Severus Hanedanı Dönemindeki Parth Seferleri Sırasında Prusias ad Hypium Kenti” Onur Sadık Karakuş To cite this version: Onur Sadık Karakuş. Severus Hanedanı Dönemindeki Parth Seferleri Sırasında Prusias ad Hypium Kenti”. Uluslararası Konur Alp Gazi ve Düzce Tarihi, Nov 2018, Düzce, Turkey. hal-02871953 HAL Id: hal-02871953 https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-02871953 Submitted on 17 Jun 2020 HAL is a multi-disciplinary open access L’archive ouverte pluridisciplinaire HAL, est archive for the deposit and dissemination of sci- destinée au dépôt et à la diffusion de documents entific research documents, whether they are pub- scientifiques de niveau recherche, publiés ou non, lished or not. The documents may come from émanant des établissements d’enseignement et de teaching and research institutions in France or recherche français ou étrangers, des laboratoires abroad, or from public or private research centers. publics ou privés. KONUR ALP GAZİ VE DÜZCE TARİHİ SEMPOZYUMU Bildiriler ATAT ÜRK KÜLTÜR , Dİ L VE TARİ H YÜKSEK KURUMU TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARI VIII. KONUR ALP GAZİ VE DÜZCE TARİHİ SEMPOZYUMU Bildiriler Yayına Hazırlayanlar Ali ERTUĞRUL – Fırat YAŞA 23-24 Kasım 2018, Düzce ANKARA, 2020 Uluslararası Konur Alp Gazi ve Düzce Tarihi Sempozyumu (2018 : Düzce, Türkiye) Konur Alp Gazi ve Düzce Tarihi Sempozyumu, 23-24 Kasım 2018, Düzce, bildiriler / yayına hazırlayanlar Ali Ertuğrul, Fırat Yaşa. — Ankara : Türk Tarih Kurumu, 2020. x, 657 s. : resim, portre, harita, plan, tıpkıbasım, tablo ; 24 cm. — (AKDTY Türk Tarih Kurumu yayınları; VIII. Dizi-Sayı: 29) ISBN 978 - 975 - 17 - 4454 - 8 1. Konur Alp Gazi, ?-1328 _ Kongreler. 2. Düzce _ Tarih. I. E.a. II. Ertuğrul, Ali, yayına hazırlayan. III. Yaşa , Fırat, yayına hazırlayan. IV. Dizi. 956.31114 Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yönetim Kurulu’nun 25.11.2019 tarihli ve 787/12 sayılı kararı gereği 1000 adet basılmıştır. ISBN : 978-975-17-4454-8 İnceleyiciler: Prof. Dr. Enver KONUKÇU Doç. Dr. Tülay METİN Kapak Tasarım: Emine ÇAKIR Baskı Kuban Matbaacılık Yayıncılık İvedik Organize San. Matbaacılar Sitesi 1514. Cadde No: 20 06190 İVOGSAN - ANKARA Tel: 0 312 395 20 70 Faks: 0312 395 37 23 Sertifika No: 13403 SEVERUS HANEDANI DÖNEMİNDEKİ PARTH SEFERLERİ SIRASINDA PRUSIAS AD HYPIUM KENTİ ONUR SADIK KARAKUŞ* Özet Roma İmparatorluğunun 193-235 yılları arasında başında bulunan ve hanedanın kurucusu olan Septimius Severus’tan hanedanın son üyesi Severus Alexander’e kadarki süreç Roma İmparatorluğunda Severuslar Dönemi olarak kaynaklarda geçmektedir. Bu dönem Roma İmparatorluğu için önemli olduğu gibi Bithynia eyaletinin doğusunda kalan ve görece az bilinen bir kent olan Prusias ad Hypium kenti için de önemlidir. Epigrafik belgeler Septimius Severus, Caracalla ve Elagabalus’un Parth seferi için yola çıktıklarında Prusias ad Hypium kentinden geçtiklerini göstermektedir. Sefere giden ordunun büyüklüğü ve ulaşımın günümüzdeki kadar hızlı olmayışı ordunun belirli aralıklarla kamp kurarak dinlenmesine ve beslenme ihtiyaçlarını karşılamasına neden olmuştur. Bu nedenle Roma ordusu zengin bitki örtüsü sayesinde pek çok ürünün yetiştiği, hayvancılığın çokça yapıldığı Bithynia eyaletinde yer alan kentlerde ve Prusias kentinde de konaklamış olduğu anlaşılmaktadır. Ordunun konaklaması ve ihtiyaçlarının karşılanması için iç savaş sırasında Pescennius Niger tarafını tutan Nikaia ve Byzantion kentlerinin yerine Nikomedia ve Prusias ad Hypium kentlerinin olduğu bölge seçilmiştir. Bu durum ve imparatora eşlik etme işi kentin yöneticileri tarafından çok önemli birer gelişme ve onur olsa da kent halkının bu dönemde ekonomik sıkıntılar yaşadığı anlaşılmaktadır. Bunun yanında bir başka gelişme ise kentte kutlanmaya başlanan agonların artmasıdır. Bu çalışmada en görkemli yıllarını yaşadığı Severus Hanedanı dönemindeki gelişmelerin kente yansımaları ele alınacaktır. * Arş. Gör., Düzce Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Konuralp Yer- leşkesi-Düzce, [email protected] Metin içerisinde geçen tarihler aksi belirtilmedikçe milattan sonrayı göstermektedir. 16 ONUR SADIK KARAKUŞ 1. SEVERUSLAR DÖNEMİNDE ROMA İMPARATORLUĞU 1.1. İç Savaş Yılları İmparator Commodus’un 192 yılında kendi hamamında suikaste uğramasından sonra Roma kentinin Praefectus Urbanus’u Publius Helvius Pertinax1, bu olaydan kısa süre sonra Praetor Muhafızları Praefectus’u Aemilius Laetus ve Commodus’un a cubiculo / cubicularius’u Eclectus tarafından İmparator ilan edilmiştir2. Taht değişikliğinden kısa bir süre önce Pertinax, Britannia’da bir isyanı bastırmasına ek olarak Roma’daki bir yarışta da yeşiller (taraftar grubu) ve Commodus’un desteğiyle Pertinax adlı bir at yarışı kazanmıştı3. Tüm bu olaylar Pertinax’ın gerek askerlerce gerekse bazı soylular ve halk tarafından tanınmasına ve İmparator adayı olarak ilk sırada görülmesine neden olmuştur. Cassius Dio’ya göre, Pertinax mükemmel ve namuslu biriydi, fakat aşağıda da görüleceği üzere çok kısa bir süre tahtta kalabilmişti4. Hemen her kaynakta geçtiği şekilde Pertinax, İmparator olduktan sonra ilk iş olarak askerlere 12.000 sestertii ödül vermiştir5. Fakat Pertinax’ın imparator olduktan sonra, İmparatorluk çapında aldığı (Commodus’un daha önce yaptığı tutarsız harcamaları azaltacak) önlemler, 1 Publius Helvius Pertinax, Helvius Successus adlı bir azatlının oğlu olarak Alplerde (Cassius Dio’ya göre, Liguria’da yer alan Alba Pompeia kentinde?) annesinin çiftliğinde, 129 yılı başında dünyaya gelmiştir. Hikâyeye göre, Pertinax’ın dünyaya geldiği saatlerde siyah bir at tepeye doğru tırmanmış, orada kısa bir süre bekledikten sonra tepeden aşağıya düşerek ölmüştür. Pertinax, Yunan eğitmen Sulpicius Apollaniaris’ten edebiyat ve aritmetik hakkında temel bilgiler almış, gramer alanında da kendini geliştirmiştir. Eski Consul ve babası Helvius Successus’un Patron’u Lollianus Avitus’un (Cassius Dio’ya göre, Pertinax’a destek olan kişi, Claudius Pompeianustu ve onun desteğiyle atlı birliklerin tribun’u olmuştu) desteğiyle askeri kariyerine üst noktalardan başlamıştır. Antoninus Pius’un egemenliği döneminde Syria eya- letine Cohort Praefectus’u olarak tayin edilmiş, Parthia savaşı sırasındaki cesareti ve enerjisi nedeniyle Britannia’ya gönderilmiştir. Sonrasında Moesia’daki Süvari birliğine komuta ettiği dönemde (Praefectus Alae), Aemilia Yolu üzerinde yaşayan fakirlere dağıtılacak bağış konu- sunda da danışmanlık hizmetinde bulunmuştur. Bu görevin ardından, Ren nehrindeki Ger- men filosuna kaptanlık etmiş sonrasında da pek çok farklı görevde bulunmuştur. (Bkz. Hist. Aug.Pertinax.I.6, II.6; Cass.Dio.LXXIV. III.2 ) 2 Hist.Aug.Pertinax IV. 4-11; Cass.Dio.LXXIII. XIX, 4; Nikolaus L. Overtoom, “Ro- man Civil War (Pertinax Septimius Severus)”, Confl ict in Greece and Rome: Th e Definitive Political, Social, and Military Encyclopedia, ed. Sara Phang, Douglas Kelly, Peter Londey, and Iain Spence, ABC-CLIO. 2016., s.796. 3 Cass.Dio.LXXIV. IV.1-2. 4 Cass.Dio.LXXIV. I.1. 5 Cass.Dio.LXXIV. I.2. SEVERUS HANEDANI DÖNEMİNDEKİ PARTH SEFERLERİ SIRASINDA 17 PRUSIAS AD HYPIUM KENTİ ordu mensuplarının maaşlarını azaltmaya çalışması, Praefectus Laetus’un gücünü korumak istemesi vb. gibi onlarca nedenden dolayı başta ordu olmak çeşitli zümrelerce sevilmeyen hükümdar halini almasına sebep olmuştu. Bu nedenle Pertinax’ı ortadan kaldırmak adına, Laetus ve Praetor birliği ona karşı birkaç defa suikast tertiplemiş, fakat imparator bunlardan bir şekilde haberdar olmuş ya da çeşitli önlemler almıştı6. Buna karşın, 193 yılının 26 Martında, Falco ve Clarus’un consullüğünde, Pertinax söz konusu Praetor muhafızları tarafından sarayında öldürülmüştür7. Pertinax’ın 3 ay’dan kısa süren İmparatorluğu sonrası, Roma başta olmak üzere tüm eyaletlerde bir kargaşa durumu ortaya çıkmıştır. Bu süreçte ortaya çıkan aktörlerin başında Roma kentinin Praefectus Urbanus’u ve Pertinax’ın kayınpederi Sulpicianus ve Didus Iulianus ile ilerleyen aylarda adlarını duyuracak olan Septimius Severus, Clodius Albinus ve Pescennius Niger adlı bazı komutanlar bulunmaktadır. 1.2. L. Septimius Severus’un Yükselişi Cassius Dio’nun aktardığına göre, Iulianus, Commodus’un egemenliğine karşı yapılacak bir kalkışma için hevesliydi ve bu nedenle İmparator tarafından Mediolanum kentinden sürgün edilmişti8. Bu açıdan bakıldığında, Didius Iulianus’un Pertinax’ın ölümünden önce de Roma tahtında söz sahibi olmak istediği görülmektedir. Cassius Dio, tahta geçmek için hevesli olan Didius Iulianus’un, Pertinax’ın öldürüldüğünü duyduğu gün, yol üzerine alelacele kamp kurduğunu ve adeta sarayın kapısında beklediğini, askerler kaleyi kuşatırken onlara kendisini tahta çıkarmaları karşılığında para teklif ettiğini yazmaktadır9. Aynı gün kentin praefectus’u Flavius Sulpicianus, praetor muhafızlarıyla bir araya gelerek kendini imparator olarak destekleyip desteklemeyeceklerini sorarken, duvarlara Iulianus ve destekçilerince asılan kâğıtlarda, Iulianus’un imparator ilan edilmesi durumunda kendilerine daima cömert davranılacağı ve bağışta bulunulacağı gibi maddelerin muhafızlarca okunması nedeniyle 6 Cass.Dio.LXXIV. 8. I-V. 7 Hist.Aug.Pertinax XV. 8; Herodianus II. 5; Faulkner’e göre, Pertinax, sarayında görevli olan Germen bir muhafızı tarafından öldürülmüştür. Bkz. Neil Faulkner, Kartalların İmpara- torluğu, çev. Çağdaş Sümer, Yordam Kitap, İstanbul, 2017, s.263. 8 Cass.Dio.LXXIV. 11,2. 9 Cass.Dio.LXXIV. 11,3. 18 ONUR SADIK KARAKUŞ bu ikili arasında bir seçim yapılmasına karar verilmiştir10. Sulpicianus adam başı 20.000 sestertii teklif ederken, Iulianus bu rakamı 5000 daha arttırmış ve bunun sayesinde imparator ilan edilmiştir11. Bu durumun duyulması üzerine