00 All Along the Watchtower.Indb
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
All Along The Watchtower uitkijktorens nader bekeken Dit boekje is is het resultaat van het All AlongTheWatchtower gelijknamige seminar onder bege- Sean Diederen leiding van Maarten Willems. Justin van der Eerden Het boekje bestaat uit een aantal Thomas Gerritsen essays waarin diverse aspecten Bastiaan Göttgens van de torens worden geanaly- Tim van der Grinten seerd. Daarnaast worden in de re- Tim van den Heuvel censies alle uitkijktorens met een Hendrik van den Hurk architectonische, en vooral kriti- Ruud van Middendorp sche, blik bekeken. Jeroen Verbeten De volgende studenten hebben dit Elke Verhoeven seminar gevolgd en achttien ver- Johanna van Warners schillende uitkijktorens onderzocht. Ivette Wennekes Resultaat van gelijknamig TU/e seminar 2010 voorwoord Uitkijktorens zijn maar mondjesmaat Twaalf studenten hebben zich bestudeerd en gedocumenteerd tijdens het seminar All Along The als typologisch verschijnsel1. Dat Watchtower verdiept in het fenomeen is opmerkelijk omdat ze niet alleen door een tactische bloemlezing als een boeiende historie en een onderzoeksobject te nemen. Dit boek breed verspreidingsgebied kennen, is de neerslag van die studie. Het maar ook in de hedendaagse verschaft een originele blik op de architectuurproductie betrekkelijk verrassende diversiteit in omvang, talrijk zijn. Er lijkt zelfs sprake van een aanleiding, impact, achtergrond, ‘verschijnsel’2. context, constructie, beleving en poëzie Daarnaast is juist het contrast van de torens. Achter elk object blijkt tussen de complexe relatie met bij nadere beschouwing een machine, andere typologieën en de eenvoud reclamezuil, sprookje, gedenkteken, van het (non-)programma erg landmark of experiment te schuilen. interessant. Uitkijktorens hebben Een uitkijktoren is meer dan trap met enerzijds hun wortels in functionele een platform om ver weg te kijken. verdedigingswerken (vestingen, burchten), anderzijds zijn ze ook te relateren aan de pret-architectuur Maarten Willems – mei 2010 van follies of de beeldtaal van de Russische constructivisten. Ze hebben verwantschap met de middeleeuwse ronde torens in Ierland uit de 9e – 12e eeuw als ook de prestigeobjecten in San Gimignano (12e – 13e eeuw). 2 3 inhoudsopgave ESSAYS RECENSIES Historie 6 Kupla Observation Tower 68 Defi nitie 16 Uitkijktoren Boersberg 86 Karakteristieke(n) uitkijktorens 26 Uitkijktoren ’t Bels lijntje 106 De omgeving 40 Passages 126 Opdracht(gever) 50 Luchtwachttoren 146 Uitkijktoren Fochtelooërveen 164 Flits 186 Fire Control Tower #23 206 Nieuwe Brandtoren 224 Kepser uitkijktoren 240 De Kaap 260 Landmarke Lausitzer Seenland 286 Pyramide van Austerlitz 302 Bostoren 324 Indemann 344 De Pagode 364 Boudewijntoren 386 Fictieve toren 404 TENTOONSTELLING 420 BRONNEN 432 4 5 6 7 historie Om de geschiedenis van de in opdracht van aristocraten, de innovaties bijgedragen aan de plotse uitkijktoren te kunnen onderzoeken toenmalige heersers, gebouwd. Als opkomst van uitkijktorens. moet allereerst de defi nitie van de teken van allure en macht worden Als eind 19e begin 20ste uitkijktoren vastgesteld worden. Omdat deze torens voor vermaak gerealiseerd eeuw de vervaardiging van dit al stof is voor discussie zullen we en vormden zij herkenningspunten constructiestaal toegankelijk en de uitkijktoren onderscheiden van voor reizigers. Het maken van reizen betaalbaar wordt, expanderen torens met defensieve functies, verkeer wordt ook geïntroduceerd door deze de constructiemogelijkheden. gerelateerde torens en allerlei andere aristocraten. Hoewel de Italiaanse Mechanische principes worden soorten torens. De uitkijktoren die we dichter en prozaschrijver Francesco optimaal benut waardoor er slanker hier beschouwen heeft dus niet als Petrarca in 1336 al beschrijft hoe hij geconstrueerd kan worden. Dit heeft primaire taak ‘opletten’ of ‘observeren’ de Mont Ventoux beklimt vanwege tot gevolg dat er minder materiaal maar ‘uitkijken’. Waar het om gaat is dat het uitzicht, ontstaat het echte reizen nodig is en er grotere hoogten bereikt men naar een hoger punt wordt geleid voor plezier pas in de tweede helft van kunnen worden. Dit komt tot uiting in waar men vervolgens kan ‘genieten’ de 19e eeuw. De toenemende vrije experimenten als de Blackpool Tower van het uitzicht. tijd, vakantieregelingen en invoering in Blackpool in Engeland en de bekende De uitkijktoren in deze vorm van zondagsrust rond 1890 luidt Eiffeltoren in Parijs. is betrekkelijk jong. Natuurlijk een nieuw tijdperk in. Omdat er nog hadden kastelen en paleizen uit de geen fotocamera’s of andere media middeleeuwen uitkijktorens, maar dat toegankelijk waren, maakte men waren incidenten en niet op zichzelf reizen om kennis te maken met ander staande objecten die gebouwd werden landschappen en culturen. Toeristen, “Toenemende vrije tijd, als uitkijktoren. Pas laat in de 18e een woord dat pas in 1937 door de vakantieregelingen en eeuw verschijnen er uitkijktorens met Volkenbond gebruikt wordt, wilden in als primaire taak uitkijken. Wat was de relatief korte tijd een indruk krijgen van invoering van zondagsrust oorzaak van deze plotse opkomst van het gebied waar ze zich bevonden. rond 1890 luidt een nieuw uitkijktorens? Uitkijktorens boden uitkomst. tijdperk in” TOERISME TECHNISCHE INNOVATIES De eerste uitkijktorens worden vooral Natuurlijk hebben ook technische 8 9 Naast de ontwikkeling van De drang om het hoogste punt de uitkijktoren vermaakt. constructiestaal was er nog een op te zoeken wordt door Johann technische innovatie die bijdroeg aan Theodor Benjamin Helfrecht als een UITZICHT de opkomst van de uitkijktoren. De lift onweerstaanbaar gevoel genoemd Een landschap verandert continu. Een maakte zijn entree. Hoewel de lift al in dat een ieder overvalt bij het zien van zomers uitzicht ziet er totaal anders uit de tijd van de Romeinen bestond werd een trap of ladder. Deze drang komt dan een winters uitzicht.. Het uitzicht deze manier van verticaal transport nog vooral voort uit het willen overzien van van een uitkijktoren is dynamisch. maar zelden toegepast. Toen elektriciteit de situatie. Overzicht op en het onder Natuurlijk gebeurt er in het ene gebied begin 20ste eeuw op grote schaal werd controle hebben van de situatie kan meer dan in het andere maar een toegepast en Elisha Otis, oprichter worden bevorderd door jezelf naar een uitzicht zal op elke plek na verloop van van het bekende lift-/roltrapbedrijf, een hoger punt te verplaatsen. Hoe hoger tijd veranderen. Hoewel dit verschijnsel veiligheidsmechanisme introduceerde men zich verplaatst, des te verder reikt van alle tijd is, is de invloed van de mens waardoor de lift bleef hangen bij het zicht. steeds beter zichtbaar. De meeste eventuele kabelbreuk, werd de lift De drang om naar boven te willen vergezichten zijn volledig gecreëerd pas echt toegankelijk voor het grote heeft wellicht ook te maken met het door de mens. Dit is een groot verschil publiek. Het tijdperk waarin de conditie gevoel van overwinnen. Net zoals van de mens de hoogte van gebouwen bergbeklimmers de top van een berg bepaalde was voorbij. De lift maakte het willen bereiken, wil men ook de top voor iedereen mogelijk tot grote hoogte van een uitkijktoren bezoeken. Toch te stijgen. Dit had veel invloed op de gaat het bereiken van de top niet ontwikkeling van de wolkenkrabber altijd gepaard met een gevoel van “Een onweerstaanbaar maar ook op die van de uitkijktoren. euforie maar eerder acrofobie ofwel hoogtevrees. Voor velen is het behalen gevoel dat iedereen ONWEERSTAANBAAR GEVOEL van de top een overwinning op henzelf. overvalt bij het zien van een De uitkijktoren ontleent zijn In dit geval is het beklimmen van trap of ladder” bestaansrecht waarschijnlijk niet alleen een uitkijktoren puur een individuele aan gebeurtenissen in de geschiedenis. prestatie en is het uitzicht totaal Wellicht speelt de uitkijktoren in op ons onbelangrijk geworden. Het is dan ook instinct. voor iedereen anders op welke manier 10 11 met het uitzicht dat de uitkijktorens stuk egoïstischer te zijn. Hoewel veel genieten van het uitzicht is ook van deze eeuwen terug verschafte. Van de uitkijktorens een poging doen om op tijd. Toch kunnen we tegenwoordig met toen veelal ongerepte natuur is weinig te gaan in het landschap zijn er ook behulp van verschillende media zoals meer over. Hoewel uitkijktorens vaak torens waarbij het uiterlijk van de toren tv en internet via webcams ook vanuit uitzicht bieden over een ingekaderd belangrijker is dan het uitzicht. Deze onze eigen huiskamer genieten van het stukje (beschermde) natuur zijn er ook torens hebben dan ook eerder als uitzicht elders op deze wereld. In tijden torens die inspelen op de menselijke primaire taak ‘symbool’ dan uitkijken van crisis wordt het nut van bouwwerken ingrepen. Zo kijkt de Indemann in Inden voor vermaak. De kunstwerken worden uitvoerig uitgemeten. Het lijkt logisch (DE) staande op een heuvel uit over vaak ingezet als landmark. Dit zien dat gebouwen die puur voor vermaak een afgraving die zich zal uitbreiden we bijvoorbeeld bij de Flits aan de gebouwd worden als eerste geschrapt rondom de toren. Het uitzicht is volledig A16 bij Breda. Dit kunstwerk biedt de worden. Hoe kan het dan dat er steeds gericht op een kunstmatig veranderend mogelijkheid om over het landschap meer uitkijktorens verschijnen? landschap. Later zal de afgraving uit te kijken. Toch lijkt dit niet het Het lijkt erop dat twee aspecten een gevuld worden met water waardoor de primaire doel aangezien het kunstwerk grote rol spelen. Cultureel-historische uitkijktoren uitkijkt over een toeristisch aan verschillende verkeersroutes waarde