Boekje Voor Tijdens De Vakantie Met Leuke Opdrachten

week 34 – zomerles 2019 – tekst niveau C

Unesco beoordeelt nominaties voor Werelderfgoedlijst 8 juli 2019

De Werelderfgoedlijst van VN-organisatie Unesco is de afgelopen dagen uitgebreid met tientallen locaties en natuurgebieden. Van 30 juni tot en met 10 juli is het Werelderfgoedcomité bijeen geweest in de Azerbeidzjaanse hoofdstad Bakoe om zich te buigen over 36 nieuwe nominaties voor de Werelderfgoedlijst. Van de genomineerde erfgoederen hebben er 6 een natuurlijk karakter, 5 28 zijn cultureel van aard en 2 bestaan uit een mengvorm van natuur en cultuur. Nederland heeft dit jaar geen nominaties ingediend. Inmiddels zijn er al 29 nominaties gehonoreerd, zoals de Mesopotamische stad Babylon, het Vatnajökull Nationale Park in IJsland, de middeleeuwse waterwerken in het Duitse Augsburg en de Ombilin-mijnen op het Indonesische eiland Sumatra.

Unesco 10 Unesco, de United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, is opgericht in 1945. Unesco is een gespecialiseerde organisatie van de Verenigde Naties. Haar doel is het waarborgen van vrede en veiligheid door het bevorderen van samenwerking tussen lidstaten op het gebied van onderwijs, wetenschap, cultuur en communicatie. Unesco is het meest bekend om het Werelderfgoedverdrag en de daarbij behorende Werelderfgoedlijst. Het verdrag uit 1972 heeft als doel om erfgoed dat van unieke en 15 universele waarde is voor de mensheid, beter te kunnen bewaren voor toekomstige generaties. Naast de bescherming die erfgoederen krijgen door plaatsing op de Werelderfgoedlijst bevordert deze status ook het wederzijds begrip tussen culturen. Niet elk werelderfgoed is per se mooi, maar alle zijn op een bepaalde manier uniek, van groot belang voor de mensheid en onvervangbaar. Op de Werelderfgoedlijst van Unesco staan drie typen erfgoed: cultureel, natuurlijk of een mengvorm van deze 20 twee. De lijst bevatte afgelopen winter 845 culturele, 209 natuurlijke en 38 gemengde plaatsen verspreid over 167 landen. Het Werelderfgoedverdrag is inmiddels door 193 lidstaten ondertekend.

Nominatieproces Alleen landen die het Werelderfgoedverdrag hebben ondertekend, kunnen nominaties indienen. De eerste stap voor een land is het opstellen van een voorlopige lijst. Dit is een inventarisatie van alle 25 belangrijke monumenten die het land de komende jaren van plan is te nomineren. Vervolgens stelt het land een nominatiedossier samen met zo veel mogelijk informatie over het monument dat het als eerste wil laten inschrijven. Dit dossier moet onder andere gedetailleerde beschrijvingen bevatten van de unieke waarde van dit monument (bijvoorbeeld in vergelijking met soortgelijke monumenten elders in de wereld) en plannen die aantonen hoe het behoud van het monument is ingericht. Dit dossier wordt ingezonden 30 naar het ondersteunend bureau van het Werelderfgoedcomité. Als dit het compleet genoeg acht, wordt het dossier ter beoordeling voorgelegd aan twee adviescomités. De uiteindelijke beslissing over het al dan niet opnemen van een monument op de Werelderfgoedlijst ligt bij het Werelderfgoedcomité. Dit Comité komt één keer per jaar bijeen om, op basis van de adviesrapporten, te oordelen over de nieuwe nominaties.

35 Criteria Sinds 2005 is er een set van tien criteria voor het toekennen van de status van werelderfgoed. Hiervan moet er – naast het element van bijzondere universele waarde – aan minimaal één worden voldaan. Enkele voorbeelden van criteria zijn: • Het vertegenwoordigt een meesterwerk van een creatief menselijk genie. 40 • Het is een bijzonder voorbeeld van een type gebouw of architectonisch of technologisch ensemble of landschap, dat betekenisvolle stappen in de menselijke geschiedenis voorstelt.

• Het bevat buitengewone natuurverschijnselen of gebieden van buitengewone, natuurlijke schoonheid en esthetisch belang. • Het herbergt de belangrijkste natuurlijke onderkomens voor het behoud van biodiversiteit, inclusief die 45 welke bedreigde diersoorten herbergen van buitengewone, universele betekenis. De status van werelderfgoed krijg je dus niet zomaar als plaats of gebied.

Nederland Nederland ondertekende het Werelderfgoedverdrag in 1992 en heeft in de loop der jaren dus ook verschillende plaatsen in Nederland genomineerd om de status van werelderfgoed te krijgen. En dat is 50 gelukt, want er zijn inmiddels tien door Unesco erkende werelderfgoederen van het Koninkrijk der Nederlanden. Deze zijn uniek in de wereld en

vertellen het bijzondere verhaal van het Koninkrijk Foto: Tobias Schwarz (ANP) der Nederlanden op het gebied van waterbeheer, burgersamenleving en (land)ontwerp. Dat deden 55 ze toen, dat doen ze nu en dat zullen ze blijven doen. De werelderfgoederen van het Koninkrijk der Nederlanden zijn: Schokland en omgeving, de Stelling van Amsterdam, Molencomplex Kinderdijk-Elshout, het Ir. D.F. Woudagemaal, 60 Willemstad Curaçao, Droogmakerij de Beemster, het Rietveld Schröderhuis, de Waddenzee, de Grachtengordel van Amsterdam en de Van Molens bij Kinderdijk Nellefabriek. Daarmee staan deze plaatsen op gelijke voet met 65 wereldberoemde plaatsen als Yellowstone National Park in de Verenigde Staten, Great Barrier Reef in Australië en het Guggenheim Museum in New York. De eerste Nederlandse inschrijving was Schokland in 1995 en de laatste de Van Nellefabriek in 2014. En dit jaar heeft de Waddenzee een reden voor een feestje: het heeft de status van werelderfgoed nu tien jaar. Er worden allerlei evenementen georganiseerd tijdens de zogenaamde Werelderfgoedweken, zoals 70 een Beach Cleanup Tour in Texel, een Wadlooptocht naar Rottummeroog en een vallende sterrentocht in Ameland.

Bronnen: unesco.nl, nrc.nl, www.werelderfgoed.nl, nl.wikipedia.org, wadden.nl

Het belang van achterom kijken

Elke tweede woensdag van april is het Nationale Poepdag. Met deze dag, in het leven geroepen door de Maag Lever Darm Stichting, wil die organisatie aandacht vragen voor verschillende darmaandoeningen.

Een speciale dag 5 Nee, het is geen aprilgrap: sinds een aantal jaren wordt de tweede woensdag in april speciaal gewijd aan ontlasting, of zoals het dagelijkse woord luidt: poep. Een onderwerp waar je niet snel een dag voor verwacht, want ten eerste kun je je afvragen: wat is er voor gewichtigs aan poep dat het een speciale dag behoeft? En ten 10 tweede is het misschien ook wel enigszins een taboeonderwerp. Maar blijkbaar is er dus wel een aanleiding om deze dag in het leven te roepen. Het initiatief voor de dag ligt bij de Maag Lever Darm Stichting, een organisatie die verscheidene redenen aanvoert om de menselijke excrementen een dag lang, en hopelijk langer natuurlijk, 15 centraal te stellen. Zo kan een afwijkende kleur van poep een signaal zijn van een beginnende ziekte of darmstoornis. Daarnaast is door onderzoek ontdekt dat, door het transplanteren van poep van een familielid, mensen met een bepaalde mogelijk dodelijke vorm van diarree genezen kunnen worden.

Aandoeningen 20 Maag-, lever- en darmziekten komen veelvuldig voor in Nederland. Variërend van relatief onschuldige klachten zoals boeren tot chronische ziekten zoals PDS en de ziekte van Crohn, en van erfelijke aandoeningen tot levensbedreigende ziekten zoals darmkanker. In totaal zijn er in Nederland twee miljoen buikpatiënten. PDS staat voor een verstoring van de functie van vooral de dikke darm, en is een veel voorkomende 25 chronische darmaandoening. Deze kenmerkt zich door buikpijn, buikkrampen, problemen met de ontlasting, een opgezette buik of winderigheid door gasvorming. Mensen met PDS krijgen vaak te maken met diarree of juist verstopping. De oorzaak van deze problemen is meestal gelegen in het feit dat de darm te veel of juist te weinig bewegingen maakt. De ziekte van Crohn is een chronische ontstekingsziekte van de darm. Eigenlijk kunnen die ontstekingen 30 voorkomen in het volledige spijsverteringskanaal, van mond tot anus. Buikpijn, diarree en moeheid zijn klachten die lijders aan de ziekte van Crohn ervaren, maar waar precies de oorzaak van de aandoening gezocht moet worden, is nog niet geheel duidelijk. In elk geval is er sprake van een sterke reactie van het afweersysteem, het menselijke systeem dat er normaliter voor zorgt dat ziektes het lichaam niet binnendringen. In dit geval ziet het lichaam eigen cellen en stoffen aan als lichaamsvreemd en valt deze 35 aan.

De Maag Lever Darm Stichting De Maag Lever Darm Stichting ijvert voor het voorkomen en genezen van maag-, lever- en darmziektes. Dit doet de organisatie door onderzoek te faciliteren en voorlichting te geven, beide activiteiten waarvoor de stichting afhankelijk is van donaties en de inzet van vrijwilligers. Voorlichting geeft de MLDS onder 40 andere via haar website en via de publiciteit die de Nationale Poepdag oplevert, met het even nuttige als goed geformuleerde advies om eens vaker ‘achterom te kijken’. Onderzoek op het gebied van maag-

lever- en darmziektes is uiterst belangrijk, want hoe meer kennis er beschikbaar komt over de buik, hoe beter de ermee samenhangende aandoeningen voorkomen en genezen kunnen worden. De Maag Lever Darm Stichting wijst erop dat er met deze kennis nu al levens gered kunnen worden, en 45 dat door meer kennis in de toekomst nog meer levens gered kunnen worden. Een voorbeeld hiervan is een van de belangrijkste doodsoorzaken op de couveuseafdelingen in ziekenhuizen: NEC. NEC is een ernstige darmaandoening bij prematuur geboren baby’s. Eén op de tien te vroeg geboren baby’s krijgt NEC en daarvan komt één op de drie aan deze kwaal te overlijden. Uit een studie van kinderarts Tim de Meij blijkt dat NEC met een elektronische neus (een zgn. eNose) in een vroeg stadium opgespoord kan 50 worden. Dit geeft artsen op termijn de mogelijkheid om in te grijpen, zodat de overlevingskans toeneemt. ‘Hoe NEC behandeld en voorkomen kan worden, is een onderwerp van vervolgstudies,’ aldus De Meij, ‘maar een vroege diagnose zal daar in de toekomst zeker bij helpen.’ Een behandelmethode die bij sommige darmaandoeningen wordt toegepast is transplantatie van poep. Hoe gaat dat in zijn werk? De feces, een ander woord voor ontlasting, zijn verpakt in capsules die de 55 patiënt tot zich neemt en gaan pas in de darmen open. Hiermee worden goede resultaten bereikt, doordat de donorpoep ziekmakende bacteriën weet te verdringen.

Meer weten Wellicht wil je meer weten over darmaandoeningen, omdat je zelf soms ook buikpijn of andere darmproblemen ervaart, of omdat je mensen in je nabije omgeving kent die ermee te maken hebben. Dan 60 zijn er veel bronnen waar je informatie kunt halen. Niet alleen is er de website van de Maag Lever Darm Stichting, www.mlds.nl/nationale-poepdag, die haar informatie uiterst overzichtelijk en leesbaar presenteert, maar ook zijn er boeken als de regelrechte bestseller De mooie voedselmachine van Giulia Enders, Allemaal beestjes van Jop de Vrieze en De poepdokter van Nienke Tode-Gottenbos. Al die informatie maakt je duidelijk waarom het zinvol is regelmatig achterom te kijken.

Bronnen: mlds.nl, nrc.nl

week 49 – 30 november 2020 – tekst niveau C WERELD ROUWT OM MARADONA

Wie is de beste voetballer aller tijden? Regelmatig wordt die vraag gesteld: een moeilijke vraag om te beantwoorden maar wel een waarbij altijd dezelfde namen naar boven komen. Is het de Braziliaan Pelé (bijnaam van Edson Arantes do Nascimento), de Portugees van Mozambikaanse afkomst Eusebio da Silva Ferreira, de Nederlander Johan Cruyff? Of een van de huidige voetballers zoals de Portugese Christiano Ronaldo of de 5 Argentijnse Lionel Messi? Nee, zeggen velen, er is maar een voetballer die die kwalificatie verdient en dat is Diego Maradona, Argentijn en op handen gedragen in zijn vaderland. Maradona, gestorven op woensdag 25 november 2020 heeft niet alleen een indrukwekkende carrière maar ook een turbulent leven achter de rug, wat misschien wel een belangrijke reden is voor de Argentijnen om ‘Pluisje’ voor altijd in hun hart te sluiten.

Foto: ANP-Alessandro Garafalo

Napolitaanse fans rouwen om de dood van Diego Maradona

JONG TALENT

10 Maradona groeide op in een sloppenwijk bij Buenos Aires, de hoofstad van Argentinië. Zijn familie had het allesbehalve breed, maar als 10-jarige nam de carrière van Maradona een aanvang toen hij voetbalde bij Estrella Roja (Rode Ster) en daar werd ontdekt. Hij werd opgenomen in de jeugdopleiding van Argentinos Juniors. Het schijnt dat hij toen al als twaalfjarige ballenjongen door de bal hoog te houden in de rust het publiek vermaakte tijdens de wedstrijden van het eerste elftal. Op 20 oktober 1976 speelde Maradona de eerste competitiewedstrijd 15 voor die club. Hij was toen nog maar 15 jaar, en daarmee de jongste speler ooit in de Argentijnse competitie. Argentinos Juniores ging in de jaren daarna steeds beter spelen en bereikte steeds hogere posities – tweede in 1980 – in de Argentijnse voetbalcompetitie. Maradona werd er vier keer op rij topschutter. Het grote talent van Argentinos Juniors ging in 1981 voor een huurvergoeding van 3,8 miljoen dollar naar Boca Juniors.

CARRIÈRE IN SPANJE EN ITALIË

20 In 1982 verhuist Maradona naar de topclub Barcelona, die 1 miljard peseta’s voor hem neertelt, voor die tijd een recordbedrag. De verwachtingen zijn natuurlijk hooggespannen bij Barcelona, maar Maradona krijgt te maken met verschillende tegenslagen. Ten eerste heeft hij begin 1983 te kampen met geelzucht waardoor hij een aantal maanden uitgeschakeld is. Maar als hij hersteld is en terugkeert in het elftal lukt het Barcelona toch om landskampioen te worden. Helaas zit het in het competitiejaar 1983/1984 opnieuw tegen: aan het begin van het 25 seizoen breekt Maradona in de wedstrijd tegen Athletic Bilbao zijn enkel, waardoor hij opnieuw vier maanden uit de running is. Maar onder meer dankzij de elf doelpunten die Maradona in dat jaar nog wist te scoren, bereikt Barcelona opnieuw een hoge notering in de competitie en eindigt met slechts één punt achterstand achter de landskampioen Athletic Bilboa. Barcelona speelt in 1984 ook de bekerfinale tegen Athletic Bilboa en dat leidt na een onbezonnen actie van Maradona – hij trapt een tegenstander – tot een vechtpartij tussen de spelers. 30 In 1984 gaat Diego Maradona voor het Italiaanse Napoli spelen. Hij blijft daar zeven seizoenen, waarin zijn populariteit door zijn magistrale spel blijft groeien. Bij Napoli heeft hij shirtnummer 10 en de club besloot in 2000 om dat nummer nooit meer te gebruiken, als eerbetoon. Napoli wordt met Maradona twee keer landskampioen.

HAND VAN GOD

Ook voor het nationale elftal was Maradona van grote betekenis. Tot zijn teleurstelling werd hij niet opgenomen in 35 de selectie van 1978 voor het Wereldkampioenschap, het toernooi waar Argentinië de wereldbeker veroverde door in de finale van Nederland te winnen. Maar in 1986, toen het WK plaatsvond in Mexico, deed Maradona van zich spreken en was hij een van de sterspelers van het toernooi. De kwartfinale tegen Engeland werd een legendarische wedstrijd. Maradona scoorde eerst een zeer discutabele 1-0, want volgens velen deed hij dat met de hand. Na de wedstrijd sprak hij over ‘de hand van God’. Maar de 2-0 die hij na een lange, iedereen passerende solo 40 op het scorebord bracht werd door de FIFA, na een internetpeiling, als doelpunt van de eeuw gekenschetst. In de finale tegen Duitsland werd Argentinië opnieuw wereldkampioen. Maradona’s laatste deelname aan het WK was die in 1994. Argentinië werd al vroeg uitgeschakeld en Maradona werd betrapt op drugsgebruik en geschorst. Dit betekende het einde van de interlandcarrière van Maradona.

MOEILIJKE PERIODE

45 Na zijn voetbalcarrière ging het Maradona niet voor de wind. Hij kreeg te maken met overgewicht en hartproblemen en daar kwam ook nog drugsgebruik bij. In 2004 werd hij bijvoorbeeld in kritieke toestand in het ziekenhuis opgenomen na een door een overdosis cocaïne veroorzaakt hartinfarct. In de jaren die daarop volgden ging het beter, maar er volgden ook weer verschillende periodes waarin hij met ernstige gezondheidsproblemen te kampen kreeg. Op 2 november 2020 werd Maradona geopereerd aan een bloedprop in zijn hersenen. Hij werd op 50 11 november alweer ontslagen uit de medische kliniek, maar overleed op 25 november na een hartstilstand.

LEGENDE

Argentinië was in diepe rouw gedompeld. Zijn lichaam werd in Buenos Aires opgebaard in het presidentiële paleis en mensen wachtten in lange rijen om langs zijn kist te lopen en afscheid te nemen van hun geliefde landgenoot. Niet alleen in Argentinië werd hij herdacht, maar ook in Europa waar bij de Champions League-wedstrijden van die 55 dag een minuut stilte in acht werd genomen. Lionel Messi eerde de legendarische speler door op 29 november voor Barcelona een subliem doelpunt te maken dat er precies hetzelfde uitzag als een doelpunt dat Maradona in 1993 maakte voor de club Newell's Old Boys. Bij die wedstrijd was Messi als vijfjarige aanwezig. Na zijn doelpunt trok Messi zijn shirt uit en toonde hij het shirt dat hij daaronder droeg, een shirt van Newell's Old Boys. Zo herdacht Messi Diego Maradonna. ‘Pluisje’ ( Maradona’s bijnaam) is niet meer.

BRONNEN: WIKIPEDIA, AD.NL, FHM.NL, TRANSFERMARKT.NL

© CED-Groep www.nieuwsbegrip.nl Pagina 2 van 2 oefenen voor kern 12 blad 1 hoeveel woorden lees jij in 1 minuut? opkijken opgeven opvoeren ophangen aankijken aangeven aanvoeren voorlaten uitkijken uitgeven uitvoeren opzoeken doorkijken doorgeven doorvoeren voorzeggen opzoeken voorlaten ophangen afvallen afvallen inmaken voorzeggen inmaken inpakken oplossen afzetten inpakken voorlezen afnemen invoeren oplossen voetballen morgen biefstuk slagen leuning schoonmaak afruimen timmerhok gestopt ketting achter buiging plukken klimmen panter vuilnisbak simpel storen egel jarig breken ophalen sprookje egel doorzetten boekentas uitvinder slapen aankijken grappig benieuwd giftig slagen brede giftig breder schelen donderdag slapen tafelblad droger grote egel lening

1e keer 2e keer 3e keer

oefenen voor kern 12 blad 2 hoeveel woorden lees jij in 1 minuut? rekenen wandelen toeteren voetballen tekenen handelen ploeteren morgen luisteren twijfelen regenen biefstuk fluisteren schuifelen zegenen leuning huppelen kakelen anderen schoonmaak snuffelen winkelen kinderen afruimen trommelen hinkelen minderen gestopt donderen knuffelen kegelen ketting aanzetten uitzetten dikste achter knikkeren eieren droogrek plukken doorgeven hengelen afzetten klimmen aanraken poederdoos spreeuw panter keurig aarzelen spelen simpel sparen driftig stokken storen aankleden opnoemen bloemkool egel opkijken aangeven uitvoeren opzoeken opgeven aanvoeren doorkijken voorlaten opvoeren uitkijken doorgeven ophangen aankijken uitgeven doorvoeren afvallen

1e keer 2e keer 3e keer

oefenen voor kern 12 blad 3 hoeveel woorden lees jij in 1 minuut? geheugen bezoeken verhuizen donderen gebeuren bewerken verkouden knuffelen geluiden bekijken vermoeden kegelen gehouden bedoelen verliezen aanzetten verhalen betalen gevaren uitzetten vergeten beleven geloven dikste vermaken beneden geweren knikkeren verkopen beloven geleden eieren bewegen uitlaten gevallen droogrek buitenkant huppelen bewegen doorgeven bedanken keurig verloren hengelen bibberen aangeven gevangen afzetten braden strikken ballen aanraken verbouwen zitten genomen poederdoos bladeren opnoemen graven spreeuw verdelen bewaren schatten aanraken rekenen handelen luisteren fluisteren tekenen toeteren twijfelen schuifelen wandelen ploeteren regenen zegenen

1e keer 2e keer 3e keer

oefenen voor kern 12 blad 4 hoeveel woorden lees jij in 1 minuut? geduldig verbinding gevaarlijk bewegen geweldig vergoeding behoorlijk uitlaten eindelijk akelig bloederig gevallen duidelijk duizelig pesterig buitenkant rekening plotseling schilderij huppelen tekening buiteling pesterij bewegen mogelijk aanmaken bekeuring bedanken geluiden vermoeden inpakken keurig rommelen strijken eigenlijk verloren bedoelen doorgeven verliezen bibberen kletsen verhalen slaperig aangeven uitlaten misselijk belangrijk gevangen bekijken scholen verlichting braden namelijk eenvoudig bibberen strikken donderen dikste hengelen keurig knuffelen knikkeren afzetten aarzelen kegelen eieren aanraken spelen aanzetten droogrek poederdoos sparen uitzetten doorgeven spreeuw driftig

1e keer 2e keer 3e keer

oefenen voor kern 12 blad 5 hoeveel woorden lees jij in 1 minuut? ontbijt ontbijten onbekend mogelijk ontstaan ontwerpen onbeleefd aanmaken ontwerp ontvangen onbewolkt bekeuring ongeluk ontdekken onaardig geluiden ongeveer ontdooien onprettig vermoeden ongeval onthouden onveilig inpakken ongezond ontploffen oneerlijk rommelen ongelijk ontsnappen onzichtbaar strijken wasmand hebben kortste eigenlijk geduldig ontdooien onprettig bedoelen ongeval glitter meeuw doorgeven verbinding zware slager verliezen wandelen boekenkast blaffen kletsen uitgaan kasten onthouden verhalen rekenen plakstift toeteren slaperig storten woning gevaarlijk uitlaten geheugen gebeuren geluiden gehouden bezoeken bewerken bekijken bedoelen verhuizen verkouden vermoeden verliezen

1e keer 2e keer 3e keer

oefenen voor kern 12 blad 6 hoeveel woorden lees jij in 1 minuut? ringetje mannetje belletje bolletje kringetje pannetje spelletje spinnetje jongetje pinnetje tolletje tongetje tongetje spinnetje bolletje tolletje lammetje korreltje engeltje pinnetje kammetje borreltje hengeltje jongetje kommetje pukkeltje appeltje spelletje sommetje kannetje worteltje pannetje fluisteren tafeltje mevrouw wasmand keukentje bewaren armband hebben verloren brievenbus koning kortste zonnetje scharen huiskamer geduldig schrijven geboren pennetje ontdooien stekker schilderij ongeluk onprettig rolletje flessen mengen ongeval geduldig vergoeding bloederig rekening verbinding behoorlijk duidelijk plotseling gevaarlijk eindelijk duizelig schilderij geweldig akelig pesterig tekening

1e keer 2e keer 3e keer

oefenen voor kern 12 blad 7 hoeveel woorden lees jij in 1 minuut? anker bedankt vrijdag fluisteren zomer nummer gezond tafeltje nieuws luisteren voorzeggen mevrouw gezellig ontstaan giftig keukentje omkeren oefenen kruimel bewaren knutselen slangetje jongetje armband gesprek schrobben slurven verloren sleutelbos uren uitgang brievenbus vuurtoren snoeien zwerver koning feestdag fluiten duizelig zonnetje duidelijk dromen eekhoorn scharen wiebelen eigenlijk beroemd huiskamer grootste benieuwd beschuit schrijven binnenkant dichter slachten geboren sneeuwen spelletje vroeger pennetje sparen losse ontbijten stekker ontbijt ontstaan ontwerp ongeluk ontbijten ontwerpen ontvangen ontdekken onbekend onbeleefd onbewolkt onaardig

1e keer 2e keer 3e keer

week 32 – 3 augustus 2020 – tekst niveau C

De Efteling groeit gestaag

Hoewel de gestaag groeiende Efteling al bijna de leeftijd van 70 jaar heeft bereikt, is het pretperk verre van bejaard en oubollig te noemen. Het attractiepark in het Brabantse 5 Kaatsheuvel prijkt al jaren bovenaan de lijstjes van best bezochte dagattracties van Nederland Foto: ANP/Sander Koning en is een bloeiende miljardenbusiness.

Geschiedenis De Efteling werd officieel op 31 mei 1952 geopend met het Sprookjesbos en is daarmee een van de 10 oudste nog geopende themaparken ter wereld. De wortels van het huidige park liggen echter in het jaar 1935, toen het R.K. Sport- en Wandelpark op 19 mei officieel geopend werd. De plannen om een sportpark aan te leggen ontstonden in 1933 en waren een initiatief van pastoor De Klijn en kapelaan Rietra. In 1950 werd de Stichting Natuurpark de Efteling opgericht door de toenmalige burgemeester van Loon op Zand, Reinier van der Heijden, samen met de cineast Peter Reijnders en Anton Pieck. 15 Het doel van de stichting was: ‘de lichamelijke ontwikkeling en ontspanning van de inwoners der gemeente Loon op Zand en de bevordering van het toerisme naar en binnen de gemeente, een en ander in katholieke geest’. Reijnders was benaderd voor de technisch-creatieve invulling. Deze wist Anton Pieck, die uit zou groeien tot een van de belangrijkste personen in de Efteling-geschiedenis, te strikken voor het 20 ontwerpen van het Sprookjesbos. Pas in 1978 legde Pieck zijn pen neer en gaf hij het stokje door aan ontwerper Ton van de Ven.

Sprookjespark Binnen een tijdsbestek van twee jaar (1950-1952) werden tien sprookjes in het park gerealiseerd: het Kasteel van Doornroosje, het Kabouterdorp, Langnek, de Sprekende Papegaai, de Chinese 25 Nachtegaal, de Put van Vrouw Holle, Kleine Boodschap, de grot van Sneeuwwitje en op het Herautenplein De Kikkerkoning en de Magische Klok. Op 11 mei 1956 opende de Efteling de Stoomcarrousel, de eerste grote attractie buiten het Sprookjesbos. Een andere innovatie was in 1959 30 de bekende Holle Bolle Gijs: een prullenbak in de vorm van een sprookjesfiguur, die telkens ‘Papier hier! Papier hier!’ zegt en na het deponeren van rommel: ‘Dank-u-wel!’ In het gehele park zijn tegenwoordig twaalf Holle Bolle Gijzen te vinden. 35 Ter ere van de vijftiende verjaardag van de Efteling werd het sprookje de Indische Waterlelies, dat Foto: ANP/Ilvy Njiokiktjien Koningin Fabiola van België in 1955 had Kinderen gooien iets weg in de prullenbak geschreven, in 1966 verwezenlijkt in het Sprookjesbos. ‘Holle Bolle Gijs’

week 32 – 3 augustus 2020 – tekst niveau C

Van Sprookjesbos naar attractiepark 40 Door de sprookjesachtige omgeving trok de Efteling voornamelijk gezinnen met jonge kinderen en na verloop van tijd wilde het park daar vanaf. In 1981 werd daarom de achtbaan de Python geopend, die ook jongeren naar Kaatsheuvel moest trekken. De Python was op dat moment de grootste en meest spectaculaire achtbaan op het vasteland van Europa, omdat het een achtbaan van staal is waarin je over de kop gaat en waar je bovendien minstens 1,20 meter lang voor moet zijn. 45 In de jaren daarna werd de Efteling verder uitgebreid met attracties die vaak niet alleen mooi aangekleed waren, maar ook spannende elementen hadden. In 1982 werd de op dat moment grootste schipschommel ter wereld, de Halve Maen, geopend. Daarna volgden de wildwaterbaan Piraña (1983) en de bobsleebaan Swiss Bob (1985). De ‘spectaculaire attracties’ werden gecompenseerd door andere attracties zoals het Carnaval Festival (1984) en Monsieur Cannibale (1988). Vooral die eerste 50 attractie – bedacht door Joop Geesink en gebaseerd op de Disney-attractie It's a Small World – stond in contrast met de andere attracties door de felle kleuren en het uiterst vrolijke thema, maar was desondanks erg populair.

Bezoekersaantallen De Efteling wist in 2018 een recordaantal van 5,4 miljoen bezoekers te trekken. Dit staat in schril 55 contrast met de 220.000 bezoekers in het openingsjaar 1952. In 2020 zal het bezoekersaantal opvallend lager zijn dan andere jaren. Door de coronacrisis moest het park namelijk enkele weken zijn deuren sluiten en tijdens een bepaalde periode mocht maar een beperkt aantal bezoekers per dag het park bezoeken. Het is onzeker welk effect dit zal hebben op de bezoekersaantallen van dit jaar. En dat terwijl de Efteling de afgelopen jaren 82 miljoen euro investeerde in de nieuwe en duurste familie- 60 attractie ooit: Symbolica, Paleis der Fantasie en in het fonkelnieuwe vakantiepark Efteling Loonsche Land. Het zal dus langer duren dan begroot voordat dit zal worden terugverdiend.

Niet alleen lofzang De Efteling is al jarenlang een goede inkomstenbron voor de regio en normaliter komt zo'n 85 procent van de vakantiewerkers uit de buurt. Maar er klinkt niet alleen lofzang tijdens dit jubileum. Niet alle 65 bewoners van Kaatsheuvel zijn blij met het steeds uitdijende park en de verkeersoverlast. Ook is er in het verleden al geprotesteerd tegen sommige attracties, omdat men ze discriminerend vindt. Maar voor de grondleggers van de Efteling was het Sprookjespark een goudmijn.

Naar: https://nl.wikipedia.org/wiki/Efteling, www.rtlnieuws.nl, www.nrc.nl, www.ad.nl

week 35 – 24 augustus 2020 – tekst niveau C

Foto ANP- Frans Lemmens-Hollandse Hoogte Kreeft in zicht!

Amerikaanse rivierkreeften zijn met een onstuitbare opmars bezig in Nederland en beschadigen sloten en kades. Waar komt deze exoot toch vandaan en belangrijker: hoe komen we er weer vanaf? Vorig jaar september werd het gevaar al gesignaleerd in een artikel van René Didde in de Volkskrant.

5 ‘En hier zit er dan eentje, een mannetje.’ Bas van der Wal trekt een fuik tevoorschijn met een rode Amerikaanse rivierkreeft erin. ‘Kijk, hij is een schaar kwijt, mogelijk na een gevecht met een ander mannetje.’ Van der Wal is bioloog en werkt mee aan een onderzoek dat op 330 plekken de verspreiding van de exoot in kaart moet brengen. De Amerikaanse rivierkreeft komt niet alleen hier in de Weipoortse Vliet bij Zoeterwoude voor. Het dier 10 maakt al enige jaren een opmars in Nederland. Het heeft amper natuurlijke vijanden en profiteert van de vele slootjes, vaarten en watergangen in ons land. In september, wanneer ze paren, lopen ze met opgeheven scharen vervaarlijk zwaaiend over fietspaden, op zoek naar geschikte watergangen. ‘Op kadeoevers of slootkanten graven ze horizontale gangetjes’, vertelt Van der Wal. Daar legt elke kreeft zo’n duizend eitjes, en vinden moeder en de jonge kreeftjes beschutting.

15 Geperforeerd Door al die gangetjes en holletjes tot wel 50 centimeter diep raakt de oever geperforeerd, zegt Van der Wal. ‘Er kunnen verzakkingen optreden, zeker als er ook schapen en koeien overheen lopen. Een dijk zal er echter niet van doorbreken’, denkt de bioloog. Waterschappen en boeren moeten steeds vaker oevers herstellen. Bovendien zorgt al dat gewroet van de 20 rivierkreeften voor steeds meer slib. De sloot moet dan uitgebaggerd worden en dat kost geld. Meer zorgen nog baart het ecologen dat de kreeft de waterkwaliteit verziekt. Hij knipt niet alleen waterplanten af en maakt het water troebel, maar eet ook larven van allerlei dieren op. Vissen, libellen en amfibieën lijden daaronder.

Lekkernij 25 Ecoloog Ronald Gylstra vertelt over schade aan een kade bij Kinderdijk, waar de monumentale molens staan. ‘De kade is door een andere exoot, de gestreepte Amerikaanse rivierkreeft beschadigd. Al was daar samenwerking met een muskusrat.’ De herstelkosten bedroegen 10 duizend euro per meter. Zoals zo vaak met de opmars van exoten speelt handel een grote rol in het ontstaan ervan. De staart van het kreeftje is een lekkernij vissalades. Ook wordt de kreeft wel in aquaria gehouden. Je kunt ze gewoon 30 levend kopen bij de groothandel, die ze weer krijgt van vissers en kwekers uit Spanje en Israël. Aquatisch ecoloog Bram Koese van Naturalis weet waar de ellende begon. ‘Een restauranthouder in Den Haag kreeg in 1985 een proefpartij uit Kenia. Hij vond de dieren te klein om te eten en hij zette ze uit medelijden uit bij de Hooikade. Uit latere vondsten in Amsterdam, Zutphen en Breda blijkt dat hij medestanders had.’

35 In de sloot Mensen die de felrode kreeftjes in hun aquarium houden, raken er vaak op uitgekeken. Zeker als het dier alle overige bewoners heeft opgegeten. ‘Ook zij gooien de kreeften waarschijnlijk in de sloot.’ Is het een idee om met netten alle rivierkreeften weg te vangen? ‘Zinloos en kortzichtig’, vinden de ecologen. ‘Het vergt veel inspanning. Je vangt alleen de volwassen dieren. Daardoor houd je een enorm 40 leger aan kleine kreeftjes over dat doorgroeit. In het Gooi hebben ze het geprobeerd, maar ze zijn ze niet kwijt’, zegt Van der Wal. ‘Bovendien vreten de kreeften ook elkaar op’, vult Koese aan. Watergangen met meer natuurvriendelijke oevers die flauw aflopen bieden mogelijk soelaas om de schade te beperken. ‘De kreeften hebben een voorkeur voor steile wanden. Een flauwe, flink begroeide oever vinden ze minder prettig’, aldus Van der Wal. Hij wijst erop dat zich intussen ook natuurlijke 45 vijanden van de kreeften melden. ‘Ik zag een kraai een kreeft verschalken. Reigers, eenden, futen en bruine ratten lusten ze ook, en jonge kreeften zijn voer voor snoekbaars en paling’, zegt de ecoloog. ‘En voor de rest vrees ik dat we moeten leren leven met de exotische rivierenkreeften.’

Naar: de Volkskrant, De Amerikaanse rivierkreeft rukt op en maakt van Nederlandse oevers een gatenkaas, 19 september 2019

Foto ANP- Frans Lemmens-Hollandse Hoogte

Bedrijf ontwikkelt levensechte robotdolfijn

Een Amerikaans bedrijf heeft een levensechte robotdolfijn ontwikkeld. De maker hiervan hoopt dat in de toekomst deze robotdolfijnen in plaats van echte dolfijnen gebruikt kunnen worden in aquaria en themaparken. Dit zou het einde kunnen betekenen voor dolfijnen die nu in gevangenschap moeten leven.

5 Animatronics Foto: ANP/Nathan Frandino De robotdolfijn is ontworpen door Edge Innovations, een ingenieursbedrijf uit Californië. Dit bedrijf heeft met haar afdeling animatronics en speciale effecten kunst en technologie 10 gecombineerd. Hiermee heeft het de dolfijn tot leven gebracht. Edge Innovations maakte eerder de animatronische waterwezens voor films als ‘Free Willy’, ‘Deep Blue Sea’ en ‘Anaconda’. Nu hopen ze hun technologie in te 15 zetten om de industrie van waterparken op zijn Echt of een robot? kop te zetten.

Levensecht De robotdolfijn die ontwikkeld is, is ongeveer 250 kilo zwaar en 2,5 meter lang. De huid is gemaakt van siliconen van medische kwaliteit. Volgens de ontwikkelaars gedraagt en beweegt het mechanische dier 20 zich ook hetzelfde als een levende dolfijn. Met de hulp van zeebiologen werd de fysiologie van echte dolfijnen gebruikt om hun bewegingen na te bootsen. Dat het ontwikkeld is door een bedrijf dat ervaring heeft met het maken van robots voor films, is dan ook goed terug te zien in de realistische bewegingen en het geloofwaardige uiterlijk van de robotdolfijnen. Bij een test kon het publiek niet bepalen welke dolfijn echt was en welke niet, zeggen ondernemers uit Nieuw-Zeeland die de nepdolfijnen aan de man 25 proberen te brengen. Li Wang van Edge Innovations denkt dat vooral de jongere mensen, die veel elektronische games online spelen, geen bezwaar zullen hebben tegen een geautomatiseerde dolfijn. De dolfijnen gaan omgerekend ongeveer 22 miljoen euro per stuk kosten. Dat is vier keer zoveel als een echte dolfijn. Maar Wang wijst erop dat ze ook veel langer meegaan en veel goedkoper zijn in het onderhoud. Ze hebben namelijk geen duur voedsel nodig en geen zorgvuldig constant gehouden 30 watertemperatuur.

Dalende inkomsten De robotdolfijn moet levende dolfijnen in dolfinaria en andere aquaria gaan vervangen, omdat daar steeds meer bezwaren tegen zijn. ‘Dolfinaria hebben al meer dan tien jaar te kampen met dalende inkomsten vanwege ethische bezwaren en de hoge kosten van levende dolfijnen. Maar mensen willen ze juist meer 35 dan ooit ervaren en er meer over leren’, zegt Roger Holzberg, creatief directeur bij Edge Innovations. ‘Wij denken dat het tijd is de sector te hervormen en op deze manier kan dat zowel humaan als winstgevend.’ Het dolfinarium in Harderwijk heeft bijvoorbeeld al jarenlang te maken met demonstraties van dierenrechtenactivisten. Die vinden dat dolfijnen vrij moeten zijn en niet behandeld moeten worden als circusartiesten die kunstjes moeten doen. Het aantal dolfijnen in het zeedierenpark is daardoor al flink 40 teruggebracht.

Ethische bezwaren De ethische bezwaren op het houden van dolfijnen in gevangenschap zouden met de robotdolfijn opgelost kunnen worden. Edge Innovations hoopt dat levensechte robots zoals die gebruikt worden in 45 films op een dag ook in pretparken zullen komen. Deze kunnen dan ingezet worden in plaats van wilde dieren die in gevangenschap leven. Mensen zouden daarnaast in de toekomst misschien met robotdolfijnen en robothaaien kunnen zwemmen, terwijl de echte wilde dieren ‘met rust worden gelaten’. ‘Realistische animatronische creaties kunnen mensen elke ervaring bezorgen die ze zich maar kunnen inbeelden’, zegt Roger Holzberg. ‘Voor degenen onder ons die geven om het behoud van dolfijnen en 50 andere dieren uit de zee, is dit een droom die uitkomt.’ Directeur Elisa Allen van dierenrechtenorganisatie People for the Ethical Treatment of Animals verwelkomt de robotdolfijn en hoopt dat hij in dolfinaria over de hele wereld de echte gaat vervangen.

Foto: ANP/Edge Innovations-Isopix Wie er altijd al van droomde om samen met een 55 dolfijn te zwemmen, maar het zielig vond voor de dieren, kan dit in de toekomst. Vooralsnog zal dit voor het eerst mogelijk zijn in China. Een Chinees bedrijf dat meebetaalde aan de robotdolfijn, wil deze als eerste gebruiken. De robotdolfijnen 60 zullen dan te zien zijn in aquaria in grote winkelcentra. Zwemmen we straks met een robotdolfijn?

Bronnen: hln.be, businessinsider.nl, themeparkfreaks.eu