen gevolgd worden. www.orgelfraneker.nl De entree voor de avondconcerten bedraagt 9 euro; voor de marktconcerten een vrijwillige bijdrage na afloop. pagina 12 Friese Orgelkrant 2019 2019 Friese Orgelkrant pagina 13 Veranderend Fries Orgellandschap De zorg voor het Friese orgelpatrimonium gold in 2018 niet alleen de pro- legd. Eén en ander is nu herzien en gewij- pneumatische orgel dat in 1942 tot stand vincie, maar ook de Friese hoofdstad. In de dorpen was het een drietal zigd met een sterk verbeterde windkarakte- kwam. Vanuit de historische Adema-kern orgels uit de tweede helft van de 19e eeuw dat aandacht nodig had. Het ristiek als resultaat. (1898) die in het instrument bewaard is ge- bijzondere Hardorff-orgel van Britsum (1861), bijzonder omdat Hardorff bleven, wordt een mechanisch orgel gecon- het frontontwerp leende van Van Dam, werd geheel gerestaureerd. De Tenslotte zijn activiteiten in de beide rooms- strueerd met een dispositie van 40 stemmen, Quint 3’ die ooit vervangen was door een Violon, werd gereconstrueerd. katholieke kerken in de hoofdstad vermel- verdeeld over twee klavieren en pedaal. De ingebruikneming van het instrument zal plaatsvinden op zondag 19 denswaard. mei a.s. In de Dominicuskerk waren al jaren klachten In Britsum, Cornwerd en Longerhouw is de over het functioneren van de uit 1937 date- restaurateur de firma Bakker & Timmenga; Met de restauratie van de Van Dam-orgels te In Leeuwarden werd en wordt aan maar liefst rende elektropneumatische speeltafel van adviseur Theo Jellema. Cornwerd (1865) en Longerhouw (1868), al drie orgels gewerkt. het in de kern nog aanwezige, maar in dat Ook voor de werkzaamheden in de Grote jaren in slechte staat, kon eindelijk een begin jaar door de firma Valckx & Van Kouteren Kerk in Leeuwarden tekende Bakker & Tim- worden gemaakt. In 2019 zullen ze weer in In de Grote Kerk werd de windvoorziening geheel omgebouwde Adema-orgel (1866). menga; adviseur was ir. Henk Kooiker. volle luister klinken. Ook in Conwerd zal een van het Müller-orgel (1727) onder handen Deze is nu geheel vernieuwd, waardoor on- In de Leeuwarder Dominicuskerk en Bonifa- gereconstrueerde Quint 3’ dan weer zijn on- genomen. Nadat bij de kerkrestauratie van aangename verrassingen tot het verleden tiuskerk werkt(e) de firma Adema onder ad- misbare aandeel in de plenumklank leveren. een halve eeuw geleden het balgenhuis behoren. vies van dr. Ton van Eck. In Longerhouw krijgt de kas zijn oorspronke- moest verdwijnen, werd de windvoorziening In de Bonifatiuskerk komt een eind aan het lijke deftige kleurstelling terug. noodgedwongen op moderne wijze aange- bestaan van het onbevredigende elektro- THEO JELLEMA

Het Hardorff-orgel in Britsum. (Foto: Ad Fahner, Leeuwarden) De vernieuwde speeltafel in de Dominicuskerk te Leeuwarden. (Foto: Hans Jorna, Leeuwarden)

ORGELCONCERTEN 2019 Grote- of Martinikerk Sneek

15 juni 16.00 uur Openingsconcert Stichting Organum Frisicum 1 juli 20.00 uur Dirk S. Donker Boeijenga Music bestaat reeds 130 jaar en heeft in die tijd een een wereldwijd bekende naam opge- 8 juli 20.00 uur Jochem Schuurman bouwd als speciaalzaak op het gebied van bladmuziek, boeken en multimedia rondom het orgel en 15 juli 20.00 uur Arjen Leistra orgelmuziek. 22 juli 20.00 uur Dirk S. Donker 29 juli 20.00 uur Rien Donkersloot Breng een bezoek aan de winkel voor deskundig advies, gratis koﬃe en ouderwetse gezelligheid. Daarnaast is er in de winkel een drieklaviers Hauptwerkorgel van Orgelmakerij Noorlander aan- 12 augustus 20.00 uur Dirk S. Donker wezig, om alle bladmuziek zelf uit te proberen. 17 augustus 16.00 uur Theo Jellema (lezing en concert) Concert in het kader van het Arp Schnitger jubileumjaar 2019 en onderdeel van Groningen Orgelzomer 2019 19 augustus 20.00 uur Peter Westerbrink Openingstijden: 26 augustus 20.00 uur Jonathan Dimmock (San Francisco) Vrijdag: 10.00 tot 18.00 uur 2 september 20.00 uur Dirk S. Donker (Bachconcert) Zaterdag: 10.00 tot 17.00 uur Andere dagen op afspraak. Entree avondconcerten € 7,00 kinderen beneden 12 jaar gratis pagina 14 Friese Orgelkrant 2019 2019 Friese Orgelkrant pagina 15 Friese Orgelagenda 2019 APRIL Dinsdag 25, Bolsward, Martinikerk, 20.00 Maandag 22, Sneek, Grote- of Martinikerk, Maandag 12, Sneek, Grote- of Martinikerk, uur: Jan Hage, orgel 20.00 uur: Dirk S. Donker, orgel 20.00 uur: Dirk S. Donker, orgel Dinsdag 25, Sint Nicolaasga, Sint Nicolaas- Dinsdag 23, Bolsward, Martinikerk, 20.00 Dinsdag 13, Bolsward, Martinikerk, 20.00 ORGELEXCURSIE kerk, 20.00 uur: Martin Mans, orgel uur: Gert van Hoef, orgel uur: Martin Mans, orgel Zaterdag 6, voorjaarsexcursie, naar de Vrijdag 28, Dokkum, Grote of Martinuskerk, Woensdag 24, Buitenpost, Mariakerk, 20.00 Woensdag 14, Leeuwarden, Jacobijnerkerk, Dorpskerk in Rottevalle en vervolgens 20.00 uur: Arie Goud en Auke de Boer, orgel uur: Martin Mans orgel 20.00 uur: Hiroko Inoue (Rusland), orgel gaan we naar Drachten waar we de Vrijdag 28, Ferwert, Martinuskerk, 20.00 Woensdag 24, Langweer, Dorpskerk, 20.00 Woensdag 14, Workum, Sint-Gertrudiskerk, GKV de Fontein, de Doopsgezinde Ver- uur: Martin Mans, orgel uur: Sander van den Houten, orgel aanvang 20.00 uur: nog niet bekend, orgel maning en de Grote kerk bezoeken. Ex- Vrijdag 28, Harlingen, Grote Kerk, 20.00 Donderdag 25, Easterein (Oosterend), Mar- Donderdag 15, Easterein (Oosterend), Mar- cursieleider: Theo Jellema. Orgelbespe- uur: Tjeerd van der Ploeg, orgel tinikerk, 20.00 uur: Sander van Marion, orgel tinikerk, 20.00 uur: Harry Hamer, orgel lingen door Theo Jellema en Jochem Donderdag 25, Hollum (Ameland), St Mag- Donderdag 15, Hollum (Ameland), St Mag- Schuurman. Ontvangst vanaf 9.45 uur. ZOMERCONCERT nuskerk, 20.30 uur: Peter Westerbrink, orgel nuskerk, 20.30 uur: Eeuwe Zijlstra, orgel en Zaterdag 29, Joure, Hobbe van Baerdt- Vrijdag 26, Leeuwarden, Jacobijnerkerk, Vocaal ensemble Vocalis Zaterdag 13, Leeuwarden, Jacobijnerkerk, tsjerke, 16.00 uur: Jochem Schuurman, 12.30 uur: Jochem Schuurman, orgel Vrijdag 16, Damwoude, CGK, 20.00 uur: 16.00 uur: Theo Jellema, orgel en Tetsje van orgel en Mathijs Koene, panfluit Vrijdag 26, Dokkum, Grote of Martinuskerk, Wim Magré, orgel; Wilbert Magré, piano; en der Kooi, sopraan (bevrijdingsconcert) 20.00 uur: Jos Vogel, orgel Arjan en Edith Post, trompet Maandag 22 (Tweede Paasdag), Bolsward, Zaterdag 29, Earnewâld (Eernewoude), Ge- Vrijdag 26, Ferwert, Martinuskerk, 20.00 Vrijdag 16, Dokkum, Grote of Martinuskerk, Martinikerk, 15.00 uur: Martin Mans, orgel ref. Kerk, 20.00 uur: Gerwin van der Plaats, uur: Jaap Zwart, orgel 20.00 uur: Gijsbert Kok, orgel orgel en Urker Mannen Kwartet Vrijdag 26, Harlingen, Grote Kerk, 20.00 Zaterdag 17, Leeuwarden, Dorpskerk Hui- Zaterdag 29, Stiens, de Hege Stins, 17.00 uur: Eeuwe Zijlstra, orgel zum, 17.00 uur: nog niet bekend, orgel MEI uur: leerlingen van muziekschool Doedab Zaterdag 17, Sneek, Grote- of Martinikerk, ORGELFIETSTOCHT 16.00 uur: Theo Jellema, orgel (en lezing in Woensdag 1, Drachten, Grote Kerk, 20.00 Zaterdag 27 juli: orgeltoertocht (per ei- het kader van het Arp Schnitger jubileumjaar uur: Sander van Marion, orgel JULI gen vervoermiddel). Start om 13.30 uur 2019) Zondag 5, Harlingen, Grote Kerk, 20.00 uur: in de Mariakerk van Bears, vervolg om Zondag 18, Britsum, Johanneskerk, 14.00 Eeuwe Zijlstra, orgel en verteller Teunard Maandag 1, Sneek, Grote- of Martinikerk, 14,.45 uur in de Johanneskerk van Wei- uur: orgeltocht o.l.v. Theo Jellema (Britsum, van der Linden in het kader van Valerius’ Ge- 20.00 uur: Dirk S. Donker, orgel dum. Het slotconcert is om 16.00 uur in Cornjum en Jelsum) denkklank en het 16e-eeuwse Harlingen Dinsdag 2, Bolsward, Martinikerk, 20.00 de Redbadtsjerke van Jorwert. Musici Maandag 19, Sneek, Grote- of Martinikerk, Vrijdag 10, Ferwert, Martinuskerk, 20.00 uur: Matthias Havinga, orgel tijdens de orgelfietstocht zijn Alina Roze- 20.00 uur: Peter Westerbrink, orgel uur: Dirk Out, orgel Woensdag 3, Drachten, Grote Kerk, 20.00 boom, sopraan en Peter van der Zwaag, Dinsdag 20, Bolsward, Martinikerk, 20.00 Vrijdag 17, Menaam, Grote Kerk, 20.00 uur: uur: Martin Zonnenberg, orgel orgel. Het is uiteraard niet verplicht per uur: Stephen Tharp (US), orgel Gerwin van der Plaats, orgel Vrijdag 5, Dokkum, Grote of Martinuskerk, fiets deze orgeltocht te doen. Wie met Woensdag 21, Franeker, Martinikerk, 15.00 Zaterdag 18, Leeuwarden, Waalse Kerk, 20.00 uur: Bauke Reitsma, orgel een ander vervoermiddel zich wil ver- uur: Jaap de Kok, orgel (marktconcert) 16.00 uur: Theo Jellema, orgel; Fiola van der plaatsen, is natuurlijk even welkom. Woensdag 21, Langweer, Dorpskerk, 20.00 Marel, fluit; Francisco Deheza, viool; en Su- Oargelpaad in Fryslân op de uur: Ad van Sleuwen, orgel en Fien van Din- zanne van Duuren, cello zaterdagmiddagen van 6 juli t/m Zaterdag 27, Leeuwarden, Jacobijnerkerk, genen, blokfluit Maandag 20, Midsland (Terschelling), Me- 7 september 22.00 uur: Theo Jellema, orgel (Bach-nacht- Woensdag 21, Leeuwarden, Jacobijnerkerk, slânzer Kerk, 20.00 uur: Henk Veldman, or- Een groot aantal orgels in Fryslân kun- concert) 20.00 uur: Leonore Lub, orgel gel en Marjon Strijk, sopraan nen worden bespeeld. Kijk voor nadere Maandag 29, Grou, Sint-Piterkerk, 20.00 Donderdag 22, Ferwert, Martinuskerk, Vrijdag 24, Leeuwarden, Dorpskerk Hui- informatie elders in deze krant of op de uur: Jos van der Kooy. orgel 20.00 uur: Minne Veldman, orgel zum, 17.00 uur: Ana Buzon Calderon (ES), website www.organumfrisicum.frl Maandag 29, Sneek, Grote- of Martinikerk, Donderdag 22, Hollum (Ameland), St Mag- orgel 20.00 uur: Rien Donkersloot, orgel nuskerk, 20.30 uur: avondmuziek Vrijdag 24, Raerd, Laurentiuskerk, 20.00 Zaterdag 6, Leeuwarden, Jacobijnerkerk, Dinsdag 30, Bolsward, Martinikerk, 20.00 Vrijdag 23, Leeuwarden, Jacobijnerkerk, uur: Kees van Eersel, orgel 16.00 uur: Christiaan de Vries, orgel uur: Everhard Zwart, orgel 12.30 uur: Mannes Hofsink, orgel Zaterdag 25, Leeuwarden, Waalse Kerk, Maandag 8, Ferwert, Martinuskerk, 20.00 Vrijdag 23, Balk, it Breahûs, 20.30 uur: Arjen 16.00 uur: Theo Jellema, orgel en VLAM- uur: Lidia Ksiazkiewicz (PL), orgel Leistra, orgel saxofoonkwartet Maandag 8, Sneek, Martinikerk, 20.00 uur: AUGUSTUS Vrijdag 23, Dokkum, Grote of Martinuskerk, Zaterdag 25, Sexbierum, Sixtuskerk, 20.00 Jochem Schuurman, orgel 20.00 uur: Henk Verhoeff, orgel uur: Jochem Schuurman, orgel Dinsdag 9, Bolsward, Martinikerk, 20.00 Donderdag 1, Easterein (Oosterend), Vrijdag 23, Harlingen, Grote Kerk, 20.00 Zaterdag 25, Sloten, Grutte Tsjerke, 20.00 uur: Marco den Toom, orgel Martinikerk, 20.00 uur: Jan J. van den Berg, uur: Janny de Vries, orgel uur: Kees van Eersel, orgel Woensdag 10, Langweer, Dorpskerk, 20.00 orgel Maandag 26, Akkrum, Terptsjerke, 20.00 Maandag 27, Sneek, Sint-Martinuskerk-aan- uur: Pieter Dirksen, orgel Donderdag 1, Hollum (Ameland), St Mag- uur: Martin Mans, orgel de-Singel, 20.00 uur: Petra Veenswijk, orgel Woensdag 10, Workum, Sint-Gertrudiskerk, nuskerk, 20.30 uur: Sander van den Houten, Maandag 26, Sneek, Grote- of Martinikerk, aanvang 19.30 uur: Klaske Deinum, orgel orgel en Ab Weegenaar, fagot 20.00 uur: Jonathan Dimmock (US), orgel (inloopconcert) Vrijdag 2, Ferwert, Martinuskerk, 20.00 uur: Dinsdag 27, Bolsward, Martinikerk, 20.00 JUNI Donderdag 11, Surhuisterveen, Flambou, Stefan Donner, orgel uur: Minne Veldman, orgel 20.00 uur: Martin Mans, orgel Zaterdag 3, Leeuwarden, Jacobijnerkerk, Woensdag 28, Leeuwarden, Jacobijnerkerk, Zaterdag 1, Leeuwarden, Waalse Kerk, Vrijdag 12, Leeuwarden, Jacobijnerkerk, 16.00 uur: Jisung Kim, orgel (Korea) 20.00 uur: Theo Jellema, orgel (verzoekpro- 16.00 uur: Theo Jellema, orgel en Vincent 12.30 uur: Peter van der Zwaag, orgel Maandag 5, Grou, Sint-Piterkerk, 20.00 uur: gramma) Hensen, beiaard aanvang Waalse Kerk Vrijdag 12, Dokkum, Grote of Martinuskerk, Rien Donkersloot, orgel Woensdag 28, Workum, Sint-Gertrudiskerk, Zaterdag 1, Drogeham, Chr. Ger. Kerk, 20.00 uur: Jan Geert Heuvelman, orgel Maandag 5, Hoorn (Terschelling), Sint Jans- aanvang 20.00 uur: André van Vliet, orgel 20.00 uur: Harm Hoeve, orgel Vrijdag 12, Harlingen, Grote Kerk, 20.00 kerk, 20.00 uur: Anna Karpenko, orgel Vrijdag 30, Dokkum, Grote of Martinuskerk, Woensdag 5, Drachten, Grote Kerk, 20.00 uur: Veronique van den Engh, orgel Maandag 5, Sneek, Sint-Martinuskerk-aan- 20.00 uur: Auke de Boer, orgel uur: Eeuwe Zijlstra, orgel Zaterdag 13, Leeuwarden, Jacobijnerkerk, de-Singel, 20.00 uur: Peter van der Weide en Zaterdag 31, Franeker, Martinikerk, 20.00 Woensdag 12, Franeker, Martinikerk, 15.00 16.00 uur: Theo Jellema, orgel Frits Haaze, orgel uur: Ab Weegenaar, orgel uur: Jochem Schuurman, orgel (marktcon- Zaterdag 13, Menaam, Grote Kerk, 19.30 Dinsdag 6, Bolsward, Martinikerk, 20.00 cert) uur: Rik Melissant, orgel uur: Thomas Trotter (UK), orgel Vrijdag 14, Harlingen, Grote Kerk, 20.00 Zondag 14, Easterlittens, Sint Margryttsjer- Woensdag 7, Langweer, Dorpskerk, 20.00 SEPTEMBER uur: Eeuwe Zijlstra, orgel ke, 20.00 uur: Sebastian Schippers, orgel en uur: Laurens de Man, orgel Joël Hofman, trombone Woensdag 7, Leeuwarden, Jacobijnerkerk, Maandag 2, Sneek, Grote- of Martinikerk, OPENING FRIESE ORGELSEIZOEN Maandag 15, Sneek, Grote- of Martinikerk, 20.00 uur: Kirstin Gramlich, orgel 20.00 uur: Dirk S. Donker, orgel (Bachconert) Zaterdag 15, Sneek, Martinikerk, 20.00 uur: Arjen Leistra, orgel Donderdag 8, Easterein (Oosterend), Marti- Dinsdag 3, Bolsward, Martinikerk, 20.00 uur: 16.00 uur: Dirk S. Donker en Dinsdag 16, Bolsward, Martinikerk, 20.00 nikerk, 20.00 uur: Peter van der Zwaag, orgel Jos van der Kooy, orgel (verzoekprogramma) Theo Jellema, orgel. uur: Jean-Baptiste Monnot (FR), orgel Donderdag 8, Hollum (Ameland), St Mag- Woensdag 4, Drachten, Grote Kerk, 20.00 Woensdag 17, Ferwert, Martinuskerk, 20.00 nuskerk, 20.30 uur: Henk Linker, orgel en uur: Everhard Zwart, orgel Dinsdag 18, Bolsward, Martinikerk, 20.00 uur: André van Vliet, orgel Valeria Boermistrova, sopraan Zaterdag 7, Leeuwarden, Dorpskerk Hui- uur: Jos van der Kooy en Kees Nottrot, orgel Woensdag 17, Franeker, Martinikerk, 15.00 Vrijdag 9, Leeuwarden, Jacobijnerkerk, zum, 17.00 uur: nog niet bekend, orgel Zaterdag 22, Leeuwarden, Waalse Kerk, uur: Jochem Schuurman, orgel (marktcon- 12.30 uur: Theo Jellema, orgel Maandag 9, Sneek, Sint-Martinuskerk-aan- 16.00 uur: Theo Jellema, orgel en Vincent cert) Vrijdag 9, Dokkum, Grote of Martinuskerk, de-Singel, 20.00 uur: Jan Verschuren, orgel Hensen, beiaard Woensdag 17, Workum, Sint-Gertrudiskerk, 20.00 uur: Henk de Vries, orgel Woensdag 11, Franeker, Martinikerk, 15.00 Zaterdag 22, Franeker, Martinikerk, 20.00 aanvang 20.00 uur: Feike Dijkstra, orgel (in- Vrijdag 9, Harlingen, Grote Kerk, 20.00 uur: uur: Jochem Schuurman, orgel (marktcon- uur: Jochem Schuurman, orgel (Bachcon- loopconcert) Linde Mothes (NO), orgel cert) cert) Donderdag 18, Easterein (Oosterend), Mar- Zaterdag 10, Menaam, Grote Kerk, 19.30 Donderdag 12, Hollum (Ameland), St Mag- Zaterdag 22, Vlieland, Nicolaaskerk, 20.30 tinikerk, 20.00 uur: Martin Mans, orgel uur: Steven Knieriem, orgel nuskerk, 20.30 uur: avondmuziek uur: Christina Edelen, orgel (met viool en Vrijdag 19, Dokkum, Grote of Martinuskerk, Zaterdag 10, Franeker, Martinikerk, 20.00 blokfluit) 20.00 uur: Janno den Engelsman, orgel uur: Laurens de Man, orgel Maandag 24, Midsland (Terschelling), Me- Zaterdag 20, Leeuwarden, Jacobijnerkerk, Maandag 12, Hoorn (Terschelling), Sint SLOTCONCERT NATIONALE slânzer Kerk, 20.00 uur: Musica Batavia: 16.00 uur: Gerwin Hoekstra, orgel Janskerk, 20.00 uur: Chimaera Trio: Lauren ORGELDAG FRYSLÂN Bert Honig, fluit, Mimi Mitchell, barokvioll en Maandag 22, Grou, Sint-Piterkerk, 20.00 de Man, orgel en piano, Annemiek de Bruin, Zaterdag 14, Leeuwarden, Grote of Christina Edelen, orgel uur: Carl Visser, orgel klarinet en Irene Kok, chello Jacobijnerkerk, 16.00 uur: Frank van Maandag 24, Sneek, Sint-Martinuskerk-aan- Maandag 22, Menaam, Grote Kerk, 20.00 Maandag 12, Grou, Sint-Piterkerk, 20.00 Wijk, orgel de-Singel, 20.00 uur: Patrick Hopper, orgel uur: Martin Mans, orgel uur: Matteo Imbruno, orgel pagina 14 Friese Orgelkrant 2019 2019 Friese Orgelkrant pagina 15

Zaterdag 14, Tzummarum, Martinuskerk, Zaterdag 28, Drogeham, Chr. Ger. Kerk, Concerten net over de Friese grens: Vrijdag 23 augustus, Dokkum, Stadhuis, 20.00 uur: Gerwin van der Plaats, orgel en 20.00 uur: Leo Ravensbergen, orgel (impro- Vrijdag 5 juli, Roden, Catharinakerk, 20.00 19.00 uur: Henk Verhoeff Urker Mannen Kwartet visatie-concert) uur: Erwin Wiersinga, orgel Vrijdag 30 augustus, Dokkum, Stadhuis, Zaterdag 14, Workum, Sint-Werenfridus- Donderdag 11 juli, Smilde, Koepelkerk, 19.00 uur: Auke de Boer kerk, aanvang 15.00 uur: Sander van Mari- 20.00 uur: Johan Gerkes, orgel on, orgel en Noortje van Middelkoop, panfluit OKTOBER Vrijdag 19 juli, Roden, Catharinakerk, 20.00 Wekelijkse beiaardbespelingen in Zaterdag 14, Workum, Sint-Gertrudiskerk, uur: Wouter Koelewijn, orgel Fryslân aanvang 16.30 uur: Sander van Marion, or- Woensdag 2, Drachten, Grote Kerk, 20.00 Donderdag 25 juli, Smilde, Koepelkerk, Bolsward (voormalig Raadhuis): donderdag gel en Noortje van Middelkoop, panfluit uur: Harm Hoeve, orgel 20.00 uur: Mattijs de Vreugd, orgel 11.15-12.15 uur, Klaas de Haan Zondag 15, St. Jacobiparochie, Groate Kerk, Woensdag 2, Franeker, Martinikerk, 15.00 Vrijdag 2 augustus, Roden, Catharinakerk, Dokkum (stadhuis): vrijdag 19.00-20.00 uur, 15.30 uur: Jochem Schuurman, orgel en uur: Jochem Schuurman, orgel (marktconcert) 20.00 uur: Wolfgang Zerer, orgel stadsbeiaardier Auke G. de Boer Marja Klazenga, trompet Zaterdag 12, Franeker, Martinikerk, 20.00 Donderdag 8 augustus, Smilde, Koepel- Heerenveen (raadhuis Crackstate): donder- Donderdag 19, Hollum (Ameland), St Mag- uur: Jochem Schuurman, orgel kerk, 20.00 uur: Sietze de Vries, orgel dag 19.15-20.15 uur, Klaas de Haan nuskerk, 20.30 uur: Carel Aurich, orgel en Zondag 13, Mantgum, Mariakerk, 15.00 uur: Vrijdag 16 augustus, Roden, Catharinakerk, Joure (Hobbe van Baerdt-tsjerke): woensdag John de Beer, klarinet leerlingen van muziekscholen Opus 3, Doe- 20.00 uur: Euwe en Sybolt de Jong, orgel 14.00-14.45 uur en zaterdag 14.00-14.45 Zaterdag 21, Franeker, Martinikerk, 20.00 dab en cultuurcentrum de Wâldsang Donderdag 22 augustus, Smilde, Koepel- uur, Dirk S. Donker uur: Rien Donkersloot, orgel Vrijdag 18, Ferwert, Martinuskerk, 20.00 kerk, 20.00 uur: Jaap Zwart jr., orgel Leeuwarden (stadhuis): vrijdag 12.00-13.00 Vrijdag 27, Harlingen, Grote Kerk, 20.00 uur: uur: Gerwin van der Plaats, orgel uur, stadsbeiaardier Vincent Hensen Eeuwe Zijlstra, orgel ode aan de orgelwer- Woensdag 30, Drachten, Grote Kerk, 20.00 Zomeravond Beiaardconcerten 2019 Sneek (Martinikerk): dinsdag 12.00-12.30 en ken van Jan Zwart als gedegen musicus en uur: Minne Veldman, orgel Vrijdag 28 juni, Dokkum, Stadhuis, 19.00 vrijdag 12.00-12.30, Dirk S. Donker vernieuwer van de kerkmuziek uur: Auke de Boer Vrijdag 27, Ferwert, Martinuskerk, 20.00 uur: Woensdag 3 juli Sneek, Grote of Martini- Beiaardconcerten Dokkum Everhard Zwart, orgel NOVEMBER kerk, 20.00 uur: Dirk S. Donker Het stadhuis van Dokkum aan de Zijl heeft Vrijdag 5 juli, Dokkum, Stadhuis, 19.00 uur: een sprankelend carillon van Koninklijke ORGELEXCURSIE Vrijdag 1, Menaam, Grote Kerk, 20.00 uur: Bauke Reitsma klokkengieterij Petit & Fritsen uit Aarle-Rixtel Zaterdag 28 september: jubileumex- Sebastiaan Schippers en Jan Hibma, orgel Woensdag 10 juli Sneek, Grote of Martini- wat mag gerekend worden tot de fraaiste in- cursie in Dokkum. Aanvang: 10.30 uur Zaterdag 16, Drachten, de Fontein, 20.00 uur: kerk, 20.00 uur: Arie Abbenes strumenten van ons land, wat nog wordt ver- in de christelijk gereformeerde kerk de Jochem Schuurman, orgel (Bachconcert) Vrijdag 12 juli, Dokkum, Stadhuis, 19.00 sterkt door de fraaie ligging in de binnenstad. Oase. Na de lunch wordt tot 15.00 uur Zaterdag 16, Drogeham, Chr. Ger. Kerk, uur: Jan Geert Heuvelman Het instrument heeft 49 klokken en is gego- de orgelexcursie voortgezet in de Grote 20.00 uur: Martin Mans, orgel Woensdag 17 juli Sneek, Grote of Martini- ten in 1983. Als sinds 1615 is er sprake van of Sint-Martinuskerk. Na een pauze be- kerk, 20.00 uur: Bernard Winsemius een carillon in de stadhuiskoepel. De meeste gint om 15.30 uur de presentatie van het Vrijdag 19 juli, Dokkum, Stadhuis, 19.00 (gast)beiaardiers verzorgen ook aansluitend jubileumboek dat samen met een cd ter DECEMBER uur: Janno den Engelsman het orgelconcert in de Grote- of Martinuskerk gelegenheid van het jubileum door Or- Woensdag 24 juli Sneek, Grote of Martini- om 20 uur. Geschikte luisterplekken zijn er ganum Frisicum wordt uitgebracht. Woensdag 11, Drachten, Grote Kerk, 20.00 kerk, 20.00 uur: Eddy Mariën rondom het stadhuis en langs het water en De dag wordt muzikaal door alle vier ar- uur: Kerstconcert, organist en koor nog niet Vrijdag 26 juli, Dokkum, Stadhuis, 19.00 terrasjes te vinden. Uniek zijn de ‘schaats’ tistiek adviseurs van Organum Frisicum bekend uur: Jos Vogel banken, voor het stadhuis, het keerpunt van opgeluisterd: Theo Jellema, Jochem Maandag 16, Leeuwarden, Evangelisch Lu- Woensdag 14 augustus, Sneek, Grote of de elf-stedentocht. Door het jaar heen wordt Schuurman, Broer de Witte en Peter therse Kerk, 19.00 uur: Kerstconcert door Martinikerk, 20.00 uur: Boudewijn Zwart het carillon wekelijks bespeeld op de vrijdag- van der Zwaag. Daarnaast werken ook leerlingen van muziekschool Doedab Vrijdag 16 augustus, Dokkum, Stadhuis, avond van 19 tot 20 uur door stadsbeiaardier stadsbeiaardier Auke de Boer en fluitiste Donderdag 26 (Tweede Kerstdag), Bols- 19.00 uur: Gijsbert Kok Auke de Boer. Via de balie van het stadhuis is Janine Lenior mee. ward, Martinikerk, 15.00 uur: Martin Mans, Woensdag 21 augustus, Sneek, Grote of het mogelijk om verzoeken voor beiaardspel orgel Martinikerk, 20.00 uur: Dirk S. Donker in te dienen of via [email protected]

De Friese Orgelkrant en Orgelagenda 2019 www.organumfrisicum.frl

De Friese Orgelkrant en de Friese Orgelagenda worden stichting steunt – door een eenmalige of periodieke De Stichting Organum Frisicum beschikt over een websi- jaarlijks uitgegeven door de STICHTING ORGANUM schenking, door een erfstelling of door een legaat – in te: www.organumfrisicum.frl. Deze is opgezet door de FRISICUM, die in 1994 is opgericht. In 2019 komt de beginsel aftrekbaar voor de belasting dan wel belasting- gebroeders Foppe en Luuk Duursma en kan ook worden Friese Orgelkrant voor de 22e keer uit. Alle orgelconcer- vrij (geen successierechten). gebruikt om met het stichtingsbestuur en de webmasters ten in Friesland van Pasen tot en met Nieuwjaar staan te communiceren. Met vragen of opmerkingen naar aan- in de Friese Orgelagenda. Volgens haar statuten heeft De Friese Orgelkrant verschijnt éénmaal per jaar en is leiding van de Friese Orgelkrant kunt u ook terecht bij de stichting Organum Frisicum ten doel: “...het instand- opgemaakt door Flevodruk B.V. te Harlingen. De redac- mw. J. de Vries in Veenwouden. houden en bevorderen van orgelconcerten in Friesland tie van de Friese Orgelkrant bestaat uit Theo Jellema, De Stichting Organum Frisicum organiseert elk jaar dien voorts hetgeen met één en ander rechtstreeks of zij- Johan Sjoukema, Keimpe van der Wal, en hoofdredac- verse orgelactiviteiten, waarvan in deze krant medede- delings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn, teur Peter van der Zwaag. Vaste medewerkers zijn onder ling wordt gedaan. In samenwerking met de Friese Pers alles in de ruimste zin des woords”. De stichting tracht meer Folkert Binnema, Auke de Boer en Victor Timmer. Boekerij heeft zij het boek ‘Vijf eeuwen Friese orgel- haar doel onder meer te verwezenlijken door publicitaire Ook ‘externe medewerkers’ leveren veelal een bijdrage. bouw’ dat een overzicht van het Friese orgelbezit biedt, middelen, het bieden van een platform voor coördinatie De foto’s in de Friese Orgelkrant worden meestal door uitgegeven. Auteur is Jan Jongepier. Voor meer informa- en het jaarlijks uitbrengen van een Friese orgelagenda diverse (amateur)fotografen gemaakt. De namen van de tie over deze activiteiten kunt u onze website bezoeken voor een heel seizoen. De Stichting Organum Frisicum is fotografen zijn zoveel mogelijk bij de foto’s vermeld. De of bellen met onze administratrice: mevrouw J. de Vries, een culturele Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI). belangrijkste is Riemer Gerard van der Veen (www.fo- Pluimzegge 6, 9269 MA Veenwouden; telefoon: 0511 – Daardoor zijn alle manieren waarop u het werk van de tofenderlee.com). 476042.

Ik meld mij aan als donateur van de STICHTING ORGANUM FRISICUM:

Dhr. / Mw. (naam)

Adres

Postcode Woonplaats

Voor een bedrag van tenminste € 15,00 bent u donateur van de Stichting Organum Frisicum. U geniet dan korting bij deelname aan haar activiteiten. U kunt een bedrag van € 15,00 of meer overmaken naar IBAN NL 64 INGB 0002 377793 ten name van Stichting Organum Frisicum, Pluimzegge 6, 9269 MA Veenwouden (onder vermelding ‘donatie’). pagina 16 Friese Orgelkrant 2019 2019 Friese Orgelkrant pagina 17 In gesprek met oud-bestuurslid Mieke Trip Mieke Trip is een echte Groningse en daarnaast een echte orgelliefhebber. Vanwege haar belangstelling voor het orgel bezocht en bezoekt ze nog steeds regelmatig orgelconcerten. Haar bezoeken aan orgelevenementen bleven in Fryslân niet onopgemerkt en al spoedig werd ze gevraagd om bestuurslid van Stichting Organum Frisicum te worden. Daar had Mieke wel oren naar en zo is zij van 2005 tot september 2009 bestuurslid van Organum Frisicum geweest. In 2004 maakte zij actief het tienjarig jubileum van Organum Frisicum mee. In de Friese Orgelkrant 2005 schreef zij een persoonlijke impressie van het jubileum dat in de Friese hoofdstad werd gevierd. Dat jaar werd zij ook officieel bestuurslid van de Stichting Organum Frisi- cum. Op de vergadering van juli 2009 gaf zij te kennen haar bestuurslid- maatschap te willen beëindigen. Van 2006 tot 2009 was zij tevens lid van de redactie van de Friese Orgelkrant. In de Friese Orgelkrant 2009 staat zij voor het laatst als redactielid vermeld. Enkele jaren vóór 2006 vermeldt het colofon van de Friese Orgelkrant haar al als medewerker. In de late zomer van 2009 kwam er dus een einde aan de combinatie Mieke Trip en Organum Frisicum. Medio oktober 2018 had ik met Mieke Trip én haar moeder een gesprek over hoe het haar sindsdien is vergaan.

Het Schnitger/Freytag-orgel (1696 / 1809) in de Protestantse Kerk van Noordbroek. (Foto: Ineke Elzinga, Hoogezand)

opleiding tot huisarts kwamen wij in Fryslân privé. Ik kan me nog herinneren dat ik in het te wonen. begin les kreeg aan de hand van een me- Van jongs af aan ben ik met muziek opge- thode, geschreven door de Friese organist groeid. Dat was bij ons thuis eigenlijk een Harke Iedema. In totaal heb ik van de uitste- vanzelfsprekendheid. Vooral van mijn moe- kende orgelleraar Harry de Groot zeventien ders kant zit muziek in de genen”. jaar les gehad, van 1982 tot 1999, dus ook nog tijdens mijn studietijd te Groningen”. Moeder Trip vult aan: “Bij ons thuis stond vroeger een mooi harmonium. En als we bij 3. Hoe kijk je terug op je jaren in mijn ouders op bezoek waren, dan speelde Dronryp en je tijd als bestuurslid de vier-/vijfjarige Mieke altijd even op het or- van Organum Frisicum? gel. Zij probeerde bekende versjes te spelen Mieke: “Met heel veel plezier. Dronryp is een en probeerde bepaalde klanken uit. Dat har- mooi dorp, dat overigens qua voorzieningen monium bevindt zich nu in het openluchtmu- en dan vooral het winkelbestand achteruit seum in Warffum”. gehold is. Heel jammer. Twee van mijn vier Mieke: “Op de basisschool ging ik naar AMV. kinderen zijn er geboren. Zij zijn er opge- Het fraaie Bader-orgel (1657) in de Salviuskerk van Dronryp (Dronrijp). Dat deed eigenlijk iedereen wel in mijn om- groeid en hebben er hun eerste jaren door- (Foto: Riemer G. van der Veen, Leeuwarden; fotofenderlee.com) geving. Toen dat na een paar jaar was af- gebracht. gelopen, kon je verder maar dan moest je Door mijn werk als bestuurslid van Organum 1. Hoe kwam het dat je in 2009 als lidmaatschap van Organum Frisicum was er een instrument kiezen. Ik was in die tijd weg Frisicum heb ik opnieuw ervaren dat ik voor- bestuurslid van Organum Frisicum medio 2009 niet meer. van Berdien Stenberg en dus wilde ik graag al een doener ben. Als orgelliefhebber speel stopte? dwarsfluit spelen. Jammer genoeg mocht dat je graag elke dag, ook al komt dat er niet al- Mieke: “Toen we onze studie aan de Rijks- 2. De tijd vóór je in Friesland woon- niet omdat wij thuis een orgel, een Eminent, tijd van. Maar van het samen met anderen universiteit van Groningen hadden afgerond, de, waar speelde die zich af? Waar hadden staan. Ik moest eerst maar op dat organiseren van concerten en excursies, kwamen we in Friesland terecht. In 2000 gin- ben je geboren en opgegroeid? En orgel spelen. daar geniet ik echt van. Je doet samen iets gen we in Leeuwarden wonen. Mijn partner hoe is belangstelling voor het orgel Mijn broer had ook orgelles, maar in tegen- concreets. ging als advocaat in Leeuwarden aan de ontstaan? stelling tot mijn broer kreeg ik een klassieke In 2000 kreeg ik voor het eerst met Organum slag en ik ging de voortgezette opleiding tot Mieke Trip: “Ik ben geboren en getogen in opleiding. Daarom werd er na enige tijd een Frisicum te maken als deelnemer aan de huisarts doen, in Heerenveen en Drachten. Veendam. Mijn ouders hadden daar een tweede orgel, zonder pedaal, aangeschaft. open speeldag en in 2001 nam ik voor het Vanaf 2003 tot 2007 hebben we in Dronrijp zaak in elektrische apparatuur. Na de mid- Op een kerkorgel moest ik met pedaal leren eerst aan een orgelexcursie in Fryslân deel. gewoond. Drie kinderen zijn in Fryslân gebo- delbare school ging ik in de stad Groningen spelen. Dat gebeurde in de plaatselijke vrij- Ik maakte kennis met kerkorgels in plaatsen ren, de jongste werd geboren in Wildervank. aan de RUG studeren, Eerst een jaartje bi- gemaakt gereformeerde kerk. Naarmate de als Stiens en Holwerd. Ik ging parttime aan de slag als waarnemend ologie, omdat ik uitgeloot werd voor de stu- orgellessen vorderden moest ik ook thuis het Nadat ik in 2005 bestuurslid geworden was, huisarts in de regio. Daardoor had ik vol- die geneeskunde, maar het jaar daarop kon pedaalspel kunnen oefenen en daarom werd organiseerde ik de orgelexcursies in 2005 en doende tijd om in het bestuur van Organum ik overstappen naar mijn eerste voorkeur, ‘mijn’ orgel vervangen door een Content-or- 2007, alsook het donateursconcert van 2007 Frisicum zitting te nemen”. de studie geneeskunde. Op de middelbare gel met pedaal. in Wirdum. school leerde ik mijn echtgenoot kennen. Jarenlang heb ik les gehad van Harry de Het geeft een goed gevoel als zulke evene- In Friesland ging Mieke verder met orgelles- Door zijn werk en mijn eigen aanvullende Groot, eerst vanuit de muziekschool en later menten bij een grote groep orgelliefhebbers sen: eerst bij Eeuwe Zijlstra, organist van de aanslaan. Grote Kerk in Harlingen en daarna bij Kees Eenmaal terug in Groningen ben ik daarom Nottrot, organist van de Martinikerk in Bols- lid van de orgelcommissie in Noordbroek ge- ward. Zodoende belandde zij ook in de groep worden en in 2017 heb ik me bij de Stichting trouwe bezoekers van orgelconcerten, want Orgelstad Groningen aangemeld als vrijwil- regelmatig ging zij naar de concerten in de liger voor het Schnitgerfestival. In 2018 ben kerk waar zij les op het orgel had. ik bestuurslid van de Stichting Groningen Naarmate de jaren voorbijgingen, groeide de Orgelstad geworden.” wens om zelf een eigen huisartsenpraktijk te beginnen. Toen zich de kans in haar geboor- 4. Je bent nu actief in de Groninger teplaats voordeed en haar man zich voor zijn orgelwereld. Hoe is dat gegaan en werk ook in Groningen kon vestigen, was de wat houden je activiteiten precies keus snel gemaakt. Het bloed kruipt waar het in? niet gaan kan. Mieke: “Na onze verhuizing naar Wildervank Mieke verhuisde met haar gezin naar Wilder- heb ik zo’n vier à vijf jaar lang geen orgel- vank. De afstand en de drukte van een nieuw les gehad. Toen de verbouwing van ons huis gestarte huisartsenpraktijk noopten Mieke en de start van mijn huisartsenpraktijk echt om te stoppen als bestuurslid van Organum achter de rug waren, ben ik in 2011 weer met Frisicum. lessen begonnen. Eerst bij Henk de Vries En zo kwam er een einde aan de relatie tus- in Zuidbroek en daarna bij Leonore Lub in sen Mieke Trip en Organum Frisicum. Na- Noordbroek. Bij haar volg ik nu nog steeds tuurlijk niet rigoureus, want zij bezoekt nog orgellessen. regelmatig concerten en excursies van Or- Het Van Oeckelen-orgel (1864) in de Protestantse Kerk te Muntendam. In 2004 werd het orgel door de Via Leonore raakte ik betrokken bij het werk ganum Frisicum maar tijd voor het bestuurs- Leeuwarder orgelmakerij Bakker & Timmenga gerestaureerd. (Foto: Ineke Elzinga, Hoogezand) van de orgelcommissie Noordbroek. Aan- pagina 16 Friese Orgelkrant 2019 2019 Friese Orgelkrant pagina 17

vankelijk zat ik vooral achter de kassa bij terview, JSJ] de concerten, maar al gauw assisteerde ik Mieke: “In het zomerseizoen bezoek ik toch bij het stemmen van het orgel en sinds kort wel zo’n drie orgelconcerten per week. Mijn denk ik ook mee over de programmering. moeder gaat regelmatig met me mee. Mo- Nadat ik als vrijwilliger, gastvrouw en cais- menteel volg ik net als vroeger de meeste sière bij het Schnitgerfestival had gewerkt, concerten in de provincie Groningen. Als je werd ik het afgelopen jaar als bestuurslid orgelles hebt van docenten uit de omgeving, van de Stichting Groningen Orgelstad ge- dan is de gang naar hun concerten gemak- vraagd. Ik heb enthousiast ‘ja’ gezegd. kelijk. Dat was in Fryslân ook zo: naast de Na een orgelloze periode ben ik in Gronin- concerten die voortvloeiden uit mijn be- gen weer helemaal terug in orgelland. Als stuurslidmaatschap van Organum Frisicum, doener voel ik me er goed bij. bezocht ik regelmatig concerten van Eeuwe Inmiddels begeleid ik ook weer kerkdiensten. Zijlstra in Harlingen en van Kees Nottrot in Op mijn zeventiende begeleidde ik voor het Bolsward. Nu zijn bezoeken aan Zuidbroek eerst met enige regelmaat diensten in de en Noordbroek een regelmatig gebeuren. Ik Lutherse Kerk van Wildervank met een Ver- heb trouwens ook veel opnamen van con- schueren-orgel uit 1960. Dat was een unit- certen. Vroeger nam ik zelf wel concerten op, orgel met elektrische tractuur. De kerk staat tegenwoordig krijg ik opnamen van anderen”. momenteel te koop. Later ben ik organiste Moeder Trip: “Het afgelopen jaar heb ik sa- geweest in Oude Pekela, in de Hervormde men met Mieke een paar concerten van de Kerk waar ik ook les had van Harry de Groot, Bach-estafette 2018 bezocht en we zijn ook en in de Hervormde Kerk van Wildervank. Ik mee geweest met de voorjaarsexcursie langs ben toen betrokken geraakt bij een poging Franeker, Harlingen, Bolsward en Sneek. het in slechte staat verkerende Meijer-orgel Onze eerste voorkeur ligt bij het min of meer te restaureren. Inmiddels heb ik een enthou- traditionele klassieke repertoire en dan voor- siaste groep mensen om mij heen verzameld al bij Bach en de Franse laat-romantici. Dat om dit project goed van de grond te tillen. geldt voor ons allebei. Wat dat betreft zitten Momenteel speel ik regelmatig diensten in we op één lijn. Moderne muziek ligt ons min- de Protestantse (voorheen Hervormde) Kerk der.” van Muntendam. Als orgelliefhebber functio- neer ik dus weer volop in de regio van mijn 6. Hoe zie jij de toekomst van het roots.” orgel en de orgelcultuur? Heb je nog tips in dat verband voor Organum 5. Je bent samen met je moeder een Frisicum? trouwe bezoeker van orgelconcer- Mieke: “De toekomst van het orgel is over- ten in het Noorden des lands. Hoe al in Nederland een punt van aandacht en vaak gaan jullie ongeveer en waar een uitdaging. Op de muziekscholen is de ligt jullie interesse vooral? belangstelling voor orgellessen dramatisch Moeder Trip: “De bezoeken aan orgelconcer- teruggelopen. Ook door verminderde kerk- ten zijn begonnen met mijn man. Tijdens de gang komen kinderen minder met het orgel laatste jaren van de middelbare school had in aanraking. Waar de kerk nog wel bezocht Mieke orgelles op het Van Oeckelen-orgel wordt, moet je maar afwachten of er nog wel in de hervormde kerk van Oude Pekela, een orgel klinkt. nog steeds van Harry de Groot. Haar vader Het is een brede problematiek: op (de christe- reed haar altijd. En toen is ook geleidelijk de lijke) basisschool wordt er niet of nauwelijks traditie gegroeid dat vader en dochter or- meer een lied van de week ingestudeerd, het gelconcerten in de regio gingen bezoeken. onderwijzend personeel heeft geen aanteke- Zij waren vooral frequente bezoekers van ning muziek meer en klassieke muziek is ‘uit’ de concerten van Charles de Wolff en Piet en saai. Het volgen van AMV is geen nor- Wiersma”. [Zie noten aan het eind van het in- maal verschijnsel meer zoals dat voorheen

Otto Roelofsen, voormalig voorzitter van Organum Frisicum, overhandigt in 2012 te Sexbierum het eerste exemplaar van de Friese Orgelkrant aan burgemeester Fred Veenstra van de voormalige gemeente Franekeradeel. (Foto: Ad Fahner, Leeuwarden)

wel het geval was en de meeste kinderen educatie van jongeren. hebben geen ‘oefenhouding’ meer: als zij O ja, ik wil nog een detail kwijt: als het eerste enige muzikale belangstelling hebben, willen exemplaar van de Friese Orgelkrant wordt ze vaak snel resultaat zien en niet moeizaam aangeboden dan moet dat weer met een or- oefenen op een complex instrument als het gelpijp gebeuren, zoals de vroegere voorzit- orgel. Daar komt nog bij dat de muzieklessen ter Otto Roelofsen dat altijd deed. Ik vond dat niet voor iedereen betaalbaar zijn. beslist wat hebben, dus die gewoonte moet Toch moet de belangstelling voor klassieke weer opnieuw ingevoerd worden!” muziek vooral thuis en op school bijgebracht worden, want hoe eerder kinderen met klas- JOHAN SJOUKEMA sieke muziek in aanraking komen, hoe beter. Aanvulling door culturele stichtingen als * noot: Charles de Wolff (1932-2011) werd ge- Organum Frisicum met laagdrempelige edu- boren in Onstwedde. Hij was van 1966 tot 1989 catieve activiteiten zullen daarnaast nodig vaste dirigent van het Noordelijk Filharmonisch blijven. Orkest, voorloper van het Noord-Nederlands Or- Dus het werk van Organum Frisicum is juist kest, en van 1965 tot 1983 dirigent van de Ne- in deze tijd meer nodig dan ooit. derlandse Bachvereniging als voorganger van de Naast het uitbrengen van de Friese Orgel- in 2018 teruggetreden Jos van Veldhoven (JSJ). krant, het organiseren van concerten en ex- ** noot: Piet Wiersma (1946-2003) werd gebo- cursies, zal het werk in toenemende mate ren in Aduard, studeerde orgel bij Wim van Beek Moeder en dochter Mieke Trip bij het Van Oeckelen-orgel in Muntendam. gericht moeten zijn op behoud en bescher- en was sinds 1983 organist van de Grote Kerk in (Foto: Ineke Elzinga, Hoogezand) ming van het orgelbezit én op de muzikale Monnickendam (JSJ). Samenspel Tsjerkepaad – Organum Frisicum Stichting Tsjerkepaad probeert in de zomermaanden op gedeelte, ook cultuurhistorisch gezien, waardevolle mo- welke kerken meedoen, zaterdagmiddag zoveel mogelijk kerken open te hebben. numenten. In deze kerken bevinden zich vaak prachtige verwijzen wij u naar In 2019 is dit het geval van 6 juli tot en met 14 september. orgels die de moeite waard zijn om te gebruiken en om be- onze website: www. Vele vrijwilligers maken dit mogelijk. De laatste jaren zijn er schermd te worden. Wat dit betreft zijn Organum Frisicum tsjerkepaad.nl. Hierop meer dan 250 kerken in Fryslân die meedoen. en Tsjerkepaad elkaars natuurlijke bondgenoten. Grote staat het hele jaar door De bezoekers komen uit heel Nederland, ja zelfs uit het monumentale orgels in grote kerken, maar ook juweeltjes nieuws over kerken in buitenland. Tsjerkepaad wil zo ook bijdragen aan het van orgels in onze kleinere kerken. Fryslân. De jaarlijkse behoud van de kerkgebouwen en de daarbij behorende Er zijn fiets- en wandelroutes langs kerken die meedoen Tsjerkepaadgids, met eveneens veel informatie, is te ver- kunstwerken. In de kerken worden bezoekers hartelijk aan Tsjerkepaad. krijgen in de deelnemende kerken. ontvangen. Er is ruimte voor ontmoeting, bezinning, be- Ook dit jaar gaan we, in samenwerking met Organum Fri- Dit jaar is het thema: “Kerk en Kunst”. zichtiging, soms speciale exposities, en niet te vergeten sicum, door met de nieuwe opzet van speciale orgelmid- Wij hopen ook komend seizoen weer vele bezoekers te orgelspel! dagen verspreid over de hele periode en in diverse regio’s. mogen begroeten. De kerken die hun deuren openen, zijn voor een groot Om meer te weten te komen over allerlei activiteiten en Jan van der Meer, Lid kerngroep Tsjerkepaad pagina 18 Friese Orgelkrant 2019 2019 Friese Orgelkrant pagina 19 Wim de Ruiter: een bijzondere organist en componist met Friese connecties hij als organist wél actief was in zijn Friese periode blijkt uit verschillende krantenartike- len. Toen hij in 1972 afstudeerde kreeg Wim de Ruiter de Prijs voor Compositie. In hetzelfde jaar kreeg hij de eerste prijs bij het organisten-compositieconcours van Zwolle. Dit concours werd gehouden omdat het Schnit- ger-orgel in de Grote Kerk 250 jaar bestond. Over de titel van het door hem gecompo- neerde en op het concours gespeelde werk ontstond enige beroering. “Het was zomaar een motto” zou hij daar later over zeggen in datzelfde interview. Hij noemde het ne- gen minuten durende stuk: Koop geen D.E. (Douwe Egberts). “Het was gewoon maar een naam, vanwege de geheimhouding. De jury maakte er grapjes over. Ik had het beter niet kunnen doen.” In 1976 werkt hij mee aan het NCRV-pro- Foto van de 28-jarige Wim de Ruiter in de Leeu- gramma Zondagavondzang. Hij begeleidt warder Courant van vrijdag 28 april 1972 bij een dan de christelijke zangvereniging Schep- artikel naar aanleiding van zijn eerste prijs op pingsgave uit Witmarsum op het orgel van de het concours te Zwolle. Jouster gereformeerde kerk. Zo was hij ook een van de twaalf organisten die deelnamen In september van dit jaar zal het boek “Orgel- aan het NCRV-radioprogramma Oude orgels bouw na 1945 in Friese kerken” van auteur in Friesland (1978). Hij speelde toen op het Theo Jellema verschijnen. In het boek, dat orgel in Burgum. ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van In 1978 speelde Wim de Ruiter tijdens ‘De de Stichting Organum Frisicum uitkomt, wor- week van de Orgelkunst’ op het orgel van de den de naoorlogse mechanische orgels in Martinikerk in Groningen samen met Peter Friesland voor het voetlicht gebracht. Bij het van de Werf de première van The Variations boek komt ook een cd uit met onder andere on Purcell van Jacques Bank, die volgens werken van Friese organist-componisten als zijn dochter altijd een zeer goede vriend van Piet Post, Jan Jongepier, Gerrit Stulp en Jo- Wim de Ruiter is geweest. han G. Koers. In de zoektocht naar werken Ook vinden we zijn naam terug in het in no- voor de cd werd ook Wim de Ruiter (1943- vember van het vorig jaar uitgekomen Fries 1917) getraceerd. Hij studeerde orgel aan orgelboek ‘Toen kwam het Ahrend-orgel in het muzieklyceum in Amsterdam bij Piet Kee de Hobbe van Baerdt Tsjerke’ van Freark M. en compositie aan het Amsterdams conser- Ringnalda. Hij bespeelde dit nieuwe orgel ter vatorium bij Ton de Leeuw. Later, vanaf 1973 gelegenheid van de ingebruikneming. Wim tot 1995, werd hij aan het Sweelinck Con- de Ruiter begeleidde niet alleen de samen- servatorium docent 20e-eeuwse muziek en zang (Psalm 118: 1, 5 en 10) maar hij bracht compositie elektronische muziek. Ook werd ook het Praeludium en Fuga in c-moll van hij hoofd van de elektronische studio van J.S. Bach ten gehore. dit conservatorium. Hij schreef een aantal composities voor uiteenlopende bezetting, Orgeldocent waaronder twaalf voor orgel, vaak in combi- Wim de Ruiter vestigde zich samen met natie met andere instrumenten of elektroni- zijn vrouw op 5 maart 1970 in Joure aan de sche klanksporen. Zijn composities hebben Sluisdijk nummer 16. Hier werd Eva de Ruiter een speciaal karakter dat ze minder geschikt geboren. Later verhuisde hij naar een nieuw Het programma van de ingebruikname van het Ahrend-orgel december 1978 en januari 1979 in de maakt voor een cd bij het bovengenoemd en groter huis aan Harmen Sytstrastraat. Hij Hervormde Kerk – nu Hobbe van Baerdt Tsjerke – waaraan Wim de Ruiter meewerkte. boek, dat voor een wat breder publiek is ge- werd in Joure ingeschreven als organist-mu- schreven. Hoewel hij niet tot de mainstream sicus van beroep. Hij werkte als docent aan Verschillende muziekstijlen en composi- Wij vroegen Eva wie voor Wim de belangrijk- van Nederlandse organisten behoorde, is de muziekschool Haledo en later ook aan tietechnieken worden toegepast. Anders ste componisten waren. Bach, met stip. Maar Wim de Ruiter beslist een interessant, vak- het conservatorium in Zwolle. De naam Ha- geformuleerd zou men kunnen zeggen dat ook Bartók (muziek voor snaarinstrumenten, bekwaam en begaafd musicus geweest. LeDo is de afkorting van de gemeenten Has- Wim de Ruiter het orgel als klankgenerator slagwerk en celesta). Met componisten uit De bovenstaande gegevens over De Ruiter kerland, Lemsterland en Doniawerstal. Deze gebruikt. Dat resulteerde soms in stukken de romantiek had hij minder. Ook jazzmuziek zijn betrekkelijk eenvoudig op internet te vin- drie gemeenten zijn opgegaan in de huidige die op het eerste gehoor niet direct aanspra- had zijn interesse. Die voorliefde voor Bach, den, maar toen wij hoorden dat hij in Joure gemeente De Fryske Marren, waarvan Joure ken. Sommigen mogen bij het horen van gewoond moest hebben, wilden we meer de hoofdplaats is. Eerdergenoemde Freark een compositie van Wim de Ruiter denken over hem aan de weet zien te komen. M. Ringnalda was destijds als wethouder willekeurige dissonanten te horen, maar dat van Haskerland medeverantwoordelijk voor doet te kort aan het wiskundig aspect van Organist de benoeming van De Ruiter. zijn composities. Daarin zijn ook korte mo- We spraken enkele voormalige Jouster orga- Wim de Ruiter gaf orgelles op het Reil-orgel menten te vinden van improvisatie op een nisten die Wim de Ruiter gekend hebben en in de voormalige Gereformeerde Kerk aan gegeven tonenreeks, waarbij de duur ervan met hem hebben samengewerkt. Bovendien de Harddraversweg. Dit orgel werd voor deze strikt in een aantal seconden wordt voorge- brachten we een bezoek aan zijn dochter kerk nieuw gebouwd en op 21 maart 1968 in schreven. Over het componeren zei hij in bo- Eva de Ruiter. Musicus Wim de Ruiter woon- gebruik genomen. In 1984 werd het gebouw vengenoemd interview: “Ik werk nogal lang- de van 1970 tot 1978 in Joure. Hij werkte ‘De Oerdracht’ betrokken en het orgel is toen zaam, maar ik besteed er ontzettend veel tijd daar aan de muziekschool en gaf er regel- overgeplaatst en uitgebreid, opnieuw door aan. Per jaar komen er zo’n twee, soms drie matig orgelconcerten. de firma Reil. Vanaf 1985 telde het mechani- composities uit mijn handen”. Hij wist dat mo- Dochter Eva werd in Joure geboren en is ju- sche instrument 20 stemmen verdeeld over derne muziek zoals hij die schreef veel men- rist en zangeres. Zij kan zich de tijd in Joure hoofdwerk, rugwerk en vrij pedaal. Het nieu- sen niet aansprak. “Het is veelal een kwestie nog goed herinneren. In Haarlem was hij we kerkgebouw brandde op Goede Vrijdag van luisterervaring. Veel luisteraars zijn in de kerkorganist geweest, maar in Friesland wil- 1994 volledig uit en het Reil-orgel ging ver- romantiek blijven steken.” In zijn vroege wer- de hij dat voorlopig niet. In een interview dat loren. Over zijn lespraktijk zei Wim de Ruiter ken zoals Four minipieces (1969) kun je zijn hij in april 1972 gaf naar aanleiding van zijn in een interview in de Leeuwarder Courant latere voorkeur voor elektronische muziek al prijs voor Compositie aan de Leeuwarder in 1972: “De goeden komen er, de slechten vermoeden. Courant zei hij: “Het is wel fijn om ‘s zondags vallen af. De moeilijkheid is om met de grote Eva de Ruiter heeft aan de elektronische stu- vrij te zijn.” Hij had een grote voorliefde voor tussenmoot iets leuks te doen. Het is een dio levendige herinneringen. Zij mocht soms het orgel als instrument los van de functie kunst om via de lessituatie te komen tot een mee naar die studio, waar haar vader zo in de eredienst en experimenteerde met de persoonlijke ontwikkeling.” Hij zag dat als vaak te vinden was. Het was spannend om klank ervan in zijn composities. Zijn studie een spel, een serieus spel. “Daarom schrijf zelf uit te vinden wat er gebeurde als je aan Het Reil-orgel van 1968 in de Jouster Gerefor- wis- en natuurkunde brak hij al vroeg af om ik zelf ook, dat is eveneens serieus spelen.” de knoppen draaide. Een combinatie van or- meerde Kerk aan de Harddraversweg (vóór de zich aan de muziek te wijden. Hij maakte van gel en soundtracks is te vinden in de com- uitbreiding van 1985) zoals Wim de Ruiter het zijn hobby, de muziek, zijn beroep en van zijn Componist positie Outer Darkness (2007). Het lijkt alsof gekend heeft en er les op heeft gegeven. aanvankelijke studie – met name de astrono- In zijn orgelcomposities wordt het orgel hier hobby en professie samenkomen: een (Foto uit het archief van Theo Jellema, Leeuwar- mie had zijn belangstelling – zijn hobby. Dat behandeld als een concertant instrument. donkere reis door een heelal van klanken. den) pagina 18 Friese Orgelkrant 2019 2019 Friese Orgelkrant pagina 19

Activiteiten van de KVOK in 2019

De Koninklijke Vereniging van Organisten en Kerkmusici is een landelijke vereniging van beroeps- en amateurorganisten en kerkmusici, werkzaam in welk kerkgenootschap dan ook.

De doelstelling van de Vereniging zijn: * De bevordering van het gebruik van het orgel, het orgelspel en de orgelcultuur in het algemeen; * De bevordering van het algemeen peil en de waardering van de Kerkmuziek in het algemeen ten goede kan komen; * De bevordering van een goede opleiding van organisten en kerkmusici; * De behartiging van de rechtspositie van de leden in het algemeen in het georganiseerd overleg in het bijzonder.

De KVOK is uitgeefster van de tijdschrif- architect A. Salm, staat een schitterend, ten Het Orgel, Muziek en Liturgie, de monumentaal huispijporgel. Gebouwd in digitale nieuwsbrief NotaBene en de 2013 door Bernhardt Edskes. Het orgel ZomerAgenda. Bovendien heeft zij een telt 17 stemmen, waaronder 3 tongwer- internet-nieuwssite: www.orgelenkerk- ken. Orgelwerk ‘Stukjes & beetjes’ van Wim de Ruiter gecomponeerd in juni 1971 vanwege een prijsvraag muziek.nl. Om 11.00 uur gaan we naar de dichtbij en opgedragen aan zijn collega van het muziekinstituut HaLeDo, Yme van der Wal. gelegen Sint Jozef Kathedraal, Radesin- Elk jaar organiseert de afdeling Friesland gel 4, waar wij worden ontvangen door maar ook zijn verwijdering van het streng- composities? We weten het niet. In het inter- van de KVOK drie bijeenkomsten. de kathedraal organist Sjoerd Ruisch. In christelijk milieu waarin hij was opgevoed, view met zijn dochter is deze vraag niet aan De eerste heeft op 9 maart j.l. plaatsge- deze kerk staat een totaal ander instru- is te beluisteren in zijn compositie voor orgel de orde geweest. vonden. Dus voor het verschijnen van ment, n.l. een Maarschalkerweerd uit “O Mensch erfreu’ dein’ Sünde gross”, waarin deze krant. 1906. Na ons bezoek aan de Sint Jozef, omgeven door opzwepende klankakkoorden JOHAN SJOUKEMA We hebben een interessante middag be- gaan wij richting centrum. Een ieder die flarden van de bewerking van Bach over dit MARS VAN ‘T VEER leefd in de kerken van Dearsum en Jor- dat wil, kan met ons bestuurslid en stads- koraal te horen zijn. En zijn voorkeur voor werd. beiaardier van Groningen, Auke de Boer, jazz zal ook te maken hebben gehad met het Met dank aan de personen die ons over Wim de In eerstgenoemde kerk staat een mooi mee de Martinitoren in waar hij een be- improvisatorische karakter van deze muziek. Ruiter één en ander hebben verteld: - Bareld éénklaviers instrument van de firma speling verzorgt op de beiaard. Er moet Bosma (archivaris van de gereformeerde kerkge- Adema uit 1870. natuurlijk ook gelegenheid zij om een Meerdere malen componeerde hij thema’s meente in Joure) plus Ben Klinkhammer, Freark Jelle Rollema (ook organist van deze lunch te nuttigen. voor het orgelimprovisatie concours in Haar- M. Ringnalda en Yme van der Wal, voormalige kerk) heeft het orgel gedemonstreerd ‘s Middags is het de bedoeling dat we lem. organisten in Joure én - met name Eva de Rui- met werken van o.a. Mendelssohn, Re- naar de Nieuwe Kerk gaan (Nieuwe Zou de Friese periode van Wim de Ruiter ter met wie wij een uitgebreid interview mochten ger, Lefébure-Wely. Een bijzonder mooi Kerkhof 1). ook nog invloed gehad hebben op zijn latere hebben. register is de Fluit Harmoniek 4’ van dit Daar zal om 14.30 uur de organist van orgel. de kerk, Stef Tuinstra, ons het imposante In Dearsum hebben we ook onze jaarver- Timpe-orgel uit 1831 tonen en laten ho- gadering gehouden. ren. Mense Ruiter heeft het orgel in twee Daarna zijn we naar Jorwerd getogen, fasen gerestaureerd. Het majestueuze waar een Van Gruisen-orgel uit 1799 instrument heeft een ware metamorfose staat. Dit instrument is net als het orgel wat betreft klank en kleur ondergaan. van Dearsum onlangs onder handen Zij die deze dag willen meemaken, genomen door de firma Bakker & Tim- worden wel verzocht zich vooraf aan menga. te melden bij onze secretaris J. F. Rol- lema, Buorren 29, 9014 CD Tersoal, tel. In mei maken we als district Friesland, 0515521261, [email protected] . bolsward traditiegetrouw een uitstapje buiten de hinsz-orgel 1781 Friese grenzen. De derde en laatste bijeenkomst van Op zaterdag 25 mei a.s. doen we de stad district Friesland zal in november plaats- Groningen aan. ‘s Morgens om 10.00 uur vinden. Op dit moment is het programma martinikerk zijn we te gast bij de familie Knigge in het nog niet helemaal rond. Via NotaBene z.g.n. Zwitserse huis, aan de Heresingel en de mailbox zal het t.z.t. wereldkundig 20.00 uur internationale serie 2019 13. worden gemaakt. In dit prachtige huis, gebouwd in 1894 naar een ontwerp van de Amsterdamse JAN F. STERENBERG 18 • 06 jos van der kooy & kees nottrot 25 • 06 jan hage 02 • 07 matthias havinga 09 • 07 marco den toom 16 • 07 jean-baptiste monnot rouen 23 • 07 gert van hoef 30 • 07 everhard zwart • birmingham/londen 06 08 thomas trotter KERKORGELS • • nieuwbouw 13 08 martin mans • restauratie • new york • onderhoud 20 08 stephen tharp • stemmen 27 • 08 minne veldman Vraag vrijblijvend inlichtingen • verzoekprogramma 03 09 jos van der kooy Vreeweg 49 8071 SJ Nunspeet toegang € 10 Tel. 0341 25 24 84 Hervormde Kerk Zuidwolde (Dr.) www.hendriksen-reitsma.nl Uitbreiding met zelfstandig pedaal en bolsward hinsz-orgel hinszorgelbolsward.nl [email protected] uitbreiding 2e klavier. pagina 20 Friese Orgelkrant 2019 2019 Friese Orgelkrant pagina 21 Deelnemende kerken aan Oargelpaad 2019

REGIO NOORD-WEST REGIO ZUID-WEST Engwierum, PKN (Hervormd) REGIO MIDDEN Van Dam, 1823 13 juli 2019 6 juli 2019 Ferwert (Ferwerd), 13 juli 2019 27 juli 2019 20 juli 2019 Sint Martinustsjerke 3 augustus 2019 10 augustus 2019 10 augustus 2019 Adema, 1873 / Verschueren, 1983 17 augustus 2019 31 augustus 2019 24 augustus 2019 Hallum, Sint Maartenkerk 7 september 2019 Van Gruisen, 1811 Achlum, Getrudiskerk Balk, It Breahûs Hiaure, PKN (Hervormd) Akkrum, Terptsjerke Van Dam, 1854 Lohman, 1843 Flaes, 1886 Van Oeckelen, 1856 Berltsum, Koepelkerk Balk, Sint Ludgeruskerk (RK) Holwerd, Doopsgezinde kerk Aldeboarn, Doelhôftsjerke Mittenreither, 1780 Gebr. Adema, 1906 Bakker & Timmenga, 1906 Van Dam, 1779 Bitgum, St. Martinuskerk Broek, Broekster Tsjerke Holwerd, Sint Willibrorduskerk Aldtsjerk (Oudkerk), Pauluskerk Van Oeckelen, 1861 Mart Vermeulen, 1907 Scheuer, 1852 Bakker & Timmenga, 1883 Bolsward, Martinikerk Haskerhorne, PKN (Hervormd) Jistrum, Sint Petruskerk Bears, Mariakerk Hinsz/Van Dam, 1781/1861 Kas 1760, binnenwerk ca. 1760, Van Dam, Hoornbeeck (?), ca. 1715 Van Dam, 1880 Burgwerd, Johanneskerk 1873 Kollum, Maartenskerk (HK) Boazum, Maartenskerk Schwartzburg, 1735 Hemelum, Nicolaaskerk Van Gruisen, 1841 Heineman, 1783 / Knol, 1791 Dronrijp, Salviuskerk Van Dam, 1843 Kollum, Oosterkerk (GK) Dearsum, Nicolaaskerk Gebr. Bader, 1657 Hindeloopen, Sint Gertrudiskerk Fonteyn & Gaal, 1969 Gebr. Adema, 1875 Easterein (Oosterend), Martinikerk Van Dam, 1813/1868 Metslawier, Doarpstsjerke Friens, PKN (Hervormd) Hardorff, 1870 It Heidenskip, PKN (Hervormd) Radersma / Van Dam, 1819 Van Gruisen, 1819 Easterlittens, St. Margarethakerk Bakker & Timmenga, 1909 Morra, Sint Johanneskerk Grou, Sint Piterkerk Hardorff, 1867 Joure, de Oerdracht Schwartzburg, 1740 Van Dam, 1853 Franeker, Martinikerk Reil, 1997 Oosternijkerk, Sint Ceciliakerk Idaerd, Gertrudiskerk Van Dam, 1842 Joure, Doopsgezinde kerk Hillebrand, 1813 / Van Gruisen, 1831 Van Dam, 1806 Hichtum, PKN (Hervormd) Van Dam, 1858 Twijzel, Petruskerk Leeuwarden, Doopsgezinde kerk Van Gruisen, 1795 Joure, Hobbe van Baerdt Tsjerke Bakker & Timmenga, 1904 Strumphler, 1786 / Van Dam, 1858 Hitzum, Prot. Kerk (HK) Ahrend, 1978 Waaxens (D), Thomaskerk Leeuwarden, Dorpskerk Huizum Van Dam, 1855 Langweer, PKN (Hervormd) Bakker & Timmenga, 1925 Van Dam, 1849 Lollum, PKN (Gereformeerd) Van Dam, 1784 Westernijtsjerk, St. Oswalduskerk Leeuwarden, Adema, 1890 Molkwerum, Lebuinuskerk Bakker & Timmenga, 1880 Evangelisch Lutherse Kerk Longerhouw, PKN (Hervormd) 2e helft 17e eeuw / Van Dam, 1873 Van Dam, 1869 Van Dam, 1868 Oosthem, Johanneskerk Leeuwarden, Lytsewierrum (Lutkewierum), Van Gruisen, 1838 Grote of Jacobijnerkerk Gertrudiskerk Sint Nicolaasga, Sint Nicolaaskerk Müller, 1727 Van Dam, 1870 L. Ypma, 1871 REGIO ZUID-OOST Leeuwarden, Sint Bonifatiuskerk Makkum, Van Doniakerk Sneek, Doopsgezinde kerk Cavaillé-Coll, 1887 Naber, 1848 Scheuer, 1847 20 juli 2019 Leeuwarden, Waalse kerk Marssum, Sint Pontianuskerk Stavoren, Nicolaaskerk 3 augustus 2019 Schwartzburg, 1740 Van Gruisen, 1803 Wiebe Meijes en Meije Wiebes, 1786 24 augustus 2019 Mantgum, Mariakerk Minnertsga, Meinardskerk Workum, Sint Gertrudiskerk 7 september 2018 Van Dam, 1879 Robustelly, 1785 Jan Harmens, 1697 + Künckel, 1784 Raerd, Laurentiuskerk Nijland, Nicolaaskerk Workum, Sint Werenfriduskerk De Knipe, Nij Brongergea Tsjerke Hillebrand, 1816 Van Gruisen, 1840 P.J. Adema & Zonen, 1885 Bakker & Timmenga, 1919 Reduzum, Vincentiuskerk Oosterbierum, St. Joristsjerke Woudsend, De Karmel Donkerbroek, Geref. Kerk Van Gruisen, 1785 Van Dam, 1868 Scheuer, 1829 / Bakker & Timmenga, 1938 Bakker & Timmenga, 1920 Stiens, Sint Vituskerk Oudebildtzijl, Julianakerk Woudsend, Sint Michaëlkerk Donkerbroek, Laurenskerk (HK) Van Dam, 1830 Bakker & Timmenga, 1896 Van Gruisen, 1811 Verhofstadt, ca. 1721 Warstiens, PKN (Hervormd) Ried, PKN (hervormd) Wyckel, Vaste Burchtkerk Drachten, Doopsgezinde kerk Bakker & Timmenga, 1884 Franssen, 1713 / Van Dam, 1829 Bakker & Timmenga, 1900 Van Dam, 1857 Warten, PKN (Hervormd) Schettens, PKN (Hervormd) Heerenveen, Heilige Geestkerk Van Dam, 1874 Van Oeckelen & Zonen, 1891 Gebr. Adema, 1867 Wirdum, Sint Martinuskerk Schraard, PKN (Hervormd) Nijega, PKN (Hervormd) Van Dam, 1790 / Hardorff, 1873v Vermeulen, 1911 Bakker & Timmenga, 1894 Sexbierum, Sixtuskerk REGIO NOORD-OOST Noordwolde, Prot. Kerk Bakker & Timmenga, 1924 Van Dam, 1876 Tirns, Tirnserkerk 6 juli 2019 Oldeberkoop, Bonifatiuskerk Bakker & Timmenga, 1909 27 juli 2019 Scheuer, 1858 / Van Dam, 1919 Tjerkwerd, Sint Petruskerk 17 augustus 2019 Oosterwolde, Dorpskerk Van Dam, 1851 31 augustus 2019 Noorman, 1866 Tzum, Johanneskerk Opeinde, PKN (Gereformeerd) Hinsz, 1764 Blije (Blija), Sint Nicolaaskerk Steendam, 1989 Tzummarum, Sint Martinustsjerke Van Dam, 1870 Oud-Duurswoude (Wijnjewoude), Van Dam, 1878 Brantgum, Herv. Kerk PKN (Hervormd) Wijnaldum, Andreaskerk Hardorff, 1878 F.C. Schnitger, ca. 1723 Van Dam, 1869 Buitenpost, Mariakerk (HK) Oudega (Sm.), Sint Agathakerk Witmarsum, Koepelkerk Van Dam, 1877 Van Dam, 1875 Van Dam, 1855 Dokkum, Bonifatiuskerk (RK) Scherpenzeel, Prot. Kerk Wommels, Jacobikerk Van Dam, 1883 Van Dam, 1881 Radersma, 1847 Dokkum, Steggerda, Prot. Kerk (HK) Wons, PKN (Hervormd) Grote of Sint Martinuskerk Flentrop 1977 Bakker & Timmenga, 1891 Flentrop, 1979 Ter Idzard, Bonifatiuskerk Ysbrechtum, Sint Martinuskerk Driezum, PKN (Hervormd) Jan van Gelder, 1895 (?) Hardorff, 1866 Hinsz, 1781/1782 Wolvega, Kerk op de Hoogte Drogeham, Maranathakerk Schwartzburg, 1733 Nijsse, 1994 2019 Noord-West: 13 juli 2019 27 juli 2019 10 augustus 2019 31 augustus 2019 Zuid-West: 6 juli 2019 20 juli 2019 10 augustus 2019 24 augustus 2019 Noord-Oost: 6 juli 2019 27 juli 2019 17 augustus 2019 31 augustus 2019 Zuid-Oost: 20 juli 2019 3 augustus 2019 24 augustus 2019 7 september 2019 Midden: 13 juli 2019 3 augustus 2019 17 augustus 2019 7 september 2019 pagina 20 Friese Orgelkrant 2019 2019 Friese Orgelkrant pagina 21 Het oudste Jirnsumer orgel November dit jaar zal het precies 150 jaar geleden zijn, dat het Van Dam- orgel uit de Mauritiuskerk in Jirnsum in gebruik werd genomen. Maar inmiddels staat het instrument daar al lang niet meer: in 2010 is de kerk gesloten en twee jaar later werd het orgel verkocht aan de Dorpskerk van Zoeter- woude. Daar werd het herplaatst en kreeg het de status van rijksmonument, waarmee de toekomst van het fraaie instrument veiliggesteld was.

De orgelcommissie van Zoeterwoude laat firma Knipscheer te Amsterdam. Dit instru- het jubileum in november niet ongemerkt ment werd in 1635 gebouwd door orgelma- voorbijgaan. Vandaar dat organist Jelle Rol- ker Anthonie Verbeeck voor de kerk van Fer- lema en ondergetekende uitgenodigd zijn werd. In 1709 verhuisde het naar Jirnsum. om de feestelijke viering met respectievelijk In de ‘Orgel-encyclopedie’ is te vinden dat orgelmuziek en een klein toespraakje op te Knipscheer in 1869 – dus een jaar na de luisteren. Nu kun je voor de inhoud van zo’n aankoop van het Verbeeck-orgel – een nieuw toespraak een beroep doen op het uitvoe- orgel levert aan de gereformeerde kerk van rige rapport dat orgeladviseur Jan Jongepier Marrum. In 1913 verhuist dit instrument naar in 1991 heeft geschreven, maar de inhoud de gereformeerde kerk van Tzum en in 1956 daarvan is eigenlijk al wel bij iedereen be- naar de Vrijgemaakt Gereformeerde Kerk kend: ook in Zoeterwoude hebben ze een van Blija. Daar staat het nu nog. Volgens de kopie. Leuker is het om iets te ontdekken wat encyclopedie is er bij de bouw gebruik is ge- nog niemand wist. En dat is gelukt. maakt “van ouder pijpwerk van verschillende herkomst”. In het kerkelijke archief van Jirnsum, nu in het Historisch Centrum Leeuwarden, bevinden De link is gauw gelegd: het zou maar zo kun- zich onder andere “Notulen van vergaderin- nen zijn dat dat oudere pijpwerk voor een gen van de kerkvoogden met de Hervormde deel afkomstig is uit het vroegere Verbeeck- floreenplichtigen” (inv.nr. 40). In een vergade- orgel van Jirnsum. Overigens gebruikte ring van 29 september 1868 (om 12 uur ’s Knipscheer ook in 1869 een tweedehands middags!) wordt gesproken over de aankoop fluitregister in een nieuw orgel voor Wouden- van een orgel. Het blijkt dat de kerkvoogden berg. Ook daar zou het dus om Jirnsumer twee orgelbouwers om offertes hebben ge- pijpwerk kunnen gaan. vraagd: de Gebroeders Adema en de firma Mocht een van beide orgels ooit weer geres- Van Dam, beide te Leeuwarden. Uiteindelijk taureerd worden of een grote onderhouds- besluit men voor Van Dam te kiezen. Er gaat beurt ondergaan, dan loont het de moeite een delegatie naar Britswerd om het orgel om eens te kijken of de oude pijpen gemaakt aldaar, dat Van Dam net voltooid had, te be- zouden kunnen zijn door de 17e-eeuwse or- kijken en te beluisteren. Was de beslissing gelmaker Anthonie Verbeeck. Zou dat klop- anders uitgevallen, dan had Jirnsum – en nu pen, dan is er meer van het oudste Jirnsu- dus Zoeterwoude – een Adema-orgel gehad mer kerkorgel – en van Verbeeck – bewaard en geen Van Dam. gebleven dan we ooit konden vermoeden. Uit hetzelfde verslag blijkt dat het oude orgel Het Van Dam-orgel (1869) in Jirnsum voor de overplaatsing naar de Dorpskerk van Zoeterwoude. van de kerk in 1868 verkocht wordt aan de WILLEM HANSMA (Foto: Ad Fahner, Leeuwarden) INTERNATIONALE ORGELSERIE 2019 GROTE KERK HARLINGEN (Hinsz-orgel 1776)

14 juni: Eeuwe Zijlstra (Harlingen/Groningen)

28 juni: Tjeerd van der Ploeg (Schagen)

Dat vieren wij met 12 juli: Veronique van den Engh (’s-Hertogenbosch) een ORGELEXCURSIE 26 juli: Eeuwe Zijlstra

Op zaterdag 28 september 09 aug: Linde Mothes (Tromsö, Noorwegen) is er een jubileumexcursie in Dokkum. De aanvang is om 23 aug: Janny de Vries (Groningen) 10.30 uur in de christelijk gereformeerde kerk de Oase.

Na de lunch wordt tot 15.00 Aanvang: Vrijdagavond 20.00 uur. uur de orgelexcursie voortgezet in de Grote of Sint-Marti- Eringa Geluid als team staat voor 48 jaar kennis en ervaring in audio en Toegangsprijs: €10,00 nuskerk. videotechniek. (kinderen tot 16 jaar gratis) • Advies, verkoop en bedrijfsklaar installeren. Na een pauze begint om 15.30 • Draaitafel/vinyl service: optimale afregeling, vernieuwing elementen en naalden. uur de presentatie van het ju- • Streaming audio/video: systeembouw, netwerkcontrole. bileumboek dat samen met www.orgelharlingen.nl een cd ter gelegenheid van • Akoestiek: testmaterialen op voorraad, apparatuur / ruimte matching. Adres Grote Kerk: Kerkpad 3 8861 ES Harlingen het jubileum door Organum • Storingservice, reparaties en revisies: aan alle door Eringa geleverde merken. Frisicum wordt uitgebracht.

De dag wordt muzikaal door Openingstijden alle vier artistiek adviseurs maandag: op afspraak van Organum Frisicum op- dinsdag: 13:00 - 17:30 uur geluisterd: Theo Jellema, Jo- woensdag: 13:00 - 17:30 uur U BENT chem Schuurman, Broer de donderdag: 13:00 - 21:00 uur Witte en Peter van der Zwaag. vrijdag: 10:00 - 17:30 uur VAN HARTE Daarnaast werken ook stads- zaterdag: 10:00 - 17:00 uur beiaardier Auke de Boer en fluitiste Janine Lenior mee. Oostergrachtswal 125a WELKOM! Leeuwarden (achter de Blokhuispoort) Voor meer informatie zie pa- T. 058 213 87 87 | [email protected] | www.eringa.eu gina 5. www.fh.nl / 0517 43 00 43 pagina 22 Friese Orgelkrant 2019 2019 Friese Orgelkrant pagina 23 Orgelhistorie van de Hobbe van Baerdt Tsjerke te Joure In 1644 kreeg Joure een nieuwe protestantse kerk. Hobbe van Baerdt was toen grietman van Haskerland. Hij vond dat de hoofdplaats een kerkgebouw moest hebben dat paste bij de fraaie, forse toren die hij in 1628 had laten bouwen. De bouwplaats was toen aan het eind van de bebouwing in de Midstraat (nu middenin!). De kerkelijke gemeente was in 1593 gesticht. Een handjevol mensen werd in dat jaar schoorvoetend lid. Vrees voor Spaanse invallen bestond nog steeds. Ook de strenge kerkelijke tucht was voor velen een reden om niet lid te worden. ‘Liefhebbers’ waren er genoeg: veel gelovigen maar geen leden.

De eerste voorzanger in Joure was Corne- sedert 1872 in Haskerhorne functioneert, lis Jannes. Hij was ook schoolmeester en van midden 18e eeuw met pijpwerk uit de leerde de Jouster kinderen het ABC, de Tien tweede helft van de 17e eeuw. Dat oudste Geboden, de Geloofsartikelen en het Onze pijpwerk zou best wel eens van Jan Harmens Vader. Resultaten van zijn werk zijn ons niet of Harmen Jans Camp (Camps, Kamp) kun- bekend, maar het moet een schier onmoge- nen zijn. Dat is de voorzichtige mening van lijke taak geweest zijn om kinderen aan de Jan Jongepier, die de laatste restauratie in hand van bovengenoemde ‘leerstof’ het le- 1996 van het orgel in Haskerhorne als advi- zen te leren. seur begeleid heeft. Hij noemt het zelfs een Het oudste Jouster orgel nu sedert 1872 in Has- Door de grote brand van 1939 bleef van de van de mooiste 18e-eeuwse orgels van onze kerhorne. (Foto: Ad Fahner, Leeuwarden) kerk een zwartgeblakerde ruïne over. De pi- provincie. En dat kwam uit Joure! laren stonden nog overeind . Het hele interi- ven de beide manualen kwam een gedenk- eur was verwoest. Van het grote Van Dam- Een Harmens-orgel? plaat op de orgelkast. orgel restten nog de zwarte contouren. De Jan Harmens bouwde ook in Hindelopen Het Van Dam-orgel was een aanwinst voor pijpen waren gesmolten. De toren bleef bijna (1714), Ried (1670), Wirdum (1688), Wor- de Jouster hervormde gemeente, maar ook zonder schade. De preekstoel, de banken en kum, (St Gertrudis,1697) en Sloten (1704, of voor orgelminnend Friesland. Het had vol- stoelen werden tot as. Een ramp voor de ker- 1710). Zijn volledige naam is Jan Harmensz. gens kenners een monumentale waarde. De Exterieur van de Hobbe van Baerdt Tsjerke in kelijke gemeenschap en Joure. Kamp. Hij was organist en orgelbouwer in inwijding gebeurde op zondag 24 februari Joure. (Foto: Jan Lammertsen, Joure) Berlikum. Het ware verhaal over dat eerste 1872 door ds. Fortijn en de eigen organist Vier orgels orgel van Joure blijft in het verborgene. Jan L. van Albada mocht het inspelen; die was De bouw van de kerk moet een enorm karwei De orgelhistorie van de Hobbe van Baerdt- Jongepier: “De orgelkas heeft misschien toen sedert 1857 hoofd van de Burgerschool geweest zijn. Vooral de houten tongewelven Tsjerke betreft vier orgels. Bijna honderd oorspronkelijk een andere bestemming ge- tot zijn pensioen in 1886. Tot dan heeft hij de die het interieur dekken zullen de uiterste in- jaar na het ontstaan van de Hervormde gehad. De klaviatuur zou aan de voorkant ge- gemeentezang begeleid en na hem kwam spanning van de bouwers gevergd hebben. meente in Joure kwam het eerste orgel in die zeten hebben, dat is namelijk nog te zien. Greelt Jurjen Beerske. Geen schoolmeester, Het dubbele kapwerk rustte op 21 pilaren kerk. Dat was in 1691, misschien zelfs eer- De onderkas werd aan de onderkant inge- maar bakker met grote culturele belangstel- die ook onder het middengedeelte stonden. der. Dat valt o.a. op te maken uit het feit dat kort en het klavier werd aan de achterzijde ling. Het orgel voldeed aan alle eisen. Het De bouw duurde van 18 maart 1644 tot eind in dat jaar meester Beernt Meynerts Odink geplaatst terwijl het in de 19e eeuw naar de was groot voor een kerk op het platteland mei 1645. Nog snel, zonder de mechanische schoolmeester en organist was te Joure. Er linkerzijde is overgebracht”. Onbetwist heeft volgens de Leeuwarder Courant. Het had 24 hulpmiddelen van nu. De grietman legde de moet toen in de kerk een orgel geweest zijn. de kerk van Haskerhorne er een pronkstuk stemmen op Hoofdwerk, Bovenwerk en Pe- eerste steen. De familie Van Baerdt bezat De voorgaande schoolmeesters waren al- aan overgehouden. Dankzij verschillende daal; twee klavieren en een vrij Pedaal met een fraaie bank in de kerk en een grafkelder. leen voorzanger en of koster. Ds. Abraham restauraties, maar vooral dankzij Jonkheer diverse koppelmogelijkheden. Dus heel wat Vele telgen uit het geslacht liggen er begra- Acronius wijdde het eerste orgel in (1691). P.B.J. Vegelin van Claerbergen die het or- mogelijkheden. Maar helaas, het onderhoud ven. In 1940 na de hevige brand is de kelder Een indrukwekkende gebeurtenis! De ker- gel schonk in 1873. De dispositie was toen: liet na enige tijd te wensen over. In 1897 nog één keer geopend om daarna voor altijd kenraadsnotulen melden geen verzet tegen Prestant 4’ en 8’, Holpijp 8’, Fluit 4’, Quint 3’, kregen kerk en orgel nog een goede beurt, gesloten te blijven. de aanschaf van een orgel. Negatieve gelui- Octaaf 2’, Mixtuur 3-4 st., Sexquialter 2 st., daarna werd het onderhoud kennelijk een te den als “Paradijsslang” werden niet gehoord. een Tremulant en een aangehangen pedaal. grote kostenpost voor de Kerkvoogdij en de Dit kerkgebouw werd de oudste kerk in Veel gemeenteleden zullen wel met verba- Dit zijn ook de registers die Jan Jongepier in organist redde zich er nog prima mee. Toch Friesland die als protestantse kerk werd zing naar de galerij gekeken hebben toen zijn instructieve boek “Vijf eeuwen Friese or- werd in 1938 – toen pas! – een deskundige gebouwd. Maar die nieuwe kerk had geen meester Beernt begon te spelen. Ook voor gelbouw” (2004) noemt. Het orgel had al ver- gevraagd eens een rapportje over het orgel orgel. Voor de gemeentezang stelde men hem was dit een geheel nieuwe rol. schillende restauraties meegemaakt, o.a. in te maken. Daarin stond te lezen dat het or- een voorzanger aan. Hij zong voor en de ge- Dat eerste orgel is waarschijnlijk niet nieuw 1831 door L.J. en J. van Dam, orgelbouwers gel “een mooien toon en in tamelijk goeden meente zong na. Dat moest wel iemand met geweest. Het zou uit de kerk van Tzumma- uit Leeuwarden. En opnieuw in 1873, bij de staat verkeerde”. Dat viel dus niet tegen. Toch een stentorstem zijn. Officieel was hij kerk- rum gekomen zijn, maar dat staat allerminst overplaatsing van Joure naar Haskerhorne. was er een groot bezwaar, het speelwerk of dienaar. Hij had een multifunctionele baan: vast. Volgens de orgeldeskundige Jan Jon- Toen was het L. van Dam – een latere gene- tractuur rammelde zeer hoorbaar voor het hij was vaak ook nog koster en grafdelver. gepier was dat vroegste Jouster orgel, dat ratie – die verantwoordelijk was voor restau- kerkvolk. Een ergernis voor velen. Boven- ratie en plaatsing van het orgel. Ook ande- dien werd de vraag gesteld hoe dat hinderlijk ren hebben er aan gesleuteld, waardoor het stoten van het lucht pompen opgelost kon oude orgel er niet beter op was geworden. worden. Er was toen nog een ‘pûstetraper’ of De organisten klaagden. De Kerkvoogden orgeltrapper die achter het orgel op aan de hadden geen geld. Toen er dan Rijkssubsidie balgen gemonteerde hefbomen stond en zo kwam kon de orgelfirma Bakker & Timmenga door opgaande en neergaande bewegingen aan de restauratie beginnen. Jan Jongepier zorgde voor een “constante” winddruk in het adviseerde en kon het in 1991 inspelen tij- orgel. Dat was althans de bedoeling. Pompte dens een plechtig samenzijn. Hij gaf een de man even te snel dan kreeg je verve- deskundige uitleg en liet door zijn spel de lende, trillende geluiden. Soms hield hij na mogelijkheden horen. de dienst te snel op en dan kon de organist ook wel inpakken. Het rapport adviseerde de De Jouster kerk bleef niet verweesd achter. Kerkvoogdij: stel een orgelfonds in. Geregeld Jonkheer P.B.J. Vegelin van Claerbergen onderhoud voor zo’n kostbaar instrument is zorgde er voor dat in die kerk een gloed- noodzakelijk en bespaart heel wat kosten en nieuw orgel kwam. Dat orgel was heel wat het verlengt de levensduur… Een jaar later groter dan het vorige, dat te klein was voor in 1939 brandden kerk en orgel totaal af. de grote kerk. De bekende firma uit Leeu- Enkele maanden na deze ramp kwam de warden bouwde het orgel. Het waren Lam- volgende ramp: de Tweede Wereldoorlog. bertus (II) van Dam en zijn zoon. Of waren Eerst was het een kerk zonder orgel, toen in het de gebroeders Van Dam? Zij hadden ook 1939 werd het een gemeente zonder kerk en in 1872 het orgel op de Fok in Heerenveen zonder orgel. Dit te herstellen zou lange tijd gebouwd. De Van Dams hebben zo’n 250 en veel geduld vragen. orgels in verscheidene kerken van Noord- Nederland gebouwd. Dat van Joure was Het ‘Spaanse’ avontuur een geschenk van Vegelin van Claerbergen. De restauratie van de kerk liep veel vertra- Het kostte fl. 10.000. Een koopje in onze tijd, ging op. Eindelijk kon er in november 1944 maar een fikse prijs voor die tijd. Voor de weer gepreekt worden. Het was behelpen: Jonkheer was dat echter een peulenschil. Hij stoelen, banken en orgel ontbraken. Men had een vorstelijk pachtinkomen van zeker fl. nam een eigen kamer- of keukenstoel mee. 50.000 en een getaxeerd bezit van zes mil- Een harmonium begeleidde de gemeente- joen gulden. Hij behoorde toen tot de groep zang. George Stam (Grote Kerk, Leeuwar- rijkste Nederlanders. De gulle gever deed de den) adviseerde om een orgel te laten bou- schenking uit nagedachtenis aan zijn onge- wen door H. Spanjaard uit Amsterdam. “De trouwde, overleden zuster Louisa Albertina enige rechtzinnige bouwer in ons land”. Dat Na de brand van 1939 de verkoolde resten van het Van Dam-orgel. (Foto uit het archief van de auteur.) Vegelin van Claerbergen (1800-1869). Bo- gaf waarschijnlijk niet de doorslag, wel de pagina 22 Friese Orgelkrant 2019 2019 Friese Orgelkrant pagina 23

len moest doen over een nieuw orgel en een bouwer. Geen gemakkelijke opdracht. De commissieleden beluisterden vele orgels in Nederland en enkele over de grens. De eensluidende conclusie werd: Jürgen Ahrend uit Leer (Duitsland) is onze orgelbouwer. Ondertussen was binnen enkele weken een bedrag van fl. 170.000 bijeen- gebracht door de Hervormde Gemeente. Ahrend bleek vol te zitten met opdrachten in Edinburgh, Melbourne, Toulouse en Gronin- gen (Martinikerk). Onder andere de laatste klus werd uitgesteld, want de subsidiekraan ging voorlopig dicht. In Joure kon zodoende gebouwd worden. Maar wel snel. Er kwam onder leiding van burgemeester Houben een ‘bliksemactie’ voor een derde klavier. Een breder comité uit de burgerij werd in- gezet. Totaal 455 adressen werden bezocht. Het derde klavier maakte van het orgel een volwaardig concertinstrument. Kosten totaal DM 429.856. Het geld kwam er.

Jürgen Ahrend kon de bouw beginnen in Jürgen Ahrend met zijn vrouw aan het stemmen 1978. Hij was al begonnen in de Werkstatt en intoneren in Joure. in Leer. Ahrend had het vak geleerd bij or- (Foto: Jan Lammertsen, Joure) gelbouwer Paul Ott in Göttingen. Met zijn collega Gerhard Brunzema stichtte hij een prijs: 14.000 gulden! De kerkvoogden wisten orgelbouwfirma in Leer (1954). Samen heb- niet wat hen boven het hoofd hing. Drama op ben ze hun licht opgestoken bij Metzler drama! De pijpen uit Limburg werden door (Zwitserland), bij Marcussen (Denemarken) de Duitsers gevorderd (voor kanonnenvoer). en bij Flentrop (Zaandam). Veel leerden ze Vertraging… en tenslotte lag de bouw stil. ook van de orgeldeskundige Cor Edskes De bouwer had de windmachine verkocht. (Groningen). In 1971 emigreerde Brunzema Monumentenzorg lag dwars. Prijsoverschrij- naar Canada en pakte daar de orgelbouw ding in 1946 van fl. 7860,20! De grootste weer op. Ahrend bouwde en restaureerde tegenslag was het overlijden van de heer door met zijn medewerkers in Leer. In o.a. Spanjaard. De zoon (reserve-kapitein) zette Scheveningen, Aalten en Haarlem klin- de zaak voort. Ondanks alle misère kon het ken Ahrend-orgels. Hij restaureerde barok/ orgel op 28 augustus 1947 ingewijd worden renaissance-orgels – een specialiteit van door de befaamde organist Simon C. Jansen hem – onder andere in Kantens maar vooral uit Amsterdam. Veel lof! Wat een orgel: 3200 in Oost-Friesland (Emden en Westerhusen). pijpen, drie klavieren, pedaal, dertig stem- ‘Orgelbaumeister’ is in Duitsland een officiële Het Jürgen Ahrend-orgel in de kerk van Joure (1978). men en tien koppelingen. Het was elektro- graad en dat was Ahrend door studie gewor- (Foto: Riemer G. van der Veen, Leeuwarden; fenderlee.com) pneumatisch. Dat laatste werd de bottleneck. den. Er kwam nog een narekening van fl. 4.000. Eveneens zijn zoon Hendrik, die de firma Na een jaar was de klus geklaard. Een vier- William Porter (Ohio, VS), John O’Donnell Als dat betaald was, werd de Bazuin 16’ als- overnam in 2005. Hij wist de goede naam tal medewerkers had het orgel in Leer gede- (Melbourne). Ondertussen was een nieuw nog geplaatst. Het geld was op en de Bazuin van zijn vader eer aan te doen. Alle onderde- monteerd om het in Joure weer op te bou- initiatief geboren: ‘Het Jouster orgelconcours’. klonk nimmer in de kerk. Hangers overal en len van het orgel worden in de eigen werk- wen. Stemmen en intoneren deed Jürgen Op 3 mei 1980 was er het eerste in een rij bedrading die kortsluiting veroorzaakte baar- plaats gemaakt zoals de tractuur, registers Ahrend zelf. Dat duurde enkele weken. Op van drie. Alle deelnemers speelden een ver- den grote zorgen. De Haagse organist Adri- en toetsen. Men heeft het pijpen maken en zondag 12 december 1978 kon het voor het plicht werk en een werk naar eigen keuze. aan Engels concludeerde: “Dit oorlogsorgel het meubelambacht in de vingers. De lege- eerst in de dienst bespeeld worden. Piet Dijkstra (Doezum) werd de winnaar. He- met weinig kwaliteit van een laag artistiek ni- ring van tin en lood is erg belangrijk in het laas heeft de orgelcommissie alle activiteiten veau” moest hoognodig vervangen worden. proces van het pijpen maken. Wat een crea- Een orgelcommissie ging concerten regelen. gestopt door een tanende belangstelling en Unaniem werd die conclusie aanvaard. tiviteit van hoog artistiek niveau. Soms wordt Er kwam enige subsidie voor. De eerste con- te weinig subsidie. een orgel bij sluiting van een kerk terugge- certgever was dr. Ewald Kooiman (Amster- De orgelcommissie toog aan het kocht, zoals dat van Bant dat nu in een kerk dam). Vele anderen volgden, o.a. Gerrit Wie- werk in Brixen (Italië) klinkt en dat van Schevenin- linga, Jan Jongepier, Piet Post, Klaas Jan FREARK M. RINGNALDA De vier organisten en twee kerkvoogden gen dat nu in de rooms-katholieke kerk van Mulder, Harald Vogel (Bunde), Dirk Donker, vormden de orgelcommissie die voorstel- Leer staat. Marjan Verrips-Doorn, Piet Woersma, prof.

Het Van Dam-orgel in Joure. (Foto uit het archief van de auteur) Het Spanjaard orgel van 1947. (Foto uit het archief van de auteur) pagina 24 Friese Orgelkrant 2019 2019 Friese Orgelkrant pagina 25 Bijster in Fryslân Vorig jaar was het zestig jaar geleden dat Jacob Bijster plotseling overleed. is. Maar om het orgel recht te doen, zal het de volle bekerlengte kregen. In 2018 werd In zijn vijftigste sterfjaar is door Piet van der Steen, leerling van Bijster, een beoordeeld moeten worden om wat het wel het pedaal nog eens uitgebreid met een dubbel-cd uitgebracht, met daarop een groot aantal van Bijsters orgelwer- is. Trompet 8’. Er staat daardoor nu een orgel ken. Die cd is weliswaar goed ontvangen, maar heeft niet tot gevolg gehad Dan is het in elk geval niet een typisch Bak- in Sexbierum dat gerust uniek in Friesland dat de werken van Jacob Bijster alsnog verschenen op de programma’s ker & Timmenga-orgel uit het interbellum, genoemd mag worden. De orgelwerken van van de vele orgelconcerten in Nederland. Voor velen is hij de componist getuige een register als de Cornet-Mixtuur Bijster lijken het orgel in elk geval op het lijf van één stuk gebleven: De variaties op een Oud-Nederlandsch Lied (Ick wil (een niet-repeterende tertsmixtuur) en een geschreven te zijn. Merkwaardig genoeg my gaen vertroosten) uit 1934. Hoewel dit op zichzelf geen slecht stuk is, tweede klavier met zachte stemmen die in blijkt ook de meer neobarokke Ricercare het blijft het een vroeg werk dat niet representatief is voor het oeuvre dat de een zwelkast zijn geplaatst. Op voorspraak in Sexbierum uitstekend te doen. Want ook componist heeft nagelaten. van de plaatselijke organist had Bakker & al heeft het instrument slechts één vulstem, Timmenga de opdracht gekregen tot de de functie die de Mixtuur in een barokorgel echter van een heel andere aard dan dat bouw van een instrument van Duits-roman- heeft wordt in Sexbierum vervuld door de van Van der Horst, omdat het systeem van tische signatuur. Maar als zodanig heeft het zeer boventoonrijke prestanten 4’ en 2’. Het Van der Horst de melodie bepaalt en het tot 2010 nooit gefunctioneerd. Het pijpwerk zou mooi zijn als de cd die in Sexbierum is systeem van Bijster de harmonie. Nadere dat Bakker & Timmenga uit Duitsland had opgenomen eraan bijdraagt dat niet alleen bestudering van Bijsters systeem roept de laten komen werd op een te lage winddruk de werken van Bijster, maar ook het orgel in vraag op of er wel sprake is van een nieuw gezet en het zwelwerk kwam buiten de kerk- Sexbierum de waardering krijgt die het ver- systeem. Bijster noemt de drieklanken die zaal in de onverwarmde voorkerk te staan, dient. hij hanteert statisch, omdat de tonen in die waardoor het altijd ontstemd was. De zwel- Op de cd zijn vier grotere werken van Bijs- drieklank hun harmonische functie verloren kast zelf had weinig effect, omdat de wanden ter vastgelegd, die ook door Piet van der zouden hebben. Dat is echter niet het geval. te dun en onvoldoende geïsoleerd waren. Bij Steen zijn opgenomen: Deuxième Choral, Het bijzondere van Bijsters klanktaal is juist de restauratie door Mense Ruiter Orgelbouw Passacaglia en Toccata et Ricercare. Deze dat de tonen hun harmonische functie be- en onderaannemer Hans Kirchner Orgelbau worden afgewisseld met kleinere werken, houden. Een ais kan bij Bijster alleen als ais zijn de fouten uit het concept van 1924 recht- die niet door Van der Steen zijn opgenomen: genoteerd worden en niet als bes. Hierdoor gezet. Achter het orgel werd een nieuwe, ge- Fantasie over ‘Komt nu met zang’, Variaties ontstaat een voor Bijster typerende vorm van ïsoleerde achterwand opgetrokken en in de over ‘Komt, wilt u spoeden naar Bethlehem’, bitonaliteit, die in alle fugatische passages in muur links en rechts van het hoofdwerk wer- Variaties over ‘Stort tranen uyt, schreyt luy- zijn werken terug te vinden is. Wel kan een den twee openingen in gotische vorm gede’ en Prelude en fughetta over ‘Vaste rots toon van kleur verschieten, waardoor een ais maakt. Daardoor kwam het hele orgel in de van mijn behoud’. De cd krijgt extra waarde in de harmonie alsnog de functie van bes verwarmde kerkruimte te staan. De schoon- doordat ook het nooit gepubliceerde lied ‘De krijgt. Maar dan wordt hij ook zo genoteerd. heid van het orgel kwam echter pas aan het morgenstond’ van Bijster, voor mezzoso- Hoewel dit het notenbeeld wat druk maakt, licht toen bij de restauratie proefondervin- praan en orgel is opgenomen. Het lied wordt geeft juist dit gebruik van enharmoniek Bijs- delijk de juiste winddruk werd bepaald. Het gezongen door de bekende mezzosopraan ters werken hun bijzondere coloriet. orgel had in 1924 een winddruk van 75 mm Valeria Boermistrova. Zo is er een afwisse- Bijsters kleurgebruik treedt het meest naar waterkolom gekregen. Bij een reparatie in lend Bijsterrecital ontstaan dat zich als een voren in de zachte middendelen van zijn or- 1949 is die winddruk verlaagd. Bij de restau- geheel laat beluisteren. gelwerken. Het is daarom jammer dat Bijster ratie bleek echter een winddruk van 92,5 no- geen groot zacht werk voor orgel geschre- dig. Nu klinkt het orgel pas zoals het bedoeld De cd zal op gepresenteerd worden tijdens Jacob Bijster in 1937 nabij zijn huis aan de ven heeft: een adagio of een nocturne. Bijna was: als een Duits-romantisch instrument. een presentatieconcert op vrijdag 10 mei, in Bloemhofstraat in Haarlem. al zijn werken eindigen fortissimo. Uitzonde- Dat komt ook door de forse uitbreiding van de Sixtuskerk te Sexbierum, dat begint om (Bron: Archief familie Bijster) ring is de Passacaglia, die afsluit met een de pedaaldispositie. Aan de Subbas 16’ en 20.00 uur. De cd komt uit bij Excellent Re- herhaling van het openingsdeel. Dit werk is de Cello 8’ werden door de firma Mecklen- cordings, onder het label Diamond Line. Het Jacob Bijster (1902-1958) heeft als organist misschien wel het meest typerend voor Bijs- burger Orgelbau drie stemmen toegevoegd, bestelnummer is ER136819. van het Flaes-orgel van de doopsgezinde ters kleurgebruik: impressionistisch, maar gemaakt van grenenhout: Contrabas 16’, gemeente in Haarlem altijd wat in de scha- dan met fellere kleuren. Fluitbas 8’ en Bazuin 16’, waarvan de bekers DAVID DE JONG duw gestaan van vakgenoten die een groot, historisch instrument bespeelden, zoals het Omdat Bijsters idioom zich bleef ontwikke- Müller-orgel in de Bavo in Haarlem. Als do- len, laat zijn werk zich moeilijk op één orgel cent aan het Amsterdams conservatorium uitvoeren. Piet van der Steen gebruikte voor genoot hij niet dezelfde faam als zijn col- zijn opnamen het Witte-orgel in de Oude lega Anthon van der Horst (hoewel Bijster Kerk in Delft. Ook al is die keuze goed te een betere pedagoog moet zijn geweest dan verdedigen, het is ook goed hoorbaar dat Van der Horst). Als componist heeft hij een dit instrument niet Frans genoeg is voor oeuvre nagelaten dat nog minder repertoire Bijsters Deuxième Choral en weer niet hel- gehouden heeft dan dat van een tijdgenoot der genoeg voor zijn Ricercare. De organist als Hendrik Andriessen. David de Jong, die in 2018 de mogelijkheid De veronachtzaming van Bijsters orgelwer- kreeg om twee concerten te geven met uit- ken is als zodanig typisch Nederlands. Zelfs sluitend werken van Bijster, is in zijn zoek- de werken van Alphons Diepenbrock (1862- tocht naar een geschikt instrument voor een 1921), naast Sweelinck Neerlands grootste cd-opname uitgekomen bij twee orgels in componist, worden door Nederlandse orkes- Friesland. Twee werkjes voor orgel manua- ten slechts zelden uitgevoerd. Vergelijk dat liter heeft hij opgenomen op het lieflijke Bak- eens met de wijze waarop de Denen Niel- ker & Timmenga-orgeltje in De Knipe. Met sen, de Noren Grieg en de Finnen Sibelius zijn vier achtvoetsregisters op zeven stem- koesteren. In het geval van Bijster speelt men bleek het geknipt voor de Variaties over ook een rol dat de romantische inslag van ‘Komt, wilt u spoeden naar Bethlehem’ en de zijn werken niet meer gewaardeerd werd in Prelude en Fughetta over ‘Vaste rots van mijn de tijd van de neobarok. Bijster heeft daar behoud’. Wat dat laatste werkje betreft, het wel aansluiting bij gezocht, wat vooral in het tekent Bijster dat hij zich niet te goed voelde middendeel van zijn Ricercare goed te horen om een bewerking te maken van een lied dat is, maar zijn idioom blijft te kleurrijk om voor voor veel tijdgenoten niet meer was dan een neobarok te kunnen doorgaan. Daar komt romantische smartlap. Bijster slaagt erin een nog bij dat Bijster zich bij het schrijven een bewerking te schrijven die sfeervol en stijlvol nieuw werk liet inspireren door composities is. van tijdgenoten. Zo is zijn Passacaglia dui- Voor de grotere werken is de keuze van De delijk geënt op die van Hendrik Andriessen Jong gevallen op het Bakker & Timmenga- en zijn Ricercare op die van Albert de Klerk. orgel in de Sixtuskerk van Sexbierum. Dit In het orgelwereldje werd daarom door som- orgel is in 2010 gerestaureerd naar de toe- migen smalend gesproken over de compo- stand van 1924, nadat de kans op een re- sities van Bijster, als zouden die slechts een constructie van het Hinsz-concept uit 1767 vorm van namaak zijn. Daarmee werd de be- verkeken was. Kerken die beschikten over scheiden Jacob Bijster onrecht aangedaan. Hinsz-pijpwerk uit Sexbierum, dat door Bak- Want ook al volgde hij zijn tijdgenoten na in ker & Timmenga gebruikt was bij de bouw de vormen die zij gebruikten, Bijster spreekt van nieuwe orgel, bleken toen het erop aan- toch wel degelijk een heel eigen taal. kwam niet bereid dat materiaal aan Sexbie- In het voorwoord bij zijn Triptyque geeft rum af te staan. Bovendien had het Bakker & Bijster inzicht in het door hem gehanteerde Timmenga-concept uit 1924 met het verstrij- toonstelsel, dat hij “een systeem van stati- ken van de jaren inmiddels zelf de status van sche drieklanken” noemt. Blijkbaar voelde monument gekregen. Omdat er misschien hij zich door Van der Horst met zijn modus ook weer een Hinsz-orgel in Sexbierum had conjunctus uitgedaagd om ook met een ei- kunnen staan, wordt het orgel dat er nu staat gen systeem te komen. Bijsters systeem is door velen alleen beoordeeld om wat het niet David de Jong in de Sixtuskerk van Sexbierum. (Foto: David de Jong) pagina 24 Friese Orgelkrant 2019 2019 Friese Orgelkrant pagina 25 Een unieke foto Enkele maanden geleden kwam ik in contact met mevrouw Dekkinga- Bron (*1927). Zij is de dochter van Tjerk Bron die jaren als orgelmaker bij Pieter van Dam heeft gewerkt. Tjerk Bron (1891-1977) werkte in ieder geval reeds in 1912 bij Van Dam.

Mevrouw Dekkinga bezat nog een foto van haar vader uit 1914. Hierop zijn vier mannen te zien die poseren voor een orgel in aanbouw. Het betreft het nieuwe orgel van de Ja- cobskerk te Vlissingen. (Over de moeizame bouwgeschiedenis van dit orgel heeft Dirk Bakker uitgebreid geschreven in de Friese Orgelkrant 2017).

De orgelmaker tweede van links is haar vader. De man uiterst rechts is waarschijnlijk Goffe van Gelder (1866-1945) wiens zonen Gerben en Anne in 1912 ook bij van Dam werkzaam waren. Wie de andere twee mannen zijn is helaas niet bekend. Achterop de kaart is met potlood geschreven: “Vlissingen 1914” en “kwam terug met Zeeuwse kralen voor Baukje”. Met deze Baukje Sinning huw- de Tjerk in 1922. Samen met collega Johan- nes Vaas (1887-1978) startte hij in januari 1932 een eigen bedrijf onder de naam: Vaas & Bron. In 1964 verkochten ze hun bedrijf aan Pels in Alkmaar.

AD FAHNER

Oude ansichtkaart met het interieur van de Grote of Jacobskerk in Vlissingen met het orgel in voltooide staat. (Bron: collectie Dirk Bakker) pagina 26 Friese Orgelkrant 2019 2019 Friese Orgelkrant pagina 27 Jubileumboek ‘Orgelbouw na 1945 in Friese kerken’ Op 28 september 2019 verschijnt een belangrijk boek over de ontwikkelingen in het (Friese) orgellandschap na de Tweede We- reldoorlog. Auteur is Theo Jellema, die het boek schreef ter gelegenheid van het vijfentwintig jarig bestaan van de stichting Orga- num Frisicum. Jellema is naast organist van de Grote Kerk in Leeuwarden en docent aan het Prins Claus Conservatorium, orgeladviseur bij tientallen projecten en één van de oprichters van de Stichting. Daarnaast is hij ook stadsorganist van de Friese hoofdstad.

Friesland bezit een schat aan historische orgels. Na 1945 werd deze provincie met meer dan 100 nieuwe orgels verrijkt, waarvan de meeste mechanische orgels waren. Die instrumenten vertellen een verhaal. Zij brengen dromen en idealen van organisten, orgelbouwers en orgeladviseurs tot uitdruk- king. Theo Jellema beschrijft 21 representatieve orgels en plaatst deze in de bredere internationale context van de veranderende ‘ideologieën’. Sommige orgels sluiten aan bij de traditie, andere zijn bewust ‘modern’. Ze- ventig jaar naoorlogse orgelbouw biedt een fascinerend mozaïek van verschillende klanken en vormgeving. Jellema maakt gebruik van uniek documentatiemateriaal, zoals nog niet gepubliceerde brieven aan en naar orgelbouwers, adviseurs en organisten. Dit materiaal vertelt verhalen over idealen van organisten en orgelbouwers in en buiten Ne- derland. Dit maakt dat het boek een grotere importantie heeft dan het regionale belang.

Het boek bevat ook een cd met opnamen van een aantal representatieve orgels, die ook in het boek worden behandeld. Deze karakte- ristieke instrumenten zijn met grote zorgvul- digheid gekozen om met name naoorlogse muziek van Friese componisten te laten horen, zoals Johan Koers, Jan Jongepier, Piet Post en Gerrit Stulp. De organisten zijn Theo Jellema, Jochem Schuurman, Broer de Witte en Peter van der Zwaag.

Het boek is een vervolg op ‘Vijf eeuwen Frie- se orgelbouw’ van Jan Jongepier, in 2004 uitgegeven bij het tienjarig jubileum van Or- ganum Frisicum. Een jaar eerder verscheen ‘De Friese orgels tussen 1500 en 1750’ van Auke Hendrik Vlasma. Deze drie uitgaven maken Friesland de best gedocumenteerde orgel-provincie van ons land.

Het boek (inclusief cd) is te bestellen voor € 25,50 als u in de jaren 2017 en 2018 (of 2018 en 2019) donateur bent. Bent u geen donateur, dan kunt u het boek bestellen voor € 29,50. U bestelt het boek door het bedrag over te maken naar rekeningnummer NL64 INGB 0002 3777 93 van de Stichting Orga- num Frisicum o.v.v. ‘jubileumboek’, postcode en huisnummer. Haalt u het boek op 28 september niet af, maar wilt u het boek plus de cd toegestuurd krijgen, dan brengen wij de verzendkosten in rekening. De verzendkosten voor 1 boek zijn € 5,75 en voor 2 of 3 boeken € 8,75. Graag overleg met de administratie voor het toe- zenden van meer dan 3 boeken. pagina 26 Friese Orgelkrant 2019 2019 Friese Orgelkrant pagina 27 Het Noordmans-orgel terug in Fryslân

Naamplaatje op het Noordmans-orgel. (Foto: Victor Timmer, Leek)

Zaterdag 16 juni 2018 was voor de protes- hart beefde mee vanwege de heiligheid van tantse gemeente Burchwerd-Hartwerd- deze tempel, waarin ik minuten lang kon Hichtum een bijzondere dag: toen vond de gaan, voor ik de zangers en de speellieden ingebruikneming van een rond 1860 door bereikte. Geen domorgel heeft mij ooit een de Gebroeders Adema te Leeuwarden ge- zo sterk gevoel van wijding kunnen geven bouwd huisorgel plaats, in het koor van de als deze drie, wanneer zij rondom die wo- kerk van Burchwert. Het gaat om het instru- ning een tempel deden rijzen. En geen kerk ment dat bijna een halve eeuw het eigen- bracht mij ooit een zo grote zekerheid bij van dom geweest is van de bekende theoloog dr. thuis te komen bij God.” Aldus Noordmans in Oepke Noordmans (1871-1956). Tijdens de een meditatie over 1 Korintiërs 13:13a. In de bijeenkomst vond samenzang van Psalm 21 ‘Dankrede’ bij zijn promotie honoris causa in plaats onder begeleiding van Noordmans- 1935 in Groningen zei hij met het oog op ‘de telg en organist Harmen Westra. Daarnaast hele levenssfeer’ die rondom de huiskerk van was er orgelspel door Wim Kuipers en Dick zijn jeugd in beweging was: “Symbool daar- Sanderman. De laatste speelde werken uit van blijft mij een zeldzame ervaring toen ik een ‘Orgelalbum’ van Noordmans. Tevens eens van de academie terugkerende op een verzorgde hij een improvisatie over Psalm afstand van nog geen vijf minuten gaans van 24. Drs. Victor Timmer, kenner van de or- mijn ouderlijke woning de 64 trillingen van de gels van de firma Adema, vertelde over het lage C van de bourdon op het huisorgel kon instrument in Burchwert en over de restau- waarnemen. Zo heb ik de kerk leren kennen, pagina 4 ratie ervan door Henk Hoekjen te NijverdalFriese vol sfeer Orgelkrant en stemmen.” 2017 (de kast, de windvoorziening en de kruk) en mensen van de firma Pels & Van Leeuwen Het gaat om het orgel dat volgens familie- te Rosmalen (de klaviatuur, de windlade overlevering voor G.O. (Gerbrig Oepkes) de en het pijpwerk). Dr. Liuwe H. Westra, oud- Roos is gebouwd, mogelijk bij gelegenheid Muziek in de Martinikerk te Franeker predikantseizoen van de gemeente, 2017 las de meditatie van haar huwelijk in 1860 met Pieter Jorrits ‘Deze drie’ van Noordmans. Zelf hield ik on- de Jong uit Hijlaard. Na diens overlijden in derstaande toespraak. 1862 werd de waarde van het instrument in 10 juni Openingsconcert Friese orgelseizoen i.s.m. de boedelinventaris gesteld op 300 gulden. In “Op het orgel in mijn ouderlijk huis stonden 1870 hertrouwde weduwe De Jong-de Roos, Organum Frisicum - Thema:drie Lutherlange en enwijde muziek eikehouten pijpen. Zij wa- en wel met D.P. (Durk Piers) Noordmans, die Organisten: Jochem Schuurman,ren eigenlijk Kees een Nottrot toegift van de orgelbouwer. de vader van O. Noordmans zou worden. Het Want zij hoorden thuis op een 16-voets re- gezin Noordmans-de Roos woonde eerst in en Eeuwe Zijlstra gister, waarvoor overigens in dit instrument Oosterend in Friesland, vanaf 1879 in Schar- Lezing door drs. J. Kamerlinggeen plaats was. Alleen deze drie konden er negoutum, eveneens in Friesland. nog net staan: de a, de bes en de b. Zij gaven 8 juli Matthias Havinga grond aan het hele spel. Wanneer ik op stille Reeds als jongen speelde Noordmans or- 29 juli Jan Hagen avonden, op het uur waarop de avondpsalm gel, zo is uit enkele brieven uit de tijd van gezongen werd, van elders thuis kwam, dron- zijn jeugd op te maken. Ook op latere leef- Het gerestaureerde Noordmans-orgel in de kerk te Burgwerd (Meubelorgel Gebr. Adema, type II). Vanaf 31 mei t/m 11 juni is in de Martinikerk gende tentoonstelling deze drie stemmen reeds op een halve tijd deed hij dat. Een collega, ds. R. Dijkstra, (Foto: Dick Sanderman, Rijssen) mijl afstand tot mijn oor door. Dan werd ik van schreef in 1956 over het instrument, ‘een “Orgeln an der Nordsee” te bezichtigen (gratis)verre reeds opgenomen in deze kathedraal vaderlijk erfdeel’: “Bij dit orgel hebben wij sa- O, Heer de Koning is verheugd aan wie dan ook. Wel is het altijd mijn wens van geluid. Ik ging er binnen, lang voordat ik men veel gezongen, vooral toen hij te Lunte- Om uw geducht vermogen. geweest er een publieke locatie voor te vin- Aanvang 20.00 uur - Entree €de 8; deur der woning had bereikt. Rondom het ren kwam wonen en ik hem dus gemakkelijk Uw heil zweeft hem voor d’ogen den, bij voorkeur in Friesland, waar het in- huis, naar alle zijden en naar boven, stond vanuit Putten kon bereiken, als slot bijna al- En met wat blijde zielevreugd strument tenslotte vandaan komt. In 2016 Zie ook www.orgelfraneker.nlde hele atmosfeer hoorbaar in trilling en het www.orgelfraneker.nltijd psalm 21, de koningspsalm: Zal Hij door al uw daan toonde het college van kerkrentmeesters Verrukt ten reie gaan. van de protestantse gemeente Burgwerd- Hartwerd-Hichtum via dr. Westra belangstel- Dan liet hij zijn pijporgeltje jubelen, met de ling. Men was bereid het orgel te over te ne- drie lange en wijde eikenhouten pijpen.” men voor de aankoopprijs, vermeerderd met restauratie- en vervoerskosten. Zo kreeg het Nadat het orgel van Noordmans jarenlang instrument begin 2018 een plaats in deze in zijn pastorie gestaan heeft, kreeg het een kerk. Ik hoop dat het nog veel gebruikt zal Sinds 1970 plaats in de woning in Lunteren, waar hij als worden, voor liturgische bijeenkomsten en emeritus-predikant woonde. Nadat hij en concertante uitvoeringen. Misschien zijn er F.J. Cirk zijn vrouw waren overleden, bleef het daar dan mensen die net zo’n ervaring bij het Belastingadviseur-Administrateur staan. Want hun zoon J.A. Noordmans bleef orgel krijgen als Noordmans in zijn vroege Lid Register Belastingadviseurs er wonen. Uit zijn nalatenschap heb ik het jeugd. Mense Ruiter Orgelmakers bv instrument, dat toen in een deplorabele staat Persoonlijke thuisservice door heel Nederland verkeerde, gekocht. Kort daarvoor had orgeladviseur Aart Bergwerff mij verzekerd: “In dr. JAN DIRK WASSENAAR Particuliere aangifte op formulier, ondernemers digitaal ongerestaureerde staat heeft het instrument Rijksweg 167 thans alleen symbolische waarde. (…) Na restauratie zal het een klinkend voorbeeld Meer informatie: J.D.Th. Wassenaar, ‘Vol sfeer 9792 pd Ten Post Postbus 86 Res. de Garst 28 zijn van de opleving van de huisorgelbouw en stemmen’. Het Adema-huisorgel van de fa- in het midden van de negentiende eeuw.” milie Noordmans, Uitgave van de Stichting tot t 050 301 05 50 1780 AB Den Helder 1785 RK Den Helder Tel. 0223-637689 Medio 2014 heb ik opdracht gegeven tot res- behoud van het Nederlandse Orgel, publicatie [email protected] tauratie. nr. 88, voorjaar 2018; mede op basis van J.K.G. b.g.g. 61 85 33 Brouwer en V.H.M. Timmer, ‘Huisorgels. 38. Sa- Het is nooit mijn bedoeling geweest het lonorgel’, in: de Mixtuur 39 (augustus 1982), p. Noordmans-orgel met winst te verkopen, 359-362.

KERKORGELS • nieuwbouw • restauratie • onderhoud • stemmen

Vraag vrijblijvend inlichtingen Vreeweg 49 8071 SJ Nunspeet Tel. 0341 25 24 84 Hervormde Kerk Zuidwolde (Dr.) www.hendriksen-reitsma.nl Uitbreiding met zelfstandig pedaal en Oude bijbels in de kerkenraadsbank van de Hervormde Kerk te Jorwert. [email protected] uitbreiding 2e klavier. (Foto: Peter van der Zwaag, Groningen) Tijdschriftenkaarten 2019.qxp_kaart Orgelvriend 04-03-19 12:17 Pagina 1 pagina 28 Friese Orgelkrant 2019 2019 Friese Orgelkrant pagina 27

Jaarlijks 10 nummers met aantrekkelijke reportages voor orgelliefhebbers. Van bladmuziek tot interviews met organisten en van orgelrestauraties tot concerten. Proef- abonnement: Jaar- 3 nummers abonnement: oude en nieuwe pijporgels • restauraties • uitgebreide 1e jaar slechts concertagenda • interviews • muziekbijlage (ook in klavar) 75 € 14,- • orgelbouwers • componisten • concoursen • cd-nieuws 41, • audio- en videofragmenten € i.p.v. € 56,- Neem nu een (proef)abonnement op De Orgelvriend of geef het aan iemand als origineel cadeau!

www.orgelvriend.nl

Word vandaag nog donateur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken

❑ k steun de stichting voor minimaal 17,50 per jaar en ik ontvang als welkomstcadeau: ❑ De D Libbene Stiennen van iter ilkens. ❑ et boek De riese Elfkerkentocht van prof. dr. ustin roesen. Ik steun mijn ❑ k machtig de Stichting Alde ryske Tsjerken 17,50 jaarlijks van mijn rekening af te schrijven. ❑ ee, ik word geen donateur, maar stort een dorpskerk! En u? eenmalige gift van ...... op G-rekening L07 G 0000 7307 8 o.v.v. eenmalige gift.

aam:

Adres:

WORD DONATEUR! /laats: Of steun ons met een eenmalige bijdrage E-mail: erktorens bepalen het beeld van het riese landschap. donateursbijeenkomsten en allerlei culturele activiteiten e zijn niet weg te denken. Stelt u zich eens voor: in en rond de kerken. Ook in de zomer en het najaar Tel: mooie ryske doarpen znder kerkgebouwen. at zou gonst het van de activiteiten. oor dit bijzondere werk er veel verloren gaan: cultuur, architectuur en historie. hebben we uw steun nodig. ord daarom vandaag nog ban: Die geschiedenis van mensen en gemeenschappen donateur. Dat bent u al voor 17,50 per jaar. moet bewaard blijven. Daar maken wij ons sterk Geboortedatum: voor. ij hebben 51 kerken in beheer. Een grote BIJZONDER WELKOMSTCADEAU! verantwoordelijkheid, die we samen met u willen ij verrassen u met een bijzonder Datum: nemen. ij tille de tsjerke nei de takomst ta. welkomstcadeau: de prachtige D Libbene Stiennen van iter andtekening: VAN ONS ALLEMAAL! ilkens of het boek De riese De monumentale kerken in rysln zijn van Elfkerkentocht van ustin roesen. ons allemaal. e stellen de kerken daarom ook STEUN graag voor u open. e organiseren ecursies, STEUN ONS! ONS! Stuur deze bon in een gesloten envelop naar: Meld u aan via: www.aldefrysketsjerken.nl/donateur Stichting Alde ryske Tsjerken, Antwoordnummer 7, 800 Leeuwarden - Een postzegel is niet nodig. OGEL1