Kantuz Frango Utziko Diotet Munduan, Kantuz Har Diten Bethi Nitaz Orhoitzian
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
berria Gehigarri berezia Asteartea, 2008ko abenduaren 2a (1934-2008)Mikel Laboa Kantuz ehortz nezate, hiltzen naizenian, kantuz ene lagunek harturik airian; kantuz ariko zaizkit lurrean sartzian; kantuz frango utziko diotet munduan, kantuz har diten bethi nitaz orhoitzian. DEBORAH RHEA berria 02 BIOGRAFIA asteartea, 2008ko abenduaren 2a Orain mitoa da, betiko Mikel Laboa, 2006ko uztailaren 11n, Donostiako Zurriolan Bob Dylanen aurretik egin zuen emanaldian. Huraxe izan zen azkenekoa. JUAN CARLOS RUIZ / ARGAZKI PRESS Mikel Laboa hil da, Ez dok Amairuko kidea, euskal ri bat deskubritu zuen: Violeta izan zen Ipar Euskal Herriko he- Parra. rri kantagintzaren ezagutza. Jo- kantagintzaren berritzailea eta belaunaldien arteko seba Bidaurrazagaren eskutik, Iruñean, euskara berreskuratu Ximun Haranek jasotako herri zubia, euskal kulturak luzaz oroituko duen kantaria Iruñean ikasten aritu zenean kantuen bilduma ezagutu zuen: (1955etik aurrera), euskara be- Chinaurria, O Pello Pello, Sujet rreskuratzeaz gain, Georges eder bat, Chori erresiñula… Gero- Juan Luis Zabala zen Mikel Laboa Manzisidor, Do- 15 edo 16 urte inguru zituela Brassensen kantuak ezagutu zi- ago, Zaragozan ikasten ari zela, nostiako Parte Zaharrean. Pasai hasi zen Laboa gitarra jotzen. tuen, eta Carlos Itoiz gitarra jo- Jorge Riezuren Flor de la canción rrats bakarra ge- Donibanetik hara joana zen fami- Juan Jose Lasa mediku psikiatra- tzaile flamenkoaren klaseak har- popular vasca bilduma ezagutu ratzen zitzaion lia batean. Aita, Feliciano Laboa, ren eraginez (Laboaren arrebeta- tu. Iruñean egin zuen jendaurre- zuen. euskal kulturak arrantzontzien armadorea zen, ko baten senarra baitzen). Jango- ko lehen emanaldia ere, 1958an, Gaixoaldi luze baten ondoren, inoiz izan duen eta EAJko zinegotzia Donostiako luke taldea sortu zuen garai har- gaztelaniaz. Elbarrituen aldeko kantu tradizional haietako ba- mitorik handie- Udalean. 36ko gerra hasi zenean, tan, beste bi lagunekin batera. jaialdi bat izan zen, Gaiarre an- tzuk berreskuratzen hasi zen La- Unetarikoa izatera iristeko; aldi be- Bordelera egin zuen ihes Felicia- Medikuntza ikasketak egin zi- boa, 1962an, eta Zaragozan egin rean zailena eta errazena den no Laboak, eta ama eta zazpi- tuen, Madrilen lehen ikasturtean Iruñean egin zuen zuen euskarazko lehen kantal- urrats hori baino ez zitzaion falta. seme-alabak Lekeitioko Gardata (1953-54), Iruñean eta Zaragozan jendaurreko lehen dia, bertako euskal ikasleek Tea- Azken asteetan makalduta egon auzoko baserri batean gorde zi- gero. Erabaki horretan ere izan tro Argensola antzokian antola- ostean, atzo goizaldean hil zen ren. Gardatan hil zen Mikel Labo- zuen eraginik Juan Jose Lasak. emanaldia, 1958an, tutako jaialdi batean. O Pello Pe- Mikel Laboa, Donostiako Polikli- aren anaietako bat, Andoni, eta Medikuntza ikasten aritu zen gaztelaniaz llo, Bereterretxeren Kanthoria eta nikan, 74 urte zituela. Donostiako han zela entzun zituen Mikel La- urte guztietan musika lantzen ja- gisako kantu tradizionalez gain, Errekalde auzoko beilatokian boak Gernika suntsitu zuten rraitu zuen. Antton Lafon adiski- Euskarazko lehen Iparragirreren kantu ezagun ba- egin zioten atzo hil-beila; han bonben leherketa lazgarriak, ar- deak Atahualpa Yupanquiren kantaldia Zaragozan tzuk ere eman zituen. Musikari erraustuko dute gaur, 11:15ean, tean hiru urte bete gabe zituela, disko bat ekarri zion Bordeletik, egin zuen, bertako agiria atera zuen, «artista de circo familia giroan, ekitaldirik gabe. 1937ko apirilaren 26an. 50eko hamarkadaren hasieran. euskal ikasleentzat y variedades» zela zioen karneta. Hilaren 23an Gipuzkoako Foru Gerra amaitu aurretik itzuli Garai hartako giro kultural ito- Medikuntza ikasketak 1963an Aldundiaren Urrezko Domina ja- zen ama seme-alabekin Donos- garrian nekez entzun ahal zen bukatu zituen, Zaragozan. Bar- sotzekoa zen Laboa; hil ondoko tiara, eta aita ere itzuli zen urte halako ezer Hego Euskal He- tzokian, eta Laboak Brassens, tzelonara jo zuen gero, haurren omenaldi gisa jasoko dute ahaide- batzuk geroago. Nahiz eta haur- rrian, eta Yupanquiren lanak Yupanqui eta Parraren kantuak neuropsikiatria espezialitatea ek. Donostiako Udaleko taldeek, tzaroan bere hizkuntza nagusia txundituta utzi zuen, hala doi- eman zituen, lagunartean kanta- egitera, eta Bartzelonako Santa bestalde, Laboari Urrezko Domi- izan, gerra ondoko Donostiako gi- nuen nola hitzen aldetik. Yupan- tu ohi zituen The Beatlesen kan- Creu i San Pau erietxean mediku na emateko tramiteak abian jar- roak euskara neurri handi bate- quiren disko gehiago erosteko as- tu batzuen bertsioez gain. gisa hasi zen lanean. Baina ordu- tzeko eskatuko diote alkateari. an atzentzera eraman zuen Mikel moz Donibane Lohizunera joan Euskal kantagintzarako urra- rako oso hazia zuen —barren-ba- 1934ko ekainaren 15ean jaio Laboa gaztea. zenean, oso gustuko beste kanta- tsa eman zezan erabakigarria rrenean aspalditik sendo txerta- 1934 «Hiru maisu izan ditut beti, hasiera batean nire musikak haiek egindakoarekin zerikusi handirik MIKEL LABOA ()2008 ez zuen arren: Atahualpa Yupanqui, Violeta Parra eta Georges Brassens» berria asteartea, 2008ko abenduaren 2a BIOGRAFIA 03 tua— musikaren harra. Setze rurenarekin estu lotuta egon zen gisa jarraitu zuen, hasieratik bil- Jutges taldearen eta Nova Canço hurrengo urteetan. dutako jarraitzaileak galdu gabe Catalanaren mugimendua gertu- Urte berean grabatu zuen biga- entzule belaunaldi berriak eraka- tik ezagutu zuen, 1964an: Pi de la rren diskoa, Bartzelonan; baina rriz, eta musikari berrientzat ere Serra, Lluis Llach, Maria del Mar zentsurarekin izandako arazoen ezinbesteko erreferentzia bihur- Bonet, Joan Manuel Serrat, Rai- ondorioz ezin izan zuen Bartzelo- tuz. Lau-bost diskoak (Xoxoa, mon… Laboak hainbat kantaldi nan argitaratu, eta Baionako 1980, Jean Phocas teknikariare- egin zituen, euskarazko kantuak Goiztiri argitaletxearekin kalera- kin grabatua) izandako harrera emanez, Bartzelonako euskal tu zuen, izenbururik gabe. Oihar- beroa horren adibide garbia da. ikasleen aurrean, eta Bartzelo- tzun handia izan zuten diskoko Lekeitioak egiteari utzi gabe, poe- nan sortu zituen berak idatzitako lau kantuek, Egun da Santi Ma- ta garaikideen lanak musikatu lehen kantuak ere. Michel Labe- miña-k batez ere. zituen disko horretan: Bernardo geriek egindako euskarazko kan- Donostiara itzuli eta San Mi- Atxaga, Xabier Lete eta Joseba tu berriek ere eman zioten kantu guel Patronatuan hasi zen lane- Sarrionandia. berriak sortzeko adorea. an, 1967an, haurren neuropsikia- Donostiara itzuli zen gero. tra gisa. Ondorengo 20 urteetan Salvadorrekin elkarlanean 1964ko abuztuan ezkondu zen, atxiki zitzaion lan horri, goizez. 1984an hasi zen Iñaki Salvador Marisol Bastidarekin, eta Donos- Ez dok Amairurekin nahiz ba- musikariarekin kolaboratzen. tiako ospitalean hasi zen lanean. karka emanaldiak egiten jarraitu Oso harreman estu eta emanko- Urte horretako abenduan graba- zuen ondorengo urteetan. Zailta- rra izan zuten biek ondorengo ur- tu zuen lehen diskoa, Azken, sunak izan zituen debekuak zire- teetan, hala disko berrietan nola Baionan, Goiztiri diskoetxeare- la-eta. Adibidez, agertokitik poli- emanaldietan. Josetxo Silguero, kin argitaratua eta lau kantu tra- zia etxera eraman zuten behin, Jesus Artze, Carlos Itoiz, Joseba dizionalez osatua: Amonatxo, Be- Irunen. Tapia eta beste musikari batzuk reterretxeren Kanthoria, O Pello ere Laboaren kolaboratzaile estu Pello eta Aurtxo txikia. Bertolt Brechten poemak izan ziren urte horietan. Benito Lertxundi kantariaren Beste bi disko txiki grabatu zi- Euskal musikarien omena jaso berri izan zuen 1965ean, hura tuen 1969an, Urnietan: Bertolt zuen 1990ean, Txerokee disko ko- lehiaketa batean finalista izan Brecht’en lau poema eta izenbu- lektiboaren bidez. Mikel Laboa- zelako. Lourdes Iriondo eta Julen rurik gabeko beste bat, Goiztirik ren kantuen bertsioak grabatu Lekuonarekin ere harremanetan eta Herri Gogoak argitaratuak, zituzten hainbat taldek, musika- hurrenez hurren. Bartzelonan zela, Aurreneko kantu esperimen- Aurreneko ‘lekeitio’-a gertutik ezagutu zuen tal edo lekeitio-a 1968an sortu 1968an sortu zuen: zuen: Baga, biga, higa (Lekeitio 2) Setze Jutges taldea (ez zuen inoiz Lekeitio 1 izenburu- ‘Baga, biga, higa eta mugimendua ko kanturik egin). Kantu hori (Lekeitio 2)’ izan zen Ez dok Amairuk 1970ean Mikel Laboa gaztetako kantaldi batean. ‘MIKEL LABOA’ LIBURUA Kataluniakoaren estreinatu eta bi urtez Euskal He- Euskal musikarien antzeko mugimendua rri osoan zabaldu zuen Baga, omena jaso zuen sortu nahi izan zuen biga, higa sentikariaren oinarrie- 1990ean, ‘Txerokee’ Euskal Herrian tako bat; Laboak JosAnton Ar- disko kolektiboarekin tzeren Txoria txori poeman oina- rritutako kantua ere sentikaria- jarri zen, Katalunian bertatik ren parte garrantzitsua izan zen. ri gaztez osatuak horietako bertara ezagutu zuen antzeko Sentikari horren sorreran ga- gehienak. mugimendu bat Euskal Herrian rrantzi handia izan zuten Jose Beste ekitaldi garrantzitsu as- sortzeko asmoak bultzatuta. Mari Zabala musikariaren eta kotan ere protagonista edo parte- Jose Antonio Sistiaga artistaren Jose Luis Zumeta pintorearen hartzaile izan da azken urteotan: bidez JosAnton Artze ezagutu parte-hartzeak. beste artista batzuekin batera zuten, eta hura ere taldera bildu Ez dok Amairu taldea 1972an kultur espedizioa egin zuen Ku- zen berehala. Xabier Lete eta desegin zen, Baga, biga, higa sen- Laboa, eskuinean zutik bigarrena, Ez dok Amairuren argazkian. BERRIA bara, 1990ean; Donostiako Orfe- Jesus Artze ere aurki sartu ziren tikariaren grabazioa argitara oiaren 100. urteurreneko