Severus Hanedanı Dönemindeki Parth Seferleri Sırasında Prusias Ad Hypium Kenti” Onur Sadık Karakuş

Home , Augusta (Cilicia), Claudiopolis (Cilicia), Flaviopolis (Cilicia), Seleucia (Pamphylia), Tarsus (Bithynia), Tyana

Severus Hanedanı Dönemindeki Parth Seferleri Sırasında Prusias ad Hypium Kenti” Onur Sadık Karakuş

To cite this version:

Onur Sadık Karakuş. Severus Hanedanı Dönemindeki Parth Seferleri Sırasında Prusias ad Hypium Kenti”. Uluslararası Konur Alp Gazi ve Düzce Tarihi, Nov 2018, Düzce, Turkey. hal-02871953

HAL Id: hal-02871953 https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-02871953 Submitted on 17 Jun 2020

HAL is a multi-disciplinary open access L’archive ouverte pluridisciplinaire HAL, est archive for the deposit and dissemination of sci- destinée au dépôt et à la diffusion de documents entific research documents, whether they are pub- scientifiques de niveau recherche, publiés ou non, lished or not. The documents may come from émanant des établissements d’enseignement et de teaching and research institutions in France or recherche français ou étrangers, des laboratoires abroad, or from public or private research centers. publics ou privés. KONUR ALP GAZİ VE DÜZCE TARİHİ SEMPOZYUMU

Bildiriler ATAT ÜRK KÜLTÜR , Dİ L VE TARİ H YÜKSEK KURUMU TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARI VIII.

KONUR ALP GAZİ VE DÜZCE TARİHİ SEMPOZYUMU

Bildiriler

Yayına Hazırlayanlar Ali ERTUĞRUL – Fırat YAŞA

23-24 Kasım 2018, Düzce

ANKARA, 2020 Uluslararası Konur Alp Gazi ve Düzce Tarihi Sempozyumu (2018 : Düzce, Türkiye)

Konur Alp Gazi ve Düzce Tarihi Sempozyumu, 23-24 Kasım 2018, Düzce, bildiriler / yayına hazırlayanlar Ali Ertuğrul, Fırat Yaşa. — Ankara : Türk Tarih Kurumu, 2020.

x, 657 s. : resim, portre, harita, plan, tıpkıbasım, tablo ; 24 cm. — (AKDTY Türk Tarih Kurumu yayınları; VIII. Dizi-Sayı: 29)

ISBN 978 - 975 - 17 - 4454 - 8

1. Konur Alp Gazi, ?-1328 _ Kongreler. 2. Düzce _ Tarih. I. E.a. II. Ertuğrul, Ali, yayına hazırlayan. III. Yaşa , Fırat, yayına hazırlayan. IV. Dizi.

956.31114

Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yönetim Kurulu’nun 25.11.2019 tarihli ve 787/12 sayılı kararı gereği 1000 adet basılmıştır.

ISBN : 978-975-17-4454-8

İnceleyiciler: Prof. Dr. Enver KONUKÇU Doç. Dr. Tülay METİN

Kapak Tasarım: Emine ÇAKIR

Baskı Kuban Matbaacılık Yayıncılık İvedik Organize San. Matbaacılar Sitesi 1514. Cadde No: 20 06190 İVOGSAN - ANKARA Tel: 0 312 395 20 70 Faks: 0312 395 37 23 Sertifika No: 13403 SEVERUS HANEDANI DÖNEMİNDEKİ PARTH SEFERLERİ SIRASINDA PRUSIAS AD HYPIUM KENTİ

ONUR SADIK KARAKUŞ*

Özet Roma İmparatorluğunun 193-235 yılları arasında başında bulunan ve hanedanın kurucusu olan Septimius Severus’tan hanedanın son üyesi Severus Alexander’e kadarki süreç Roma İmparatorluğunda Severuslar Dönemi olarak kaynaklarda geçmektedir. Bu dönem Roma İmparatorluğu için önemli olduğu gibi Bithynia eyaletinin doğusunda kalan ve görece az bilinen bir kent olan Prusias ad Hypium kenti için de önemlidir. Epigrafik belgeler Septimius Severus, Caracalla ve Elagabalus’un Parth seferi için yola çıktıklarında Prusias ad Hypium kentinden geçtiklerini göstermektedir. Sefere giden ordunun büyüklüğü ve ulaşımın günümüzdeki kadar hızlı olmayışı ordunun belirli aralıklarla kamp kurarak dinlenmesine ve beslenme ihtiyaçlarını karşılamasına neden olmuştur. Bu nedenle Roma ordusu zengin bitki örtüsü sayesinde pek çok ürünün yetiştiği, hayvancılığın çokça yapıldığı Bithynia eyaletinde yer alan kentlerde ve Prusias kentinde de konaklamış olduğu anlaşılmaktadır. Ordunun konaklaması ve ihtiyaçlarının karşılanması için iç savaş sırasında Pescennius Niger tarafını tutan Nikaia ve Byzantion kentlerinin yerine Nikomedia ve Prusias ad Hypium kentlerinin olduğu bölge seçilmiştir. Bu durum ve imparatora eşlik etme işi kentin yöneticileri tarafından çok önemli birer gelişme ve onur olsa da kent halkının bu dönemde ekonomik sıkıntılar yaşadığı anlaşılmaktadır. Bunun yanında bir başka gelişme ise kentte kutlanmaya başlanan agonların artmasıdır. Bu çalışmada en görkemli yıllarını yaşadığı Severus Hanedanı dönemindeki gelişmelerin kente yansımaları ele alınacaktır.

* Arş. Gör., Düzce Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Konuralp Yer- leşkesi-Düzce, [email protected] Metin içerisinde geçen tarihler aksi belirtilmedikçe milattan sonrayı göstermektedir. 16 ONUR SADIK KARAKUŞ

1. SEVERUSLAR DÖNEMİNDE ROMA İMPARATORLUĞU

1.1. İç Savaş Yılları

İmparator Commodus’un 192 yılında kendi hamamında suikaste uğramasından sonra Roma kentinin Praefectus Urbanus’u Publius Helvius Pertinax1, bu olaydan kısa süre sonra Praetor Muhafızları Praefectus’u Aemilius Laetus ve Commodus’un a cubiculo / cubicularius’u Eclectus tarafından İmparator ilan edilmiştir2. Taht değişikliğinden kısa bir süre önce Pertinax, Britannia’da bir isyanı bastırmasına ek olarak Roma’daki bir yarışta da yeşiller (taraftar grubu) ve Commodus’un desteğiyle Pertinax adlı bir at yarışı kazanmıştı3. Tüm bu olaylar Pertinax’ın gerek askerlerce gerekse bazı soylular ve halk tarafından tanınmasına ve İmparator adayı olarak ilk sırada görülmesine neden olmuştur. Cassius Dio’ya göre, Pertinax mükemmel ve namuslu biriydi, fakat aşağıda da görüleceği üzere çok kısa bir süre tahtta kalabilmişti4. Hemen her kaynakta geçtiği şekilde Pertinax, İmparator olduktan sonra ilk iş olarak askerlere 12.000 sestertii ödül vermiştir5.

Fakat Pertinax’ın imparator olduktan sonra, İmparatorluk çapında aldığı (Commodus’un daha önce yaptığı tutarsız harcamaları azaltacak) önlemler,

1 Publius Helvius Pertinax, Helvius Successus adlı bir azatlının oğlu olarak Alplerde (Cassius Dio’ya göre, Liguria’da yer alan Alba Pompeia kentinde?) annesinin çiftliğinde, 129 yılı başında dünyaya gelmiştir. Hikâyeye göre, Pertinax’ın dünyaya geldiği saatlerde siyah bir at tepeye doğru tırmanmış, orada kısa bir süre bekledikten sonra tepeden aşağıya düşerek ölmüştür. Pertinax, Yunan eğitmen Sulpicius Apollaniaris’ten edebiyat ve aritmetik hakkında temel bilgiler almış, gramer alanında da kendini geliştirmiştir. Eski Consul ve babası Helvius Successus’un Patron’u Lollianus Avitus’un (Cassius Dio’ya göre, Pertinax’a destek olan kişi, Claudius Pompeianustu ve onun desteğiyle atlı birliklerin tribun’u olmuştu) desteğiyle askeri kariyerine üst noktalardan başlamıştır. Antoninus Pius’un egemenliği döneminde Syria eya- letine Cohort Praefectus’u olarak tayin edilmiş, Parthia savaşı sırasındaki cesareti ve enerjisi nedeniyle Britannia’ya gönderilmiştir. Sonrasında Moesia’daki Süvari birliğine komuta ettiği dönemde (Praefectus Alae), Aemilia Yolu üzerinde yaşayan fakirlere dağıtılacak bağış konusunda da danışmanlık hizmetinde bulunmuştur. Bu görevin ardından, Ren nehrindeki Ger- men filosuna kaptanlık etmiş sonrasında da pek çok farklı görevde bulunmuştur. (Bkz. Hist. Aug.Pertinax.I.6, II.6; Cass.Dio.LXXIV. III.2 ) 2 Hist.Aug.Pertinax IV. 4-11; Cass.Dio.LXXIII. XIX, 4; Nikolaus L. Overtoom, “Ro- man Civil War (Pertinax Septimius Severus)”, Confl ict in Greece and Rome: Th e Definitive Political, Social, and Military Encyclopedia, ed. Sara Phang, Douglas Kelly, Peter Londey, and Iain Spence, ABC-CLIO. 2016., s.796. 3 Cass.Dio.LXXIV. IV.1-2. 4 Cass.Dio.LXXIV. I.1. 5 Cass.Dio.LXXIV. I.2. SEVERUS HANEDANI DÖNEMİNDEKİ PARTH SEFERLERİ SIRASINDA 17 PRUSIAS AD HYPIUM KENTİ ordu mensuplarının maaşlarını azaltmaya çalışması, Praefectus Laetus’un gücünü korumak istemesi vb. gibi onlarca nedenden dolayı başta ordu olmak çeşitli zümrelerce sevilmeyen hükümdar halini almasına sebep olmuştu. Bu nedenle Pertinax’ı ortadan kaldırmak adına, Laetus ve Praetor birliği ona karşı birkaç defa suikast tertiplemiş, fakat imparator bunlardan bir şekilde haberdar olmuş ya da çeşitli önlemler almıştı6. Buna karşın, 193 yılının 26 Martında, Falco ve Clarus’un consullüğünde, Pertinax söz konusu Praetor muhafızları tarafından sarayında öldürülmüştür7. Pertinax’ın 3 ay’dan kısa süren İmparatorluğu sonrası, Roma başta olmak üzere tüm eyaletlerde bir kargaşa durumu ortaya çıkmıştır. Bu süreçte ortaya çıkan aktörlerin başında Roma kentinin Praefectus Urbanus’u ve Pertinax’ın kayınpederi Sulpicianus ve Didus Iulianus ile ilerleyen aylarda adlarını duyuracak olan Septimius Severus, Clodius Albinus ve Pescennius Niger adlı bazı komutanlar bulunmaktadır.

1.2. L. Septimius Severus’un Yükselişi

Cassius Dio’nun aktardığına göre, Iulianus, Commodus’un egemenliğine karşı yapılacak bir kalkışma için hevesliydi ve bu nedenle İmparator tarafından Mediolanum kentinden sürgün edilmişti8. Bu açıdan bakıldığında, Didius Iulianus’un Pertinax’ın ölümünden önce de Roma tahtında söz sahibi olmak istediği görülmektedir.

Cassius Dio, tahta geçmek için hevesli olan Didius Iulianus’un, Pertinax’ın öldürüldüğünü duyduğu gün, yol üzerine alelacele kamp kurduğunu ve adeta sarayın kapısında beklediğini, askerler kaleyi kuşatırken onlara kendisini tahta çıkarmaları karşılığında para teklif ettiğini yazmaktadır9. Aynı gün kentin praefectus’u Flavius Sulpicianus, praetor muhafızlarıyla bir araya gelerek kendini imparator olarak destekleyip desteklemeyeceklerini sorarken, duvarlara Iulianus ve destekçilerince asılan kâğıtlarda, Iulianus’un imparator ilan edilmesi durumunda kendilerine daima cömert davranılacağı ve bağışta bulunulacağı gibi maddelerin muhafızlarca okunması nedeniyle

6 Cass.Dio.LXXIV. 8. I-V. 7 Hist.Aug.Pertinax XV. 8; Herodianus II. 5; Faulkner’e göre, Pertinax, sarayında görevli olan Germen bir muhafızı tarafından öldürülmüştür. Bkz. Neil Faulkner, Kartalların İmpara- torluğu, çev. Çağdaş Sümer, Yordam Kitap, İstanbul, 2017, s.263. 8 Cass.Dio.LXXIV. 11,2. 9 Cass.Dio.LXXIV. 11,3. 18 ONUR SADIK KARAKUŞ bu ikili arasında bir seçim yapılmasına karar verilmiştir10. Sulpicianus adam başı 20.000 sestertii teklif ederken, Iulianus bu rakamı 5000 daha arttırmış ve bunun sayesinde imparator ilan edilmiştir11.

Bu durumun duyulması üzerine Suriye Valisi Pescennius Niger, Britannia valisi Clodius Albinus ve Pannonia valisi Septimius Severus orduları tarafından imparator ilan edilmiş ve ülkede dört farklı imparator adayı ortaya çıkmıştır12.

Senatus, imparatorluğu kime vereceğini düşünürken, Septimius Severus, askerleri tarafından imparator ilan edildi. Albinus ve Niger de aynı şekilde imparatorlukta hak iddia ettiler ve böylece birbirleriyle savaşa tutuştular13. Zozimos’un eserine bu şekilde yansıyan iç savaşın en önemli aktörü şüphesiz ki Septimius Severus’tur. 8 Nisan 146 yılında Leptis Magna/Tripolitana kentinde dünyaya gelen Severus, F.Sepitimus Geta adlı bir baba ve Fulvia Pia adlı Roma vatandaşlığı almış bir annenin çocuğuydu14. Sardinia, Baetica ve Africa’daki görevlerinden sonra Marcus Aurelius döneminde Pleb Tribunu olmuş, ardından Praetor, IV.Legio Scyhtica’nın Praefectus’u, Gallia Lugdunensis’in Legatus’u olmuş ve sonrasında da Germania’daki ordulara komuta etmiştir.

Gallia Lugdunensis eyaletinin valisi olduğu dönemde, meydana gelen bazı olaylar Septimius Severus’un kaderini değiştirmiştir. İlk olarak, Gallia’ya ayak bastığı günlerde eşi Paccia Marciana yaşamını yitirmiştir15. Yine bu dönemde bir başka önemli olay olmuştur. Yetenekli bir astrolog, Suriyeli bir kadınla evlenerek Severus’un kral olacağını belirtmesinden biraz sonra, Severus Emesa’daki Büyük Tapınağı ziyaret etmiş ve kısa süre sonra da Emesalı bir soylu Rahip Iulius Bassianus’un kızı olan Iulia Domna ile 187 yılının yazında evlenmiştir16. 188 yılında ilk çocukları olan Lucius Septimius

10 Hist.Aug.Didus Iulianus II.5; Joanne Berry, Philip Matyszak, Lives of the Romans, Th ames&Hudson Press, London, 2008, s.230. 11 Cass.Dio.LXXIV.14, 4-5; Hist.Aug.Didius Iulianus. IV.7. 12 Herodianus II.12. 13 Zozimos, Nea Historia 1.8. 14 Hist.Aug.Severus.I; A.Birley’e göre, Septimius Severus 11 Nisan 145 yılında dünyaya gelmiştir. Anthony Birley. Septimius Severus: African Emperor, Routledge Press, Oxon, 1999, s. 1. 15 Birley 1999, a.g.e. s.75. 16 Hist.Aug.Severus.II, 5; Birley, a.g.e. ss.75-76. SEVERUS HANEDANI DÖNEMİNDEKİ PARTH SEFERLERİ SIRASINDA 19 PRUSIAS AD HYPIUM KENTİ

Bassianus (Caracalla) dünyaya gelmiştir. Aynı yıl Severus’un Gallia’daki görevi sona ermiş ve Roma’ya dönmüştür. Sicilia eyaletinin Proconsulü olduğu 189 yılı başında ikinci çocukları olan Publius Septimius Geta dünyaya gelmiştir17. Kleander’in etkisiyle Senato’ya giren Septimius Severus, kısa süre sonra da Pannonia’daki lejyonların komutanlığına getirilmiştir18. 193 yılında Didius Iulianus’un İmparator olmasıyla birlikte lejyonları tarafından İmparator ilan edilmiştir.

Yukarıda da değinildiği gibi Commodus’un öldürülmesiyle başlayan olaylar, Pertinax’ın ordu mensuplarınca katledilmesiyle zirve noktasına ulaşmış, İmparatorluğun parayla açık arttırmaya çıkarılması olayı ise pek çok generalin bu konuya tepki göstererek isyan etmesine ve kendilerini imparator olarak ilan etmelerine neden olmuştur.

1.3. Kyzikos, Nikaia ve Issos Savaşları

İmparator adayı olarak ortaya çıkan Clodius Albinus, Septimius Severus ve Pescennius Niger arasındaki mücadele, Septimius Severus’un, Albinus’a Caesarlık teklif ederek güçlü bir müttefik bulmasıyla başlamıştır19. Suriye Valisi olan ve Senatus tarafından Roma’ya çağrılan Pescennius Niger, Antiocheia kentini geçici başkent yaptıktan sonra Byzantion kentini de hareket üssü olarak belirlemiştir20. Severus ise vakit kaybetmeden ordusuyla birlikte Alplerden geçerek, Kuzey İtalya’daki Ravenna kentini ve bu bölgedeki donanmayı ele geçirmiştir. Sonrasında Pertinax’ın katillerinin kendisine teslim edilmesi halinde praetor muhafızlarının hayatlarına dokunulmayacağını önermiştir21. Severus İmparator, Didius Iulianus ise kanun kaçağı ilan edilip sarayında öldürüldü. Severus, Pertinax’ın öcünü almaya yönelik bazı başka eylemlerde bulundu ve devleti M.Aurelius’un ilkelerine göre yöneteceği sözünü verdi. Halkın sevgisini de oyunlar ve ekmek dağıtımıyla kazandı22. Aynı dönemlerde Pescennius Niger, Asellius Aemilianus’u ordularının komutanlığına getirmiş, o da Byzantion ve

17 Birley 1999, a.g.e. ss.77. 18 Birley 1999, a.g.e. ss.80-82. 19 Hist.Aug.Clodius Albinus. I. 20 Hist.Aug. Severus VIII, 13; Mehmet Ali Kaya “Roma İmparatoru Septimius Severus Döneminde Anadolu”, Tarih Araştırmaları Dergisi, sy. 39 (2006), s.29. 21 Faulkner 2017, a.g.e. s.264. 22 Faulkner 2017, a.g.e. ss.264-265. 20 ONUR SADIK KARAKUŞ

çevresindeki ilk mücadelelerde ilerleme kaydetmiştir23. Niger, Byzantion’u elinde tuttuğu gibi, Perinthos kentine doğru genişlemeye çalışıyordu. Fakat Severus’un Perinthos’ta generallerinden birisi olan Fabius Cilo’yu göndermesi ile Niger’in orduları ilerleyememiştir24. Aemilianus’un önderliğindeki ordular, Hellespontos’tan Bithynia’ya doğru geçen T.Candidus ve L.Maximus önderliğindeki Severus’un askerleri tarafından Kyzikos civarında bozguna uğratılmış ve Aemilianus orada öldürülmüştür25. Bu olayın ardından Niger, Byzantion’dan kaçmış ve kent tek başına bırakılmıştır26. Niger ve Severus’un askerleri arasındaki ikinci savaş, bu defa Nikaia ve Kios arasında meydana gelmiştir. Severus’un Pannonia orduları generali Candidus, 193 yılı sonundaki bu savaşı da kazanmış, ordularına bizzat öncülük eden Niger savaştan gece vakti kaçarak kurtulmuştur27. Septimius Severus busavaş sonrası, II. Kez İmparator olarak selamlanmış ve de Pater Patriae yani “ülkenin babası” unvanını almıştır28. Herodianus’a göre, Severus’un ordusu, Toros dağlarındaki barikatı aştıktan sonra Kilikia ovasına (Kilikia Pedias) inmiştir29. Niger takip edildikten sonra sonra Issos’ta yapılan muharebede, Pescennius Niger öldürülmüş, kafası da Byzantion kentinde sergilenmiştir30.

1.4. İç Savaşın Sonu: Lugdunum (Lyon) Savaşı

Pescennius Niger’in ortadan kaldırılmasından sonra, Severus’un müttefiği Albinus’a ihtiyacı kalmamıştı. Albinus, 196 yılının ortalarında, Kuzeybatı eyaletlerindeki subaylar ve toprak sahipleri arasında sahip olduğu güçlü destek nedeniyle yeniden İmparator ilan edildi ve Severus’la düşman haline geldi31. Albinus, Britannia’dan Avrupa Kıta’sına ayak bastığında buradaki ordulardan yeterli destek alamadı. Septimius Severus ve Decimus

23 Cass.Dio.LXXIV, VI.3. 24 Mustafa Hamdi Sayar, Perinthos-Herakleia (Marmara Ereğlisi) und Umgebung, Gesc- hichte, Testimonien, griechische und lateinische Inschriften, Wien, 1998, s.75. 25 Cass.Dio.LXXIV, VI.4-6; Hist.Aug.Severus.VIII, 11. 26 Kaya 2006, a.g.m. s.30. 27 Birley 1999, a.g.e. 110; Kaya 2006, a.g.m. s.31. 28 Birley 1999, a.g.e. 110. 29 Herodianus, III., 3-8. 30 Faulkner 2017, a.g.e. s.265. 31 Cass.Dio.LXXV, 4-1; Birley, a.g.e. s.177-178; Faulkner, a.g.e. s.266. SEVERUS HANEDANI DÖNEMİNDEKİ PARTH SEFERLERİ SIRASINDA 21 PRUSIAS AD HYPIUM KENTİ

Clodius Albinus ve orduları, 197 yılında Gallia’daki Lugdunum kentinde karşı karşıya gelmişlerdir32.

Albinus ve Severus arasında Lugdunum’da gerçekleşen mücadelede her iki tarafta da 150.000 asker bulunmaktaydı ve iki lider de bizzat çarpışmaktaydı. Dio’nun deyimiyle bu savaş ikisi için de ölüm-kalım savaşıydı33. Gün boyunca süren savaşlarda büyük kayıplar olmuştu fakat Albinus’un Britannia’da lejyonlarının kaçması sonrası, söz konusu savaş katliam halini almış, Albinus da bir binaya sıkışması ve yenildiğini anlaması nedeniyle intihar etmiştir34. Böylece Septimius Severus, tüm rakiplerini ortadan kaldırarak 197 yılında İmparatorluğun tek yöneticisi halini almıştır.

2. SEVERUSLAR DÖNEMİNDE PRUSIAS AD HYPIUM KENTİ

Günümüzde Düzce ili Konuralp mahallesine konumlandırılan Kieros/ Kieron veya daha sonraki adıyla Prousias pros Hypion ya da Latince adıyla Prusias ad Hypium, Doğu Bithynia bölgesinde yer alan önemli kentlerden biridir. Herakleia kentini de kuran Megara ve Boetialı kolonistlerce MÖ. V-IV. yüzyılda kurulduğu düşünülen kent, bir süre Herakleia egemenliğinde kaldıktan sonra Bithynia ve Herakleia krallıkları arasında birkaç defa daha el değiştirmiş ve MÖ.185 yılı civarında Bithynia Kralı I.Prusias tarafından alınarak kral Prusias’ın adıyla anılmaya başlanmıştır35. Kent, Roma egemenliğine kadar Bithynia Krallığına bağlı kalmıştır. Bithynia kralı IV. Nikomedes’in ölümü sonrası Roma’ya vasiyet olarak bırakılan ülkeyle birlikte Prusias kenti de MÖ.74 yılında resmen Roma toprağı halini almıştır36. Roma

32 Faulkner 2017, a.g.e. s.266; Maurice Plautner, Th e Life and Reign of the Emperor Lucius Septimius Severus, Humphrey Milford, Londra, 1918, ss.101-106. 33 Cass.Dio.LXXVI. 6-2. 34 Faulkner, a.g.e. s.266; 193 yılındaki savaşta Niger tarafını tutan kentlerin cezalandırıl- masının bilinmesine karşın Albinus taraftarı olan Lugdunum kentine neden bir müdahalede bulunulmadığına dair çeşitli görüşler mevcuttur. Bunların en çok kabul göreni, Septimius Severus’un Gallia Lugdunensis eyaletinde valilik yapması ve oğlu Caracalla’nın 188 yılında Lugdunum’da Dünya’ya gelmiş olmasıdır. 35 Memnon, Peri Herakleia, XXVII, 1-2; Christian Marek, Pontus et Bithynia. Die römis- chen Provinzen im Norden Kleinasiens. Mainz: Philipp von Zabern, 2003, s.78. 36 Roma egemenliğinde Prusias ad Hypium kentinin gelişimi için bkz. Onur Sadık Karakuş, “Roma İmparatorluk Döneminde Prusias ad Hypium”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir, 2017. 22 ONUR SADIK KARAKUŞ egemenliğine geçen Prusias kentinde büyük değişimler ise 100 yıl sonra yani Flaviuslar döneminde (69-96) görülmeye başlanmıştır37.

Kentin bilinen en eski tarihli sikke emisyonu da diğer pek çok Bithynia kentinde olduğu gibi M.Plancius Varus’un valiliği (pro praetore provinciae Ponti et Bithyniae) ve İmparator Titus Flavius Vespasianus dönemine (69- 79) aittir38. Bu bilgiden hareketle Prusias ad Hypium kentinin ekonomik ve siyasi anlamda güç kazandığı ilk dönemi, Vespasianus yani Flaviuslar ile başlatmamız mümkün gözükmektedir. Bölgedeki diğer kentlerin sikkeleri ve yazıtları incelendiğinde Marcus Plancius Varus’un propreatorlüğü ve M.Salvidenus Asprenas’ın proconsullüğü sırasında, başta Prusias ad Hypium olmak üzere pek çok Bithynia kentinin ekonomik açıdan refaha kavuştuğu gözlemlenmektedir39. Flaviuslar dönemde ciddi anlamda organize olduğu anlaşılan Bithynia Birliği’nin (κοινὸν βιθυνία) de kentlerin ekonomik anlamda gelişmesine katkı sağladığı düşünülebilir40.

Daha sonraki süreçte İmparator Hadrianus (117-138) tarafından da ziyaret edilen kent, Severuslar döneminde İmparatorların Doğu seferi güzergâhında bulunması nedeniyle sıkça ziyaret edilmiştir41. Stephen Mitchell, parapompe (Lat.prosecutio) içerikli onurlandırma yazıtlarını temel alarak yaptığı araştırmalar neticesinde, özellikle Severuslar dönemindeki seferler nedeniyle kentlerden geçen orduların ve imparatorun gereksinimlerinin kent tarafından karşılandığını, bundan dolayı ordu

37 Karakuş, a.g.e., s.47. 38 Walter Ameling, Die Inschriften von Prusias ad Hypium, Inschriften griechischer Sta- dte aus Kleinasien; Bd. 27 (IK 27), Osterreichische Akademie der Wissenschaften, Rheinis- ch-Westfalische Akademie der Wissenschaften. Rudolf Habelt GMBH, Bonn, 1985, s.4. 39 Plancius Varus döneminde Nikaia’nın kent kapısının yaptırıldığı, Salvidenius Aspre- nas döneminde de Prusias ad Hypium kentine Gymnasium yaptırıldığı kaynaklarda geçmek- tedir. Sencer Şahin, Katalog der antiken Inschriften des Museums von Iznik (Nikaia) : (deutsch-turkisch) =Iznik Muzesi antik yazıtlar kataloğu, Inschriften griechischer Stadte aus Kleinasien; Bd. 9 (IK 9), Osterreichische Akademie der Wissenschaften, Rheinisch-Westfalische Akade- mie der Wissenschaften. Rudolf Habelt GMBH, Bonn, 1979, n.25-8; IK 9 n.51; IK 27 n.42. 40 Bithynia Birliğinin ilk imparator Augustus tarafından kurulduğu bilinmektedir. Cass. Dio. LVII, XX, 7. 41 Friedrich Karl Dörner, Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, J.B. Metzler, Stuttgart, 1957, [XXIII/ I], s.1143; Andrée Nedjati Rollas, Konuralp-Üskübü Kı- lavuzu, çev. N.Fıratlı ve S.Moralı, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları, İstanbul, 1962, s.6; IK 27, s.16. SEVERUS HANEDANI DÖNEMİNDEKİ PARTH SEFERLERİ SIRASINDA 23 PRUSIAS AD HYPIUM KENTİ sevkiyatlarının ve seferlerinin kent ekonomisinde kötü etkileri olduğu görüşünü ortaya koymuştur. Alman araştırmacılar Schwarz ve Stauner ise hiçbir yazıtta parapompe işini üstlenen kişilerin bu tür görevler yaptıklarını ve büyük miktarda para harcadıklarından söz edilmediğini öne sürmektedir. Eski Yunanca’da “eşlik etmek” anlamına gelen parapompe ile onursal bir görev kastedilmiş olduğu, bu göreve seçilen kişilerin imparatora ve onunla birlikte yola devam eden kişilere eyalet topraklarından geçişleri sırasında kentin tarihini, mitlerini ve bölgenin özelliklerini tanıtmış olabileceği konusunda görüş bildirmişlerdir42. Buna karşın sefer sırasında ordunun ihtiyaçlarının karşılanmasını salık veren annona militaris’in, Roma ordularının Anadolu’dan geçişi sırasında da (de facto olarak) devam ettiğini göz ardı etmiş gözükmektedirler. Bunu destekler şekilde kimi veriler epigrafik belgeler üzerinde de dikkat çekmektedir. İmparatorluk çapından bazı örneklere yer vermek gerekirse İngiltere Cordbridge’de ele geçirilmiş olan bir yazıtta “p]raep(ositus) cu[ram] agens [h]orr(eorum) tempo[r]e expeditionis feliciss(mae) Brittanic(ae)” yani “Britanya seferi zamanında tahıl tedarik etmekle görevli” yazmaktadır43. Buna benzer nitelikte bir başka yazıt da Seleucia Piera (Hatay/ Samandağ)’da ele geçirilmiştir. Buna göre Claudius Alfenus Arignotus, Caracalla’ya Doğu seferi sırasında yiyecek tedarik etmiştir44. Anadolu’nun başka kentlerinde de benzer örnekler görülmektedir45. Bu çalışmanın konusu olan Prusias ad Hypium kenti, Severus’un yönünü Doğu’ya dönmesi sonucu görünürlüğü artan bir yer olmuştur. İlk olarak Pescennius Niger ile yaşanan iç savaş sırasında (193-194) buradan geçtiği anlaşılan Septimius Severus’un 195 yılında seferden dönerken de bu yolu kullandığı düşünülmektedir46. Historia Augusta’ya Pescennius Niger’in bölgedeki kimi kentlerle desteklenmesine önlem olarak asayişi sağlamak

42 Hertha Schwarz, Konrad Stauner, “Die Parapompé des Kaisers und seines Heeres im nordwestlichen Kleinasien”, GEPHYRA 4 / (Mayıs 2007), ss.7-20. 43 Jonathan P. Roth, Th e Logistics of the Roman Army at War (264 B.C. - A.D .235), Brill Press, Leiden, 1999, s.170. 44 Constantin C.Petolescu, “Nouvelles Remarques sur la Carrière Militaire Équestre de T. Antonius Claudius Alfenus Arignotus”, ZPE 110, 1996, ss.253-258. 45 Peter Garnsey, Famine and Food Supply in the Graeco-Roman World, Cambridge University Press, New York, 1993, a.g.e. s.247. 46 Herodianus, 3.3.1. 24 ONUR SADIK KARAKUŞ için Heraklitus adlı generalini Bithynia’ya yollamıştır47. Heraklitus’un bu dönemde, sorunlu bölgeler başta olmak üzere (Prusias ad Hypium da dâhil olmak üzere) pek çok Bithynia kentini gezdiği düşünülmektedir.

Öyle ki, gerek Doğu ordularının iç savaş sırasında Pescennius Niger’i desteklemesi gerekse Pers kralı V. Vologases’in Roma sınırlarını geçişi ve bir takım bölgeleri istilası, Septimius Severus’un Traianus (98-117) ve Lucius Verus zamanlarında dahi tam olarak çözülemeyen Doğu’ya Parthlara karşı bir seferi gerekli kılmıştır48. Septimius Severus’un Britanya’da Caledonialılara karşı yürüttüğü sefer sırasında ilerleyen hastalığı neticesinde 211 yılında Eboracum’da (günümüzde İngilitere/York) yaşamını yitirmiş ve aynı gün (birbirleriyle geçimsiz kardeşler) Geta ile L. Septimius Bassianus (Caracalla) (211-217) ortak imparator olarak yönetimi devralmıştır49.

İmparatorların geçiş güzergâhında bulunan Prusias ad Hypium kentinin bu geçişler sırasında neler kazandığı ve yaşadığı muhtemel sorunlar, günümüzde de tartışılan konuların başında gelmektedir50. Bu bağlamda göze çarpan ilk sorun, ordunun geçişi ve konaklaması sırasında yiyecek tedariğinin nasıl sağlandığı ve arkhonlarla (önder, yönetici) sıradan kent halkının bundan nasıl etkilendiğidir. İlk olarak dönemin ekonomik koşullarını göz önüne almak gerekirse, Septimius Severus’un tahta geçtiği yılda (Mayıs 193) Roma’nın buğday stoğu neredeyse bitme noktasına gelmiş, denarius ise ülkede yaşanan enfl asyon nedeniyle büyük bir değer kaybına uğramıştır51. Böyle bir ortamda ekonominin ve üretim-tüketim dengesinin sağlanması adına çeşitli reformlar yapılması ve önlemlerin alınması zorunlu hale gelmiştir.52. Paradaki gümüş miktarı ilk İmparator Augustus döneminde % 98 iken, MS. 250 civarında %40’a kadar düşmüştür. Siyasi krizlerin en üst noktaya

47 Hist.Aug, Pescennius Niger, 5.2. 48 Mark Kenneth Gradoni, “Th e Parthian Campaigns of Septimius Severus: Causes, and roles in dynastic legitimation”, Th e Roman Empıre During Th e Severan Dynasty: Case Stu- dies in History, Art, Architecture, Economy And Literature, (ed. C. De Sena), Gorgias Press LLC, 2013, s.4. 49 Birley, a.g.e. s.187. 50 İmparator Caracalla’nın 215 yılında Prusias kentinden sonra izlediği olası güzergâhta bulunan kentlerin şunlar olduğu düşünülebilir: Claudiopolis- Flaviopolis- Ancyra- Archela- is- Tyana- Mampsoukrenai?- Tarsus- Katabolos/ Issus/ Alexandria ad Issum- Antiochia. 51 Hist.Aug. Sept. Sev., 7.5; 7.7; 18.3; 23.2; Garnsey, a.g.e. s.226. 52 Richard Reece, “Roman Currency: New thought and Problems”, World Archaeology [VI/3]. (Şubat 1975), s.300. SEVERUS HANEDANI DÖNEMİNDEKİ PARTH SEFERLERİ SIRASINDA 25 PRUSIAS AD HYPIUM KENTİ

çıktığı MS.270lere gelindiğinde ise gümüş miktarı %4’e kadar gerilemiştir53. Caracalla hem ordunun desteğini tam anlamıyla sağlamak için hem de enfl asyonun yarattığı alım gücünün düşmesi nedeniyle ordunun ödemesini 600 denarii’den 3000-8000 arasında bir ücrete çıkardığı bilinmektedir ki bu da ekonomiye ek bir külfet oluşturmuştur54. Bu anlamda Roma ordularının sıkça geçtiği Bithynia kentlerinde neden bu kadar çok askeri betimli sikke basıldığı da anlaşılmaktadır55.

Septimius Severus, ülkedeki ekonomik buhrana çözüm olarak bir başka uygulamayı daha yürürlüğe koymuştur. Daha önceleri tribitum soli ve tribitum capitis adıyla anılan iki farklı vergi yerine Annona Militaris’i getirmiş, Roma ordusunun temel ihtiyaç ürünlerinin, ordunun geçtiği güzergâhta yer alan kentler tarafından karşılanmasını sağlamıştır56. Bu anlamda ekonomik anlamda yeterince güçlü olmayan buna karşın ordunun ihtiyaçlarını karşılamak zorunda kalan ya da İmparator’dan çeşitli imtiyazlar elde etmek için cömert davranan kentler bu uygulamadan olumsuz etkilenmiştir.

Septimius Severus’un oğlu ve kardeşi Geta’yı öldürerek tahtın tek hâkimi olan Marcus Aurelius Antoninus (Caracalla) Parth seferine çıktığı 214-215 yılında, Caracalla’nın evlilik dışı oğlu Varius Elagabalus’un (218- 222) ise 218-219 kışını Nikomedia ve çevresindeki şehirlerde geçirdiği bilinmektedir57. Hanedanın son temsilcisi Severus Alexander (222-235)’in ise kentten geçip geçmediği kesin olarak bilinmemesine karşın karşın,

53 Keith Hopkins, “Taxes and Trade in the Roman Empire (200 BC- AD 400)”, Th e Journal of Roman Studies, sy. 70 (1980), ss.122-123. 54 Benjamin Isaac, Th e Limits of Empire: Th e Roman Army in the East, Clarendon Press, Oxford, 1993, s.382. 55 Bithynia pseudo-otonom kent sikkeleri incelendiğinde sefer öncesi sunu, adakta bulunan İmparator, iki tarafında Signa yer alan Aquila, Düşmana galip gelen atlı ve mızraklı İmparator gibi sikke arka yüz betimlemeleri görülmektedir. Bu tip sikkelerin ordunun maaş ödemesinde kullanıldığı düşünülmektedir. Bkz. Fig.5. 56 Annona Militaris için bkz. Alan Bowman, Averill Cameron, Peter Garnsey, Cambrid- ge Ancient History 12: Th e Crisis of Empire, AD 193-337, 2.bs, s.381; Roth, a.g.e. s.240; Nikaialı tarihçi ve devlet adamı Cassius Dio, Caracalla döneminde uygulamasına tanık olduğu söz konusu vergi (Annona Militaris) için şöyle der, “Yüksek miktarda tedarik etmemiz gereken erzak bulunmaktaydı… genellikle hiçbir ücret almadan ve kimi zaman kendimize ek maliyet yarata- rak-tüm yiyecek tedariği orduya ya da Caracalla’ya hizmet edenlere bahşedilmekteydi.” Bkz. Cass. Dio. 78.9.3. 57 IK 27, s.16. 26 ONUR SADIK KARAKUŞ

Severuslara olan destek nedeniyle iki yazıtla onurlandırıldığı görülmektedir58. Bithynion-Claudiopolis ve Kreteia-Flaviopolis sikkelerinde de önyüzde Septimius Severus, Caracalla, Geta ve Elagabalus arka yüzde Roma sancağı ve kartalının yer aldığı görülmektedir. Parth seferiyle ilişkili olduğu düşünülen bu sikkeler, adı geçen İmparatorların bu kentlere de gelmiş olabileceğini göstermektedir. Ayrıca Prusias ad Hypium’dan doğu’ya giderken kullanılan yolun günümüzdeki Düzce-Bolu yoluyla büyük oranda benzer olduğu görülmektedir. Düzce’de Bolu il sınırına yakın bir yer olan Darıyeri yörükler köyünde ve Bolu’nun Düzce il sınırlarına yakın mesafedeki Karaköy-Aşağı mahallede bulunmuş olan mil taşları söz konusu güzergâha dair ipuçları vermektedir59.

Severuslar döneminde Prusias ad Hypium’dan yoğun şekilde geçilmesi, kentte baş arkhonlar için çok önemli bir fırsat olarak görülmüş ve İmparatorlara elçilik hizmetinde bulunulmuştur.

Kentteki onurlandırma yazıtları incelendiğinde protos arkhon veya diğer arkhonların imparatorlara genellikle aynı zamanlarda (birlikte) eşlik ettiği anlaşılmaktadır. Bu dönemde annona militaris uygulamasının devam ettiği göz önüne alındığında S. Dmitriev’in de belirttiği gibi ordunun gıda ihtiyacının, yolların onarılmasının, taşımacılığın vb. leitourgia adı altında karşılanmış olabileceği anlaşılmaktadır60. Öyle ki leitourgia kavramı Roma İmparatorluk döneminde çoğunlukla askeri hizmet, sağlık hizmetleri ve dini işler anlamına evrilmiştir61. Prusias ad Hypium kentinden askeri ve idareci kökenli bazı arkhonlara ait yazıtlar incelendiğinde birkaç istisna dışında İmparator’a eşlik eden kişilerin çeşitli yapı imar faaliyetlerinde bulunsalar da leitourgia ile de meşgul oldukları görülmektedir.

58 Bkz. Ekler. Ep.1., Ep.2. 59 David French, Roman Roads and Milestones of Asia Minor [3/4], British Institute at Ankara, 2013, s.77. 60 Stanislav Dmitriev, City Government in Hellenistic and Roman Asia Minor, Oxford University Press, Oxford, 2005, s.116; R.Sherk de Sulla’dan Ionialı Dionysiak sanatçı toplu- luğuna gönderilen mektupta leitourgianın askeri yardımları da karşıladığını belirtmektedir. Bkz. Robert K. Sherk, Roman Documents from the Greek East, Th e Johns Hopkins Press, Bal- timore, 1969, n.49b9. 61 Dmitriev, a.g.e. s.117. SEVERUS HANEDANI DÖNEMİNDEKİ PARTH SEFERLERİ SIRASINDA 27 PRUSIAS AD HYPIUM KENTİ

1. Titius Ulpius Aelianus Papianus, hububat darlığında agoranomosluk yapmıştır62. (Tarih: Roma İmparatorluk Dönemi)

2. P. Domitius Iulianus, kente su getirmiş, kıtlıkta kimsesiz vatandaşlara ücretsiz olarak buğday, şarap, yağ ve para dağıtmıştır63. (Tarih: II.yüzyıl)

3. M. Gavinius Sacerdos, Domitius Hamamının onarımı için gümüş para vermiş, Tanrısal Hükümdar ve ordularına çok sefer eşlik etmiş, kenti adına elçilik hizmetinde bulunmuş, Agora'nın onarımı için 50.000 para bağışlayan, yeni kanalizasyonun kurulması için bağışta bulunmuş ve görkemli şekilde leitourgiaları yerine getirmiştir64. (Tarih: 202-211)

4. M.Aurelius Philetianos, İmparator’a eşlik etmiş, vatanına 30 günlük yağ sağlamış ve dürüst bir şekilde agoranomosluk yapmıştır65. (Tarih: II-III.yüzyıl)

5. Claudius Tineus Asklepiodotos, yağ paralarının sorumluluğunu yapmış, en yüce memuriyeti parlak bir şekilde yürütmüş, İmparator efendilerimiz ve onların kutsal ordularına çok sefer eşlik etmiş ve vatanına hem diğer işlerde hem de leitourgialarda hizmet etmiştir66. (Tarih: 202-212)

6. M.Domitius Candidus, kıtlıkta göz alıcı bir şekilde agoranomosluk yapmış ve kentin parasının tasarrufunu sağlamış, birçok göçebeye kendi cebinden yardım etmiş ve kutsal geçişlere çok sefer eşlik etmiştir67. (Tarih: 212 sonrası)

7. Marcus Aurelius Philippianos Iason, en ihtiyaç duyulan zamanlarda ünlü ve göz alıcı şekilde agoranomosluk yapmış, zeytin paralarının haznedarlığını yapmış, efendimiz Marcus Aurelius Antoninus ve Tanrısal L.Septimius Severus’a refakat etmiş ve kendisinin kutsal ordusu Doğu’da olduğu sırada L. Septimius Severus’a elçilik hizmetinde bulunmuş, censorluğu sırasında Plateia (Sütunlu Cadde ve Meydan)’nın inşaatı için

62 IK 27, n.17. 63 IK 27, n.19. 64 IK 27, n.20. 65 IK 27, n.50. 66 IK 27, n.1. 67 IK 27, n.6. 28 ONUR SADIK KARAKUŞ gümüş para bağışlamış, vatanın geri kalan işleri ve leitourgiaları başarıyla tamamlamıştır68. (Tarih: 211 sonrası)

8. Claudius Iulianus Asklepoidotos, görkemli bir şekilde agoranomosluk yapmış, İmparatorlara elçilik hizmetinde bulunmuş, hem M. Aurelius Antoninus hem de onun atası tanrısal L. Sepitimus Severus’a ve M. Aurelius Antoninus’un kutsal ordusuna refakat etmiştir69. (Tarih: 211 sonrası)

9. P. Aelius Octavianus Tyrannos, kutsal ordulara çok defa eşlik etmiş, buğday paralarının haznedarlığını yapmış, vatanı uğruna elçilik hizmetinde bulunmuş ve vatanı için leitourgiayı mükemmel şekilde yerine getirmiştir70. (Tarih: 212 sonrası)

10. Lucius Aurelius Diogenianus Kallikles, Büyük Augusteia Severia penteterik agonlarının agonetheti, hem büyük ve en tanrısal hükümdarlara hem de onların kutsal ordularına çok sefer eşlik etmiş ve en çok ihtiyaç duyulan zamanlarda parlak şekilde agoranomosluk yapmıştır71. (Tarih: 212 sonrası)

Söz konusu onurlandırma yazıtlarında dikkat çeken bir diğer ayrıntı leitourgiaların da Severuslar dönemine tarihlenen yazıtlarda işlenmeye başlamasıdır. Bu anlamda leitourgia kelimesi ile kastedilen ordunun iaşesi olarak düşünülebilir çünkü leitourgiayı yapan kişi vergi vermiyor, ama ondan istenilen şeyi yerine getirmesi bekleniyordu72.Bu anlamda yukarıda adı geçen kimselerin leitourgia olarak ordunun ihtiyaçlarını karşılaması olası gözükmektedir. Bu anlamda Severuslar döneminde orduların geçiş güzergâhında yer alan Prusias ad Hypium kenti çeşitli agonlar düzenleme hakkı elde etse de aynı zamanda (büyük olasılıkla) ordunun iaşesi nedeniyle kentte kıtlık yaşandığı ve agora’nın iyi yönetilmesi gereken dönemlerin yoğun olarak geçirildiği anlaşılmaktadır.

68 IK 27, n.9. 69 IK 27, n.12. 70 IK 27, n.8. 71 IK 27, n.48. 72 Moses I. Finley, Antik Çağ Ekonomisi, çev. Hatice P. Erdemir, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2007, ss.181-182. SEVERUS HANEDANI DÖNEMİNDEKİ PARTH SEFERLERİ SIRASINDA 29 PRUSIAS AD HYPIUM KENTİ

218’de Elagabalus, Bithynia’da konakladığı sırada Prusias ad Hypium kentine de uğramış ve o sırada kentin birinci arkhon’u (protos arkhon) olan M. Aurelius Asklepiodotianus Asklepiades’le görüşmüştür. Asklepiades, bu görüşmede kentte İmparator adına agonların düzenlenmesi onayını almıştır. Ardından da Asklepiades, “ἀγωνοθέτην τῶν μεγάλων πενταετηρικῶν Αὐγουστείων Ἀντωνινείων ἀγώνων” yani “beş yılda bir düzenlenen Büyük Augusteia agonlarının agonothetes’i” olmuştur73. İmparator’un adına çeşitli oyunların düzenlendiği karşılığında da yiyecek, zafer ödülleri veya nakdi ödüllerin dağıtıldığı Büyük Augusteia Antonineia ve Büyük Augusteia Severia agonlarının düzenlenmesinde kentin ve tapınağın bütçesinin de kullanılması Prusias ad Hypium kentini ekonomik olarak yormuş olabilir74. Öyle ki yaklaşık olarak 10-30.000+ nüfuslu küçük bir şehir olduğu düşünülen Prusias ad Hypium kentinin gerek ordunun ihtiyaçlarını karşılaması, gerekse çeşitli agonları düzenlemesi nedeniyle kamusal ve eğlence konusundaki harcamaların Severuslar döneminde olağanüstü şekilde arttığı düşünülebilir75. Öyle ki beş yılda bir düzenlenen agonların olasılıkla maddi külfeti ve İmparator değişiklikleri nedeniyle bir süre sonra devam ettirilemediği görülmektedir76. Bu anlamda kentin olası kazanımlarının kısa süreli olduğu anlaşılmaktadır.

SONUÇ

M.Aurelius’un oğlu Commodus sonrasında ortaya çıkan belirsiz dönem Septimius Severus’la birlikte sona ermiş ve 235 yılına kadar Severus hanedanına mensup çeşitli kişiler tahta geçmiştir. Daha önceleri olduğu gibi bu süreçte de Parthlar en büyük sorun olarak baş göstermiş ve bu nedenle sürekli seferler düzenlenmiştir. Seferler sırasında başlıca geçiş güzergâhında bulunan Bithynia bölgesi ve Prusias ad Hypium kenti de söz konusu seferlerden fazlasıyla etkilenmiştir. Yukarıda detaylı şekilde ele alındığı gibi seferler ve orduların bölgede konaklama zamanlarına denk gelen kıtlık,

73 IK 27, n.11. 74 Agonların finanse edilmesiyle ilgili olarak bkz. Francesco Camia, “Spending on the Agones, the financing of festivals in the cities of Roman Greece.” Tyche, sy.26, 2011, ss.52-70. 75 Kentten geçen lejyonların tam sayısı bilinmese de sadece Parth seferi için kurulan 3 lejyon (Legio I Parthica, Legio II Parthica ve Legio III Parthica)’un nüfusu Prusias kentinün nüfusuna yakındır. Bu anlamda daha pek çok lejyonun da seferde yer aldığı düşünülürse ordu ihtiyaçlarının çok masrafl ı olduğu anlaşılmaktadır. 76 Camia, a.g.e, s. 61. 30 ONUR SADIK KARAKUŞ

çeşitli yiyecek bağışları ve leitourgia uygulamaları bölgenin olumsuz olarak etkilenmesinin başlıca kanıtları olarak gösterilebilir. Kent halkının çeşitli sıkıntılarına karşın, kentin önderlerinin İmparatora ve ordularına eşlik etmeleri, İmparator adına beş yılda bir düzenlenen oyunları düzenleme hakkı kazanmaları ve bunlar karşılığında çeşitli vergi muafiyeti elde etmeleri, yönetici sınıf adına büyük birer kazanç ve övünç kaynağı olarak onurlandırma yazıtlarına işlenmiştir. Bu anlamda kentin görünürlüğünün en çok arttığı, belki de İmparatorların bazıları tarafından adı dahi ilk defa duyulan Prusias ad Hypium kenti, bu süreç sırasında ve sonrasında ekonomik olarak zayıfl amış olmalıdır. Aynı zamanda Severusların ardından başlayacak olan ve 3.yüzyıl krizi adıyla anılan kaotik dönem de İmparatorluk çapında yaşanacak olan ekonomik bir çöküşü beraberinde getirmiştir. Prusias ad Hypium kentinin yaşadığı ekonomik yorgunluk da söz konusu krizden ağır şekilde etkilenmesine neden olmuştur. SEVERUS HANEDANI DÖNEMİNDEKİ PARTH SEFERLERİ SIRASINDA 31 PRUSIAS AD HYPIUM KENTİ

EKLER

Ep.1.Severus Alexander’i onurlandırma yazıtı

Tarih: 222-235

Ref: IK 27, n.39

Buluntu Yeri: Konuralp (bilinmiyor) 1 ἀγαθῆι τύχηι·

τὸν γῆς καὶ θαλάσσης δεσπότην,

τὸν ἀήττητον Αὐτοκράτορα

кαίσαρα, θεοῦ μεγάλου Ἀντωνίνου

5 υἱόν, θεοῦ Σεουήρου ἔκγονον̣,

м. Αὐρήλιον Σεουῆρον

[Ἀλέξανδρον Εὐσεβῆ Εὐτυχῆ]

[— — —].

Çeviri: Uğurlu Olsun! Yerin ve Denizin efendisi, yenilmez İmparator Caesar, Tanrısal Büyük (Marcus Aurelius) Antoninus’un oğlu ve Tanrısal Severus’un soyundan gelen, dindar ve şanslı M.Aurelius Severus Alexandros (Alexander) ’u onurlandırır.

Ep.2. Arkhonların Severus Alexander’i onurlandırma yazıtı

Tarih: 222-223

Ref: IK 27, n.40

Buluntu Yeri: Konuralp’de bir Cami duvarında? (Ameling’e göre) 1 [ἀγαθῇ τύχῃ]·

Αὐτοκράτορα кαίσαρα,

[θ]εοῦ Ἀντωνίνου Ε[ὐσεβοῦ]ς 32 ONUR SADIK KARAKUŞ

μεγάλου υἱόν, θεοῦ

5 Σεουήρου ἔκγονον,

мᾶρκον Αὐρήλιον

[Σε̣ο̣υῆρον Ἀλέξανδρον]

[Εὐ]σεβη Εὐτυχῆ Σεβαστόν,

ἀρχιερέα μέγιστον,

10 [δ]ημαρχικῆς ἐξουσίας,

[ὕ]π̣ατον, πατέρα πατρίδος,

ἀνθύπατον,

[ἡ] λαμπροτάτη Προυσιέων

πόλις δ[ιὰ τῶν ἀρχόντων]

15 τῶν περὶ м. Αὐρήλιον

мαρ[κιανὸν Ἀμεινίαν]

[πρῶτον ἄρχοντα].

Çeviri: Uğurlu Olsun! Prusiaslıların pek ünlü kenti, Baş Arkhon M.Aurelius Markianos Ameinias maiyetindeki arkhonları aracılığıyla İmparator Caesar, Tanrısal Antoninus Pius’un büyük oğlu Tanrısal Severus’un soyundan gelen, Proconsul, Pater Patriae (Vatanın Babası), Consul, Beşinci sefer Tribun, Pontifex Maximus, Dindar ve Şanslı Augustus, Marcus Aurelius Severus Alexander’u (onurlandırır). SEVERUS HANEDANI DÖNEMİNDEKİ PARTH SEFERLERİ SIRASINDA 33 PRUSIAS AD HYPIUM KENTİ

Fig. 1. Septimius Severus Büstü, Fig. 2. Caracalla Büstü, Capitol Capitol Müzesi, Roma (Yazarın Müzesi, Roma (Yazarın Arşivinden). Arşivinden).

Fig. 3. Elagabalus Büstü, Fig. 4. Genç Severus Alexander Capitol Müzesi, Roma (Yazarın Büstü, Capitol Müzesi, Roma Arşivinden). (Yazarın Arşivinden). 34 ONUR SADIK KARAKUŞ

Fig. 5. Geta dönemi Prusias ad Hypium Sikkesi, Arkayüz Roma Kartalı ve sancaklar.

Fig.6. Severus Alexander Dönemi Prusias ad Hypium Sikkesi.

Harita 1. Severuslar Döneminde Anadolu ve Mezopotamya Haritası (Kaynak: https://gatesofnineveh.files.wordpress.com/2014/01/map.jpg, Erişim Tarihi: 15.11.2018) SEVERUS HANEDANI DÖNEMİNDEKİ PARTH SEFERLERİ SIRASINDA 35 PRUSIAS AD HYPIUM KENTİ

KAYNAKÇA

Antik Kaynaklar ------, Cass.Dio: Roman History, çev. Ernest Cary, Harvard University Press, Harvard, 1927. Herodianus, Tês metà Márkon basileías historíai- Of Th e Roman Empire After Marcus, çev. J. Hart, Pall-Mall, London, 1749. ------, Hist.Aug.: Scriptores Historiae Augustae, çev. David Magie, Harvard University Press, Harvard, 1921. Memnon, Peri Herakleia, çev. Murat Aslan, Odin Yayıncılık, İstanbul, 2007. Zozimos, Nea Historia, çev. Ronald T. Ridley, Australian Association for Byzantine Studies, Canberra, 1982.

Modern Araştırmalar Ameling, Walter, Die Inschriften von Prusias ad Hypium, Inschriften griechischer Stadte aus Kleinasien; Bd. 27 (IK 27), Osterreichische Akademie der Wissenschaften, Rheinisch-Westfalische Akademie der Wissenschaften. Rudolf Habelt GMBH, Bonn, 1985. Berry, Joanne, Philip Matyszak, Lives of the Romans, Th ames&Hudson Press, Lon- don, 2008. Birley, Anthony, Septimius Severus: African Emperor, Routledge Press, Oxon, 1999. Bowman, Alan, Averill Cameron, Peter Garnsey, Cambridge Ancient History 12: Th e Crisis of Empire, AD 193-337, 2.bs, Cambridge University Press, Camb- ridge, 2008. Camia, Francesco, “Spending on the Agones, the financing of festivals in the cities of Roman Greece.” Tyche, sy.26, 2011, ss.41-76. Dmitriev, Stanislav, City Government in Hellenistic and Roman Asia Minor, Oxford University Press, Oxford, 2005. Dörner, Friedrich Karl, Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, J.B. Metzler, Stuttgart, 1957. Faulkner, Neil, Kartalların İmparatorluğu, çev. Çağdaş Sümer, Yordam Kitap, İstan- bul, 2017. Finley, Moses, Antik Çağ Ekonomisi, çev. Hatice P. Erdemir, Arkeoloji ve Sanat Ya- yınları, İstanbul, 2007. French, David, Roman Roads and Milestones of Asia Minor [3/4], British Institute at Ankara, 2013. 36 ONUR SADIK KARAKUŞ

Garnsey, Peter, Famine and Food Supply in the Graeco-Roman World, Cambridge Uni- versity Press, New York, 1993. Gradoni, Mark Kenneth, “Th e Parthian Campaigns of Septimius Severus: Causes, and roles in dynastic legitimation”, Th e Roman Empıre During Th e Severan Dynasty: Case Studies in History, Art, Architecture, Economy And Literature, (ed. C. De Sena), Gorgias Press LLC, 2013. Hopkins, Keith, “Taxes and Trade in the Roman Empire (200 BC- AD 400)”, Th e Journal of Roman Studies, sy. 70 (1980), ss.101-125. Isaac, Benjamin, Th e Limits of Empire: Th e Roman Army in the East, Clarendon Press, Oxford, 1993. Karakuş, Onur Sadık, “Roma İmparatorluk Döneminde Prusias ad Hypium”, Yayınlan- mamış Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir, 2017. Kaya, Mehmet Ali, “Roma İmparatoru Septimius Severus Döneminde Anadolu”, Tarih Araştırmaları Dergisi, sy. 39 (2006), ss.27-48. Marek, Christian, Pontus et Bithynia. Die römischen Provinzen im Norden Kleinasiens. Mainz: Philipp von Zabern, 2003. Overtoom, Nikolaus, “Roman Civil War (Pertinax Septimius Severus)”, Confl ict in Greece and Rome: Th e Definitive Political, Social, and Military Encyclopedia, ed. Sara Phang, Douglas Kelly, Peter Londey, and Iain Spence, ABC-C- LIO. 2016. Petolescu, Constantin C., “Nouvelles Remarques sur la Carrière Militaire Équestre de T. Antonius Claudius Alfenus Arignotus”, ZPE 110, 1996, ss.253-258. Plautner, Maurice, Th e Life and Reign of the Emperor Lucius Septimius Severus, Hum- phrey Milford, Londra, 1918. Reece, Richard, “Roman Currency: New thought and Problems”, World Archaeology [VI/3]. (Şubat 1975), ss.299-306. Rollas, Andrée Nedjati, Konuralp-Üskübü Kılavuzu, çev. N.Fıratlı ve S.Moralı, Tür- kiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları, İstanbul, 1962. Roth, Jonathan, Th e Logistics of the Roman Army at War (264 B.C. - A.D. 235), Brill Press, Leiden, 1999. Sayar, Mustafa Hamdi, Perinthos-Herakleia (Marmara Ereğlisi) Und Umgebung, Geschichte, Testimonien, Griechische Und Lateinische Inschriften, Wien, 1998. Schwarz, Hertha, Konrad Stauner, “Die Parapompé des Kaisers und seines Heeres im nordwestlichen Kleinasien”, GEPHYRA 4 / (Mayıs 2007), ss.1-35. SEVERUS HANEDANI DÖNEMİNDEKİ PARTH SEFERLERİ SIRASINDA 37 PRUSIAS AD HYPIUM KENTİ

Sherk, Robert, Roman Documents from the Greek East, Th e Johns Hopkins Press, Baltimore, 1969. Şahin, Sencer, Katalog der antiken Inschriften des Museums von Iznik (Nikaia): (deutsch- turkisch) =Iznik Muzesi antik yazıtlar kataloğu, Inschriften griechischer Stadte aus Kleinasien; Bd. 9 (IK 9), Osterreichische Akademie der Wissenschaften, Rheinisch-Westfalische Akademie der Wissenschaften. Rudolf Habelt GMBH, Bonn, 1979.