Wees een gids! Naar een nieuw elan voor christelijk leraarschap t a a r o t c e l p a h c s r a a r e l k j i l e t s i r h c

Driestar hogeschool

T ALENT IN ONT WIKKELING de identiteit en het vak van leraar dicht bij elkaar brengen.

Inhoud

Woord vooraf 3

Inleiding 4 De christelijke leraar 8 Een gids met elan 10 Eén: de gids is betrokken (met het hart) 11 Twee: de gids kent zijn wereld (het hoofd) 16 Drie: de gids wijst de weg (de handen) 19 Wat staat ons te doen? 22

Voetnoten 24

Literatuur 30

Lector en kenniskring 32

Van deze rede is een Engelstalige versie beschikbaar, te downloaden van de website van het lectoraat.

2 woord vooraf

Voor de derde keer starten we vanuit Driestar Hogeschool een lectoraat, gericht op de identiteit van het christelijk onderwijs. Daarmee onderstrepen we dat identiteit voor onze hogeschool actueel blijft. Ooit was de christelijke, reformatorische identiteit de belangrijkste drijfveer om deze hogeschool te beginnen. En nog steeds is dat de bestaansgrond van ons instituut.

Toch markeert de start van het lectoraat ‘Christelijke leraarschap’ een nieuwe stap in ons denken. Meer en meer raken we ervan overtuigd dat de leraar de belangrijkste identiteitsdrager is. Besturen en directies hebben daarop invloed, methodische materialen en andere hulpmiddelen die de leraar kunnen ondersteunen, maar het is de leraar zélf die de identiteit praktiseert. Onderzoek gedurende de vorige lectoraatsperiode liet zien dat het niet vanzelf spreekt dat een leraar zijn professie verbindt aan de identiteit, het christelijk geloof. Een leraar kan in twee werelden leven, de wereld van de identiteit en de wereld van zijn vak en vakbekwaamheid en die niet of nauwelijks met elkaar verbinden. Een van de grote opdrachten voor dit nieuwe lectoraat is om de identiteit en het vak van leraar dicht bij elkaar Inhoud te brengen. Het lectoraat moet onderzoeken hoe dat kan en manieren van opleiden, begeleiden en professionaliseren ontwerpen die daaraan een goede bijdrage leveren. Alleen als het vuur bij de leraar zelf brandt, zal hij dat kunnen ontsteken bij zijn leerlingen.

Het lectoraat ‘Christelijk leraarschap’ zal een belangrijke bijdrage leveren aan de opleiding van leraren binnen ons instituut en aan de onderwijsadvies-activiteiten die vanuit Driestar Educatief worden aangeboden. Het werkveld heeft positief gereageerd op de keuze voor dit lectoraat. Verschillende mensen uit het veld maken dan ook deel uit van de kenniskring. In de persoon van deze leden is een levende verbinding met het werkveld gelegd.

Het nieuwe lectoraat ‘Christelijke leraarschap’ heeft ook een sterke internationale uitstraling. De internationale focus is dienstbaar aan een van de strategische keuzen van Driestar Educatief om internationaal meer van betekenis te willen zijn. Door de vele internationale contacten die we vanuit Driestar Educatief onderhouden, blijkt er veel vraag te zijn naar christelijk leraarschap. De eenvoudige reden is dat er heel weinig landen zijn waar christelijke lerarenopleidingen bestaan. Mede door dit lectoraat kunnen we christelijk onderwijs in een mondiale context dienen.

Ik wens Bram de Muynck en zijn kenniskring veel inspiratie, wijsheid en suc- ces toe voor deze nieuwe lectoraatsperiode. En wens hen toe, dat ‘wat zij in anderen willen ontsteken bij hen zelf mag branden’.

Rens Rottier voorzitter college van bestuur

3 Wees een gids! Naar een nieuw elan voor

christelijk leraarschap Bram de Muynck Lectorale rede, in verkorte vorm uitgesproken op 1 november 2012

INLEIDING bij Arianne. Zij houdt intens van kinderen en heeft een sterke drang om kinderen Twee culturen – één elan Bijbelse waarden mee te geven. De kern Graag stel ik twee leraren aan u voor. van haar beroep kan ze met één woord De een werkt in het basisonderwijs, de weergeven: liefde. Liefde komt tot uiting ander in het voortgezet onderwijs. De in ernst en in bewogenheid en dat is niet eerste woont in Nederland, de tweede iets wat je ze vertelt, maar dat zijn karak- in Burkina Faso. teristieken, zo zegt ze, die de leerlingen proeven. “De kern van het Zij hebben een heel verschillende beroep is liefde” werkplek, een achtergrond die bijna Complexe taak (Arianne) niet te vergelijken is en toch noemen Behalve de passie hebben Justin en zij zichzelf beiden een christelijke leraar. ­Arianne nog iets anders gemeen. Zowel “I had a great wish Dit gegeven maakt aan het begin van Arianne in haar combinatiegroep 1-2 to teach” deze rede over christelijk leraarschap met kleuters als Justin met zijn mid- (Justin) één ding duidelijk: verschillen tussen delbareschoolleerlingen aan wie hij christelijke leraren zijn groot. Met deze aardrijkskunde en geschiedenis geeft, constatering hebben we gelijk ook de heeft een complexe taak. Justins con- zoekvraag van het nieuwe lectoraat text maakt op ons wellicht de meeste Christelijk leraarschap te pakken: wie indruk. Laten we even luisteren: “Schools is eigenlijk de christelijke leraar, anno whose rooms were initially designed to 2012? Wat kunnen we in het algemeen accommodate 40 to 50 pupils are now over diens beroep zeggen? Als we goed confronted with 100 to 150 school- luisteren naar Arianne en Justin, hebben boys per class.”2 Behalve met deze ze één ding gemeen: ze hebben een overcrowded classrooms hebben veel passie, één elan voor onderwijs. Toen ontwikkelingslanden te kampen met Justin vorig jaar solliciteerde voor de niet of slecht opgeleide leraren, lage international class, vertelde hij dat hij salarissen, gebrek aan schoolboeken na de middelbare school aardrijkskunde en zwak leiderschap. De problemen ging studeren, “because I had a great wish zijn indrukwekkend. Tegelijk kunnen we to teach”1. Justin heeft een passie voor constateren dat voor leraren in een land onderwijs en heeft ook duidelijke idealen. als Nederland de problemen minstens zo Hij vindt dat een christelijke leraar een complex zijn. Als we de ontwikkelingen moreel voorbeeld moet zijn. Hij citeert in van de laatste jaren op een rij zetten, dat verband een spreuk: “Your life speaks kunnen we alleen maar constateren dat so loud that I do not hear what you are de druk op leraren toeneemt. De leefstijl saying.” Iets dergelijks treffen we ook aan van leerlingen verandert. Sociale media

4 zijn zo indringend aanwezig dat ze zowel naar special needs-leerlingen als concurreren met de vormende functie naar hoogbegaafde leerlingen moet van de leraar3. Door de ouders wordt toenemen. Tegelijk vraagt de overheid zeer kritisch aangekeken tegen leraren. niet alleen in het vo maar in het hele Ik citeer uit een nieuwsbericht: “Het ver- onderwijs om hogere prestaties. Men trouwen van ouders in het Nederlandse heeft daar ook scherpe indicatoren voor onderwijs is de afgelopen drie jaar dra- gezet. Alle leraren krijgen te maken met matisch gedaald van 58 naar 34 procent. opbrengstgericht werken7 en met het Dat is een ongekende verschuiving. De lerarenregister8. lat moet flink omhoog (strengere leer- krachten, hardere exameneisen, betere Samenvattend is er in ontwikkelingslan- “In ontwikkelings- feitenkennis, minder talentontplooiing), den een gebrek aan basisvoorzieningen landen is er een ge- maar de prestatiedruk op leerlingen en is er in de Westerse context een brek aan basisvoor- mag niet verder toenemen. Nu al vindt toenemend accent op wat we kunnen zieningen en in de meer dan de helft die te hoog.”4 Verder noemen external goods ten koste van Westerse context is nemen de psychische en sociale proble- internal goods van onderwijs9. Met exter- er een toenemend men onder leerlingen toe. In het primair nal goods zijn belangen gediend die accent op external onderwijs zijn de leerlingvolgsystemen wel belangrijk zijn, zoals een financieel goods ten koste van zo gedetailleerd dat ze veel admini- en economisch gezond schoolsysteem internal goods.” stratietijd vragen. In het voortgezet en een hoog rendement van onderwijs. onderwijs is er de druk om de urennorm Maar datgene waar het een leraar werke- te halen en ervaart men Passend onder- lijk om gaat (de internal goods), namelijk wijs niet als een uitdaging, maar als een een bijdrage leveren aan de vorming last5. Er is steeds meer specifieke kennis van leerlingen, staat steeds meer onder nodig over specifieke problemen, en er druk. Christelijke leraren hebben daar wordt een groot beroep gedaan op de problemen mee, omdat zij de leerlingen complexe vaardigheden6 van de leraar. richtingbesef willen meegeven10. Zij kun- De vaardigheid om te differentiëren nen hun praktijk als extra complex erva-

5 “We staan voor de ren omdat ze met een paar specifieke herkend, zowel op plekken waar het taak een generatie problemen te maken hebben. Leraren christendom nog maar kort in de samen- leraren op te leiden die in christelijke scholen werken met leving aanwezig is en klein blijft (bijvoor- die kinderen en jon- een brede leerlingenpopulatie, merken beeld in Nepal sinds de jaren zestig), als geren voorbereidt dat hun leerlingen geen religieuze taal in landen waarin het christendom groeit, en toerust voor een en bijbehorende beelden hebben om zoals China. Theologen vertellen ons dat minderheidspositie. de werkelijkheid te begrijpen. Zij vragen deze situatie vanuit het Nieuwe Testa- Daar is veel moed zich af wat het onderscheidende van ment gezien ook als de ‘normale’ situatie voor nodig.” christelijk leraarschap in hun situatie van christenen gezien moet worden13. nog is. Kun je van christelijk leraarschap We staan voor de taak een generatie spreken als je de gemeenschap van de leraren op te leiden die kinderen en jon- school niet als christelijk ervaart? Christe- geren voorbereidt en toerust voor deze lijke leraren die in zuilscholen11 werken, positie. Daar is veel moed voor nodig. En kunnen ook last hebben van het imago omdat we daar nog niet vertrouwd mee dat hun school een onnodig luxeartikel zijn, is er ook een nieuw elan voor nodig. is dat een orthodoxe gemeenschap in stand houdt. Het geheel overziend, is het begrijpelijk dat er wereldwijd – om met de Engelse Waar je ook werkt, leraren die het geloof onderwijskundige MacBeath te spreken serieus nemen, hebben een toenemend – sprake is van ‘a growing disaffection besef tot een minderheidsgroep te among teachers’14. Wanneer leraren behoren. Belijdend staan in een seculiere als Justin en Arianne bedreigd worden samenleving is niet vanzelfsprekend, ook in hun affectie voor hun beroep, is dat niet wanneer je tot een hechte christe- ernstig. Die ernst onderstrepen we, lijke gemeenschap behoort12. Het besef omdat we vanuit de Bijbel opvoeding en tot een minderheid te behoren wordt onderwijs zien als ‘leven wekken’15. Als er overigens door leraren in veel landen geen vuur, enthousiasme, bezieling is (de

6 drie woorden die Van Dale als synoniem karakter van het onderwijs. Met name de geeft voor ‘elan’), dan is dat de dood in nadruk op de autonomie van de leerling de pot. Dit is niet in de eerste plaats erg vraagt om herbezinning. Bert Roebben voor de leraar of voor de school, maar zegt in zijn boek Godsdienstpedagogiek wel voor de toekomst van de leerlingen. van de hoop: “Nieuwe pedagogische durf Daarom is het de hoogste tijd op zoek te is nodig in het onderwijs. Voorbij con- gaan naar nieuw elan.16 structie en deconstructie wordt vandaag reconstructie gevraagd.”22 Hij verwijst Een metafoor in plaats van modellen daarbij naar wat hij noemt de aanklacht Waar moeten we dit elan zoeken? We van jongeren tegen “het oververhitte moeten dan de vraag beantwoorden individualiseringsstreven”23. Jongeren wat we onder christelijk leraarschap zoeken naar een wereld met betekenis. verstaan. Als antwoord kunnen we Maar dat vereist dat de leraren in de modellen tekenen zoals dat in de soci- school dragers van deze betekenis moe- ale wetenschappen gebruikelijk is. We ten zijn. Op een andere plaats spreekt ontkomen daar niet helemaal aan, zoals Roebben zijn wens uit voor een “radicale straks ook zal blijken17. Modellen passen herbronning”, waarmee hij bedoelt in een discours waarin je wilt analyseren dat de Bijbelse boodschap opnieuw in “Leraren moeten en beïnvloeden. Het is echter de vraag spanning moet worden gebracht met dragers van beteke- of een complexe praktijk18 als christelijk “het verlangen van jonge mensen van nis zijn. leraarschap zich op die manier laat vandaag”24. Hij spreekt hier vooral over begrijpen. Daarom is het vruchtbaar- confessionele scholen waar de naam “Ook daar waar de der om het beroep te benaderen in christelijk niet meer in de schoolpraktijk bronnen gekoesterd metaforen19. Voor vandaag kiezen we te herkennen is. In een aantal reformato- worden, is het elan de metafoor van de ‘gids’. Arianne en rische, gereformeerde en behoudende niet vanzelfspre- Justin en al hun duizenden collega’s zie pc-scholen wordt nog dagelijks geleefd kend.” ik vandaag als voorbeelden van een gids. vanuit de bronnen. Er zijn dagopenin- Zij hebben de taak om leerlingen bekend gen, bezinningsmomenten en in de te maken met een wereld die zijzelf al moraal wordt duidelijk gerefereerd aan kennen, maar waar anderen nog niet in de Bijbel. Toch melden juist de directies thuis zijn20. van die vo-scholen dat er weinig elan is. Het elan hiervoor is, zoals aangeduid, Er wordt hard gewerkt zeggen zij, maar aanwezig. Dat moeten we koesteren. het elan van de begintijd, waarin we Wanneer ik vandaag spreek over nieuw zelf methoden maakten en het vuur bij elan, dan gaat het er niet om, iets voor elkaar ontstaken, is eraf. De leraren die oud elan in de plaats te stellen. Inte- van de opleiding komen, hebben te wei- gendeel, de drang om te onderwijzen nig kader om de Bijbelse boodschap in beschouwen we als in de kern van alle verband te brengen met de inhoud van tijden hetzelfde21. Nieuw elan voor chris- hun vak. En dat is – zo zegt men – toch telijk leraarschap is nodig vanwege de een van de redenen geweest waarom toegenomen externe druk, zoals ik zojuist we deze scholen hebben opgericht. Ook heb samengevat. Maar dat niet alleen. daar waar de bronnen gekoesterd wor- Er is ook inhoudelijk nieuw elan nodig, den, is het elan niet vanzelfsprekend25. vanwege de druk op het pedagogisch

7 Uit interviews wordt ons duidelijk dat de gids. Daarmee is ook een uitspraak leerkrachten het wel van belang en inspi- gedaan over de aard van christelijk rerend vinden om het gesprek te voeren leraarschap. Het voorvoegsel zou de over het christelijke karakter van hun suggestie kunnen wekken dat we spre- werk. Door de druk van het alledaagse ken over een modern, beheersbaar na schoolleven, krijgt de bezinning echter te streven ideaal. Die ambitie mag niet een sterk ‘het zou moeten’-karakter. Een in de aanduiding ‘christelijk leraarschap’ Duitse lerares biologie vertelde mij dat gelezen worden. Als we de naam van er vanuit een netwerkorganisatie gepro- Christus verbinden met leraarschap, dan beerd was leraren biologie bij elkaar te duidt dat op een belijdenis, op een diep halen. Zij zouden materiaal ontwikkelen verlangen en op een diepe overtuiging dat het verband tussen christelijke dat we Zijn Naam een centrale plaats “Als we de naam levensbeschouwing en biologie duidelijk willen geven. Als christen kun je dit van Christus ver- zou maken. Maar, zo concludeerde ze, leraarschap niet los denken van Christus. binden met leraar- het bij elkaar zijn was prachtig, maar nie- Tegelijk weten we dat we over Zijn Naam schap, dan duidt dat mand heeft het materiaal ooit gebruikt. niet dan met huiver en diep ontzag kun- op een belijdenis, op Hetzelfde patroon horen wij van Neder- nen spreken, omdat Hij het ‘afschijnsel’ is een diep verlangen landse leraren. Zelfs als er materiaal is, van de Heerlijkheid van God (Hebreeën en op een diepe over- valt het gebruik soms onder de noemer 1: 1-3). We noemen Zijn Naam omdat tuiging dat we Zijn ‘we zouden het ook moeten gebruiken’.26 die onze enige hoop is, niet omdat we Naam een centrale gemakkelijke en vanzelfsprekende plaats willen geven.” antwoorden zullen kunnen geven. Dat DE CHRISTELIJKE geldt voor wat we over Hem vertellen, “We noemen Zijn maar ook voor ons handelen. Als we in Naam omdat die LERAAR Zijn spoor wensen te gaan en pogen onze enige hoop om alles wat we aan Zijn voeten leren28 is, niet omdat we Christelijk leraarschap als ideaal met hart, hoofd en handen enigszins tot gemakkelijke en Als ik in deze rede de christelijke leraar expressie te brengen, dan gaat dat met vanzelfsprekende schets als een gids, dan is dit een schets vallen en opstaan. antwoorden zullen van een ideaal, een beeld van de leraar kunnen geven.” waar de leraar zich aan op kan trekken. Welke wereld? Dat is dus iets anders dan een sjabloon, In welke wereld zoeken we iets van dit waarmee we christelijk leraarschap ideaal te realiseren? Een gangbare ana- onder een beheersbare noemer zouden lyse van onderwijs gaat ervan uit dat er willen brengen. De Ruyter27 legt uit dat voor een onderwijssituatie altijd drie din- je twee soorten idealen kunt hebben. gen nodig zijn: een leraar, leerlingen en De eerste soort zijn de idealen die je leerstof.29 Van leren kun je zeggen dat het daadwerkelijk kunt verwezenlijken. dyadisch is: je leert iets, maar je kunt ook Het andere type idealen is dat van het iets leren zonder onderwijzer. Hoewel visioen: dat wat je voor je ziet en waar mensen van alles leren waarvoor geen je naar streeft, maar waarbij je niet weet onderwijs is vereist, geldt voor bepaalde hoe het precies gerealiseerd zou kunnen kennis en vaardigheden dat ze onderwijs worden. Dit laatste type idealen is vooral vereisen. Mensen als Justin en Arianne aan de orde wanneer we spreken over zijn nodig omdat onderwijs gericht is op

8 het bewerken van intentioneel leren: je context die hij aanbrengt.31 De leraar werkt er bewust aan dat leerlingen een moet de verhalen over deze stad dus nieuw stukje van de wereld ontdekken30. ook grondig kennen. Pas als hij zelf veel De leerstof is niet gelijk aan de werkelijk- kennis heeft, kan hij kiezen waar hij het heid. Het verhaal van de docent, het accent op legt en hoe hij het beste de “Wanneer we een schema in de PowerPoint, de tekst in het stad voor de leerlingen betekenisvol kan leraar vergelijken leerboek: zij leiden in de werkelijkheid in, laten zijn. Dat is de reden dat er meer met een gids in een maar zijn niet identiek met de werkelijk- kans is dat leerlingen een leraar met veel stad, dan beoogt hij heid. Wanneer we een leraar vergelijken kennis inspirerend vinden dan een leraar de leerlingen niet met een gids in een stad, dan beoogt met weinig kennis32. Met weinig kennis in de eerste plaats hij de leerlingen niet in de eerste plaats heb je een beperkt verhaal. Veel kennis vertrouwd te maken vertrouwd te maken met de plattegrond, maakt het je mogelijk om te selecteren. met de plattegrond, zijn verhaal, of met de richtingbordjes, Een student van de lerarenopleiding zijn verhaal, of met maar met de stad zelf. Tegelijk kunnen geschiedenis vertelde me dat ze een de richtingbordjes, we zeggen dat hij dit alleen maar kan eenvoudige ontdekking had gedaan. Je maar met de stad doen met zijn eigen verhaal over de stad. moet heel veel weten, zo zei ze, wil je iets zelf.” Door zijn verhaal krijgen de beelden van eenvoudig uit kunnen leggen. “Als je wei- de stad betekenis. Een oud gebouw nig weet, ga je zitten zoeken hoe je het staat dan ineens in de context van een uitlegt en weet je niet de juiste keuzes zestiende-eeuwse burgeroorlog, een te maken”33. Een voorwaarde voor goed rozenpark krijgt betekenis vanuit het leraarschap is dus: ken je vak!34 verhaal over de grondlegger. Zo geeft de leraar in zijn vak betekenis door de

9 telijke school werkt, maar omdat je jezelf EEN GIDS als christen ziet die het beroep van leraar MET ELAN uitoefent. Hiervan uitgaande is de vraag: waar liggen dan de raakpunten van de Verscheidenheid confessie van christelijke leraren met Kennis van het vak maakt een leraar hun professie? Wij stellen u een manier meer inspirerend. Maar natuurlijk maakt van denken voor die articulaties van de dat een leraar nog niet tot een christelijke verwevenheid zoekt in hart, hoofd en leraar. Wat dan wel? Uit interviews met handen. Op deze drie punten39 zoeken leraren blijkt dat leraren zelf hier vaak we het nieuwe elan voor christelijk niet een duidelijk antwoord op hebben. leraarschap. We vatten ze kort samen en Wanneer ze een antwoord hebben, is dat gaan er dan uitvoerig op in. soms heel uitgesproken35. Het varieert ongeveer van een leraar die (‘toevallig’) In de eerste plaats kenmerkt de leraar een christen is die verder in zijn handelen zich door de bronnen waar hij zich door niet verschilt van een niet-christelijke laat inspireren. Op grond van biografie, leraar, tot het idee dat het christen-zijn socialisatie en zijn persoonlijke leerweg van de leraar heel de professie doortrekt. maakt hij daarin keuzes. Een christelijke Tussen deze uitersten van een volstrekte leraar laat zich leiden door de geloofs- scheiding tot een volledige integratie bron. Hij verlangt ernaar een leerling te zijn allerlei varianten36. Hoe men erover zijn van Christus, ook in zijn leraarschap. denkt is afhankelijk van het vak dat men Putten uit de Bijbel en uit andere bron- geeft, de sector waarin men onderwijs nen van christelijk denken voedt de geeft en het type opleiding dat men persoonlijke spiritualiteit en geeft kleur heeft genoten37. Hoe leraren erover aan het eigen handelen. Brongericht- denken, weten we dus niet precies. heid is vitaliserend. Dat wil zeggen dat Onderzoek door het lectoraat op grond men door de omgang met de bronnen van de pilot die we vanmiddag hebben moed en kracht put voor het dagelijks gepresenteerd, zal hier wellicht meer werk, bemoediging krijgt en uitgedaagd “Brongerichtheid duidelijkheid over geven. Aan het begin wordt om stil te staan bij wat er werkelijk is vitaliserend. Dat van dit lectoraat willen we op grond toe doet. wil zeggen dat men van gedeelde inzichten, observaties door de omgang met van kenniskringleden en op grond van In de tweede plaats kenmerkt de chris- de bronnen moed en wetenschappelijke gegevens een beeld telijke leraar zich door zijn manier van kracht put voor het schetsen van christelijk leraarschap. Een- denken. Hij heeft een wereldbeschou- dagelijks werk, be- voudig gezegd: komt het werk van de wing, een worldview met een aantal moediging krijgt en christelijke leraar als gids tot uitdrukking basisovertuigingen over wie de mens uitgedaagd wordt om in hart, hoofd en handen. Deze klassieke is, wat zijn toekomst is (de toekomst van stil te staan bij wat er driedeling nemen we als uitgangspunt leerlingen), waartoe leerlingen moeten werkelijk toe doet.” voor een heuristiek van christelijk leraar- worden opgevoed, wat het doel is van schap38. We stellen vooraf vast dat een een school, wat een goede beroeps- christelijke leraar iemand is die zich als ethiek is, wat de aard is van de werkelijk- zodanig verstaat. Je beoefent christelijk heid en hoe die zich verhoudt tot de leraarschap niet omdat je op een chris- Schepper. Een christelijke leerkracht kan

10 verwoorden hoe zijn professie en zijn inzicht van Luther van de ‘vrolijke ruil’, dat confessie zich tot elkaar verhouden. Hij voor al zijn ongerechtigheid genoeg is kan hier ook op reflecteren, dat wil zeg- gedaan en dat Christus zijn schuld en gen dat hij er zichzelf vragen over kan zonde op Zich genomen heeft, is op stellen en zich kan verantwoorden naar de leraar van toepassing. Zijn identiteit buiten toe. Als een leraar het adjectief wordt bepaald doordat hij niet meer ‘christelijk’ serieus neemt, dan is het niet zijn eigen leven leeft, maar het eigen- om het even hoe hij denkt. Hij blijft zijn dom van Christus is (HC, zondag 1)41. overtuigingen kritisch toetsen in het licht Het geloof van de leraar heeft gevolgen van de Heilige Schrift40. voor zijn staan in het werk. Beslissend is dat hij het mag doen in plaats van dat hij In de derde plaats handelt een chris- het moet doen. De grondhouding mag telijke leraar volgens een christelijke getekend worden door ontspanning en “Too much time is beroepsethiek. Hij handelt zo dat de vertrouwen. Dit is van groot belang in spent teaching ima- ontwikkeling en het leren van de leerling een tijd van stress en externe druk. Het ginary content about bevorderd worden. Dit veronderstelt dat is ook van belang voor het klimaat dat de fictional people and hij een schat aan vaardigheden heeft, leraar schept. Leven uit geloof is leven uit places rather than die hij kan inzetten. Met deze vaardig- genade en leven in vertrouwen. Je hoeft real content that heden kan hij op het pedagogische en niet te presteren, maar je ontvangt alle tells the students het didactische appel van de leerlingen goede gaven om niet. Die ernst is de something about the ingaan. Ik ga nu elk punt afzonderlijk na basis van vreugde in het beroep. En real world and real en zal daarbij ook duidelijk maken waar dit zal gevolgen hebben voor de rust people.” nieuw elan nodig is en hoe wij leraren die hij creëert in de klas. Zijn existentie (Cook) willen helpen dat te vinden. heeft gevolgen voor wat hij in zijn werk uitstraalt. Het zal ook gevolgen hebben voor de beelden die leerlingen hebben EÉN: DE GIDS IS over presteren. Je moet plichtsgetrouw je werk doen, maar je hoeft dit niet te BETROKKEN doen om aanvaard te worden door de (HET HART) leraar. Een belangrijke pedagogische implicatie is dat je bereid bent om te vergeven. Wanneer je zelf leeft vanuit Geloof de vergeving, kun je ook de leerlingen Een gids kan alleen maar een betrokken vergeven. Ziedaar het eerste raakpunt verhaal vertellen wanneer hij zelf betrok- van confessie en professie42. ken is op de stad of omgeving waar hij de weg wijst. Dit brengt ons bij het eerste Grondhouding punt dat we articuleren: het geloof. Als In ons pilotonderzoek bleek dat de we kijken naar dit in het gereformeerde geloofsbeleving een andere categorie is protestantisme centrale begrip, dan is de dan de grondhouding van de leraar. Het verwevenheid met het beroep niet ver geloof moet gevat worden in religieuze weg. Vanuit de Reformatie is het eerste categorieën, maar heeft invloed op de wat je over een leraar moet zeggen dat relatie tot de medemens en de wereld het iemand is die leeft uit het geloof. Het om ons heen. Geloof gaat samen op

11 met een wat we kunnen noemen chris- gedrukt, is niet zozeer dat de leraar zijn telijke grondhouding. Onder houding niveau aanpast. Belangrijk is hier dat de verstaan we de geneigdheid om op een leraar verantwoordelijkheid ervaart voor bepaalde manier te voelen, te denken wat er met een leerling gebeurt. Het gaat en te handelen. Met betrekking tot je aan of de leerling de leerstof begrijpt. het beroep van leraar kunnen we een En het gaat je aan of hij er in zijn latere geneigdheid onderscheiden ten aanzien leven iets mee kan. In de observatie van “Christian teachers van de leerlingen, de leerstof, de ouders de Russische leraar ligt het verschil dus are totally different, en de collega’s. Het gaat hier niet om in het willen nemen van de verantwoor- because they do not deugdzaamheid in het algemeen, maar delijkheid voor de leerlingen. Hetzelfde care about credits om professionele deugdzaamheid. De verschil hoor ik ook genoemd worden but about persons.” grondhouding van de christelijke leraar door een leraar uit Nepal, die hetzelfde bestaat onder andere uit het verant- zegt. “Christian teachers are totally dif- woordelijkheid nemen voor de toekomst ferent, because they do not care about van de leerling. Een Russische leraar die credits but about persons.” wij interviewden, liet ons weten een belangrijk onderscheid te zien tussen We kunnen deze uitspraken uit Rusland een gemiddelde leraar en een christen- en Nepal niet empirisch aantonen. Als we leraar. Het eerste soort “don’t really care ze als spiegel gebruiken, dan kunnen we where you are in your study, what level of voor de Nederlandse situatie de vraag development. They will speak a language stellen in hoeverre christelijke leraren you will not understand, very professio- zich verantwoordelijk voelen voor wat nal and very correct. Many students will de les bij de leerling teweegbrengt. Ik just leave with knowledge how to apply kom hier straks nog op terug. Misschien it”. Christelijke leraren onderscheiden wreekt zich hier het “oververhitte indi- zich doordat ze hun taal aanpassen aan vidualiseringsstreven” (Roebben) van die van leerlingen, zodat de leerling zich de afgelopen decennia. Helpen verant- aangesproken voelt, zo zegt hij. “He tries woordelijkheid te nemen voor je eigen to get down to their level to get them leerproces is verworden tot vrijblijvend up to a higher level.” Wat hier wordt uit- eigen keuzes aan de leerling te laten.

12 Juist op dit punt is nieuw elan nodig, Om met de woorden van collega Hans een nieuwe moed om verantwoordelijk- van Crombrugge te spreken: je weet je heid te nemen, in de eerste plaats met ergens toe ‘opgevorderd’. Het hart is ooit betrekking tot de nabije toekomst van geraakt, waardoor je besloot om leraar te de leerling en in de tweede plaats over worden43. Nu werk je en je wordt warm de toekomst ver weg (hier kom ik straks van leerlingen en van de leerstof. Roe- op terug). De Bijbelse lijn van opvoeden ping moet niet opgevat worden als een is er niet een van vrijblijvendheid. In Deu- directe stem van God, hoewel sommige teronomium is de opvoedingsopdracht leraren zich op bijzondere manier door zeer directief: ‘prent het ze in’, ‘scherp de Heilige Geest geleid weten. Zij wijzen het ze in’. En in de twee pastorale brie- een moment aan waarop zij plotseling ven aan Timotheüs – bij uitstek brieven zeker wisten dat ze leraar moesten wor- over onderwijs – valt het grote aantal den. Andere leraren kunnen ‘the great directieven op. Ook al is de toonzetting wish to teach’ terugbrengen tot vroege positief, een van rekening houden met schoolervaringen. Bij een derde groep iedereen en respectvol benaderen van heeft het besef zich gaandeweg ontwik- “De moed om een iedereen, toch zijn de brieven vol van keld. Uit onderzoek weten we dat de gids te zijn, is niet iets woorden als ‘vermaan’, ‘leer’ of ‘ik beveel’. lerarenopleiding sterk bijdraagt aan het wat je ver weg moet Om zo onderwijs te kunnen geven, is roepingsbesef van de leraar44. zoeken. Het sluit aan moed nodig. Om het in termen van de bij je passie voor het theorie over grondhouding te zeggen: Roeping kan, letterlijk genomen, alleen beroep. Je voelt je een nieuwe geneigdheid om de dingen bestaan indien men zich door iets of gedrongen, geroepen met nadruk te brengen, de moed om een iemand geroepen weet45. Bij christelijke om waarde toe te stapje verder te gaan, de moed om na te professionals is er, aldus Hegeman, voegen aan het leven gaan wat ervan terechtkomt, de moed Edgell en Jochemsen46, altijd sprake van leerlingen. ” om te herhalen en de moed om accenten van een roeping van een hogere orde. te leggen daar waar wezenlijke punten Zij noemen dit type 1-roeping, en deze “Roeping kan, let- aan de orde zijn. The courage to teach, om heeft “distinct religious and spiritual terlijk genomen, al- met Parker Palmer te spreken, is niet een qualities that arise from a definite recog- leen bestaan indien kwestie van bemoeienis in de negatieve nition of having been called by God to a men zich door iets zin, maar een grote betrokkenheid op particular vocation”. Daarnaast is er een of iemand geroepen de leerling. Een christelijke leraar is een type roeping dat vooral praktisch van weet.” gids die de leerling pas loslaat op het aard is (type 2-roeping). Deze roeping moment dat hij zeker weet dat hij zijn heeft “a distinct vocational spiritual qua- eigen weg kan gaan. lity, which amounts to a confidence that one is suited for a vocation on the basis Roeping of one’s spirituality”. Christelijke leraren De moed om een gids te zijn, is niet iets kunnen zich geroepen weten door wat je ver weg moet zoeken. Het sluit aan God. Zij leven in het besef een hogere bij je passie voor het beroep. Je voelt je roeping te hebben, bijvoorbeeld omdat gedrongen, geroepen om waarde toe ze de leerlingen vertrouwd mogen te voegen aan het leven van leerlingen. maken met het Woord van God. Tegelijk Wanneer we spreken over grondhou- voelen zij zich aangetrokken tot (opge- ding, gaat het dus ook over roeping. vorderd tot) waar het in het onderwijs

13 “Het kennen van om gaat, namelijk de leerlingen en de anderen, nieuw elan kan bewerkstel- God, het gaan in de leerstof. Doorgaans is dat een mix van ligen. Door aandachtig stil te staan bij weg van Zijn gebo- een aantrekkelijk beeld hebben van de een tekst doe je een dubbele ervaring den behoort tot de pedagogische setting, van kinderen op. Aan de ene kant betreft het een centrale doelstel- houden, en bij leraren in het voortgezet tekst die gebaseerd is op de Bijbel. Deze ling van christelijk onderwijs ook van een specifieke liefde heeft veel bekende elementen in zich. Je leraarschap. De be- voor het vak47. weet je in de ontmoeting opgenomen roepspraktijk van in de brede traditie van een christelijke de christelijke leraar Hoe verbindt de professionele identi- worldview. Aan de andere kant brengt staat dus niet los van teit in het christelijk leraarschap zich de onbekende en andere manier van de kerk. Zonder het met de type 1-roeping, de goddelijke formuleren en redeneren je op nieuwe missionaire aspect opdracht? Als we teruggaan naar de gedachten. Het helpt je om anders tegen serieus te nemen kun klassieke Bijbelteksten die de opdracht de situatie in je klas aan te kijken. je niet spreken van tot onderwijs en opvoeding verwoorden christelijk leraar- (Deuteronomium 6, Mattheüs 18, Mat- De leraar heeft een roeping in de schap.” theüs 28), dan is die roeping verbonden eigen context met de zendingsopdracht. Het kennen Een leraar met een roeping heeft een van God, het gaan in de weg van Zijn grote verantwoordelijkheid. Hij draagt bij geboden behoort tot de centrale doel- aan de ontwikkeling van jonge mensen. stelling van christelijk leraarschap. De Hij is betrokken op de toekomst. Daarom beroepspraktijk van de christelijke leraar noemen we een leraar een ‘agent of staat dus niet los van de kerk. Zonder het change’. Roeping is wel omschreven als missionaire aspect serieus te nemen kun de plek waar ‘the deepest wish of the tea- je niet spreken van christelijk leraarschap. cher and the deepest need of the world De opdracht tot onderwijzen houdt ook come together’. De roeping om in te gaan in dat het geloof niet automatisch leidt op een waargenomen nood of behoefte tot het goede inzicht of tot gedrag dat kan voor leraren heel dichtbij zijn: in de in overeenstemming is met Gods gebod. klas. Door in te gaan op de vraag die de Hier is een vormingsproces voor nodig concrete leerling aan je stelt, word je waarbij de leraar door Gods genade zelfs bevestigd in je roeping, zo vonden sturend leidinggeeft. Als we zoeken naar we in onderzoek.50 Roeping in christelijk nieuw elan, dan zouden we het impera- leraarschap heeft dus te maken met de tieve karakter van christelijk leraarschap bereidheid om nood te zien. Je wilt de serieuzer moeten gaan nemen48. zorgleerlingen niet marginaliseren, maar ingaan op hun behoeften. Er is nog een manier waarop de verbin- ding met de type 1-roeping tot stand Ingaan op de nood is per context ver- komt, en dat is het lezen en bestuderen schillend. In het vluchtelingenkamp van bronteksten uit de christelijke tradi- Grafton (Sierra Leone, Freetown) voelde tie. In ervaringen met de brongerichte pastor Dykes zich geroepen een klein benadering bij Driestar Educatief49 heb- schooltje te stichten. Hij kon het niet ben wij gemerkt dat het gezamenlijk over zijn hart verkrijgen de kinderen over bezig zijn met teksten van klassieke te geven aan een hopeloze toekomst. denkers als Augustinus, Calvijn en vele Het is onzes inziens in lijn met Bijbelse

14 gegevens om te stellen dat iedere leraar leerlingen, maar vaak ook voor ouders in zijn eigen situatie een unieke roeping en de lokale gemeenschap. De reeds heeft. Dat kan in een zuilschool zijn waar genoemde pastor Dykes heeft door een leerlingen uit een of enkele verwante open houding veel ouders bij zijn school kerkverband(en) zitten, zoals bij Arianne, betrokken en is ook in staat om zijn leer- maar het kan ook gaan om een open- lingen verantwoordelijkheidsbesef voor bare school waar men lesgeeft. Het kan het land bij te brengen. gaan om een school in een welvarende Vinex-wijk, maar het kan ook een school Het is de moeite waard om deze prin- zijn in een zeer armoedige wijk van de cipes ook op de Nederlandse situatie grote stad. Met de boodschap ‘Wees een toe te passen. Leraren zouden zich niet gids!’ willen we vandaag tot uitdrukking alleen geroepen moeten weten tot het brengen dat leraren een gidsfunctie onderwijs op dit moment in hun klaslo- hebben voor de context waarin zij wer- kaal, maar zouden de hele leerling, zijn ken. Het roepingsbesef van de leraar is levensomstandigheden en zijn toekomst situatief bepaald, en is altijd verweven in het oog moeten hebben. Dat geldt met culturele voorkeursstijlen. Voor het ook de toekomst van het land. In scholen lectoraat Christelijk leraarschap – dat in ontwikkelingslanden horen leerlingen zich ook op internationale gebruikers vaak de boodschap dat ze hard moeten wil richten – betekent dit dat grote studeren om het land aan een betere wendbaarheid nodig is. Enerzijds gaan toekomst te helpen. Dit is me in Neder- we op zoek naar de kernen van christelijk landse scholen nog niet overkomen. Nu leraarschap, anderzijds zoeken we naar zal dat ten aanzien van de economie nog “Iedere leraar heeft mogelijkheden om mensen in verschil- niet direct nodig zijn – hoeveel crisis er in zijn eigen situatie lende contexten te helpen dit concreet ook is – maar in zijn algemeenheid geldt een unieke roeping.” te maken. dat wij leerlingen onderwijs geven opdat zij verantwoordelijkheid gaan “Wij denken dat Wij denken dat leraren uit verschillende nemen voor zichzelf en hun omgeving. leraren uit verschil- culturen op het gebied van christelijk Daar hoort ook de familie bij, de kerk lende culturen op het leraarschap iets van elkaar te leren heb- en de burgerlijke verbanden, zoals de gebied van christelijk ben. In de visie die we samen met Woord gemeente, de provincie of het land. leraarschap iets van en Daad ontwikkeld hebben, werken we elkaar te leren heb- volgens drie principes die behulpzaam Roeping en pedagogisch leider- ben.” zijn bij het ondersteunen van leraren in schap hun roeping in ontwikkelingscontext51. Om de roeping van christelijk leraar- Onderwijs, zo zeggen we, is people schap te kunnen realiseren, dienen de centred (vindt plaats op grond van een condities in de schoolorganisatie goed Bijbels mensbeeld), is context centred te zijn. Daarom maak ik een enkele (wordt relevant gemaakt voor de lokale opmerking over leiderschap. Uit interna- omstandigheden) en is mindset centred tionale reviewstudies van onder anderen (is niet alleen gericht op betere output, Marzano weten we dat naast leraarschap maar op het veranderen van de mentali- leiderschap de sleutelfactor is voor teit). Leraren in ontwikkelingslanden zijn goed onderwijs. Voor een school met belangrijke gidsen, niet alleen voor hun elan is een leider met elan nodig. Van

15 groot belang is dat een schoolleider de condities hiervoor creëert. Konermann TWEE: DE GIDS constateerde op basis van een vragenlijst KENT ZIJN (N=720) en interviews met sectordirec- WERELD teuren dat er wel veel gebruikgemaakt wordt van standaardinstrumenten, (HET HOOFD) maar dat weinig wordt aangesloten bij de intrinsieke betrokkenheid van docen- Personal Professional Theory ten52. Dat dit wel gebeurt, is echter van Een gids heeft een helder beeld van de groot belang voor het elan van de leraar. omgeving waar hij zijn werk doet en Een bevlogen leraar inspireert, innoveert heeft ook een geldig interpretatiekader en motiveert leerlingen53. Wanneer we van waaruit hij zijn verhaal vertelt. Dit nieuw elan willen bevorderen in christe- brengt ons bij het tweede aspect: het lijk leraarschap, dienen we ook aandacht denken van de leraar. Theoretisch kun- te geven aan leiderschap. In onze projec- nen we dit op twee manieren benade- ten en materialen zullen we kwaliteit van ren. In de eerste plaats via het begrip “Een Personal leiderschap niet afzonderlijk bestuderen, ‘Personal Professional Theory’ (PPT)54. Het Professional The- maar wel als voorwaarde beschouwen gaat om de persoonlijke werktheorie ory speelt namelijk voor het bevorderen van de confessie in waar het handelen van de leraar door op de achtergrond de professie. We prijzen ons gelukkig dat bepaald wordt. Deze werktheorie is mee en fungeert als er een andere kenniskring gereedstaat vaak impliciet, omdat het handelen van een ­filter waarmee om zich systematisch te buigen over de leraar vaak zeer momentbepaald is. een docent situaties christelijk leiderschap. De leraar handelt op vele momenten waar­neemt.” niet vanuit een bewust denkproces. Als je doorpraat met een individuele leraar, kun je vrijwel altijd een PPT ont- rafelen55. Een PPT speelt namelijk op

16 de achtergrond mee en fungeert als dat we naast een PPT ook een CPT kun- een filter waarmee een docent situa- nen onderscheiden (Collective Profes- ties waarneemt. In eerder onderzoek sional Theory). De zojuist genoemde constateerden wij dat de filters vooral auteurs60 verstaan daaronder “a certain te maken hebben met overtuigingen. degree of consensus among the mem- We concludeerden over deze filters bers of a professional community”. Het is dat ze niet alleen bepalen hoe iemand algemeen aanvaard dat in een beroeps- handelt, maar ook waardoor iemand gemeenschap kennis, normen, waarden “Religieuze over- zich laat inspireren én op welke punten en overtuigingen met elkaar gedeeld tuigingen mengen iemand wil leren56. Een persoonlijke worden. Een sociale praktijk61 kent zijn zich met de professi- professionele theorie is dus niet alleen eigen waarden, normen en deugden, onele overtuigingen bijzonder sturend voor het handelen in die geworteld zijn in een lange traditie. op een op voorhand de klas, maar ook voor de bereidheid Je groeit in deze traditie door zelf naar onnavolgbare ma- om te leren en voor de thema’s waarop school te gaan, door te studeren in de nier. ” men wil leren. Schaap e.a.57 stellen dat lerarenopleiding, door stage te lopen er een onontwarbare verwevenheid is en door deel te nemen aan een school- tussen kennis en overtuigingen. Wat je gemeenschap. Evenwel zijn er bepaalde wilt weten, is afhankelijk van je overtui- denkrichtingen. Schaap e.a. noemen dat gingen en in kennis zoek je de rationale “schools of thought”. We kunnen de aan- voor je overtuigingen. wezigheid van een confessioneel ‘school of thought’ veronderstellen in kringen Je kunt een onderscheid maken tus- van christelijk onderwijs. sen de inhoud van een PPT die relatief stabiel van aard is enerzijds en de inter- Christelijke leraren vormen op scholen actieve cognities anderzijds. Het eerste communities62, die zich laten voeden is voornamelijk opgeslagen in het lange- door wat we doorgaans aanduiden met termijngeheugen58 en de laatste doen een christelijk wereldbeeld (wereldbe- hun werk in het actuele handelen59. Dat schouwing of philosophy of life). Een betekent dus dat een PPT op zijn minst christelijke worldview betreft de grote voor een deel onafhankelijk bestaat van Bijbelse lijnen van het christelijk denken, specifieke situaties. Omdat dat zo is, is de die breder gericht zijn dan het geloofs- relatie tussen confessie en professie bij leven van de individuele persoon. De christelijke leraren afhankelijk van hun worldview beschouwen we als onder- socialisatie. Een PPT bestaat volgens de deel van de PPT van iedere leraar. Van omschrijving onder andere uit normen, belang voor het werk van het lectoraat waarden en overtuigingen. Daar horen is dat deze niet kan worden gedicteerd, dus ook religieuze overtuigingen bij. maar individueel verworven moet wor- Ze mengen zich met de professionele den gaandeweg het vormingsproces63. overtuigingen op een op voorhand Het betreft een leerproces dat iedere onnavolgbare manier. leerkracht in de opleiding moet door- maken. Paradoxaal moet de student Collective Professional Theory en van zijn vanzelfsprekendheden worden worldview afgebracht om nieuwe vanzelfsprekend- Voor christelijk leraarschap is belangrijk heden te verwerven. Worldview weeft

17 zich gaandeweg de vorming van de onderwijs geeft? Omdat dit onderdeel leraar in de professional theory. geïntegreerd is met het handelen van de leraar, zullen we hier straks bij het derde We willen in dit verband erop wijzen dat aspect aandacht aan geven. een christelijke worldview in verschil- lende culturen op een verschillende Transformatie en reflectie manier beleefd wordt. In cursussen Eerst nog een enkele opmerking over die wij geven in andere culturen of in het belang van reflectie. Een gevormde interculturele groepen, blijkt hoe sterk en bereflecteerde PPT is nodig omdat de vorming van worldview afhankelijk is deze sterk doorwerkt in de klas en in de “Reflectie is niet van cultuurgebonden waarden. Idealen school als geheel. Kan deze zich verder alleen maar bespie- van goed leraarschap verweven zich met ontwikkelen, als je al korter of langere geling of in jezelf waarden en gebruiken in de cultuur. We tijd voor de klas staat, of is dat iets wat graven. Reflectie is dienen daarom in voorzichtige termen je in de lerarenopleiding gevormd moet ook heel goed na- over christelijke worldview te spreken en hebben? Wij denken dat beide nodig is. denken.” dicht te blijven bij Bijbelse hoofdlijnen. In de praktijk bouw je voort op de PPT Bij internationaal werken dienen we de die je in de opleiding verworven hebt. grondtrekken van het christelijk geloof Het ideaal van christelijk leraarschap als uitgangspunt te nemen zoals vastge- is dat overeenkomstig Romeinen 12: legd in het credo64. 2 de mindset van leraren voortdurend gereformeerd wordt. Dit gebeurt door Wat zijn de belangrijkste onderdelen reflectie en confrontatie. Je leert reflecte- van de worldview in het christelijk leraar- ren door het gesprek, door ontmoeting. schap? Reflectie is niet alleen maar bespiegeling of in jezelf graven. Reflectie is ook heel Het eerste betreft de visie op het onder- goed nadenken. Collega Ietje Pauw van wijs als zodanig. De theorie over hart, de Katholieke Pabo in Zwolle ontdekte hoofd en handen die wij nu presente- dat goed nadenken voor studenten ren, kan als zodanig gezien worden. Er best moeilijk is, zeker wanneer ze hun zijn bepaalde onderdelen die specifieke gedachten op papier moeten zetten. aandacht behoeven, zoals de taak van Reflectie wordt ook niet zo gemakkelijk de leraar en de visie op de leerling. Deze in verband gebracht met de beroeps- onderwerpen worden hier niet verder praktijk. Op grond van onderzoek komt uitgewerkt, maar zullen in het werk van ze tot een voorstel voor een zodanige het lectoraat wel aandacht krijgen. definitie van reflectie dat zowel het goed nadenken erin zit, als de gerichtheid op Aan een tweede onderdeel met betrek- het beroep. “Reflecteren is nadenken king tot worldview willen we wel nadruk- over wat je op wat voor manier gedaan kelijk aandacht besteden. Het betreft de hebt in onderwijsleersituaties en visie op de inhoud van het vak. Iedere waarom je dat op deze manier gedaan leraar, of hij in het basisonderwijs werkt hebt, met het doel tot (nieuwe) inzichten of in het voortgezet onderwijs, moet te komen; inzichten in/over jezelf en je weten hoe hij over de wereld denkt. eigen leren en ontwikkeling, in relatie Wat is de werkelijkheid waarover hij tot je wereldbeeld; inzichten in/over je

18 leerlingen en hun leren en ontwikkeling in relatie tot je wereldbeeld; inzichten die DRIE: DE GIDS handvatten bieden voor verbetering.”65 WIJST DE WEG Reflectie is dus nooit alleen zelfreflectie. (DE HANDEN) In reflectie leer je goed nadenken over je werk. Door de druk op het leraarschap staat er ook druk op reflectietijd. De Beelden oproepen omstandigheden veranderen snel, en Een gids weet niet alleen de weg, maar maken bezinning hard nodig. Leiding- is ook in staat om de weg te wijzen. gevenden zullen hier dus bewust tijd Karakteristiek voor onderwijs is dat het voor moeten inruimen. Voor nieuw elan een praktijk is waarin waarden geleefd in christelijk leraarschap is in teams geza- worden. In het handelen wordt dus menlijke reflectie nodig. Bezinning zorgt concreet hoe en waardoor je je aange- dat er een frisse wind kan waaien door sproken weet (‘hart’) en wat je worldview PPT’s en CPT’s. Wij denken dat het de is (‘hoofd’). Dat de inspiratiebronnen en taak van het lectoraat is om de gemeen- de worldview tot expressie gebracht schappelijke reflectie op het werk van worden, blijkt op ontelbare momenten christelijke leraren te bevorderen en te en gebeurt op ontelbare manieren. In ondersteunen. dit verband vragen wij aandacht voor het oproepen van beelden. Deze zomer Maar er is ook nog iets anders. Om verder maakte ik met mijn vrouw een fietstocht te komen met reflectie moet je jezelf ook door de Noord-Hollandse duinen. We spiegelen aan andere situaties. Een van gebruikten het fietsknooppuntensy- de winstpunten van de internationale steem van de ANWB. Op zeker moment gerichtheid van het lectoraat zal zijn dat misten we een bordje. We keerden leraren de gelegenheid krijgen om zich om en zagen tot onze verbazing dat te spiegelen aan christelijk leraarschap in een paar bordjes niet op ooghoogte andere culturen. Het zien van praktijken geplaatst waren, maar op paaltjes laag in andere landen daagt je uit om het bij de grond. Later bleek dat dit vaker zelf anders te doen dan je gewend was. voorkwam. Mijn vrouw merkte op dat je “In een les wil je Elementen vanuit een andere praktijk als volger van het systeem de logica van iets ontsluiten van verrijken je eigen PPT en je lespraktijk, de bedenker moet leren kennen. Iets der- de macht van God overigens zonder dat je die kopieert. De gelijks stel ik me voor bij het handelen in Zijn schepping vergelijking met andere situaties maakt van een leraar. Hij is degene die bordjes en in Zijn handelen. je kritisch op de zwakke punten in het plaatst en die de leerlingen meeneemt Tegelijk realiseer Nederlandse onderwijs en helpt je om in het denkpatroon dat hij zich over de je je hoe beperkt je het doel van christelijk onderwijs scher- werkelijkheid heeft eigen gemaakt. Hij is daarin bent.” per in beeld te krijgen. Straks zal ik daar er zich daarbij van bewust dat zijn den- een paar voorbeelden van noemen. ken slechts een beperkte afspiegeling is van de werkelijkheid zelf. Een christelijke kennistheorie heeft iets in zich van het willen doorgronden van de rationale van de Maker. In een les wil je iets ontsluiten van de macht van God in Zijn schepping

19 en in Zijn handelen. Tegelijk realiseer andere collega’s in het voortgezet onder- je je hoe beperkt je daarin bent. Het is wijs, basisonderwijs, speciaal onderwijs voor leraren maar heel beperkt mogelijk of beroepsonderwijs ligt dat minder om zich een beeld te vormen van het voor de hand. Naar onze overtuiging zijn ‘intelligent design’ van God66. Toch is het leraren in ieder type school of opleiding geheim van christelijk leraarschap dat – in welke cultuur dan ook – geroepen de leraar in zijn lessen iets op laat lichten iets van die wereld op te laten lichten. van Gods werkelijkheid. Dat moet bij voorkeur niet kunstmatig gebeuren en zal ook afgestemd moeten James Kennedy wees kortgeleden in een zijn op de leerdoelen die men voor ogen lezing op de typering van paus Bene- heeft70. dictus XIV van de kerk als een creative minority.67 Het besef tot een minderheid Wij denken dat drie dingen hiervoor te behoren kan gemakkelijk leiden tot nodig zijn. In de eerste plaats inzicht in een defensieve of in zichzelf gekeerde hoe Gods werkelijkheid oplicht in de ver- houding. En hoewel er een opdracht is schillende vakgebieden. Het lectoraat wil om ‘het pand te bewaren’, mag het licht hiervoor inzichten delen met leraren71 “Er is moed voor niet onder de korenmaat gezet worden. en heeft zich voorgenomen een aantal nodig om de gouden Christenen moeten zich gedragen als metafysische vensters te formuleren die momenten die zich een stad op een berg68 en zijn geroepen leraren kunnen helpen bij het plaatsen gedurende de les- een zoutend zout en een lichtend licht te van hun vakgebied binnen een Bijbels praktijk voordoen, zijn. In het onderwijs bereiden we leer- denkkader. te benutten, om de lingen voor op een dienende houding. In de tweede plaats de ontwikkeling lopende lesstof even Tegelijk leren we ze kritisch te zijn op van wat we kunnen noemen een ima- te parkeren en ruim- de cultuur als geheel69. Als lid van een ginaire competentie, het vermogen om te te geven voor wat minderheidsgroep leren ze allereerst bij leerstof de passende beelden op te ertoe doet.” wat het betekent om uit genade te roepen. Dit vereist een brede gerichtheid leven, wat het betekent om niet meer te van leraren op de cultuur, en alertheid hoeven presteren. Daarnaast geven we welke bronnen ingezet kunnen worden. hun beelden mee over de werkelijkheid, Om die reden willen we vanuit het zoals we ons die als Gods werkelijkheid lectoraat bronnen verzamelen die het voorstellen. Kennedy herinnert aan de mogelijk maken deze competentie te verbeeldingskracht zoals die bij C.S. beoefenen. En in de derde plaats het Lewis gestalte krijgt. Hij roept met zijn hanteren van situaties. Wat dit laatste verhalen beelden op van de werkelijk- betreft: er is moed voor nodig om de heid achter de werkelijkheid. Door de gouden momenten die zich gedurende verhalen en beelden leert hij zijn lezers de lespraktijk voordoen, te benutten, de werkelijkheid te begrijpen als een om de gouden momenten te pakken, geschonden werkelijkheid met lijden de lopende lesstof even te parkeren en en pijn, maar geeft hij ook zicht op de ruimte te geven voor wat ertoe doet. verlossing en de gevolgen daarvan. Doet Arianne en Justin signaleren beiden Lewis dit door middel van verhalen, en gedurende de dag momenten waarop zij kunnen taalleraren die met literatuur de gelegenheid hebben om op situaties bezig zijn hem daarin volgen, voor veel in te spelen. Justin doet dat bijvoorbeeld

20 als hij in zijn land de geschiedenis van kind naar school gaat én zorg dat de de slavernij behandelt en daarbij recht kinderen hun handen hebben gewassen en onrecht, misdaad en vergeving aan als ze op school komen. Maar een hand- de orde stelt. Arianne doet dat met haar jevol ouders kwam opdagen. Vervolgens kleuters wanneer zij ingaat op de beteke- besloten het team de ouders zelf op te “Een leraar is nis van de regenboog. In het lectoraat zoeken. Alle teamleden deden hieraan ‘agent of change’, willen we goede voorbeelden verzame- mee. Sommige gezinnen werden wel iemand die met zijn len van hoe je deze situaties hanteert. twee of drie keer bezocht, steeds met handelen verande- dezelfde boodschap: bemoedig je kind ring teweegbrengt.” Leraar als ‘agent of change’ en zorg dat de kinderen hun handen Onderwijs is volgens Van Brummelen: wassen. Na enige tijd bleek het school- “the deliberate attempt to bring about verzuim een stuk minder, de motivatie learning”, de opzettelijke poging leren om mee te doen hoger en ook de presta- tot stand te brengen. Onderwijs kan dus ties gingen omhoog. Deze leraar had met niet maar bestaan uit situatiehantering. zijn team begrepen dat een leraar een Die suggestie zou in het voorgaande gids is die heel concreet de weg wijst en gewekt kunnen zijn. Het tot stand ook obstakels uit de weg helpt ruimen. brengen van leren is soms een ingewik- Een leraar is ‘agent of change’, iemand kelde klus en kan soms alleen met meer die met zijn handelen verandering dan gemiddelde inspanning tot stand teweegbrengt. Van dergelijke voorbeel- worden gebracht. Een student uit Nepal den kennen we er vele uit het netwerk werkt in een school waar leerlingen uit van onze partnerorganisatie Woord en zeer arme gezinnen komen. Hij ontdekte Daad. Wij ontdekken steeds duidelijker met zijn team dat de geringe motivatie dat op dit gebied veel te leren valt van van leerlingen te maken had met het leraren in het buitenland. Zij leren in niet gesteund worden door de ouders. Nederland veelal hoe je effectief leren Leerlingen waren ook slecht gekleed tot stand brengt en hoe interactief leren en werden zelden gewassen. Op zeker een noodzakelijke aanvulling is op repro- moment besloot het team alle ouders bij ductief leren. Wij kunnen van hen leren elkaar te roepen en hun een tweeledige dat elan in het leraarschap betekent dat boodschap mee te geven: zorg dat je je verder denkt dan de verzorging van

21 een aansprekende les. De boodschap lingen. Daarvoor is wijsheid nodig. Om ‘Wees een gids!’ betekent dat je bij de wijs te kunnen handelen moet je intuïtie voorbereiding of tijdens het werk met gevormd zijn en ook steeds opnieuw de klas verder denkt dan het hier en gereformeerd worden. Daarom is de nu. Verder denken is niet alleen dat we bede van de apostel Paulus op zijn plaats: zorgen dat leerlingen zich goed voelen, “het Woord van Christus wone rijkelijk in het naar hun zin hebben en goede cijfers u” (Kollossenzen 3: 16). Wanneer leraren halen (op dat punt zullen de overheid en dicht leven bij de levensbron, is er heil te de ouders ons wel kort houden), maar verwachten voor christelijk leraarschap. ook dat we zorgen dat leerlingen in de Aan het einde van deze kleine theorie toekomst verantwoordelijkheid nemen van christelijk leraarschap spreekt ik de voor hun leefomgeving, voor het welzijn wens uit dat de Heilige Geest onze gids van Nederland en Europa en gerechtig- zal zijn in het werk ten dienste van het heid wereldwijd72. Ontmoetingen met onderwijs. buitenlanders laten ons zien dat we een traditie hebben die intern gericht en gefocust is op de prestatie van het individu. Als de Bijbel ons opdraagt om WAT STAAT ONS het welzijn van allen na te streven (Jere- TE DOEN? mia 29; 1 Timotheüs 2), dan hebben we ook als opdracht een externe, dienende Christelijk leraarschap staat onder druk. gerichtheid te ontwikkelen. We zijn geen Er is alle reden om te zoeken naar nieuw school voor de cito-scores, maar een elan. We hebben het voorrecht om in dit school voor het leven. lectoraat die zoektocht samen met part- ners te maken. Wij zullen de komende Het handelen van de leraar en de jaren praktijkgericht onderzoek direct Heilige Geest verbinden met het ontwikkelen van Christelijk leraarschap is een complexe praktijkmateriaal voor leraren. Dit mate- “Spiritus sancti praktijk met een hoge roeping. We riaal zal bestaan uit een combinatie van gratia illuminet sen- kunnen er alleen een goede invulling goede voorbeelden, visieteksten en sus et corda nostra. aan geven in een afhankelijke houding. bronteksten. Wij signaleren als probleem De genade van God In katholieke scholen is het lange tijd dat de speelruimte voor bezinning op het verlichte onze zin- gebruikelijk geweest iedere les te begin- christelijk leraarschap klein is. Leraren als nen en harten.” nen met de bede Spiritus sancti gratia Justin, Arianne en die vele, vele andere illuminet sensus et corda nostra73. In de christelijke leraren doen met grote inzet protestantse traditie kennen we dit niet. hun werk, maar moeten woekeren met Wanneer we echter zoeken naar nieuw hun schaarse tijd. Het eerste wat wij wil- elan en we belijden uit genade ons werk len doen is hun een hart onder de riem te willen doen, dan is de bede om de steken. Met de oproep ‘Wees een gids!’ Heilige Geest noodzakelijk. Het handelen willen we hun vragen niet te gering te van de leraar is niet protocol-gestuurd. denken over het belang van hun taak. Steeds opnieuw moeten leraren als Jus- Onze wens is dat hart onder de riem con- tin en Arianne inspelen op de dynamiek creter te maken door hen te voorzien van van de klas of op de vragen van leer- materialen voor nieuw elan. Wij zullen

22 vandaag niet alle projecten die op stapel momenten waar u bij uitgenodigd zult “Omdat de kerk staan in detail aan u voor stellen. Som- worden. Met de opbrengsten van deze van Christus een mige daarvan heb ik al genoemd. U vindt ontmoetingen willen we de visie die we wereldwijde kerk is, een beschrijving van de deelprojecten nu in klein bestek hebben uiteengezet, zullen christenlera- op de website. We halen drie onderdelen nader uitbouwen. ren niet regionaal voor het voetlicht. moeten denken, Als derde. We weten dat leraren graag maar zich dienst- Als eerste willen we in het lectoraat hun handen uit de mouwen steken, baar moeten opstel- manieren zoeken die aansluiten bij de graag experimenteren en het fijn vinden len ten behoeve van behoeften van de leraren voor de klas. om voorbeelden van anderen te zien. We de opbouw van het Het ligt voor de hand om materialen te willen op deze manier van leren inspe- lichaam van Chris- ontwikkelen, zoals in het voorbeeld van len door een website te ontwikkelen tus (Efeze 4: 12) en de Duitse biologieleraar. Wij weten op dit waarin goede praktijkvoorbeelden van tot welzijn van allen moment niet of dergelijk materiaal lera- collega’s centraal staan. Op een nieuw te (1 Timotheüs 2: 1-7; ren helpt. Daarom zullen we de komende ontwikkelen website zult u aan de hand Galaten 6: 10).” tijd nauwkeurig onderzoeken waar de van thema’s die van belang zijn voor behoeften van leraren precies liggen en christelijk leraarschap ervaringen van wat zij zelf aan mogelijkheden zien. De collega’s tegenkomen. In deze voorbeel- pilot van dit onderzoek is vandaag reeds den worden steeds verbanden gelegd gepresenteerd. met theoretische achtergronden, theo- logische uitgangspunten en bij voorkeur Als tweede. Uit het voorbeeld van ook praktisch gebruiksmateriaal. We de biologieleraar wordt duidelijk dat zullen scholen uitnodigen om hierin te het gesprek over, de reflectie op, de participeren en hun kennis te delen. In belangrijkste pijler is voor het nieuwe ons pilotonderzoek zijn we reeds goede elan voor christelijk leraarschap. In het voorbeelden op het spoor gekomen. gesprek, de ontmoeting, zijn hart en hoofd actief. Omdat we vanuit een geïn- Ons lectoraat zal een rol gaan spelen in tegreerd mensbeeld redeneren, mogen het verder internationaliseren van acti- we erop vertrouwen dat het gesprek zijn viteiten van Driestar Educatief. Dat bete- weerslag heeft op het handelen. Het zal kent niet dat wij buitenlandse collega’s de dan gaan om relatief trage processen, les zullen lezen. Het betekent dat wij een waarbij een bezinnende en lerende voorbeeld willen zijn in het openstaan schoolcultuur belangrijker is dan dat voor de kritische vragen die ons gesteld op vooraf vastgestelde meetmomenten worden. Wij willen leren van de goede aangewezen kan worden welk resultaat praktijken in het buitenland. Omdat de er is bereikt. Toch is het nodig om de kerk van Christus een wereldwijde kerk bezinning te stroomlijnen74. We willen is, zullen christenleraren niet regionaal dit zo doen dat het ook tegemoetkomt moeten denken, maar zich dienstbaar aan de door ons waargenomen behoefte moeten opstellen ten behoeve van de aan een visie vanuit Driestar Educatief. opbouw van het lichaam van Christus Visieontwikkeling willen we echter niet (Efeze 4: 12) en tot welzijn van allen (1 in een ivoren toren doen, maar samen Timotheüs 2: 1-7; Galaten 6: 10). met u in bijvoorbeeld lezingen en andere

23 voetnoten

INLEIDING 5 Dit is vanuit christelijk ge- in de richting van meer pres- zichtspunt een bedenkelijke taties en minder in de richting 1 Letterlijk zegt hij: “After the ontwikkeling. Principieel van waarden. Dit zou in de baccalaureate degree, I was dient er zo veel mogelijk inclu- hand kunnen werken dat bij sent to the faculty of science of sief gedacht te worden en se- christelijke leraren de manier the earth and life at the univer- gregatie moet als een van kijken ‘platter’ wordt. t a a r o t c e l sity because I had a great wish pragmatische oplossing ge- Mijn vrees is dat in de Neder- to teach.” zien worden. Er lijkt een verte- landse context het plezier in kening op te treden doordat de lesgeven minder getekend 2 De overcrowded classrooms in nadruk ligt op kennis van ver- wordt door de idealen om leer- Afrikaanse landen zijn deels schillende problemen, in lingen te vormen voor een gevolg van het succes van de plaats van op de algemene en bredere toekomst. We kunnen UNESCO-doelstellingen voor complexe vaardigheden. niet empirisch vergelijken met 2015. De ambitie is dat alle de mindset van leraren in het kinderen toegang hebben tot 6 Door de onderwijsinspectie verleden. De oproep voor een school voor primair on- wordt een onderscheid ge- nieuw elan in deze rede heeft derwijs. De tweede doelstel- maakt tussen basisvaardighe- wel met deze zorg te maken. ling uit het programma den van leraren en complexe Rottier pleit er in het Reforma-

s l e g n e ‘Education for all’ luidt: “En- vaardigheden. De laatste zijn torisch Dagblad van 19 sep- suring that by 2015 all child- nodig bij onderwijs aan leer- tember en 22 september 2012 ren, particularly girls, children lingen met specifieke onder- voor om minder volgzaam te in difficult circumstances and wijsbehoeften. Zie De staat zijn ten aanzien van de eisen those belonging to ethnic mi- van het onderwijs 2010-2011 te van de overheid. Overigens is norities, have access to, and downloaden van de site van het onjuist om vanuit een complete, free and compuls- de onderwijsinspectie. waardegerichte benadering ory primary education of good die wij voorstaan, het streven quality.” http://www.unesco. 7 Op Prinsjesdag 2011 zijn de naar hogere opbrengsten zon- org/new/en/education/the- volgende streefdoelen gefor- der kanttekeningen af te mes/leading-the-internatio- muleerd. Het aantal scholen in keuren. Voor een genuan- nal-agenda/education-for-all/ het primair onderwijs dat op- ceerde visie op opbrengstge- efa-goals/ (gedownload 29 brengstgericht werkt, moet in richt werken, zie deel 5 van de september 2012). 2015 gestegen zijn van 30% eindrapportages van het lec- naar 60% en in 2018 naar toraat Onderwijs en identiteit, 3 Het RD meldt dat op reforma- 90%. In 2015 moet minstens te verkrijgen via de webwinkel torische basisscholen vanaf 50% van de scholen voor van Driestar Educatief. groep 5 tot en met groep 8 25% voortgezet onderwijs op- van de kinderen een mobiel brengstgericht werken en in 8 In 2014 moet 40% van de lera- heeft. 2018 90%.Voor het (v)so gel- ren in po, vo en mbo die vol- den als doelen: minstens 25% doen aan de bekwaam- 4 Dit blijkt uit een onderzoek in 2012, minstens 50% in 2015 heidseisen, opgenomen zijn in onder 600 ouders. Zie voor het en 75% in 2018. Zie ook het het register voor leraren. In nieuwsbericht van 23 augus- Actieplan Beter Presteren van 2018 is dat 100%. Dan moet tus 2012 (gedownload op deze het ministerie van onderwijs. het register een civiel effect datum): http://www.jmou- Omdat de doelen zo massief hebben. Het vrijwillige lera- ders.nl/Persbericht-Opvoed- zijn gepresenteerd en inspec- renregister is in februari 2012 onderzoek. ties hierop sturen, kan het gestart, zie www.register- htm?utm_campaign=&utm_ effect op de leraar niet uit- leraar.nl, op gezamenlijk initi- source=link&utm_ blijven. De manier van kijken atief van de Onderwijs- medium=ppc&utm_ wordt erdoor beïnvloed. Het coöperatie en EDventure. campaign=exampleproduct klimaat in het onderwijs gaat

24 9 Dit onderscheid is afkomstig belang voor het voortgezet ‘unfolding and structuring’ (p. uit de deugdethiek, zoals voor onderwijs. Zie P. Raes, 2011. 42-45). Ter Horst, 1995: 114- het voetlicht gebracht door 124, ziet de taak van de gids MacIntyre, 1984. Zie voor een 17 Straks zal ik onder de para- als ‘het inleiden’ en ‘het ont- samenvatting: De Muynck, graaf ‘Welke wereld?’ het tria- sluiten van de werkelijkheid’. 2006. dische model gebruiken met Mijns inziens is dit een mees- de driehoek: leerstof, leerling terlijke duiding van hoe didac- 10 Vergelijk Wigmans, 2012, die en leraar. Onderwijskundige tiek en pedagogiek in chris- de nadruk op output in ver- termen of begrippen uit an- telijk leraarschap samen- band brengt met het mondiale dere disciplines mogen ge- komen. Schneider (1947: 78) streven naar hebzucht. bruikt worden, maar dan noemt het gebruik van de me- dient dat er steeds toe om be- tafoor een van de manieren 11 Voor het begrijp ‘zuilscholen’ paalde elementen tijdelijk en om zich een ideaalvoorstelling zie Miedema en De Ruyter, dienstbaar uit te vergroten. Ik van de leraar te maken, en 1997. laat mij in het toepassen van noemt als voorbeelden de empirisch wetenschappelijke tuinman, de beeldhouwer en 12 In onze secular age is de soci- gegevens leiden door het uit- de demiurg. ‘Man braucht die ale beeldvorming zo dat gelo- gangspunt van Herman Ba- beiden ersten Vergleiche in vigheid niet vanzelfsprekend vinck (1854-1921), die deze Gedanken nur einmal bis in overgedragen wordt, maar een gegevens een plek geeft bin- die Einzelheiten hinein durch- keus is. Taylor, 2007: 39-67. De nen een geesteswetenschap- zuführen und man wird stau- sociale beeldvorming dat ge- pelijk discours. nend erkennen, dass man loven een keus is en geen dabei Ziele für die Ausbildung overdracht, is in de analyse 18 Ik spreek over leraarschap in seiner Berufsgestalt erhält van Taylor type 3-secularisatie navolging van MacIntyre als und dass sich einzelne Berufs- (type 1 betreft de scheiding een sociale praktijk, waarmee problemen in Angesicht dieses van kerk en staat en type 2 het bedoeld wordt dat er een ge- Vergleiches klären‘. Voor een afscheid nemen van religieuze groeide traditie is waarin men uitvoerige motivatie voor het overtuigingen). een aantal waarden met elkaar gebruik van metaforen in het deelt. onderwijs, zie het prachtige 13 Bakker, 2005: 23-26. boek van David Smith en John 19 Van Brummelen (2009: 34) Shortt, The Bible and the task 14 MacBeath, 2012: 23. Als be- merkt op nadat hij onderwijs of teaching (2002). Parker Pal- langrijkste factoren vat hij omschreven heeft als “een mer (1998) kiest in zijn The samen: intensification, role opzettelijke poging om leren courage to teach het beeld van overload, de-professionalisa- tot stand te brengen”: “In- de herdershond. Metaforen tion, student behaviour, inclu- deed, metaphors used in thin- kunnen ook gebruikt worden sion and special needs. king about teaching affect om de pedagogische situatie practice more than this defini- als geheel aan te duiden, zoals 15 …en leef’ (Spreuken 4: 4). tion does.” Hij waarschuwt Mackay (2011) de metafoor ervoor dat metaforen nooit van de tuin schetst als een 16 Met nieuw elan doel ik dus op volledig zijn en indien meer- optimale plek om gevormd te vuur, enthousiasme en bezie- dere metaforen gebruikt wor- worden. ling, die nieuwe moed geeft den er overlap bestaat. Van 20 In het leraarschap wijs je altijd om de boodschap van het Brummelen presenteert er van jezelf af, ook al doe je dit christelijk geloof aan de vol- negen. De laatste daarvan is vanuit een grote betrokken- gende generatie over te dra- die van de herder of gids. De heid op de wereld. De Vlaam- gen, met al haar implicaties. taak van de gids ziet hij als het se filosoof Piet Raes zegt in dit Deze toevoeging is van groot zich bewegen op twee dimen- verband over authenticiteit: sies: ‘guiding and enabling’ en “… authenticiteit in de Schrift

25 is een vermogen jezelf uit te ten van levensbeschouwelijke ten we ook iets over effecten wissen ten voordele van iets vorming (p. 27). van leerstofbeheersing van de anders dat groter, sterker, leerkracht op de schoolpresta- krachtiger en mooier is” (Raes, 25 Vergelijk de zorg die geuit is ties van leerlingen. Deze zijn 2011: 87). Zie in dit verband door Rottier in het RD van niet zo duidelijk als men mis- ook het scherpzinnige artikel 22 september 2012. schien zou denken. Het ver- van Van Crombrugge over au- band is onregelmatig. Een thenticiteit (2008). 26 We hebben hier nog geen em- minimaal niveau is voorwaar- pirische gegevens over. Het de voor effectief lesgeven. Na 21 Mackay, 2007. IK-platform heeft op dit terrein het bereiken van een bepaald belangrijke initiatieven ge- niveau blijkt er geen verband 22 Roebben, 2007: 110. bundeld, die mogelijk een meer te zijn. Pedagogische duurzamer karakter hebben. kennis wordt wél consequent 23 Roebben, 2007: 110. Zie www.ikplatform.nl. Als we in verband gebracht met elkaar recht in de ogen kijken, schoolprestaties. Leraren 24 Hij spreekt hier in de context is niet alleen de werkdruk de moeten goed weten hoe de van het katholieke onderwijs. oorzaak van het niet-actief leerstof het beste wordt onder- Het volledige citaat luidt: “Wat bezig zijn met het christelijk wezen. Sturing en herontwer- ik mis is de feitelijke invulling karakter van het leraarschap, pen van programma’s zijn ervan: met elkaar de verhalen maar ook onze neiging om op factoren die de schoolpresta- uit het evangelie lezen, die te gaan in de ‘zorgvuldighe- ties verhogen (Marzano, 2007, verhalen in spanning brengen den van het leven’. tabel 1.3, p. 14). Om te kunnen met het verlangen van jonge herontwerpen, heb je een be- mensen vandaag en ze lezen paald niveau van beheersing tegen de achtergrond van de DE CHRISTELIJKE LERAAR van de leerstof nodig. Je moet tekenen van de tijd. De con- boven de stof kunnen staan touren zijn al vaker geschetst: 27 De Ruyter, 2003. (de lijn in de leerstof). Het is er is nood aan een recontextu- echter vooral belangrijk dat de alisering van het christelijk 28Zie de aanduiding van de le- manier waarop de leerstof verhaal (Lieven Boeve)” raar als leerling van de grote wordt aangeboden, goed is (Roebben, 2007: 247). Lieven leermeester (Roeleveld, Kalk- voor de leerlingen. Daarvoor Boeve heeft ten aanzien van man & De Kool, 2005). Een heeft de leerkracht pedagogi- de situatie in België aange- andere reden is dat leraren zo sche kennis nodig. toond dat de vertaling van het verschillend zijn. Je kunt geen christelijk geloof naar ‘waar- profiel schetsen van de chris- 34 Beslissend voor christelijk le- den’, zonder daarbij de oor- telijke leraar dat dekkend is raarschap is echter ook een sprong van de waarden – de voor alle leraren die belijden goed ontwikkeld werkelijk- boodschap van het evangelie een christelijke leraar te zijn. heidsbeeld. Hier ga ik in de van Jezus de gekruisigde – er volgende paragraaf op in. De alleen maar toe bijgedragen 29 Voor deze passage zie Meijer, werkelijkheid is niet maar een heeft dat het feitelijke verhaal 1997: 236-239. betekenisloos geheel van ob- over de kern van het evangelie jecten, maar we zien haar als in de scholen niet meer aanwe- 30 ‘Teaching as an act’ omschrijft betekenisvol op zichzelf en zig is (conferentie Eindhoven – Van Brummelen (2009: 34) kenbaar. Leerlingen kunnen november 2011). Wigmans (2012) kortweg als “the deliberate wij iets van Gods werkelijk- pleit ervoor om Bijbelkennis attempt to bring about lear- heid laten zien omdat ze opnieuw een duidelijke plek te ning”. daarop zijn aangelegd (De geven in het curriculum van Muynck, 2004; Kalkman, 2011; het christelijk onderwijs. Als 31 Van der Zee, 2012: 80-82. Ter Horst, 1995: 117). In deze dit onderwijs beperkt blijft tot rede ga ik niet apart in op de dagopeningen en alleen ver- 32 Van der Zee, 2012: 81. pedagogische taak van de le- plichte deelname aan gods- raar, zoals ik in 2004 heb ge- dienstonderwijs, heeft dit 33 Naar dit verschijnsel is ook daan. Van belang is dat een onderwijs geen toekomst (p. onderzoek gedaan. Van der gids twee kanten uit kijkt. Een 11). Leerlingen zouden volgens Zee (2012) laat zien dat kennis goede gids is niet alleen geïn- hem ook moeten kunnen blij- van leraren van groot belang teresseerd in de stad waar hij ven zitten op de kennisaspec- is voor het inspiratieproces. de leerling vertrouwd mee Uit empirisch onderzoek we- maakt, maar ook in de leerlin-

26 gen. Zonder belangstellenden afgrenzingsvraag. Het hande- theorie maakt duidelijk hoe die de stad willen leren ken- len van christelijke leraren – verschillende onderzoeksvra- nen, ben je geen gids. Zonder in ieder geval op christelijke gen met elkaar in verband leerlingen ben je geen leraar. scholen – beschouw ik te lig- staan. Ze stuurt ook de keuze Je kunt alleen maar voldoe- gen in het verlengde van de van onderwerpen, de toelich- ning hebben in het beroep als taak van de kerk. De christe- ting bij de onderzoeksvragen er een voortdurend inspelen is lijke leraar heeft een christe- en geeft een kader bij de inter- op de leerlingen die iets van lijke socialisatie-functie en pretatie van gegevens. jou vragen. Zie Bert Roebben, een missionaire functie. Hij In het onderzoek gaat het on- 2011: 252, die opmerkt dat ken- draagt ertoe bij dat de leerling der andere om de vraag: wat nis “nooit ten koste mag gaan wat betreft de geloofsovertui- maakt deze leraar tot een van de bestemmeling van die ging vaste grond onder de christelijke leraar? (Vergelijk kennis”. Het woord ‘bestem- voeten krijgt, in de voorberei- de vraag die Anneke de Wolff meling’ duidt op de personen ding op een plek in de samen- (2001) stelt bij de identiteit van waarvoor het onderwijs be- leving. Dat moet vooral gezegd de christelijke school.) stemd is. worden voor het primair on- derwijs, maar indien er de 39 Afhankelijk van de vraagstel- mogelijkheid is om in het ling en afhankelijk van het EEN GIDS MET ELAN voortgezet onderwijs christe- doel van elk onderzoek, wordt lijk leraarschap gestalte te een beroep gedaan op deelthe- 35 De verschillen binnen scholen geven, geldt dit ook daar. Met orieën. Onder de indeling zijn erg groot, zoals De Kock, name worldview en discipel- ‘hart, hoofd en handen’ geef ik 2009, aantoonde voor het re- schap – opgevat als burger- hierna een kort overzicht van formatorisch onderwijs. schap van het Koninkrijk Gods enkele begrippen en deelthe- Daarom is het ook voor leraren – zullen daar veel aandacht orieën. op zuilscholen niet eenvoudig dienen te krijgen. Omdat ik op om een corporate identity te enigerlei wijze een verbinding 40 De Heilige Geest spreekt door ervaren. met de kerk zie, zou het pas- de woorden in de Bijbel. Het send zijn om leraren een la- aangeraakt zijn door de kracht 36 Estep, Anthony & Alisson gere wijding te geven, zoals van Gods Woord gaat aan de (2008: 37) onderscheiden vijf voor sommige bedieningen in toetsing vooraf. Raes, 2011: 21- niveaus: desintegration, se- de Rooms-Katholieke Kerk 27. gregation, paradoxical, syn- mogelijk is. Leraren zouden thetic, paradigmatic. dan geplaatst kunnen worden in de ‘synergetische ambten’, EÉN: DE GIDS IS BETROKKEN 37 Steeds ook wordt de vraag ‘ambtsdragers die medewer- (HET HART) gesteld hoe dit bij leraren an- kers zijn van geordineerde ders is dan bij andere beroe- ambtsdragers’ (zie Van de 41 Romeinen 3 en 4. Het geloof pen. Ieder beroep is immers Beek, 2012: 245-246; zie voor van Abraham werd hem tot een goddelijk beroep. Waarom het ambtelijk karakter van het gerechtigheid gerekend. zou het beroep van leraar ver- leraarschap in algemene zin schillen van bijvoorbeeld het ook Van Klinken, 2011, De 42 Leven uit het geloof, betekent beroep van timmerman? Van- Muynck 2005). Een andere re- ook dat men de kracht van uit het uitgangspunt ‘ieder den die het mogelijk en nood- buiten ontvangt en dat men de beroep een goddelijk beroep’ zakelijk maakt om over kracht niet in zichzelf hoeft te veronderstellen we bij ieder christelijk leraarschap te spre- zoeken. De kern van de identi- beroep op enigerlei wijze een ken, is dat het beroep een so- teit ligt niet in je kernkwalitei- verwevenheid tussen confes- ciale praktijk is die de gehele ten, de natuurlijke gaven die sie en professie. De manier persoon in beslag neemt (zie je van God hebt gekregen, waarop die verwevenheid ge- De Muynck, 2006). maar de identiteit van de stalte krijgt, verschilt. Hagen- christenleraar ligt in Christus. dijk (2011) pleit ten aanzien 38 In het lectoraat streven we Dat is een andere prioriteit in van de psychiatrie voor een naar samenhang en concen- het zelfverstaan, die je mag duidelijke afgrenzing van het tratie. Dit kan gewaarborgd laten volgen door waardering pastoraat. De disciplines heb- worden door met behulp van voor alles wat God in de ben verschillende bedoelin- theoretische noties duidelijk Schepping heeft gelegd. Veel gen. Bij leraarschap is er geen te maken wat we onder een staat ten dienste van het werk, sprake van een vergelijkbare christelijke leraar verstaan. De zelfs van het professionele

27 zelfverstaan. Ook oplossings- professionele idealen (De Ruy- used in the process of tacit gerichte en andere HRM-tech- ter, 2007). knowing, (4) is based upon nieken kunnen eraan bij- different types of knowledge, dragen om je werk beter te 46 Hegeman, Edgell en Jochem- such as formal theories, work doen. De eerste prioriteit blijft sen, 2011: 75. process knowledge, practical het geloof. knowledge and shared know- 47 Zie over deze verwevenheid ledge, norms, values and be- 43 Het roepingsbesef is de basis van het religieuze en het peda- liefs of an vocational van authentiek leraarschap. gogische De Muynck, 2008: community, and (5) can be Authenticiteit betekent dat je 251-285. specified and applied to dif- handelen congruent is met je ferent situations.” voelen en denken. Leerlingen 48 Vergelijk Golverdingen, 2003: 56 De Muynck, 2008: 416-417. vinden authenticiteit door- 9-19. gaans een belangrijk kenmerk 57 Schaap e.a., 2009: 21, in navol- van een goede leraar. Een au- 49 Voor een beschrijving van de ging van Pajares, 1992. thentieke, inspirerende leraar brongerichte benadering, zie is vaak ook een goede leraar de eindrapportage van het 58 Een PPT bestaat uit ‘geïnterna- (Van der Zee, 2012). Toch is lectoraat Onderwijs en identi- liseerde kennis’ en is een ‘ge- authenticiteit een problema- teit, deel 1, bijlage 1. Te verkrij- ïntegreerd geheel’. Er kan tisch begrip, omdat het wel gen via de webwinkel van geen onderscheid gemaakt beschrijvend is te gebruiken Driestar Educatief. worden tussen de formele ken- maar niet als imperatief. Van- nis, de praktische kennis en uit de Bijbel gezien is integri- 50 Zorgleerlingen zijn niet in de de proceskennis. Je kunt wel teit een belangrijk ideaal (Ps. eerste plaats een last, maar bepaalde kwaliteiten onder- 119: 1). De oprechte is een man een bron van inspiratie. De kennen van de PPT maar deze uit één stuk die zich niet van Muynck, 2008: 292 e.v. zijn (zo beschrijft Schaap, 25, zijn stuk laat brengen door op basis van De Jong en Fer- verleidingen (Psalm 1, 15, 26 51 Transformation through edu- gusson Hessler) onafhankelijk enzovoort). Jezelf de opdracht cation. Visiedocument, door van de drie soorten kennis. geven om authentiek te zijn, is de alliantie Driestar Educa- Godsdienstige begrippen en echter een paradox. Authenti- tief/Woord en Daad aanvaard overtuigingen reken ik tot de citeit kun je niet maken, maar als leidend visiedocument bij formele kennis. De Muynck wordt je gegeven. Het is dus het trainen en nascholen van (2008: 395) maakte op grond belangrijk om het geschenk- leraren in ontwikkelingslan- van kwalitatief onderzoek karakter ervan onder ogen te den. aannemelijk dat de religieuze zien. Leven uit genade bete- overtuigingen de pedagogi- kent dat men zich geen zorgen 52 Konermann, 2012. sche overtuigingen verster- hoeft te maken over authenti- ken. citeit. Flow is maar ten dele te 53 Bevlogenheid gaat volgens bevorderen en kan zo weer Konermann over vragen als: 59 Schaap e.a. 2009: 24. onderuit liggen door de om- heb je zin in je werk, ben je standigheden. Daarom kan de trots op wat je doet en bruis je 60 Schaap e.a. 2009: 27. aanwezigheid van flow niet na je werkdag nog steeds van een doel op zichzelf zijn. Het energie? 61 De Muynck, 2006 op basis van doel betreft altijd de vorming MacIntyre, 1984. van de leerlingen, of de condi- ties die daaraan bijdragen. TWEE: DE GIDS KENT ZIJN 62 We denken hier niet aan toe- Wel kan er in schoolsituaties WERELD (HET HOOFD) vallige verbindingen van bevorderd worden dat gouden geestverwanten, maar ook aan momenten voorkomen (De 54 Schaap e.a., 2009. ‘gestructureerde’ communi- Muynck, 2008: 429). ties. Het individuele christe- 55 Schaap e.a., 2009: 481-494. De lijke leraarschap krijgt een 44 Rots, 2010; De Muynck e.a. theorie bestaan uit vijf ele- belangrijke impuls als er in 2012. menten. “A PPT (1) consists of bredere verbanden van de declarative and procedural school aandacht voor is. Er 45 Bij roeping gaat het ook om knowledge, (2) is stored in the wordt wel gezegd dat je niet in verwante begrippen als be- long-term memory, (3) refers je eentje kunt geloven, dat roepsmotivatie (Rots, 2011) en to compiled knowledge and is geldt ook voor christelijk le-

28 raarschap. Daarom zijn er ook “de vreze des Heeren is het en Kwaliteit. Zie www.ikplat- netwerken nodig van christe- beginsel der wijsheid” (Psalm form.nl. Voor de gedachte lijke leraren die in het open- 110: 1; Spreuken 1: 7 en 9: 10, hierachter, zie Van de Lage- baar onderwijs werken. In veel zie ook Job 28: 28). De leraar maat, Wagenaar en De Wijze, Nederlandse christelijke scho- staat in zijn houding model 2011. len is er een grote diversiteit voor gepaste terughoudend- aan levensbeschouwelijke heid en eerbiedige verwonde- 72 Onder verantwoordelijkheid overtuigingen bij leraren. ring voor wat God doet in nemen versta ik iets anders Daardoor is geloof op deze schepping en geschiedenis. dan op aarde het Koninkrijk scholen vaak een beladen on- Gods willen oprichten. Theo- derwerp. Hoogleraar levens- 67 James Kennedy in een lezing logisch beschouwd kunnen beschouwelijke opvoeding voor de conferentie The value we zeggen dat deze pogingen Cok Bakker stelt voor de im- and position of Christian edu- bij voorbaat gedoemd zijn te passe te doorbreken door het cation in Europe. Apeldoorn, mislukken, vergelijk Van de ‘identiteitsberaad’. Door het 20 en 21 september 2012 (con- Beek, 2012: 100-144. gesprek over overtuigingen ferentie georganiseerd door wordt duidelijk waar geza- Driestar Educatief, Vereniging 73 ‘De genade van de Heilige menlijke noemers voor een voor Gereformeerd Schoolon- Geest verlichte onze zinnen en schoolidentiteit zijn aan te derwijs en de Jacobus Fruytier onze harten’. Zie Waaijman wijzen. Dit is een vruchtbare Scholengemeenschap). (2004). manier van werken gebleken (zie Bakker, 2002 en 2004). In 68 Zie het eerdere boekje van de hier gepresenteerde bena- Kennedy: Een stad op een berg WAT STAAT ONS TE DOEN? dering willen wij verdergaan (2010). dan een inductieve aanpak. 74 Onder bezinning verstaan we Voor vitaal christelijk leraar- 69 Voor deze dubbele taak, zie de het bevorderen dat leraren schap is verbinding met de tekst van de lezing ‘Do Good komen van het ‘knowing how’ kernnoties van het christelijk and serve the city’ opgenomen (het impliciet handelen vol- geloof nodig. in deel 4 van de eindrapporta- gens bepaalde regels) naar het ges van het lectoraat Onder- ‘knowing that’ (het kunnen 63 Blokhuis, 2011. wijs en identiteit, verkrijgbaar verantwoorden waarom je de via de webwinkel van Driestar dingen doet zoals je ze doet). 64 Van de Beek, 2012: 338 e.v. Educatief. Wanneer je dit laatste kunt, is het ook mogelijk om te komen 65 Pauw, 2007: 107. Vergelijk voor 70 Een kunstmatige manier zou tot het formuleren van nieuwe verschillen in typen reflectie zijn het veelvuldig gebruik van praktijkregels (Meijer, 1997: Smaling, 2008. Bijbelteksten door de lesstof 227; Germeys, 2011: 8). Per- heen, maar “The process in- soonlijke participatie bij het volved is more one of vague ontwikkelen van materialen of DRIE: DE GIDS WIJST DE WEG word association than the het vertellen van verhalen is (DE HANDEN) transforming power of the Bi- hierbij een belangrijke succes- ble”, Smith & Shortt, 2002: 16. factor. 66 De vergelijking met het knoop- In plaats daarvan is het de puntensysteem maakt duide- kunst om de grote Geschiede- lijk dat menselijke kennis nis van God in te weven in de slechts een mager aftreksel is ‘kleine verhalen’ van de les. In van de werkelijkheid. Christe- de bekende taxonomie van lijke leraren staan altijd onder Bloom worden zes typen leer- spanning om de juiste beelden doelen onderscheiden: know- op te roepen. Zodra je echter ledge, comprehension, appli- gaat denken dat onze wetma- cation, analysis, synthesis, tigheden (onze verwijzende evaluation. Bij hogere-orde- bordjes) directe afspiegelin- leerdoelen zal het doorgaans gen zijn van de echte werke- gemakkelijker zijn om die we- lijkheid, loop je vast in ving te laten plaatsvinden. beheersingsdenken. Een christelijke kennistheorie 71 Iets dergelijks wordt ook ge- staat onder de vooropmerking daan in het netwerk Identiteit

29 Literatuur

Bakker, C. (2002). Hoe geef je vorm aan de identiteit van Kalkman, B. (2011). Over opbrengsten gesproken. In: de school? In: Miedema, S. & Vroom, H., Alle onderwijs Kalkman, B. & Kool, R. de, Over opbrengsten gesproken?! bijzonder. Levensbeschouwelijke waarden in het onder- Special Artificium ter gelegenheid van vier jaar lecto- wijs. Zoetermeer: Meinema (97-124). raat exemplarisch onderwijs. Gouda: Driestar Educatief. Bakker, C. & Rigg, E. (2004). De persoon van de leer- Kennedy, J. (2010). Stad op een berg. De publieke rol van kracht. Tussen christelijke schoolidentiteit en leerlin- protestantse kerken. Zoetermeer: Boekencentrum. t a a r o t c e l gendiversiteit. Zoetermeer: Meinema. Klinken, L.D. van (2011). Dienstbaar aan het onderwijs. Bakker, H. (2005). ‘Ze hebben lief, maar worden ver- Een studie naar de protestants-christelijke pedagogi- volgd’. Radicaal christendom in de tweede eeuw en nu. sche tijdschriften uit de negentiende eeuw. Heeren- Zoetermeer: Boekencentrum veen: Groen. Beek, A. van de (2012). Lichaam en geest van Christus. Kock, A. de (2009). Educational change and Christian De theologie van de kerk en de Heilige Geest. Zoeter- ideology: How identity shapes educational innovation. meer: Meinema. Christian Higher Education, 8(4), 304-326. Blokhuis, P. (2011). The personal character of world- Konermann, J. (2012). Teachers work engagement. A views and its meaning for professional practices. In: deeper understanding of the role of job and personel re- Muynck, A. de, Hegeman, J., Vos, P. (red.), Bridging the sources in relationship to work engagement, its antece- Gap, Connecting Christian Faith and Professional Prac- dents and its outcomes. Dissertatie Universiteit Twente. tice in a Pluralistic Society. The Netherlands. Lagemaat, M. van de, Wagenaar, A. & Wijze, T. de (2011).

s l e g n e Brummelen, H. van (2009). Walking with God in the Closing the gap between Christian Fait hand Profes- classroom. Colorado Springs: Purposeful Design Publi- sional competences of Christian secondary schooltea- cations. chers. In: Muynck, A. de, Hegeman, J.H. & Vos, P.H. Eds., Crombrugge, H. van (2008). Voorbij gezag en authen- Bridging the Gap. Proceedings of the IAPCHE-Europe ticiteit: of over geloofwaardigheid. In: Braeckmans, L. conference April 2009. Sioux Centre: Dordt Press. (ed), Niets nieuws onder de zon. De competentie van de MacBeath, J. (2012). The future of the teaching profes- levensbeschouwelijke pedagoog. Antwerpen: Universi- sion. Cambridge: Leadership for Learning. The Cam- tair Centrum Sint Ignatius. bridge Network. Driestar Educatief en Woord en Daad (2009). Transfor- MacIntyre, A. (1984). After Virtue. Notre Dame: Univer- mation through Education. Vision document Strategic sity of Notre Dame. Alliance Driestar Educatief & Woord en Daad. Intern Mackay, E. (2007). Meesterschap als spiegelbeeld. Gou- document van Driestar Educatief en Woord en Daad. da: Driestar Educatief. Gouda/Gorinchem. Mackay, E. (2011). Besloten tuin. C.S. Lewis als leermees- Estep, J.R., Anthony, M.J. & Allison, G.R. (2008). A theo- ter. Gouda: Driestar Hogeschool. logy for Christian Education. Nashville, Tennessee: B&H Marzano, R. (2007). Wat werkt op school. Research in Academic. actie. Vlissingen: Bazalt. Germeys, K. (2011). Als professionaliteit en opvoedings- Meijer, W.A.J. (1997). Taalanalytische pedagogiek. In: project elkaar raken… Competenties van leerkrachten Miedema, S. (Red), Pedagogiek in meervoud. Houten/ in scholen met een katholiek geïnspireerd opvoedings- Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum, 215-262. project. Z.p.: KAHO/Associatie K.U.Leuven. Miedema, S. & Ruyter, D. de (1997). Traditie of vernieu- Golverdingen, M. (2003). Inspirerend onderwijs. De pe- wing? In: Ruyter, D. de & Miedema, S., Tussen traditie dagogische opdracht van de reformatorische school. en vernieuwing. Over de ideale protestants-christelijke Heerenveen: Groen. basisschool. Kampen: Kok. Hagendijk, A.C. (2012). Gezond en gelovig: pleidooi Muynck, A. de (2004). Christelijk leraarschap tussen pre- voor gescheiden domeinen. Psyche en Geloof 23/2, sentie, vorming en werkelijkheid. Lectorale rede. Gouda: 89-95. Christelijke Hogeschool de Driestar. Hegeman, J.J., Edgell, M. & Jochemsen, H. (2011). Prac- Muynck, A. de (2005). Leraar: ambt of ambtenaar? De tice and profile. Christian Formation for Vocation. Eu- pedagogische context van het christelijk onderwijs. gene, Oregon: Wipf&Stock. In: P. Mulder e.a., De vitaliteit van het christelijk onder- Horst, W. ter (1995). Wijs me de weg. Mogelijkheden wijs. Bundel ter gelegenheid van het 60-jarig bestaan. voor een christelijke opvoeding in een post-moderne Christelijke hogeschool de Driestar. Kampen: De Groot samenleving. Kampen: Kok. Goudriaan.

30 Muynck, A. de (2006). De praktijk van het onderwijs. In: ties van Christelijk leraarschap. Gouda: Driestar Educa- Jochemsen, H., Kuiper, R. & Muynck, A. de, Een theorie tief. over praktijken. Normatief praktijkmodel voor zorg, Rots, I. (2010). Teacher education and the choice for the sociaal werk en onderwijs. Amsterdam: Buijten & Schip- teaching profession. Proefschrift Universiteit Gent. perheijn. Ruyter, D.J. de (2003). The Importance of Ideals in Educa- Muynck, A. de (2008). Een goddelijk beroep. Spirituali- tion. Journal of Philosophy of Education, 37(3), 467-482. teit in de beroepspraktijk van leraren in het orthodox- Ruyter, D.J. de (2007). Mijn juf is de allerbeste van de protestantse basisonderwijs. Heerenveen: Groen. hele wereld. Over professionele idealen van leraren. In: Muynck, A. de, Van der Walt, J.L., Györgyiné Koncz, J., Kole, J. & Ruyter, D.J. de, Werkzame idealen. Ethische re- Fodorné Nagy, S., Roeleveld, M.E., Visser-Vogel, E., Wol- flecties op professionaliteit. Assen: Van Gorcum. huter, C.C. & Potgieter, F.J. (2012). What inspires student Schaap, H., Bruijn, E. de, Schaaf, M. F. van der, & Kirsch- teachers for their future profession? Report of an empi- ner, P.A. (2009). Students’ Personal Professional Theories rical study. In: Muynck, A. de (ed.), Inspiration, Religion in Competence-based Vocational Education; the Con- and Teacher Training. Report of the lectorate Onderwijs struction of Personal Knowledge through Internalisa- en Identiteit, part 2. Gouda: Driestar Educatief, 35-52. tion and Socialisation. Journal of Vocational Education Palmer, P. (1998). The courage to teach. Exploring the in- and Training, 61, 481-494. ner landscape of a teacher’s life. San Fransicso: Jossey Smaling, A. (2008). Reflectie en normatieve professio- Bass. naliteit. In: Jacobs, G., Meij, R., Tenwolde, H. & Zomer, Y., Pauw, I. (2007). De kunst van het navelstaren. De didac- Goed werk. Verkenningen van normatieve professiona- tische implicaties van de retorisering van reflectiever- lisering. Amsterdam: SWP. slagen op de pabo. Een exploratieve studie. Proefschrift Smith, D.I. & Shortt, J. (2002). The Bible and the task of Universiteit Utrecht. Zwolle: KPZInDruk. teaching. Nottingham UK: The Stapleton Center. Raes, P. (2011). Geloofsbron raakt alle vakken. Tertio 571, Taylor, C. (2007). A secular age. London: Belknap Press 13. and Harvard University Press. Raes, P. (2011). De weg is naar u toegekomen. Brieven Waaijman, K. (2004). De spiritualiteit van de leraar. Re- aan leerkrachten over geloof en onderwijs. Kalmthout: flexief 3/1, bijlage, 7. Pelckmans. Wigmans, C.M. (2012). Je kan me nog meer vertellen. Roebben, B. (2007). Godsdienstpedagogiek van de Tegenspraak als opdracht van christelijk geinspireerd hoop. Grondlijnen voor religieuze vorming. Leuven/ onderwijs. Woerden: Besturenraad. Voorburg: Acco. Wolff, A. de (2000). Typisch Christelijk. Een onderzoek Roebben, B. (2011). Vormen – ontvormen – omvormen. naar de identiteit van een christelijke school en haar Over de noodzaak van een volwassen geloofsgesprek vormgeving. Kampen: Kok. over katholiek onderwijs. In: Claeys, J. & Vanspeybroeck, Zee, T. van der (2012). Inspiration, religion and future tea- K., Identiteit in-zet. Ontvangen, dialogeren, beslissen en chers. In Muynck, A. de (ed). Inspiration, Religion and handelen. Antwerpen/Apeldoorn: Garant. Teacher Training Report of the lectorate Onderwijs en Roeleveld, M.E., Kalkman, B. & Kool, R. de (2005). Essen- Identiteit, part 2. Gouda: Driestar Educatief. pp. 72-83.

31 Lector en kenniskring

t a a r o t c e l Bram de Muynck Laura de Bruin Leunis van Klinken Marike de Kloe Dr. A. de Muynck (1961) Sinds 2003 ben ik werk- Dr. Leunis van Klinken Marike de Kloe MSc is orthopedagoog en GZ- Laura de Bruin MSc (1988) (1950) volgde zijn op- (1980) volgde de pabo- psycholoog. In de periode studeerde Onderwijs- leiding tot onderwijzer opleiding bij Driestar Ho- 2003 tot 2011 was hij lec- kunde aan de universi- aan de kweekschool De geschool en ging daarna tor Onderwijs & identiteit teit Utrecht. In het kader Driestar in Gouda. Hij werken in het basison- bij Driestar Hogeschool. van haar masterscriptie begon zijn loopbaan derwijs. In deeltijd heeft Momenteel is hij lector deed zij onderzoek naar in 1972 in Veenendaal ze de studie Onderwijs- Christelijk leraarschap. Hij reflectie in portfolio’s, aan de dr. C. Steenblok- kunde afgerond aan de promoveerde in 2008 aan een veelgebruikt middel school. Van 1975 tot 1985 Universiteit Utrecht en de Vrije Universiteit op van leraren om het leren gaf hij leiding aan deze een Master in Manage- een studie naar spiritua- bij leerlingen of studen- school. In 1985 stapte ment of Development liteit van leerkrachten. In ten te bevorderen. Met hij over naar het ds. G.H. behaald aan de Open s l e g n e de periode 1985 tot 2003 haar onderzoek wilde zij Kerstencentrum in Vee- University in het Verenigd was hij werkzaam voor de inzicht verkrijgen in de nendaal. Hij volgde in Koninkrijk. Vanaf 2005 is toenmalige schooladvies- mate en kwaliteit van de avonduren de studie ze werkzaam bij Stichting diensten BGS en DGS. Als reflectie en in factoren orthopedagogiek, die hij Woord en Daad (www. docent was hij lange tijd die van invloed daarop in 1991 op universitair woordendaad.nl). Marike betrokken bij de opleidin- kunnen zijn, zoals de mo- niveau afrondde. In 2009 was hier medewerker gen MO-A Pedagogiek tivatie van de student. promoveerde hij aan de en hoofd van het onder- (momenteel hbo-peda- Laura is project- en be- VU op het proefschrift wijsprogramma, en werkt gogiek) en de Hogere leidsmedewerker voor de Dienstbaar aan het on- sinds 2012 op de afdeling ­Kaderopleiding Pedago- pabo en onderwijsadvies derwijs, een studie naar Resultaatmanagement & giek. Momenteel is hij do- primair onderwijsadvies de negentiende eeuwse Leren. Deze afdeling richt cent aan de masteroplei- bij Driestar Educatief ge- protestants-christelijke zich op systemen voor ding Leren en innoveren weest. Met haar ervaring pedagogische tijdschrif- planning en monitoring en inhoudelijk leider van met onderzoek doen en ten. van projectresultaten, de internationale minor onderwijsontwikkeling Als onderwijsadviseur evaluaties en onderzoek. ‘Christian education, cros- ondersteunt zij de dage- heeft hij meegewerkt aan Marike is namens Woord sing the borders’ van de lijkse praktijk van leraren de ontwikkeling van de en Daad projectleider hogeschool. Hij heeft cur- (in opleiding). Momen- methoden Er is geschied van Edu4change, een sa- sussen ontwikkeld voor teel is zij stafmedewerker en Taalfontein. Momen- menwerkingstraject met leraren in ontwikkelings- kwaliteitszorg. teel houdt hij zich bezig Driestar Educatief, gericht landen. Verder is hij als met systeembegeleiding op lerarentraining en cur- docent supervisiekunde en interim management. riculumontwikkeling in (LVSC) verbonden aan Hij houdt regelmatig le- Afrika. de opleiding Supervisie zingen en publiceerde di- In de kenniskring van het en Coaching van CHE/ verse artikelen, met name lectoraat heeft Marike Driestar Hogeschool en in het onderwijsblad Cri- vooral aandacht voor van de opleiding Super- terium. Politiek is hij actief christelijk leraarschap visie voor Gedragswe- in de gemeenteraad van wereldwijd en het verder tenschappers van het Veenendaal als leider van uitwerken van de interna- GITP-PAO. de SGP-fractie. tionale aspecten.

32 Ewald Mackay Willemieke Reijnoudt Henk Vermeulen André Verwijs Dr. Ewald Mackay staat al Drs. Willemieke Reijnoudt Drs. Henk Vermeulen André Verwijs (1968) stu- meer dan twintig jaar voor – Klein (1980) deed de (1958) studeerde ge- deerde wis- en natuur- de klas als leraar geschiede- pabo-opleiding van Drie- schiedenis, Nederlands kunde in Eindhoven en nis, cuma en filosofie, zowel star Hogeschool. Vervol- en maatschappijweten- rondde zijn lerarenoplei- binnen het voortgezet als gens studeerde zij onder- schappen in Amsterdam ding af met een scriptie hoger onderwijs. wijskunde aan de en Utrecht. Hij studeerde over ‘Geloof en weten- Vanuit deze praktijk is hij Universiteit van Utrecht. af op een sociaal-econo- schap’. Hij begon zijn on- zich de laatste tien jaren Daarnaast was ze werk- misch onderwerp. Na zijn derwijsloopbaan op een gaan verdiepen in de peda- zaam in het basisonder- studie is hij als docent in Canadese Highschool, gogiek. Zijn diepste drijf- wijs. Sinds 2003 werkt ze het voortgezet onderwijs the Mount Cheam Chris- veer en ideaal daarbij is dat bij Driestar Educatief, gaan werken. Dat doet tian School te Chilliwack, onderwijs “beelding van de waar ze gestart is als on- hij nog steeds, hoewel in de provincie British Co- ziel” van de leerling is. Het derwijskundig beleids- het zwaartepunt van zijn lumbia. Na zes jaar keerde gaat niet om het klaarsto- medewerkster. In de peri- werkkring inmiddels bij hij terug naar Nederland men voor een carrière ode van 2007-2011 was Driestar Educatief ligt. en werkt sindsdien op de maar om een geestelijk ide- ze kenniskringlid van het Daar is hij studieleider reformatorische Jacobus aal van waaruit je je leerlin- lectoraat Exemplarisch van de lerarenopleiding Fruytier Scholengemeen- gen bronnen aanreikt onderwijs. geschiedenis en onder- schap (JFsg) te Apel- waarmee ze zich kunnen Momenteel verzorgt ze wijsadviseur. doorn, aanvankelijk nog voeden en waardoor ze in lessen pedagogiek en on- Als onderwijsadviseur een jaar als docent Wis- de praktijk kunnen staan. derwijskunde aan pabo- heeft hij meegewerkt kunde. Vanaf 1996 mocht Die bronnen zijn voor hem studenten. Haar interesse aan diverse schoolboe- hij een nieuwe vestiging de bronnen van de grote gaat uit naar de vormen- ken voor het voortgezet van de JFsg opstarten traditie van het christelijk de kant van het onder- onderwijs. Met name bij en uitbouwen in Uddel, geloof. Leraren kunnen bij wijs; onderwijs dat leerlin- de methode Bronwijzer, gelegen op de prachtige leerlingen een venster ope- gen méér meegeeft dan geschiedenis voor de on- Kroondomeinen van de nen op het diepere en ho- enkel functionele kennis. derbouw, is hij sinds lang Noord-West Veluwe. gere geheim achter de Een van de onmisbare betrokken: eerst als au- Binnen zijn directietaken dingen: een metafysisch factoren in zulk onder- teur, later als eindredac- houdt hij zich veel bezig venster op de werkelijk- wijs, is de leraar zelf die teur en ten slotte als pro- met bezinning op de the- heid. Hoe kun je vanuit de het onderwijs vormgeeft jectleider. Daarnaast is hij ma’s Identiteit en leider- praktijk van alledag binnen en die daarmee de harten coördinator van de cursus schap (in het onderwijs). je onderwijs bij je leer- van de leerlingen wilt ra- Godsdienstige en Peda- Hij volgt momenteel de lingen een metafysisch ken. In het leerproces is gogische Vorming voor Masteropleiding Educa- venster openen op de de identiteit van de leraar beginnende docenten. tional Leadership, waar- werkelijkheid? Aan de en zijn/haar opvatting Hij publiceerde enkele binnen hij onderzoek doordenking en beant- over het leraarschap van boeken over historische doet naar de beroeps- woording van deze vraag grote betekenis. Leraar- thema’s, en vele artikelen identiteit van leraren (in wil Ewald zich graag zijn is iemand aan de over allerlei onderwijs- het reformatorisch voort- wijden. hand nemen, een venster gerelateerde onderwer- gezet onderwijs). Daarin opengooien en hem la- pen in DRS Magazine, het gaat het over vragen als ten zien. blad waar hij zo’n acht hoe christelijk onderwijs jaar hoofdredacteur van wordt vormgegeven en is geweest. hoe confessie en profes- sie in effectieve verbin- ding staan. 33 34 35 Contact Dr. A. (Bram) de Muynck [email protected]

Drs. H. (Henk) Vermeulen, projectleider lectoraat [email protected]

Telefoon (0182) 54 03 33 www.christelijkleraarschap.nl

Driestar hogeschool

T ALENT IN ONT WIKKELING

Burg. Jamessingel 2 Postbus 368 2800 AJ Gouda t (0182) 54 03 33 f (0182) 53 84 49 [email protected] Driestar Hogeschool is onderdeel van Driestar Educatief www.driestar-hogeschool.nl